جلسه‌ی اول (صفحهٔ 1 کتاب درسی)

یادآوری

فَذَکِّر بِالقُرءانِ

به وسیله‌ی قرآن یادآوری کن

سوره‌ی ق، آیه‌ی ٤5

دانش آموزان عزیز! ورود شما را به کلاس پنجم تبریک می‌گوییم. امید است امسال نیز با توکّل بر خدا و با تلاش بیش تر، قرآن کریم را بهتر بیاموزید. به یاد داشته باشید، خواندن روزانه‌ی قرآن کریم، کلید اصلی انس دائمی شما با قرآن است.
در این جلسه برای یادآوری آموخته های قبلی، تمرین های زیر را انجام دهید.

تمرین اول

این عبارات قرآنی را با دقت در حرکات و علائم بخوانید.

١- وَ هٰذا کِتابٌ اَنزَلناهُ مُبارَکٌ انعام 155

٢- انّا اَنزَلناهُ فی لَیلٍَة مُبارَکٍَة دخان 3

تمرین دوم

با دقت در حروف ناخوانا، این عبارات قرآنی را بخوانید.

تمرین سوم

این عبارات قرآنی را بخوانید و اتصالات را با فلش نشان دهید.

١- اَفَلا یَتَدَبَّرونَ القُرء انَ                                                                     نِساء ٨٢
٢- یا اَیُّهَا الَّذینَ اوتُوا الکِتابَ ءامِنوا بم ا نَزَّلنا                                               نِساء ٤٧
٣- وَ قالَ الرَّسولُ یا رَبِّ انَّ قَومِی اتَّخَذوا هٰذَا القُرءانَ مَهجورًا                           ۳۰ فُرقان

جلسه‌ی دوم (صفحهٔ 4 کتاب درسی)

دانش آموزان عزیز! برای آشنایی بیش تر شما با قرآن کریم، برخی از آیات کتاب درسی به صورت ساده ترجمه شده است. این ترجمه ها برای مطالعه‌ی آزاد است و نیازی به حفظ آن ها نیست. در بخشی از تمرین های این کتاب و نیز در کتاب های سال های آینده با روش صحیح فهم معنای آیات قرآن بیش تر آشنا خواهید شد.

نماز در قرآن

این آیات را با نشان دادن خط بخوانید و به ترجمه‌ی آن ها توجه کنید.

١- بسمِ اللِّٰه الرَّحمٰنِ الرَّحیمِ

به نام خداوند بخشنده‌ی مهربان

٢- المۤ ١ تلکَ ءایاتُ الکِتابِ الحَکیمِ ٢

الف لام میم ٭ این آیات کتاب حکمت آموز است،

هُدًی وَ رَحمَةً للمُحسِنینَ ٣

هدایت و رحمتی برای نیکوکاران؛

٣- اَلَّذینَ یُقیمونَ الصَّلاةَ وَ یُوتونَ الزَّکاةَ

کسانی که برپا می‌دارند نماز را و می‌پردازند زکات را

وَ هُم بالاخِرَِة هُم یوِقنونَ ٤

و ایشان به آخرت یقین دارند.                           لقمان ١ تا ٤

٤- اَلَّذینَ ءامَنوا وَ تَطمَِئنُّ قُلوبُهُم بِذکر اللِّٰه

(آنان که به خدا توجه دارند) کسانی هستند که ایمان آورده اند و دل هایشان با یاد خدا آرام و مطمئن است؛

اَلا بِذکر اللِّٰه تَطمَِئنُّ القُلوبُ ٢٨

آری فقط با یاد خدا دل ها آرامش می‌یابد.

کار در کلاس

دانش آموزان عزیز! تمرین های «کار در کلاس» را به کمک هم کلاسی خود و با استفاده از ترجمه‌ی آیات درس و دانسته های قبلی خود پاسخ دهید. در صورت نیاز می‌توانید به فهرست کلمات پایان کتاب نیز مراجعه کنید. 

تمرین اول

معنای صحیح را علامت بزنید.

١- مُحسِنینَ:                             مؤمِنان                            *نیکوکاران
٢- اَقیموا:                               *برپا دارید                          بپردازید
٣- ءاتوا:                                برپا دارید                          *بپردازید
٤- اَطیعوا:                              *اطاعت کنید                       اطاعت کردند

تمرین دوم

این عبارات قرآنی را بخوانید و ترجمه‌ی آن ها را کامل کنید.

١- وَ هُدًی وَ رَحمَةٌ للمُومِنینَ ٥٧                            یونُس ٥٧
و هدایت و رحمتی برای مؤمنان
٢- وَ اَحسِنوۤا انَّ اللّٰهَ یُحِبُّ المُحسِنینَ 1٩٥                   بقره ١٩٥
و نیکی کنید، قطعاً خدا دوست دارد نیکو کاران را
٣- فَاَقیمُوا الصَّلاةَ وَ ءاتُوا ال زَّکاةَ                           حَجّ ٧٨
پس برپا دارید نماز را و بپردازید زکات را؛
٤- وَ اَطیعُوا اللّٰهَ وَ رَسولَه و                                اَنفال ١
و اطاعت کنید خدا را و پیامبر او را.

جلسه‌ی سوم (صفحهٔ 5 کتاب درسی)

خواندن از روی قرآن کامل

از نمازخانه یا دفتر مدرسه به تعداد کافی، قرآن به کلاس بیاورید٭؛ هر میز حداقل یک قرآن داشته باشد. با راهنمایی آموزگار یک صفحه از قرآن را به صورت تصادفی باز کنید. سپس دانش آموزان هر میز، آیات آن صفحه را برای یک دیگر می‌خوانند. آن گاه هر دانش آموز حدود یک سطر را با صدای بلند می‌خواند.

پیام قرآنی

اِنَّ هٰذَا القُرءانَ یَهدی للَّتی هِیَ اَقوَمُ
این قرآن به درست ترین راه و روش، هدایت می‌کند.

سوره‌ی اسراء، آیه‌ی ٩

فعالیت

 ١- یکی از نام های قرآن «نور» است. به نظر شما چرا خداوند، قرآن را «نور» نامیده است؟

در عالم هستی خداوند نور است و قرآن بر تمام وجود انسان نور افشانی می‌کند و او را از تاریکی، ظلمت و جهالت به نور و قرب الهی وارد می‌کند و هرکس که از آیات قرآن پیروی کند به بیراهه نمی‌رود و از راه راست منحرف نمی‌شودو به سعادت و کمال انسان می‌رسد و به مبدا نور (خدا) متصل شده و خود نیز نور می‌گردد.

٢- درباره ی پیام قرآنی درس با دوستان خود گفت و گو کنید.

٣- پیام قرآنی درس را از قرآن کامل پیدا کنید و آن را با صدای بلند بخوانید.

جلسه‌ی چهارم (صفحهٔ 7 کتاب درسی)

انس با قرآن در خانه

انس با قرآن در خانه

 آیات جلسه‌ی دوم را برای اعضاء خانواده‌ی خود بخوانید. خوب است آیات درس را با نوار تمرین کرده و هنگام خواندن آن ها، به ترجمه‌ی آیات نیز دقت کنید.

 تمرین دوم

 این عبارات قرآنی را بخوانید و دور حروف ناخوانا خط بکشید.

١- یَخرُجُ مِنهُمَا اللُّولُؤُ وَ المَرجانُ ٢٢                                          الرحمن ٢٢
٢- یَومَ لایُغنی مَولًی عَن مَولًی شَیئًا                                             دُخان ٤١
٣- وَ اذا قُِرئَ القُرءانُ فَاستَمِعو ا لَه و                                          اَعراف ٢٠٤
٤- یاۤ اَیُّهَا الَّذینَ ءامَنُوا ارکَعوا وَ اسجُدوا وَ اعبُدوا رَبَّکُم                     حَجّ ٧

تمرین سوم

 در عبارات تمرین فوق، حرکت قبل از حروف ناخوانا را به ساکن یا تشدید بعد از آن ها، مانند نمونه با فلش وصل کنید.

خواندن روزانه‌ی قرآن

هر روز تعدادی از آیات ٨ تا ١٧ سوره ی اسراء را از روی صفحه‌ی بعد شبیه نوار بخوانید.

عَسَی رَبُّکُمْ أَنْ یَرْحَمَکُمْ وَإِنْ عُدْتُمْ عُدْنَا وَجَعَلْنَا جَهَنَّمَ لِلْکَافِرِینَ حَصِیرًا ﴿۸﴾

إِنَّ هَذَا الْقُرْآنَ یَهْدِی لِلَّتِی هِیَ أَقْوَمُ وَیُبَشِّرُ الْمُؤْمِنِینَ الَّذِینَ یَعْمَلُونَ الصَّالِحَاتِ أَنَّ لَهُمْ أَجْرًا کَبِیرًا ﴿۹﴾

وَأَنَّ الَّذِینَ لَا یُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ أَعْتَدْنَا لَهُمْ عَذَابًا أَلِیمًا ﴿۱۰﴾

وَیَدْعُ الْإِنْسَانُ بِالشَّرِّ دُعَاءَهُ بِالْخَیْرِ وَکَانَ الْإِنْسَانُ عَجُولًا ﴿۱۱﴾

وَجَعَلْنَا اللَّیْلَ وَالنَّهَارَ آیَتَیْنِ فَمَحَوْنَا آیَةَ اللَّیْلِ وَجَعَلْنَا آیَةَ النَّهَارِ مُبْصِرَةً لِتَبْتَغُوا فَضْلًا مِنْ رَبِّکُمْ وَلِتَعْلَمُوا عَدَدَ السِّنِینَ وَالْحِسَابَ وَکُلَّ شَیْءٍ فَصَّلْنَاهُ تَفْصِیلًا ﴿۱۲﴾

وَکُلَّ إِنْسَانٍ أَلْزَمْنَاهُ طَائِرَهُ فِی عُنُقِهِ وَنُخْرِجُ لَهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ کِتَابًا یَلْقَاهُ مَنْشُورًا ﴿۱۳﴾

اقْرَأْ کِتَابَکَ کَفَی بِنَفْسِکَ الْیَوْمَ عَلَیْکَ حَسِیبًا ﴿۱۴﴾

مَنِ اهْتَدَی فَإِنَّمَا یَهْتَدِی لِنَفْسِهِ وَمَنْ ضَلَّ فَإِنَّمَا یَضِلُّ عَلَیْهَا وَلَا تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرَی وَمَا کُنَّا مُعَذِّبِینَ حَتَّی نَبْعَثَ رَسُولًا ﴿۱۵﴾

وَإِذَا أَرَدْنَا أَنْ نُهْلِکَ قَرْیَةً أَمَرْنَا مُتْرَفِیهَا فَفَسَقُوا فِیهَا فَحَقَّ عَلَیْهَا الْقَوْلُ فَدَمَّرْنَاهَا تَدْمِیرًا ﴿۱۶﴾

وَکَمْ أَهْلَکْنَا مِنَ الْقُرُونِ مِنْ بَعْدِ نُوحٍ وَکَفَی بِرَبِّکَ بِذُنُوبِ عِبَادِهِ خَبِیرًا بَصِیرًا ﴿۱۷﴾

درسنامه و پاسخ فعالیت های درس اول علوم پنجم درس زنگ علوم

مبین و هم‌کلاسی‌هایش قرار بود در مسابقه‌ٔ «فرفره‌های چرخان» شرکت کنند.
آن‌ها با راهنمایی آموزگار، چند فرفره‌ٔ چرخان درست کردند و در حیاط مدرسه به بازی و مسابقه مشغول شدند. در هنگام مسابقه، بچّه‌ها متوجّه شدند که همه‌ٔ فرفره‌ها با هم به زمین نمی‌رسند.

آنها می‌خواستند بدانند که «چرا برخی فرفره‌های چرخان دیرتر به زمین می‌رسند».
هر یک از گروه‌ها پیش‌بینی خود را مطرح کرد.

گروه مبین این چنین پیش‌بینی کرد:
«هر چه پهنای بال فرفره‌ٔ چرخان بیشتر باشد، فرفره دیرتر به زمین می‌رسد».
برای بررسی این پیش‌بینی، به صورت زیر کاوش کنید.

کاوش (صفحهٔ 2 کتاب درسی)

1- مشخص كنید:
* چه چیزی را باید تغییر داد؟ پهنای بال فرفره
* چه چیزی را باید اندازه گرفت؟ زمان رسیدن فرفره به زمین
* چه چیزهایی را نباید تغییر داد؟ ارتفاعی که از آن فرفره‌ها را رها می‌کنیم - طول دم فرفره - جنس کاغذ - طول بال فرفره
2- با استفاده از راهنمای زیر، فرفره‌ای بسازید.
* یک تکه کاغذ مستطیل شکل به طول 16 سانتی‌متر و عرض 6 سانتی‌متر بردارید. مانند شکل، آن را به قسمت‌های نشان داده شده تقسیم کنید.

* بخش‌هایی را که با خط‌های پیوسته نشان داده شده‌اند، ببرید و از محل نقطه چین، تا بزنید.
* به انتهای دم فرفره، یک گیره‌ٔ فلزّی وصل کنید.
* این بار فرفره‌ای بسازید که پهنای بال آن بیشتر است.
3- یکی از فرفره‌ها را از ارتفاع 2 متری رها کنید. مدت زمانی را که طول می‌کشد تا فرفره به سطح زمین برسد، اندازه بگیرید و در جدول زیر یادداشت کنید. (توجه: هر آزمایش را 3 بار تکرار کنید.)

مراحل بالا را برای فرفره‌ٔ دیگر تکرار کنید و مشاهده‌های خود را در جدول بنویسید.

هر چه زمان را دقیق‌تر اندازه‌گیری کنید، مشاهده‌ی شما دقیق‌تر خواهد بود.

* نتیجه‌ٔ کاوش گروه خود را مانند نمونه‌ٔ زیر بنویسید.

نتیجه‌ٔ کاوش:

فرفره‌ای که بال پهن‌تری دارد، دیرتر به سطح زمین می‌رسد؛ بنابراین، هر چه بال فرفره پهن‌تر باشد، زمان رسیدن آن به سطح زمین بیش‌تر می‌شود.

دانشمندان به پدیده‌های اطراف خود توجه می‌کنند؛ درنتیجه، پرسش‌هایی در ذهن آنها ایجاد می‌شود. آنها برای یافتن پاسخ پرسش‌های خود، کاوش می‌کنند. شما هم در این درس مانند دانشمندان عمل کردید.

عوامل دیگری نیز بر زمان فرود آمدن فرفره تأثیر می‌گذارند.

هر تغییری که در فرفره می‌دهیم، بر زمان فرود آمدن آن تأثیر دارد. پس اگر طول دم یا بال فرفره‌ها با هم متفاوت باشد، زمان فرود آمدنشان به زمین متفاوت است. گروه‌ها در این باره گفت‌وگو کردند و پیشنهادهایی دادند.

نظر گروه شما چیست؟

اکنون با توجه به آنچه پیش از این انجام داده‌اید، درباره‌ٔ اثر طول بال فرفره بر زمان فرود آمدن آن، مانند مراحل زیر کاوش کنید.

کاوشگری (صفحهٔ 5 کتاب درسی)

 1- مشخص کنید:
* چه چیزی را باید تغییر داد؟ طول بال فرفره
* چه چیزی را باید اندازه گرفت؟ زمان رسیدن فرفره به زمین
* چه چیزهایی را نباید تغییر داد؟ ارتفاعی که از آن فرفره‌ها را رها می‌کنیم، طول دم فرفره، جنس کاغذ، پهنای بال فرفره
2ــ دو فرفره بسازید که طول بال‌هایشان متفاوت باشد.
3ــ فرفره‌ها را از ارتفاع 2 متری رها کنید. مدت زمانی را که طول می‌کشد تا هر فرفره به سطح زمین برسد، اندازه بگیرید و در جدول زیر یادداشت کنید. (توجه: هر آزمایش را 3 بار تکرار کنید.)

 4ــ نتیجه‌ٔ کاوش خود را بنویسید. هر چه اندازه‌ٔ طول بال فرفره بیش‌تر باشد، مدّت زمان بیش‌تری طول می‌کشد تا به زمین برسد. هنگامی که بال فرفره بلند باشد هوای بیش‌تری زیر بال جریان پیدا می‌کند و نیروی بیش‌تری رو به بالا به فرفره وارد می‌کند؛ بنابراین فرفره مدّت زمان بیش‌تری در هوا می‌ماند.

فكركنید (صفحهٔ 6 کتاب درسی)

اگر دانه‌های افرای زیر را از ارتفاع یکسانی رها کنیم، کدام یک زودتر به زمین می‌رسد. چرا؟

دانه افرا سمت راست زودتر به زمین میرسد چون پهنای آن پر کمتری دارد .

درسنامه و پاسخ فعالیت های من با دیگران ارتباط برقرار می کنم

همه‌ٔ ما انسان‌ها از زمانی که متولّد می‌شویم، با دیگران زندگی می‌کنیم و با آنها ارتباط داریم. در هنگام نوزادی و کودکی با چه کسانی ارتباط داریم؟ وقتی وارد مدرسه می‌شویم، با چه کسانی ارتباط برقرار می‌کنیم؟

فعّالیت (صفحهٔ 3 کتاب درسی)

1- با راهنمایی معلّم، نام افرادی را که با آنها ارتباط دارید، به ترتیب اهمّیت بنویسید. سپس، بگویید چرا هر یک از این روابط برای شما اهمّیت دارد.
1- پدر و مادرم ۲- خواهر و برادرم ۳- اقوام 4- معلم ۵- دوستان و همکلاسی‌هایم
این ارتباط برای من مهم است زیرا:
1- احساس تنهایی نمی‌کنم
2- نیازهایم برطرف می‌شوند
3- احساس خود را ابراز می‌کنم
4- چیزهای زیادی می‌آموزم
5- از افکار و نظرات آنها مطلع می‌شوم

ما انسان ها برای زندگی کردن نه تنها به آب، غذا و هوا بلکه به ارتباط با دیگران هم نیازمندیم و اگر این ارتباط نباشد، احساس تنهایی می‌کنیم.
ما برای اینکه با دیگران ارتباط برقرار کنیم، خواسته‌ها، افکار و نظرات خود را درباره‌ٔ یک موضوع با آنها در میان می‌گذاریم یا احساس خود را به آنها ابراز می‌کنیم. 

گفت‌وگو

مهم‌ترین راه ارتباط انسان‌ها با یکدیگر گفت‌وگو (کلام) است.
هر گفت‌وگو دو طرف دارد: گوینده، یعنی کسی که صحبت می‌کند و شنونده، یعنی کسی که گوش می‌دهد. گفت‌وگوی خوب چه خصوصیاتی دارد؟ اکنون ببینیم گوینده و شنونده چه نکاتی را باید رعایت کنند تا گفت‌وگوی خوبی داشته باشند.

خوب گوش کنیم
یکی از قسمت‌های مهمّ گفت‌وگو، گوش دادن است. وقتی کسی با ما صحبت می‌کند، لازم است:
* به حرف‌های او دقّت و توجّه کنیم؛ گاهی ممکن است صدای گوینده را بشنویم امّا حواسمان به چیز دیگری باشد و یا کار دیگری انجام دهیم و خوب به حرف‌های او توجّه نکنیم.
* کلام گوینده را قطع نکنیم و صبر کنیم حرف‌هایش تمام شود.
* به گوینده نگاه کنیم؛ وقتی کسی با ما صحبت می‌کند و ما به جای دیگری نگاه می‌کنیم، آن فرد احساس می‌کند که دوست نداریم به حرف‌هایش گوش دهیم یا از حرف‌هایش خسته شده‌ایم.
* گاهی با تکان دادن سر یا سؤال کردن، گوینده را تشویق کنیم که به صحبت خود ادامه بدهد.

خوب صحبت کنیم
یکی از قسمت های مهمّ گفت‌وگو، صحبت کردن است. وقتی با دیگران صحبت می‌کنیم، لازم است:
* به شنونده نگاه کنیم.
* با صدای مناسب، یعنی نه خیلی بلند و نه خیلی آهسته، و نه تند و کند، حرف بزنیم. اگر موقع صحبت کردن، صدایمان مناسب نباشد، دیگران ممکن است زود خسته شوند و دیگر به حرف‌های ما گوش ندهند.
* منظور خودمان را روشن و واضح بیان کنیم.
* زمانی مناسب را برای حرف زدن با دیگران انتخاب کنیم؛ مثلا اگر کسی در حال انجام دادن کاری است و وقت ندارد، مزاحم او نشویم.
* از کلمات مؤدّبانه استفاده کنیم؛ وقتی درخواستی داریم، از عبارت‌های احترام‌آمیزی چون «لطفا» و «خواهش می‌کنم» استفاده کنیم. همین‌طور اگر اشتباهی کردیم، بگوییم «معذرت می‌خواهم» در گفت‌وگو با بزرگ‌ترها، به جای واژه‌ٔ «تو» از «شما» استفاده کنیم.

حریم شخصی

یکی دیگر از نکاتی که باید در ارتباط با دیگران رعایت کنیم، حریم شخصی آنهاست.

حریم شخصی یعنی چه؟

حریم شخصی هر فرد محدوده‌ای است که هیچ‌کس نباید بدون اجازه و رضایت او وارد آن شود. برای مثال، خانهٔ ما حریم شخصی ماست و هیچ‌کس نمی‌تواند بدون اجازهٔ ما وارد آن شود.
افراد دوست ندارند دیگران درباره‌ٔ بعضی موضوعات خصوصی‌شان از آنها سؤال کنند؛ چون این موضوعات به دیگران مربوط نمی‌شود و در زندگی آنها تأثیری ندارد. تصوّر کنید فردی از شما درباره‌ٔ درآمد ماهیانه‌ٔ پدرتان یا مقدار پول توجیبی شما بپرسد یا سؤال کند که رابطه‌ٔ شما با خواهر یا برادرتان چگونه است؛ در حالی که شما ممکن است دوست نداشته باشید به این پرسش‌ها پاسخ دهید. بنابراین، اگر افراد دوست نداشته باشند درباره‌ٔ مسائل خصوصی‌شان توضیح بدهند، ما حق نداریم کنجکاوی کنیم و وارد حریم شخصی آنها شویم.

فعّالیت (صفحهٔ 5 کتاب درسی)

2- با راهنمایی معلّم، یک نفر از دانش‌آموزان موضوعی را انتخاب کند و دربارهٔ آن صحبت کند. سه نفر هم به عنوان شنونده به حرف‌های او گوش دهند.
پس از پایان صحبت‌های او، دانش‌آموزان نظرشان را دربارهٔ این گفت‌وگو بیان کنند.
- آیا گوینده و شنوندگان نکات صحیح گفت‌وگو را رعایت کردند؟ چه نکاتی را؟
3- برای هر یک از موقعیت‌های زیر، جمله‌ای مؤدّبانه و محترمانه بنویسید.
فهیمه روی پیشخوان کتابخانه مجلّه‌ای را می‌بیند. دوست دارد آن را بردارد و ورق بزند. پس به خانم کتابدار می‌گوید: سلام خانم محترم اجازه است من این مجله را ورق بزنم و نگاهی به آن بیندازم؟
رضا دارد با عمویش صحبت می‌کند. ناگهان تلفن زنگ می‌زند. رضا می‌خواهد به تلفن جواب بدهد. پس به عمویش می‌گوید: عمو جان خیلی معذرت می‌خواهم تلفن زنگ می‌خورد، جسارتاً اجازه هست من بروم سریع تلفن را جواب بدهم و برگردم پیش شما؟
امین در اتوبوس نشسته است که پیرمردی وارد می‌شود. امین از روی صندلی بلند می‌شود و جای خود را به او می‌دهد. پیرمرد از امین تشکّر می‌کند. امین در جواب می‌گوید: خواهش می‌کنم شما بزرگ‌تر از ما هستین و وظیفه ما است که احترام شما را نگه داریم.
زنگ تفریح است. آزاده در حیاط مدرسه دارد به طرف دوستش می‌دود که ناگهان تنه‌اش به یکی از دانش‌آموزان کلاس دوم برخورد می‌کند. به او می‌گوید: ببخشید عزیزم، اصلا حواسم نبود، اتفاقی که برایت نیفتاده؟
۴- در هر یک از موقعیت‌های زیر، کدام اصل گفت‌وگو رعایت نمی‌شود؟ جای خالی را پر کنید.
حفظ حریم شخصی- دقّت و توجّه به سخنان - انتخاب زمان مناسب گفت‌وگو - قطع نکردن حرف گوینده
* ناهید از موضوعی ناراحت است و با دوستش صحبت می‌کند. دوستش مدام کتاب خود را ورق می‌زند و به آن نگاه می‌کند.    دقت و توجه به سخنان
* پدر مرتضیٰ مشغول تعمیر اتومبیلش است، امّا مرتضیٰ دارد ماجرای بازی فوتبال با بچّه‌ها را برای او تعریف می‌کند.    انتخاب زمان مناسب گفت‌وگو
* معلّم سؤالی طرح کرده و سوسن در حال پاسخ دادن به آن است. یکی از دانش‌آموزان مرتّباً بدون اجازه گرفتن، پاسخ‌های صحیح را بیان می‌کند.    قطع نکردن حرف گوینده
* حسن از هم‌کلاسی‌اش سؤال می‌کند: آیا پدرت به تو به اندازه‌ٔ برادر بزرگت پول توجیبی می‌دهد؟     حفظ حریم شخصی

ارتباط غیرکلامی

اگر دقّت کنید، می‌بینید که ما هنگام گفت‌وگو بعضی از چیزها را بدون صحبت کردن، به دیگران انتقال می‌دهیم؛ برای مثال، با تکان دادن سر نشان می‌دهیم که حرف طرف مقابل درست است یا با حرکات صورت نشان می‌دهیم که از شنیدن موضوعی تعجّب کرده‌ایم. به این نوع ارتباط، ارتباط غیرکلامی می‌گویند.
در یک ارتباط خوب، حالت‌های چهره و حرکات و رفتارهای ما نیز مانند صحبت کردن و گوش دادن اهمّیت دارند. ما می‌توانیم با رفتار و حالت‌های صورت خود نشان دهیم که خوشحال، غمگین، دلخور یا شادیم. 

فعّالیت (صفحهٔ 6 کتاب درسی)

5- شماره‌گذاری کنید.

به ترتیب از راست به چپ:
1- ترس 2- اخم 3- عصبانیت 4- اندوه 5- خجالت 6- شادی 7- تعجّب
6- آیا شما در ارتباط با دیگران، حریم شخصی آنها را رعایت می‌کنید؟ چگونه؟ بله، من همیشه راجع به موضوعاتی که مربوط به من نیست از دوستانم سوال نمی‌پرسم و یا به مکالمات تلفنی و صحبت‌های دوستانم یا دیگران بدون اجازه گوش نمی‌دهم.
7- کاربرگهٔ شمارهٔ 1 را انجام دهید.
8- فعّالیت شماره‌ٔ 1 «به کار ببندیم» را اجرا کنید.

آموزش مطالعات پنجم ابتدایی درس یک من با دیگران ارتباط برقرار می کنم

1 – همه ی ما انسان ها از زمانی که متولّد می شویم، با دیگران زندگی می کنیم و با آن ها ارتباط داریم.

2 – ما انسان ها برای زندگی نه تنها به آب، غذا و هوا، بلکه به ارتباط با دیگران هم نیازمندیم و اگر این ارتباط نباشد، احساس تنهایی می کنیم.

3 – ما برای اینکه با دیگران ارتباط برقرار کنیم، خواسته ها، افکار و نظرات خود را درباره ی یک موضوع با آن ها در میان می گذاریم یا احساس خود را به آن ها ابراز می کنیم.

4 – مهم ترین راه ارتباط انسان ها با یکدیگر گفت و گو (کلام) است.

5 – هر گفت و کو دو طرف دارد: گوینده، یعنی کسی که صحبت می کند و شنونده، یعنی کسی که گوش می دهد.

6 – یکی از قسمت های مهمّ گفت و گو، گوش دادن است. وقتی کسی با ما صحبت می کند، لازم است:

1 – به حرف های او دقّت و توجّه کنیم.

2 – کلام گوینده را قطع نکنیم و صبر کنیم جمله اش را کامل کند و حرف هایش تمام شود.

3 – به گوینده نگاه کنیم؛ وقتی کسی با ما صحبت می کند و ما به جای دیگری نگاه می کنیم، آن فرد احساس می کند که دوست نداریم به حرف هایش گوش دهیم یا از حرف هایش خسته شده ایم.

4 – گاهی با تکان دادن سر یا سؤال کردن، گوینده را تشویق می کنیم که به صحبت خود ادامه بدهد.

7 – یکی از قسمت های مهمّ گفت و گو، صحبت کردن است. وقتی با دیگران صحبت می کنیم، لازم است:

1 – به شنونده نگاه کنیم.

2 – با صدای مناسب، یعنی نه خیلی بلند و نه خیلی آهسته و نه تند و نه کُند، حرف نزنیم.

اگر موقع صحبت کردن، صدایمان مناسب نباشد، دیگران ممکن است زود خسته شوند و دیگر به حرف های ما گوش ندهند.

3 – منظور خودمان را روشن و واضح بیان کنیم.

4 – زمانی مناسب را برای حرف زدن با دیگران انتخاب کنیم؛

مثلاً اگر کسی در حال انجام دادن کاری است و وقت ندارد، مزاحم او نشویم.

5-  از کلمات مؤدبانه استفاده کنیم؛ وقتی در خواستی داریم،

از عبارت های احترام آمیزی چون « لطفاً »و«خواهش می کنم »  استفاده کنیم.

8 – همین طور اگر اشتباهی کردیم، بگوییم «معذرت می خواهم  »

در گفت و گو با بزرگ ترها، به جای واژه ی «تو»از ، « شما » استفاده کنیم.

9 – یکی دیگر از نکاتی که باید در ارتباط با دیگران دعایت کنیم، حریم شخصی آن هاست.

10 – حریم شخصی هر فرد محدوده ای است که هیچ کس نباید بدون اجازه و رضایت او وارد آن شود.

11 – افراد دوست ندارند دیگران درباره ی بعضی موضوعات خصوصی شان از آن ها سؤال کنند؛

چون این موضوعات به دیگران مربوط نمی شود و در زندگی آن ها تأثیری ندارد.

12 – اگر افراد دوست نداشته باشند درباره ی مسائل خصوصی شان توضیح بدهند،

ما حق نداریم کنجکاوی کنیم و وارد حریم شخصی آن ها شویم.

13 – حفظ حریم شخصی، دقّت و توجّه به سخنان،

انتخاب زمان مناسب گفت و گو و قطع نکردن حرف گوینده از اصول گفت و گو می باشند.

14 – ما در هنگام گفت و گو بعضی از چیزها را بدون صحبت کردن به دیگران انتقال می دهیم؛

برای مثال، با تکان دادن سر نشان می دهیم

که حرف طرف مقابل درست است یا با حرکات صورت نشان می دهیم که از شنیدن موضوعی تعجّب کرده ایم.

به این نوع ارتباط، ارتباط غیر کلامی می گویند.

15 – در یک ارتباط خوب، حالت های چهره و حرکات و رفتارهای ما نیز مانند صحبت کردن و گوش دادن اهمیّت دارند.

16 – ما می توانیم با رفتار و حالت های صورت خود نشان دهیم که خوشحال، غمگین، دلخور یا شادیم.

جهانی که در آن زندگی می‌کنیم، سرشار از شگفتی‌ها است. پدیده‌هایی لطیف، زیبا و عجیب، پیش روی ما هستند که به سادگی از کنارشان می‌گذریم؛ در حالی که اگر اندکی درنگ کنیم، می‌بینیم که هر کدام از این پدیده‌ها تماشاگهی برای دیدن زیبایی‌های آفرینش و ایستگاه‌هایی برای اندیشیدن هستند.

اگر می‌خواهیم عالم را بهتر بشناسیم، یک راه ساده آن است که پدیده‌ها را خوب تماشا کنیم، درباره‌ٔ آفرینش هریک بیندیشیم و آنها را با یکدیگر مقایسه کنیم. مثلاً کوه‌های سر به فلک کشیده را با درّه‌های عمیق، گل را با خار، زنبور را با خرمگس، بهار را با زمستان و ...

مطالعه در طبیعت و تأمّل درباره‌ٔ چیزهایی که هر روز می‌بینیم و از کنارشان می‌گذریم، راه مناسبی برای شناخت آنها است. پرسش از هر چیز و جست‌وجو برای یافتن پاسخ، کاری است که همه‌ٔ دانشمندان و عالمان انجام می‌دهند. من و شما هم، باید این ویژگی را در خود پرورش دهیم.

ما برخی از رفتارها، کردارها و کارهای خودمان را از روی عادت انجام می‌دهیم؛ به همین دلیل هم از خود نمی‌پرسیم که چرا این گونه است، چرا باید این کارها را بکنیم؟ و بسیار پرسش‌های دیگر.

همین آب گوارایی که زندگی ما به آن وابسته است. بهترین موضوع برای فکر کردن و یکی از شگفتی‌ها است.

آب چیست؟ چگونه به وجود آمده است؟ اگر روزی آب در روی زمین نباشد، آیا انسان می‌تواند آن را پدید آورد؟

به هر حال، عالَم تماشاخانه‌ٔ شگفتی‌های آفرینش است. یعنی به هر طرف که نگاه می‌کنیم، آفریده‌های زیبای خداوند را می‌بینیم. این جهان، دفتری است که خدای مهربان، به پاکی و زیبایی در آن نگاشته و می‌نگارد.

یکی دیگر از این آفریده‌های زیبا و لطیف، گیاهان و سبزه‌ها هستند. علف‌های سبز را دیده‌اید؟ خیلی نرم و شکننده هستند. در سرمای سخت یا گرمای زیاد، پژمرده می‌شوند ولی گاهی می‌بینیم همین علف‌های نازک و لطیف، از میان سنگلاخ سر در می‌آورند، یا کف زمین سخت و محکم را می‌شکافند و بیرون می‌آیند.

در نوشته‌ٔ زیر، یکی از نویسندگان، زیبایی‌های آفرینش خدای مهربان را، این گونه توصیف می‌کند:

«هیس، گوش بده! به آفریده‌های ساکت خدا گوش بده.
به پروانه‌ای با بال‌هایی مخملی. به قطره‌های باران که حلقه‌های ساکت روی آب را می‌سازند، گوش کن.
آیا می‌توانی صدای حشره‌هایی را که در زیر زمین می‌جنبند، بشنوی؟ صدای ماهی‌های تالاب را چطور؟
آن بالا را نگاه کن! آسمان، آبیِ آبی است و یک تکّه ابر ساکت در آن شنا می‌کند.
این پایین را ببین! علف‌ها و برگ‌ها در نسیم، فقط تکان می‌خورند.
نگاه کن... و صداهای کوتاه و بلند، گوش بده، تا آفریده‌های ساکت خدا را بشناسی.
بادها سفر می‌کنند. علف‌ها رشد می‌کنند. عنکبوت‌ها، بین زمین و آسمان، تار می‌تنند.
آیا تو صدای تاریکی شب را می‌شنوی؟ صدای روشنایی روز را چطور؟ صدای شبنم صبحگاهی را، هنگامی که سرزده به خانه‌ٔ بزرگ، وارد می‌شود؟
به هر طرف نگاه کن... و گوش بده.
آفریده‌های ساکت خدا همیشه آنجا هستند.
آیا تو آنها را می‌بینی و صدایشان را می‌شنوی؟»

آفریده‌های ساکت خدا
نانسی سویتلند، ترجمهٔ حسین سیّدی، با اندکی کاهش و تغییر

درست و نادرست (صفحهٔ 13 کتاب)

1- دیدن شگفتی‌های عالم و تأمّل درباره‌ٔ آنها راه مناسبی برای شناخت است. درست
2- سبزه‌ها و علف‌ها به اندازه‌ای نرم و شکننده هستند که نمی‌توانند از میان سنگلاخ سر در بیاورند. نادرست
3- تاریکی شب، روشنایی روز و شبنم صبحگاهی همه از آفریده‌های ساکت خدا هستند. درست

درک مطلب (صفحهٔ 14  کتاب)

1- چه راه‌هایی برای شناخت بهتر این عالم، وجود دارد؟ نگریستن به جهان پیرامون ما دقت و اندیشه کردن در پدیده‌های اطراف به همراه مطالعه‌ٔ کتاب‌های مفید و سودمند به شناخت بهتر این عالم کمک می‌کند.
2- علف سبز و لطیفی را که در میان سنگلاخ روییده است با چشمه‌ٔ روانی که از دل کوه می‌جوشد، مقایسه کنید. شباهت‌ها و تفاوت‌های آنها را بگویید.
شباهت: هر دو آفریده‌ٔ خداوند هستند. هر دو جزو زیبایی‌های آِفرینش هستند. هر دو با وجود نرم و لطیف و شکننده بودن راه خود را برای رسیدن به هدف از میان سختی‌ها و مشکلات بزرگ و دشوار پیدا شکننده بودن راه خود را برای رسیدن به هدف از میان سختی‌ها و مشکلات  بزرگ و دشوار پیدا می‌کنند.
تفاوت: علف سبز موجود زنده است اما چشمه نه.
3- منظور از آفریده‌های ساکت خدا چیست؟ منظور آفریده‌هایی است که در حالت عادی ما به سختی متوجه وجود آن‌ها و نقش مهم آن‌ها در زندگی روزمره می‌شویم. مانند: قطرات باران، پروانه‌ها، حشرات زیر زمین، آسمان آبی، ابرها، علف‌ها و برگ‌ها و ... .
4- چرا عنوان «تماشاخانه» برای این درس انتخاب شده است؟ شما چه عنوانی را برای این درس انتخاب می‌کنید؟ چون این درس مربوط به آفرینش الهی و پدیده‌های طبیعی جهان هستی است که بسیار تماشایی و زیبا هستند. عنوان پیشنهادی: راز آفرینش

واژه آموزی (صفحهٔ 14 کتاب)

به واژه‌های زیر و رابطه‌های آنها با یکدیگر، توجّه کنید.

* با دقّت به خوب و بدِ حرف‌های دوستم، گوش می‌کردم.
* ما می‌توانیم گل را با خار مقایسه کنیم.
* سنجاقک، بالا و پایین می‌پرید.
از معنی واژه‌ها، می‌فهمیم که این کلمات، مفهوم مخالف هم یا ضدّ هم را بیان می‌کنند. این گونه واژه‌ها را «مخالف یا متضاد» می‌نامیم.
اکنون با توجّه به آموخته‌های بالا، نمونه‌های زیر را کامل کنید.

 تصویرخوانی و صندلی صمیمیت

1- دیدن: تصویر را با دقّت ببینید و به جزئیّات آن توجّه کنید.
2- اندیشیدن: برای درک ارتباط اجزای تصویر، فکرکنید و مطالبی را که از تصویر برداشت کرده‌اید، در ذهن خود مرور کنید.
3- یافتن: زمانی که ارتباط میان اجزای تصویر و مفاهیم آن را درک کردید، یک موضوع را انتخاب کنید.
4- گفتن: هر وقت آماده شدید، رویِ صندلی معلّم بنشینید و دربارهٔ موضوع انتخاب شده، برای دوستانتان صحبت کنید.

بخوان و حفظ کن

(رقص باد، خنده‌ٔ گل)

خوانش و فهم (صفحهٔ 17 کتاب)

۱- در بیت «گل بخندد، بر سر گل بوته‌ها  /  پر کند بوی خوش گل، باغ را» منظور از خنده‌ٔ گل چیست؟ منظور شکفتن گل‌ها در فصل بهار و باز شدن غنچه‌ها است.

2- در بیت سوم دو واژه‌ٔ «برگ برگ» چگونه خوانده می‌شود؟ برگْ برگِ گل. برگ اول: ساکن روی حرف «گ» و برگ دوم: کسره روی حرف «گ».

چرا مهمترین تمدن ها کنار رود ها به وجود امده است جواب صفحه ۲۷ مطالعات پنجم

هرچند که ما از نقش آب به طور مطلق در ایجاد و بقای زندگی، آبادی و تمدن ها سخن گفته ایم، اما باید توجه داشت که شیوه ای از دسترسی بشر به آب است که عامل برخی از این امور چون آبادی و ایجاد و شکوفایی تمدن هاست

زیرا آب باران با همه تاثیر مثبتی که برای زمین و پرورش گیاهان و افزایش شمار جانوران دارد؛ اما آبادی ها و تمدن ها به شیوه ای از دسترسی انسان به آب متکی است که ما از آن به نهرها و رودها یاد می کنیم

زیرا رودها، شیوه ای از دسترسی آب مناسب را در اختیار بشر قرار می دهد که با شیوه های دیگر بسیار متفاوت است. آب باران همان گونه که از آسمان می بارد می تواند به سرعت جذب خاک و زمین شده و در آن فرو رود به گونه ای که قابل دسترسی آسان برای بشر نباشد از این رو خداوند در آیه ۳۱ سوره ملک، از اینکه آب دور از دسترس بشر قرار گیرد

و در زمین فرو رود به گونه ای که آب شرب مناسب در اختیار بشر قرار نگیرد، سخن به میان می آورد و به انسان هشدار می دهد که مسیر هدایت را از طریق این نشانه ها بیابد و گمراه نشود.

آب باران زمانی که در نهرها و رودها جاری می شود، بهترین و مناسب ترین حالت دسترسی را به انسان و جانوران برای استفاده می دهد. آب باران با جاری شدن نهرها و رودها موجب می شود تا انسان بتواند به کشاورزی و دامداری بپردازد و افزون بر نوشیدن، شرایطی را فراهم آورد تا جامعه روستایی و شهری در کنار رودها پدید آید.

چرا مهمترین تمدن ها کنار رود ها به وجود امده است جواب صفحه ۲۷ مطالعات پنجم