«تاريخچه اعتياد در ايران»

انسان از چه زماني مواد مخدر را شناخته است. اين سئوال پاسخ دقيقي ندارد ولي مطالعاتي كه بر روي آثار مختلف باقي مانده از پيشينيان صورت گرفته است نشان مي دهد كه انسان از ديرباز به خصوصيات چنين موادي آشنا بوده است. به نظر مي رسد اين آشنائي مانند اكثر كشفيات به صورت اتفاقي بوده است.

سابقه مصرف مواد مخدر براي اولين بار در زمينه استفاده هاي طبي و به عنوان دارو و استفاده براي تسكين درد از طريق خوردن يا ماليدن بر روي عضو بوده است.

بنابراين كاربرد اصلي و اوليه شيره خشخاش كه قديمي ترين ماده مخدر است جهت مصارف پزشكي بود ولي در موارد بسياري از سوي سران و بزرگان به شكل تفنني هم مصرف مي گرديد.

عصر صفوي را مي توان عصر آغاز مواد مخدر به صورت گسترده دانست. اوج مصرف مواد مخدر، بعد از صفويه، به عصر قاجار مي رسد.

مصرف مواد مخدر از زمان قاجاريه با فعاليت استعمارگران شكل گرفته است و در واقع شكل سياهي مواد مخدر از اين زمان آغاز مي گردد. توطئه پزشكان و مستشاران خارجي و رواج شايعات مربوط به خواص بيشمار ترياك در زمينه هاي مختلف، باعث رواج بيشتر مصرف و آغاز كشت خشخاش در نواحي مختلف كشور گرديد.

هروئين هم در ايران شناخته شد اين ماده كه در سال 1898 به وسيله شيميدان سوئدي به منظور مداواي معتادين ساخته شده بود، خود نابودكننده تر، نابودي انسان ها را فراهم كرد.

گسترش و اشاعه اين ماده به قدري سريع صورت گرفت كه در اندك مدتي كشور ما در رديف مبتلاترين كشورها قرار گرفت، علت اين امر ايجاد سريع لابراتورهاي تبديل ترياك به مرفين و هروئين در كشورهاي پاكستان و افغانستان و ارسال و توليد آنها از طريق ايران و مصرف مقداري از اين محموله ها در كشور ما بود.

بدينسان مصرف انواع مواد مخدر در ايران رواج يافت. رقم معتادين و مصرف كنندگان مواد مخدر افزايش يافت و طبقات جوان به خيل معتادان پيوستند، به صورتي كه تا قبل از سال 1324 اغلب معتادين در سنين بالاي 40 سال قرار داشتند، ولي امروزه اكثر معتادين ايران در گروه سني 35-20 سال قرار دارند.

(پژوهشي نو در مواد مخدر و اعتياد، قربان حسيني، علي اصغر، تهران، سپهر، 1368)

تعريف اعتياد:

اعتياد عبارت است از اينكه فرد به يك كار يكنواخت روي آورد و آن را مرتب و از روي عادت انجام دهد. بعضي از كارها از روي عادت و پشت سرهم به وجود مي آيد كه آن را اعتياد مي گويند. مثلاً سيگار كشيدن يك عادت است و يك اعتياد.

اعتياد انواع گوناگوني دارد كه بدترين آن اعتياد به مواد مخدر است. چرا كه اين مواد يك حالت خاص را در انسان به وجود مي آورد كه بايد اين حالت و عادت مرتباً تكرار گردد.

امروزه تعداد زيادي از مردم دنيا معتاد به مواد مخدر هستند. از نظر پزشكي و روان پزشكي امروزه ثابت شده است كه فرد معتاد مشكل عقلي و فكري پيدا مي كند. دائماً به فكر تهيه مواد مخدر است و او را از جامعه جدا مي كند و براي خودش زندگي نكبت بار و دور از اجتماع را به وجود مي آورد و خودش را نابود مي سازد. به طور كلي اعتياد به حالتي گفته مي شود كه فرد به يكي از انواع مواد مخدر اعتياد و يا همان وابستگي شديد و دائمي را پيدا نموده و در مصرف آن به صورت مداوم و به گونه اي كه كاملاً فرد متكي به مواد مخدر يا دارو باشد ولي بعضي از افراد هستند كه اعتياد دائمي نداشته ولي به صورت موردي اقدام به مصرف مواد مي كنند كه اصطلاحاً به اين اعتياد اعتياد تفنني مي گويند كه در صورت عدم ترك به مراتب قدرت روحي و جسمي آنان كاهش مي يابد و فرد دچار اعتياد دائمي مي شود.

«عوارض و زمينه هاي جسمي و رواني اعتياد به مواد مخدر»

آقاي دكتر پژوهنده در بخش دوم تحقيق خود و همان طور كه قبلاً اشاره شد، به بررسي زمينه هاي رواني اعتياد پرداخته، كه در اين رابطه خاطرنشان مي سازد كه عده اي از مؤلفين به كاهش آندروفين ها در مغز و تمايل ناخودآگاه خود به سوي مواد مخدر معتقدند و برخي از محققين در يافته هايشان اساساً در ميان عوامل زمينه اي، سه عامل از اهميت بيشتري برخورداند:

1- فشارهاي رواني                     

2- افسردگي دروني (حدود 20% زمينه اعتياد را تشكيل مي دهد).

3- شخصيت ضد اجتماعي معتادين

و اضافه مي كند كه عوامل زمينه اي در ميان معتادين ايران به شرح زير مي باشد:
1- اعتياد به مواد مخدر با افسردگي همراه بوده است.

2- اولاً معتادين اغلب دچار علائم بيماري روني مي شوند. ثانياً كليه بيماران دچار اختلالات شخصيتي نيستند، بلكه بسياري مبتلا به نوروزند. (نوروز اختلالات عصبي).

ثالثاً افسردگي بيشتر از اضطراب در اين بيماران رايج است. رابعاً علايم اوهام مرضي در اين بيماران نسبتاً زياد است.

3- معتادان ايراني از الگوهاي باز خود سالم و سازگارانه در جنبه هاي مختلف خانوادگي، اجتماعي، حسّي و خودپنداري بي بهره اند.

4- معتادان در معيارهاي اضطراب با گرايش به افسردگي، احساس تنهايي، فقر روابط عاطفي، بيزاري و احساس بي كفايتي نمره بيشتري به دست آورده اند.

(بررسي عوارض و زمينه هاي جسمي و رواني اعتياد به مواد مخدر، پژومند، نشريه قدس، 18/4/77)

وابستگي جسمي: حالتي است كه پس از مصرف مكرر ماده اي خاص در شخص ايجاد مي شود و در صورت عدم مصرف يا از بين رفتن اثر آن، شخص دچار اختلالات شديد جسمي نظير درد، آبريزش بيني، دردهاي شديد استخواني، بي قراري، دل پيچه و ... مي شود.

وابستگي رواني: سيل به تكرار تجربه احساس رضايت ناشي از سوء مصرف مواد است. به بيان ديگر، فرد با مصرف ماده مخدر، احساس رضايت را تجربه مي نمايد. اين احساس رضايت و خشنودي، ميل به تجربه مجدد آن ماده را در ذهن برمي انگيزد كه خود باعث تكرار مصرف مي شود. در واقع اين حالت ميل، گونه اي از شرطي شدن است؛ به طوري كه فرد عملاً با مصرف آن ماده در موقع ناراحتي، آن را تجربه مي كند. در اين نوع وابستگي، مصرف كننده علاوه بر ماده مصرفي، به شرايطي محيطي و ادابي كه ويژه افراد مزبور است نيز وابسته شود.

پديده تحمل: سازگاري انسان با ماده مصرفي است و نشانة آن تخفيف و كاهش واكنش هاي جسمي، نسبت به مصرف مداوم مقدار معيني از يك ماده است. در نتيجه اگر مصرف كننده بخواهد همان حالات را تجربه كند، بايد مقدار بيشتري از آن ماده را مصرف كند.

سوءِ مصرف: منظور از سوءِ مصرف مواد مخدر، مصرف هر نوع ماده مخدري است كه زيان هاي جسمي، رواني، عاطفي و اجتماعي به شخص مصرف كننده يا ديگران وارد مي كند. به اين ترتيب هرگونه ماده ممنوع يا تحت كنترل، بدون هدف درماني، سوءِ مصرف شمرده مي شود.

ترك: منظور از ترك، بازگشت معتاد به دوره بهبودي يا كاهش يا قطع ماده مصرفي است. از علائم ترك اعتياد مثلاً ترياك، بروز درد در دستها و پاها و ترك حشيش ايجاد حالت تهوع است.

«متغيرها و مفاهيم اساسي پژوهش»

در اين پژوهش متغير مستقل «مسأله سوءِ مصرف مواد مخدر در افراد مي باشد».

و متغير وابسته «اختلالات يا بيماري هاي رواني بوده» كه عمدتاً تأثير سوءِ مصرف مواد را بر اختلالات رواني در افراد معتاد مورد بررسي قرار مي دهيم.

همچنين تأثير ويژگي هاي چون سن، نوع جرم، سابقه افراد معتاد، مدت محكوميت، شغل، وضعيت تأهل، تحصيلات و نوع اعتياد را در ميزان شيوع اختلالات رواني مورد بررسي قرار مي دهيم.

«مفاهيم اساسي در پژوهش»

1- اختلالات يا بيماري هاي رواني

2- سوءِ يا وابستگي به مواد مخدر

3- مواد افيوني يا مخدر

4- اعتياد

5- زنداني

6- غير زنداني

«پيشينه تحقيق»

2-1. مباني نظري تحقيق:

درباره مواد مخدر، روان گردان و ... و اعتياد و زيان هاي جسمي و رواني، اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي و فردي و ديگر زيان هاي آن تحقيقات وسيع و متعددي در نقاط مختلف جهان كه توسط مراجع ذي صلاح داخلي كشورها و با همكاري و شركت سازمان هاي بين المللي صورت گرفته و همچنان ادامه دارد. گزارش هاي علمي نيز بيانگر افزايش روز افزون قاچاق و مصرف نابجاي مواد مخدر و روان گردان است. همچنين بررسي هاي علمي و پزشكي زيادي روي عوارض جسمي و رواني مصرف مواد مخدر در افراد صورت گرفته است.

سازمان تربيتي، علمي و فرهنگي سازمان ملل متحد با كمك صندوق كنترل بين المللي داروهايي كه استفاده نابجا دارند، و تحقيقات متعددي درباره پيشگيري از استعمال مواد مخدر، انجام شده است كه يك نمونه آن طرح تحقيقاتي و كاربردي كشور مسلمان مصر است.

سازمان بهزيستي كشورمان با كمك ساير دستگاه هاي ذيربط و كشورهاي ديگر طرح ها و گزارش هايي در ارتباط با پيشگيري از اعتياد ارائه داده است.

محققان عربي، انگليسي و فارسي زبان مقالات، كتاب ها و گزارش هايي نوشته اند كه تنها به زبان فارسي تا آخر سال 1370، 267 كتاب، 577 پايان نامه، 293 جزوه، 1170 مقاله و بخشي ازكتاب و ... درباره مواد مخدر و اعتياد و عوارض آن و درمان پيشگيري از آن در كشورمان منتشر شده است.

(پيشگيري از اعتياد و تحقيق كاربردي، اسعدي، سيد حسن، شابك، 1377).

تاكنون جامعه شناسان، روانشناسان و به طور كلي محققان و متخصصان در زمينه اعتياد به مواد مخدر تئوري هاي مختلفي را به عنوان علل اعتياد ارائه داده اند.

مثلاً گروهي بر اين عقيده اند كه چون اين مواد وجود دارد و در دسترس افراد قرار مي گيرد، افراد به استعمال آن مي پردازند. گروهي ديگر آمادگي رواني و شخصيت نابهنجار شخص را علت اصلي ابتلا به اعتياد مي دانند. اين گروه عقيده دارند افرادي كه از نظر رواني و شخصيتي داراي اختلالات مي باشند به علت اين كه نمي توانند در برابر مشكلات زندگي و شكست ها و ناكامي ها مقاومت كنند براي فرار از اين مشكلات به استعمال مواد مخدر روي مي آورند.

گروهي نيز بر اين عقيده اند كه بحران ها و بي سازماني اجتماعي، ناراحتي ها و استرس هايي را به وجود مي آورد كه افراد به منظور كاهش دردهاي ناشي از بيماري ها و بخصوص بيماري هاي صعب العلاج به استفاده از مواد مخدر پرداخته و معتاد مي شوند.

ما مي توانيم نتيجه بگيريم كه در ابتلا به اعتياد انگيزه ها و علل گوناگوني از جمله ملل اجتماعي، اقتصادي، سياسي، تربيتي و رواني و ... وجود دارد.

(پژوهشي در زمينه اعتياد، شناسايي، علل، پيشگيري و روش هاي درماني آن، جميله اورنگ، نشريه ژرفاي تربيت، شماره 4)

در دو دهه گذشته مصرف مواد مخدر و سوءِ مصرف آن توسط نوجوانان به صورت چشمگيري افزايش يافته است.

(ابلسون و ديگران 1977).

«نظر دانشمندان مختلف درباره اعتياد و سوءِ مصرف مواد مخدر»

- جالينوس معتقد بود، هركسي كه انحراف و كجروي دارد به نوعي بيماري رواني مبتلاست.

- ارسطو، وضع رواني و جسمي افراد را در انحراف و كجروي مؤثر مي دانست.

- جامعه شناسان معتقدند كه ريشه تمام انحرافات و كجروي ها، متعلق به اجتماعي است كه فرد در آن زندگي مي كند، مثلاً

- اريك فروم معتقد است كه «جامعه هاي بيمار، انسان هاي بيمار مي آفرينند و جامعه هاي سالم، انسان هاي سالم»

- فرويد، روانپزشك اطريشي و بنيانگذار روانكاوي علمي معتقد است كه: «به هم خوردن ثبات شخصيت، عامل انحرافها و بيماريهاست و در حقيقت انحراف، از انگيزه هاي ناخودآگاه فرد سرچشمه مي گيرد».

- به نظر روانكاوان، آسيب خوردن بخش هايي از شخصيت، علت گرايش به اعتياد است. به نظر فرويد، كساني كه خود را تحت نفوذ «نهاد» رها مي كنند، و چون «نهاد» دائماً به دنبال لذت است، لذا به اعتياد روي مي آورند. كساني كه وجدان اخلاقي ضعيف دارند، بيشتر احتمال دارد كه به اعتياد روي بياورند. اما علت اصلي گرايش به اعتياد، آسيب «من» يا «خود» است كساني كه «من» ضعيفي دارند احتمال روي آوردن به اعتياد در آنها بيشتر است. (اعتياد به مواد مخدر، واحد، ابراهيم، تهران، نشر سبحان، 1377)

در طول يك قرن گذشته همواره شيوة سوء مصرف موارد مخدر داراي نوسانات زيادي بوده است.

- موستو Musto ، براي تبيين نوسانات سوء مصرف مواد مخدر به تبيين ديدگاهي موسوم به «فراموشي نسلي» (Generational Forgetting) روي مي آورد.

- به اعتقاد او هنگام شيوع و وفور مواد مخدر در يك نسل و يك دوره زماني، نسل بعدي به علت آن كه شاهد عوارض دردناك اعتياد و صدمات و آثار مخرب آن بوده اند، نسبت بدان حساسيتي شديد پيدا مي كنند. اين حساسيت گاهي به حد انزجار و تنفر كور و افراطي مي رسد. ولي باعث مصون ماندن نسل از اعتياد نمي شود مصرف مواد مخدر كاهش مي يابد. با پيدايش نسل سوم كه خاطره تلخي از اعتياد نداشته و حتي پندارهاي نسل قبل را گزافه و اغراق مي شمارند، دوباره مصرف مواد مخدر اوج مي گيرد.

طي سال هاي اخير، عده اي از پژوهشگران از زاويه اي وسيع تر به روند سوء مصرف مواد مخدر در جهان نگريسته اند.

به اعتقاد اين گروه سوء مصرف مواد مخدر رابطه تنگاتنگي با احساس خوشبختي «well-Beine» و جهان بيني weltanschaune  و نگرش هاي اخلاقي مردم دارد. به اعتقاد اين دسته ميزان رضايت از زندگي، احساس تساهل و تسامح به رفتارهاي خارج از عرف، نگرش حسابگرانه به زندگي، اقتدارگرايي، جاه طلبي و ارزشمندي رقابت، موفقيت و تلاش طي اعصار ثابت نموده و در حال نوسان است.

2-1-1. مفهوم اختلال رواني:

در رابطه با شيوع اعتياد و اختلالات رواني گزارش هاي مختلفي وجود دارد و در اين مورد بين محققان و متخصصان اتفاق نظر وجود ندارد. به طور كلي ميزان شيوع اختلال هاي رواني در بين مصرف كنندگان مواد مخدر از 25% تا بيش از 80% گزارش شده است. (راه هاي كاربردي درمان سوء مصرف كنندگان مواد، وزيريان، 1381)

در حدود 70% موارد همراه با اعتياد اختلال هاي ديگر نيز وجود دارد.

مصرف مواد يك الگوي رفتاري غير انطباقي و بيمارگونه است كه بروز علائم رفتاري، فيزيولوژيكي و روانشناختي به اختلال هاي باليني در فرد مصرف كننده منجر مي شود.

يكي از عوامل مهم در گرايش به اعتياد در افراد مربوط به عوامل رواني و شخصيتي فرد است. بسياري از انحرافات و كجروي ها بر طبق ويژگي هاي عاطفي افراد قابل بررسي مي باشند. در اين ارتباط عوامل عاطفي بسياري مانند محروميت ها، شكست ها، ترس، اضطراب و غيره را مي توان نام برد.

اختلالات مربوط به مواد، اختلالاتي را شامل مي شود كه با مصرف يك داروي قابل سوء مصرف عوارض جانبي يك داروي تجويز شده و قرار گرفتن در معرض سم مربوط مي شوند.

اختلالات مربوط به مواد به 2 گروه تقسيم مي شوند:

1- اختلالات مصرف مواد (وابستگي مواد و سوء مصرف مواد)

2- اختلالات ناشي از مصرف مواد (مسموميت مواد، محروميت مواد و ...) است.

«شايع ترين اختلالات رواني در افراد سوء مصرف كننده مواد مخدر»

طبق گزارشات و نتايج به دست آمده از تحقيقات علمي متعدد در پديده اعتياد نيز نزديك به 90% معتادين دچار نوعي اختلال رواني مانند اختلال شخصيت، افسردگي، اختلال اضطراب و يا اسكيزوفرني مي باشند كه مبتلايان به اين مشكلات براي كاهش رنج رواني به اعتياد پناه مي برند.

توماس (1999) مي نويسد. اختلالات شخصيتي در بين بيماران با وابستگي به مواد شايع است، مخصوصاً شخصيت ضد اجتماعي.

رادو (1996) به عنوان يك روانكاو اولين كسي بود كه معتادين به مواد مخدر را به 3 گروه تقسيم كرد.

1- گروه روان رنجورها يا مانيك- دپرسيو

2- اسكيزوفرنها

3- گروه جامعه ستيزان

با توجه به پژوهش هاي انجام شده از شايع ترين بيماري هاي رواني در معتادين اختلال افسردگي و اختلال شخصيت ضد اجتماعي است كه به طور خلاصه تعريف كوتاهي از اين اختلالات بيان خواهيم كرد.

«اختلالات عاطفي[1] يا خلقي»

اختلالات خلقي طيف وسيعي از اختلالات را در بر مي گيرد كه در آنها خلق بيمارگونه و آشفتگي هاي وابسته به آن بر شكل باليني مسلط است. اختلالات خلقي در راه هاي DSM.IV اختلالات عاطفي ناميده مي شود.

اختلالات خلقي از يك سلسله علائم و نشانه ها تشكيل شده كه هفته ها تا ماه ها دوام مي يابند و معمولاً دوره اي يا چرخشي دارند. خلق ممكن است طبيعي، بالا يا پايين باشد.

اختلالات خلقي گروهي حالات باليني هستند كه با اختلال خلق، فقدان احساس كنترل بر خلق و تجربه ذهني ناراحتي شديد همراه هستند.

اختلالات عاطفي آشفتگي هاي خلقي هستند كه اغلب منجر به حالات روان پريشي مي گردند. اين اختلالات مي توانند به شكل هاي گوناگون متظاهر گردند از جمله: مانيا[2] ، افسردگي ساده[3]، افسردگي دوران كهولت، افسردگي ادواري يا مانيك دپرسيو[4] و روان پريشي. كليه اين اختلالات واكنش هاي احساساتي عادي را به هم زده و تا حدي كه مقابله با واقعيت ناقص مي گردد و توانايي فرد جهت تطابق با دنياي خارج محدود مي شود.

1- مانيا (هيجان زياد)

افراد مانيك به وسيله بلند پروازي عقايدشان، مشخص مي شوند. افرادي هستند كه خلق بالا دارند، حالات انبساط خاطر، پرش افكار، كاهش خواب، افزايش احترام به نفس و افكار بزرگ منشانه نشان مي دهند. (گاپلان، خلاصه روانپزشكي، جلد 2).

آنها بالاترين درجات نشاط يا سرور همراه با نهايت خوشحالي و اعتماد به نفس را نشان مي دهند و نوعاً بسيار فعال هستند، مرتباً صحبت مي كنند و قادر نيستند حتي براي زمان كوتاهي ساكت باشند، گفتار و افكارشان با چنان سرعتي بيرون مي ريزند، كه به نظر نامعقول مي رسند. اين انرژي بي پايان همراه با فقدان رفتار عادي، باعث مي شود گاهي اين بيماران به كارهاي نامعقول و خطرناك دست بزنند.

2- افسردگي

اختلال افسردگي[5] از طريق احساسات منفي كه فعاليت هاي جسماني را كاهش مي دهند، مشخص مي شود، افراد افسرده غمگين، مضطرب، دلسرد به نظر مي رسند و به آنچه در اطراف آنها مي گذرد علاقه اندكي نشان مي دهند. صحبت آنها بيشتر آرام و منقطع است و اغلب از نظر جسماني مدت زمان طولاني بي حركت مي مانند. علاقه كمي به غذاخوردن دارند و در نتيجه وزن آنها كم است و معمولاً خود را بي ارزش احساس مي كنند و بخاطر اشتباهات گذشته خود را سرزنش مي كنند. افسردگي نسبت به ساير اختلالات بيشتر به خود مصدومي و خود تخريبي منجر مي گردد. (نظريه هاي شخصيت و ارزيابي آن، هاشميان، كيانوش، حيان، 1377)

اختلال افسردگي اساسي، اختلال شايعي است كه با ميزان شيوع حدود 15% براي طول عمر شايد در زن ها تا 25% بيشتر باشد.

بيماران مبتلا به افسردگي در خيلي از موارد واجد ملاك هاي تشخيصي اختلال وابسته به مواد نيز مي باشند، با توجه به فراواني استفاده بيماران مبتلا به افسردگي از روش هاي مقابله اي براي كنار آمدن با حالت افسردگي روي به مصرف مواد مي آورند.

فرد افسرده نسبت به خود و اطراف داراي افكار منفي مي باشد و احساس گناهكاري مي كند. و از چيزهايي كه قبلاً برايش لذت داشته است لذت نمي برد.

به استدلال نظريه پردازان، افسردگي ناشي از افكار منفي است زيرا رفتار فرد در جهت سرزنش كردن از خود و بي ارزش و بي لياقت قلمداد كردن خود سير مي كند. (بك، 1976)

«علائم اساسي افسردگي»

1- غمگيني    2- عدم احساس لذت          3- اختلالات خواب

4- تغييرات شبانه در خواب                       5- نگرش منفي به آينده

6- كاهش اشتها و وزن

اختلال شايع ديگر در سوء مصرف كنندگان مواد اختلالات شخصيتي مي باشد.

«اختلال شخصيت[6]»

اين اختلالات فاقد علائم تشخيصي نوروتيك ها مي باشند و در مقابل استرسها حساسيت كمتري نشان مي دهند و بيشتر يك روش ناسازگاري شديد را در شخصيت خود بروز مي دهند. بيماران مبتلا به اين اختلالات شخصيتي حتي داراي اضطراب هم نيستند. در حالي كه در بيماران نوروتيك اضطراب نقش اساسي را ايفا مي كند. علامت بارز اين اختلالات، نمايش الگوهاي غلط و ناكافي از رفتارهاي واقعي است.

گاهي اوقات اين بيماران تحت عنوان «شخصيت هاي بي كفايت[7]» مطرح مي شوند. براي مثلا شخصيت روان رنجور (جامعه رنجور) كسي است كه داراي رفتارهاي خودنمايشي است. احساس گناه، شرم و اضطراب ندارد. رفتارهاي ضد اجتماعي مانند دروغگويي، فريب دادن و حتي آدمكشي انجام مي دهند، اين افراد در ارتباطات اجتماعي ظاهر بسيار فريبنده اي دارند، بي تفاوتي، خونسردي از خود نشان مي دهند و در برقراري ارتباطات بين فردي بسيار ناتوانند. به جز علائم فوق، در اين نوع اختلالات شخصيت، فقدان شرم و خجالت و ... در آنان قابل تشخيص است و در مقابل اعمالشان احساس مسئوليتي نمي كنند.

و اين اختلال (اختلال ضد اجتماعي) در ميان مصرف كنندگان مواد مخدر شيوع زيادي دارد.

از اختلالات شخصيتي ديگر اختلال شخصيت هيستريكي[8] و شخصيت اسكيزوئيدي[9] است.

شخصيت هيستريكي زودرنج و هيجان پذير هستند و در واكنش هاي اجتماعي غيرعادي مي باشند و علاوه بر خودمدار بودن وابستگي شديدي به ديگران دارند.

شخصيت هاي اسكيزوئيدي تمايل به كناره گيري از محيط دارند و نسبت به محيط بي تفاوتي نشان مي دهند و با واقعيت ها هماهنگي ندارند و ميل دارند از ديگران جدا باشند و در تخيلات غيرواقعي غوطه ور گردند. همچنين بسياري از مشاغل را نمي توانند عهده دار شوند و اساساً اشخاص خجالتي و گوشه گير هستند.

(نظريه هاي شخصيت و ارزيابي آن، هاشميان، كيانوش، حيان، 1377)

«اختلال شخصيت ضد اجتماعي[10] »

يكي از شايع ترين اختلالات شخصيت در سوء مصرف كنندگان مواد مخدر اختلال ضد اجتماعي است. به طور كلي شخصيت دلالت بر ويژگي ها و خصوصيات تقريباً ثابت هر شخص دارد. تعادل بين صفات مختلف تعيين كننده شخصيت مي باشد. اكثراً شخصيت ها آميزه اي از صفات مختلف است. گاهي اوقات يك صفت در شخصيت واضح و بارز است. در تعداد اندكي از افراد صفات غالب شخصيت به قدري قوي هستند كه سبب بروز مشكلات و اختلالاتي براي خود شخص و ديگران مي شود. در چنين شرايطي به آن اختلال شخصيت گفته مي شود كه اختلال شخصيت ضد اجتماعي نمونه اي از آن است.

«علائم اختلال شخصيت ضد اجتماعي»

اين افراد داراي ظاهري طبيعي و گرم، دروغگويي، مدرسه گريزي، فرار از خانه، دعوا، سوءمصرف زودرس مواد و ... هستند. شيوع اين اختلال در زنان 1% و در مردان 3% است و بيشتر زائيده نواحي فقيرنشين و در جمعيت هاي غيرثابت است. اين اختلال قبل از 15 سالگي شروع گرديد و شيوع بسيار بالايي حدود 75% درزندانيان دارد.

اين اختلال با سوء مصرف مواد همراه است اين يكي از نتايج تحقيقات مختلف است. اين افراد بدون فكر كردن رفتار مي نمايند و تمايل به خشونت دارند و احساس تعلق و محبت به ديگران نشان نمي دهند.

بسياري از مبتلايان اين اختلال دچار ناراحتي هاي جسماني شده، افسردگي، الكليسم و سوء مصرف دارو و مواد در آنها شايع است.

«اعتياد و اختلالات رواني»

تعريف اختلالات مربوط به اعتياد يا مبتني بر كميت، فراواني و يا شدت شكايات جويانه از طرف بيمار مي باشد و يا اينكه اصطلاح «مصرف غيرقانوني مواد مخدر» و اختلالات مربوط به اعتياد قرار مي گيرد.

امروزه در محافل دانشگاهي به جاي اعتياد از «وابستگي مواد[11]» نام برده مي شود، هرچند كه در ميان مردم اين بيماري به عنوان اعتياد و بيمار به عنوان معتاد شناخته شده است.

بيمار وابسته به مواد عليرغم تجربه مشكلات متعدد ناشي از مصرف مواد، قادر به قطع مصرف آن نيست و به طور اجباري و وسواس گونه به مصرف آن ادامه مي دهد. مصرف مواد يك الگوي رفتاري غيرانطباقي و بيمارگونه است كه بروز علائم رفتاري، فيزيولوژيكي و شناختي به اختلال هاي رواني و باليني در فرد مصرف كننده منجر مي شود. اين اختلال ها عبارتند از:

1- ايجاد تحمل: بيمار در دفعات بعدي مصرف براي رسيدن به سطح عقلي رواني و جسماني ناشي از اثر مواد، بايد مقادير بيشتري از آن را مصرف كند.

2- بروز علائم ترك: عدم مصرف مواد علائم جسماني و رواني ترك مانند بيقراري، اضطراب، بيخوابي، درد عضلات، اسهال واستفراغ ظاهر مي شود.

3- تمايل بعدي: هوس، در بيشتر بيماران پس از قطع مصرف مواد وجود دارد ولي بيمار قادر به كنترل هوس و ترك مصرف اين كار نمي باشد.

4- بيمار براي تهيه مواد، هزينه، وقت و سرمايه هاي ديگران و خانواده را مصرف مي كند.

5- در پي استمرار مصرف مواد و تغييرات رواني و رفتاري در بيمار، مشاركت وي در فعاليت هاي خانوادگي، اجتماعي، تفريحي و شغلي كاسته مي شود.

6- عليرغم آگاهي بيمار از عوارض جسماني و رواني مصرف مواد، بيمار قادر به عدم استفاده از آن نمي باشد.

«سوء مصرف مواد substance abuse»

در مقابل بيماران «وابسته» كساني هستند كه اقدام به مصرف مواد مي كنند ولي با مشخصاتي كه در بالا براي بيماران وابسته به مواد ذكر شد مطابقت ندارند، در اين گروه شدت مصرف به حدي نمي باشد كه وابسته تلقي شوند. اين گروه از بيماران مكرراً و به طور متناوب از مواد مصرف مي كنند تا به حدي كه با «تحمل» و علائم «ترك» همراه بشند. الگوي مصرفي اين دسته نيز بر خلاف گروه بالا مقاومت ناپذير نبوده و جنبه اجباري ندارد، اما به هر حال نتايج مفرد و مخرب مواد را در پي دارد. از اين موارد مي توان غيبت از مدرسه و محل كار، درگيري با همكاران و دوستان، عدم انجام تعهدات اجتماعي و خانوادگي، بي توجهي به فرزندان و خانواده و ... را نام برد.

الگوي مصرف به هرگونه اي كه باشد، مي تواند با مخاطرات فيزيكي نيز همراه گردد.

عليرغم وجود معيارها و تعاريف نسبتاً مشخص، گاهي نمي توان نقطه دقيقي را براي تفكيك بيماران «وابسته به مواد» از بيماران «سوء مصرف كننده مواد» ارائه نمود.

(راهنماي كاربردي درمان سوء مصرف كنندگان مواد، وزيريان، محسن، 1381)

«سوء مصرف مواد»

ضمن اين كه در اين تعريف مصرف كنندگان مواد مخدر نيز بيمار تلقي مي شوند.

عادت كردن، خو گرفتن و خود را وقف عادتي نكوهيده كردن، اعتياد تلقي مي شود. به عبارت ديگر، ابتلاي اسارت آميز به ماده مخدر كه از نظر جسمي يا اجتماعي زيان آور شمرده شود، اعتياد نام دارد. اصطلاح اعتياد به سهولت قابل تعريف نيست و عواقب آن به طور مختلف نظير تحمل و وابستگي بدني هويدا مي شود.

در طب جديد به جاي كلمه اعتياد، وابستگي به مواد به كار برده مي شود كه همان مفهوم را دارد ولي دقيق تر و صحيح تر است. مفهوم اين كلمه آن است كه انسان با استعمال نوعي ماده شيميايي از نظر جسمي و رواني به آن وابستگي پيدا مي كند. به طوري كه بر اثر دستيابي و مصرف دارو احساس آرامش و لذت به او دست مي دهد، اما با نرسيدن دارو، خماري، دردهاي جسماني و احساس نارحتي را تجربه مي كند.

در سال 1950: سازمان ملل متحد در مورد اعتياد به مواد مخدر تعريف زير را ارائه كرد.

اعتياد به مواد مخدر عبارت است از مسموميتي تدريجي يا حادي كه به علت مصرف مداوم يك دارو، اعم از طبيعي يا تركيبي، ايجاد مي شود و به حال شخص و اجتماع زيان آور باشد. به عبارت ساده تر، اعتياد عبارت است از وابستگي به موادي كه مصرف مكرر آن با كميت مشخص و در زمان هاي معين، از نظر مصرف كننده ضروري و داراي ويژگي هاي زير است:

- وابستگي جسمي ايجاد مي كند.

- پديده تحمل در بدن نسبت به مواد مصرفي ايجاد مي شود.

- وابستگي رواني ايجاد مي كند.

- ماده مورد نظر به هر شكل و از هر طريق بايد به دست بيايد.

- ماده مصرفي بر مصرف كننده، خانواده و جامعه تأثير مخرب دارد.

(بهداشت رواني براي همه: اعتياد، 5 شهريور 1384).

- معتاد: مسي است كه بر اثر مصرف مكرر و مداوم مواد مخدر يا دارو به آن متكي شده باشد. به عبارت ديگر، قرباني هر نوع وابستگي دارويي يا رواني به مواد مخدر، معتاد شناخته مي شود. از نظر جامعه شناسي، معتاد كسي است كه به مواد ايجاد كننده تغييرات غير قابل قبول اجتماعي و فردي وابستي دارد و در صورتي كه دارو به بدن وي نرسد، اختلالات رواني و فيزيكي موسوم به سندروم محروميت در او ايجاد مي شود.

معتاد كسي است كه بدون مصرف مواد مخدر يا داروي خاص دچار علايم محروميت شود.

(بهداشت رواني براي همه: اعتياد. 5 شهريور 1384)

«سوء مصرف مواد يا وابستگي به مواد»

سوء مصرف از مواد مخدر طبق تعريف سازمان بهداشت جهاني در سال 1968 عبارن بوده از «مصرف مواد مخدر به نحو مستمر يا اتفاقي و ناسازگار با كارهاي پذيرفته شده پزشكي يا بدون رابطه با اين كارها» ولي چون احساس مي شود كه اين اصطلاح مبهم است به جاي آن مصرف زيانبار به كار گرفته شود. مصرف زيانبار الگويي براي مصرف مواد مخد روان كنشي كه موجب وارد شدن آسيب بر تندرستي جسمي يا رواني شود.

درباره واژه وابستگي، يك حالت رواني- و گاهي هم جسمي- ناشي از برهمكنشي بين اندام هاي موجود زنده و يك دارو كه مشخصة آن پاسخ هاي رفتاري و ديگر پاسخ هايي است كه همواره شامل اجبار در مصرف دارو به نحو مستمر يا متناوب و به منظور دستيابي به اثرهاي جسمي آن است.

(راهنماي كاربردي درمان سوء مصرف كنندگان مواد. وزيريان، محسن، 1381)

اگر فرد در طي 12 ماه گذشته 3 مورد از موارد زير را داشته باشد دچار سندرم وابستگي يا سوء مصرف مواد شده است.

1- ميل شديد يا احساس اجباري براي مصرف ماده

2- مشكل در پرهيز از مصرف ماده

3- شوهد تحمل

4- مصرف مستمر عليرغم شواهد آسيب

در DSM-IV ، وابستگي روانشناسي را بازتابي به تغييرات فيزيولوژيكي در مراكز رفتاري مغز قلمداد مي كند. به طوري كه شخص مجبور مي شود براي رسيدن به تأثيرات اوليه، مصرف مواد را افزايش دهد.

در واقع سوء مصرف مواد نوعي «خود درماني» است و وسيله اي براي آرام كردن كنترل هيجانات شخصي، بنابراين مي توان ابراز داشت كه مسأله اعتياد ريشه در دوران كودكي و رابطه والدين با كودك دارد.

- ديگاه شناختي بر اين باور است كه:

سوء مصرف كنندگان مواد از نظر شناختي در برابر مصرف مواد، آسيب پذيرند. به عبارت ديگر تحت شرايطي در اين افراد باورهاي خاصي فعال مي شوند كه احتمال سوء مصرف مواد را در آنها افزايش مي دهد. اين باورها كاملاً فردي و غير متعارف (نظير بدون سرحال شدن و نشئگي نمي توانم با ديگران بجوشم) در موقعيت هاي خاص فعال مي شوند و احتمال مصرف را افزايش مي دهند.

فرد بر اثر سوء مصرف مواد دچار اختلال هايي در خلق و خوي مي شود. و متداول ترين تغييرات اختلالات درك، هوشياري، توجه، تفكر، قضاوت، رفتار رواني حركتي و رفتار در بين فردي را شامل مي شود.

اين اختلالات ناشي از تأثير مستقيم فيزيولوژيكي مواد بر روي سيستم عصبي مركزي است.

مصرف مواد اغلب جزئي از تظاهر علايم اختلالات رواني است. اختلالات مرتبط با مواد معمولاً با بسياري از اختلالات رواني (اختلال ضد اجتماعي و شخصيت مرزي، اسكيزوفرني، اختلال خلق و...) همراه است.

(راهنماي شخصيتي و آماري اختلالات رواني، جلد اول. DSM-IV، شابك 1379)

اعتياد[12]:

تعاريف غلط و متعددي از اعتياد در جامعه علمي و حرفه اي و حتي در بين متخصصان (روانپزشكان، پزشكان، روانشناسان، مددكاران و ...) مطرح است.

اعتياد چيست و چه مفهومي دارد؟ آيا همان عادت است يا تكرار و با مفهومي ديگر اعتياد و عادت به عنوان لغت در مفهومي يكسان و به معناي خوگرفتن به چيزي يا امري مي باشد كه كاربرد عادت و اعتياد متفاوت است و در معناي جداگانه اي به كار مي روند.

عادت بيشتر به معناي خوگرفتن است كه به خوگرفتن يا تطابق موجود زنده بخصوص انسان با انواع شرايط و وضعيات مختلف گفته مي شود. عادت ممكن است فطري باشد، نظير تنفس، اكتسابي باشد مانند (رانندگي، و حركات دشوار) يا دروني باشد همچون خوگرفتن به تحمل مصائب و مشكلات و يا بيولوژيكي باشد مانند تطابق ارگانيزم بدن با مواد مختلف خارجي.

اعتياد در معنايي بالاتر به كار برده مي شود و عموماً به وابستگي هاي انسان در رابطه با هرچيز اطلاق مي شود. بنابراين عادت شديد به هر دارو يا ماده اي كه براي غير بدن ضروري باشد و اختلالاتي بدني محسوس و غيرقابل تحمل ايجاد نمايد و قطع آن موجب به هم ريختن نظم دروني باشد، اعتياد محسوب مي شود.

اعتياد يك حالت مسموميت متناوب و تدريجي است كه مبتلايان آن ناچار هستند كه هرچند وقت مقداري بر مصرف روزانه ي خود بيافزايد تا حدي كه بدن معتاد با مواد مخدر خو مي گيرد. هنگامي كه فردي به حالت اعتياد درآمد فعاليت اعضاء و دستگا ها و حفظ تعادل طبيعي مشكل مي شود.

عادت:

به عقيده جامعه شناسان اخلاق و عادات تابع شرايط اجتماعي و اقتصادي است.

به عقيده ابن سينا عادت نتيجه تكرار يك عمل در زمان هاي نزديك به هم است.

ابن مسكويه «عادت حالتي است در روان انسان كه او را بدون انديشه به سوي انجام عمل سوق مي دهد.»

به نظر فارابي «مجموعه عادات، اعمال و اخلاق انساني را تشكيل مي دهد و آنچه اعمال انسان را تشكيل مي دهد يا درخور ستايش است يا نكوهش و يا بي تفاوت.»

و اين امر در سلسله اعصاب مركزي و محيطي اثر تحذيري شديدي مي گزارد به حدي كه قطع دارو به عدم تعادل طبيعي سلسله عصبي و اختلال عصبي حاد منجر مي گردد.

به طور كلي مي توان از اعتياد در مفهوم تخصصي چنين تعريفي ارائه داد:

«وابستگي جسمي و رواني كه انسان با هر درجه و شدت به يك ماده خارجي بخصوص ماده مخدر يا الكل پيدا مي كند، به صورتي كه قطع آن به آساني قابل تحمل نباشد».

بنابراين مصرف سيگار و مشروبات الكلي، نظير مواد مخدر هر يك به منزله اعتياد با شدت متفاوت به حساب مي آيد. در جامعه ما اصطلاحاً اعتياد و مبتلا شدن به مواد مخدر است و كسي معتاد شناخته مي شود كه مصرف كننده مواد مخدر است.

اعتياد يك بيماري رواني، اجتماعي، اقتصادي است كه بر اثر فعل و انفعال تدريجي بين بدن انسان و مواد شيميايي تحت تأثير يك سلسله شرايط و اوضاع و احوال خاص رواني، اقتصادي، اجتماعي به وجود مي آيد.

از نظر فارماكولوژي اعتياد عبارت است از حالت مقاوت اكتسابي كه در نتيجه استعمال متمادي دارو و مواد در بدن حاصل مي شود. به قسمي كه استعمال مكرر مواد موجب كاسته شدن اثرات تدريجي دارو در بدن مي شود. و پس از مدتي شخص مي تواند مقادير زيادي را در بدن بدون ناراحتي تحمل كند و در صورتي كه مواد به بدن نرسد اختلالات جسمي و رواني موسوم به «سندرم محروميت» بروز مي كند.

درسال 1950 سازمان جهاني بهداشت تعريف زير را براي اعتياد ارائه داده است:

اعتياد: حالتي است كه در اثر مصرف دوره اي يا مداوم يك ماده شيميايي (طبيعي يا مصنوعي) كه براي انسان يا جامعه مضر باشد ايجاد مي گردد و ويژگي هاي آن به قرار زير است.

1- اشتياق يا نياز اجباري به استفاده مداوم آن ماده و ظهور رفتاري اجباري براي پيدايش آن به هر وسيله.

2- تمايل به افزودن مقدار مصرف به مرور زمان

3- پيدايش وابستگي هاي جسمي و رواني بر اثر استفاده از آن ماده.

«انواع اعتياد»

اعتياد دو نوع است:

1- اعتياد رواني                            2- اعتياد جسمي

بعضي از مواد مخدر اعتياد رواني ايجاد مي كنند و بعضي ديگر مثل الكل و هروئين و داروهاي آرام بخش موجب اعتياد جسمي و رواني توأم مي شوند.

اعتياد رواني به صورتي است كه فرد به ماده مخدر ميل دائمي دارد و اين ميل به مرور افزايش مي يابد تا حدي كه شخص بدون آن قادر به گذراندن زندگي نمي باشد. به طور كلي اعتياد رواني مشكل بزرگي مي باشد. مثلاً حشيش بيشتر اعتياد رواني ايجاد مي كند. هروئين و داروهاي آرام بخش هم اعتياد رواني و هم جسمي ايجاد مي كنند.

طبق تحقيقات انجام شده اعتياد جسمي در مدت يك هفته تا دو هفته قابل معالجه است در حالي كه معالجه اعتياد رواني ممكن است ماه ها يا سال ها طول بكشد.

«تعريف اعتياد» (Addiction)

اعتياد واژه اي است قديمي كه امروزه به دليل كاستي هاي آن از اصطلاح «وابستگي مواد» استفاده مي شود. (پيشگيري و درمان اعتياد، عزيزي، مشهد، شابك، 1381)

اعتياد عبارت است از وابستگي بيولوژيكي و رواني يك موجود زنده به ماده اي شيميايي يا كنش و منش با پندار مخصوصي كه در نتيجه كاربرد آن ماده شيميايي و اعمال آن كنش، منش يا پندار ويژه، موجود زنده معتاد، احساس آرامش كرده و دوباره به حالت عادي خود برمي گردد.

اعتياد: يعني خوگرفتن و وابسته شدن جسمي، رواني و عصبي فرد به مواد مخدر كه ترك يا فرار از آن ناممكن و يا بسيار مشكل است.

اعتياد مصرف نابجا ومكرر ماده مخدر كه باعث وابستگي به آنها مي شود. و ترك مصرف اين مواد مشكلات و محروميت هاي بدني و رواني را در پي خواهد داشت (از مقاله دكتر حسين فخر)

«سوء مصرف[13]» يا «وابستگي به مواد[14]»

سوء مصرف حالتي است كه فرد نسبت به مواد اعتياد ندارد ولي آن را مصرف مي كند.

در مقابل بيماران وابسته كساني هستند كه اقدام به مصرف مواد با مشخصاتي كه در بالا براي بيماران وابسته به مواد ذكر شد مطابقت ندارند و شدت مصرف به حدي نمي باشد كه وابسته تلقي شوند. اين گروه از بيماران به طور متناوب مواد مصرف مي كنند. الگوي مصرف اين دسته برخلاف گروه وابسته جنبه اجباري ندارد. اما به هر حال نتايج مصرف و مخرب مواد ظاهر مي شود.

«تعريف اعتياد از جنبه فارماكولوژي»:

اعتياد حالت مقاومتي است كه در نتيجه مصرف متمادي دارو در بدن حاصل شود و استعمال مداوم آن موجب كاسته شدن اثرات تدريجي مي گردد كه بعد از گذشت مدت زماني شخص قادر است مقادير سم دارو را در بدن بدون ناراحتي تحمل كند و در اثر قطع دارو به اختلالات جسمي و رواني دچار گردد.

تعريف نشئگي[15]:

يك حالت پديد آمده خوشي است كه فرد در آن حالت دلواپسي و دل نگراني نداشته و نسبت به تأثيرات خارجي بي توجه و بي علاقه است.

وابستگي[16]:

محققان در ابتدا براي توضيح رابطه معتاد با ماده مخدر از كلمات اعتياد و عادت استفاده مي كردند اما در سال 1965 كلمه وابستگي رواج يافت و امروزه به علت اثرات متفاوت هر ماده يا هر گروه از مواد، وابستگي خاص مطرح مي باشد.

تعاريف:

تحمل[17] : عبارت است از كاهش اثر يك ماده، در نتيجه مصرف طولاني آن، به عنوان مثال فردي كه با يك نخود ترياك به حد «نشئه شدن» يعني مسموميت با آن ماده مي رسد، پس از مدتي،
(مثلاً چند ماه) احساس مي كند اين مقدار ماده ديگر او را «نشئه» نمي كند. به عبارت ديگر، به ماده تحمل پيدا مي كند، و بايد براي كسب اثر اوليه مقدار مصرف ماده را افزايش مي دهد. تمام مواد اعتياد آور كم و بيش خاصيت ايجاد تحمل را دارند.

افراد معتاد ناچارند در سير زمان، هرچند وقت يك بار مقدار مصرف ماده را افزايش دهند.

وابستگي مواد:

عبارت است از مصرف بيمارگونه يك ماده، كه به ناراحتي قابل ملاحظه منجر شده و حداقل 3 تا از علائم زير به مدت يك سال وجود داشته باشد.

1- تحمل                 2- ماده بيشتر و طولاني تر از آنچه مورد نظر بوده مصرف مي شود.

3- ترك          4- صرف وقت طولاني براي تهيه يا مصرف ماده

5- كنار نهادن فعاليت هاي شغلي و اجتماعي و تفريحي به خاطر مصرف مواد

6- ادامه مصرف مواد عليرغم آگاهي به عوارض جسمي يا رواني آن

ترك [18]: عبارت است از بروز علائم جسمي، با كاهش يا قطع مصرف طولاني مدت مواد مخدر، اين علائم جسمي، در مورد هر ماده اختصاصي است.

اعتياد به 2 دسته تقسيم مي شود:

1- اعتياد مجاز: به وابستگي و تداوم در مصرف موادي كه به عنوان دارو شناخته شده و به طور طبيعي يا مصنوعي به دست مي آيد و معمولاً شامل بسياري از مواد دارويي به ويژه آرام بخش ها و خواب آورها مي شودكه با تجويز پزشك يا اغلب خودسرانه مصرف مي شود.

2- اعتياد غيرمجاز: به وابستگي فرد به مصرف هميشگي مواد و بهره گيري از عواملي كه بنابر قوانين كشوري يا بين المللي غيرمجاز شناخته مي شود، اين امر در نتيجه ناپسندبودن مظاهر اعتياد از ديدگاه پزشكي، بهداشتي، رواني و اجتماعي غيرمجاز تلقي مي شود.

اعتياد به هر شكلي كه باشد، معمولاً طي يك دوره 3 مرحله اي انجام مي گيرد كه اين مراحل عبارتند از:

الف) مرحله آشنايي: در اين مرحله شخص در اثر مسامحه يا تشويق ديگران يا ميل به انجام كار تفريحي يا كنجكاوي يا علل ديگر مانند كسب لذت، به مصرف  مواد مخدر آشنا مي شود.

ب) مرحله ميل به افزايش مواد: در اين مرحله، بدن هر روز به مواد بيشتري نياز پيدا مي كند و بعد از مدت ها مصرف براي رهايي از آن با اميال خود دست به مبارزه مي زند.

ج) مرحله اعتياد (بيماري):

در اين مرحله، بعد از شك و ترديد و شايد مدتي ترك اعتياد شخص سرانجام به مرحله اعتياد واقعي مي رسد كه اگر مواد مخدر كم يا بدون رعايت ترتيبات لازم ناگهان قطع شود نشانه هاي سندرم محروميت بروز مي كند. (زيان هاي اعتياد، نشريه اطلاعات، 26/7/79)

«عوارض اعتياد يا سوء مصرف مواد مخدر»

از عوارض و زيان هايي كه مصرف مواد مخدر بر بدن و روان انسان به جاي مي گذارد مي توان موارد زير را ذكر كرد:

1- عوارض جسمي             2- عوارض شناختي            3- عوارض رواني

4- عوارض اجتماعي            5- عوارض روانشناختي

1- عوارض جسمي:

اگر مصرف روزانه معتاد متوقف گردد و از 10 تا 12 ساعت تجاوز كند، به عوارض جسمي و ناراحتيهايي عصبي، اضطراب، بيقراري، عطسه، ريزش مكرر آب از بيني و چشم، رنگ چهره تيره و كدر، بي اشتهايي، و ... مبتلا مي شود.

از عوارض جسماني ديگر اعتياد به مواد مخدر مي توان به انواع بيماري هاي كبدي، بيماري هاي كليوي، بيماري هاي قلبي و خوني، سوء تغذيه و عوارض ناشي از آن، پيري و مرگ زودرس ناشي از همه اين عوامل اشاره كرد. لازم است بدانيم كه آمار مرگ و مير ناشي از سوء مصرف مواد مخدر (به نقل از پزشكي قانوني) حاكي از افزايش تلفات بوده و به طور ميانگين در ايران در سال 1377 هر ماه 100 نفر در رابطه با سوء مصرف مواد مخدر جان خود را از دست داده اند.

2- عوارض شناختي:

شامل اشكال در حافظه و از بين رفتن تمركز و خودآگاهي و مشكل در يادگيري و وقت شناسي

3- عوارض رواني:

سوء مصرف مواد مخدر، زيان هاي قابل توجهي را به فرد و جامعه وارد مي سازد. يكي از اين زيانها، عوارض رواني مي باشد. فرد معتاد بر اثر مصرف مواد مخدر فاقد تعادل رواني است و لاابالي گري، عدم توجه به اصول و مقررات جامعه، تسليم شدن در برابر پيشامدها، ضعف اراده، بي توجهي به مسئوليت هاي فردي و اجتماعي از خصوصيات رفتاري معتاد است و از لحاظ عاطفي نابالغ، عصيانگر و داراي احساسات خصومت زا هستند كه احساس بي كفايتي و تنهايي مي كنند. (زيان هاي اعتياد، نشريه اطلاعات، 26/6/79).

با ادامه اعتياد ميزان مصرف مواد و آسيب هاي ناشي از آن افزايش مي يابد. بسياري از معتادان نيز از عواقب اعتياد اطلاع ندارند.

بسياري از اوقات حالات افسردگي، اضطراب و ساير  مشكلات روانپزشكي اگر به درستي شناسايي و درمان نشوند، مي توانند منجر به عود شوند.

4- عوارض اجتماعي:

معتادان نه تنها مولد و سازنده نيستند، بلكه مصرف كننده هستند كه غير از ضرر اجتماعي هنري ندارند. فرد معتاد نسبت به اعضاي خانواده و خود احساس مسئوليت نمي كند، موقعيت اجتماعي او متزلزل است. به ديگران اعتماد ندارد و به ندرت مي تواند پيوندهاي مستحكم عاطفي و وفاداري و تعهد داشته باشد.

(زيان هاي اعتياد، نشريه اطلاعات 26/9/79).

شخص معتاد، از ارزش هاي اجتماعي و اخلاقي تهي مي شود و نمي تواند تابع قانون باشد. حالت بي تفاوتي و حتي ضد قانوني افراد معتاد سبب مي شود كه سياست بازان جهان به اين طبقه چشم بدوزند و آنها را عاملان جنايت و قتل و خرابي قرار دهند.

از جنبه هاي اجتماعي نيز ارتكاب انواع جرايم از عوارض و علل مهم اعتياد است.

اثر زيان بار اعتياد نيز در نسل خطرآفرين است.

بي نظمي در كار و زندگي خانوادگي و اجتماعي و عدم احساس مسئوليت و تضاد با اطرافيان و ناسازگاري و ايجاد زمينه براي برانگيختن بيمار به ارتكاب جرم، جرايم منكراتي و منافي عفت و بالاخره انحطاط اخلاقي و اجتماعي به گونه اي كه آبرو  و عزت نفس فرد را از ميان مي برد كه جزء ديگر آثار اجتماعي اعتياد به مواد مخدر به شمار مي رود.

(علل اعتياد جوان و نوجوانان از نظر روانشناختي .............. كوكبي، مهدي 1383)

تعريف و انواع مواد مخدر و روان گردان:

- تعريف دارو[19]:

دارو تعريف هاي مختلفي دارد هركس دارو را به يك شكل تعريف مي كند تعريف سازمان بهداشت جهاني دارو را اينگونه تعريف مي كند:

«هر ماده اي كه وقتي وارد بدن موجود زنده شود موجب تغيير يا تعديل در خاصيت يا عمل موجود زنده گردد.»

تعريف مخدرها[20]:

تعريف سازمان بهداشت جهاني از ماده مخدر اين است: «هر ماده اي كه پس از وارد شدن به درون ارگانيزم بتواند به يك يا چند عملكرد از عملكردهاي آن اثر بگذارد ماده مخدر است.»

اين تعريف مصرف كنندگان مواد مخدر را افراد غيرطبيعي نمي داند و داراي اين مزيت است كه همه مخدرهاي قانوني و مخدرهاي غيرقانوني نظير: هروئين و ال.اس.دي. را در بر مي گيرد.

- مخدرها به لحاظ شدت خطر به 2 گروه تقسيم مي شوند:

1- مخدرهاي سبك[21]:

در مقابل مخدر سنگين گروه بندي و اصطلاحي است كه براي مخدرهاي بي خطر آورده شده است.

2- مخدرهاي سنگين[22]:

اصطلاحي است براي تعدادي از مخدرها در مقابل مخدرهاي سبك به منظور آن نوع مواد مخدري است كه آنها را خطرناك تلقي مي شوند.

3- مواد تنفسي: براي ايجاد سرگيجه، بي خيالي و سردرگمي.

- حلال ها (بنزين، تينر نقاشي، مواد غلط گيري)

- گازها (فرئون، نيترواكسيدها، افشانه ها)

- چسب ها (لاك، سيمان پلاستيكي، چسب هواپيما)

- شوينده ها (لكه برها، مواد خشك شويي، پاك كننده گريس)

4- مواد توهم زا: ايجاد حالت وهم آلود، احساس شناوري، دريافت هاي عجيب و غريب از واقعيت، احساسات غيرعادي و شديد، هيجان، شعف.

- كانابينول ها (ماري جوانا، حشيش، THC)

تعريف مواد مخدر[23] يا افيوني:

مواد مخدر به چه موادي گفته مي شود؟ اين سئوالي است كه قبل از پرداختن به انواع مواد مخدر بايد به آن پاسخ داد. اصطلاحاً مواد مخدر به كليه مواد طبيعي و شيميايي گفته مي شود كه اعتياد آور باشد. بعضي از اين مواد تحذيركننده نبوده، بلكه ممكن است ايجاد تحرك و توهم نمايند. به طور كلي مواد مخدر به موادي اطلاق مي شود كه مصرف آنها در انسان حالاتي غيرعادي ايجاد نمايد. اين حالات كه عموماً لذت بخش هستند، و به صورت موقت و كاذب ايجاد مي شوند. (پژوهش نو در مواد مخدر و اعتياد، قربان حسيني، سپهر، 1368)

- افيون يا ماده مخدر ماده اي است كه شيميايي يا طبيعي كه نيروهاي رواني را تحريك مي كند و از طريق آثاري كه در احساسات انديشه يا ذهن انسان مي گذارد و در رفتار تأثير مي كند.

يكي از ويژگي هاي مواد افيوني ايجاد اعتياد يا وابستگي است. يعني شخص ميل شديد به روزافزوني به مصرف مواد پيدا مي كند.

مواد: شامل كليه تركيبات شيميايي است كه باعث تغيير كاركرد مغز به صورت هيجان، افسردگي، رفتار نابهنجار، عصبانيت يا اختلال در قضاوت و شعور شود.

(پيشگيري و درمان اعتياد، عزيزي، مشهد، شابك، 1381)

مصرف مواد مخدر باعث تغييراتي بر سيستم اعصاب مركزي و روان فرد مي شود. در طبقه بندي DSM IV اختلال هاي وابسته به مواد به طبقاتي ارجاع شده اند كه اين نشانه ها يا نشانگان خاص را در بر مي گيرند كه شامل: دليريوم مسوميت با مواد، دليريوم ناشي از ترك مواد، زوال عقل (دمانس) پايدار ناشي از مواد، اختلال فراموشي (آمنزي) پايدار ناشي از مواد، اختلال سايكوتيك ناشي از مواد، اختلال خلقي ناشي از مواد، اختلال اضطرابي ناشي از مواد، كژكاري جنسي ناشي از مواد، و اختلال خواب ناشي از مواد مي باشد. (راهنماي كاربردي ....... وزيريان، محسن ...............)

مصرف مواد براي مصرف كننده حالت لذت بخش دارد و بروز همين حالات و كيف و لذت پس از اولين مصرف –كه در بعضي موارد فقط به علت كنجكاوي مبادرت به آن مي گردد- باعث تداوم مصرف و اعتياد مي شود. اين مواد در فرهنگ پليس به مواد افيوني يا مكيفها معروف بودند ولي امروزه در زندان ها لفظ (مكيفها) فقط براي قرص هاي آرام بخش و روانگردان استفاده مي شود. به طور خلاصه مواد مخدر موادي هستند كه مصرف آنها در انسان حالت لذت و خوشي كاذبي به وجود مي آورد، و وابستگي جسمي و رواني ايجاد نمايد. (پژوهش نو در مواد مخدر و اعتياد، قربان حسيني، سپهر، 1368)

تأثيرات مواد:

مواد مخدر به آن دسته از موادي گفته مي شود كه از طريق كشيدن، تنفس، بلعيدن، تزريق بالا كشيدن از راه بيني و جذب كردن وارد بدن فرد مي شود و با سرعت هاي گوناگون وارد گردش خون او شده و در نهايت با ورود به مغز وي نحوه احساس، تفكر، دريافت و يا رفتار مصرف كننده را تحت تأثير قرار مي دهد و براي مصرف مواد دلايل متفاوتي دارد.

هريك از انواع مواد مخدر از قدرت ايجاد تغييرات روحي رفتاري در فرد مصرف كننده برخوردار است هر نوع ماده مخدر بر اثر تكرار مصرف باعث ايجاد اعتياد (اجبار به مصرف به رغم مشكلات آشكار به وجود آمده) مي شود. مصرف بسياري از انواع مواد مخدر اعتياد فيزيكي نيز به وجود مي آورد (بدون تحت تأثير ميل، تحمل و ترك مواد، دچار تغييراتي متفاوت مي شود). هريك از انواع مواد مخدر نوعي سم است كه ميزان دفعات تكرار در مصرف آن مي تواند تأثيرات مضر و حتي مهلك داشته باشد.

به قول «مرك»:

«مصرف بيش از حد مواد مخدر شيوه اي است كه در اغلب خودكشي ها مورد استفاده قرار مي گيرد».

- تقسيم بندي مواد مخدر:

متخصصان از شيوه هاي متعددي براي تقسيم بندي مواد مخدر گوناگون استفاده مي كنند آنچه در زير آمده است فهرست قطعي تقسيم بندي مواد مخدر نيست اما تلاشي براي تلفيق چند سيستم تقسيم بندي در فهرستي خاص است.

1- مواد افسرده كننده: براي تسكين، درمان اضطراب، استراحت، به خواب رفتن، تسكين تنش و دلشوره

- الكل (آبجو، شراب، مشروبات الكلي قوي)

- باربيتورات ها (آرام بخش ها مانند نمبوتال و فنوباربيتال)

- تسكين دهنده ها (واليوم، ليبريوم، تورازين)

- خواب آورها (انواع قرص هاي خواب آور)

2- مواد مخدر: كنترل درد

- داروهاي مخدر (تجويز داروهاي مسكن قوي مانند مرفين و كدئين، هروئين، كه در امريكا غيرقانوني است، اما مصرف پزشكي آن در برخي كشورهاي ديگر مجاز است).

«مواد افيوني يا مواد مخدر»

انسان براي درمان بيماري هاي جسمي و رواني خود مبادرت به مصرف دارو براي بهبود بيماري و يا تسكيني علائم آن مي كند. مواد مؤثر بر وضعيت رواني عمدتاً نه به منظور درمان و تسكين و آلام بيماري بلكه براي تغيير در رفتار و هيجانات مصرف كننده، مورد سوء مصرف قرار مي گيرد.

مواد: شامل كليه تركيبات شيميايي است كه باعث تغيير كاركرد مغز به صورت هيجان، افسردگي، رفتار نابهنجار و عصبانيت يا اختلال در قضاوت و شعور شود.

در اين پژوهش تعريف پيشنهاد شده از سوي سازمان بهداشت رواني جهاني (WHO) براي واژه «Drug» به كار گرفته شده كه شامل همه مواد روان گردان است، يعني «... هر ماده اي كه وقتي توسط موجود زنده مصرف شود ممكن است موجب تغيير در شناخت، خلق، رفتارشناختي يا كاركرد حركتي شود».

«زنداني»

تعريف عملياتي زنداني عبارت است از كساني و افرادي كه طبق تشخيص روانپزشك و پزشك معتاد و مبتلا به مصرف مواد مخدر مي باشد و طبق قانون اكنون در زندان به سر مي برند.

«غير زنداني»

در اين پژوهش غيرقانوني افرادي مي باشند كه مبتلا به بيماري اعتياد و سوء مصرف مواد بوده و طبق تشخيص پزشك پس از گذراندن مراحل سم زدايي اكنون مشغول به ترك اعتياد بوده و در مراكز بازپروري ساكن مي باشند.

- آثار مصرف مواد افيوني:

آثار مصرف مواد افيوني تا 8 ساعت پس از مصرف باقي مي ماند.

- تغييرات رفتاري يا رواني (ابتدا سرخوشي و سپس بي تفاوتي، كج خلقي و پرخاشگري، بي قراري يا كندي و اختلال قضاوت)

- تهوع و استفراغ      - كاهش احساس درد                   - احساس گرما، گر گرفتن و خارش بيني

- كاهش فشار خون   - افت عملكرد شغلي و اجتماعي

(رحيمي موقر، آفرين و همكاران، 1376)

- عوارض مصرف طولاني مواد افيوني:

اعتياد (مواد افيوني به شدت اعتياد آورند و تنها با چندبار مصرف نسبت به آنها وابستگي و تحمل ايجاد مي شود).

- يبوست مزمن                  - تيره شدن رنگ پوست       - كاهش وزن و سوء تغذيه

- پايين آمدن سطح سلامتي به علت بي توجهي به وضعيت بهداشتي و مراقبت هاي فردي

- تغيير ساعت خواب و بيداري، خواب آلودگي و چرت زدن در طول روز

- افسردگي

(رحيمي موقر؛ آفرين و همكاران، 1376)

- علائم مسموميت (overdose) با مواد افيوني:

- انقباض شديد مردمك        - اختلال توجه و حافظه        - كاهش درجه حرارت بدن

- كاهش تعداد ضربان قلب    - ضعف شديد تنفسي                   - افت فشار خون       - اغما

(راهنماي كاربردي درمان سوء مصرف كنندگان مواد، وزيريان، محسن، 1381)

تعريف زندان:

زندان در لغت به معني بنديخانه –جايي كه محكومان و تبهكاران را در آنجا نگاه مي دارند، و محبس است. (فرهنگ عميد)

در يكي از تعاريف زندان به نقل از الطرق الحكميه في السياسه الشرعيه آمده است:

«زندان و حبس شرعي، زندان كردن فرد در مكاني تنگ و محدود نيست بلكه تنها محدودكردن وي و جلوگيري از تصرفات وي آنگونه كه خودش مي خواهد است حال اين محدودكردن مي تواند در خانه يا مسجدي باشد يا به صورت آن كه طلبكار مراقب و همراه وي باشد. به همين جهت پيامبر (ص) زنداني را اسير ناميد»

(الطرق الحكميه في السياسه الشرعيه، محمد بن قيهم الجوزيه، چاپ بيروت ص 114)

- تعريف زندان از نظر قانون:

تنها مستند قانوني موجود آئين نامه و مقررات زندان ها است كه در ماده 3 اين گونه آمده است: «زندان محلي است كه در آن متهمان و محكومان با اقرار يا حكم كتبي مقام قضايي موقتاً يا براي مدت معيني و يا به طور دائم به منظور اصلاح و تربيت و درمان نارسائيها و بيماري هاي اجتماعي و تحمل كيفر نگهداري مي شوند.» (آئين نامه و مقررات زندانهاي جمهوري اسلامي ص 1)

اصلاح و تربيت و نگهداري متهمان و مجرمين بر اساس اصول و ضوابطي مي باشد كه عبارتند از:

1- تعيين و تشخيص و شناخت شخصيت[24] مجرمين:

واژه شخصيت كه در زبانهاي لاتين ونگدوساكسون خوتنده مي شود از ريشه لاتيني آن كه عبارت از نقاب يا ماسكي بود كه بازيگران تئاتر در يونان قديم به صورت خود مي زدند نشأت گرفته است. مفهوم اصلي و اوليه شخصيت تصويري صوري و اجتماعي است كه بر اساس نقشي كه فرد در جامعه بازي مي كند ترسيم مي شود.

يادگيري، انگيزه ادراك، تفكر، عواطف و احساسات، هوش و مانند آن در واقع از اجزاي تشكيل دهنده شخصيت به شمار مي روند.

با اجراي تست هاي روان شناسي در ميان زندانيان و شناخت نوع شخصيت افراد آنان را طبقه بندي مي كنند.

2- طبقه بندي بر اساس نوع جرم:

در اين نوع طبقه بندي مجرمين را بر اساس جرم ارتكابي طبقه بندي مي كنند. از محاسن اين نوع طبقه بندي مصونيت زندانيان از بدآموزي هاي زندانيان داراي جرائم متفاوت است براي مثال، در صورت عدم رعايت طبقه بندي ممكن است مجرمين سارق در بين زندانيان مواد مخدر و معتاد به اعتياد و نيز گرايش پيدا كنند و پس از آزادي به مواد مخدر نيز آلوده شوند. و يا زندانيان معتاد ممكن است به علت مجاورت و همنشيني با زندانيان سارق با شگردهاي سرقت آشنا شوند و پس از آزادي دست به سرقت بزنند كه با جداسازي آنها از يكديگر مي توان از اين معضل جلوگيري كرد.

از معايب آن تخصصي شدن مجرمين در آن جرم است به طوري كه با تجمع زندانيان داراي يك جرم در محل شگردهاي مختلف آن جرم را از راه تجربه به ساير مجرمين منتقل مي شود. لذا مجرم در جرم ارتكابي خود متخصص مي شود.

3- طبقه بندي بر اساس سن:

در اين نوع از طبقه بندي، مجرمين بر اساس ميزان سن به صورت اطفال زير 18 سال، نوجوانان 18 تا 22 سال، جوانان تا 25 سال و بزرگسالان از 25 سال به بالا تقسيم مي شوند.

4- نگهداري بر اساس سابقه:

با توجه به اين كه زندانيان سابقه دار، به ارتكاب جرم عادت دارند اصلاح و تربيت آنها با مشكلات عديده اي مواجه مي شود. لذا ضروري است كه زندانيان سابقه دار از ساير زندانيان جدا شوند.

(پژوهشي درباره زندانباني اسلامي، 1375)

رئيس سازمان زندان ها: آمار زندانيان كشور 25% افزايش يافته است.

طبق گفتة رئيس سازمان زندان هاي كشور: آمار زندان كشور در 6 ماه نخست امسال نسبت به مدت مشابه سال گذشته 25% افزايش يافته است.

وي مواد مخدر را مهمترين آسيب اجتماعي دانست به گونه اي كه از زندانيان كشور 102 هزار نفر آنان در ارتباط با مواد مخدر و اعتياد زنداني هستند.

- معيارهاي تشخيص DSM-IV براي وابستگي به مواد[25]

براي تشخيص وابستگي به مواد، حداقل سه نشانه از نشانه هاي زير لازم است:

1- تحمل[26]: افزايش تدريجي مقدار ماده مصرفي لازم، براي دستيابي به علائم مصرف آن ماده

2- پيدايش علايم ترك درصورت عدم مصرف يا كاهش مقدار مصرف

3- تمايل دايم و تلاش هاي ناموفق براي كاهش يا قطع مصرف ماده

4- مختل شدن فعاليت هاي اجتماعي، شغلي و تفريحي

5- تداوم مصرف ماده علي رغم آگاهي از عوارض آن

- معيارهاي تشخيص DSM-IV براي سوء مصرف مواد[27].

براي تشخيص سوء مصرف مواد، دست كم يكي از نشانه هاي زير لازم است:

1- تداوم مصرف مواد كه موجب مختل شدن فعاليت هاي اجتماعي، شغلي و تفريحي شود (مثلاً غيبت از مدرسه يا بي اعتنايي به مسئوليت هاي شغلي).

2- تداوم مصرف مواد در موقعيت هاي خطرناك (مثلاً هنگام رانندگي يا كار با وسايل مكانيكي)

3- بروز مكرر تخلفات قانوني (مثل جلب شدن به كلانتري)

4- تداوم مصرف مواد، علي رغم بروز مشكلات اجتماعي و بين فردي (مثل درگيري با همسر)

(راهنماي تشخيصي و آماري اختلالات رواني، انجمن روان پزشكي امريكا، جلد اول، شابك، 1379)

- اختلالات رواني در اعتياد چه نقشي دارند؟

- آيا اختلال رواني اوليه مي تواند به معتاد شدن فرد بيانجامد؟

اول آن كه حدود 60% معتادان دچار يك اختلال رواني ديگر نيز هستند.

اين ارتباط دوسويه است، يعني هم افسردگي و اضطراب و انواع و اقسام اختلالات كنترل تكانه و انواع خاصي از اختلالات شخصيت مي تواند زمينه ساز اعتياد افراد شود و هم اعتياد مي تواند زمينه اي براي برخي از اختلالات رواني مثل افسردگي شود. مصرف مواد، دستگاه عصبي را ويران مي سازد. اين تأثير به چند شكل اتفاق مي افتد: اولين تأثير آن وابستگي به مواد است كه مردم و غيرمتخصصان به آن اعتياد مي گويند. ما در بدن دستگاهي داريم كه در پاسخ به درد يا فشار رواني ماده اي آزاد مي كند كه اين دو را كاهش مي دهد. به اين ماده ترياك يا مرفين داخلي مي گويند.

ساز و كار معتاد يا دلبسته شدن تدريجي فرد بر اثر مصرف مواد به زبان ساده به اين صورت است كه وقتي به هر دليلي فرد از بيرون ترياك خارجي به بدن برساند، اين دستگاه ديگر نيازي به فعاليت نمي بيند. با گذشت زمان از كار مي افتد و تعطيل مي شود. به اين ترتيب فرد به آن منبع خارجي وابسته مي شود. مثلاً ماده معروف به x كه دستگاه عصبي را به نحو مخربي تحريك مي كند، از طريق تخريب غشاي حبابجه هاي حاوي سروتونين در انتهاي سلول هاي عصبي مغز عمل مي كند و اين تخريب بازگشت ناپذير است. نهايتاً كمبود شديد سرتونين فرد را دچار افسردگي شديد مي كند.

علاوه بر عوارض جهاني و فردي عوارض رواني و اجتماعي نيز در بردارد.

ظاهراً امروزه، مصرف مواد مخدر بيشتر «مد روز» به خود گرفته خصوصاً در بين قشر جوان و نوجوانان مانند موسيقي يا لباس براي پذيرفته شدن در گروه همسالان خود را با آن منطبق مي سازند. مسائل مربوط به مواد مخدر تازگي نداشته و اثرات آن نيز همواره در سرنوشت ملت ها و اقوام قابل جستجو است.

در زمان ما مسئله مواد مخدر شكل مخاطره آميز و كاملاً پيچيده اي به خود گرفته و در عين حال گسترش جهاني يافته است. امروز اعتياد به مواد مخدر به صورت يك بحران و طغيان و يك مسئله بغرنج و پيچيده درآمده است كه اساس اجتماع و شالوده خانواده ها را تهديد به فنا و سقوط مي كند و هستي ملت ها را به خاك و خاكستر تبديل سازد و در سيه چال بدبختي و فلاكت باز مي نشاند. تلفات و خسارات مادي و معنوي آن كم تر از جنگ ها و درگيري هاي عمومي و بين المللي نيست با اين فرق اساسي كه مرگ در جنگ ها اغلب بر اساس آرمان و عقيده و توأم با عزت و شرف است ولي نابودي در پاي اعتياد پنهاني و قرين بي هدفي و توأم با فلاكت فرد است.

جاي تأسف است كه به موازات پيشرفت هاي علمي و صنعتي، اعتياد به مواد مخدر در سرتاسر جهان شيوع پيدا مي كند و هر روز به صورت تصاعدي بر ارقام و آمار معتادان افزوده مي گردد و بنياد هاي اخلاقي و معنوي و اجتماعي را متزلزل و تباه مي سازد و جوانان را گروه گروه مسموم و به مرگ هاي مصنوعي و زودرس محكوم مي سازد و هر روز در حال توسعه و گسترش مي باشد و نخستين قربانيان آن جوانان و عناصر كم تجربه اجتماع هستند كه شالوده هاي جامعه بر اساس لياقت و استعدادهاي آنان بناگزاري مي شود.

اعتياد و سوء مصرف مواد مخدر از زبان آمار و ارقام:

- بيش از بيست و يك ميليون نفر در جهان به سوء مصرف مواد مخدر (كوكائين و هروئين) مبتلا هستند.

- بيش از سي ميليون نفر در جهان به سوء مصرف نوعي از «آمفتامين ها» مبتلا هستند.

- مواد مخدر تحريك كننده از نوع «آمفتامين ها» امروزه بالقوه به صورت يك مسأله ي جهاني درآمده است. به طوري كه مواد مخدر توليدشده گياهي و مصنوعي را به شدت تحت تأثير قرار داده است.

بسياري از والدين تصور مي كنند كه اگر فرزندانشان مواد مخدر مصرف كنند، متوجه مصرف مواد مخدر فرزندانشان خواهند شد.

اين باور و تصور والدين درست نيست، زيرا با عرضه مواد مخدر ارزان قيمت و قابل دسترسي، كنترل فرزندان آگاهي از آلودگي آن ها بسيار سخت و گاهي غيرممكن است.

جوانان تصور مي كنند كه مصرف برخي از مواد مخدر براي انبساط خاطر و تفريح زياد مسأله ساز نيست. در صورتي كه تمام مواد مخدر زيان آور بوده و از صدمات جسمي و رواني عميقي بر مصرف كننده مي گذارد.

تصور مي شود كه فقط افراد ضعيف النفس معتاد مي شوند. حقيقت امر اين است كه افراد در اثر معتاد شدن، ضعيف النفس مي شوند. به عبارت ديگر، در وهله اول، هيچ كس مواد مخدر را براي معتاد شدن مصرف نمي كند.

مصرف مواد مخدر از سوي افراد يك گناه قابل اغماض است كه فقط به خود مصرف كننده زيان مي رساند، اما حقيقت اين است كه فرد معتاد با مصرف مواد مخدر، نه تنها خانواده اش را از هم مي پاشد بلكه بر كارايي توليد جامعه و آسيب زايي جامعه اثر سوء مي گذارد.

(نشريه ژرفاي تربيت 500)