مقدمه

خشم يكي از پيچيده ترين هيجانات انساني است و واكنش طبيعي به ناكامي و بد رفتاري محسوب مي شود. همه ما در طول زندگي خود مواقعي با برخي موقعيتها مواجه شده ايم كه خشم ما را بر انگيخته است. مشكلي در خشم وجود دارد اين است كه گر چه خشم قسمتي از زندگي ما را تشكيل مي دهد، اما مي تواند ما را از رسيدن به اهدافمان باز دارد. به همين دليل هيجان خشم افراد را دچار تصاد مي كند. از يك طرف خشم پاسخ طبيعي انسان مي باشد و از طرف ديگر مي تواند منجر به اختلال در روابط بين فردي ما و بهمريختگي ساختار دروني و روان شناختي مي شود و همچنين مانع دستيابي به ا هدافمان مي شود. با اين حال مي توان گفت (به خشم آمدن سهل و آسان است ولي به موقع خشمگين شدن و در جاي مناسب به خشم آمدن سخت است).

راسل و فهر (1998) معتقدند بطور كلي پرخاشگري، رفتارهاي تهاجمي و خصمانه و واكنشي نسبت به ناكامي و سركوب اميال است كه زاييده تعامل پيجيده بين وضعيت محيطي و تغييرات بيوشيميايي و عوامل فرهنگي و پاسخهاي آموخته شده است و به صورت ضرب و جرح و آزار و اذيت و تخريب و صدمه رساني به ديگران بروز مي كند. مي توان پرخاشگري را واكنشي دفاعي دانست كه هدف آن رفع مانع و حذف عامل تهديد است و پرخاشگري رفتاري است به منظور آسيب رساندن يا معدوم ساختن كسي يا چيزي، پرخاشگري اغلب به صورت خشونت و عمل تخريبي، عليه افراد يا اموال، جلوه گر مي شود. تكاخشهايي پرخاشگرانه به صورت عملي (تخريب و آسيب رساندن به خود و ديگران) و گاه به صورت كلامي صورت مي گيرد.

خلاصه پژوهش

پرخاشگري به عنوان يك حوزه مطالعاتي، حتي براي زادگاه مطالعاتي و تحقيقاتي آن كه اروپا باشد تازگي دارد. نخستين جست و جوهايي كه در اين زمينه صورت گرفته، داراي سابقه كوتاهي است كه هنوز حتي به نيم قرن نمي رسد. تازه بودن آن ايجاب مي كند كه تلاشي براي آشنايي با مفاهيم به تعاريف و ديدگاههاي آن و سرانجام راههاي كنترل و پيشگيري از آن انجام گيرد. تحقيق خاضر با هدف مقايسه ميزان پرخاشگري در دانش آموزان ورزشكار رشته هاي انفرادي و گروهي آغاز شد. فرضيه اصلي تحقيق حاضر اين است كه بين ميزان پرخاشگري دانش آموزان ورزشكار رشته هاي گروهي و انفرادي تفاوت معناداري وجود دارد و ساير فرضيه ها به مقايسه ميزان پرخاشگري فيزيكي پرخاشگري كلامي، خشم و خصومت در دانش آموزان ورزشكار رشته

هاي گروهي و انفرادي مي پردازد براي اين منظور كليه دانش آموزان پسر ورزشكار شركت كننده در مسابقات قهرماني كشور سال 1384 به عنوان جامعه آماري انتخاب شدند كه از اين جامعه، با استفاده از روش نمونه گيري طبقه اي نسبي نمونه اي به شرح زير انتخاب شدند. رشته ورزشي كشتي 50 نفر، وزنه برداري45 نفر، دو و ميداني 70 نفر، فوتبال 72 نفر، واليبال 60 نفر و هندبال 60 نفر و اين افراد از تيمهاي شهرستانهاي مختلف انتخاب شدند. در اين تحقيق نوع ورزش كه به صورت انفرادي يا گروهي است به عنوان متغير مستقل و ميزان پرخاشگري به عنوان متغير وابسته در نظر گرفته شدند. ابزار اندازه گيري، پرسشنامه پرخاشگري است اين پرسشنامه در سال 1992 توسط آرنولد اچ باس و مارك پري ساخته شد و داراي  29 سوال مي باشد كه 4 چيز پرخاشگري را مي سنجد كه شامل پرخاشگري فيزيكي، پرخاشگري كلامي، خشم و خصومت است. تحقيق حاضر از نوع زمينه يابي است. جهت تجزيه و تحليل داده هاي تحقيق از نرم افزار آماري sp15 در دو سطح آمار توصيفي و استنباطي استفاده شد.  در سطح آمار توصيفي: استفاده از ميانگين انحراف معيار، جداول فراواني و در صد و در سطح آمار استنباطي استفاده از آزمون را در گروههاي مستقل و همچنين تحليل واريانس يك طرفه (ANOVa) استفاده شد.

يافته هاي تحقيق

درتحقيق حاضر 165 پرسشنامه از ورزشكاران رشته هاي انفرادي جمع آوري شد و 15 پرسشنامه به علت مخدوش بودن به كنار گذاشته شد بدين صورت كه كشتي 45 پرسشنامه، وزنه برداري 39 پرسشنامه و 65 پرسشنامه از رشته دو و ميداني مورد تجزيه و تحليل قرار گرفت، تا در مجموع 150 پرسشنامه مربوط به رشته هاي انفرادي مي باشد. در بخش ورزشهاي گروهي از 192 پرسشنامه جمع آوري شده 15 پرسشنامه به علت مخدوش بودن بكنار گذاشته شد بدين صورت كه فوتبال 68 پرسشنامه، واليبال 54 پرسشنامه و 55 پرسشنامه از رشته هندبال مورد تجزيه و تحليل قرار گرفت. تا در مجموع 177 پرسشنامه مربوط به رشته هاي گروهي باشد. و در مجموع دو رشته 327 پرسشنامه مورد تجزيه و تحليل قرار گرفت. كه از اين تعداد 9/45 درصد مربوط به رشته هاي ا نفرادي و 1/54 درصد مربوط به رشته هاي گروهي هستند. در تحقيق حاضر 5/27 درصد آزمودنيها فرزند اول، 9/33 درصد فرزند دوم،3/18درصد فرزند سوم،2/20 درصد فرزند چهارم و بعد از آن هستند. در تجزيه و تحليل داده ها و بررسي فرضيه ها نتايج زير به دست آمد:

1-    بين ميزان پرخاشگري دانش آموزان ورزشكار رشته هاي گروهي و انفرادي تفاوت معني داري وجود دارد.

2-    بين ميزان پرخاشگري فيزيكي دانش آموزان ورزشكار رشته هاي گروهي و انفرادي تفاوت معني داري وجود دارد

3-     بين ميزان پرخاشگري كلامي دانش آموزان ورزشكار رشته هاي گروهي و انفرادي تفاوت معني داري وجود دارد

4-    بين ميزان خشم  دانش آموزان ورزشكار رشته هاي گروهي و انفرادي تفاوت معني داري وجود دارد

5-    - بين ميزان خصومت دانش آموزان ورزشكار رشته هاي گروهي و انفرادي تفاوت معني داري وجود دارد.

6-     بين ميزان پرخاشگري دانش آموزان ورزشكار  با ترتيب تولدهاي مختلف تفاوت معني داري وجود ندارد.

7-    بين ميزان پرخاشگري فيزيكي دانش آموزان ورزشكار  با ترتيب تولدهاي مختلف تفاوت معني داري وجود ندارد.

8-    بين ميزان پرخاشگري كلامي دانش آموزان ورزشكار  با ترتيب تولدهاي مختلف تفاوت معني داري وجود ندارد.

9-    بين ميزان خشم دانش آموزان ورزشكار  با ترتيب تولدهاي مختلف تفاوت معني داري وجود ندارد.

10- بين ميزان خصومت دانش آموزان ورزشكار  با ترتيب تولدهاي مختلف تفاوت معني داري وجود ندارد.

11- بين ميزان پرخاشگري دانش آموزان ورزشكار رشته هاي انفرادي تفاوت معني داري وجود ندارد.

12- بين ميزان پرخاشگري فيزيكي دانش آموزان ورزشكار رشته هاي انفرادي تفاوت معني داري وجود ندارد.

13- بين ميزان پرخاشگري كلامي دانش آموزان ورزشكار رشته هاي انفرادي تفاوت معني داري وجود ندارد.

14- بين ميزان خشم دانش آموزان ورزشكار رشته هاي انفرادي تفاوت معني داري وجود ندارد.

15- بين ميزان خصومت دانش آموزان ورزشكار رشته هاي انفرادي تفاوت معني داري وجود ندارد.

16- بين ميزان پرخاشگري دانش آموزان ورزشكار رشته هاي انفرادي با ترتيب تولدهاي مختلف، تفاوت معني داري وجود ندارد.

17- بين ميزان پرخاشگري فيزيكي دانش آموزان ورزشكار رشته هاي انفرادي با ترتيب تولدهاي مختلف، تفاوت معني داري وجود ندارد.

18- بين ميزان پرخاشگري كلامي دانش آموزان ورزشكار رشته هاي انفرادي با ترتيب تولدهاي مختلف، تفاوت معني داري وجود ندارد

19- بين ميزان خشم دانش آموزان ورزشكار رشته هاي انفرادي با ترتيب تولدهاي مختلف، تفاوت معني داري وجود ندارد

20- بين ميزان خصومت دانش آموزان ورزشكار رشته هاي انفرادي با ترتيب تولدهاي مختلف، تفاوت معني داري وجود ندارد

21- بين ميزان پرخاشگري دانش آموزان ورزشكار رشته هاي گروهي تفاوت معني داري وجود ندارد.

22- بين ميزان پرخاشگري فيزيكي دانش آموزان ورزشكار رشته هاي گروهي تفاوت معني داري وجود ندارد.

23- بين ميزان پرخاشگري كلامي دانش آموزان ورزشكار رشته هاي گروهي تفاوت معني داري وجود ندارد.

24- بين ميزان خشم دانش آموزان ورزشكار رشته هاي گروهي تفاوت معني داري وجود ندارد.

25- بين ميزان خصومت دانش آموزان ورزشكار رشته هاي گروهي تفاوت معني داري وجود ندارد.

26- بين ميزان پرخاشگري دانش آموزان ورزشكار رشته هاي گروهي با ترتيب تولدهاي مختلف، تفاوت معني داري وجود ندارد.

27- بين ميزان پرخاشگري فيزيكي دانش آموزان ورزشكار رشته هاي گروهي با ترتيب تولدهاي مختلف، تفاوت معني داري وجود ندارد.

     28- بين ميزان پرخاشگري كلامي دانش آموزان ورزشكار رشته هاي گروهي با ترتيب تولدهاي مختلف، تفاوت معني داري وجود ندارد.

     29- بين ميزان خشم دانش آموزان ورزشكار رشته هاي گروهي با ترتيب تولدهاي مختلف، تفاوت معني داري وجود ندارد.

30- بين ميزان خصومت دانش آموزان ورزشكار رشته هاي گروهي با ترتيب تولدهاي مختلف، تفاوت معني داري وجود ندارد.

بحث، تحليل و نتيجه گيري

براي تبيين يا پيش بيني رفتار لازم است كه علت هاي احتمالي آن را بشناسيم. دانشمندان، تا مدتها تبيين هاي زيستي و روان اجتماعي براي رفتار خشونت آميز در انسانها ارائه مي كردند. اين نگره ها، راههايي براي كنترل و جهت دهي ابراز خشونت به شيوه اي پيش بيني پذير و مثبت پيشنهاد مي كنند. البته در صورتي كه بتوان آن را كنترل كرد و جهت داد. براي نمونه، مشاهده كردن و شركت جستن در رقابت ورزشي را به عنوان روزنه اي خروجي براي نيازهاي دروني به ابراز خشونت نگريسته اند. اما به نظر مي رسد كه برخي به اين روزنه بيشتر از ديگران نياز دارند. در تحقيق حاضر تمام فرضيه ها تاييد شد كه به شرح زير مي باشد.

1-    بين ميزان پرخاشگري دانش آموزان ورزشكار رشته هاي گروهي و انفرادي تفاوت معني داري وجود دارد. از آنجا كه ميانگين پرخاشگري دانش آموزان ورزشكار رشته هاي گروهي معادل 39/79 و ميانگين پرخاشگري دانش آموزان ورزشكار رشته هاي انفرداي معادل 23/89 است مي توان نتيجه گرفت كه ميزان پرخاشگري دانش آموزان ورزشكار رشته هاي انفرادي بيشتر است.

2-    بين ميزان پرخاشگري فيزيكي دانش آموزان ورزشكار رشته هاي گروهي و انفرادي تفاوت معني داري وجود دارد. از آنجا كه ميانگين پرخاشگري فيزييكي دانش آموزان ورزشكار رشته هاي گروهي معادل 90/22 و ميانگين پرخاشگري فيزيكي دانش آموزان ورزشكار رشته هاي انفرادي معادل 93/25 است مي توان نتيجه گرفت كه ميزان پرخاشگري فيزيكي دانش آموزان ورزشكار رشته هاي انفرادي بيشتر است.

3-    بين ميزان پرخاشگري كلامي دانش آموزان ورزشكار رشته هاي گروهي و انفرادي تفاوت معني داري وجود دارد. از آنجا كه ميانگين پرخاشگري كلامي دانش آموزان ورزشكار رشته هاي گروهي معادل  73/14 و ميانگين پرخاشگري كلامي دانش آموزان ورزشكار رشته هاي انفرادي معادل 2/16 است مي توان نتيجه گرفت كه ميزان پرخاشگري كلامي دانش آموزان ورزشكار رشته هاي انفرادي بيشتر است.

4-    بين ميزان خشم دانش آموزان ورزشكار رشته هاي گروهي و انفرادي تفاوت معني داري وجود دارد. از آنجا كه ميانگين خشم دانش آموزان ورزشكار رشته هاي گروهي معادل 58/19 و ميانگين خشم دانش آموزان ورزشكار رشته هاي انفرادي معادل 57/22 است مي توان نتيجه گرفت كه ميزان خشم دانش آموزان ورزشكار رشته هاي انفرادي بيشتر است.

5-    بين ميزان خصومت دانش آموزان ورزشكار رشته هاي گروهي و انفرادي تفاوت معني داري وجود دارد. از آنجا كه ميانگين خصومت دانش آموزان ورزشكار رشته هاي گروهي معادل 18/22 و ميانگين خصومت دانش آموزان ورزشكار رشته هاي انفرادي معادل 53/24 است مي توان نتيجه گرفت كه ميزان خصومت دانش آموزان ورزشكار رشته هاي انفرادي بيشتر است.

     در بخش يافته هاي اضافي تنها يك فرضيه تاييد شده كه عبارت است از:

بين ميزان پرخاشگري كلامي دانش آموزان ورزشكار رشته هاي انفرادي با ترتيب تولدهاي مختلف تفاوت معني داردي وجود دارد. در آزمون تعقيبي مشخص شد اين تفاوت مربوط به فرزندان اول و سوم مي باشد و از آنجا كه ميانگين نمرات پرخاشگري كلامي فرزندان اول بيشتر است مي توان نتيجه گرفت فرزندان اول نسبت به فرزندان سوم از ميزان پرخاشگري بيشتري برخوردار هستند.

نتايج به دست آمده با اكثر تحقيقات انجام شده داخل و خارج كشور همخوان است:

بيچ (2004) ، اشپيگل (2002) ، اليوت (2004) ، كلارك و اسميت (2002) ، پاترسون (2003) ، اللهقلي پور (1379) ، چلونگر (1374) ، باقرزاده (1374) ، حسين زاده (1380)،

آنچه در ادبايت و پيشينه تحقيق آمده اين است كه بطور كلي يكي از راههاي كاهش و كنترل ميزان پرخاشگري ، ورزش است اما آنچه اين تحقيق و تحقيقات مشابه به دست آمده اين است كه ورزشهاي گروهي در كاهش پرخاشگري موثرتر است يا به عبارتي ديگر ورزشكاران رشته هاي گروهي ميزان پرخاشگري كمتري را گزارش مي كنند از اين جا مي توان نتيجه گرفت كه در جمع و گروه بودن مي توان تاثير مثبتي در كاهش پرخاشگري داشته باشد.

پيشنهادهاي تحقيق:

پيشنهادهايي مبتني بر يافته هاي تحقيق

1-    يكي از بهترين راههاي كاهشي پرخاشگري، انجام ورزش است، لذا توصيه مي شود سئولين به اين مهم بيشتر توجه كنند و شرايط حضور تمام اقشار جامعه در ميادين ورزشي را بيشتر فراهم آورند تا در نهايت از بسياري از نزاعها و درگيريها جلوگيري شود.

2-    از آنجا كه انجام ورزش هاي گروهي تأثير مثبت تري در كاهش پرخاشگري نسبت به ورزش هاي انفرادي دارد، لذا توصيه مي شود كه انجام ورزش هايي چون واليبال، فوتبال، بسكتبال و هندبال بيشتر از طرف مسئولين مورد حمايت و پشتيباني قرار گيرد.

پيشنهاد براي تحقيقات آينده

1-    از آنجا كه در اين تحقيق مقايسه اي ميان رشته هاي مختلف ورزشي انجام نشده توصيه مي گردد محققين در آينده تحقيقي به منظور مقايسه ميزان پرخاشگري در رشته هاي مختلف ورزشي انجام دهند.

2-    پيشنهاد مي گردد ميزان پرخاشگري در دانشجويان يا دانش آموزان دختر ورزشكار در رشته هاي مختلف انجام گيرد.

3-    پيشنهاد مي گردد ميزان پرخاشگري در افراد ورزشكار و غيرورزشكار مورد مقايسه قرار گيرد.

4-    پيشنهاد مي گردد ميزان پرخاشگري در افراد ورزشكار حرفه اي و آماتور مورد مقايسه قرار گيرد.

فهرست منابع فارسي:

-        اتيكسون، ريتاال و همكاران، (1378). زمينه روان شناسي هيلگارد. ترجمه: محمد نقي براهني و هكاران. تهران: انتشارات رشد.

-        ارونسون، اليوت. (1370). روان شناسي اجتماعي. ترجمه: حسين شكركن. تهران، انتشارات رشد.

-        انشل، مارك اچ. (1380). روان شناسي ورزش از تئوري تا عمل. ترجمه: سيدعلي اصغر مسعود. تهران: انتشارات اطلاعات.

-        بدار، لوك و لامارش، لوك. (1381). روان شناسي اجتماعي. ترجمه: حمزه گنجي. (چاپ دوم). تهران: انتشارات ساوالان.

-        بركووتيز، لئونارد. (1372). روان شناسي اجتماعي. ترجمه: محمد حسين فرجاد و عباس محمدي اصل. تهران: انتشارات اساطير.

-        ثنايي، باقر و هومن، عباس. (1379). مقياس هاي سنجش خانواده و ازدواج. تهران: انتشارات بعثت.

-        خداپناهي، محمدكريم. (1380). روان شناسي فيزيولوژيك. تهران: انتشارات سمت.

-        خديوي زند، محمد مهدي. (1374). پرخاشگري و ناكامي. تهران: انتشارات تربيت.

-        ديماتئو، ام رابين. (1378). روان شناسي سلامت. ترجمه: سيدمهدي موسوي اصل و محمد رضا سالاري فر. تهران: انتشارات سمت.

-        دلاور، علي. (1374). مباني نظري و عملي پژوهش در علوم انساني و اجتماعي. تهران: انتشارات رشد.

-        رحمتي، محمدصادق. (1371). روان شناسي اجتماعي معاصر. (چاپ اول). تهران: انتشارات سينا.

-        روش بلاو، آن ماري و نيون اريل. (1377). روان شناسي اجتماعي. ترجمه سيدمحمد دادگران. (چاپ چهارم). تهران: انتشارات مرواريد.

-        ساپينگتون، اندروا. (1379). بهداشت رواني. ترجمه: حميدرضا حسين شاهي برواتي. تهران: انتشارات روان.

-        ستوده، هدايت ا.. . (1378). روان شناسي اجتماعي. (چاپ چهارم). تهران: انتشارات آواي نور.

-        شاملو، سعيد. (1378). بهداشت رواني. (چاپ سيزدهم). تهران: انتشارات رشد.

-        شهرياري، مهدي. (1376). پرخاشگري انسان. (چاپ اول). تهران: انتشارات ميرشمس.

-        فراست، ديويد، ب. (1366). روان شناسي ورزش. ترجمه: عيدي عليجاني و مهوش نوربخش. تهران: انتشارات سازمان تربيت بدني و دفتر تحقيقات و آموزش.

-        فرانكن، رابرت. (1384). انگيزش و هيجان. ترجمه: حسن شمس اسفندآباد. تهران: انتشارات ني.

-        كاستلو، تيموتي و كاستلو، جوزف. (1373). روان شناسي نابهنجاري. ترجمه: نصرت ا.. پورافكاري. تهران: انتشارات آزاده.

-        كارلسون، نيل آر. (1378). مباني روان شناسي فيزيولوژيك. ترجمه: مهرداد پژمان. تهران: انتشارات غزل.

-        كالات، جيمز دبليو. (1374). روان شناسي فيزيولوژيك. ترجمه: اسماعيل بيابانگرد و احمذد علي پور. تهران: انتشارات شاهد.

-        كريمي، يوسف. (1380). روان شناسي اجتماعي. چاپ نهم). تهران: انتشارات ارسباران.

-        كلاين برگ، اتو. (1369). روان شناسي اجتماعي. ترجمه علي محمد كاروان. تهران: انتشارات انديشه.

-        گراهام، رابرت بي. (1380). روان شناسي فيزيولوژيك. ترجمه: علي رضا رجايي و علي اكبر صارمي. مشهد: انتشارات آستان قدس رضوي.

-        گنجي، حمزه. (1376). بهداشت رواني. تهران: انتشارات ارسباران.

-        محي الدني بناب، مهدي. (1374). روان شناسي انگيزش و هيجان. تهران: انتشارات دانا.

-        منشئي، غلامرضا. (1376). روان شناسي تندرستي. تهران: انتشارات غزل.

-        ميلاني فر. بهروز. (1378). بهداشت رواني. تهران: انتشارات قومس.

-        فهرست منابع خارجي

-         Alexander, M. (2001). Temperature and aggression. Journal of Personality and Social Psychology, 52, 1161-1173.

-         AveRill, J. (2000). The nature of aggression. Newyork: Addison Wesley.

-         Azreen, E, M. (2004). Aggression. Watchester, MA: Clark university Press.

-         Baron, B. (2000). The effect of sport on Aggression. Journal of Atnormal and Social psychology, 39, 177-181.

-         Boss, K, J. (1990). American Aggression. Chicago: University of Chicago Press.

-         Bich, N. (2004). Aggression as ofunction of ambient temperature and prior anger arousal. Journal of personality and social psychology, 60, 183-189.

-         Caporael, I. (2001). Personality and Social psychology Newyork. Basic books.

-         Dembrosky, F. N. (1998). The Aggression of man. Newyork: Appleton.

-         Green, O, A. (1999). Debenes mechanism. Newyork: Rantom House.

-         Kalama, J. (1999). Aggression. Newyork: Free press.

-         Kendal, M. (2002). The arousal and Anger. Newbury park. CA: Sage.

-         Smith, E, R. (2000). Social psychology. Stanford, CA: Stanford university press.

-         TocH, B, F. (2001). Warning, Aggression and Hostility. Journal of personality and Social psychology, 53, 262-275.

-         Wallace, N. (2000). Effects of Aggression on mental Health. Journal of personality and social psychology. 46, 122-130.

-         Zakerman, A.S. (2004). Posetive and Negative Aggression. Journal of personality and social psychology, 61, 135-142.

-         www.irandoc.ac.ir