آموزش الكترونيكي

بسمه تعالي
آموزش الكترونيكي ، رهيافتي نوين در فرآيند آموزش

مقدمه
فن آوري پيامدي از خصيصه ابزار سازي انسان است . با نگاهي عميق به پيرامون و تعمقي در خود و نسبت به غير ، در مي يابيم كه اساسي ترين تفاوت ما به غير ، همان ويژگي ابزار سازي ماست .
بشر موجودي ابزار ساز است و اين كار را در بلنداي تاريخ ادامه داده است . از تفكر و خلاقيت خويش مدد گرفته و در سير تكاملي حياتش از سادگي به پيچيدگي ميل كرده و در اين فرايند از تنوع خواصي ابزار خود ساخته بهره ستانده است . اين سرنوشت محتوم انساني است ، بيشينه طلب است و كوشنده ، براي تصرف و تسلط بيشتر ، از ظرفيت ها و استعدادهاي دروني مايه مي گذارد و مايه فكري را با مايه كاري در مي آميزد و در اين مسير ، براي كاملتر شدن ، نه تنها نمي ايستد ، بلكه به كاستي هاي جديدش پي مي برد . باز مي طلبد و مي كوشد و مي گيرد و باز هم و بازهم و . . . ( زاهدي ، 1381 )
تغيير و تحولات سريع در زمينه هاي مختلف علوم و فنون بشري، بر اثر پيشرفت هاي سريع و غير قابل انتظاري كه در بيشتر قلمرو هاي دانش ، به خصوص در زمينه صنايع الكترونيكي و مخابرات ، طي چند قرن اخير نصيب انسان شده است، حجم اطلاعات و دانسته هاي بشر امروزي به طور سرسام آوري افزايش يافته و مسايل و مشكلات جديدي را پديد آورده است. يكي از عواملي كه براي مقابله با اين مسايل در كشورهاي مختلف مورد توجه قرار گرفته ، تكنولوژي نوين آموزشي است. تكنولوژي آموزشي را مي توان يك رويكرد سيستمي دانست كه فرآيند ياددهي و يادگيري را كنترل و تسهيل مي كند.
در حال حاضر شاهراه بزرگ اطلاع رساني يك جريان بزرگ متشكل از رسانه هاي ارتباط جمعي براي آموزش است. افزايش استفاده از فن آوري هاي ارتباطي مانند پست الكترونيك و «وب» راه را براي تأمين نيازهاي آموزشي مخاطبان گشوده است. اين فن آوري هاي ارتباطي فرصت هايي را براي آموزش در زمينه واكنش مؤثر، كافي و به موقع در تأمين نيازهاي يادگيري مخاطبان بوجود آورده اند.
در بسياري از جوامع، سازمانها و مراكز آموزش عالي به اطلاعات جديد فن آوري هاي ارتباطات، به عنوان وسيله اي كه هم فرصت هاي يادگيري قابل انعطاف و هم دسترسي گسترده تر را عرضه مي كند، مي نگرند. همين امر اهميت آموزش هاي مجازي در رشد و بهسازي منابع انساني را ضروري نموده است.
در اين مقاله ضمن بيان ضرورت و اهميت آموزش الكترونيكي ، انواع آموزش با اين پديده ، فرايند آن و تجهيزات مورد نياز براي راه اندازي اين سيستم ارائه شده است.
اهميت و ضرورت آموزش الكترونيكي
براي تبيين نقش ، اهميت و ضرورت آموزشي الكترونيكي در برنامه ريزي استراتژيك سازمانهاي امروزي ابتدا جاي دارد به داستاني از "فرد . آر . ديويد" اشاره كنيم كه در آن دو تن از مديران صاحب نام در مسير گردش خود به خرسي وحشتناك و تيز رو بر خورد مي كنند و آنگاه يكي از آنها كفشهاي ورزشي خود را از كيف اش در آورده و آماده فرار مي شود . مدير ديگر به او مي گويد : «جناب شما نمي توانيد از اين خرس تندتر بدويد. » او در جواب مي گويد : « شايد من نتوانم از اين خرس تندتر بدوم،ولي ترديدي ندارم كه مي توانم تندتر از شما بدوم! » ( ديويد ، 1379)
استفاده از تكنولوژي هاي نوين همچون آموزش هاي الكترونيكي نيز هر چند كه نمي تواند بعنوان يگانه ابزار جهت مقابله و فرار از دست تهديدها محسوب شود ولي سازمانها با استفاده بهينه از اين عنصر ، حداقل جلوتر از رقباي خود گام بر مي دارند و همين يعني تداوم حيات و برنده شدن در عرصه رقابت .
نيازهاي روز افزون سازمانها به امر آموزش و عدم دسترسي به موقع آنها به مراكز آموزشي، لزوم حفظ پيوند با كار ، كمبود امكانات اقتصادي ، كمبود آموزشگران مجرب و متخصص و نيز هزينه هاي گزافي كه صرف آموزش مي شود، متخصصان علوم تربيتي و تكنولوژيست هاي آموزشي را در صدد ابداع سيستم و روش هاي جديد آموزشي مقرون به صرفه و با كيفيت نموده، كه علاوه بر جنبه هاي اقتصادي، قدرت پوششي وسيع داشته و به طور همزمان عده كثيري از فراگيران را تحت آموزش قرار دهد .
آموزش الكترونيكي ، علاوه بر پاسخگويي به نيازهاي ياد شده، به فراگير اين امكان را
مي دهد تا در زمان هاي مناسب به يادگيري بپردازد. در اين سيستم آموزشي، فراگير محور فعاليت يادگيري است كه فعالانه فرآيند يادگيري را دنبال مي كند و مي تواند متناسب با توانايي ها و قابليت هاي خويش، زمان، مكان، محتوي و سرعت يادگيري را تعيين كند.
گسترش حيطه آموزش در ساير زمينه ها نيز، از مزيت هاي اين روش است . به عبارت ديگر اين فن آوري مي تواند افراد بيشتري را براي يادگيري تحت پوشش قرار دهد و در ضمن كيفيت آموزش را هم بالا ببرد . اين سيستم آموزشي در سازمانهايي كه وسعت و پراكندگي جغرافيايي دارند، كارساز و مفيد است. در حال حاضر آموزش الكترونيكي بر روي برنامه هاي زنده يا دوره هاي آموزشي روي Desk top از طريق اينترنت و اينترانت اشتراكي متمركز شده است.
به طور كلي چهار محور عمده براي درك ضرورت بهره گيري از آموزشي الكترونيكي عبارتند از :
1 - برداشتن مرزهاي تجاري .
2 -رقابت بسيار شديد در سطح بين المللي.
3 - رشد اينترنت كه در تمام دنيا امكان بهره گيري از آن بسيار گسترده شده است .
انواع آموزش الكترونيكي
الف – آموزش مبتني بر كامپيوتر Computer Based Training))
در اين نوع آموزش، مواد آموزشي ديسك نوري يا فلاپي ديسك روي يك رايانه نصب
مي شود و نيازي نيست كه رايانه به شبكه و منابع مربوط به دوره متصل شده باشد. با استفاده از اين شيوه، فراگيران مي توانند در زمان و مكان معين و مشخصي به طور انفرادي، به يادگيري موضوعات مورد علاقه خود بپردازند.اين روش به دليل كليتي كه دارد ساير روشهاي آموزش الكترونيكي را نيز در برمي گيرد.
ب – آموزش بر پايه وب (Web Based Training)
در اين روش ، مواد آموزشي از جانب سرويس دهنده «وب» و از طريق اينترنت ارائه مي شود. WEB ارتباط با منابع آموزشي نظير كتاب هاي مرجع، پست الكترونيكي، تابلوهاي اعلانات و گروههاي گفت و گو را ايجاد مي كند. اين شيوه آموزشي، علاوه بر داشتن مزيت هاي آموزش الكترونيكي مزاياي آموزش هاي سنتي را نيز حفظ كرده است. ايجاد شكاف بيشتر بين يادگيري و آموزش، وجود شبكه جهان گستر «وب» را براي برقراري تعاملات بيشتر بين اين دو عامل الزامي مي كند.
ج – كنفرانس ويديويي
بدليل نقش واهميت كنفرانس هاي ويدئويي در آموزش هاي از راه دور توضيح بيشتري دراين خصوص ارائه مي شود:
بشر در طول تاريخ همواره در پي برقراري ارتباطات با ساير همنوعان خويش بوده است . ارتباطات يعني تبادل فرهنگ ، دانش ، افكار و تجربيات انسانها . ارتباطات يعني استفاده از قابليت ها و توانمنديهاي همنوعان و بالاخره ، ارتباطات يعني ابزاري براي بهتر زيستن.
جوامع امروزي در مقايسه با قبل بيشتر و بيشتر نيازمند ارتباطات مي باشند . رشد روز افزون فن آوري و دانش بشري نياز به اشتراك گذاري آنرا دو چندان مي كند و حال اينكه فن آوري خود به گسترش ارتباطات كمك مي كند . اگر چه از اولين روز اختراع تلفن تا كنون بيش از يك قرن نگذشته است اما در طول اين دوران هر روز شاهد پيشرفت دانش مخابراتي و ارتباطي بوده ايم . تلفن ، تلگراف ، راديو ، تلويزيون ، اينترنت و .... همگي نشان از تمايل انسانها به بر قراري ارتباطات به ساير همنوعان خود دارد .
امروزه با توجه به گسترش جغرافيايي سازمانها ، ادارات و كمپانيهاي بزرگ در چندين محل متفاوت و رشد روز افزون تجارت بين الملل و همچنين پيشرفت غير قابل باور سيستم هاي مخابراتي امكانات بسيار خوبي در اين راستا حاصل شده است . پس از اختراع كامپيوتر و شبكه هاي كامپيوتري اينك برقراري ارتباط سمعي و بصري است كه در عرصه ارتباطات و كامپيوتر
يكه تازي مي كند .
تعريف:
در يك تعريف ساده و اوليه مي توان گفت : Video Conferencing يعني ايجادو برقراري ارتباط بين دو يا چند مكان داخل شهري ، بين شهري ، بين كشوري و يا تركيبي از آنها به نحوي كه درهر مكان شخص يا گروه شركت كننده در كنفرانس بتوانند صدا ، تصوير ، اطلاعات ديجيتال و مدارك كاغذي ( مستندات ، نقشه ها و … ) اشخاص و گروه هاي ديگر شركت كننده در كنفرانس را شنيده و رويت كنند .
اصــــول
اصول Video Conferencing مبتني بر دريافت صوت و تصوير اشخاص شركت كننده در كنفرانس و همچنين اطلاعات ديجيتال و مستندات آنها و تبديل اين اطلاعات به سيگنالهاي خاص مخابراتي و ارسال آنها به نقاط ديگر و تبديل مجدد آنها به همان فرمت اوليه مي باشد .





بديهي است كه در طي مراحل تبديل فرمت و ارسال و دريافت از طريق سيستم هاي VideoConferencing پروتكل هاي رايج مانند G722,H.323,H.243 و غيره مورد استفاده قرار مي گيرد .
از طرف ديگر ارسال و دريافت اطلاعات بين اشخاص يا گروهها با استفاده از بسترهاي جديد و پر سرعت مخابراتي امكان پذير است و از جمله مهمترين آنها مي توان به موارد زير اشاره نمود .


ISDN با حداقل سرعت 128 K
خطوط مخابراتي ماهواره اي ( Satellite Communication )







روش هاي ويدئو كنفرانس
الف : روش يك به يك Point To Point
در اين روش مي توان تنها دو شخص يا دو گروه را از طريق سيستم به يكديگر متصل نمود بعبارت ديگر اين روش شباهت زيادي به يك تماس تلفني معمولي بين دو نقطه دارد كه در آن علاوه بر انتقال صدا، انتقال تصوير ، داده و مستندات نيز موجود است .



ب : روش چندگانه Multipoint - To - Multipoint
در اين روش مي توان به تعداد دلخواه شخص و يا گروهها را وارد كنفرانس نمود طبيعي است كه تمام اشخاص يا گروهها داراي امكانات كنفرانس مي باشند .
نكته قابل توجه در اين روش آنست كه سيستم هاي ويدئوكنفرانس مي بايست از طريق يكي از بسترهاي مخابراتي ذكر شده در قبل به يك سيستم مركزي MCU ( Multipoint Conferrence Unit ) متصل شوند .
وظيفه MCU برقراري ارتباط ، برقراري پروتكل ها ، حفظ سرعت انتقال داده و بطور كلي مديريت همه جانبه كنفرانس مي باشد .
نكته مهم ديگر اينكه براي هر تعداد دلخواه شركت كننده در كنفرانس تنها يك MCU كافي مي باشد و فقط نوع و توانمندي فني آن مي بايست پاسخگوي نيازهاي كنفرانس باشد .
دستگاه هاي ويدئوكنفرانس Units Video Conferencing
صرف نظر از كمپاني سازنده، هر دستگاه ويدئوكنفرانس مي بايست داراي حداقل مشخصات فني زير باشد تا بتوان از آن بهره جست :
v سيستم CODEC جهت سيگنال و اطلاعات دريافتي و يا ارسالي به پروتكل هاي مخابراتي
v درگاه هاي ارتباطي با سيستم مخابرات و ارسال و دريافت مثلIP.ISDN و غيره .
v يك دوربين جهت برداشت تصوير شركت كنندگان در كنفرانس .
v يك نمايشگر ( تلويزيون ، مانيتور يا پلاسما ) جهت نمايش تصوير شركت كنندگان گروه يا گروه هاي مقابل .
v يك ميكروفن جهت دريافت صداي شركت كنندگان .
v يك بلندگو جهت پخش صداي گروه يا گروه هاي مقابل .
v ورودي كامپيوتر جهت ارسال اطلاعات ديجيتال به كنفرانس .
و همچنين تعدادي ورودي و خروجي روي CODEC بر حسب مدل سازنده مانند :
v ورودي ويژوالايزر .
v ورودي و خروجي نمايشگرهاي ديگر ( مانيتور ، تلوزيون ، پلاسما ، كامپيوتر همراه ، ويدئو پروژكتور )
v ورودي و خروجي براي سيستم هاي صوتي ( ميكروفن هاي اضافي ، بلندگوهاي اضافي ، سيستم آمپلي فاير صوت و . . . )
v ورودي دوربين هاي اضافي .
v ورودي از دستگاه ويدئو VHS .
v ورودي از دستگاه DVD .
v ورودي كامپيوتر اضافي .
v اسكنر و پرينتر .
v خروجي براي دستگاه ضبط ويدئويي .
v پورت اضافي براي برقراري ارتباط با بستر مخابراتي ويدئو كنفرانس .
v . . . . . . . .
همانگونه كه قبلا ذكر گرديد اين ورودي و خروجي ها مي توانند بر حسب كاربرد ، مدل و كمپاني سازنده اين دستگاهها متفاوت باشند .
همچنين بعضي از اين دستگاهها داراي MCU داخلي جهت بر قراري كنفرانس از نوع Multipoint نيز مي باشند .
كـــــاربرد
با توجه به تعريف ارائه شده و قابليت هاي استفاده از سيستم ويدئو و همچنين سادگي استفاده از اين تكنولوژي مي توان كاربردهاي متنوع و متعددي را براي آن در نظر گرفت . ذيلاً برخي از عمده ترين آنها ذكر مي گردد :
v جلسات مديران در ساختمان ها و دفاتر متفاوت يك شهر .
v جلسات مديران و روساي سازمانهايي كه در شهرهاي مختلف داراي شعبات يا دفاتر مي باشد .
v جلسات فرماندهي نظامي .
v استفاده از سخنرانيهاي مديران ، مهمانان خارجي ياداخلي از هر نقطه دلخواه .
v رويت مناطق مختلف بيرون از سازمان جهت تصميم گيري مديران .
v درمان و تجويز دارو براي بيماران و رويت واقعي وضعيت بيماران ( ويزيت ) و همچنين مشاهده نتايج عكس و آزمايشهاي آنان و گفتگو با ايشان .
v امكان آموزش از راه دور توسط اساتيد و معلمان .
v برگزاري كلاسهاي دانشگاه بدون نياز به حضور استاد در محل ( اساتيد پروازي )
از جمله مزاياي استفاده از اين سيستم مي توان به موارد زير اشاره نمود :
v صرفه جويي در زمان سفر براي شركت در جلسات .
v صرفه جويي در هزينه سفرهاي داخلي و خارجي براي شركت در جلسات .
v امكان دعوت از تعداد بيشتري از مديران يا اعضاء تصميم گيرنده در جلسات .
v پرهيز از مخاطرات سفر .
v جلوگيري از هزينه اسكان و پذيرايي از مدعوين جهت شركت در كنفرانس .
v سهولت دسترسي به اعضاء .
v امكان برگزاري جلسات در كوتاه ترين زمان ممكن .
د – سيستم ماهواره
علامت هاي صوتي و تصويري، از طريق ماهواره هايي كه دور زمين مي گردند، ارائه مي شود. سيستم ماهواره از يك هاب (فرستنده) و يك ايستگاه زميني (گيرنده) تشكيل شده است.
در اين روش ، از يك پروژكتور ، يك صفحه نمايش و يك رايانه كه از طريق ماهواره به يك شبكه الكترونيكي متصل است، استفاده مي شود.
فرايند آموزش الكترونيكي
فراگيران ، در چنين روش هاي پيشرفته آموزشي، مي توانند بدون محدوديت زماني و مكاني، در كلاسهاي مجازي حضور يافته و از مواد آموزشي ارائه شده ، بهره مند شوند. هم چنين امكان مباحثه فراگيران با يكديگر و مدارس فراهم است. هر كاربر، حداقل بايد يك آدرس الكترونيكي داشته باشد، تا امكان ارتباط و ارسال اطلاعات و پرسش و پاسخ بين مدرس و فراگير و غيره از طريق اين آدرس الكترونيكي ايجاد شود. فراگير مي تواند از طريق Desk Top مطالب آموزشي مورد نياز خود را انتخاب كرده و استفاده كند.
مجموعه ابزارهايي نيز متناسب با نيازهاي طرفين فرآيند آموزش (مدرس – فراگير) براي تسهيل در ارائه و دريافت محتويات آموزشي و روند ارزشيابي وجود دارد. مي توان با استفاده از بانك اطلاعاتي حاوي مجموعه اي از سئوال ها و به كمك ابزارهاي تعبيه شده، به راحتي انواع آزمون هاي درسي را طراحي و زمانبندي برگزاري آنها را كنترل كرد و در نهايت از نتيجة ارزيابي آزمون ها و وضعيت آموزشي يادگيرنده مطلع شد.
كابران مي توانند از طريق گفتگو (chat) با ساير كاربران ارتباط مستقيم برقرار كرده و تبادل اطلاعات كنند.

مــزايــاي آمــوزش از راه دور
ü براي آموزش تعداد زيادي كارآموز نياز به پرسنل كمتري است .
ü يك كارآموز يا فراگير ميتواند به پيشرفت سريعتري با توجه به استعداد و فرصت خود دست يابد .
ü استفاده از فن آوري اطلاعات در امر آموزش موجب تقويت ارتباط بين مراكز آموزشي گرديده و دستيابي به سطوح بالاتر آموزش را تسهيل مي كند .
ü با توجه به جذابيت اين نوع از آموزش ها ، ميل به يادگيري در فراگيران تقويت ميگردد .
ü در آموزش از راه دور انتقال تجارب آموزشي آسان تر و سريعتر است .
ü مراحل اداري و قانوني مانند ثبت نام و برگزاري آزمون بسيار سريعتر و راحت تر است .
ü اين روش آموزش بسيار مقرون به صرفه است .
ü بسياري از منابع آموزشي را ميتوان جهت مطالعه و آموزش به فراگير ارائه نمود .

تجهيزات مورد نياز
راه اندازي چنين سيستمي، نيازمند زير ساختار الكترونيكي كارا، سيستم شبكه اي كامل با داشتن خطوط تلفن ، كابل هاي مناسب، سرويس دهنده هاي وب، مودم ها، مسير ياب ها ، ISDN و LAN مناسب است. با اين سيستم تمامي كلاس هاي درسي بايد به وسايل چند رسانه اي مجهز شوند تا كاربران بتوانند از سيستم شبكه اي كامل استفاده كنند. براي رسيدن به اين هدف، فرهنگ ديجيتالي بايد جزء جدايي ناپذير آموزش آموزشگران قرار گيرد.
علاوه بر آن، نيروي انساني ماهر پشتيباني كننده اطلاعات آموزشي در زمينه طراحي و تدوين محتويات آموزشي، تدوين بانك اطلاعاتي حاوي مجموعه اي از سئوال ها و ارزيابي از فراگيران و نيز ارائه خدمات مشاوره اي و تجهيز فضاي مناسب، به عنوان پايگاه اطلاع رساني مجهز به امكانات سخت افزاري ونرم افزاري ، اجتناب نا پذير است.

منابع
1 – احديان ، محمد ، محمدي داود «مباحث تخصصي در تكنولوژي آموزشي»، تهران ، انتشارات ققنوس 1377 .
2 – باقريان ، داريوش ، « استفاده از شبكه الكترونيكي در برنامه هاي آموزشي از راه دور در فيليپين»، خبر نامه انفورماتيك.
3 – بي تا، «پروژه هاي آزمايشي در زمينه خدمات جامعه اطلاعات مبتني بر اينترنت». پيام ارتباطات ، مرداد 1380.
4 – جاوداني ، حميد. «اتحاديه اروپا و آموزش الكترونيك»، خبرنامه آموزش عالي ، شماره 19 سال دوم 1380.
5– عيسي ثمري ، «آموزش الكترونيكي رهيافتي نوين در فرايند آموزش» مجله آموزش هاي علمي كاربردي ، شماره دهم.
6- زاهدي، شمس السادات ،"تجزيه وتحليل و طراحي سيستم ها"،مباني سيستم هاي اطلاعاتي مديريت، انتشارات دانشگاه علامه طباطبايي،تهران، چاپ سوم،1380
7- جزوات مربوط به تكنولوژي اطلاعاتي شركت نقش آور دنا
John.setaro . how e – learning can increase ROI fortraining.www.joe.org/joe.2001
Kavita, Gupta, apractical guide to needsassessment, 2001