کارکردهای آموزشی کتابخانه در نظام آموزش و پرورش ایران

کتابخانه تبلور آرمان جاودانگی انسان برای گردآوری، منظم کردن و حفظ و اشاعه دستاوردهای علمی و معنوی بشر و بیشتر دانستن و آگاه شدن است و سرشت آموزش وپرورش نیز جز این نیست. با مرور بر کارکرد کتابخانه در طول تاریخ چند هزار سالهاش، در می یابیم که این نهاد همواره از سرشتی آموزشی و پژوهشی برخوردار بوده است. چنانچه در ۲۹۰ پیش از میلاد در کتابخانه عظیم اسکندریه که سازمانیافتهترین مرکز فرهنگی جهان باستان به شمار میآمدند، بزرگترین دانشمندان زمان مانند اقلیدس و ارشمیدس و هروفیلیوس گرد میآمدند و در ضمن تحقیق و مطالعه، مشتاقان علم را نیز در محضر خود میپذیرند و هم معلم و هم شاگرد هر دو به واسطه محملهای آموزشی و علمی خلاق پیش میرفتند.(مرادی،ص۲۰۷)
ارتباط کتابخانه و آموزش و پرورش در آغاز اسلام به حدی بود که تاریخ نگاران به دشواری میتوانند هویت این نهادهای فرهنگی را مدرسه بدانند یا کتابخانه. نکتهی دیگری که این پیوند را بیشتر به اثبات میرساند هدفها و محملهای مشترکی است که بین آموزش و پرورش و کتابخانه وجود دارد زیرا در هر دو جهت یک هدف، یعنی تعالی انسان و ارتقای او به بالاترین درجه توانمندیهای معنویاش تلاش میکنند و هر دو بیش از همه از محملی به نام کتاب سود میجویند. (ابرامی،ص۵۲) با توجه به شواهد موجود، دیگر نمی توان حضور تاریخی کتابخانه را در درون نهاد آموزش و پرورش امری تصادفی تلقی کرد. علت جدا افتادن کتابخانه از جریان آموزش را در درجه اول باید در تلقی برنامه ریزان از خود مفهوم آموزش جست وجو کرد. زیرا "وضعیت کتابخانه در یک مدرسه بیان کننده برداشت مسئولان از مفهوم آموزش و پرورش است".(پروستانو۱،ص۱۳)
اگر آموزش و پرورش در یک نظام، جریان تلقی شود که بر دانش آموز وارد میگردد وهدفش تنها انتقال اندوختههای ذهنی معلم به دانش آموز است و دانش آموز بیآنکه نقشی فعال در این داد و ستد علمی داشته باشد تنها باید امانت دارانه به حفظ سپردهها و بازپس دادن آنها به وقت مقتضی قناعت کند چه نیازی به کتابخانه احساس میشود؟
تاکید بر پرورش روحیه تحقیق و جست و جو گری در اصل چهل(ص۶۷) که به آموزش فنی و حرفه ای نظر دارد و اصل ۴۲(ص۶۸) که جایگاه معلم را در نظام تعیین میکند نیز تکرار شده است، ولی در اصل ۴۹(ص۷۱) که به هماهنگی برنامههای تربیت معلم با نو آوریها و پژوهش اختصاص دارد این تاکید از صراحت بیشتری برخوردار میشود، به طوری که در بند ۳ میخوانیم "پژوهش و تحقیق باید رکن اصلی آموزش در نظام تربیت معلم باشد"(کلیات،ص۴۹) سرانجام در بند ۴ از اصل ۵۹ که به اوقات فراغت اختصاص دارد مشخصا به نقش کتابخانه در پرکردن اوقات فراغت البته در کنار تاسیسات اشاره می شود.(ص۷۵)
از هیچ یک از اصل های ذکر شده و اصلهای دیگری که در اینجا ذکری از آنها به میان نیامد، مشخص نمی شود که مسئولیت گردآوری، نگهداری، سازماندهی، پردازش اطلاعاتی که تا این حد بر کسب و استفاده از آنها تاکید شده بر عهده چه نهادی است؟
۱- دانش آموزان را در روند آموزش وپرورش خود سهیم و فعال می خواهد.(اصل ۲۵،بند ۵)
۲- به دستاوردهای فردی دانش آموزان بها داده وشرایط لازم را برای استمرار در آموزش وخود آموزی آنها فراهم می آورد. (اصل ۱۲،بند ۵)
۳- دانش آموزان و آموزگاران را با جستجوگر و خلاق و اهل تحقیق می خواهد به طوری که رکن اصلی تربیت معلم را پژوهش وتحقیق قرار می دهد. (اصل ۱۶،بند ۱)
۴- در امر آموزش و یادگیری استفاده از وسایل، ابزارها و منابع گوناگون کمک آموزشی وعلمی را توصیه می کند. (اصل ۴۲)
۵- به کتب درسی به عنوان تنها یک (منبع معتبر درسی) برای آغاز حرکت معلم و دانش آموزان نگاه می کند و توصیه می کند که "محتوای آموزشی هر کلاس با مشارکت دانش آموز در فرآیند سازنده از میان کلیه منابع مکتوب ومتنوع موجود در محیط و فعالیت خلاق ذهنی و عملی معلم و دانش آموز" تولید شود. (اصل ۴۲، ص۶۸)
گرچه در برسی ومطالعه، به بندهایی مثل بند ۸ از اصل ۶ (بند ۵ از اصل ۱۲، بند ۶ از اصل ۱۳، و بند یک اصل ۵۹ بر می خوریم که در آنها از کتابخانه نامی به میان آمده است ولی با کمی تعمق در می یابیم که در تمام این بندها آنچه مورد تاکید قرار گرفته فعالیت های فرهنگی و پژوهشی است که می تواند بر محور این نهاد البته در کنار سایر نهادها مثل نماز خانه، موزه و فروشگاه صورت بگیرد و تنها امری که یکسره مورد بی توجهی قرار دارد تاثیری است که این نهاد می تواند مستقیما بر جریان آموزش وپرورش داشته باشد.
بر هیچ کس پوشیده نیست که ما باید نسل جوانمان را که سکان دار این کشتی خواهد بود، با پشتوانه قوی از مهارتها و توانایی که در صدر آن توانایی دستیابی، بازیابی، ارزیابی اطلاعات و استفاده درست از آنها است به استقبال قرن بیست و یکم بفرستیم و نا معقول نیست که درآستانه فراگیر شدن نظام جدید برای تامین حداقل این مهارتها و تواناییها، چشم به این نظام دوخته باشیم. باز هم انتظار دور از دسترس نیست اگر بخواهیم تا آنجا که ممکن است نارساییهایی که در این نظام وجود دارد بشناسیم و در رفع آن تلاش کنیم. ما حق نداریم با بی اعتنایی به جنبههایی که میتواند سرنوشت ساز باشد، اهدافی را که دستیابی به آنها برای ماندن و ادامه حیات در جامعه جهانی ضروری است در معرض خطر قرار دهیم، بنابراین با توجه به آنچه مختصرا ذکر شد، پیشنهادهای زیر را میتوان ارائه کرد:
۲- به عنوان نقطه شروع ۲ واحد درس شیوه بهره گیری از کتابخانه که پایه تحقیق به شمار می آید، در مجموعه دروس عمومی رشته های مختلف آموزش متوسطه گنجانده شود.
۳- در برنامه آموزشی تربیت معلم، ۲ واحد درسی آشنایی با سازمان، تشکیلات و وظایف کتابخانه آموزشگاهی گنجانده شود تا دانشجویان این رشته با عملکرد واقعی کتابخانه در تسهیل امر موزش بیشتر آشنا شوند. همچنین پیشنهاد می شود در شرح درسهای ادبیات کودکان و نوجوانان که مباید به ضوابط انتخاب کتاب خوب برای کتابخانههای آموزشگاهی نظر داشته باشد، تجدید نظر شود تا از این طریق دانشجویان با امکانات وسیعی که منابع غیر درسی می توانند در اختیار آموزگاران قرار دهند بیشتر آشنا شوند.
۴- در دوره های تربیت معلم (دبستان، راهنمایی، و متوسطه) گرایش کتابداری و اطلاع رسانی تاسیس گردد تا نسبت به تربیت نیروی انسانی متخصص برای اداره کتابخانه های آموزشگاهی اقدام کند و یک بار برای همیشه به چنین نگرش نادرستی که هر کس می تواند اداره کننده یک کتابخانه آموزشگاهی باشد خاتمه داده شود.
۵- بدیهی است برای جامه عمل پوشاندن به روندی که کتابخانه در آن نقش موثری داشته باشد لازم است کتابهای درسی پایه های مختلف نیز مورد تجدید نظر قرار گیرد تا از انعطاف پذیری لازم در جهت استفاده از سایر مواد و منابع بر خوردار شود.
۶- تا شکل گرفتن کتابخانه آموزشگاهی به معنی واقعی آن پیشنهاد می شود شورایی مرکب از آموزگاران و دبیران پایه های مختلف ومتخصصان کتابهای غیر درسی کودکان تشکیل گردد تا با بررسی منابع موجود، فهرستی از کتابهایی که از نظر صحت و دقت مطالب و همچنین نگارش مناسب به نظر میرسد، تهیه کنند تا برای استفاده در کلاس و در کنار کتابهای درسی در اختیار آموزگاران و دبیران پایههای مختلف قرار گیرد. پیشنهاد میشود مجموعه مندرج در این فهرستها در مدارس ابتدایی به شکل کتابخانه کلاسی در اختیار معلمان و دانش آموزان گذاشته شود.
۷- برای افزایش تولید مواد کمک آموزشی و علمی مناسب پایههای مختلف به ناشرانی که کتابهای مفید و مناسب سنین مختلف را منتشر میکنند در جهت بالا بردن تیراژ و کیفیت ارائه کتابها و همچنین انتشار کتاب با توجه به فضاهای خالی مورد نیاز کمک شود.
به عنوان آخرین یادآوری باید متذکر شد که در این مرحله حساس که همگی اذعان دارند که امر خواندن و مطالعه، تنها از جنبه تفننی آن مورد نظر نیست و با توجه به سرشت تغییر پذیر یافتههای علمی باید از مواد اطلاعاتی برخوردار بود . به نظر کارشناسان امر مطالعه، نقص نظام آموزشی کشور که ضرورت عادت به مطالعه را در آموزش گیرندگان امر مطالعه، را در آموزش گیرندگان پرورش نمی دهد، به صورت یکی از مشکلات مهم جامعه ایرانی در آمده است. سهل انگاری نسبت به شکل گیری نهاد کتابخانه در نظام آموزشی بقای فرهنگی وعلمی جامعه ما را در جریانهای جهانی، در معرض خطر جدی قرار می دهد.
اين مطلب در تاريخ: چهارشنبه 22 اردیبهشت 1395 ساعت: 17:15 منتشر شده است
برچسب ها : کارکردهای آموزشی کتابخانه در نظام آموزش و پرورش ایران,