تغذيه و بهداشت دندان

«بسمه تعالي»

«نقش تغذيه در سلامت دندانها»

ريوا تاوگر- دكر (PhD , RD)

رئوس مطالب فصل:

       · عوامل تغذيه اي در رشد دندان

       ·پوسيدگي دندان

       ·بيماري دور دنداني

       ·پوسيدگي دندان كودك       Baby Bottle tooth Decay (BBTD)

       ·از دست دادن دندان و دندان مصنوعي

       ·تظاهرات دهاني بيماري سيستميك

اصطلاحات كليدي:

پوسيدگي دندان در اثر شيشة شير كودك الگوي پوسيدگي در دندانهاي جلوي كودكان دو ساله به بعد كه پوسيدگي شيشة شير پرستاري نيز ناميده مي‎شود از مجاورت بيش از حد مايعات حاوي قند در زمان خواب ناشي مي گردد.

سنگريزه calculus - يك سفت شدگي سخت سنگ مانند كه در روي دندانها و بوسيلة آهكي شدن پلاك دنداني تشكيل مي گردد.

چگونگي و كيفيت پوسيدگي (خاصيت ايجاد پوسيدگي)- خواص پيش برندة پوسيدگي يك غذا

پوسيدگي دنداني- بيماري كه در آن اسيد توليد شده توسط متابوليسم قندي ميكروارگانيسم ها به حملة باكتريها منجر گرديده و باعث كم شدن مواد معدني ميناي دندان و تخريب ساختمان دندان مي‎شود.

عاج دندان- مهم ترين و اصلي ترين بافت آلي دندان كه مغز آن را مي پوشاند و در تاج توسط ميناي دندان و در ريشه ها توسط سيمان پوشيده مي‎شود.

بي دنداني (فقدان دندان)- از دست دادن قسمتي يا كامل دندانهاي طبيعي

ميناي دندان- ماده اي بسيار سخت غيرآلي سفيد، بلورين و متراكم كه عاج دندان (دنتين) را پوشانده و محافظت مي نمايد.

آپاتيت فلورايد- شكلي از يون فلوئور كه در عاج و ميناي دندان همراه با كلسيم و فسفر تشكيل مي گردد.

التهاب فلورايد (fluorosis) - حالتي كه از مجاورت ميناي دندان با مقادير فراوان فلورايد ناشي مي گردد كه با خالهاي گچي سفيد سطح مينا مشخص مي گردد كه تا رنگهاي قهوه اي پيش روي مي نمايد و در نهايت بصورت خال خالي تظاهر مي نمايند.

لثه- قسمتي از مخاط دهان كه تاج هاي بيرون نزدة دندانها را مي پوشاند و دور تا دور گردن آنهايي كه بيرون آمده اند را در بر مي‎گيرد:

لثه ها (gums) :

شيار لثه اي- فضاي V شكل كم عمق و سطحي اطراف دندان كه توسط سطح دندان در يك سمت و در سوي ديگر امتداد اپيتليوم لثه پيوند خورده است.

رويهم قرار گرفتن دندانهاي بالا و پائين در موقع بسته بودن دهان (جفت شدگي)- ارتباط دندانهاي متضاد در آرواره هاي بالا و پايين: جفت شدگي كامل زماني است كه دندانهاي جلو و عقب فك بالا و پائين كنار هم قرار مي گيرند.

بيماري دور دنداني- التهاب بافت لثه اي با پيامد تخريب ساختارهاي استخواني پايه و سرانجام از دست دادن دندان

پلاك- لاية نازك (Film) بيرنگ و چسبناك ميكروارگانيسم ها، پروتئينهاي بزاقي، اجزاي معدني و پلي ساكاريدهايي كه به دندانها و لثه ها مي چسبند.

استرپتوكوك موتانس- يك باكتري دهاني درگير در تشكيل پوسيدگي دنداني

خشكي دهان ناشي از فقدان ترشح طبيعي- خشكي دهان ثانويه بر ناكافي بودن يا فقدان بزاق

رژيم غذايي و تغذيه نقش مهمي در رشد دندان، استحكام بافت دهان و لثه، قدرت استخوان و پيشگيري و مهار بيماريهاي حفرة دهان ايفا مي نمايند. رژيم غذائي براساس موارد زير از تغذيه تمايز يافته است: رژيم غذايي اثري موضعي بر استحكام دندان دارد كه نوع، شكل و تكرار غذاها و نوشيدنيهاي مصرفي تاثيري مستقيم روي دندانها دارند. تغذيه اثري عمومي و سيستميك دارد. تأثير ماده غذائي وارد شده بطور عمومي بر رشد و حفظ حفره دهان اثر مي گذارد. بدليل سرعت آن در ميزان برداشت، مخاط دهان بويژه به تغييرات وضعيت مادة مغذي حساس مي‎باشد.

زمانيكه رژيم غذائي و تغذيه بر حفرة دهاني تأثير مي نمايند، تأثير معكوس آن يعني اثر حفرة دهاني بر مواد غذايي و تغذيه قوت مي گيرد، وضعيت حفرة دهاني بر تواناني آن بر رژيم غذائي كافي و متعاقب آن تعادل ماده غذايي تأثير مي گذارد. بيماريهاي دنداني به فراتر از پوسيدگي دندان گسترش مي يابند. از دست دادن دندان يا ادنتوليسم (edentulism) در حدود 40% افراد بالاي 65 سال روي مي‎دهد و مي‎تواند تأثير مهمي بر ورود غذا بگذارد. بيماري اطراف دنداني شايع در بزرگسالان، لثه ها را تخريب نموده و ممكن است بر استحكام و ثبات دندان اثر نمايد. پوسيدگي دندان با الگوهاي متفاوتي در گروههاي سني مختلف روي مي‎دهد. در حاليكه مجموع شيوع تخريب در ايالات متحده از 60 به 40% كاهش يافته است، انهدام ريشه و تاجي در جمعيت بزرگسال و سالخورده افزايش يافته است.

سرطان دهان كه اغلب به طور ثانويه با ورود توتون و الكل روي مي دهد، مي‎تواند اثري مهم و قابل توجه بر توانايي خوردن داشته باشد. سرطان دهان با نياز افزايش يافته به كالري (انرژي) و مادة غذايي با كار سينوماي دهاني تركيب شده است.

علاوه بر اين بيماريهاي اوليه حفرة دهاني، بيماريهاي حاد و مزمن بسيار ديگري كه جاي زخم (sequelae ، سلكها) دارند بر توانايي خوردن اثر مي گذارند. بيماري قندي (ديابت) كه به طور ضعيف مهار شده مي‎تواند به سندرم انهدام دهان، كانديديازيس و خشكي دهان ناشي از فقدان ترشح طبيعي (Xerostomia) منجر گردد كه آنها يكي پس از ديگري قدرت خوردن و اشتهاي به غذا به خطر مي افتد. تظاهرات دهاني بيماريهاي سركوب كنندة ايمني نظير AIDS (سندرم كمبود ايمني اكتسابي) نيز بر اشتهاي به غذا، خوردنيها و نيازهاي مادة غذايي اثر مي گذارند.

عوامل تغذيه اي در رشد دندان: رشد اوليه دندان از 2 تا 3 ماهگي دورة جنيني آغاز مي گردد. معدني شدن در حدود 4 ماهگي اين دوره آغاز مي‎شود و در تمام مدت سالهاي اولية دورة نوجواني ادامه مي يابد. بنابراين مواد غذائي مادري دندانهاي بيرون آمده را با مواد مناسب ساختماني كمك نمايد. جدول 1-26 اثرات كمبود مواد غذايي بر رشد دندان را شرح مي‎دهد. تصوير 1-26 بخشهاي يك دندان را نشان مي‎دهد.

دندانها با معدني شدن يك پروتئين زمينه اي (ماتريكس) تشكيل مي گردند. در عاج (دنتين dentin) پروتئين بصورت كلاژن كه به ويتامين C براي ساخته شدن طبيعي بستگي دارد معرفي گرديده است. تنها 05/0% از ميناي دندان شامل پروتئين است كه در شكل مشابه كراتين مي‎باشد و بنابراين بمنظور تشكيل آن به ويتامين A نيازمند است. ويتامين D براي روند رشد دندان اساسي و بنيادين مي‎باشد كه كلسيم و فسفر به شكل هيدروكسي آپاتيت بلورين در آن رسوب كرده اند.

فلورايد اضافه شده بر هيدروكسي آپاتيت، خواص منحصر به فرد مقاومت در برابر پوسيدگي در دوره هاي رشد قبل از تولد و پس از آن را تأمين مي نمايد.

رژيم غذائي و تغذيه در همه مراحل رشد، بيرون زدگي و حفظ دندان مهم مي باشند. پس از بيرون زدگي دندان، رژيم غذايي و ادامة ورود ماده غذايي بر رشد و معدني شدن، استحكام ميناي دندان و نيز الگوهاي بيرون زدن دندانهاي دائمي اثر مي گذارد. تاثيرات موضعي رژيم غذايي بويژه كربوهيدراتهاي قابل تخمير و تعداد دفعات خوردن، توليد اسيدهاي آلي توسط باكتريهاي دهاني و ميزان انهدام را تعيين مي نمايند. در تمامي عمر، تداوم تغذيه و رژيم غذايي بر دندان، استخوان و استحكام مخاط آن، مقاومت در برابر عفونت و طول عمر دندان اثر مي نمايند.

پوسيدگي دندان: يك بيماري عفوني دندانهاست كه در آن متابوليت هاي اسيد آلي توليد شده از طريق متابوليسم ميكروارگانيسم هاي دهان به كم شدن تدريجي مواد معدني ميناي دندان منجر مي گردد كه با تسريع تخريب ساختمان دندان از طريق تجزيه پروتئيني (proteolytic) دنبال مي‎شود. پوسيدگي روي سطح هر دندان مي‎تواند رخ دهد: جفت شونده، زباني، بين دو سطح مجاور، ريشه و تاج.

علت شناسي : (Etiology)علت شناسي پوسيدگي دنداني مربوط به عوامل متعددي مي گردد. چهار فاكتور بايستي همزمان موجود باشند (به تصوير 2-26 نگاه كنيد): 1- يك ميزبان مستعد يا سطح دندان: 2- ميكروارگانيسم هايي نظير استرپتوكوك موتانس در پلاك دنداني يا محيط دهان 3- كربوهيدراتهاي قابل تخمير كه بعنوان مادة اي براي متابوليسم باكتريها و 4- زماني براي باكتريها در دهان تا كربوهيدراتهاي قابل تخمير را متابوليزه نموده اسيدها را توليد نمايند و در يك قطره از بزاق با PH تا 5/5. زمانيكه PH به زير 5/5 افت نمايد، باكتريهاي دهاني مي‎توانند روند پوسيدگي را ‎آغاز كنند.

ميكروارگانيسم ها: باكتريها قسمت اساسي روند تخريب مي باشند. ميكروارگانيسم هاي متعددي قابليت تخمير كردن كربوهيدراتهاي غذايي را دارند: استرپتوكوك موتانس شايعترين است و بدنبال آن لاكتوباسيلوس كازئين و استرپتوكوك سان گويس (sunguis) مي باشند. اين سه نوع باكتري در روند شركت مي نمايند به اين صورت كه آنها كربوهيدراتها را متابوليزه مي نمايند و اسيد را به ميزاني كافي كه سبب تخريب گردد توليد مي كنند.

مادة مناسب (سوبسترا): كربوهيدراتهاي قابل تخمير مواد بسيار عالي براي متابوليسم باكتريها مي باشند. اسيدهاي توليد شده توسط متابوليسم آنها سبب ايجاد قطره اي در بزاق با PH تا 5/5 مي گردند و محيطي براي تخريب پديد مي آورند. توصيه هاي مقرر جاري جهت رژيم غذايي با كربوهيدرات بالا،‌ مهم است تا از هزاران عامل مؤثر بر قابليت (پتانسيل) عملكرد باكتريايي روي كربوهيدراتهاي قابل تخمير آگاه باشيم و مصرف كننده ها را در رژيم غذايي مثبت استحكام بخش و رفتارهاي بهداشتي دهان راهنمايي كنيم. عوامل تأثير گذار خواص ايجاد كنندة پوسيدگي مواد در جدول 2-26 فهرست شده اند.

جدول 2-26 :

نمونه هايي از كربوهيدراتهاي قابل تخمير همة غلات (دانه ها) و نشاسته ها، شامل بيسكويت هاي شور،‌ چيپس، چوبهاي شور (بيسكويت شور pret zels)، گياهان غله اي سرد و گرم و نان ها: ميوه ها (تازه، خشك شده و كنسرو شده) و آب ميوه هاي تازه: محصولات لبني شيرين شده با فروكتوز، ساكارز يا قندهاي ديگر: و نوشيدنيهاي شيرين شده مي باشند. ساكارز بصورت جزئي به نظر مي رسد پوساننده تر از ساير قندها باشد اما گلوكز، فروكتوز، مالتوز و لاكتوز نيز فعاليت باكتريايي را تحريك مي نمايند. همه قندها توسط باكتريها براي توليد اسيد آلي حاصل از متابوليسم مورد استفاده قرار مي گيرند. از همه اين قندها لاكتوز كمترين خاصيت پوسانندگي را دارد. همه اشكال غذايي قندها، شامل عسل، ملاس ها، شكر سرخ و شربت ذرت جامد، قابليت هاي قوي پوسانندگي دارند. الكل قند، زايليتول (xylitol) با خواص ضدپوسانندگي در نظر گرفته شده است. شيرين كننده هاي غيركربوهيدراتي نظير ساخارين، سيكلامات و اسپارتام متوقف كنندة پوسيدگي مي باشند. برخي شواهد براي تقويت اين نظر موجود است كه آسپارتام و ساخارين ممكن است عملكرد باكتريايي را ممانعت نمايند بطوريكه هيچ يك از مواد قابل استفاده باكتريهاي استرپتوكوك را تأمين نمي كنند. (گرن بي Grenby، 1989).

نشاسته نمي تواند روند پوسيدگي را آغاز كند مگر باكترياه با متابوليسم آن سازگار گردند. (شاو shaw 19879. زمان كافي داده شده نظير زماني كه ذرات غذا ميان دندانها باقي مي مانند آميلاز بزاقي مادة مناسب در دسترس بيشتري فراهم مي سازد چون نشاسته را به مالتوز هيدروليز مي‎كند. روشهاي پرداخت (پردازش processing) بسرعت برخي از نشاسته ها را از طريق هيدروليز جزئي يا با كوچك كردن اندازة ذره قابل تخمير مي سازند، بنابراين در دسترس بودن براي عملكرد آنزيم افزايش مي يابد. ذرات كوچك قند افزوده شده به محصولات غله اي، آنچنانكه در شيريني ها، كيك ها، گياهان غله اي و بعضي از نان ها و بيسكويت هاي شور كه بعنوان تنقلات خورده مي‎شوند يافت مي‎شوند سبب كاهش طولاني مدت PH در پلاك و بزاق مي گردند. (بايبي Bibby و همكاران 1986).

خاصيت پوسانندگي يكايك غذاها: پيش از بررسي چگونگي آرفون پوسانندگي، مهم است كه ميان غذاهاي پوساننده، ضد پوسيدگي و متوقف كنندة پوسيدگي تفاوت قائل شويم. غذاهاي پوساننده آنهايي هستند كه حاوي كربوهيدراتهاي قابل تخمير مي باشند كه به هنگام تماس با ميكروارگانيسم ها در دهان، مي‎توانند قطره اي با PH تا 5/5 در بزاق ايجاد نمايند و روند پوسيدگي را تحريك مي كنند. غذاهاي متوقف كنندة پوسيدگي يا غذاهايي كه در تخريب شركت نمي كنند، توسط ميكروارگانيسم هاي پلاك متابوليزه نشده و قطره اي با PH تا 5/5 در بزاق در مدت 30 دقيقه را سبب نمي گردند. نمونه هايي از اينگونه غذاها، غذاهاي پروتئيني نظير تخم مرغ، ماهي، گوشت و طيور (مرغ و خروس) و آدامسها، شكلات و آب نبات هاي كمتر شيرين مي باشند. غذاهاي ضد پوسيدگي آنهايي هستند كه از تشكيل پلاك جلوگيري مي كنند و زمانيكه اول خورده مي‎شود از يك غذاي توليد كنندة اسيد (منظور همان پوساننده است) تشخيص داده مي‎شود. منابع اينگونه غذاها شامل آدامس هاي زايليتولي و پنيرهاي مشخصي نظير چدار (نوعي پنير سفت) كهنه، جك مونتري (Monteray jack) و پنير سوئيسي مي باشند.

روشهاي تست كنندة پيشرفته، پيچيده و حساس يك ارزيابي از خاصيت پوسانندگي غذاهاي ويژه را ميسر ساخته اند. اسيد توليد شده در داخل پلاك دنداني به صورت درون زا بوسيلة الكترودهاي نصب شده در دستگاههاي مخصوص كه به مدت چند روز در دهان مي مانند تا پلاك تشكيل گردد اندازه گرفته شده است. بررسيهاي دروني (درون زا) وسعت (ميزان) توليد اسيد و فرسايش مينا را زمانيكه ميناي خرد شده گاوي با بزاق انساني حاوي نمونة خشك شده و پودري يك غذاي ويژه مخلوط شده است و يك كشت باكتريايي اينكوبه (incubated) شده در دماي معمولي دهان را اندازه مي گيرند. نتايج حاصل شده از چنين مطالعاتي نشان داده اند كه مقدار اسيد توليد شده از يك غذا بعنوان حاصل تخمير توسط باكتريهاي بزاق كسري از ميزان قند آن نمي باشد. ميزان كم شدن مواد معدني لزوماً با مقدار اسيد توليد شده از غذا به موازات هم نمي باشند. اين مشاهدات ممكن است تشكيل انواع مختلف محصولات تخمير يا حضور مواد مناسب در غذا كه عملكرد ايجاد پوسيدگي قند را كم،‌ زياد يا تغيير مي دهند را منعكس نمايند. خاصيت پوسانندگي تحت تأثير حجم بزاق توليدي يك فرد، توالي غذاهاي خورده شده، تجمع پلاك و زمينة ژنتيكي ميزبان براي تخريب نيز مي‎باشد.

عوامل مؤثر پوسانندگي غذاها: غذاها حاوي كربوهيدرات قابل تخمير اساس عملكرد باكتريايي مي باشند كه يكي پس از ديگري گسترش پوسيدگي را تحريك مي نمايد. پوسانندگي به خواص پيش برندگي پوسيدگي يك رژيم غذايي يا غذا اشاره دارد. بهرحال خاصيت پوسانندگي فردي يك غذا از وابستگي به شكلي كه در آن روي مي دهد، تركيب ماده غذايي، توالي كه آن (غذا) در ارتباط با غذاها و مايعات ديگر، خورده شده است، مدت زمان مجاورت دندان با غذا، و تعداد دفعات خوردن (به جدول 2-26 نگاه كنيد) فرق مي‎كند.

مدت مجاورت يا زمان ابقاي يك غذا در دهان را تعيين مي نمايد كه يكي پس از ديگري بر مدت زمان تشكيل قطره PH يا فعاليت توليد اسيد دوام خواهد داشت اثر مي نمايد. مايعات بسرعت از دهان پاك مي‎شوند و قابليت هاي چسبندگي كمي دارند (يا باقي ماندن در دهان). غذاهاي جامد نظير بيسكويت هاي شور، چيپس و شيريني ها مي‎توانند در ميان دندانها (در فضاهاي مابين سطوح مجاور). بچسبند و توانايي چسبندگي زيادي دارند (ابقا در دهان) و منجر به طولاني تر شدن دورة توليد اسيد مي گردند، پوسيدگي سخت در نتيجه مجاورت طولاني قند در دهان ايجاد مي گردد.

ثبات و استحكام نيز بر چسبندگي اثر مي گذارد. غذاهاي جويدني نظير خرده هاي آدامس و شيريني هاي حاوي ژلاتين و شكر (مارش مالو) كه ميزان قند آنها زياد است، بزاق را تحريك مي كنند و ممكن است توانايي چسبندگي كمتري از غذاهاي چسبنده و جامد نظير چوبها يا بيسكويت هاي شور يا خلال سيب زميني كه سازگاري آنها كم است، بمدت طولاني تر در دهان مي مانند، به سطوح دندانها مي چسبند و تأثير توليد اسيد طولاني را سبب مي گردند. آدامس جويدني كه افزايش بزاق را سبب مي گردد ممكن است به كاهش قابليت پوسيدگي ناشي از اثر پاك كنندگي بزاق كمك نمايد. به اين علت است كه آدامس با قند كمتر پس از وعده هاي غذايي و تنقلات بمنظور كاهش قابليت پوسانندگي توصيه شده است غذاهايي با سلولز بالا با ميزان كربوهيدرات قابل تخمير كم نظير ذرت بو داده (پاپ كورن) نيز قابليت پوسانندگي كمي دارند.

تركيب مادة غذايي در توانايي ماده مناسب (سوبسترا) در توليد اسيد و مدت طولاني مجاورت آن سهيم مي گردد. توليدات شير، بعلت توانايي بافري كلسيم و فسفر آنها بنظر مي‎آيد كه خواص پيش برندگي پوسيدگي كمي داشته باشند. (Dairy counid مشاورة روزانه 1975). بررسيها نشان داده اند كه وقتي شير با غذاهاي داراي خاصيت پوسانندگي مانند قند خورده شود نوعي حفاظت در برابر عامل پوسيدگي فراهم مي‎كند. پنيرها بويژه پنير چدار (نوعي پنير سفت) خواص ضدپوسيدگي دارند و ترشح بزاقي بازي (خاصيت آلكالني    PH> )را تحريك مي نمايند كه اين PH باكتريهاي پلاك را كاهش داده و دورة پاكسازي غذا از سطوح دندان را سرعت مي بخشد. (Gunn و همكاران 1975). پروتئين شير (كازئين) و آب آن شامل كلسيم و فسفرات كه از طريق اثر يون مشترك، بافري فراهم مي نمايد كه ذرة PH را كاهش مي‎دهد و معدني شدن مجدد را به پيش مي‎برد. خوردن پنير تا ده دقيقه قبل يا پس از يك كربوهيدرات قابل تخمير بطور مثال در آغاز يا پايان يك وعدة غذايي ممكن است خاصيت پوسانندگي غذا را كاهش دهد. چربي نيز ممكن است اثر مسدود كنندگي (درزگيري) داشته باشد، قابليت و استعداد دندانها براي تخريب را از طريق تشكيل يك «پوشش» روي سطح دندان كاهش دهند. ميوه هاي مغزدار (مانند گردو، پسته و فندق) به علت چربي و محتواي سلولزي رژيم غذائيشان بعنوان غذاهاي با قابليت پوسانندگي پايين در نظر گرفته مي‎شوند. غذاهاي پروتئيني نظير غذاهاي دريايي، ماهي، گوشت قرمز، تخم مرغ و طيور (مرغ و خروس) به تنهايي با چربي خود نظير روغنها، مارگارين (كرة نباتي) كره و دانه ها بعنوان غذاهاي كمك كننده به پوسيدگي در نظر گرفته نمي‎شوند.

ترتيب و تركيب غذاهاي خورده شده نيز بر قابليت پوسانندگي ماده اثر مي گذارند. موزها كه بدليل توانايي چسبندگي خود كاريوژن (داراي خاصيت تقويت پوسيدگي) مي باشند قابليت كمتري براي ايجاد و تخريب بهنگام خورده شدن همراه با گياهان غله اي و شير دارند. شير بعنوان يك مايع قدرت چسبندگي ميوه را كاهش مي‎دهد. بيسكويتهاي شور خورده شده با پنير خطر كمتر پيش برندگي پوسيدگي را نسبت به زماني كه تنها خورده مي‎شوند دارند. قدرت بافري پنير و شير آنها را غذاهاي مطلوبي براي خوردن در انتهاي يك وعدة غذايي يا در تركيب با ساير كربوهيدراتهاي قابل تخمير مي سازد تا قابليت پوسانندگي را كاهش دهند. تكرار و تعداد دفعاتي كه در آن غذا يا نوشيدني پوساننده مصرف شده است ميزان فرصتهاي توليد اسيد را مشخص مي نمايد. هر بار كه كربوهيدرات قابل تخمير مصرف مي شود، افت در PH و ايجاد فعاليت كمك كننده به رسيدگي ظرف 5 تا 15 دقيقه آغاز مي گردد و حدود 20 تا 30 دقيقه دوام مي يابد. تعداد دفعات كم وعده هاي غذايي اغلب با كربوهيدراتهاي قابل تخمير خاصيت پوسانندگي رژيم غذايي را بطور قابل توجهي بيشتر از رژيم غذايي حاوي سه وعده غذايي و تنقلات كمتر (غذاهاي ساده) افزايش مي دهند. خوردن شيريني ها و بيسكويت هاي فراوان در يك زمان، و مسواك زدن و شستشوي دهان با آب بدنبال آن، خاصيت پوسانندگي كمتري از خوردن يك شيريني به دفعات زياد در طي يك روز دارد.

دندان مستعد: علاوه بر باكتريها و مواد مناسب، گسترش پوسيدگي دنداني به حضور دنداني نياز دارد كه نسبت به حمله آسيب پذير مي‎باشد. تركيب مينا و عاج دندان، جايگاه دندان ها و حضور و گستردگي خطرات و شكافها (ترك ها) در تاج برخي از عواملي هستند كه بر استعداد دندان حاكمند. تركيب بزاق نيز مهم است. بزاق بازي (خاصيت آلكالني) توليد شده از طريق خوردن پنير ممكن است اثري حفاظتي داشته باشد در حاليكه بزاق اسيدي قابليت و استعداد تخريب را افزايش مي‎دهد. دشوار است كه تاثيرات مشترك ميان ميزبان و عوامل خانوادگي انتخاب غذا، الگوهاي خوردن و بهداشت دهان را از ويژگيهاي ژنتيك احتمالي دندان ها تفكيك نمائيم.

روند پوسيدگي: روند پوسيدگي با توليد اسيدهايي توليد شده توسط متابوليسم باكتريها كه در پلاك دنداني روي مي‎دهد آغاز مي‎شود. غيرآهكي شدن (دكلسيفيه) سطح ميناي دندان تا زماني ادامه مي يابد كه عملكرد بافري بزاق قادر باشد PH را به بالاتر از ميزان بحراني آن بالا بياورد. (به تصوير 2-26 نگاه كنيد).

تشكيل پلاك: پلاك توده اي چسبناك و بيرنگ ميكروارگانيسم ها، پروتئينهاي بزاقي و پلي ساكاريدهايي كه به دندانها و لثه ها مي چسبند مي‎باشد و به باكتريهاي توليد كننده اسيد تكيه مي نمايد و محصولات آلي متابوليسم آنها را در تماس نزديك با سطح ميناي دندان نگاه مي دارد. هم چنانكه يك حفره گسترش مي يابد، پلاك آن را از پهنة عملكرد بافري و معدني شدن مجدد آن توسط بزاق حفظ مي نمايد. در اين مدت، پلاك با كلسيم تركيب شده سخت مي گردد تا سفتي سنگ مانند تشكيل گردد. در اين حالت يك مادة محرك موضعي براي لثه مي‎شود و عاملي مهم در گسترش بيماري دور دنداني مي‎باشد.

توليد اسيد: در غياب غذاها و نوشيدنيها يا معالجة شامل كربوهيدراتهاي قابل تخمير، PH پلاك نسبتاً ثابت مي ماند. زمانيكه غذا يا نوشيدني شامل كربوهيدرات قابل تخمير خورده مي شود، PH پلاك افت مي نمايد. در PH زير 5/5 (PH بحراني)، اسيد شروع به حل ميناي دندان مي‎كند. اين روند به مدت 20 تا 30 دقيقه ادامه مي يابد تا وقتيكه اثر بافري بزاق اسيديته پلاك را خنثي نمايد.

وظيفه و عملكرد بزاق: جريان بزاق غذا را از گرداگرد دندانها پاك مي نمايد. بزاق با استفاده از سيستم بافر فسفات و بيكربنات- اسيد كربنيك عملكرد بافري براي خنثي سازي متابوليسم اسيدي باكتريائي را تأمين مي نمايد. جويدن توليد بزاق را ترغيب مي‎كند و به احتمال بيشتر خاصيت كاهش يافتة كربوهيدراتهاي قابل تخمير زمان مصرف آنها با يك وعدة غذايي را توجيه مي نمايد بزاق با كلسيم و فسفر زيادي اشباع گرديده است.

زمانيكه عملكرد بافري، ‍PH پلاك را دوباره به بالاتر از نقطة بحراني آورده است، معدني شدن مجدد مي‎تواند رخ دهد. اگر فلورايد در بزاق حاضر باشد، مواد معدني در شكل فلوروآپاتيت كه به فرسايش مقاومتر است رسوب مي گردند. بهرحال، چالش هاي ثابت يا تكراري اسيد (نظير مكيدن يك ليمو يا استفراغ خود احيا كننده) سبب غيرآهكي (دكلسيفيه) شدن، كم شدن مواد معدني ميناي دندان و تجزية پروتئوليتيك عاج آن مي‌گردند.

توليد بزاقي در زمان خواب بصورت علامتي از بيماريهاي مؤثر بر عملكرد غدد بزاقي نظير سندرم اس جوگرن كه بعنوان اثر جانبي روزه داري، ثانويه بر دريافت اشعة سروگردن يا با استفاده از داروهاي مشخصي، كاهش مي يابد. (هندل من Handel man و همكاران 1986). داروهاي همراه با جريان كاهش يافته بزاقي با طبقه بندي در جدول 3-26 فهرست شده اند.

جدول 3-26 : داروهايي كه ممكن است باعث بي اشتهايي گردند:

ضد تشنج ها

ضد افسردگي ها

ضد حساسيت ها

ضد فشار خون بالا

ادرار آورها

تخدير كننده ها

مسكن ها

آرام بخش ها

الگوهاي پوسيدگي: الگوهاي پوسيدگي محل و سطوح دندانهاي تحت تأثير را توضيح مي‎دهد. الگوهاي با شيوع بيشتر ديده شده در ايالات متحدة امروز شامل تخريب دندان كودك كه در بخش بعدي توضيح داده شده و پوسيدگي ريشه و تاجي در بزرگسالان سالخورده تر مي گردد.

پوسيدگي ريشه كه در سطوح ريشة دندانها، ثانويه بر عقب نشيني لثه اي روي مي دهد، حدود 60% جمعيت سنين 65 ساله را تحت تأثير قرار داده اند. (NRC 1989)

خلاصة مدارك و اسناد 1987 انستيتوي ملي تحقيق دندان، ميزان بروز 57% ي تخريب ريشه در بزرگسالان بالاتر از 65 سال را نشان داده اند. علت اولية تخريب ريشه، عقب نشستگي لثه، كه اغلب ثانويه بر بيماري دور دنداني است كه در اثر مجاورت سطوح ريشه با محيط دهان حاصل مي گردد. اين سطوح كمبود لاية مينايي دارند و بنابراين نسبت به تخريب سريع آسيب پذيرتر مي باشند. ساير عوامل مربوط به شيوع افزايش يافتة اين الگوي تخريبي، سن، فقدان آب حاوي فلورايد و رژيم غذايي مي باشند. خطر عوامل رژيمي شامل تكرار در خوردن كربوهيدراتهاي قابل تخمير مي گردد. (Faine و همكاران 1992). كنترل (مهار) پوسيدگي ريشه شامل بازسازي دنداني و نيز مشاورة رژيمي عوامل كاهنده خطر مي‎باشد.

پوسيدگي زباني، پوسيدگي سمت زباني (سطح نزديك به زيان يا در جهت آن) دندانهاي قدامي در افرادي با اشتها و گرسنگي بيش از حد (bulimia) يا گرسنگي بيش از حد همراه با بي اشتهايي (anorexia- bulimia) ديگر شده اند (به فصل 21 نگاه كنيد). ورود به دفعات كربوهيدراتهاي قابل تخمير تركيب شده با رويدادهاي تكراري احياي استفراغي اسيدي معده، نتايج هجوم ثابت اسيدهاي درون حفرة دهاني را شامل مي گردد.

فلورايد (يون فلوئور): نشان داده شده است كه فلورايد موثرترين عامل در دسترس ضدپوسيدگي مي‎باشد. افزودن فلورايد به آب به تنهايي منجر به كاهش 40 تا 60% در شيوع پوسيدگي از سال 1946 تا 1979 در افراد مصرف كنندة اين آب از هنگام تولد تا نوجواني گرديده است. افزودن فلورايد به آب در كاهش 30% در شيوع پوسيدگي از سال 1979 تا 1989 دخيل بوده است (Newbrun ، 1989). تأثير فلورايد بر پيشگيري از پوسيدگي با افزودن فلورايد به آب، خميردندانهاي حاوي فلورايد، شستشوي دهان و دهان شوها و نيز نوشيدنيهاي كه با آب حاوي فلورايد ساخته شده اند تداوم مي يابد.

مكانيسم عملكرد: فلورايد در مقاومت دندانها نسبت به پوسيدگي از طريق سه مكانيسم اوليه شركت مي نمايد: اول، زمانيكه همراه كلسيم و فسفر به درون مينا و عاج دندان اضافه مي گردد فلوئور و آپاتيت را كه تركيبي مقاومتر از هيدروكسي آپاتيت در مبارزه با اسيد تشكيل مي‎دهد. سطوح جفت شده بهنگام رويهم قرار گرفتن دندانهاي بالا و پائين (occlnsal) در اين حالت پهن تر مي باشند و شامل حفرات و شكافهاي كمتري كه شديداً مستعد تخريب هستند مي گردند. دوم فلورايد درون بزاق به معدني شدن مجدد سطوح دندان با ضايعات تازة پوسيدگي كمك مي‎كند. چنين دندانهايي در حقيقت ممكن است فلورايد بيشتري نسبت به دندانهاي سالم جذب نمايند. سرانجام فلورايد ممكن است به جلوگيري از اثرات مضر باكتريهاي حفرة دهان از طريق تداخل در توليد اسيد سلول باكتريائي نيز كمك نمايد. (Newbrun ، 1989).

فلورايد مصرفي در غذا و نوشيدني در چرخه عمومي وارد مي گردد و در استخوانها و دندانها رسوب مي نمايد. مقادير بسيار جزئي از آن وارد بافت نرم گشته و باقيماندة آن ترشح مي‎شود. منابع اوليه فلورايد سيستمي (عمومي) آب حاوي فلورايد و افزودنيهاي رژيم غذايي مي باشند: غذا مقدار كمتري را تأمين مي نمايد. كثرت مجاورت فلورايد از طريق فلورايدهاي موضعي، خميردندانهاي حاوي فلورايد، شستشوها، و آب داراي فلورايد براي حفظ غلظت بالاي فلورايد در ميناي دندان مهم مي‎باشد.

افزودن فلورايد به آب: امروزه افزودن فلورايد به آب در ايالات متحده كارآمدترين و مقرون به صرفه ترين روشهاي پيشگيري از پوسيدگي در دسترس مي‎باشد. اين عمل فوائد افزوده اي از قادر بودن به دستيابي توسط بخشهاي قابل توجهي از جمعيت، مستقل از سن يا سطح اقتصادي دارد و هزينه هاي معالجات دندان را كاهش مي‎دهد. 1989 مركز برآوردها براي مهار و كنترل بيماري نشانگر اين موضوع مي باشند كه تقريباً‌ 135 ميليون نفر در ايالات متحده يا 55% از جمعيت آب حاوي فلورايد دارند. اهداف بهداشتي براي سال 2000 اميدوارند كه اين تعداد را به 75% از جمعيت افزايش دهند. مطالعات وسيع همه گير شناختي (اپيدميولوژي) نشان داده اند كه سطح 7/0 تا 1 قسمت در هر ميليون (ppm  1-7/0) فلورايد مصرف شده در طي 12 سال اول زندگي، ميزان بروز پوسيدگي دندان را به اندازة زياد 50% كاهش مي‎دهد.

افزودن فلورايد به آب مدارس ايالات متحده نيز تلاشي براي افزايش قدرت دستيابي به آب حاوي فلورايد بوده است. بهرحال فقط درصد كمي از مدارس ايالات متحده به اين سيستم ملحق شده اند.

منابع ديگر فلورايد: بيشتر غذاها بغير از آنهائيكه با آب حاوي فلورايد تهيه شده اند، داراي كمترين مقدار فلورايد مي باشند. چاي دم كشيده (حدود 1/0 ميلي گرم در فنجان)، غذاهاي دريايي و جوجه قابل توجه ترين منابع غذايي آن هستند. بهرحال، معلوم شده است كه فلورايد بمقدار زياد در زنجيرة غذايي به برخي موارد مربوطه هدايت مي‎كند كه سطوح آن در برخي از نواحي ممكن است براي ايجاد زيادي فلورايد (fluorosis) كافي باشد. (kumor و همكاران 1989). افزايش رشد استفاده از آب درون بطري كه ممكن است حاوي 10/0 تا 25/1 قسمت در هر ميليون فلورايد متكي به برچسب آب، مربوط به مصرف كنندگان بويژه آنهاييكه در جوامعي با آب حاوي فلورايد زندگي مي كنند باشد. ممكن است فلورايد سهواً‌ به طرقي شامل كاربرد آب حاوي فلورايد در پروسة غذاها و نوشيدنيها به رژيم غذايي افزوده گردد. چون استخوانها منبع فلورايد هستند، گوشت استخواندار، غذاي ماهي و ژلاتين تيهه شده از استخوان منابع سرشار از مواد معدني مي باشند.

در جوامعي بدون آب حاوي فلورايد، افزودنيهاي فلورايد در رژيم غذايي براي كودكان بزرگتر از 6 ماه تا 16 سال توصيه شده اند. (جدول 4-26). توصيه ها براي افزودن فلورايد اخيراً تغيير يافته اند (ADA 1994). علل فلوئوروزيس (انباشت فلوئور) خفيف شامل كاربرد استفاده از افزودنيهاي فلورايد به رژيم غذايي، خوردن و قورت دادن خميردندانهاي حاوي فلورايد و شستشوها و اثرهالو "halo" مي‎باشد: كه آن دريافت بيش از حد فلورايد بعلت فلورايد غذاها و نوشيدنيهاي تهيه شده در نواحي حاوي فلورايد و انتقال آن به ساير نواحي مي‎باشد (ADA;s 1994). امروزه افزودنيها در سن 6 ماهگي آغاز مي گردند در صورتيكه ميزان فلورايد در تأمين آب كمتر از ppm 6/0 (نه 7/0 ppmي كه قبلاً طرح شده بود) است. افزودنيهاي فلورايد هنوز بر پاية روتين (معمولي) براي نوزادان شيرخوار كه در جوامع داراي سطح بالاي فلورايد زندگي مي كنند توصيه نشده اند اگر اين نوزادان در ميان نوبتهاي تغذيه آب نوشيدني دريافت كندن.

فلورايدهاي موضعي، بصورت خميردندانهاي حاوي فلورايد، دهان شوها و دندان شوها منابع كارآوري هستند كه مي‎توانند در خانه، مدرسه يا مطب دندانپزشكي مورد استفاده باشند. برنامه هاي شستشو با فلورايد كه در مدارس شروع شدند كاهش بيشتر از 20% در شيوع پوسيدگي را حاصل نموده اند. كودكان زير سن 6 سالگي نبايستي از دهان شوهاي حاوي فلورايد استفاده كنند. كودكان بزرگتر از 6 سال بايستي راهنمائي شوند تا دهان خود را بشويند اما دهان شوي را قورت ندهند. بيشتر از مقدار يك نخود سبز از خميردندان نبايد روي مسواك كودك قرار بگيرد، براي كاهش خطر قورت دادن تصادفي فلورايد.

فلورايدهاي موضعي نيز ممكن است در مطب دندانپزشكي تجويز گردند. ژلهاي فلورايد اغلب براي بزرگسالان و افراد سالخورده تر تجويز مي‎شوند. چنين ژلهايي نشان داده اند كه در كاهش خطر تخريب ريشه و تاجي و از دست دادن دندان مؤثرند. فلوروزيس يا ميناي خال خالي (خالدار) دندان مي‎تواند بصورت ثانويه بر مصرف بيش از حد فلورايد بوسيله افزودنيهاي رژيم غذايي، فلورايد موضعي بيش از حد، يا قورت دادن خميردندانهاي حاوي فلورايد، دهان شوها و دندان شوها روي دهد. فلوروزيس با نقطه هاي ناهمگون سفيد آغاز مي‎شود و با پيشرفت به رنگ هاي قهوه اي تيرة روي دندانها ادامه مي يابد طوريكه جدي مي‎شود. خال خالي شدن كه در فلوروزيس حاد (شديد) روي مي‎دهد حاصل ايجاد حفرة سطح ميناي دندان مي‎باشد. افزودني فلورايد بعنوان معيار سلامتي عمومي توسط انجمن دندانپزشكان امريكا و انجمن تغذية امريكا حمايت شده است (ADA 1994). 1989 گزارش تغذيه و سلامتي توسط مشاورة تحقيقاتي ملي و گزارش جراحي عمومي سال 1989 امريكا نيز بر ارزش افزودن فلورايد در پيشگيري از بيماري دندان و حمايت آن (دندان) تأكيد شد. بهرحال عليرغم اين حمايت، كاربرد گستردة جهاني از فلورايد توسط «افراد مخالف افزودن فلورايد» كه انتقاد مي كنند افزودن فلورايد آزادي افراد در انتخاب را محدود مي نمايد و خطر AIDS  و سرطان (antifluorida Tionsts) را افزايش مي‎دهد.

جدول 4-26 : توصيه هاي سال 1994 براي افزودن فلورايد:

مراقبتهاي پيش بيني كننده: برنامه‌هاي پيشگري از پوسيدگي روي يك رژيم غذايي متعادل كاهش تنقلات بين غذايي كه بوهيدراتهاي قابل تبخير و انسجام اعمال بهداشتي دهان در زندگي شخصي متمركز است. بدنبال خوردن غذاها و تنقلات بايستي مسواك زدن، شستشوي دهان با آب يا جويدن آدامس بدون قند بمدت 15 تا 20 دقيقه فراموش نشود رفتارهاي مثبت (عادت مثبت) شامل غذاهاي ساده متوقف كننده پوسيدگي جويدن آدامس بدون قند پس از خوردن يا نوشيدن مواد پوساننده و خوردن شيريني يا دسر پس از غذا بيشتر به عنوان تنقلات بايستي تشويق شوند. اعمالي براي اجتناب (از قورت دادن) جرعه جرعه خوردن نوشيدنيهاي كربناتي بيشتر از دوره گسترش يافته، تعداد دفعات خوردن غذاهاي ساده (تنقلات) و شيريني پناه گرفته (پنهان) آب نبات نعناعي قندي ، شيرينيهاي سفت و محكم يا تنفس خوشبوكننده‌ها در دهان براي زمانهاي وسيع مي‌باشند. جدول 5-26 دستورالعمل پيشگيري از پوسيدگي را تهيه كرده است.

كربوهيدراتهاي قابل تبخير نظير شيريني، بيسكويت‌هاي شور،‌نان شيريني‌ها چوبهاي شور، و چيبس بايستي با غذا خورده شوند. تكه اي پنير در انتهاي يك وعده غذايي يا يك غذاي ساده نمونه‌اي از استراتژي كاهش پوسيدگي مي باشد. شواهد رشد استفاده از آدامس شيرين شده بازايلتول (الكل قندي) بعنوان عامل ضد پوسيدگي پس از غذاها و تنقلات را حمايت مي كنند. زايلتول يك قند پنج كربني است كه توسط باكتري دهان نمي‌تواند متابوليزه شود. تحقيق قابليت آنرا جهت كاهش شيوع پوسيدگي از طريق كم كردن مقادير استرپتوكوك موتانس در بزاق را مستند ساخته است.

(1990.Gagnan, kandelman) ميزان (دوز) توصيه شده فعلي تقريبا شش قطعه (g10) در روز يا دو قطعه پس از هر غذا يا تنقلات كربوهيدراتهاي قابل تخمير نظير چوبهاي شور، چيبس، شيرينيها يا ميوه مي باشد.

جدول 5-26 : دستورالعمل پوسيدگي: 

حداقل دو بار در روز ترجيحاً پس از غذا مسواك بزنيد.

دهان را پس از غذاها وتنقلات زمانيكه مسواك زدن مقدور نيست بشوئيد.

آدامس بدون قند رابه مدت 15 تا 20 دقيقه پس از غذاها و تنقلات بجويد. دوبار در روز دندانها را نخ بكشيد (لاي دندانها را با نخ ابريشم پاك نمائيد)

از خميردندانهاي حاوي فلورايد استفاده كنيد.

غذاهاي داراي خاصيت پوسانندگي را باغذاي متوقف كننده آن همراه سازيد.

تنقلات با غذاهاي متوقف كننده پوسيدگي نظير پنير، ميوه‌هاي مغزدار، پاپ كورن مصرف كنند.

خوردن و نوشيدن كربوهيدراتهاي قابل تخمير بين غذا را محدود كنيد و سبزيجات مصرف كنيد.

20 دقيقه جويدن نشان مي‌دهد كه باعث افزايش PH  بزاق به بيش از 5/5 پس از خوردن و مجاورت كربوهيدراتهاي قابل تبخير مي‌گردد. زايلتول بعنوان ضد پوسيدگي در نظر گرفته شده است چون PH  بزاق را بالا آورده وبنابراين به معدني شدن مجدد كمك مي‌نمايد.

بيماري دور دنداني:بيش از نيمي از بزرگسالان بالاتراز 45 سال تحت تاثير بيماري دور دنداني مي باشند. بيماري دور دنداني التهاب لثه با تخريب تشكيلات اتصال دندان مي‌باشد. التهاب لثه شكل زودرس بيماري دور دنداني يك التهاب و عفونت لثه، بافت دهاني جزء بافتهاي پوشاننده و نگاهدارنده دندان (شامل غشاء اطراف دندان لثه و استخوان فك) مي‌باشد. هر دوي آنها بدليل  عفونت‌هاي حاصل از باكتري‌هاي دهاني روي پلاك هستند. التهاب بافتهاي اطراف دندان به از دست دادن تدريجي اتصال دندان به استخوان منجر مي‌گردد. توسعه آن تحت تاثير بهداشت كلي ميزبان وقدرت سيستم ايمني مي‌باشد.

علت شناسي (اتيولوژي):

عامل علتي اوليه در گسترش بيماري دور دنداني پلاك است پلاك در درون شيار لثه‌اي سمومي توليد مي‌كند كه بافت را منهدم كرده و از دست دادن دندان را سبب مي‌گردد. عوامل متعدد ميزبان كه شامل سن،‌ ترميم ناقص دندان رديف بودن ناجور دندان، و جفت شدگي تروماتيك (صدمات فيزيكي) دندانها مي‌گردد نيزمهم مي‌باشد.

عوامل مهم در دفاع لثه در تعامل هجوم باكتريها 10- بهداشت دهان 2 – قدرت سيستم ايمني  3- تغذيه مناسب مي‌باشند.  مكانيسم‌هاي دفاعي بافت لثه يعني سد اپي تليوم و بزاق تحت تاثير دريافت و وضعيت تغذيه‌اي هستند. بافت سالم اپيتليوم از نفوذ اندوتوكسين‌هاي باكتريايي بدرون بافت زيرين لثه جلوگيري مي‌نمايد. كمبود ويتامينC هم بيماري دور دندان را معالجه خواهد كرد وهم از آن پيشگيري خواهد نمود.

رژيم غذايي و تغذيه ممكن است بعنوان داشتن ارتباطات جداگانه با بيماري دور دنداني درك شود رژيم غذايي در تجمع پلاك درشكاف لثه ميان دندانها سهيم مي‌باشد. غذايي كه در اطراف دندانها باقي مي‌ماند توسط باكتريهاي دهان متابوليزه شده و در تجمع پلاك شركت مي‌نمايد. اگر چه يكايك مواد غذايي (مواد مغزي) شامل ويتامينها C,E,A بتاكاروتن فولات و پروتئين نقشي در حفظ و بقاي لثه و قدرت سيستم ايمني دارند اطلاعات كمي براي حمايت از كاربردهاي افزودنيهاي هرگونه از اينمواد جهت درمان بيماري دوردنداني موجود مي باشد. مطالعات بيشماري تلاش داشته اند تا كمبود مواد مغزي را به بيماري دوردنداني پيوند دهند. بهر حال درجوامعي كه سوء تغذيه وبيماري دور دنداني شايع هستند. فقر بهداشت دهان نيز معمولا آشكار است. در اين چنين نمونه‌هايي تعيين اينگونه سوء تغذيه علت بيماري است يا يكي ازعوامل بسياي كه دخيلند شامل بهداشت پايين و دهان،. تجمع فشرده پلاك،‌ بزاق ناكافي يا بيماريهاي همزمان مشكل مي‌باشد.

درمان تغذيه‌اي: مديريت و اجزاي رژيم و اجزاي رژيم غذايي و تغذيه‌اي بيمار با بيماري دوردنداني مشابه با دستورالعمل‌هاي فهرست شده در جدول 5-26 مي باشد. شروع آن با يك رژيم ارزيابي شامل يك دفتر يادداشت غذايي يا رژيم چند روزه يادآوري براي تعيين تعداد دفعات جويدن،‌ دريافت غذا و رفتارهاي بهداشتي دهان مي‌باشد،‌ يك متخصص تغذيه يا دندان پزشك مي‌تواند مجموع كفايت تغذيه‌اي رژيم غذايي را ارزيابي نمايد. عوامل خطرزاي فردي تغذيه دندان كه ممكن است در بيماري‌ دهان سهيم باشد. مناطقي هستند كه در مشاوره بيمار راجع به تغذيه و بهداشت دهان نشان داده مي‌شوند. هرم راهنمايي غذا ابزاري سودمند براي ارزيابي كفايت رژيم غذايي بيماران در زمينه دنداني مي‌باشد. (به فصل 16 مراجعه كنيد)

كفايت (كافي بودن) رژيم غذايي به ويژه در آماده سازي براي جراحي وپس از آن مهم است زمانيكه مواد مغذي كافي براي بازسازي بافت و حفظ پاسخ ايمني براي پيشگيري از عفونت مورد نياز مي‌باشد. از كفايت انرژي(كالري)‌ پروتئين،‌ روي ويتامينهاي C,A بايستي اطمينان حاصل شود. اگر دريافت دهاني بمدت بيش از سه روز تغيير خواهد كرد، يك رژيم هماهنگ اصلاحي بايستي بطور جداگانه براي هر بيمار طراحي شود. افزودنيهاي از طريق دهان مي‌توانند براي افزايش انرژي پروتئين در طراحي وعده غذايي مورد استفاده قرار گيرند.

تخريب دندان به وسيله شيشه كودك BBTD :‌

تخريب دندان بوسيله شيشه كودك يا پوسيدگي بطري مانند پرستاري اصطلاحاتي است كه براي توضيح يك الگوي پوسيدگي در دندانهاي قدامي (جلويي) فك بالا در اطفال و كودكان مورد استفاده قرار مي‌گيرد. ويژگيهاي شناخته شده شامل ضايعات پوسيدگي رشد يا بنده سريع در دندانهاي قدامي اوليه وجود ضايعاتي روي سطوح دندان بدون خطر بالاي پوسيدگي مي‌باشد.( Batnes, و همكارانش 1992) BBTD به علت طولاني شدن تغذيه با شيشه در شب، آب ميوه، شير، غذاي آماده نوزاد، يا ساير نوشيدنيهاي شيرين شده مي‌باشد. زمان تماس وسيع با كربوهيدراتهاي قابل تبخير ـ شامل نوشيدنيها و موقعيت زمان در برابر سر پستانك باعث تجمع اطراف دندانهاي پيش فك بالا بويژه زمانيكه كودك خواب است مي‌باشد. دندانهاي جلويي پايين معمولا توسط موقعيت حفاظتي لبها و زبان حمايت و حفظ مي گردند. (تصوير 3-26)

شيوع ملي BBTD از 4 تا 20% متغيير مي‌باشد بهر حال بويژه در بوميان امريكائي و جوامع بومي آلاسكا شايع است يك بررسي جديد در كودكان 3 تا 5 ساله در ”برنامه‌هاي برتري” Head start programs در پنج ايالت جنوب غربي شيوع 24% BBTD را نشان داد. Barnes ) و همكارانش 1992) بوميان امريكايي بيشترين شيوع BBTD (1/35%) را داشتند

و بدنبال آنها اسپانيايي‌ زبان ها شيوع (8/23%) قفقازيها (2/22%) و سياهپوستان (5/20%) داشتند. كودكان روستايي بيشتر از كودكان شهري جدا از حاوي فلورايد BBTD داشتند.

يك بررسي در سال 1985 دريافت كه شيوع BBTDدر ميان كودكان برنامه برتري در آلاسكا و اكلاهما از 17 تا 85% متغير بود. 70% از دانش آموزان و ناوايو (از سرخپوستان امريكا) برنامه برتري تحت تاثير BBTD بوده‌اند. (1987,bruerd,kelly) يك بررسي در سال 1989 در پنج منطقه آلاسكا شامل 708 كودك سنين 3تا5 برنامه برتري كه 70% آنها بومي آلاسكا و 51% در نواحي شهري زندگي مي‌كردند گرديد. BBTD در 40% از بوميان آلاسكا و 8% كودكان غير بومي آنجا يافت شده شيوع در روستاي زراعي بسياربالا بود و بطور قابل توجه بر اساس گستردگي ايالت فرق مي‌كرد. در مجموع بهداشت دهان به نژاد، اجتماع، اشتغال و سطح تحصيل مادر مربوط مي‌شد:

BBTD در ميان بوميان امريكايي بسيار شايع است كه دندانهاي جلويي تخريب شده مضر براي سلامتي در نظر گرفته نمي‌شوند و ممكن نيست به پاسخ اجتماعي منجر گردد. شيوع بالاي BBTD در ميان كودكان بومي آلاسكا بطور تنگاتنگ با عوامل فرهنگي همراه گشته است. استفاده مجاز تداوم يافته ازشيشه تغذيه نوزادان، معمولا شامل آب ميوه شيرين شده، در اين گروه شايع است. مادران براي جدا كردن از شيشه شير مطلوب ناراضي مي‌باشند كه كودك را در زمان خواب همراهي مي‌كند و معمولا در طول روز در دسترس است بچه‌هاي تغذيه كننده از شير مادر اغلب براي شيشه شير از شير گرفته مي‌شوند.

درآمد كم گروههاي كم سواد نيز در خطر بالايي از BBTD و نيز ساير بيماريهاي دنداني قرار دارند. در يك بررسي سال 1994 در مورد تغذيه و رفتارهاي بهداشتي دهان اطفال و كودكان در مناطق شهري متعدد مراكز مراقبت روزانه كم درآمد،‌ شيوعي 24% BBTD توجه به انگيزه بوده است. رفتارهاي بهداشتي شامل ضعف بهداشت دهان،‌ شكست مسواك زدن حداقل روزانه كودك تكرار استفاده از بطريهاي پر از نوشيدني‌‌هاي شيرين شده، فقدان آب حاوي فلورايد فقر تحصيلي و فقدان والدين اگاه از ارتباط ميان رژيم غذايي و بهداشت دهان در اطفال و كودكان دراين درصد بالاي شيوع سهيم هستند. Koenigdberg)  و همكاران سال 1994)

كنترل BBTD : كنترل كننده BBTD شامل رژيم غذايي و آموزش بهداشت دهان براي والدين، مدافعان و درمان شوندگان مي‌گردد. دستورالعمل‌هاي رژيم غذايي شامل خارج كردن شير به هنگام خواب و اصلاح تعداد و محتواي شيشه‌هاي شير روزانه مي‌شود محتواي شير بايستي به آب غذاي آماده نوزاد، شير و آب ميوه رقيق شده محدود گردد. همه تلاشها بايستي براي از شيشه شير گرفتن كودكان 2 ساله متمركز كرد. تلاشهاي آموزشي مي‌بايست مثبت وساده باشند و بررفتارهاي بهداشتي دهان و تشويق و ترويج رژيم  غذايي سالم و متعادل باشد. والدين و معالجه شدگان نياز به درك علل BBTD و اينكه چطوري مي‌توان در آينده كودكان از آن اجتناب نمود، دارند اما نبايد آنها را به خاطر رخداد آن BBTD در كودك سرزنش كرد.

از دست دادن و دندان مصنوعي:

از دست دادن دندانها حتي با جايگزيني دندان مصنوعي، بر انتخاب غذا تاثير مي‌گذارد و توانايي جويدن و كارآئي را تغيير مي‌دهد و با تغييراتي دركيفيت رژيم غذايي نظير دريافت كاهش يافته سلولز رژيم  غذايي، ميوه‌هاي تازه و سبزيجات درامتداد با تمامي دانه‌ها ودريافت افزايش يافته‌ها شيرينها و ساير كربوهيدراتهاي قابل تبخير همراه مي‌باشد. تحقيق بر روي اثرات از دست دادن دندان، دندان درآوردن ضعيف  و دندان مصنوعي بر انتخاب غذا و وضعيت تغذيه محدود شده است. گوردون Gordon 1985 اثر قدرت جويدن خود دريافته و وضعيت دنداني در وضعيت تغذيه‌اي در جمعيت سالخورده رابررسي كرد. نتايج نشان دادند كه قدرت كاهش جويدن با دريافت كمتر انرژي‌(كالري) مواد مغذي همراه بوده است. اين مشكل در سالخوردگي بيشتر اعلام شده است كه اشتها و خوردن با بيماري مزمن، انزواي اجتماعي و استفاده از داروهاي چند گانه ممكن است لطمه بخورد. ـ ارتباط معكوس ميان تعداد دندانهاي طبيعي و خوردن ميوه و سبزيجات در مطالعه افراد 40 تا 80 ساله با زندگي آزاد شناسي شده بود. (Joshipura  و همكاران 1994)

متاسفانه دندان مصنوعي نمي‌تواند مشكلات را بطور كامل حل نمايد آنچنانكه در مطالعه راهنما ازبيمارن قبل و بعد از جانشيني دندان مصنوعي نشان داد 25% تجربه دشواري در خوردن آنچنانكه قبل از دندان مصنوعي 84% بود ادامه يافت 30% مشكلات گاز زدن شكلات 40% مشكلات جويدن پس از جايگزيني دندان مصنوعي داشتند. (meehan  و همكارانش 1994 ) غذاهايي كه باعث دشواري بيشتري براي هر دو گروه از بيماران مي‌شدند همه بيماران تازه نظير سيب سبزيجات و ذرت روي چوب بلال نانها واستيك با لايه سخت بودند.

مشاوره رژيمي چون با بهداشت دهان در ارتباط مي‌باشد بايستي با بيمار داراي دندان مصنوعي فراهم شود بيماراني كه روشهاي وسيع سلامت بخش را تحمل كرده است با دندان مصنوعي نياز دارد براي تامين رژيم غذايي دروضعيت تغذيه‌اي براي كاهش خطرات عمومي سلامتي‌اش مداخله شود دستورالعمل هاي ساده براي بريدن و آماده كردن ميوه ها و سبزيجات براي به حداقل رساندن نياز به گاززدن و كم كردن تعداد جويدن بايستي فراهم گردند. كل دستورالعمل‌هاي سلامتي روي اهميت يك رژيم غذايي متعادل مبني برهرم راهنماي غذا بايستي مشاوره معمولي سلامتي همه بيماران داده شود.

تظاهرات دهاني بياري سيستميك (عمومي) :بيماراني عمومي حاد نظير سرطان و AIDS و نيز بيماريهاي فرش نظير ديابت مليتوس، روماتوئيد آرترتيس و مرحله پاياني بيماري كليوي توسط تظاهرات دهاني كه در نهايت بر وضعيت تغذيه اي اثر مي گذارند مشخص مي گردد  درمان سرطان شامل راديوتراپي سروگردن ، شيمي درماني و جراحي دهان يك اثر اثر مهم روي  استحكام حفره دهاني، قدرت خوردن و در نتيجه وضعيت تغذيه‌اي دارند.

التهاب عمومي مخاط دهان(stomatitis) كانديديارنيس خشكي دهان (xerostomia) بيماريهاي دور دنداني وانهدام دندان تظاهرات دهاني شايع عفونت HIV راديوتراپي ناحيه سروگردن و عوامل شيمي داروئي هستند التهاب عمومي مخاط دهان بسيار دردهاي شديد و زخمي شدن لثه، مخاط دهان و كام مي‌گردد كه عمل خوردن را دردناك مي‌سازد. غذاها يا نوشيدنيهاي بسيار گرم و بسيار سرد، ادويه جات و غذاهاي ريزو درشت و ترش و تند نيز ممكن است دردناك باشند و بايستي از آنها اجتناب نمود. غذاهاي آبكي و ملايم بدون افزودن ادويه‌جات يا نمك بايستي تشويق گردند. در حاليكه وعده‌هاي غذايي به تعداد كم از نقطه نظر تغذيه‌اي توصيه شده‌اند كه خطر پوسيدگي نيز بالاست. همه وعده هاي غذايي و تنقلات بايستي با شستشوي آب ولرم همراه باشند.

زروستوميا (xerostomia ) ياخشكي دهان در ديابت مليتوس ضعيف كنترل شده، سندروم اين جوگرن(sjogrens.syndtom) و با كاربرد داروهاي مشخص ديده شده است. از دست دادن بزاق قورت دادن غذاها را مشكل مي‌سازد. سبب درد مي‌شود و خطر پوسيدگي و عفونت را افزايش مي‌دهد. دستورالعمل‌هاي رژيمي بر استفاده از غذاهاي آبكي بدون نمك و ادويه جات و استفاده از گليسيرين ليموترش يا مايعات با همه وعده‌هاي غذايي و تنقلات متمركز است. رفتارهاي مناسب بهداشت دهان براي كاهش خطر تخريب مهم مي‌باشند.

ديابت با تظاهرات دهاني متعدد همراه است كه بسياري از آنها تنها در دوره كنترل ضعيف روي ميدهند. اين تظاهرات شامل سندرم حاد دهان بيماري دوردهاني كانديديازنسس و زروستوميا مي‌باشد. اجزاي رژيمي ديابت بايستي با دستورالعمل‌هاي رژيمي به منظور افزايش راحتي عمل خوردن وكاهش درد دهان وپيشگيري از عفونتها يا تخريب همراه گردد.

در عفونت HIV تظاهرات دهاني مي‌تواند به طور جدي با دريافت رژيمي آسيب ببيند عفونتها اغلب باريك پاسخ ايمني اسيب ديده ساركوماي كايپسي Capodid sarcoma وجود سوء تغذيه و جاي زخم گاسترواينتستينال (gastrantestinag) عفونت HIV تركيب شده‌اند. اجراي رژيم براي فراهم نمودن انرژي (كالري) و مواد غذايي دريك شكل قابل جديت وافزودن استراتژيهاي بهداشت دهان براي كاهش عفونت متمركز مي‌باشد. زماني كه نوع و گستردگي تظاهرات دهاني شناخته شده‌اند كه يك طرح مراقبتي تغذيه مي‌تواند گشترش يابد اغلب افزودنيها از طريق دهان در مايع يا شكل ديسري لازم است با احتياجات انرژي به علت عدم توانايي خوردن مواجه گردند. (به فصل 37 نگاه كنيد) در طراحي مراقبتي تغذيه، متخصص رژيم غذايي به الحاق سوالات در مورد وضعيت دنداني بسيار بعنوان جزئي از نماياندن و ارزيابي تغذيه شامل مشكلات همراه با جويدن يا قورت دادن،‌خشكي دهان يا وجود دردهايي در دهان كه با راحتي عمل خوردن تداخل دارد تشويق شده است.

مطالعه موردي: يك پسر بچه سياهپوست 3 ساله به كلينيك بهداشت محلي توسط مادر بزرگش بدليل دندانهاي جلويش كه به ”عقب برگشته” آورده شده است پسرك كوچكتر از سنش بنظر مي‌آيد: قدش 5/35 اينچ وزنش 25 است. مطابق با جدول رشد او صدك (رديف آماري) دهم قد و صدك پنجم وزن مي‌باشد و به صدك پنجم وزن براي قد و سنش قرار دارد.

در بررسيهاي بعمل آمده توسط دندانپزشك كودك دريافته شد كه هشت سطح انهدام يافته در چهار دندان قدامي اش دارد (دو دندان پيش مركزي و دو دندان پيش جانبي) دندانپزشك توصيه نمود كه تاجي‌هاي فلزي روي دندانهاي مفهوم شده‌اش بگذارد. (روكش فلزي) او هم چنين توصيه مي‌نمايد كه مادر بزرگ وضعيت رژيمي و تغذيه‌اي او را با تخصص رژيم غذايي كلينيك ارزيابي نمايد مادر بزرگ توافق نمود و شرح حال رژيمي گرفته شده  توسط متخصص رژيم غذايي معلوم مي‌نمايد كه:

ـ يك رژيم غذايي بالا با قندهاي ساده همراه با تعداد دفعات كم وعده غذايي دارد.

استفاده مداوم از يك بطري پرشده با آب ميوه. سودا يا شير مطبوع شده با توت فرنگي 3 بار در روز شامل زمان خواب دارد.

ـ انرژي (كالري) ودريافت پروتئين زير حد مناسب ـ به ترتيب 70و75% برآورد شده دارد.

ـ كمبود ويتاميني ـ مواد معدني و افزودنيهاي فلورايد دارد.

ـ مادر بزرگ كنترلهايWIC در 6 ماه را تجديد نكرده است زيرا دوست ندارد به جائيكه كلينيك در آنقرار گرفته سفر نمايد.

ـ مسواك كردن نامنظم و بي‌ثبات دندانها: مادر بزرگ دندانهاي كودك را 3 تا 4 بار در هفته مسواك مي كند زيرا فكر نمي‌كند مراقبت از دندانهاي كودك مهم باشد چون آنها خواهند افتاد”

1-   تاثيرات فرهنگي، آموزشي (تحصيلي) و محيطي برسلامت دندان و تغذيه اين كودك كدامند.

2-   چه نوع شرايط دنداني كودك دارد؟‌ توصيه مشاوره رژيمي براي اين شرايط چه مي‌باشد؟

3-   عوامل خطرزاي تغذيه‌اي و رژيمي كدامند؟

4-   يك طرح مراقبت تغذيه‌اي براي بهبود سلامتي و رشد دنداني اين پسر بچه طراحي كنيد.

والسلام…

آداب زمان خروج

1-    تعيين زمان خروج

دقت در زمان خروج به قصد سفر يكي از فاكتورهاي مهم مي‌باشد. شخص مسافر بايد در برنامه‌ريزي خود براي مسافرت زمان مناسبي را براي سفرش برگزيند. اگر به قرآن كريم رجوع كنيم كه قرآن كريم به نقش زمان توجه خاصي دارد كه اين را از قسم‌هاي متعدد قرآن به زمان، مي‌توان متوجه شد. مانند قسم به شب «والليل»[1] قسم به روز  «والضحي»[2] و قسم به عصر «والعصر»[3] كه اين گونه آيات اهميت و نقش زمان رابه طوركلي نشان مي دهد. خداوند در سوره سبا مي‌فرمايد:‌«سيروا فيها لَيالِيَ واَيَاماً»[4]«شبها و روزها در اين آباديها سفر كيند» در اين آيه كلمه «ليالي» اختصاصا دركنار «اياما» به معني روزها ذكر شده است و شايد نشان از توجه ويژه قرآن كريم به سفر درشب باشد در سوره اسراء نيز خداوند به سفر در شباشاره مي‌كند و مي‌فرمايد : «سُبحانَ الَّذي أسري بِعَبْدِه لَيلاً»[5] «منزه است آنكه بنده خودش را شبانه حركت داد» همچنين در آيه ديگري به مسير در شب اشاره شده است:«فَاَسْرِ بِاَهلِكَ بقطِعٍ مِنَ الّيلِ»[6] «كسان خود را در پاره‌اي از شب حركت بده» [7] با استناد به اين آيات اهميت زمان در سفر به خصوص سفر شبانه مشخص ميِ‌شود.

در روايات نيز براي زمان خروج آدابي بيان شده است مثلا سفر در روزهاي خاصي از هفته يا ماه توصيه و يا نهي شده است وهمچنين به سير در ساعاتي از شبانه روز مخصوصا شب سفارش شده است. در روايتي آمده كه حضرت رسول صل الله عليه وآله فرموده است: «عليكم بالسير بالليل فإنَّ الارض تطوي بالليل»‌[8] بر شما باد كه به هنگام شبسفر كنيد زيرا كه زمين در شب در نورديده مي‌شود. نزديك به همين حديث نيز از امام صادق  عليه السلام نقل شده است.[9]  احتمالا سفارش به سير در شب به خاطر خصوصياتي است كه شب نسبت به روز دارد، مثل سكون و آرامش در شب- تاريكي  هوا (كه سبب دور شدن از ديد دشمن مي‌شود مخصوصا در جنگ‌ها) و نيز مساعد بودن هوا نسبت به روز.

با توجه به روايات، سفر در بعضي روزها مثل شنبه، سه شنبه و پنج شنبه، خوب است، و در روزهاي دوشنبه چهارشنبه وجمعه مخصوصا قبل از ظهر خوب نيست.[10] (مسافرت قبل ازظهر روز جمعه شايد به علت ضايع شدن نماز جمعه مورد نهي واقع شده است.) و همچنين روزهاي سوم، پنجم، سيزدهم وشانزدهم، بيست و يكم و بيست و چهارم هر ماه را نحس دانسته اند.[11] حال اين سوال مطرح مي‌شود كه اگر انسان در شرايطي قرار گيرد كه لازم باشد در يكي از اين روزها سفر كند، در اين‌ صورت تكليف چيست؟ در اين باره روايتي وارد شده كه بر حسب آن شخصي از امام صادق عليهالسلام مي‌پرسد:‌ آيا سفر در روزهاي مكروه مانند چهارشنبه و غير آنكراهت دارد؟‌ امام فرمود:‌ سفرت را با صدقه آغاز كن و هر وقت قصد كني راهي سفر شو……[12]

2- آغاز سفر با دعا وصدقه

بهتر است كه شخص مسافر سفر خود را با دعا واستمداد از ياري خداوندمتعال شروع كند تا حضور پرقدرت خداوند لايزال را در تمام مراحل سفر احساس كند.

بر اساس آيات قرآن كريم ونيز روايات به جا مانده از ائمه معصومين عليهم السلام،‌ دعا و مناجات هنگام سفر جايگاه رفيعي دارد. در اين مورد مي‌توان به دعاي اصحاب كهف در آن هنگام كه به غار پناه مي‌بردند اشاره كرد كه گفتند: «رَبَّنا و ءاتِنا مِن لَدُنكَ رَحَمةً وَهَيّ ءلَنا مِن امرنا رَشَداً» [13] (پروردگارا ما را از سوي خودت رحمتي عطا كن و راه نجاتي براي ما فراهم ساز)

ونيز آن هنگام كه حضرت موسي عليه السلام به فرمان خداوند مامور شد كه به سوي فرعون برود و او را به پرستش خداي يگانه دعوت كند چنين دعا فرمودند كه:  « رَبِّ اشرَح لي صَدري وَ يَسّرلي اَمري واحلُل عُقَدةً مِن لِساني يَفقَهوا قَولي» [14] پروردگارا سينه‌ام را گشاده كن و كارم را برايم آسان گردان و گره از زبانم بگشاي تا سخنان مرا بفهمند. و در جاي ديگر قرآن مي‌فرمايد بعد از سوار شدن بر مركب نعمت پروردگارتان را متذكر شويد و بگوييد «سُبْحانَ الذي سَخَّرَ لَنا هذا وما كُنّا لَهُ مُقرِنينَ» [15] در روايت نيز به استحباب دعا هنگام مسافرت اشاره شده است در روايت است كه امام صادق عليه السلام چون آهنگ سفر مي‌كرد مي‌فرمود: «اللهم خَلَّ سَبيلَنا و احسن تسييرنا و اعظم عافيتنا»

خدايا راه ما را امن و وبي مانع گردان وسهولت زندگي و توفيقمان درامور را كامل ساز وعافيتمان را عظيم فرماي[16] در روايتي ديگر از امام صادق عليه السلام نقل شده كه فرمود:‌هرگاه (خواستي) از منزلت بيرون بروي بگو «بِسمِ الله توكلتُ علي اللهِ،‌ لا حولَ ولا قوةَ الاّ باللهِ اللهم اني اَسئلكَ خيرَ ما خرجت له و اعوذبك من شرّ ماخرجت له اللهم اوسع عَليَّ من فضلِكَ و اتمم عَليَّ نعمتك واستعملني في طاعتك واجَعل رغَبتي فيما عِندك و توفني علي ملتك و مِلةِ رَسولك صلي الله عليه و آله»[17] صدقه دادن نيز در زمان مسافرت مورد تاكيد آيات است و قرآن كريم نيز در روايات متعدد انسانها را به تصدق وانفال دعوت مي‌كند مانند:‌ «اَن تَصَدَّقوا خَيرٌلكم»[18]

با توجه به روايات مي‌توان برداشت كرد كه تاثير صدقه آنقدر زياد است كه باعث مي‌شود نحوست روزهاي خاص از بين برود و رفع بلا شود. چنانچه از امام صادق عليه‌السلام نقل است: «تَصَدَّقَ و اخرُج أيَّ يومٍ شِئت»[19] صدقه بده وهر روز كه مي‌خواهي سفركن.

3- مشايعت مسافر

طبيعتا سفر با ترك وطن، دوستان، خانواده و … همراه است و هر چند كه اين سفر كوتاه مدت باشد، باز هم مسافر از اينكه ديار خود را ترك مي‌:ند و ازخانواده خويشانش جدا مي‌شود، دلتنگ و نگران است.

يكي از آداب خوب از گذشته تا امروز اينست كه مسافران توسط خانواده، دوستان و اقوام تا محل سوار شدن بر مركب يا تا قسمتي از راه بدرقه مي‌شوند. اين همراهي باعث دلگرمي شده ومحبت و دوستي بين مسافران و مشايعت كنندگان را چند برابر مي‌كند.

از روايات نقل شده نيز مي‌توان به اهتمام اهل بيت به اين موضوع پي برد. از امام صادق عليه السلام و او از پدرش امام محمد باقر عليه السلام روايت شده كه فرمود: « بدرستيكه علي عليه السلام در سفري به يك نفر ذمي همراه بود او گفت : تو به كجا مي روي؟ فرمود : به كوفه: چون راه ايشان جدا مي‌شد علي عليه السلام با او به راه افتاد، ذمي گفت: راه خود را ترك كردي تومي‌گفتي كه به كوفه مي‌روي! فرمود:‌مي‌دانم، گفت: پس چرا با من آمدي؟ فرمود اندكي بدرقه كردن و همراه شدن با رفيق راه از خوبي مصاحب است. و پيغمبر به ما چنين فرمان داده مرد ذمي گفت:‌ آيا چنين  گفته؟ امام فرمود: آري، ذمي‌ گفت: اين است وجز اين نيست پيروي كرده او را هر كس پيروي كرده براي كارهاي بزرگوارانه او بوده و من گواهي مي‌دهم كه بردين توهستم. ذمي با امام برگشت و چون او را شناخت . مسلمان شد.[20] در سيرة پيامبر گرامي اسلام (ص) نيز مشايعت مسافران وجود دارد. در روايت است كه رسول خدا صلي الله عليه و آله چون با مومنين وداع مي‌كرد مي‌فرمود:‌ خدا تقوي را توشه راهتان سازد و به سوي هر خير رهبري كند وهر حاجتي كه داريد بر آورد و دين ودنياتان را سالم بدارد و شما را به سوي  خويشان و دوستان سالم بازگرداند.»[21]

آداب حين سفر

1-انتخاب رهبر

انسجام و نظم وهماهنگي يك گروه رابطه تنگاتنگي باچگونگي مديريت و سرپرستي آن گروه دارد، هر قدر رهبر سنجيده‌تر عمل كند،‌ عملكرد افراد نيز با نظم و برنامه‌ريزي بيشتر همراه خواهد بود. در نتيجه رضايت افراد بيشتر شده راندمان كار بالا مي‌رود و رسيدن به هدف سهل الوصول‌تر به نظر مي‌رسد.

از جمله اقداماتي كه درحين سفر بايد بدان پرداخته شود انتخاب رهبري لايق است كه بتواند سرپرستي گروه مسافران را به عهده بگيرد.

احساس نياز به رهبر در سفر آن هنگام خودنمايي مي‌كند كه مشكلات خود را نشان دهند. در اين موقع طبيعي است كه هر كس نظر خود را بهترين نظر دانسته وانتظار دارد همان اعمال شود ولي حضور رهبري دانا باعث مي‌شود اين مسائل به وجود نيايد. با وجود رهبر مشكل به شور گذاشته مي‌شود و در نهايت تصميمي اتخاذ مي‌شود كه تا حد امكان مورد توافق همگان باشد.

در داستانها و قصص قرآني نيز نقش سرپرست در سفر به خوبي نشان داده شده كه مي‌توان برخي ويژگي‌هاي رهبر را در آنها مشاهده كرد. به عنوان مثال در سفر حضرت خضر و موسي عليهما السلام كه به طور اجمالي قرآني به داستان آنها مي‌پردازد آمده است:

«قال لَه موسي هَل اَتَّبِعُكَ علي اَن تُعَلِّمَنِ ممّا عُلّمتَ رُشداً» موسي به او گفت: «آيا از تو   پيروي كنم تا از آنچه به تو تعليم داده شده و ماية به رشد  وصلاح است به من بياموزي؟»[22]

دراين داستان حضرت موسي عليه السلام با كسب اجازه از حضرت خضر عليه السلام همسفر او مي‌شود تا به آنچه به حضر رسيده است برسد. اما گويي حضرت خضر عليه السلام در اين سفر نقشي بالاتر از يك همسفر دارد چرا كه به او مي‌گويد «قالَ فَاِنِ اتَّبَعَتَني فَلا تَسئَلني عَن شَيءٍ حتي اُحدِثَ لَكَ مِنهُ ذِكراً»[23]«پس اگر مي‌خواهي به دنبال من بيايي از هيچ چيز مپرس تا خودم آن را براي تو بازگو كنم.»

چنانچه از ترجمه آيه بر مي‌آيد اين است كه حضرت خضر عليه السلام غير از نقش هم سفري، نقش سرپرست رانيز داشته است تا آن جا كه به او مي‌گويد تا  وقتي خود سخن نگفته است در مورد چيزي سوال نكند و ضمنا،‌نقش يك استاد وراهنما را براي حضرت موسي عليه السلام دارد.

مثال ديگر اينكه: در سفر پر اضطراب بني اسرائيل كه به خاطر فرار از دشمني فرعون وسپاهيانش صورت گرفت نقش سرپرستي حضرت موسي عليه‌السلام قابل توجه است، مخصوصا آن هنگام كه فرعونيان به تعقيب بني اسرائيل پرداختند وبه اندازه‌اي به آنها نزديك شدند كه هر دو گروه همديگر را مشاهده مي‌كردند. ترس ووحشتي سراپاي بني اسرائيل را گرفت و با نااميدي گفتند: «اِنّا مُدرَكون»[24] «ما در چنگان فرعونيان گرفتارشديم» ،‌ ولي حضرت موسي عليه السلام با اطمينان به خداوند به آنها دلداري داده،‌ فرمود: «كلاّ اِنَّ مَعِيَ رَبّي سَيَهدين»[25] «چنين نيست يقينا پروردگارم با من است،‌ به زودي مرا هدايت خواهد كرد.»

با توجه به اين داستان مي‌توان گفت يكي از ويژگي هاي مهم سرپرست اين است كه شجاع باشد و از مشكلات نهراسد و در امور به خداوند توكل كند.

در روايت نيز به لزوم سرپرست در سفر پرداخته شده است كه به يك مورد آن اشاره مي‌شود. معاويه بن عمار گفت امام جعفرعليه‌السلام فرمود تو با گروهي همسفرخواهي شد، هرگز به ايشان نگويي اينجا فرود آئيد و آنجا فرود نيائيد زيرا در ميان ايشان كساني هست كه تو را كفايت كند.[26] درباب انتخاب رهبر به يك مورد قرآني ديگر اشاره مي‌كنيم و بحث پايان را مي‌دهيم.

در داستان حضرت يوسف عليه‌السلام و ماجراي دزدي بنيامين، آنجا كه حضرت به برادرانش گفت به ديار خود برگرديد و بنامين اينجا بماند. آنها مجادله كردند و چون نتيجه نگرفتند از قصر بيرون رفتند و پس از مشورت، بزرگ آنان دستور داد كه:[27] «فَلَن اَبَرحَ الارضَ … اِرجِعو إلي اَبيكم فَقولو ياابانا اِنَّ ابنَكَ سَرَقَ وما شَهِدنا الاّ بما عَلمِنا وَ ماكُنّا للغَيبِ حافِظينَ» [28] من از اين سرزمين حركت نمي‌كنم … شما به سوي پدرتان بازگرديد و بگوييد: پدر، پسرت دزدي كرد، و ما جز به آنچه مي‌دانستيم گواهي نداديم، ما از غيب آگاه نبوديم.)

اين نحوه اتخاز تصميم از سوي برادر بزرگ، اين فكر را تداعي مي‌كند كه وي به خاطر احساس مسئوليت نسبت به برادرانش كه همسفرانش محسوب مي‌شدند،‌ و نيز به عنوان سرپرست گروه، در همان سرزمين ماند تا تكليف برادرش كه به جرم سرقت بازداشت شده بود روشن شود.

درآخر بعضي از ضرورت‌هاي انتخاب رهبر را نام مي‌بريم:

‌1- اثبات هماهنگي و نظم دركارها در طول سفر

2- اتخاذ تصميم درست

3- حل مشكلات احتمالي   

4- كشف توانايي افراد و سپردن كارها به آنها

2-اخلاق در طول سفر

در سفراست كه انسان كمالات اخلاقي و يا احيانا رذايل اخلاقي خود رانشان مي‌دهد،‌ چون شخص مسافر در سفر نمي‌تواند ملكات اخلاقي خود را پنهان كند و در برخوردها و فراز و نشيب‌هاي سفر بالاخره درون و باطن خود را ظاهر مي‌سازد. اگر چنانچه داراي خلق كريم باشد درسفر نيز طبعا همان گونه خواهد بود و برعكس اگر بد خلق و عصباني مزاج باشد نيز شخصيت او در سفر شناخته خواهد شد. به عبارت ديگر سفر به فعليت رسانيدن ملكات نفساني انسان است.

قرآن كريم به عنوان كتاب هدايت بشر، رهنمود هاي اخلاقي فراوان و بي‌نظيري دراد كه انسان مومن ابتدا بايد آنها را بپذيرد و سپس متخلق به اين صفات و آداب نيكو باشد. به عنوان مثال در قرآن آمده است:

«تعاوَنوا عَلَي البِرَّ و التَّقوي» [29] «و در راه نيكي و پرهيزگاري با هم تعاون كنيد»

«اِعدِلوا هواَقَربُ لِلتقَّوَي» [30] « عدالت كنيد كه پرهيزكاري نزديك تر است»

«و اذحُيّيتم بِتَحيَّةٍ فَحَيّوا باَحسَنِ منها» [31]  «هرگاه به شما تحيت گويند، پاسخ آن را بهتر از آن بدهيد)

اين آيات نمونه‌هاي آيات قرآني هستند كه در مسافرت بيشتر نمود مي‌كنند و جلوه ويژه دارند. تعاون وهمكاري وياري رساندن به همسفران، رعايت عدالت،‌ معاشرت نيكوو…  همه از جمله صفات نيكويي هستند،‌ كه شايسته است انسان چه هنگام سفر و چه غير آن متخلق به آنهاباشد. در مسافرت شايد بيشتر از زندگي روزمره، مجال آزمايش براي نفس انسان پيش بيايد، كه  آيا مي‌تواند مجري اين قوانين الهي باشد يا نه؟

در باب اخلاق سفر رواياتي از اهل بيت عليهم السلام رسيده است.

از اخلاق شريفه حضرت رسول اكرم صلي الله عليه وآله نقل شده كه وقتي با اصحاب در سفر بود خواستند گوسفندي بكشند. يكي  گفت: كشتن گوسفند بامن. ديگري گفت:‌كندن پوست آن با من و ديگري گفت: پختن آن با من. حضرت فرمود: جمع كردن هيزم با من،‌ گفتند: يا رسول الله، اين كار را ما خواهيم كرد شما زحمت نكشيد، فرمود: مي دانم شما اين كار را خواهيد كرد لكن من خوشم نمي‌آيد از شما امتيازي پيدا كنم زيرا كه حقتعالي كراهت دارد كه ببيند بندة خود را كه فضيلت داده خودش را به رفقايش.[32]

درباره امام زين العابدين عليه السلام نيز روايت كرده‌اند كه ايشان سفرنمي‌كرد مگر با اشخاصي كه آن حضرت را نشناسند، براي آنكه حضرت در راه همراهانشان را در كارها ياري مي‌كردند و هر گاه ايشان را مي‌شناختند اجازه نمي‌دادند كه كاري بكنند.[33]

پيامبر گرامي اسلام صلي الله عليه وآله فرمود: «كسيكه مومن مسافري را ياري كند،‌ خدا هفتاد وسه گره اندوه و مشكل را از كار او مي‌گشايد و در دنيا و آخرت او را از هم و غم پناه مي‌دهد و در آن روز كه نفس مردم قطع مي‌شود (آنجا كه مردم گرفتار نفسهاي خويشند، اندوه عظيم او را برطرف مي‌سازد»[34]

آداب رسيدن به مقصد

1-   به جاي آوردن شكر

چه زيبا و شايسته است كه انسان مسافر بعد از رسيدن به مقصد به خاطر اينكه به سلامت رسيده و از خطرات راه درامان بوده است. خدايتعالي را شكر كند.

شكر وسپاس گزاري شيوه بزرگان و كريمان است. و بسيار كمند كه حق شكر را به جاي آورند. به تصريح قرآن كريم كه‌ مي‌فرمايد:  «اِعَلموا آلَ داوودَ شُكراً و قَليلٌ مِن عِبادِيَ الشَّكورُ»[35] «اي آن داوود! با شكر به جا آوريد، ولي عده كمي از بندگان من شكر گذارند»

و نيز در جاي جاي قرآن كريم اين عبارت به چشم مي‌خورد:‌ «‌ لَعلَّكم تَشكرونَ»[36] «لَعَلَّهُم تشكرونَ»[37]،‌ «واُشكرو لِله اِن كنتم اِيّاهُ تَعبدونَ»[38]

اصولا شكر در مقابل كلمه كفر قرار دارد زيرا كفر به معني پوشاندن و نعمت را ناسپاسي كردن است.[39] و اگر شكر خداوند به جاي آورده نشود در حقيقت همان كفران نعمت است. ما در سفر به مواهب و نعمتهايي از جانب خداوند نايل مي‌شويم كه بايد شكر آنها را به جاي آوريم كه:«لَئن شَكَرتم لَاَزيدنَّكم  و لَئن كَفَرتم لَشديد»[40] اگر انسان شكر مواهب الهي را  به جاي آورد خداوند نعمتهاي ارزاني داشته شده را فزوني مي‌بخشد و همانطور كه خود وعده كرده به زودي پاداش شاكران را خواهد داد: «سَنَجزِي الشّاكرين»[41] بزرگان دين نيز به شكر خداوند مخصوصا موقع رسيدن به مقصد، توصيه‌هايي بيان كرده‌اند. لقمان در وصيت به فرزندش چنين مي‌گويد: «و اذا نَزَلتِ فَصَلّ ركعتَينِ قبل اَن تجلس» ركعت نماز بگذار»

2-   انتخاب مكان مناسب:

از جمله اقداماتي كه بعد از رسيدن به مقصد بايد انجام شود انتخاب مكان مناسب براي اقامت است. بعضي از شرايط مكان خوب اينست كه انسان در آن از سرما، گرما،‌حيوانات درنده و… در امان باشد. ويژگي يك مكان خوب از نظر قرآن كريم اينست كه مبارك و پر بركت باشد. خداوند در قرآن كريم به حضرت نوح عليه‌السلام مي‌فرمايد وقتي كه به كشتي سوار شدي بگو: «ربّ اَنزِلني مُنزَلاً مباركاً وَانتَ خيرُ المُنزلين»[42]«پروردگارا! ما را در منزلگاهي پربركت فرود آر و تو بهترين فرود آورندگاني» همانطور كه قبلا ذكر شد، در خصوص انتخاب مكان مناسب بايد دقت شود مكان امنيت كافي داشته باشد. حضرت محمد صلي الله عليه و آله فرموده است: «ايّاكم التَعريس علي ظَهْرِ الطريق و بطون الأوديه فإنها مدارج السِّباع و مَأوي الحيات» زينهار از فرود آمدن براي استراحت آخر شب در وسط راه و درون دره‌ها، زيرا كه آن اماكن، جاي آمد و شد درندگان، و مأواي مارانست.[43]

در وصيت لقمان به فرزندش درباره انتخاب مكان خوب براي فرود آمدن چنين آمده است: «و اذا اَردتُم النزول فَعليكم من بقاعِ الارض باحسنِها لَوْناً، اَلْيَنِها تُربةً واكثرها عُشباً»

«و چون قصد فرود آمدن كنيد بكوشيد تا ازقطعات زمين قطعه‌اي انتخاب كنيد كه رنگش زيباتر و خاكش نرمتر و گياهانش فراوانتر باشد.[44]

نتيجه:‌

خطاب آيات قرآن كريم به همه انسانها در تمامي زمانها مي‌باشد. وهدف تمامي اين آيات هدايت بخشي وانسان سازي است كه آيات سير نيز از اين قاعده مستثني نمي‌باشد.

بر اين اساس اگر انسانها به فرامين ودستورات آيات الهي از جمله آيات سير گوش جان بسپارند وبدان جامة عمل بپوشانند، بدون شك سعادت ورستگاري خود وجامعه خويش را تضمين نموده‌اند. كوتاهي عمر بشر اين مجال را از وي سلب كرده كه بتواند همه مسايل  را شخصا تجربه كند و با علم و بصيرت روش مناسب ودرست را اتخاذ كرده در زندگي خود به كار بندد.

ذكر قصص و داستانها و پرداختن به تاريخ ملل و اقوام پيشين و بيان سرانجام كار نيك وبد آنها،‌ آيينه ايست كه انسان عاقل در پرتو آن اعمال وكردار خود را خواهد ديد. و علم و تجربة ناشي از اين مطالعات و تدبرات است كه عمر او را به بلنداي تاريخ زندگي بشر طولاني خواهد ساخت. در سودمندي كسب تجربه همين بس كه از جمله عوامل مهم رسيدن به سعادت دنيوي واخروي بوده و در سختيها و چالشهاي روزگار يار و همدم انسان مي‌باشد. تاكيد آيات سير و، دعوت انسانها به پرداختن به سرگذشت ملتهاي پيشين اهميت اين مساله را براي همه روشن مي‌كند كه سعادت و شقاوت بشر بازتابي از اعمال و رفتار خود انسان است و هركس مي‌تواند آينده‌اي خوب يا بد را به اختيار براي خود ترسيم كند.

فهرست منابعي كه در اين تحقيق مورد استفاده قرار گرفته است.

1- قرآن كريم- با ترجمه آيت الله مكارم شيرازي- چاپخانه بزرگ قرآن كريم-قم 1380- چاپ اول- قطع جيبي

2- اصول كافي- يعقوب بن اسحاق الكليني الرازي- متوفي سنه 328/329 ه- ترجمه و شرح سيد هاشم رسولي محلاتي- انتشارات علميه اسلاميه- تهران- بي‌تا.

3- پيام قرآن – تفسير نمونه موضوعي- آيت‌الله مكارم شيرازي با همكاري جمعي از فضلا و دانشمندان- ناشر دارلكتب الاسلاميه- تهران 1377 ه.ش-چاپ ششم

4- ترجمه و تحقيق مفردات الفاظ قرآن- ابوالقاسم حسين بن فضل معروف به راغب اصفهاني- متوفي 502 ، مترجم سيد غلامرضاخسروي حسيني – انتشارات مرتضوي- تهران زمستان 75-چاپ دوم.

5- تفسير نمونه- مولف ناصر مكارم شيرازي و همكاران- انتشارات دارالكتاب الاسلاميه-تهران 1376 ه.ش-چاپ شانزدهم

6- ترجمه و تفسير الميزان – علامه طباطبايي- متوفي 1369 ه.ش- ترجمه محمد رضا صالحي كرماني وسيد محمد خامنه – بنياد علمي وفكري علامه طباطبايي- با همكاري نشر فرهنگي رجا و موسسه انتشارات اميركبير- تهران1364 – چاپ دوم

7- ترجمه و تفسير  مجمع البيان – امين الاسلام شيخ ابوعلي الفضل بن الحسن الطبرسي- متوفي 548 ه. مترجم ابراهيم ميرباقري- انتشارات فراهاني – تهارن 1350 چاپ اول

8- ترجمه ومتن من لايحضره الفقيه – شيخ صدوق – ابن بابويه ابي جعفر محمدبن علي بن الحسين قمي- متوفي 381 ه.- مترجم صدربلاغي- نشر صدوق تهران اسفند 1368- چاپ اول

9- ترجمه ميزان الحكمه- محمد محمدي ري شهري- مترجم حميدرضا شيخي- انتشارات دارالحديث قم 1377- چاپ اول

10- جامعه و تاريخ- مقدمه‌اي برجهان بيني اسلامي- مرتضي مطهري- انتشارات صدرا-بيتا- شماره 5

11- الحياه- محمدرضا الحكيمي- محمد الحكيمي- علي الحكيمي- دفتر نشر فرهنگ اسلامي – تهران 1367 ه.ش چاپ پنجم

12- ره رستگاري- دكتر علي غضنفري- انتشارات لاهيجي- قم 1382 ه.ش- چاپ اول

13- راز آفرينش انسان – كرسي موريسن- مترجم محمد سعيدي- انتشارات فرانكلين- سال 1345

14- زندگاني حضرت محمد، خاتم النبيين- تاريخ انبياء . سيد هاشم رسولي محلاتي – انتشارات علميه اسلاميه-1336

15- فرهنگ عربي- فارسي لاروس- مترجم سيد حميد طبيبيان – انتشارات اميركبير- تهران 1377- چاپ نهم

16- فرهنگ عربي- فارس منجد الطلاب- مترجم محمد بندرريگي- انتشارات اسلامي- چاپ 1369

17- فروغ ابديت- جعفر سبحاني- نشر دانش اسلامي. چاپ خانه دفتر تبليغات اسلامي قم- ارديبهشت 1370

18- فرازهايي از تاريخ پيامبر اسلام- جعفر سبحاني- نشر مشعر-بي‌جا-1381 – چاپ سيزدهم

19- فصلنامه بينات- صاحب امتياز موسسه معارف اسلامي امام رضا (ع) – قم سال يازدهم- شماره 2 تابستان 1383

20- فصلنامه پژوهشهاي قرآني- چاپ ونشر دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم- بهار وتابستان 1376 – شماره10-9

21- قاموس قرآن – سيد علي اكبر قرشي- انتشارات دارالكتاب اسلاميه- چاپ 1353

22- قصص يا داستانهاي شگفت انگيز قرآن مجيد گردآوردنده حاج علي آقا قاضي زاهدي گلپايگاني- كتابفروشي  اسلاميه بي‌تا

23- قصص القرآن يا تاريخ انبيا از آدم تا خاتم النبيين – سيد هاشم رسولي محلاتي- انتشارات علميه اسلاميه بي‌تا

24-كارنامه دانشوران ايران واسلام- شناخت نهج البلاغه- تلخيص و بازنويسي مباحثي از نهج البلاغه امام علي عليه السلام- به كوشش سيد محمد مهدي جعفري- ناشرموسسه فرهنگي اهل قلم- زمستان 1381 –چاپ اول شماره 53

25-كليات مفاتيح الجنان- ثقه المحدئين مرحوم حاج شيخ عباس قمي- متوفي 1359 ه. مترجم استاد كمره‌اي – نشر موسسه انتشارات نبوي – زمستان 1381- قطع جيبي- چاپ دوم.

26- لسان العرب- لامام العلامه ابي الفضل جمال الدين محمد بن مكرم ابن منظور الافريقي المصري- دار بيروت- للطباعه و النشر بيروت- 1410 ه. 1990م.

27- لغت نامه دهخدا- علي اكبر دهخدا- چاپ سيروس- تهران تيرماه 1339 – شماره مسلسل 54

28- المعجم الفهرس القرآن الكريم- موسسه انصاريان للطباعه والنشر- قم –  بي‌تا.

29- ميزان الحكمه- محمد محمدي ري شهري – نشر مكتب الاعلام الاسلامي- قم 1363- چاپ اول

30- محبوب القلوب – قطب الدين اشكوري – ترجمه سيد احمد اردكاني- انتشارات فرهنگ و ارشاد اسلامي تهران بهار 1380- چاپ اول

31- مباني انسان شناسي در قرآن – عبدالله نصري – ناشر موسسه تحقيقاتي و انتشاراتي فيض كاشاني – چاپ اول

32- معجم مفردات الفاظ قرآن- ابوالقاسم حسين بن فضل معروف به راغب اصفهاني- متوفي 502 ه. انتشارات مرتضوي – بي‌جا-1376 – چاپ دوم

33- المعجم الوسيط – دكتر ابراهيم انيس- دكتر عبدالعليم منتصر- عطيه الصوالحي- محمد خلف الله احمد. دفتر نشر فرهنگ اسلامي- تهران 1374 ه.ش- چاپ پنجم.

34- نهج البلاغه امام علي (عليه السلام) – ترجمه محمد دشتي- ناشر موعود اسلام- بوشهر- تابستان 1381- چاپ سوم

35- وسائل الشيعه الي التحصيل الشريعه- تاليف محمد بن الحسن الحرالعاملي- المتوفي في سته 1104 ه. اعني بتصحيحه و تحقيقه و تزييله الفاضل المحقق الاغا الميرزا عبدالرحيم الرباني دار حياء ‌التراث العربي- بيروت – لبنان بيتا

36- واژه‌هاي قرآن- ترجمه فارسي قرآن –محمد رضايي- انتشارات مفيد – تهران 1381 – چاپ اول

37- همزيستي و معاشرت در اسلام- استاد سيد علي كمالي- انتشارات اسوه- تهران 1371 ه.ش- چاپ اول

38- هجرت كريمه – بررسي دوران امام رضا و علل هجرت حضرت معصومه (س) فرزانه نيكو برش- انتشارات فجر ولايت - قم- آذر 1381 – چاپ اول

والسلام

دوشنبه 30 خردادماه 1384 – 13/ جمادي الاول 1426 مصادف با شهادت حضرت فاطمه زهرا سلام الله عليها.

بسمه تعالی

گزارش کار آموزی

رشته تحصیلی   :  حسابداری

محل  کارآموزی   :   شرکت خدمات حمایتی  کشاورزی

مقدمه

شرکت خدمات حمایتی کشاورزی عملیات مربوط به خرید و فروش سم ، کود وبذر را انجام می دهد . خرید سم به صورت نقدی وخرید بذر و کود بصورت غیر نقدی انجام
می شود که در این صورت چک صادر می گردد .

شرکت این محصولات را از منابع مختلف خریداری می کند . بذر از کشاورزان پیش خرید می شود .

نهاده های خریداری شده به انبار تحویل داده می شود و انبار در قبال دریافت انها قبض رسید صادر می کند که حاوی اطلاعات مقداری و نوع نهاده ( سم ، کود و بذر) می باشد .

و در صورت تایید مقدار قابل فروش توسط قسمت بازرگانی و تحویل برگ درخواست به انبار،انبار حواله صادر می‌کند عملیات ثبت حواله ها و رسیدهای حسابداری انبار به عهده قسمت بازرگانی فروش می‌باشد.

حسابداری

حسابداری فرایندی است که اطلاعات مالی را ایجاد می کند و در کلیه واحدهای اقتصادی تصمیم گیری ها بر اساس همین اطلاعات اخذ می شود .

در حال حاضر دانش حسابداری به عنوان یک دانش فراگیر در آمده که بسیاری خود را نیازمند دانستن ان احساس می کنند .

حسابداری عبارت است از :

شناسایی ، انداازه گیری ، ثبت وگزارش اطلاعات اقتصادی به استفاده کنندگان  به گونه ای که امکان قضاوت وتصمیم گیری آگاهانه برای انها فراهم شود .

واستفاده کنندگان اطلاعات حسابداری کسانی هستند که برای تصمیم گیری وقضاوت اگاهانه علاقه مندند گزارشهای حسابداری را دریافت ومورد استفاده قرار دهند.

نوع اطلاعات حسابداری که هر استفاده کننده به آن نیاز دارد ، بستگی به نوع تصمیماتی دارد که می خواهد اتخاذ نماید .

شخصیت حسابداری واحد اقتصادی مشخص وجداگانه ای است که اطلاعات وگزارشهای حسابداری فقط در مورد آن تهیه می شود .

ثبت اسناد هزینه

شرکت برای انجام عملیات خرید وفروش متحمل هزینه های بسیاری می‌شود. این هزینه ها از محل اعتباراتی که برای هر اداره باتوجه به عملکرد ان اداره در نظر گرفته می شود تامین می شود . شرکت این اعتبار تخصیصی را جمع بندی کرده وبا توجه به عملیات هزینه
می‌نماید .

دوره مالی یکسال می باشد . در ابتدای سال شرکت مبلغی را به عنوان تنخواه برای انجام هزینه ها در نظر می گیرد که این مبلغ در ابتدای سال به حساب تنخواه گردان اضافه واز حساب بانک کسر می گردد .

هزینه ها در این شرکت به چند دسته از جمله تبعی (عملکرد) و جاری عمرانی سرمایه ای
و ..  تقسیم می شوند .

هزینه های تبعی شامل نهاده ها (سم ، کود ، بذر ) می باشد برای مثال  هزینه کیسه و
کیسه گیری  حمل ونقل جابجایی و دستمزد کارکنان.

هزینه های جاری  مرتبط با هزینه های جاری شعبه می باشد از جمله هزینه های تعمیرات ، پذ یرایی ، ملزومات، حقوق ودستمزد .

مبلغ تنخواه در اختیار فردی که مسئولیت  پرداخت هزینه ها به عهده او می باشد قرار می‌گیرد که اصطلاحا تنخواه گردان  (کارپرداز) اطلاق می گردد . کارپرداز شعبه خریدهایی انجام می دهد وفاکتورها را با تاریخ معین به قسمت مالی تحویل می دهد .

عملکرد تنخواه گردان بدین نحو می باشد که پس از استعلام قیمت کالای مورد نظر از چند فروشگاه و مقایسه قیمتها کالای مربوط  را با به صرفه  ترین  قیمت خریداری می کند.  اگر کالای خریداری شده از اقلام  با قیمت بالا باشد در کمیسیون اداره باصرفه ترین قیمت در نظر گرفته می شود .

بعداز خریداری کالا توسط کارپرداز ابتدا به انبار تحویل داده می شود و انبار برچسب حاوی شماره سریال را روی تمامی کالاهای خریداری شده نصب می کند. این شماره سریال روی قبض انبار نیز قید گردیده . این برچسب شامل اقلام مصرفی وکم قیمت
نمی باشد. (کالاهای قابل استهلاک نیز در ستاد مستهلک می شود )

حسابدار به صورت روزانه فاکتور هزینه ها را تنظیم نموده سپس طی سند هزینه ها را وارد سیستم می کند.  فاکتورها بر حسب نوع هزینه گروه بندی و مرتب می شوند. برای مثال هزینه خرید ابزار الات از هر نوع که باشد در حساب اثاثیه ولوازم اداری ثبت
می شود

برای ثبت اسناد هزینه ابتدا وارد سیستم مالی شده وسپس قسمت ورود اطلاعات و در  قسمت ثبت و روئیت اسناد پس از مشاهده دفتر روزنامه  ابتدا کد حساب را به ترتیب کد معین ، کد تفصیلی اول وکد تفصیلی دوم وارد می کنیم . کدهای تفصیلی توسط خود شرکت تعریف می شود به عنوان نمونه به هر کارمند یا قسمت عملیاتی کد مخصوص داده می شود .

قسمت بعدی شرح می باشد شامل خلاصه ای از شرح فاکتور می باشد برای مثال قید می شود که کد هزینه وارد شده بابت خرید کدام قلم ازملزمات می باشد و سپس مبلغ بر اساس بدهکار یا بستانکار بودن ثبت می شود .

در آخر جمع اقلام هزینه از حساب تنخواه کسر می گردد . سپس مجددا عین مبلغ  هزینه ها به حساب تنخواه گردان اضافه و از موجودی بانک کسر می گردد .                     

سپس از سند مربوط چاپ گرفته می شود و به پیوست فاکتورهای مربوط وقبض انبار و برگ درخواست ضمیمه سند می گردد،                                                

ثبت حواله ورسید

این عملیات مربوط به قسمت بازرگانی ومالی می باشد که راجع به خرید وفروش نهاده ها (سم ، بذر، کود ) است .

اطلاعات وارده به سیستم طبق حواله ها ورسید های ارسالی از انبار است ودر سیستم حسابداری نهاده ها به ثبت می رسد .

در این سیستم نهاده ها از لحاظ مقداری و ارزش ریالی  مورد محاسبه قرار می گیرد .

بدین ترتیب که پس از ورود به حسابداری انبار مورد نظر ابتدا شماره سند را به ترتیب آخرین شماره وارد کرده سپس تاریخ رسیدها را که از  15 هر ماه می باشد و در ستون بعد کد کالای مربوط به نهاده ها  را وارد می کنیم ستون بعد متعلق به مقدار نهاده ها است که پس از ورود مقدار، سیستم  ارزش ریالی ان را اتوماتیک وار محاسبه می کند .

ستون اخرمربوط به مرکز هزینه ها می باشد . باکلیک کردن روی کد مرکز می توان کد تمام مراکز را مشاهده کرد و کد مورد نظر را یافت .

درحواله ها تاریخ از 25 هر ماه زده می شود ومراحل بعد به همان ترتیب بالا می باشد .

برگه های حواله ورسید به ترتیب شماره سند در زونکن مربوط به آن ماه  نگهداری
می شود.

در پایان هر ماه  پس از اینکه کلیه رسیدها و حواله های مربوط به نهاده ها (لازم به ذکر است که هر کدام از نهاده ها سیستم مخصوص به خود را دارد ) در سیستم حسابداری ثبت گردید گزارش ان را تهیه می نمائیم تا سند مربوط تنظیم گردد .

برای ادامه این کار گزارش وارده وصادره از حسابداری انبار و گزارش وارده و صادره از کنترل موجودی ( انبار ) گرفته  وهر دو را با هم تطبیق می دهیم بطوری که هر دو باید با هم موازنه داشته باشند .

گزارش بعدی مربوط به گزارش فروش نهاده ها می باشد . در پایان همان ماه مورد نظر این گزارش نیز با گزارش گرفته شده از انبار موازنه می شود . در مرحله نهایی سند مربوط به نهادهها شامل :

1- سند مبالغ دریافتی های نهاده (کود ، سم ، بذر )

2-سند فروش نهاده ها (کود ، سم ، بذر )

3- سند حسابداری نهاده ها (کود ،سم ، بذر )

بعد از اتمام ثبت اسناد این اسناد به سیستم دفاتر مالی شعبه منتقل شده  و سپس به حساب تراز ازمایشی انتقال می یابد .

تاریخچه :

شرکت خدمات حمایتی کشاورزی وابسته به وزارت جهاد کشاورزی به استناد مصوبه شماره 21851/ ت  189ه مورخ  19/4/1373 هیات وزیران و از ادغام شرکت های (پخش کود شیمیایی و تولید سم ) و (تولید ، تهیه  بذر و نهال ) تشکیل گردید و طبق وظایف قانونی عهده دار امر خطیر تهیه ، تولید و توزیع  نهاده ها ی اصلی ومهم کشاورزی کشور می باشد که شاید در شرایط کنونی جهان ، بواقع از ارکان اصلی و اساسی کشاورزی تلقی می گردد و در حقیقت امروز ، کشاورزی پایدار ، فارغ از این نهاده های اصلی فاقد اعتبار اقتصادی است .

اهداف :

اهداف شرکت عبارتست از برنامه ریزی ، سیاست گذاری و اقدامات لازم در راستای تولید، تهیه ، تدارک ،توزیع ، حمل ونقل، خرید و فروش انواع بذر ،نهال اصلاح شده ، مواد و سموم دفع آفات نباتی و بیماریهای گیاهی ،کودهای شیمیایی و الی ، کودهای شیمیایی مخلوط ،هورمونها و مواد غذایی گیاهان . که منظور از بذر و نهال انواع بذر ونهال ، پیاز ، قلمه ، غده ، پیوندک ، پاجوش ، و هر قسمتی از گیاه است که به منظور تکثیر مورد استفاده قرار می گیرد .

حمایت از بخش کشاورزی به دلایل مختلف از قبیل ایجاد امنیت غذایی وافزایش تولید و درامد کشاورزان ، از مسایل مهم اقتصادی است و مورد توجه جدی دولتها  حتی در کشورهای توسعه یافته است .

بدون شک اهدافی که دولت در دستیابی به خود کفایی ،توسعه پایدار و افزایش تولید و امنیت غذایی در این بخش دنبال می کند ،

مستلزم تلاش سازمان یافته و هد فمند کشاورزان با حمایت دولت است .دراین میان تامین نهاده ها یکی از مهم ترین برنامه ها و سیاستهای حمایتی دولت است که با جددیت و گستردگی زیاد و کیفیت مطلوب توسط شرکت خدمات حمایتی کشاورزی وابسته به وزارت جهاد کشاورزی دنبال می شود .   

این شرکت مسئولییت تامین نهاده ها ی کشاورزی را بر عهده دارد و موظف است تا نهاده های مورد نیاز کشاورزان را به مقدار کافی ، به موقع و با کیفیت مناسب در اختیار کشاورزان قرار دهد .

دو نکته مهم در چارچوب وظایف شرکت خدمات حمایتی به شکل جدی مد نظر می باشد :

1-         تامین نهاده ها با کیفیت مناسب و با اولویت تولید داخل و کارایی مطلوب

2-         تامین نهاده ها در زمان و مکان مناسب به همراه قیمت متعادل

صورت مغایرت بانکی

صورتحساب ارسالی ازبانک به شرکت که مربوط به حسابهای جاری و تمرکزی شعبه می باشد با صورتحسابهای دفاتر شرکت مورد مقایسه قرار می گیرد و در صورت مشاهده اقلام باز در صورتحسابها به بررسی وتهیه صورت مغایرت می پردازیم . به این صورت

که در سمت راست صورت مغایرت مانده طبق دفتر امور مالی را از ماه گذشته منتقل
می کنیم سپس وصولی بانک که در دفتر امور مالی ثبت نشده است ( با ذکر تاریخ ) و همچنین اشتباه واریزی ها به مانده اضافه می شود .

سپس برداشتهای بانک که در دفتر امور مالی عمل نشده است (با ذکر تاریخ ) واشتباه اضافه برداشت بانک نیز از مانده کسر میشود در سمت چپ صورت حساب مانده طبق صورت حساب بانک را وارد کرده ووجوه بین راهی که منظور از ان  واریزی به بانک که

در صورتحساب بانکی منظور نشده است می باشد (ذکر تاریخ ) را به همراه پرداختنی ها به مانده اضافه می کنیم .

سپس چکهای معوق را با ذکر ردیف ، شماره چک ، تاریخ و مبلغ ان ازمانده کسر می کنیم که در انتها توازن مانده واقعی حاصل می شود . صورت مغایرت بانکی در پایان هر ماه تهیه می گردد .

باتهیه این صورت موارد ذیل مشخص وبررسی میگردد  .

1- مشخص می شود که چکهای لاوصول  متعلق به چه کسی می باشد و طرف حساب چه کسی می باشد .

2- کلیه اعلامیه های بین راهی واریزی به حسابها ی شعبه مشخص می شود.

3- کلیه سپرده های بین راهی به حسابهای شعبه مشخص می شود.

4- اشتباه برداشت بانک وشعبه مشخص می شود.

حسابداری مالی

حسابداری این شرکت مکانیزه می باشد وکلیه عملیات حسابداری وثبت در کامپیوتر انجام می گیرد وهیچگونه دفاتری نگهداری نمی شود. اسناد به صورت روزانه ثبت مگردند و در سیستم این شرکت برای هر عملیاتی قسمتهایی طراحی گردیده .

وقتی اسناد روزانه وارد دفتر روزنامه می شوند به صورت خودکار در تراز ازمایشی  و در حساب خود وارد می شوند .

ابتدا وارد مالی شده و به ترتیب با عناوینی چون ورود اطلاعات ، تعاریف ، گزارشها ، دریافتها وپرداختها ، عملیات سیستم ، خروج  روبرو می شویم . در قسمت ورود اطلات مورد 1- ثبت وروئیت اسناد ، برای ورود اطلاعات  به دفتر روزنامه است که به ترتیب شماره سند ، تاریخ ، کدهای معین وتفصیلی  ، شرح و مبلغ ثبت می گردد .

2- انتقال اسناد ، جهت انتقال اطلاعات از سیستمهای موازی وزیر سیستمها طراحی گردیده . برای نمونه اسناد مربوط به خرید و فروش قسمت بازرگانی را به تراز ازمایشی انتقال می دهیم . ایجاد سند افتتاحیه واختتاییه ، اصلاح ومرتب سازی اسناد که در صورت فعال کردن بطور سیستماتیک اسناد مرتب و اصلاح می شوند .

قسمت بعد تعاریف شعب میباشد که همه کدهایی که در شعبه به حسابها اختصاص داده می شود ابتدا در این قسمت تعریف تعریف شوند  وسیستم این حسابها را از روی کدی که قبلا برای ان تعریف گردیده می شناسد . این تعاریف شامل کدهای معین ، کد تفصیلی        اول و دوم وغیره  می باشد . برای مثال برای مشتری جدید وقتی می خواهیم کد معین وتفصیلی  اختصاص دهیم  در این قسمت تعریف می کنیم قسمت گزارشها ، گزارشهای مربوط به عملیات صورت گرفته  از قبیل تراز ازمایشی ،  تهیه کاربرگ و  ترازنامه که  توسط  شعبه مرکزی انجام می شود  وشعبه خدمات حمایتی ترازنامه را تهیه نمی کند  ،  دفاتر و خلاصه حسابها ،  مغایرت بانکی ،  گزارشهای ترکیبی و غیره   تهیه  می گردد . و تاریخ  گزارش از شروع تا پایان  تاریخ  ونوع  ان را با توجه به  نیاز به صورت خلاصه یا به چه صورت تفکیک اسناد انتخاب می کنیم . محدوده حساب معین نیز از شماره سندی که می خواهیم تاشماره سند مورد نظر ومحدوده حساب تقصیلی از شماره x  تا شماره x تعيین مي‌شود . سپس گزینه  ادامه انتخاب  و چاپ گرفته می شود . در قسمت دریافتها وپرداختها ، عملیات مربوط به صدور چک و دسته چک وسایر اسناد ، ورود اطلاعات صورتحسابهای بانکی صورت میگیرد . که در این شرکت چکها به صورت دستی نوشته می شود واین چکها برای عملیاتی ازقبیل حساب تنخواه گردان برای انجام هزینه ها  صادر می شود .

قسمت عملیات سیستم  نیز در وظایف حسابدار نمی باشد و مربوط به سخت افزار سیستم است و در ابتدای دوره تنظیم می گردد .     

گزینه بعد خروج از سیستم مالی می باشد .

واحـد نيـرو محـركه

مـوتـورسازي

عنوان پروژه

Power Test

Power Test

هدف از انجام اين تست‌ها و آزمايشات عبارت است از :

الف ) ايجاد يك استاندارد ارزش يابي (آديت) موتورها براي بررسي كيفي (ميزان توان- گشتاور مصرف ويژه سوخت و ساير پارامترهاي تعريف شده).

ب ) ايجاد روش مشخص براي شناسايي و كشف ايرادات موجود در موتورها (مخصوصاً ايرادات مهم) كلية موتورهاي توليدي و مورد استفاده سطح ايران خودرو را مي‌توان براي انجام اين تست مورد استفاده قرار داد.

قبل از انجام تست Performance بايد يك سري آزمايشات و تست  هاي ديگر بر روي موتور انجام شود.

اين مراحل به شكل زير است:

1) آديت موتورها : ارزش‌يابي و بازبيني دوره‌اي از موتورها، در حقيقت انتخاب از بين موتورهاي توليدي و تأئيد شده مي‌باشد. پس از آزمون عملكرد جهت شناسايي ميزان انطباق با تعاريف و مشخصات فني موتور و كشف معايب احتمالي آن از جمله معايب قطعه – مونتاژ موتور – تست نهايي و اشكالات اپراتور مي‌باشد.

2) HOT Test :

كنترل كلي موتورها البته در حالت روشن كه پس از مونتاژ موتور در انتهاي خط توليد صورت مي‌گيرد ( موتور بايد بدون بار باشد)

در اين تست ابتدا مدارهاي آب، سوخت ، برق وگازهاي خروجي از موتور را وصل مي‌كنيم.

پس سطح روغن تزريقي به موتور را چك مي‌كنيم وهواگيري از مدار آب را انجام مي‌دهيم و اتصالات سوخت رساني را براي جلوگيري از نشتي بنزين بررسي مي‌كنيم.

موتور را روشن كرده و به دور 1750 rpm مي رسانند. (فشار روغن موتور نبايد در اين حالت از 2.5 bar بيشتر شود) . براي مدتي كه موتور در دور 1750 rpm كار مي‌كند شرايطش پايدار مي گردد.

سپس دور موتور را به 2500 rpm مي‌رسانيم. در اين حالت ميزان فشار روغن و دماي روغن را بدست بياوريم. هم چنين از طريق كامپيوتر مي‌توانيم دماي آب ورودي به موتور و دماي آب خروجي از رادياتور را نيز اندازه بگيريم. در HOT Test علاوه بر اين موارد بايد صداي غيرعادي موتورها اعم از knock و ارتعاشات اضافي ونويزها و هم چنين حركت منظم موتور را مورد بررسي قرار مي‌دهيم. سپس اتصالات مربوط به سيستم روغن موتور اعم از اتصال لوله روغن بر روي بلوك سيلندر-اتصال لوله گيج – اتصال فيلتر روغن – اتصال پيچ تخليه روغن – اتصال كاسه نمد ميل سوپاپ و اتصال كاسه نمد انتهاي ميل لنگ چك مي‌شود.

هيچ گونه روغني نبايد در منيفولد هوا و اگزوز مشخص شود. هر گونه نشتي احتمالي روغن را در چهار طرف موتور بررسي مي‌كنيم. حال نوبت به اتصالات مدار آب موتور است كه شامل بررسي لوله هاي آب اتصال لوله آب به بلوك سيلندر و سرسيلندر اتصال سه راهي آب – اتصال لوله هواگيري آب – اتصال مربوط به واحد ارسال كننده دماي آب و نسور دماي آب است و دسته آخر هم بايد اتصالات مربوط به سيستم سوخت رساني كه خيلي مهم است را چك كنيم.

مرحله بعدي

3) Running in

اين تست كه در حقيقت تست آبندي موتور است و قبل از تست Performance انجام مي‌شود. اين تست داراي مراحل زير است كه نشان داده شده است.

در ابتدا موتور در حالت بدون بار (يعني دريچه تراتل كاملاً بسته ) در دور 1000rpm به مدت 30 دقيقه كار مي‌كند .

بعد از اين مرحله بايد روغن موتور را به طور كامل عوض كنيم.

سپس طبق جدول زير ادامه مي‌دهيم.

4) Performance:

تست عملكرد موتور است كه پس ازتست آب بندي جهت مشخص شدن مشخصه هاي اصلي موتور ( توان – گشتاور – مصرف ويژه سوخت) بر روي موتور انجام مي‌شود.

كه براي انجام اين تست از هر 2000-2500 موتور يكي را به طور اتفاقي انتخاب مي‌كند. اين موتورها همانطور كه گفته شد بايد از موتورهايي انتخاب شوند كه داراي تائيد واحد كنترل كيفيت باشند. در اين تست عملكرد موتور از لحاظ توان و گشتاور مورد بررسي قرار مي‌گيرد.

موتور بر روي يك Stand فلزي قرار مي گيرد كه اين Stand براي پيكان و RD يكسان و براي موتورهاي پژو هم يكسان است.

موتور را دقيقاً در شرايط كاري موتور معمول نصب شده بر روي خودروها ، قرار مي‌دهند.

در ابتدا بايد تجهيزات موتور مثل فيلتر هوا، دينام و .. بر روي موتور نصب گردد و بوسيله موتور چرخانده شود.

روغن به اندازه كافي به موتور داده مي شود و با در نظر گرفتن كليه مسائل ايمني سوخت مورد نظر هم به خودرو تزريق مي شود و به طور كل پس از نصب بر روي Stand، براي پيكان و RD يكسان و براي موتورهاي پژوهم يكسان است.

موتور را دقيقاً در شرايط كاري موتور معمول نصب شده بر روي خودروها ، قرار مي دهند.

در ابتدا بايد تجهيزات موتور مثل فيلتر هوا، دينام و … بر روي موتور نصب گردد و بوسيله موتور چرخانده شود.

روغن به اندازه كافي به موتور داده مي شود و با در نظر گرفتن كليه مسائل ايمني سوخت مورد نظر هم به خودرو تزريق مي شود و به طور كل پس از نصب بر روي Stand، تمام اتصالات آب و روغن و سوخت و برق آن بنابر تعريف بسته مي شود. آب به داخل سيستم خنك كاري شارژ مي گردد و پس عمليات هواگيري انجام مي شود اين مراحل ترتيب ويژه اي دارد كه در زير به آن اشاره شده است.

مراحل نصب موتور :

1)     پيچ هاي ديسك وصفحه را باز مي‌كنيم.

2)      شلنگ رادياتور و شلنگ ترموستات را باز مي كنيم تا اينكه شلنگ آب ورودي وخروجي دستگاه رابه آن ببنديم.

3)     موتور را با جرثقيل بلند مي كنيم و به آرامي از محل پايه دسته موتور روي Stand قرار مي دهيم.

4)  از پيچ هايي كه براي ديسك و صفحه بود و قبلاً در مرحله (1) باز كرده بوديم استفاده مي كنيم و شفت خروجي دينامومتر را با راهنماي پين هاي روي دنده فلايويل با استفاده از اين پيچ ها به فلايويل وصل مي كنيم.

5)      اگزوز را بوسيله يك واشر سه تا مهره مي بنديم. (آچار )

6)      سپس Start را وصل مي كنيم.

7)     دو تا پيچ  و دو تا واشر يكي پشت Start و يكي هم روي قسمت عقب سيلندر مي بنديم.

8)     سنسور دور موتور بوسيله پيچ بالاي استارت و پين گيربكس با يك پيچ  به سيلندر متصل مي كنيم.

9)  فشنگي روغن را باز مي كنيم و بعد واسط سنسور دماي روغن و فشار روغن را جاي آن با آچار فرانسه مي‌بنديم.

10)پيچ رگلاژ دينام را شل كرده و تسمه را بين پولي سر ميل لنگ و پولي سرواتر پمپ وپولي سردينام وصل مي كنيم. بعد بوسيله اهرم دينام را در محل نصب مناسب قرار مي دهيم و پيچ را سفت مي كنيم  

11)شلنگ آب ورودي را به واترپمپ وصل مي كنيم ( وصل بابست)

12) شلنگ آب خروجي را به ترموستات وصل مي كنيم ( وصل با بست)

13) Connector دينام را وصل مي كنيم براي RD و  براي پيكان سوكت دارد

14) هواكش را هم با بست مي بنديم

15)سنسور دماي روغن – دماي آب ورودي و خروجي – سنسور اگزوز – دماي هواي ورودي – سنسور فشار روغن همگي را در محل خود با آچار  مي بنديم.

همه سنسورها مثل هم هستند به جز سنسور دماي اگزوز. يعني همه سنسورهاي دمايي رنج دمايي  را دارند به جز اگزوز كه رنج دمايي  رادارد و مقاومتش به دليل دماي بالاي اگزوز بيشتر است.

16) لوله ورودي و خروجي بنزين را به صورت دستي مي بنديم.

17) در اين مرحله بايد سيم گاز را وصل كنيم.

18) فيش كويل دوبل و سنسور دماي آب و خود دسته سيم منيفولد به ECU را وصل مي كنيم ( به روش دستي)

مراحل روشن كردن موتور

1)‌ ابتدا بايد تابلوي بيرون سلول را روشن كنيم.

2) سپس تمام بست ‌ها و اتصالات را از نظر محكم بودن بررسي مي كنيم تا هيچ گونه نشتي وجود نداشته باشد.

3) سپس سيم + و – پمپ بنزين (آبي رنگ) را به باتري وصل مي كنيم.

4) شير آب موتور را بايد وصل كنيم چون اگر بدون آب موتور را روشن كنيم در عرض 3 دقيقه موتور مي سوزد يعني تمام واشر سرسيلندر مي سوزد و موتورآب و روغن قاتي مي‌كند .

5) شير اصلي بنزين را وصل مي كنيم.

6) موتور را استارت مي زنيم.

7) بعداز اينكه موتور روشن شد در ابتدا فشار روغن را بررسي مي كنيم كه اين مقدار فشار روغن براي پيكان RD ، 4bar است اگر اين عدد نبود دو دليل وجود دارد يكي اينكه يك جاي موتور نشتي دارد و دومي اينكه oil pump درست كار نمي كند.

8) پس دوباره موتور را خاموش مي كنيم تا اينكه اگر احياناً در حين كار اتفاقي براي موتور افتاد مطمئن باشيم كه مي توانيم موتور را قطع كنيم.

9) بعد از اينكه موتور را دوباره روشن كرديم نشتي بنزين و روغن و آب را چك مي كنيم.

10 ) سپس صداي موتور را بررسي مي كنيم تا اينكه صداي غيرعادي و ناهنجار ندهد.

11) هر 5 دقيقه يكبار بايد دورتادور موتور را بررسي كنيم تا هيچ گونه نشتي نداشته باشد.

بعد از تست Running –in نوبت تست Performance مي شود. طبق جدول مربوطه از دور 1500rpm شروع مي كنيم و بايد در طي هر مرحله توان، گشتاور- فشار روغن (bar)- درجه حرارت هواي ورودي و درجه حرارت روغن ودرجه حرارت اگزوز مورد بررسي قرار گيرد.

اما از آنجائي كه شرايط تست اين آزمايشگاه مطابق شرايط استاندارد نمي‌باشد بايد از يك ضريب تصحيح استفاده كنيم. اين ضريب تصحيح داراي فرمول زير مي‌باشد.

 : فشار هواي خشك است ( در اين سلول مقدار ثابت 89.3Kpa در نظر گرفته شده است)

T: دماي هواي محيط سلول

P: قدرت اندازه گيي شده در طول تست

: توان تصحيح شده در شرايط استاندارد

شرايط استاندارد =

كه توان و گشتاور بدست آمده را در ضريب تصحيح ضرب كرده و توان و گشتاور واقعي موتور را بدست مي آوريم:

استاندارد پروسه =

استاندار كتاب هيوود=

بعد از محاسبه توان و گشتاور واقعي موتور بايد اين موضوع چك شود كه آيا اين اعداد رنج مشخص شده براي هر دور است يا نه اگر كه نبود بايد اين موضوع گزارش شود.

بعد از تست Performance، تست advance Running-in انجام مي شود.

اين تست معمولاً وقتي صورت مي گيرد كه بخواهند قطعه اي را روي موتور تست كنند. يعني موتور در اين تست تحت تنش قرار مي گيرد و عكس العمل آن بررسي مي شود اين تست طبق جدول زير انجام مي شود.

5 )‌Measurment of the oil Consumption

تست اندازه گيري روغن كه پس از تست عملكرد جهت مشخص كردن ميزان مصرف روغن بر روي موتور اجرا مي شود اين تست در حال حاضر در شركت IPCO انجام مي گيرد و به شرح زير است:

در ابتدا بايد تمامي نكات براي جلوگيري از كاهش روغن در طول انجام تست هاي مختلف انجام شود. هر گونه كاهش روغن در حين تست باعث قطع شدن عمليات تست مي گردد.

اين تست بايد بدون هيچ گونه وقفه اي صورت مي گيرد. اگر در حين انجام، تست به هر دليلي قطع شود كليه تست هاي انجام شده حذف و تمامي آنها مجدداً انجام مي شود. براي انجام اين تست به تجهيزات خاصي نياز داريم:

1)     وزنه هاي مورد نياز تا kg10 كاليبره شوند.

2)      ظرف براي ذخيره روغن با توجه به فضاي موجود.

3)      وزن روغن تزريق شده به موتورهاي XU بايد 3500 gr باشد.

اين روغن تزريقي پس از 15 ساعت تست بدون وزن كردن تخليه مي شود كه دماي موتور در اين حالت  و زمان تخليه هم 15 دقيقه است. حال بايد روغن جديد به موتور تزريق شود براي اين كار روغن  جديد تزريقي را به همراه ظرف آن وزن مي كنيم.

پس از تزريق روغن جديد ظرف روغن را وزن مي كنيم  در حين انجام تست دماي مورد نظر بايد براساس دماي باز شدن ترموستات باشد زمان تست 4 ساعت بدون توقف در دور 4500 rpm ودر 0.75 بار مي باشد . دماي روغن بين 95 تا 105 سانتي گراد است.

پس از 4 ساعت كاركرد، موتور در دور 1500 rpm بدون بار كار مي‌كند  تا دماي روغن از  به  برسد. پس از پايان تست تخليه روغن صورت مي گيرد.

دماي روغن  است. ظرف مخصوص تخليه روغن را تميز كرده و وزن آن را اندازه مي گيريم.  روغن را درون ظرف مخصوص تخليه مي ريزند ( مدت زمان تخليه 15 min مي باشد) وزن ظرف مخصوص بهمراه روغن تخليه شده اندازه گيري مي شود

مقدار روغن بدست آمده پس از انجام اين تست برابر است با  

در اين مرحله بايد ميزان مصرف روغن را اندازه گيري كرد. مقدار روغن تزريقي برابر است با . مقدار روغن تخليه شده پس از انجام اين تست برابر است با

كه با تفريق اين دو مقدار از يكديگر مي توان مصرف روغن را اندازه گرفت. از طرفي ميزان درصد مخلوط بنزين درون روغن بايد در آزمايشگاه مربوطه انجام شود. پس از پايان آزمون هاي ذكر شده دمريت استاتيكي موتور آزمايش شده به روش زير صورت مي گيرد.

دمريت استاتيكي :

براي انجام دمريت استاتيكي بايد مراحل زير را طي كنيم:

1)     موتور بايد سرد باشد.

2)     بدون باز كردن قطعات و اتصالات داخلي موارد زير را بررسي مي كنيم.

-         وضعيت ظاهري موتور

-          ميزان خلاص سوپاپ دود هوا با استفاده از فيلر

-         كشش تسمه

-         گشتاور قطعات بستر شده غير از پيچ هاي سرسيلندر

پس از دريافت گزارش كامل آزمايشگاه موتور توسط مسئول واحد مجري ارزيابي (آدميت) نتايج آزمون مطابق با معيارهاي مندرج در فرم مقايسه و ارزيابي مي گردد.

سپس با توجه دمريت استاتيكي وباتوجه به گزارش كامل آزمون موتور (دريافتي ازآزمايشگاه تست موتور ار گزارش نهايي توسط مسئول واحد مجري ارزيابي (آديت) تهيه و به واحد هاي ذيربط ارسال مي گردد.

مراحل باز كردن موتور :

براي باز كردن يك موتور مراحل زير را بايد به ترتيب بيان شده طي كنيم:

1)     در مرحله اول هواكش ورودي را از موتور جدا مي كنيم.

2)      سپس سيم وصل شده به درام گاز (طلبك گاز) را از موتور جدا مي كنيم.

3)      سپس نوبت باز كردن سنسورهاست.

1)     سنسور دماي روغن  2) سنسور فشار روغن 3) سنسور آب ورودي و خروجي

4)     سنسور اگزوز

4) دو شلنگ ورود بنزين و خروج بنزين از ريل سوخت به باك را باز مي كنيم.

5)     بعد همه سنسورها را يكجا بوسيله چسب كاغذي كه دور همه شان مي پيچيم جمع مي كنيم.

البته همه سنسورها يك لاستيك كوچك رويشان است كه براي آب بندي قرار گرفته اند كه بر روي همه سنسورها اين جنس لاستيكي است اما براي سنسور اگزوز چون دماي بالاتري دارد اين قطعه فلزي است. يكي ديگر از مزاياي جمع كردن اين است كه اگر اين سنسورها عمودي قرار گيرند و به طور آويزان، ممكن است واشرها گم شوند.

6)      در مرحله بعد شنلگ هاي آب خروجي و ورودي را از آن جدا مي كنيم.

7)     دسته سيمي كه به Ecu وصل مي شود را باز مي كنيم.

8)     واسطه سنسور فشار و دماي روغن را كه به موتور وصل بود توسط آچار فرانسه جدا مي كنيم.

9)      با  بكس پيچ هاي دينام را باز مي كنيم.

10) فيش هاي + و – دينام را جدا مي كنيم.

11) حالا نوبت باز كردن پيچ هاي استارت است.

12)سپس تسمه را از موتور جدا مي كنيم (روي پولي واتر پمپ)

13)فيش مربوط به كويل دوبل و سنسورهاي دماي آب را باز مي كنيم.

14)سنسور دور موتور كه بالاي فلايويل وصل بود را باز مي كنيم.

15) پيچ هاي اگزوز را باز مي كنيم  آن را از موتور جدا مي كنيم.

16)واشر اگزوز را جدا مي كنيم.

17)سپس اتصال فلايويل (ديسك و صفحه) را با دينامومتر قطع مي كنيم.

18)جرثقيل را براي حمل موتور به سمت جلو حركت مي دهيم.

19)موتور را توسط قلاب هايش به جرثقيل وصل مي كنيم و آن را از روي Stand بر روي پالت مخصوص حمل قرار مي دهيم.

تاسيسات

1)     فن روي ميز: اين فن بر روي ميز قرار گرفته است. در كل از اين فن به عنوان كمك خنك كن استفاده مي كنند.

2)  فن اگزوز : با استفاده از اين فن دورهاي آلاينده با خروجي از اگزوز را مي توانيم به خارج از محيط منتقل كنيم. كه در بيرون اين راهگار دو تا بود يكي براي موتور پيكان و ديگري براي موتور پژو. كه دود به طور طبيعي تا قبل ازمكنده اين لوله ها پيش مي رود و سپس با استفاده از يك مكنده اين دودها با قدرت زيادي خارج مي شوند.

3)     برج خنك كننده

4)      حوضچه 3000 lit

اين حوضچه براي خنك كاري موتور استفاده مي شود و داراي دو لوله ورودي آب خنك ( خروجي آب گرم ) موتور است.

يك لوله با طول بلندتر و ضخيم تر كه براي ورودي آب خنك به داخل موتور وديگري لوله كوتاه تر و نازك تر كه براي خروج آب گرم از موتور بود.

5)     دمنده هواي ورودي : اين دمنده هوا رابه داخل سلول هدايت مي كنند وباعث خنك كاري موتور مي شود.

6)      دو هواكش سقف

نوشتن يك كاراكتر در خروجي

براي نوشتن يك كاراكتر در خروجي علاوه بر تابع ()printf ، دو تابع ديگر نيز
معمولا" مورد استفاده قرار ميگيرند. قبل از بررسيآنها به مثالي درمورد ()print
كه منجر به چاپ يك كاراكتر در خروجي مي گردد . ميپردازيم . main)(
{
printf("example for character");
printf(": %c"/'a' );
}

خروجي حاصل از اجراي برنامه فوق ، حرف a است . example for character :a


تابع ()putch
اين تابع براي نوشتن يك كاراكتر در صفحهنمايش مورد استفاده قرار گرفته و
بدين صورت استفاده مي شود : ;
( متغير ) putch

مثال 1: main)(
{
char ch ;
printf("\n enter a character: ");
ch=getch )(;
printf("you typed the character:");
putch(ch );
}

خروجي حاصل بصورت زير است : enter a character:
you typed the character : s

براي نوشتن يك كاراكتر توسط تابع ()putch اين تابع را بصورتزير هم مي توان
بكار برد : putch('a');

دستور فوق موجب چاپ كاراكتر a درخروجي مي شود .

تابع ()putchar
اين تابع همانند تابع ()putch براينوشتن يك كاراكتر در صفحه نمايش به كار
مي رود و بصورت زير استفاده مي شود : ;
( متغير )putchar

مثال 2: #include "stdio.h"
main)(
{
char ch ;
printf("enter a character :" );
ch=getch )(;
printf("\n you typed: " );
putchar(ch );
}

به نمونه اي از خروجي برنامه مثال 2 كه در زيرآمده است توجه كنيد : enter a character:
you typed : s
براي نوشتن حرف a درخروجي تابع ()putchar بصورت ;('a')putch بكار مي رود .