فهرست مطالب

عنوان...........................................................................................................    صفحه

مقدمه:..................................................................................................................................................... 1

فصل اول : بررسي خانه‌هاي تاريخي كاشان در دوره قاجار

         بخش 1- معماري خانه‌هاي كاشان ................................................................................ 4

         بخش 2-جغرافياي محل ................................................................................................... 8

         بخش 3-قدمت تاريخي خانه‌هاي كاشان........................................................................ 11

فصل دوم:‌ بررسي گچبري در خانه‌هاي كاشان

         بخش 1-مصالح گچبري...................................................................................................... 15

         بخش 3-نقوش گچبري ..................................................................................................... 16

         بخش 2-نحوه اجراي گچبري‌............................................................................................ 17

فصل سوم: قدمت تاريخي گچبري

بخش اول ويژگي وامتياز گچبري خانه‌هاي تاريخي كاشان در دوره قاجار........................... 20

فهرست تصاوير

عنوان...........................................................................................................    صفحه

1- خانه عباسيان ................................................................................................................................ 22

2- معماري خانه بروجرديها ............................................................................................................. 22

3- نماي خانه عباسيان ..................................................................................................................... 23

4- چشمه سليمانيه............................................................................................................................ 23

5- معماري خانه عباسيان ............................................................................................................... 24

6- خانه عامريها.................................................................................................................................... 24

7- خانه طباطبائي............................................................................................................................... 25

8- گچبري خانه بروجردي ها.......................................................................................................... 25

9- خانه بروجردي ها.......................................................................................................................... 26

10- طرح گربه و خورشيد در گچبري خانه عباسيان ............................................................. 26

11- گچبري خانه بروجردي ها....................................................................................................... 27

«مقدمه»

اين تحقيق را به اين علت انتخاب نموده‌ام كه شهرستان كاشان از لحاظ فرهنگي و هنري تاريخچه‌اي كهن و پربار با تمدني چند هزار ساله دارد،‌ كه از تپه‌هاي سيكل آغاز مي‌شود و به تزئينات بسيار ظريف و زيبا در بناها مي‌رسد. اين امر باعث مي‌شود تا هنر دوستان و دانشمندان كشورهاي ديگر را از دير باز به خود جلب نمايد.

براي انجام اين تحقيق محدوديتهاي بسياري وجود داشت، با كمبود منابع مواجه بودم اين تحقيق به صورت ميداني و كتابخانه‌اي صورت گرفته است.

منابعي كه براي اين تحقيق استفاده كرده‌ام عبارتند از كاشان مرواريد كوير، بهشتي در حاشيه كوير،‌ آثار تاريخي شهرستان‌هاي كاشان و نطنز

تعداد 11 عكس در اين تحقيق به چشم مي‌خورد، اين تحقيق شامل سه فصل مي‌باشد.

فصل اول شامل سه بخش مي‌باشد، كه به بررسي معماري، وضعيت جغرافيايي و قدمت تاريخي خانه هاي كاشان مي‌پردازد. 

فصل دوم نيز شامل سه بخش مي‌باشد كه در اين فصل گچبري، مصالح گچبري و نحوة اجراي گچبري بررسي شده است.

در فصل سوم ويژگي و امتياز گچبري خانه هاي كاشان در دوره قاجار بررسي شده است.

هدف من از انجام اين تحقيق اين است كه بتوانم راه تمامي كساني كه براي هنر اين مرز و بوم تلاش كرده‌اند را ادامه دهم و براي شناساندن هنرهاي نه تنها كاشان بلكه شهرهاي ديگر ايران كوشش كنم و اميد آن است كه از اين راه سر بلند بيرون آيم.

در شهرهاي ايران بناهاي بسيار زيبا وجود دارد كه هر يك به نوبه خود بي نظير است اما آنچه كه در اين شهر توجه من را به خود جلب نموده اين است كه هنر گچبري در معماري خانه‌هاي كاشان بي نظير است.

اهميت و ضرورت انجام اين تحقق شناساندن تزئينات گچ بري بر روي خانه‌هاي قديمي دوران قاجاريه در شهر كاشان به مردم آن شهر و به مردم ساير ملل و جوامع ديگر است.

فراهم آوردن زمينه فرهنگي و هنري درباره‌ي تاريخچه كاشان، آثار باستاني آن و پرداختن به جزئيات هنرها و ايجاد علاقه در مردم آن شهر كه هر چه بيشتر  به هنر شهر نشان اهميت داده و آگاهي پيدا كنند به اينكه هر يك از اين هنرها و اين نقوش با چه زحمات و مشتقهايي با حداقل امكانات مشكلات فراوان بوجود آمده‌اند تا خود آنها قبل از ميراث فرهنگي يكي از نگهدارندگان خوب اين آثار باشند. در زمينه هاي هنري ايران هر چقدر هم كه تحقيق و تخصص نماييم باز هم جاي تفكر و تامل باقي است.

فصل اول

بررسي خانه هاي تاريخي كاشان

در دوره قاجار

الف - معماري خانه‌هاي كاشان

شهر كاشان به علت استقرار در جوار كوير، داراي اقليم گرم و خشك با تابستانهاي بسيار گرم و زمستانهاي بسيار سرد است. به همين جهت معماري يافت قديم‌اش متناسب با اوضاع اقليمي و آميخته‌اي از هنرهاي تزئيني مايه گرفته است. معماران كاشان در روزگار گذشته، با توجه به پايبندي مردم كاشان به اعتقادات ديني، خانه‌ها را در عين حال كه داراي فضاي باز، گسترده و روح بخش مي‌باشد طوري طراحي نموده‌اند كه زندگي در هر واحد ساختماني را در فصول چهارگانه كاملا قابل تحمل و آسان مي نموده است.

خانه ها اكثرا داراي سردر ورودي با درهاي مزين به كوبه‌هاي زنانه و مردانه هشتي ‌ ودالاني منكسر بود كه اندرون خانه را از ديد نامحرمان دور مي‌داشت.

اغلب خانه‌ها داراي اندروني و بيروني و متشكل از حياتهاي مشجر و وسيع بودند. اتاقهاي سه دري، پنج دري متناسب با فصول مختلف در اطراف حياط جاي مي‌گرفتند. از جمله مهمترين فضاهاي اين خانه،‌ ايوانها و تالار بزرگ بود كه در ضلع شمالي و جنوبي حياط ساخته مي‌شد. درها و پنجره‌هاي اين تالار واتاقها معمولا با انواع پنجره‌هاي زيبا با شيشه هاي الوان و اشكال مختلف متناسب با موقعيت فصلي اتاقهاي خانه زينت مي‌يافتند.

احداث سردابه‌هاي بزرگ جهت استفاده در تابستهاي گرم و ايجاد هواكش در پشت سردابه‌ها از جمله خصوصيات معماري خانه‌هاي قديمي كاشان است. [1]

با توجه به وضعيت جغرافيايي وآب وهوائي منطقه كويري خانه‌ها را گود مي‌ساختند تا بنا عايق حوارت و صدا باشد كه به اين روش ساخت گودال باغچه گويند.

براي نمونه خانه عباسيان در زمين 5 هزار متر مربع با زير بناي 7هزار متر مربع به صورت گودال باغچه ساخته شده است.«تصويرشماره1»

بافت سني كاشان متشكل از كوچه‌هاي پيچ در پيچ با ديوارهاي بلند خشتي است كه تقريبا در فواصل مختلف مسقف مي‌باشد اين سبك معماري به سبب موقعيت خاص جغرافياي بهترين فرم معماري كويري است زيرا از طرفي از هجوم بيرحمانه شنهاي داغ و طوفانهاي كويري مي‌كاهد و از سوي ديگر هنوز سرماي زمستان را مهار مي‌نمايد.

كاشان يكي از شهرستانهايي است كه در آنجا نمونه‌هاي جالبي از شاهكارهاي هنر ايران يافت مي‌شود. آثار معماري كه در اين شهر باقي مانده معدودي از دوره صفويه و بقيه از آثار دوره قاجاريه است.

خانه‌هاي برزگ قديمي ساز و ساختمانهاي باشكوه كه تاكنون با طرح و نقشه اوليه خود بدون تغييرات مهمي باقي مانده است عموما متعلق به زمان قاجاريه يعني از عهد سلطنت فتحلي‌شاه تا آغاز دوره مشروطيت مي‌باشد.

هر چند دوره  قاجاريه دوره ركود و تنزل فنون معماري ايران بشمار مي‌رود. در شهر كاشان به دليل خرابيهاي حاصل از زلزله، نياز به ساخت بناها و ساختمانهاي جديد موجب مي‌شود كه يك نوع فعاليت وسيع و همه جانبه‌اي در فنون معماري مشاهده گردد.

اين فنون آميخته‌اي با مزاياي خاص اقليمي بوده و با هنرهاي تاريخي و محلي مزين و گشته است.

گروهي از دانشگاهيان تهران در نتيجه بازديد بررسيهاي علمي به وسيله كتاب سرپرستي كارشناسان و استادان معماري و باستان شناسي از آثار تاريخي كاشان به عمل آوردند بدين گونه اظهار عقيده نموده‌اند:

« بدون شك كاشان از نظر آثار معماري يكي از غني‌ترين شهرهاي ايران بوده و بسياري از بناهاي تاريخي آن را مي‌توان در رديف بهترين شاهكارهاي ايران به شمار آورد.

علل اصلي اين موضوع را مي‌توان در چند قسمت خلاصه كرده و مورد مطالعه قرار داد:

الف: موقعيت تاريخي و توجهي كه سلاطين دوره‌هاي مختلف به آباداني و ايجاد بناهاي مختلف در شهر كاشان داشته‌اند به همين دليل است كه مثلا چون در دوره سلطنت قاجاريه توجه بيشتري به كاشان شده است، بهترين آثار اين دوره را در كاشان مي‌يابيم.

ب: موقعيت جعرافيايي و آب وهواي خشك و گرم كاشان نيز يكي از علل بوجود آورنده ساختمانهاي جالب و سبك معماري به خصوص اين شهر مي‌باشد.

ج: وجود معماران با تجربه و با ذوق در كاشان را، و خصوصا ايماني كه اين هنرمندان به كار خود داشته‌اند نيز مي‌توان يكي از جهات پيشرفت معماري اين شهر داشت، خصوصا كه ثروتمندان نيكوكاري نيز بوده‌اند كه به كارهاي ساختماني علاقمند بوده و اين هنرمندان را تشويق كرده‌اند.»[2]

خانه بروجردي در كوه سلطان مير احمد از نظر خصوصيات معماري محلي جامع و يكي از بهترين خانه‌هاي دو قرن اخير شناخته شده به طوري كه پس از بررسي‌هاي دقيق گروههاي مختلف علمي وقتي موسسات ايران و كشورهاي بيگانه مورد تحسين همگي واقع گشته است (عكس شماره2)

خانه عباسيها نيز از لحاظ خصوصيات معماري و تزئينات گچبري و آينده‌كاري زيبا و بي‌نظير است. (عكس شماره3)

ب:‌ بررسي وضعيت جغرافياي محل:

«شهرستان كاشان كه در ناحيه مركزي ايران واقع شده حدود غربي و جنوبي آن به ارتفاعات سلسل حيال مركزي (كوه رود) منتهي مي‌گردد.

آباديهاي دامنه اين كوهستان عموما داراي آب وهواي لطيف و معتدل مي‌باشد ولي از جانب شمال و مشرق كه به زمينهاي شوره‌زار كوير مركزي ايران اتصال پيدا مي‌كند، هواي آن به تدريج گرم و خشك و سوزان مي‌گردد»[3]

كاشان از طرف شمال به شهرستان گرمسار و درياچه نمك،‌ از سوي شمال غربي به شهرستان قم، از مشرق به شهرستان اردستان،‌ از جنوب به شهرستان نطنز و  بخش هيمه و از جانب مغرب به شهرستان دليجان محدود است. هر چند شمال شرق و مشرق كاشان را كوير احاطه كرده اما از سوي غرب و جنوب، در جوار كوههاي سر به فلك كشيده‌اي قرار گرفته است، كه در حقيقت دنبال سلسله جبال مركزي ايران مي‌باشد.

اين رشته كوهها داراي قلل مرتفعي هستند كه مهمترين و بلندترين آنها كوه كركس به ارتفاع 3898 متر در نزديكي نطنز قد برافراشته است. قلل ديگر آن عبارتند از قله نيا سرجا ارتفاع 3600 متر و كوه هفت كتل به بلنداي 3003 متر»[4]

جاري آبهايي كه اين كوهسار به طرف دامنه‌هاي شمال و مشرق جريان مي‌يابند، بخشي از اراضي كاشان و حومه را مشروب مي‌سازد.

از مهمترين اين چشمه سارها چشمه فين است كه در دامنه كوه دندانه و هفت كتل ظاهر مي‌شود. علاوه بر اين كه فين عليا و فين منطي بوسيله آب آن مشرب مي‌گردد، روستاهاي ديگر نيز از آب اين چشمه بهره‌مند مي‌شوند. از ديگر چشمه‌هاي اطراف كاشان چشمه «جوره بزرگ» و «چشمه جور كوچك» هستند كه از فرار كوههاي قمص مي‌جوشند، سپس به يكديگر ملحق شده به قمص وارد مي‌شوند. چشمه نياسر، چشمه نابر، چشمه جهق،‌ چشمه باريگرسف و چشمه ابيانه نيز از مهمترين چشمه‌هاي كاشان به شمار مي‌آيند.

رودخانه‌هاي ديرگ كاشان در حقيقت خشك رودهاي هستند كه فصول پرباران بستر سيلابهاي تند مي‌شوند،‌ در پايان به طرف ريگزارهاي تفتيده كوير سرازير مي‌شوند.

هواي كاشان به علت مجاورتش با دشت كوير داراي تابستانهاي گرم و خشك با ميزان بارندگي بسيار كم است اما مناطقي چون مشهد اردهال، قمصر و نطنز كه در دامنه رشته‌ كوهها جاي گرفته‌اند از آب و هواي معتدل و سردسير برخوردارند «موقع جغرافيايي شهر كاشان و مشخصات آب وهواي آن از اين قرار است :‌ عرض شمالي از خط استوا 34 درجه

طول شرقي آن از گرينويچ:   51 درجه و 27 دقيقه

ارتفاع آن نسبت به سطح دريا  945متر

حرارت متوسط تابستان 38 درجه سانتيگراد

بر اثر اوضاع اقليمي و عوامل طبيعي اين منطقه آب و هواي شهر كاشان گرم و خشك ولي ؟؟؟ مي‌باشد. چنانچه يكي از مسافرين بيگانه در اوايل قرن حاضر در سفرنامه خود مي‌نويسد: «هواي آزاد و آسمان آبي رنگ كاشان ايده آل آدمي است.»[5]

چون در محدود كاشان از قديم الايام رودخانه شادابي وجود نداشته و چشمه سارهاي طبيعي هم كمياب بوده سكنه آنجا جهت نيازمنديهاي كشاورزي و آبياري به وسيله حضر قناهاي عميق، كه گاهي آن‌ها بالغ بر يكصدمتر مي‌گرديد و طول مجازي زيرزميني هر يك هم از ده كيلومتر تجاوز نمي‌نموده، مختصر آن به دست مي‌آورده‌اند. همانطور كه ذكر شد تنها منبع پرآب  سرشاري كه در حدود چلگه و همواري كاشان تقريبا با  وضع ثابتي هم جريان دارد منحصر به چشمه سليمانه بوده و بس (عكس شماره 4)

منطقه گرمسير كاشان به واسطه هواي خشك و خالي از رطوبت، كه خاك سفت و سختي دارد، براي كشاورزي و درختكاري چندان مساعد نيست؛‌ مگر به وسيله كود و رشوه زياد دادن به زمين و سيراب نمودن كشتزارها با آبهاي .

پ :‌ قدمت تاريخي خانه‌هاي كاشان:

وجود يكي از قديمي‌ترين مراكز تمدنهاي كهن در حد فاصل بين كاشان و فين بنام تپه‌هاي سيلك نشان مي‌دهد كه در حدود 4500ق.م. اقوامي كه داراي تمدن قابل ملاحظه‌اي بوده‌اند و و وسايل كار آنها را بيشتر سنگ و استخوان تشكيل مي‌داده است در اين مكان مستقر شده‌اند.

با محله اعراب، كاشان به تسخير مسلمانان درآمد و از اين پس همواره از توابع امير نشين اصفهان بود ليكن اعتبار و اهميت گذشته را نداشت.

كاشان به علت فقدان استحكام دفاعي همواره مورد تعدي ديلمي‌ها بود تا در قرن دوم هجري به دستور و كمك از بيده خاتون همسر هارون الرشيد، برج و بارويي برگرد شهر احداث گرديد ولي بواسطه زلزله سختي كه در سالهاي 239و242 در كاشان و اصفهان روي داد برج و باروي شهر آسيب جديدي ديد.[6]

اما ديري نپائيد كه كاشان به همت فرمانروايان شيعي مذهب آل بويه توسعه يافت.در دوره سلجوقيان كاشان از اهميت و اعتبار زيادي برخور دار بود و در اين دوره بناهاي زيادي برجاي مانده است . مانند مدرسه و كتابخانه شرفيه و مدارس مجديه.

در زمان صفويه بخصوص در زمان شاه عباس به علت علاقه و افرش به كاشان آباديهاي زيادي در كنار قمصر و ايجاد كرد و عمارتهاي زيادي بنام صفي آباد است.

در دوره‌هاي بعد نيز بر اثر پيشامدهاي طبيعي يا اجتماعي و بخصوص زلزله بيان كن سالهاي 198و1192 ه.ق. اكثر خانه هاي تاريخي، با آن همه آثار ذوق هنرهاي ملي نيست و نابود گرديد.

تا آنكه در اوايل عهد قاجاريه بر اثر جنبشي بزرگ و اقداماتي كه براي تجديد عمران و آباداني آن سرزمين به عمل آمد، به نوعي سودمند ثمربخش واقع شد كه در حقيقت مي‌توان آن را سومين مرحله تاريخي مسير به سوي ترقي و تجديد رونق و آبادي كاشان نام نهاد. حتي بناهاي متعدد و عالي و با شكوهي بر پاگرديد.

مانند خانه معروف به ميرزا  محمد علي كه تاريخ بناي تالار قديمي و گچ بري آن سال 1194 ه.ق است. و در جنب آن نيز خانه قديمي ديگري معروف به مقصود بيكي اطاق بزرگ است كه داراي مزاياي معماري و هنري با تاريخ 1011 ه.ق مي‌باشد.

اينك محض آشنايي با قدمت تاريخي اين گونه ساختمانها چندين خانه بزرگ و قديمي كه تاكنون به جاي و باقي مانده در اينجا نام برده مي‌شود:

خانه بروجردي

اين خانه را كه تقريبا يك قرن پيش حاج سيد جعفر نطنز يكي از بازرگانان و ملاكين بزرگ كاشان براي سكونت خود بنا كرده است و مربوط به دوره قاجاريه مي‌باشد.«تصوير شماره4»

2-خانه عباسيان «تصوير شماره5»

3- خانه بزرگ و قديمي حاج ميرزا اسدلله: كه اكنون به خانه سهام السلطنه يا عامريها معروف مي‌باشد.« تصوير شماره 6»

4- خانه شريفيان در كوي سرپره كه بنيانگذار آن حاجي محمد حسن حاجي شريف در نيمه دوم قرن گذشته بوده است.

5- خانه قديم حاج سيد آقا: در كوي كوشك صفي كه در تزئينات و مقرنسهاي گچكاري بناي سر پوشيده آن تاريخ 1272 خوانده مي‌شود.

6- خانه عبدلله خان غفاري

7- خانه حاج محمد مهدي معروف به خانه نراقي

8-خانه سيد شكري

9-خانه‌هاي قديم لاجورديها

10-خانه قديم آقالر

11-خانه طباطبائي (تصوير شماره 7)

 فصل دوم

بررسي گچبري در خانه هاي كاشان

الف: مصالح گچبري

ايرانيان از دوره ساساني در بكار بردن گچ براي تزيين ابنيه‌هاي خود ماهر بوده واز گچ بري اطلاع كاملي داشته‌اند.

بهترين گچ بري مربوط به دوره قاجاريه است.

هنرمندان و ريزه كارهاي ايران بدون استفاده از ابزارهاي پيشرفته كار گچبري را انجام مي‌داده‌اند. ايرانيان سبك و فنون گچ بري را به چنان ظرافت و تنوعي رساندند كه هيچ ملت ديگري در استعمال اين ماده با ايشان برابري نمي‌كند.

مهمترين مصالح گچ بري همانطور كه از نام آن پيداست گچ است.

از گچ براي تزئينات بيشتر استفاده مي‌كردند و گچ بدليل اينكه از مصالح انعطاف پذير است وحتي پس از گيرش نهايي نيز قابليت شكل پذيري خود را تاحدودي حفظ مي‌كند، لذا از مصالح مناسب جهت تزئينات به شمار مي‌رود.

از ديگر مصالح گچ بري گرده زغال است كه براي كشيدن طرح و ثبت طرح بر روي ديوار استفاده مي‌شود.

از ديگر مصالحي كه براي گچ بري استفاده مي‌كرده‌اند كاه گل بود تا گچ را با آن مخلوط مي‌كردند و گاهي نيز به آن گل اخري به آن افزوده مي‌شد تا رنگ ارغواني خام روشن وجالبي پيدا كند.

از ابزاري كه براي گچ بري استفاده مي‌شد مي‌توان به بوم خار و بادام بر اشاره كرد.خانه بروجرديها از لحاظ گچبري در بين خانه‌هاي كاشان بي‌نظير است. (تصوير شماره 8)

پ: نقوش گچبري:‌

نقوش گچ بري در خانه‌هاي كاشان بيشتر تحت تاثير دوران قاجاريه است.

براي مثلا طرج گل و مرغ كه در گچبري‌هاي اكثر خانه‌هاي كاشان به چشم مي‌خورد تحت تاثير هنر دوره قاجاريه مي‌باشد.

نقوش گچبري داستانهاي روز، شكارگاه تصوير و يا شغل صاحبخانه را روايت مي‌كند.

خانه بروجردي‌ داستانهايي را روايت مي كند.

مثلا ناپلئون و سواران اروپايي و يا زندگي مردم و پادشاهان را نشان مي‌دهد.«تصوير شماره9»

در دوره قاجاريه از نقوش اسطوره‌اي نيز استفاده مي‌شده مثلا شاهنامه فردوسي و يا پرنده‌اي با سر آدم.

در خانه عباسيان نقوش به صورت تخت و رنگهاي سفيد خاكستري است. در آنجا نقش خورشيد خانم، گربه و شسمه به صورت بارزي نمايان است.«تصوير شماره 10»

خورشيد خانم و گربه را بر سر در رختشويخانه و آشپزخانه گچ بري مي‌كردند و نشان دهنده اين بود كه خورشيد و گربه در اين مكانها راهي ندارند.

در گچ بري خانه‌هاي كاشان نقوش گل پنج پروگل فرنگي و زنبق را مي‌توان ديد كه همه بر گرفتار از نقوش قاجاريه و تحت تاثير هنر و فرهنگ اروپايي مي‌باشد.

ب: نحوه اجراي گچبري

همانطور كه ذكر شد گچ از مصالح مورد استفاده در گچ بري مي باشند. گچ بري در خانه‌هاي قديمي كاشان با همديگر فرق دارد در بعضي خانه‌ها مانند خانه‌ عباسيان به صورت تخت صورت گرفته است.

و در خانه بروجرديها كه نمونه بارز گچبري در بين خانه‌هاي قديمي كاشان مي‌باشد به صورت برجسته صورت گرفته است. «تصوري شماره11»

به اين صورت كه ابتدا استادكار طرح دلخواه را بروي تكه كاغذي مانند كاغذ پوستي مي‌كشيد و هر قسمت از طرح را به يكي از شاگردانش مي‌داد. آنان كار  را سوزن كاري مي كردند بعد از انجام عمل سوزن كاري باگرده زغال طرح را بر روي ديوار مي كشيدند. يعني طرح را بر روي ديوار تثبيت مي‌كردند و با پاشيدن گرده زغال طرح را بر روي ديوار مي كشيدند بعد از آن گچ را بر روي ديوار گذاشته و با استفاده از بوم خار فضا را خالي مي‌كردند و با استفاده از بادام بر طرح مورد نظر را برش مي‌دادند.

در خانه‌ها قديمي كاشان جهت تزيين روي كار از جرز و ديوار و ستونهاي اطراف خانه يك نوع گچ بري سفيد برجسته خاكستري رنگ ساخته مي‌شد كه قطره زيباي آن در برابر آفتاب سوزان تابستان وهمچنين با دو باران نيز مقاومت طولاني داشت. ديگر نوع مخصوصي از فلوط كاه گل بوده كه از خاك رس نرم با كاه الك كرده به دست مي‌آوردند و گاهي نيز اندكي گل افرا به آن افزوده مي‌شد تا رنگ ارغواني خام روشن جالبي پيدا كند،‌ آن هم فقط براي تزيين طاق بنديهاي كوچك در سقفهاي مقرنس ايوانهاي مرتفع و زيرزمين و هشتي‌خانه اختصاص داشته است» [7]

بدين ترتيب كه ابتدا نقوش گوناگون هندسي را با خطوط گچي برجسته نمودار ساخته و سپس متعلق آنها را با خمير كاه گل سرخ خامي اندود نمودند.

فصل سوم

قدمت تاريخي گچبري

            درخانه هاي كاشان

بخش اول: ويژگي‌ و امتياز گچبري خانه هاي تاريخي كاشان در دوره قاجار

 «دوران قاجار در سده‌هاي «نوزدهم –هيجدهم /سيزدهم  - دوازدهم» آغاز شد، در اين زمان بعضي از آثار گچبري را تعمير كردند، گچبري‌هايي كه انجام مي‌شد تحت تاثير هنر و فرهنگ اروپايي بود. در دوره قاجاريه نقوش گچبري‌ها شامل داستانهاي اساطيري شكارگاهي، داستانهاي روزمره، زندگي پادشاهان و به خصوص پادشاهان قاجار بود لباس اشخاص در اين دوره كاملا اروپايي است. گچ بري در اين دوره بيشتر به صورت برجسته انجام شده است. در اين دوره نقوش مانند گل و مرغ و طرحهاي اسطوره‌اي نيز به چشم مي‌خورد.

گل زنبق در گچ بري از رنگهاي جديد نيز به كار گرفته مي‌شد كه تا بيش از آن رايج نبود و مي‌توان گفت در عهد قاجاريه تحولي نسبي از لحاظ رنگ آميزي و موضوع در گچبري پديد آمد. از محله ابداعات جديد اين عهد به كار گرفتن رنگ قرمز است، البته از رنگ قرمز بيشتر در كاشيكاري دوره قاجار استفاده مي‌كرده‌اند.[8]

نتيجه‌اي كه مي‌توان از اين پژوهش گرفت اين است كه  ما ايرانيان آثار غني فرهنگ و هنري داريم كه هر چه قدر هم در موردشان بدانيم و بررسي كنيم باز هم جاي صحبت باقي است،‌ كاوش در اين آثار انسان را به فكر فرو مي برد و باعث مي‌شود روزه به روز كارهاي ما بهتر شود و همچنين موجب مي‌شود تا كارهاي بيشتري انجام دهيم زيرا ديده مي‌شود كه هنرمند آن زمان با حداقل امكانات و با دشواري‌هاي فراوان به خلق اين آثار گرانبها و پر ارزش پرداخته و امرزو ما با در دست داشتن امكانات بسيار حتي از انجام دوباره برخي از اين كارها عاجز هستيم  و در مرمت اين آثار به مشكلات فراواني برمي‌خوريم .

به نظر برخي از كارشناسان اداره ميراث فرهنگي كاشان براي مرمت تزئينات تاريخي از كساني كه در رشته مرمت تحصيل كرده‌اند دعوت شده كه اين كارها را مرمت كنند البته  در قسمتهاي نتوانسته كار را به اتمام برسانند اين اداره از مرمتكاران استادان قديمي كه به شيوه تجربه كاركرده‌اند و از اصفهان دعوت شده‌اند، استفاده كرده‌ است.

ما بايد از اين ميراث ارزشمند نگه داري كنيم و نگذاريم اين سرمايه‌هاي گرانقدر و با ارزش به راحتي از بين بروند و يا توسط بيگانگان به غارت از كشور خارج شوند.

1- عكس از نگارنده، تابستان 1384

2- محمودي از ناوه؛ سعيد؛ كاشان مرواريد كوير؛ تهران، انتشارات يساولي، چاپ اول، سال 1378

منابع و ماخذ:

1-نراقي حسن؛ آثار تاريخي شهرستانهاي نطنز؛‌ تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگي، چاپ دهم، سال 1382

2-محمودي از ناوه، سعيد؛ كاشان مرواريد كوير، تهران، انتشارات سياولي، چاپ اول، سال 1378

3-پورتر، وينيتا، كاشيهاي اسلامي،‌ ترجمه؛‌ شايسته فر، مهناز، تهران، موسسه مطالعات هنر اسلامي چاپ اول،‌ سال 1381

منابع و ماخذ نقشه ها

منابع و ماخذ طرحها

منابع و ماخذ تحقيق

منابع و ماخذ نمودارها

وزارت علوم ، تحقيقات و فناوري

مؤسسه آموزش عالي سوره

واحد تهران

تحقيق :

جهت ارائه به درس تحقيق در صنايع دستي

موضوع تحقيق :

بررسي گچبري خانه‌هاي كاشان در دوره قاجار

استاد راهنما :

جناب آقاي درودچي

تهيه وتنظيم :

منا جعفري

خرداد 1384

چكيده

عنوان پژوهش حاضر بررسي گچبري خانه‌هاي تاريخي كاشان در دوره قاجاريه است.

اين تحقيق شامل سه فصل مي‌باشد.

فصل اول كلياتي درباره معماري خانه هاي كاشان، بررسي وضعيت جغرافياي محل و همچنين مروري بر قدمت تاريخي خانه‌هاي كاشان است.

در فصل دوم گچبري خانه هاي كاشان، مصالح گچبري و نحوه اجراي گچبري و نقوش گچبري بررسي شده است.

فصل سوم پژوهشي پيرامون قدمت تاريخ گچبري و ويژگي وامتياز گچبري خانه هاي كاشان در دوره قاجار است و مربوط است به اينكه كداميك از بناهاي شهر كاشان اين تزئينات را دارند و در كدام قسمت بنا اين تزئينات به كارگرفته شده است.

اين تحقيق را تقديم مي‌كنم به كساني كه گلهاي زيباي بهار زندگيشان را به پايم ريختند

با تشكر و قدرداني فراوان از پدر و مادر عزيزم

و تقديم مي‌كنم به عزيز ترين عزيزانم

با تشكر از برادران عزيزم ميلاد و حامد

و در نهايت اين تحقيق را به مردم خوب كاشان كه از وارثان تمدن چندين هزار ساله مي‌باشد تقديم مي‌نمايم.

در اينجا لازم مي‌دانم از تمامي كساني كه در اين راه من را ياري كرده‌اند كمال تشكر و سپاسگزاري را داشته باشم.

استاد محترم :

جناب آقاي درودچي

مديريت محترم گروه صنايع دستي، آقاي اسدي مسئول محترم كتابخانة دانشگاه

همچنين از سازمان ميراث فرهنگي كاشان و دوست عزيزم مولود سعيدي كه من را در انجام تحقيق خويش همراهي نموده اند، قدرداني مي‌نمايم.