آب انبارهاي يزد نشانگر هنر معماران چيره دست خطه كوير است

داخلي. فرهنگي. ميراث. آب انبار.

معماران چيره دست يزدي طي قرنها با احداث آب انبارهايي زيبا ، " آب " اين مايه حيات را در قلب كوير ايران به كام تشنگان خسته و گرمازده گوارا كرده‌اند.

در گذشته شدت گرما توام با كمبود شديد آب اين هنرمندان را بر آن داشت تا در دل زمين به ايجاد محلي براي ذخيره آب بپردازند.

مردمان اين ديار در زبان محلي از آب انبار با عنوان " امبار " ((ombar ياد مي‌كنند.

اكنون اين آب انبارها يكي از شاخص‌ترين نمادهاي معماري يزد و جلوه‌گر نبوغ و توانمندي معماران اين خطه كويري است.

آب آب انبارها از طريق هدايت آبهاي باران و برف تامين مي‌شده و امروزه اين آب انبارهاي تاريخي كه روزگاري محل اصلي تامين آب اهالي بوده به فراموشي سپرده شده و مخازن آنها از آب خالي شده است.

خنك بودن اين اماكن در قديم باعث شده بود تا از آن بعنوان يخچال نيز استفاده شود و از طريق نصب ميخ‌هايي بر روي ديوارها مواد غذايي خود را در آن نگهداري كنند.

از آب اين اماكن براي آشاميدن استفاده مي‌شده‌است ولي در كتاب تاريخ يزد از منابع آبي با عنوان " چاههاي آب سرد" نيز ياد شده كه براي شستشو و رفع ديگر نيازها كاربرد داشته است.

معماران يزدي، خشت و آجر به همراه ملات " ساروج " ( مخلوط خاكستر ، آهك و ماسه) را در كنار هم قرار داده و به شكل زيبايي آب انبارها را احداث كرده‌اند.

آب انبارها يا " خانگي " بودند كه توسط اهل خانه ساخته مي‌شد و جنبه شخصي داشت و يا "عمومي" كه براي استفاده اهالي محل و شهر احداث مي‌شدند.

ورود به اب انبارها از طريق پله‌هاي زيبا و طولاني است كه به آن "راچينه" گفته مي‌شود و نظر هر بيننده‌اي را جلب مي‌كند و او را به تامل در اين نوع معماري وا مي‌دارد.

رطوبت دلكش و بوي نم در راه‌پله‌هاي آب انبارها به انسان آرامش مي‌دهد و خستگي را در دل‌مردمان گرمازده كوير برطرف مي‌كند و طراوت و شادابي مي‌بخشد.

آب انبارها داراي قسمت‌هاي مختلفي هستند كه خزينه استوانه‌اي شكل از قسمت‌هاي اصلي آن و محل ذخيره‌سازي آب است.

" گنبد " پوشش نيم كره‌اي شكل كه به منظور حفاظت از آب ، جلوگيري از آلودگي‌و خنك نگه داشتن، روي خزينه احداث مي‌شود نماد بيروني اب انبارهاست.

سقف اين‌اماكن به صورت نيم دايره ساخته شده كه در اصطلاح محلي به آن "طاق ضربي " گفته مي‌شود.

اين طاق‌ها با محاسبات دقيق و بدون استفاده از آهن و تيرآلات ساخته شده و خلق آن از توان معماران امروزي خارج است.

همه آب انبارها داراي راه‌پله است كه اولين پله آن از سطح زمين آغاز شده و به طرف درون زمين ادامه مي‌يابد و راه دسترسي ورودي به " پاشير" است.

سقف و راچينه (پله) ،آب انبارها از آجرهاي باريك ولي مقاوم ساخته مي‌شده كه هنوز هم پابرجاست.

بيشتر آب انبارها داراي يك ورودي و پاشير هستند اما بعضي از آنها به لحاظ موقعيت شهرسازي و نحوه استقرار در بافت شهري داراي دو يا سه ورودي مي باشد.

رييس سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري استان يزد مي‌گويد: آب انبارها به دليل اهميت و نقشي‌كه در زندگي و ادامه حياط و زيست مردم گذشته داشته، مي‌تواند در زمره جذابيت‌هاي تاريخي قرار گيرد.

"عزيزالله سيفي " روز چهارشنبه در گفت وگو با ايرنا افزود: آب انبارها معمولا در مركز مناطق مسكوني واقع شده‌اند.

وي گفت: در استان يزد بيش از ‪۴۰۰باب آب انبار وجود دارد كه ‪۱۰۰مورد آن در مركز استان واقع است.

سيفي تصريح كرد: اغلب آب انبارها موقوفه بوده و اصول حاكم بر طراحي آن نيز تقريبا يكسان است.

وي بر حفظ و احياي آثار تاريخي به ويژه آب انبارها توسط مردم تاكيد كرد و افزود: بسياري از آب انبارهاي استان يزد به دليل خنك بودن فضاهاي داخلي مي‌تواند با تغييراتي به استراحتگاه گردشگران تبديل شود.

آب انبارهاي وزيري، شش بادگيري، هفت بادگيري عصرآباد، وقت الساعت، گلشن ، دو دهانه، خواجه، رستم گيو، نصرآباد، حاجي يوسف، مسعودي، فخار، قندهاري و سيد صحرا از مهمترين آب انبارهاي استان يزد محسوب مي‌شوند.

بيشتر آب انبارها در استان يزد داراي سه يا چهار بادگيرند اما در برخي مناطق اين استان آب انبارهاي يك بادگيري، دو بادگيري، شش بادگيري و هفت بادگيري نيز وجود دارد.

آب انبار يزد واقع در خيابان دهه فجر ،" خدا مراد" اردكان و"شاه عباسي" ندوشن داراي يك بادگير و آب انبارهاي "آيت‌الله خاتمي" و " قملاق " اردكان دو بادگير دارند.

آب انبارهاي مرزبان و ميدان سنگ در شهرستان اردكان داراي سه بادگير و آب انبارهاي نظير گلشن، وزيري، وقت الساعت و رستم گير يزد چهار بادگيري هستند.

آب انبارهاي پنج بادگيري امير چقماق ، شش بادگيري يزد و آب انبار هفت بادگيري عصرآباد نيز در استان منحصر به فرد هستند.

آب انبارهاي شهرستان طبس فاقد بادگير هستند.

يكي از قديمي‌ترين آب انبارهاي استان در شهرستان تفت قرار دارد كه قدمت اين اثر كهن منطقه را يكهزار و ‪۲۷۵سال ذكر كرده‌اند.