در شکل زیر مراحل کار قلب را مشاهده می کنید. به مجموع این سه مرحله ضربان
قلب می گویند. خون در هر مرحله چه مسیری را طی می کند؟

پاسخ  :

قلب یک اندام عضلانی است که به عنوان یک پمپ دو کاره عمل می کند، قلب راست خون را به داخل ریه ها تلمبه می زند و قلب چپ خون را به اندام های محیطی تلمبه می زند. قلب با ریتمیسیته خاصی ضربان ریتمیک و منظم خود را حفظ می کند .

عضله قلب خود بر سه نوع است :

• فیبرهای عضلانی تخصص عمل یافته (کنترل ضربان قلب)
• عضله دهلیزی
• عضله بطنی

دوره قلب

فاصله زمانی بین یک انقباض قلب تا انقباض بعدی را دوره قلب می نامند. هرگاه فرکانس افزایش می یابد مدت زمان هر دوره قلب کاهش می یابد.

هر دوره قلب از یک مرحله شل شدن موسوم به دیاستول که در جریان آن قلب از خون پر می شود و یک مرحله انقباض موسوم به سیستول تشکیل شده است.

به طور کلی یک چرخه قلبی شامل مراحل زیر است :

مرحله انقباض ایزوولومیک (ایزومتریک): با شروع انقباض بطن ها فشار در بطن ها بطور ناگهانی بالا می رود و دریچه های دهلیزی- بطنی (دو لختی و سه لختی) بسته می شود، در این هنگام مدت زمان کوتاهی لازم است تا بطن فشار کافی برای باز کردن دریچه های هلالی (آئورتی و ریوی) را تولید کند. در این فاصله زمانی بطن ها منقبض می شوند ولی هیچگونه تخلیه ای انجام نمی گیرد. این مرحله را انقباض ایزوولومیک می گویند. 

مرحله خروج خون : با بالا رفتن فشار بطن ها دریچه های هلالی باز می شوند و بلافاصله خون در اثر انقباض بطن ها از بطن خارج می شود.

مرحله شل شدن ایزوولومیک : با شل شدن بطن ها و سقوط فشار بطنی و از طرف دیگر افزایش فشار شریانی، خون را به عقب (به سمت بطن ها) رانده و این عمل دریچه های هلالی را می بندد، اما هنوز دریچه های دهلیزی - بطنی باز نشده اند بنابراین شل شدن بطن و کاهش فشار بدون تغییر در حجم ادامه می یابد. به این مرحله شل شدن ایزوولومیک می گویند.

مرحله پر شدن : به دنبال باز شدن دریچه های دهلیزی- بطنی مجددا بطن ها از خون پر می شوند و دوره قلب مجددا آغاز می شود.

قلب

حجم دیاستولی: در جریان دیاستول حدود ۱۱۰ تا ۱۲۰ میلی لیتر خون در درون هرکدام از بطن ها پر می شود که به حجم دیاستولی معروف است.

حجم ضربه ای: با انقباض بطن ها در جریان سیستول ۷۰ میلی لیتر خون تخلیه می شود که حجم ضربه ای نامیده می شود.

حجم پایان سیستولی: حجم باقی مانده در هر بطن که حدود ۴۰-۵۰ میلی لیتر است حجم پایان سیستولی نامیده می شود.

عمل دیچه های قلب

دریچه های دهلیزی-بطنی: دریچه های میترال و سه لتی از جریان معکوس خون به داخل دهلیزها در جریان سیستول جلوگیری می کنند.

دریچه های هلالی : دریچه های آئورتی و ریوی از جریان معکوس خون از شریان های آئورتی و ریوی به داخل بطن ها در جریان دیاستول جلوگیری می کنند.

تمام این دریچه ها به صورت پاسیو (غیرفعال) باز و بسته می شوند. به عبارتی هرگاه گرادیان فشار رو به عقبباشد و خون را به عقب براند ، این دریچه ها بسته می شوند و هرگاه گرادیان فشار خون را رو به جلو براند ، دریچه ها باز می شوند.

دریچه های دهلیزی -بطنی نازک و ورقه ای شکل بوده و برای بسته شدن تقریبا نیاز به جریان سریع و معکوس ندارند. درحالیکه دریچه های هلالی بسیار سنگین تر هستند و برای بسته شدن نیاز به جریان سریع و معکوس خون دارند، در نتیجه دریچه های هلالی بسیار سریع و محکم بسته می شوند و درحالیکه دریچه های دهلیزی - بطنی بسیار نرم بسته می شوند. همچنین به علت کوچک بودن دهانه، سرعت خروج خون از دریچه های دهلیزی - بطنی بسیار آهسته تر از خروج خون از دریچه های هلالی است که دهانه های بزرگتر دارند. به دلایل ذکر شده فوق ، لبه های دریچه های هلالی در معرض فرسایش مکانیکیبسیار شدیدتری از دریچه های دهلیزی- بطنی قرار دارند. اختلاف دیگر این که دریچه های دهلیزی- بطنی به وسیله طناب های وتری نگهداری می شوند که در مورد دریچه های هلالی صدق نمی کند.

صداهای قلب 

اصولا باز شدن دریچه های قلب یک روند نسبتا آهسته دارد که به طور طبیعی صدایی ایجاد نمی کند و صداهای تولید شده مربوط به بسته شدن دریچه های قلب است.

صدای اول قلب مربوط به بسته شدن دریچه های دهلیزی- بطنی است و  صدای دوم قلبمربوط به بسته شدن دریچه های آئورتی و ریوی است.

در صورتیکه دریچه های قلب آسیب ببینند، صداهای قلب از حالت طبیعی خارج شده و به صورت صداهای ناهنجاری شنیده می شود. این صداها اصطلاحا سوفل های قلبی خوانده می شوند.

الف( دربارهٔ درستی یا نادرستی عبارت زیر در گروه خود گفت وگو کنید.
همهٔ سرخرگ ها خون روشن و همهٔ سیاهرگ ها خون تیره دارند.
ب( مسیر حرکت خون در حفره ها، دریچه ها و رگ های اصلی قلب را با ذکر نام و با استفاده از پیکان مشخص و دربارهٔ درستی
آن در گروه خود گفت وگو کنید.در گزارش خود خون تیره و روشن را با رنگ های مختلف نشان دهید.

پاسخ :

خیر- سرخرگ ششی که از بطن راست خون را به شش میبرد،خون تیره وسیاهرگ ششی که از شش به دهلیز چپ وارد میشود دارای خون روشن است.

خون تیره دارای کربن دی اکسید از طریق سیاهرگهای زیرین و زبرین وارد دهلیز راست شده،دریچه ی سه لتی باز شده خون تیره وارد بطن راست وبا انقباض بطن راست خون وارد سرخرگ ششی شده و برای تصفیه به شش میرود.خون تصفیه شده وارد سیاهرگ ششی شده وارد دهلیز چپ و با انقباض دهلیز چپ و باز شدن دریچه ی دو لتی (میترال) خون وارد بطن چپ و با انقباض بطن چپ خون وارد سرخرگ بزرگ آئورت شده و خون دارای اکسیژن به تمام رگ ها میرود.ابتدای سرخرگ ششی و سرخرگ آئورت دریچه ی سینی وجود دارد.سمت راست قلب خون تیره و سمت چپ قلب خون روشن دارد.

آزمایش کنید
وسایل و مواد: قلب گوسفند، قیچی، سوند
روش انجام آزمایش:
1 با کمک معلّم خود ابتدا جلو و عقب قلب، سپس چپ و راست قلب را مشخص کنید.
2 با توجه به ضخامت دیواره و میزان خاصیت ارتجاعی رگ ها؛ سرخرگ ها را از سیاهرگ ها تشخیص دهید.
3 با راهنمایی معلّم برش هایی در قلب ایجاد کنید تا بتوانید حفره ها، دریچه ها و رگ های مختلف قلب را تشخیص دهید.
4 سمت چپ و راست قلب را با هم مقایسه کنید. چه تفاوتی با هم دارند؟ چرا؟

پاسخ  :

ضخامت ماهیچه ای سرخرگ زیاد است

- دهانه ی آن همواره باز است ولی سیاهرگ ضخامت ماهیچه ای کم دارد و دهانه ی آن بسته است.- سمت چپ بطن قطورتر میباشد چون باید خون را به همه جای بدن بفرستد

-سمت راست چون دارای کربن دی اکسید است.سمت چپ دارای خون اکسیژن دار می باشد.

درون قلب دریچه های مختلف با نام های دهلیزی بطنی و سینی قرار دارند. به نظر
شما وجود این دریچ هها چه اهمیتی دارد؟ با استفاده از منابع مختلف دربارهٔ این دریچه ها
اطلاعاتی راجمع آوری و در کلاس گزارش کنید.

پاسخ :

جریان خون قلب یک‌طرفه بوده و بدقت تنظیم می‌شود. چهار دریچه یکطرفه قلب که ما بین حفره‌های قلبی و سرخرگ‌های بزرگ قرار دارند، باعث حرکت متوالی خون بین قلب و ریه‌ها و عدم برگشت خون به عقب می‌شوند.دریچه‌های قلبی دارای یکسری بخش‌های روی هم خوابیده می‌باشند (لتها یا برگچه‌ها) که با باز ‌و ‌‌‌بسته شدن خود، جریان خون را کنترل می‌کنند. ساختار و عملکرد دریچه‌های قلبی با یکدیگر متفاوت است.

دریچه‌های آئورتی و ریوی قلب که مابین بطن‌ها و سرخرگ‌های بزرگ قرار دارند را به دلیل لت‌های داسی شکلشان، دریچه‌های نیمه هلالی قلب نامیده می‌شوند. دریچه سه لتی بین دهلیز و بطن راست قلب و دریچه میترال بین دهلیز و بطن چپ قلب قرار داشته و این دو دریچه دریچه‌های دهلیزی- بطنی نامیده می‌شوند . لت‌های دریچه‌های دهلیزی- بطنی از طریق طناب‌های فیبری به دیواره بطن‌ها متصل می‌شوند. به هنگام انقباض بطن‌ها و بسته شدن دریچه‌های دهلیزی- بطنی قلب، این طناب‌های فیبری باعث می‌شوند تا این لت‌ها در محل خود محکم باقی بمانند و بدنبال انقباض بطن‌ها به سمت عقب یعنی دهلیزها برجسته نشوند.
 دریچه سه لتی قلب همانگونه که از نامش پیداست از سه برگچه یا لت تشکیل شده است. خون فاقد اکسیژن پس از عبور از دریچه سه لتی از دهلیز راست وارد بطن راست می‌شود. جهت خروج خون از بطن راست و ورود آن به جریان خون ریوی، خون باید از دریچه ریوی عبورکند. بدنبال انقباض بطن راست دریچه ریوی باز می‌شود و با شل شدن بطن قلب بسته می‌شود.
پس از آنکه خون غنی از اکسیژن بداخل دهلیز چپ قلب بازگشت، از دریچه میترال عبور می‌کند (نام این دریچه بدلیل شکل خاص آن است که شبیه یک نوع از کلاه کشیش‌ها تحت عنوان«میتر» می‌باشد). دریچه میترال دارای دو لت بشدت متحرک می‌باشد که همزمان با انقباض بطن‌های قلب بلافاصله بسته می‌شوند. لت‌های دریچه میترال از طریق طناب‌های کوچکی (طناب‌های فیبری) به عضلات بطن‌های قلب متصل می‌شوند.
در نهایت خون جهت خروج از بطن چپ و وارد شدن به داخل آئورت، باید از دریچه آئورت قلب عبور کند. هم‌زمان با عبور خون از دریچه آئورت، لت‌های آن باز شده و به دیواره‌های آئورت نزدیک می‌شوند و پس از عبور خون از دریچه آئورت، این دریچه بسته می‌شود.

 پاسخ دوم :

ریچه های قلب شامل دریچه دو لختی یا میترال است که بین دهلیز و بطن چپ قرار دارد و دریچه سه لختی که بین دهلیز و بطن راست است بسته شدن این دریچه ها بعد از خروج خون از دهلیزها و ورودش به بطن ها مانع از برگشت خون به دهلیزها می گردد.

دو دریچه دیگر به نام دریچه های سینی در ابتدای سرخرگ آئورت که از بطن چپ خارج می شود و سرخرگ ششی که از بطن راست خارج می گردد. وجود دارد بسته شدن این دریچه ها نیز بعد از خروج خون از بطن ها مانع برگشت خون به بطن ها می گردد.

صداهای قلب مربوط به بسته شدن این دریچه هاست. صدای اول که قوت پایینی دارد و نسبتا طولانی مدت است مربوط به بسته شدن دریچه های دهلیزی-بطنی است و صدای دوم که بلندتر و تیزتر است و مدت زمان کمتری دارد مربوط به بسته شدن دریچه های سینی است.

با استفاده از گوشی پزشکی
صدای قلب خود و دوستانتان را بشنوید. در کجای سینه صدای
قلب بهتر شنیده می شود؟

پاسخ :

در قسمث قفسه سینه کمی به سمت چپ

به نظر شما دستگاه گردش مواد باید چه بخش هایی با چه مشخصاتی داشته باشد؟

پاسخ :

دارای یک تلمبه بنام قلب -لوله هایی برای جابجایی بنام رگ ومویرگ ومایعی که مواد را جابجا کند

سطح داخلی رودهٔ باریک چین خوردگی های فراوانی دارد.اگر همهٔ این چین خوردگی ها باز شوند سطحی در حدود 20 فرش  سه در چهار را می پوشانند .با توجه به کار رودهٔ باریک این چین خوردگی ها چه اهمیتی دارند؟

پاسخ  :

این چین خوردگی ها سبب بالا رفتن سطح تماس غذا با سلولهای روده ، سرعت عمل جذب را بالا می برد.

در شیرهٔ گوارشی معده، اسید وجود دارد. این اسید معمولا آسیبی به دیوارهٔ معده
نمی رساند؛ اما گاهی باعث ایجاد زخم هایی در معده می شود. تحقیق کنید برای پیشگیری
از زخم معده چه مواردی را باید رعایت کنید.

پاسخ  :

چندین مکانیسم حفاظتی از هضم دیواره معده توسط شیره معده جلوگیری می کنند. سلول های مخاط معده یک ماده قلیایی ترشح می کنند که دیواره معده را پوشانده و اسیدیته شیره معده را خنثی می کند.

علاوه بر آن سلول های پوشاننده، خیلی محکم به یکدیگر چسبیده اند و از نفوذ شیره معده به میان سلول ها و به بافت های زیرین خود جلوگیری می کنند و اگر این سلول ها آسیب ببینند، سریعا جایگزین می شوند.

در واقع حدود نیم میلیون سلول در هر دقیقه ریخته و جایگزین می شوند. با توجه به توضیحات بالا اگر معده مدت زیادی خالی باشد و یا غذاهای اسیدی بیش از اندازه مصرف شود واکنش های دفاعی معده در مقابل شیره اسیدی معده دوام نیاورده و باعث زخم شده دیواره داخلی معده می گردد.

از راه های پیشگیری عبارتند از: جلوگیری از استعمال دخانیات-اجتناب از هیجانات و عوامل استرس زا-پرهیز از پرخوری و گرسنگی طولانی.

علل ایجاد زخم معده وراه های پیشگیری ان

در گذشته های نه چندان دور تصور می شد شیوه زندگی مانند علاقه زیاد به غذاهای پرادویه یا شغل های استرس زا، ریشه زخم معده هستند اما امروزه پزشکان دریافتند که علت اصلی زخم معده، استرس یا رژیم غذایی نیست بلکه آلوده شدن به باکتری خاصی به نام هلیکوباکتر پیلوری علت اصلی آن است.شاید خود هلیکوباکتر عامل ایجاد زخم نباشد، اما التهاب لایه آستری معده که توسط هلیکوباکتر ایجاد می شود، زمینه ساز بروز زخم یا حتی ایجاد سرطان معده می باشد. زخمهای معده با سرعت کمتری از زخم اثنی عشر التیام می یابند، بیشتر احتمال بدخیمی دارند و اغلب همراه با التهاب معده ( گاستریت ) هستند. 

این باکتری در بزاق وجود دارد و از طریق استفاده از قاشق و چنگال فرد آلوده یا خوردن غذای نیمه کاره دیگران منتقل می شود. 

علائم ایجاد زخم معده

علائم زخم معده

رایج ترین علائم زخم معده، درد سوزشی که از جناغ سینه تا بالای ناف می تواند احساس شود. درد با حالت سوزش، سوراخ شدن یا سائیده شدن به مدت 30 دقیقه تا 3 ساعت ایجاد می شود و اکثراً به صورت سوزش سردل و سوء هاضمه می باشد و در ناحیه بالای شکم یا زیر قفسه سینه وجود دارد گاهی در شب فرد را از خواب بیدار می نماید درد در زخم معده با خوردن غذا بیشتر می شود لذا افرادی که زخم معده دارند لاغر می شوند. ولی در زخم دوازدهه ممکن است افزایش وزن ایجاد شود زیرا افراد برای کاهش درد، بیشتر می خورند. وجود خون در مدفوع، استفراغ مکرر و کم خونی از دیگر علائم است. گاهی در افراد مسن و دیابتی زخم معده بدون علامت است و ممکن است این افراد با خونریزی مراجعه نمایند.

علائم زخم معده و نشانه های آن در موارد کمتر :

* بالا آوردن خون، که با رنگ قرمز یا سیاه مشخص می شود.

* وجود خون تیره رنگ در مدفوع یا قیری شدن مدفوع

* حالت تهوع یا استفراغ

* کاهش وزن بدون دلیل

* تغییر اشتها که فرد باید هر چه سریع تر به پزشک مراجعه کند. البته باید دقت داشت که هر دردی زخم معده نیست. مهم ترین بیماری که علائم مشابه زخم معده دارد حمله قلبی است لذا از خود درمانی جدا بپرهیزید.

روش تشخیص زخم معده

برای شناخت دقیق عامل ایجادکننده زخم معده می بایست بیوپسی (نمونه برداری) کاملی از زخم مخاط معده صورت پذیرد. بیوپسی در هنگام خونریزی معده به سبب حضور خون، انجام ناپذیر یا سخت می باشد.علایم بیماری درد ناحیه فوقانی شکم (اپی گاستر) و سوزش سردل، سوء هاضمه، و وجود خون در مدفوع می باشد .اکثر زخمها کوچک هستند (با قطر کمتر از 2 سانتیمتر) .پراکندگی زخمهای پپتیک معده معمولاً در آنتر (ابتدای معده) است.

عوامل بیماری زخم معده

برخی از داروها مانند آسپیرین، ایبوپروفن، ناپروکسن، کتوپروفن و برخی داروهای درمان کننده بیماری آرتریت (درد و ورم مفاصل) ازجمله این داروهاست که می توانند باعث زخم معده شوند به همین علت باید از مصرف هرگونه دارو بدون مشورت با پزشک خودداری کنید.

مصرف سیگار و الکل هم از دیگر علل زخم معده است.

مصرف داروهای ورم مفاصل (آرتروز)، ایبوپروفن، آسپیرین و الکل لایه مخاطی معده را در برخی نقاط تخریب کرده و همین امر سبب زخم شدن دیواره معده می گردد. عواملی همچون کورتیکواستروئیدها، سیگار کشیدن و استرس موجب تشدید دردهای معده می گردند.
در کسانی که قبلا دچار زخم معده بوده اند، استفاده از روش آندوسکوپی یا رادیولوژی و در کنار آنها تست سرولوژی برای شناخت هلیکوباکتر الزامی است.

درمان زخم معده

متداول ترین نوع درمانی که امروزه تجویز می شود، استفاده از سه نوع دارو به مدت یک هفته می باشد. دو تا از این داروها، آنتی بیوتیک می باشند و داروی سومی، یک داروی متوقف کننده قوی ترشح اسید معده (مثل اومپرازول) می باشد.
اکثر درمان هایی که امروزه برای از بین بردن عفونت هلیکوباکترپیلوری به کار می روند، بی خطر هستند و فقط ممکن است مشکلات جزئی ایجاد نمایند، اما بعضی از آنتی بیوتیک ها می توانند باعث تهوع، استفراغ و یا اسهال شوند. خیلی به ندرت ممکن است فردی که عفونت هلیکوباکترپیلوری در او ریشه کن شده است، دوباره به این عفونت دچار شود.
اگر بعد از درمان موفقیت آمیز هلیکوباکترپیلوری، علایم بیماری باز هم باقی ماندند، ممکن است این علایم به چیز دیگری مربوط باشند.
اما همیشه پیشگیری بهتر از درمان است.

عادتهای غذائی و رفتاری برای پیشگیری از بروز زخم معده

غذا به میزان کم بخورید و بسیار بجوید تا میزانی که غذا در دهان تبدیل به مایعی رقیق شود.
خوردن و نوشیدن بسیار داغ و  سرد.
غصّه و عصبانیّت و هر نوع مشغله ناسالم باطنی پرهیز کنید.
از کشیدن سیگار اکیدن پرهیز کنید.
اگر برنج مصرف شود، به مقدار اندک و کاملاً پخته و بدون چربی باشد.
هیچ گاه معده را خالی نگذارید همیشه غذا را در پنج وعده ولی به مقدار کم مصرف کنید.
همراه غذا حتما ًروزانه یک عدد پیاز خام متوسط ( یا پیاز تر را بمقدار لازم ) مصرف کنید.
گوشت ها را بیشترآب پز و کباب شده مصرف کنید ( گوشت قرمز یا سفید ).
چای پررنگ و داغ  و جوشیده را مصرف نکنید، از مصرف قهوه، کاکائو، شکلات و نوشابه گازدار به شدت بپرهیزید.
ترشیجات و مواد شور ( خیارشور و ... ) مصرف نکنید.
روزانه حتماً  از شیر کم چربی استفاده کنید.
از مصرف فلفل و ادویه جات تند مثل زنجبیل، میخک و خردل پرهیز جدی داشته باشید.
از نوشابه های گازدار و کنسروها ( مخصوصاً کنسرو ماهی ) خودداری کنید.
هر یک ساعت یک لیوان آب معمولی بنوشید.
سوسیس و کالباس و فست فود مصرف نکنید.
خوردن نان سنگک یا هر نانی که حجیم بوده و یا غیر برشته است اجتناب کنید.

آیا برای شما پیش آمده است که غذا در گلویتان بپرد؟ در آن موقع چه حسی داشتید؟ با
توجه به شکل 4 بگویید چرا این اتفاق افتاده است؟

پاسخ  :

اپی گلوت دریچه ای است که بطور انعکاسی راه ورود غذا به نای را می گیرد و کام نرم راه ورود غذا را به بینی را می گیرد.

شکل زیر سه نوع دندان پیش، نیش و آسیا را نشان می دهد.
الف( چه ارتباطی بین شکل
و کار هر دندان وجود دارد؟
ب( چه تعدادی از هر نوع
دندان در دهانتان دارید؟

پاسخ  :

دندان پیش دارای لبه تیز برای بریدن غذا - دندان نیش دارای نوک تیز برای سوراخ و پاره کردن آسیای کوچک دارای دو برآمدگی برای آسیاب کردن -آسیاب بزرگ دارای چهار بر آمدگی برای آسیاب کردن

آزمایشی طراحی کنید که بتوان با آن، وجود آنزیم تجزیه کنندهٔ نشاسته را در بزاق نشان داد.

پاسخ :

نانی که توسط بزاق دهان کاملا تجزیه شده از داخل ظرف قرار داده با لوگل تغییر رنگ نمی دهد.و نانی که ابتدا در دهان شیرین نبودبعد از جویدن در دهان شیرین می شود.  نشاسته تبدیل به قند ساده می شود.وبا لوگل تغییر رنگ نمی دهد

لولهٔ گوارش در جانوران متفاوت از بخش های متفاوتی تشکیل
شده است. شکل روبه رو لولهٔ گوارش پرنده ای را نشان می دهد. با
توجه به شکل، لولهٔ گوارش این پرنده چه تفاوت هایی با لولهٔ گوارش
ما دارد؟

پاسخ :

پرندگان (قبل از معده) چینه دان را برای خیس دادن دانه ها و (بعد از معده) سنگدان برای خرد کردن فیزیکی دانه با ذرات جامد شنی در سنگدان دارند.

الف( برای تعیین مقدار آبی که در میوه ها و سبزی ها وجود دارد، فعّالیتی طراحی و اجرا کنید. آیا نتایج گروه ها یکسان است؟
است دلایلی برای این تفاوت ارائه دهید. » نه « اگر پاسخ
.» نیاز همهٔ افراد به نوشیدن آب یکسان است « ب( با ارائه دلیل، درستی یا نادرستی این جمله را بررسی کنید

پاسخ  :

1) میزان آب میوه ها : ابتدا میوه تازه را وزن کرده و بعد کاملا آن را ورقه و خشک می کنیم ، تفاوت وزن ، میزان آب میوه را نشان می دهد.
2)  میزان آب به :حجم بدن - فعالیت روزانه - میزان و نوع غذای مصرفی متفاوت است.

با توجه به شکل زیر، سفر مواد معدنی را از خاک تا بدنتان در چند جمله بنویسید.

پاسخ 

مواد معدنی توسط گیاهان جذب شده در میوه و دانه های آنها ذخیره شده و از طریق مستقیم یا غیر مستقیم وارد غذاهای انسان می شود.

دربارهٔ ویتامین هایی که می شناسید، منبع و نقشی که در بدن دارند، در گروه خود گفت وگو کنید و نتیجهٔ آن را در جدولی
بنویسید. هر گروه جدول خود را با جدول گروه های دیگر مقایسه کند.

پاسخ  :

آشنایی با ویتامین A

این ویتامین یک ویتامین محلول در چربی است. این ویتامین بە دو صورت وجود دارد

رتینول : که فقط در غذاهای حیوانی یافت می شود 

کاروتن : که هم در غذاهای حیوانی و هم غذاهای گیاهی یافت می شود. 

بعلت محلول بودن در چربی , این ویتامین می تواند در داخل بدن ذخیره گردد لذا مصرف بیش از اندازه آن میتواند سبب مسمومیت گردد. این مسمومیت خود را بە شکل درد مفاصل ,هیپرکلسیمی , ریزش مو, دل بهم خوردگی, اسهال, استفراغ ,بی اشتهایی , تاری دید, قاعدگی نامرتب, پوسته پوسته شدن پوست, خستگی , سردرد نشان خواهد داد و این در حالی ایت که کمبود این ماده مغذی میتواند منجر بە عقیمی مردان ,شب کوری و گزروفتالمی گردد.

مقدارمورد نیاز این ویتامین برای اشخاص بالغ معادل ١٠٠٠٠ واحد بین المللی(IU یا International Unit) میباشد.

از جمله منابع این ویتامین میتوان بە روغن کبد ماهی, هویج, سبزی های سبز و زرد, زرده تخم مرغ, شیر و فرآورده های آن, مارگارین و میوه های زرد.

آشنایی با ویتامین K

از آنجایی که در تشکیل عوامل انعقادی ٢و۵ و٩ و۰١نقش دارددر پیشگیری از خونریزی های داخلی و خارجی و کم کردن خونریزی عادت ماهیانه نقش ایفا مینماید. همچنین در اکسیداسیون اسید گلوتامیک نیز نقش دارد. کمبود آن می تواند منجر بە افزایش زمان پروترومبین و خونریزی , اکیموز و سلیاک و کولیت و اسپرو گردد.

از جمله منابع این ویتامین میتوان بە ماست آلفا آلفا, زرده تخم مرغ, روغن بزرک یا کتان, روغن سویا, روغن کبد ماهی و برگ سبز سبزیجات اشاره نمود.

اشعه ایکس و اسعه رادیواکتیو و آسپرین و آلودگی هوا از جمله عوارض لز بین برنده آن می باشند و مقدار این ماده مغذی در غذاهای منجمد شده کمتر از غذاهای طبیعی است.

آشنایی با ویتامین ث یا اسیدآسکوربیک 

این ویتامین جزو ویتامین های محلول در آب بوده و از آنجایی که تقریبا شناخته شده ترین نوع ویتامین است احتیاج بە معرفی چندانی ندارد.

تقریبا تمام جانوران بە جز انسان و میمون و خوکچه هندی آنرا در بدن خود میسازند.این ویتامین بە جذب آهن در بدن کمک می کند و همچنین در تشکیل کلاژن نیز نقش دارد,زخم و سوختگی و خونریزی لثه را التیام بخشیده و در پایین آوردن کلسترول خون نقش دارد و احتمال ایجاد لخته های خونی در سیاهرگ را کم میکند. 

همانطور که همه شما داستان ملوانانی را که بە راههای دوردست میرفتند و … را شنیده اید و میدانید که کمبود این ویتامین در بدن منجر بە ابتلا بە اسکوربوت خواهد شد. همچنین استفاده از مقادیر فوق العاده زیاد این ویتامین میتواند منجر بە بروز اسهال متناوب و تکرر ادرار و سنگ های کلیوی گردد. 

مرکبات و سبزیها و میوه ها از جمله منابع غنی این ویتامین می باشند و نگهداری طولانی مدت در یخچالها,پختن, حرارت, اکسیژن, نور و دخانیات از جمله عوامل از بین برنده آن می باشند.

آشنایی با ویتامین E 

یک ویتامین محلول در چربی است.این ویتامین در بافت کبد و چربی و قلب و عضلات بیضه ها و رحم , خون و غده هیپوفیز و غدد فوق کلیوی ذخیره میگردد. 

این ویتامین را بعلت خواص آنتی اکسیدانی اش ویتامین جوانی میدانند. همچنین این ویتامین سبب رسیدن مقادیر زیادی از اکسیژن بە بدن می شود و سبب افزایش طاقت و تحمل حین انجام فعالیت هعای بدنی می شود. 

در اثر کمبود این ویتامین عوارض زیر ملاحظه می گردد. 

تخریب گلبولهای قرمز(آنمی همولیتیک) , تحلیل عضلات , بعضی از انواع کم خونی ,برونکوپنومونی در کودکان نارس, نوروپاتی و میوپاتی همراه با کراتین اوری در بزرگسالام مبتلا بە سوجذب طولانی مدت. 

از منابع این ویتامین می توان بە جوانه گندم, دانه سویا, کلم بروکلی, اسفناج, آرد غلات کامل و تخم مرغ. 

آشنایی با ویتامین D

ویتامین D یک ویتامین محلول در چربی است. بدن انسان این توانایی را دارد که در مقابل نور خورشید این ویتامین را بسازد. بدیهی است وجود بخار زیاد و همچنین هوای آلوده بە سبب جلوگیری از تابش مستقیم و کافی نور خورشید میتواند سبب کاهش تولید این ویتامین در داخل بدن گردد.

مقدار توصیه شده این ویتامین ۰۰۴ واحد بین المللی(معادل ده میکروگرم ) در روز میباشد.

این ویتامین سبب تسهیل در جذب و استفاده از فسفر و کلسیم و استحکام اسکلت بندی میشود و کمبود آن در دوران کودکی منجر بە راشی تیسم و در دوران بزرگسالم منجر بە استئو مالاسی و هیپوکلسیمی و هیپوفسفاتمی می گردد.

روغن ماهی , ساردین, شاه ماهی , ماهی آزاد, ماهی تون,شیر و محصولات لبنی از جمله منابع طبیعی این ویتامین می باشند.

آشنایی با ویتامین ب١یا تیامین

تیامین یک ویتامین قابل حل در آب است لذا مازاد آن از طریق ادرار دفع میگردد.

این ویتامین رشد را تقویت کرده و بە عمل هضم بە خصوص هضم کربوهیدرات ها کمک می نماید.این ویتامین بە سبب تاثیر بر عملکرد سیستم عصبی و بهبود بخشیدن بە حالات روانی ویتامین اخلاق نامیده می شود. تیامین در بهبود بخشیدن بە بیماری سفر کمک می کند.

کمبود این ویتامین می تواند منجر بە ایجاد بیماری بری بری گردد.

سبوس برنج, نان کامل گندم, آرد جو دو سر, بادام زمینی,آغلب سبزیها و برنج از جمله منابع غنی این ویتامین میباشند.

حرارت , الکل, کافئین و هوای آزاد از جمله عوامل از بین برنده این ماده مغذی اند.

آشنایی با ویتامین ب ٢ یا ریبوفلاوین

این ویتامین نیز مانند بقیه ویتامین های گروه ب قابل حل در آب بوده و مازاد آن از طریق ادرار دفع می گردد. 

این ویتامین بە رشد و داشتن پوست,مو و ناخن سالم و بهبود زخمهای دهان و لب کمک نموده وکمبود آن میتواند منجر بە زخمهای دهان و لب وپوست و اندام تناسلی گردد.

نور(اشعه ماورا بنفش) , محیط قلیایی, حرارت پخت و پز, سولفامیدها, استروژن و الکل از جمله عوامل از بین برنده این ویتامین می باشند.

آشنایی با ویتامین B3 

نیاسین هم مانند بقیه ویتامین های گروه ب جزو ویتامین های محلول در آی میباشد. 

ایم ویتامین در ساختمان کوآنزیمهای NAD وNADP نقش دارد و میزان مورد نیاز روزانه أن برای بالغین ٢٠-١۴ میلی گرم در روز میباشد. 

کمبود این ویتامین می تواند منجر بە پلاگر, زخم بر روی زبان, آمینواسیداوری و زوال شدید مغزی گردد.

آشنایی با پیریدوکسین 

مقادیر بیش از حد نیاز این ویتامین محلول در آب تقریبا هشت ساعت پس از خوردن غذا دفع می گردد.

این ویتامین در جذب صحیحی پروتئین و چربی موثر است و در تبدیل اسیدآمینه تریپتوفان بە نیاسین یا ویتامین ب٣ نقش مهمی ایفا مینماید, حالت تهوع و دل بهم خوردگی را بهبود بخشیده و از بوجود آمدن برخی اختلالات پوستی و مغزی جلوگیری می کند. 

مخمر آبجو , سبوس گندم , جگر , قلوه ,دل , طالبی , کلم , شیر , تخم مرغ و گوشت گوساله از منابع این ویتامین می باشند. 

همچنین نگهداری مواد غذایی برای مدت طولانی , کنسرو کردن, بریان کردن گوشت, الکل و استروژن از جمله عوامل از بین برنده این ماده مغذی اند.

آشنایی با ویتامین ب ۱۲ یا کوبالامین 

این ویتامین بە تنهایی نمیتواند بطور کامل جذب گردد و برای جذب کامل نیاز بە کلسیم دارد. 

مقدار توصیه شده روزانه آن سه میکرو گرم در روز میباشد و کمبود آن میتواند منجر بە کمخونی ماکروسیتیک و التهاب دهان و گلوسیت گردد. 

این ویتامین در بدم سبب تشکیل و تجدید گلبولهای قرمز خون میشود, تحریک پذیری روده ها را کاهش داده و منجر بە افزایش اشتها در کودکان میشود. دستگاه عصبی را سالم نگه می دارد و سبب می شود بدن در استفاده از پروتئین ها و کربوهیدراتها و چربی ها بهتر عمل نماید.

الکل, استروژن, نور خورشید و و در معرض مواد اسیدی یا قلیایی بودن این ویتامین را از بیم خواهند برد. 

جگر, گوشت گوساله, تخم مرغ, شیر, پنیر و قلوه از جمله منابع غنی آن می باشند. 

ویتامین های گروه ب را ویتامین اعصاب و ویتامین اخلاق نیز نامیده اند. این ویتامین ها در اکثر واکنشهای مربوط بە سوخت و ساز انرژی(کربوهیدراتها۹ نقش دارند و شاید بتوان کمبود آنرا شایع ترین نوع کمبود ویتامین در جامعه امروز ایران دانست از سویی کسب مقدار زیادی از انرژی از نان و برنج که بە سبب جدانمودن سبوس شان از لحاظ ویتامینی بسیار فقیر می باشند و از سویی استفاده زیاده از حد از مواد قندی که سبب از بین رفتن چند نوع از ویتامین ب میشود سبب شده اند که عوارض روانی کمبود این گروه ازویتامین ها نظیر بی حالی، افسردگی، پرخاشگری، عدم تعادل روحی، ضعف جسمی، عدم تمرکز فکری و …. بە وفور در جامعه ما یافت شود.

الف( اگر فردی هیچ نوع غذای جانوری مصرف نکند، چه مشکلی ممکن است برایش
پیش آید؟
ب( چنین افرادی چه نکاتی را باید در برنامه غذایی خود رعایت کنند؟

پاسخ :

اکثر آمینو اسید ها ضروری در غذاهای جانوری وجود دارد. اگر این غذاها مثل تخم مرغ و.لبنیات وگوشت... حذف شود کمبود پروتئین و ویتامین پیش خواهد آمد.

الف)اگر فردی هیچ نوع غذای جانوری مصرف نکند چه مشکلی ممکن است برایش پیش بیایید؟

ممکن است بعضی از آمینواسیدهای ضروری را دریافت نکند و در ساخت سلول ها و بافت ها دچار مشکل می شود.

ب) چنین افرادی چه نکاتی را باید در برنامه غذایی خود رعایت کنند؟

باید از غذاهای گیاهی متنوع استفاده کنند تا همه امینواسیدهای ضروری برای بدنشان فراهم شود.

مطلب مرتبط:

 ارزش غذایی اندام های گوشتی بر اساس نوع حیوان و همچنین عملکرد اندام ها متفاوت است. اما اکثر اندام های گوشتی دارای ارزش تغذیه بسیار زیادی است. این اندام ها منبع غنی ویتامین های گروه B مانند ویتامین B12 و فولات است. این اعضا همچنین منبع غنی مواد معدنی مانند آهن، منیزیم، سلنیوم، روی و به خصوص ویتامین های محلول در چربی مانند ویتامین A، ویتامین D، ویتامین E و ویتامین K است. به علاوه اعضای گوشتی بدن حیوانات منبع بسیار غنی پروتئین نیز هست. علاوه بر این پروتئین حیوانی حاوی ۹ آمینو اسید بوده که برای کارکرد عالی و مناسب بدن مورد نیاز است.

الف - با توجه به اطلاعاتی که دارید، در شکل روبه رو خوراکی هایی را که منبع
پروتئین اند، مشخص کنید.
ب- نتیجه را بنویسید.

پاسخ :

گوشت های مختلف- تخم مرغ- سیر- پنیر- نخود و لوبیا- سویا
این مواد دارای 9 آمینو اسید ضروری لوسین - لیزین ........... می باشد و 11 آمینو اسید غیر ضروری می باشد.

وسایل و مواد: روغن مایع، آب میوه، آب سبزی، پودر تخمهٔ آفتابگردان، کاغذ
روش انجام آزمایش:
١ قطعه ای کوچک از کاغذ را با روغن مایع چرب کنید. چه تغییری در کاغذ
ایجاد می شود؟
2 اکنون این کار را با مواد دیگر انجام دهید. با کدام یک، حالت کاغذ شما مانند
آزمایش قبل می شود؟ چرا؟

پاسخ :

یک راه برای شناسایی لیپیدها اثر آنها بر کاغذ و شفاف کردن کاغذ می باشد.

وسایل و مواد: لوگول )محلول ید(، سیب زمینی، خیار، سیب، نان
روش انجام آزمایش:
١ به برش هایی از هر یک از این خوراکی ها چند قطره لوگول اضافه کنید.
٢ نتیجهٔ مشاهدهٔ خود را بنویسید.

پاسخ :

محلول لوگل یا ید با نشاسته آبی تیره می شود.

شکل روبه رو یک بستهٔ خوراکی را نشان
می دهد.
چه موادی در این خوراکی وجود دارد؟

پاسخ :

مواد خوراکی دارای کربوهیدرات - چربی - پروتئین - مواد معدنی - آب ....... می باشد.

با توجه به شکل بالا جدول را کامل کنید.
فعّالیت
مشخصه سلول گیاهی سلول جانوری
کلروپلاست دارد
دیوارهٔ سلولی
میتوکندری
واکوئل مرکزی

پاسخ :

سلول گیاهی دارای کلروپلاست - دارای دیواره سلولی - میتوکندری کم - واکوئل بزرگ مرکزی
سلول جانوری بدون کلروپلاست - بدون دیواره سلولی - میتوکندری زیاد - واکوئل کوچک

وسایل و مواد: گیاه خزه، سیب زمینی، میکروسکوپ، تیغه و تیغک، چوب بستنی، آبی
متیل، لوگول
روش انجام آزمایش:
١ برگ خزه را روی تیغه قرار دهید و زیر میکروسکوپ مشاهده کنید. لکه های سبز
رنگ در سلول ها همان کلروپلاست ها هستند که بدون رنگ آمیزی مشاهده می شوند.
2 همانند سال گذشته نمونه ای از سلول های پوششی دهان را تهیه کنید و روی نمونه چند
قطره آبی متیل یا لوگول بریزید. پس از چند دقیقه نمونه را زیر میکروسکوپ مشاهده کنید و
سه بخش اصلی سلول یعنی غشا، هسته و سیتوپلاسم را در آن تشخیص دهید.
٣ سیب زمینی را دو قسمت کنید و لبهٔ کارد را روی آن بکشید. مایع روی لبهٔ کارد
را روی تیغهٔ شیشه ای منتقل و مقداری لوگول به آن اضافه کنید. پس از چند دقیقه با
میکروسکوپ آن را مشاهده کنید. لکه های تیره رنگ، پلاست های ذخیره ای هستند.
چه ماده ای در آنها ذخیره شده است؟ برای پاسخ خود دلیل بیاورید.
4 شکل آنچه را که در هر مرحله دیدید، رسم کنید. در مورد آنها با گروه خود مشورت کنید.

پاسخ :

سلول خزه در زیر میکروسکپ دارای دیواره سلولی - غشاء - هسته -   کلروپلاست-سیتوپلاستم  است.
سلول سیب زمینی در زیر میکروسکپ دارای دیواره سلولی - غشاء - هسته و نشاسته ( آمپلوپلاست است.)

در یک فعّالیت گروهی و با مراجعه به اینترنت در مورد بزر گترین سلو لها
تحقیق و نتیجه را به کلاس گزارش کنید.

پاسخ  :

کوچکترین سلول نوعی باکتری تنفسی به نام PPLO و بزرگترین سلول تخم مرغ دارای نطفه با اندوخته غذایی

دربارهٔ عبارت زیر در گروه خود گفت وگو کنید.
سلول های ماهیچه ای با سلو لهای عصبی کاملاً متفاوت اند.

پاسخ  :

سلول ماهیچه دوکی شکل وپروتیینی و سلولهای عصبی رشته ای بلند است  ا ولی برای انقباض و دومی برای انتقال پیام ، ( تفاوت در کار - شکل - اندازه )

بافت ماهیچه‌ای (به انگلیسی: Muscle tissue) بافتی نرم است که ماهیچه ها را در بدن جانوران می‌سازد و توان درهم‌کشیده‌شدن یا انقباض را به ماهیچه‌ها می‌بخشد. این بافت در دورهٔ رشد جنینی از فرایندی به نام ماهیچه‌زایی پدید می‌آید.^[۱]ماهیچه‌ها در انجام حرکات بدن به جاندارن کمک می‌کنند. جانداران برای ماهیچه‌های خود تکیه گاهی دارند که این تکیه گاه اسکلت نام دارد و در مجموع ماهیچه‌ها و اسکلت حرکات جاندارن را کنترل می‌کنند. بافت ماهیچه‌ای از سلولهای ماهیچه‌ای تشکیل شده است که برای انقباض تخصیص یافته‌اند. ماهیچه‌ها وسیله حرکت هستند. سلولهای ماهیچه‌ای معمولا طویل بوده و توسط بافت پیوندی به یکدیگر متصلند و ماهیچه‌های بدن را تشکیل می‌دهند. یکی از اختصاصات عمده سلولهای ماهیچه این است که در سیتوپلاسم این سلولها ، رشته‌های منقبض شونده‌ای وجود دارد و انقباض و انبساط آنها موجب انقباض و انبساط سلول ماهیچه‌ای و در نتیجه بافت ماهیچه‌ای می‌شود. بافت ماهیچه‌ای به سه دسته عضله تقسیم بندی می‌شود.

بافت ماهیچه ای قلب[

قلب، ماهیچه ای است که به صورت غیر ارادی منقبض می‌شود و از نظر بافت‌شناسی شبیه ماهیچه اسکلتی است و دارای ظاهری مخطط است . شکل سلول ها استوانه ای است ولی سلول ها منشعب هستند . در بافت ماهیچه ی قلبی در محل اتصال سلول ها ، صفحات بینابینی وجود دارد . در سلول های ماهیچه های قلبی یک یا دو هسته وجود دارد که در مرکز سلول قرار دارند . مانند میوکارد(لایه میانی) قلب. شباهت دیگر بافت ماهیچه ای با ماهیچه صاف است که هر دو غیر ارادی اند و رنگ هر دو قرمز است .

بافت ماهیچه ای صاف[]

بر خلاف ماهیچه ی قلبی و مخطط ، سلول های ماهیچه ی صاف بخش های تیره و روشن ندارند و سیتوپلاسم آنها یکنواخت است . این سلول ها دوکی شکل اند و هسته بیضی شکل سلول ها در مرکز سلول قرار دارد و به دلیل تیره تر بودن از سایر بخش های سلول قابل تشخیص است . رنگ آن سفید-صورتی و در دستگاه گوارش ، پلک چشم ، مثانه ، جدار سرخرگ ها و... یافت می شود .

بافت ماهیچه ای اسکلتی(مخطط)[]

سلول های بافت ماهیچه ای اسکلتی ، استوانه ای(رشته ای) هستند . هر سلول دارای چند هسته است و ظاهری مخطط دارد ؛ یعنی هر سلول ، دارای بخش های تیره و روشن است . همه هسته های سلول ها بیضی شکل اند و در حاشیه سلول قرار دارند . تمام ماهیچه هایی که فعالیت ارادی دارند ؛ شامل تمام بخش های بدن به استخوان ها ، دیافراگم ، ماهیچه های دهان ، حلق ، بخش ابتدایی مری ، ماهیچه حلقوی مخرج ، ماهیچه حلقوی خارجی در میز راه و ... . رنگ آن قرمز و در هسته ها در حاشیه سلول قرار دارند .

نکاتی در مورد بافت های ماهیچه ای[]

گروهی از سلول های گیاهی به نام اسکلريیدهاهمانند سلول های ماهیچه قلبی ظاهری منشعب دارند.

در سلول های ماهیچه قلبی و ماهیچه اسکلتی ، واحد های انقباضی به طور منظم در کنار هم قرار می گیرند، انقباض این واحد ها در مجموع ، باعث انقباض ماهیچه می شود .

تمام ماهیچه های اندام های داخلی بدن به جز قلب که عمل غیر ارادی دارند، صاف اند .

سلول های منفرد ماهیچه قلبی و صاف اندازه نسبتاً کوچکی دارند .

انقباض ماهیچه های قلبی ، بدون تحریک عصبی و به واسطه فعالیت شبکه هادی قلب انجام می شود . ولی ماهیچه صاف و اسکلتی نیازمند تحریک عصبی اند .

مقدمه

بافت عصبی در واقع از مجموعه‌ای از سلولهای عصبی یا نورون و سلولهای گلیا تشکیل شده است. نورونها دارای اشکال و اندازه‌های مختلفی می‌باشند. با این حال هر نورون از سه قسمت پریکاریون ، اکسون و دندریت تشکیل شده است. اکسون غالبا استطاله واحدیست ولی گاهی دارای زواید جانبی به نام کلاترال می‌باشد. بر اساس نقطه خروج زواید از پریکاریون می‌توان نورونها را به یک قطبی ، دو قطبی و چند قطبی تقسیم نمود. نورونهای یک قطبی را می‌توان در گانگلیونهای نخاعی مشاهده نمود.

نورونهای دو قطبی اکسون و دندریتها از دو نقطه متقابل از پریکاریون خارج می‌گردند. این گونه نورونها در بافت حسی بویایی و شبکیه چشم یافت می‌شوند. نورونهای چند قطبی از سایر نورونها فراوان‌ترند. از انواع دیگر نورونها می‌توان سلولهای پورکنژ را نام برد که فقط در لایه میانی قشر مخچه یافت می‌شوند. پریکاریون آنها بطری شکل است از یک قطب آن دندریت واحدی خارج می‌شود و سپس به شکل شاخه‌های درخت منشعب می‌گردد.

پریکاریون

اندازه پریکاریونها متفاوت است (بین 4 الی 135 میکرون) اشکال آن کروی ، ستاره‌ای ، هرمی و گاه گلابی است. احتمالا در قشر مخ تنها 14 میلیارد نورون وجود دارد. نورونها معمولا دارای هسته‌های درشت‌اند که درون آنها یک یا چند هستک وجود دارند. نورونها علاوه بر اندامکهای متداول سیتوپلاسمی مانند دستگاه گلژی ، میتوکندری دارای ویژگیهایی نیز می‌باشند مانند وجود ذرات نیسل در پریکاریون و دندریتهاست که اجسامی بازوفیلیک محسوب می‌شوند.

مقدار این ذرات در سلولهای حرکتی بیش از سلولهای حسی است. ویژگی دیگر وجود تارهای نوروفیبریل در سیتوپلاسم دندریتها و اکسونهاست. اعتقاد بر این است که نورفیبریلها به انتقال مواد مثل یونها و متابولیتها کمک می‌کنند. نورونها گاه محتوی رنگدانه‌هایی می‌باشند مانند ملانین در هسته سیاه واقع در مغز میانی و یا رنگدانه‌های محتوی آهن در هسته گلوبوس پالیدوس و همچنین در هسته قرمز.

جایگاه پریکاریون

نورونها و یا فقط پریکاریون آنها اغلب به صورت متراکم داخل گرههای عصبی یا گنگلیونها قرار دارند. این گرهها هم در سیستم عصبی محیطی به نام گانگلیونهای حسی نخاعی- مغزی و با گنگلیونهای حرکتی احشایی و هم درون سیستم عصبی مرکزی به نام هسته وجود دارند.

گانگلیونها

اندازه گانگلیونها و هم چنین تعداد نورونهای هر گانگلیون بسیار متفاوت است (از چند نورون تا 50 هزار).هر گانگلیون درون کپسولی متشکل از بافت همبند محصور می‌باشد. از کپسول مزبور انشعاباتی به داخل گنگلیونها پیش می‌روند و آن را به بخشهایی تقسیم می‌کنند. گانگلیونهای نخاعی را می‌توان به صورت برجستگیهای کروی یا دوکی شکل بر سر راه ریشه خلفی اعصاب نخاعی مشاهده نمود. گانگلیونهای خودکار به دو صورت دو تنه سمپاتیکی در اطراف ستون فقرات قرار دارند.

تارهای عصبی (اکسونها)

تارهای عصبی در مهره‌داران به دو نوع قطور (25 - 1 میکرون) و نازک (کمتر از 1 میکرون) تقسیم می‌شوند. تارهای قطور به یک یا چند غلاف مجهزاند. معمولا سلولهای شووان تمام اکسونهای محیطی را می‌پوشانند این سلولها اغلب با یک نظم خاصی همانند شیرینی رولت در اطراف اکسونها پیچیده شده‌اند. علاوه بر غلاف شووان ممکن است اکسونها دارای پوششی از لایه میلین باشند. وجود یا عدم وجود لایه میلین را می‌توان معیاری برای تقسیم بندی تارهای عصبی در نظر گرفت. میلین عمدتا از چربی تشکیل یافته است منکسر کننده نور می‌باشد و سفید رنگ است.

گره‌های رانویه

میلین در فواصل منظم 0.5 - 0.1 میلیمتر قطع می‌گردد و بریدگیهایی موسوم به گرههای رانویه را ایجاد می‌کند. سلولهای شووان که سازنده میلین محسوب می‌شوند روی میلین قرار می‌گیرند. تارهای میلین‌دار فاقد سلولهای شووان در ماده سفید مراکز عصبی فراوان یافت می‌شوند. از دیدگاه میکروسکوپ الکترونی میلین یک ماده نامنظم و فاقد ساختمان نیست بلکه می‌توان آن را به عنوان لایه‌های متحدالمرکز غشای سلولهای شووان تلقی کرد.

نقش سلولهای شووان

سلولهای شووان در ترمیم اکسونهای قطع شده نقش مهمی را به عهده دارند. هم چنین به هنگام بروز جراحات و آسیب بافتی با عمل فاگوسیتوز (بیگانه خواری) به پاکسازی بافت عصبی می‌پردازند. عمل سلولهای شووان در داخل سیستم عصبی مرکزی به عهده سلولهای گلیال دیگری به نام الیگودندروسیت می‌باشد زیرا که دستگاه عصبی مرکزی فاقد سلولهای شووان است. بنابراین عوامل سازنده میلین در سیستم عصبی مرکزی الیگودندروسیتها هستند.

اندازه قطر اکسونها

قطر اکسونها از لحاظ تعیین سرعت انتقال جریان عصبی بسیار مهم می‌باشند. در سیستم عصبی بایستی پاره‌ای از سیگنالها به سرعت به مراکز منتقل گردند و در برخی حالات نیازی به تسریع انتقال جریان عصبی وجود ندارد. حداکثر سرعت جریان عصبی 120m/sec و حداقل 0.5m/sec می‌رسد. برای تعیین رابطه بین سرعت جریان و قطر اکسونها از نوعی تقسیم بندی تارهای عصبی به گروه C,A استفاده می‌کنند.

گروه A خود دارای چهار زیر گروه α وβ و δ وσ می‌باشد. این گروه از تارهای میلین‌دار تشکیل شده است و قطر تارهای آن بین 20 - 1 میکرون نوسان دارد. گروه C فقط شامل یک دسته تار عصبی به قطر 2 - 0.5 میکرون نوسان دارد. گروه C فقط شامل یکدسته تار عصبی به قطر 2- 5/0 میکرون است و در ضمن فاقد میلین می‌باشد.

خواص نورون

نورونها با داشتن ساختار ویژه برای کاری که انجام می‌دهند سازگاری حاصل کرده‌اند. تحریک پذیری ، هدایت پیام عصبی و انتقال پیام عصبی سه ویژگی عمده نورونها هستند.

تقسیم بندی نورونها

نورونها را بر حسب اینکه پیام عصبی را در چه جهتی هدایت کنند به دو گروه نورونهای حسی ونورنهای حرکتی تقسیم می‌کنند. نورونهای حسی دندریت بلند و اکسون کوتاه دارند و پیامهای عصبی را از گیرنده‌های حسی به سمت مراکز عصبی هدایت می‌کنند و نورونهای حرکتی اکسون بلند و دندریت کوتاه دارند و پیامها را به اندامهای واکنش مانند ماهیچه‌ها و غده‌ها می‌رسانند.

بافت همراه نورون

سیستم عصبی علاوه بر نورون شامل سلولهای دیگری است که بر اعمال حفاظتی و تغذیه‌ای نورون شرکت دارند اما در نقل و انتقال جریان عصبی دخالت مستقیمی ندارند. بافت همراه یا نوروگلی عامل پیوند اجزای متشکل بافت عصبی در سیستم مرکزی و محیطی است. نوروگلی را می‌توان به سلولهای درشت و یا ریز تقسیم نمود. از جمله سلولهای درشت آستروسیتها و الیگودندروسیتها هستند. آستروسیتها در ترمیم و استحکام بافت عصبی و جدا نمودن تارها از هم و متابولیسم نقش دارند و الیگودندروسیتها در تولید میلین نقش دارند و سلولهای ریز نوروگلی خاصیت بیگانه خواری دارند.

به شکل های زیر نگاه کنید. دربارهٔ شباهت های آنها در گروه خود گفت وگو کنید.

پاسخ :

این سلولها که مربوط به سلولهای جانوری است دارای غشاء- سیتوپلاسم و هسته می باشند زنده اند .با وجود تفاوت در شکل واندازه وکار