زنان با رفتار مردانه

اگر فمينيسم و يا همان مردانگاري زن، تنها مدتى است بر عرصه ادبيات كشور ما سايه افكنده، اما رگه  هاى اين پديده نوظهور داراى قدمت نسبتاً طولانى در تاريخِ تفكر جوامع غربى است. اين نوشته در پى تبيين گذراي زمينه  هاى پيدايش و نيز گرايش  ها و شاخه  هاى موجود اين جنبش اجتماعي غرب و نيز تأثيرات مثبت و منفى آن در عرصه  هاى اجتماعى است.

تعريف و ماهيت فمينيسم

فمينيسم به آن چه در قرن نوزدهم در آمريكا، به عنوان «جنبش زنان» معروف بود، اطلاق مى  شود. اين اصطلاح، كه بى كم و كاست وارد ساير فرهنگ  ها شده، همه اقداماتى را در بر مى  گيرد كه در همه زمينه  ها، با هدف پايان دادن به وابستگى زنان و رهايى آنان از بند اسارت و احياى حقوق آن  ها انجام مي شود.(1) گفته اند: «فمينيست» كسى است كه معتقد باشد زنان به دليل جنسيت خود، دچار تبعيض شده  اند و خواست  ها و نيازهاى معينى دارند كه ناديده گرفته شده، يا ارضا نشده است. اگر اين نيازها ارضا شود، تغييرات بنيادين در نظام سياسى ـ اجتماعى و اقتصادى رخ مى  دهد.(2) فمينيسم هم چنين به «آيينى كه طرفدار گسترش حقوق و نقش زن در جامعه است و او را هم چون مرد، در همه حقوق سياسي، اجتماعي، فرهنگي و... مي انگارد» اطلاق مي شود.(3(

هدف مبارزه جنبش  هاى فمينيستى، افزون بر احياى حقوق از دست  رفته زنان، كه ناشى از تبعيض جنسى و بى  عدالتى در جوامع غربى است، بر اين پايه استوار است كه گروهى از فمينيست  هاى افراطى، مردان را دشمنِ سازش  ناپذير زنان قلمداد مى  كنند و با احياى جنبش  هاى فمينيستى، خواهان استقلال و در نهايت، خودمختارى كامل زنان هستند. در مقابل، فمينيست  هاى معتدل معتقدند كه مردان، متحدان بالقوه  اى در مبارزه براى دست  يابى به برابرى دو جنس مذكر و مؤنث به شمار مى  آيند. اينان بر خلاف گروه اول، به مردان نيز اجازه مى  دهند كه مدعى داشتن هويت فمينيستى در مبارزه براى احياى حقوق زنان باشند.(4(

تاريخچه تكوين و مرورى بر جنبش  هاى فمينيستى

تفكرات نوين پس از قرون وسطي، جهان را به دو نوع تعقلى و غيرتعقلى تقسيم کرد: دنياى تعقلى و عينى دنيايى است كه مبناى عمل انسانى بوده و قابل فهم و محصول دنياى تعقلى اوست، اما دنياى غيرتعقلى شامل مجموعه دنياى ذهنى، ارزش  ها و اخلاقيات و به طور كلى، عواطف و احساسات افراد است. همين مبناى تقسيم  بندى جهان، زمينه پيدايش تفكرات فمينيستى را فراهم آورد، مردان به جهان تعقلى اولى و زنان به دنياى غيرتعقلى و ثانوى تعلق يافتند.

در سال 1793، زنان پس از شركت فعالانه در جنگ 1792 اين سه سؤال را به نمايندگان مجلس فرانسه فرستادند:

الف) آيا گردهمايى زنان در پاريس مجاز است؟

ب) آيا زنان مى  توانند از حقوق سياسى برخوردار بوده و نقشى فعال در امور دولتى داشته باشند؟

ج) آيا زنان مى  توانند در انجمن  هاى سياسى و يا انجمن  هاى مردمى گرد هم آيند و مشاوره كنند؟

اعضاى مجلس با اعلام رأى منفى به اين سه سؤال، موجبات «مرگ سياسى» زنان را فراهم آوردند.(5)

شايد بتوان اولين جنبش را حركت  هاى ضدبرده  دارى در آمريكا و نيز بهبود وضع كارگران در آمريكاى شمالى به سال 1830 دانست. اين نوع حركت  ها ارتباط نزديكى با نهضت  هاى زنان در آمريكا داشت. در اولين گردهمايى جهانى، كه براى دفاع از حقوق زنان به سال 1848 در راستاى جنبش  هاى ضدبرده  دارى در لندن تشكيل شد، به زنان حق شركت در تالاري که مردان حضور داشتند، داده نشد.(6)

فمينيسم به عنوان يك جنبش سياسى به سال 1848 با نام «نهضت سيكافالز» در آمريكا مطرح شد. در همين سال بود كه اولين منشور دفاع از حقوق زنان در كشور آمريكا اعلام شد. سپس، برخي دانشمندان، نظريه برابرى زن و مرد را در چارچوب حقوق فردى و اومانيستى مطرح كردند.(7)

نهضت فمينيسم در جوامع غربى تا اواخر قرن نوزدهم توفيق چندانى نداشت، اما در اوايل قرن بيستم، اولين بار نهضت طرف  دارى از حقوق زنان در انگليس آغاز شد. شعار اين جنبش «رسيدن زنان به حق رأى، كار و آموزش» بود؛ در سال 1918 براى اولين بار زنان انگليسى به حق رأى دست يافتند. دسترسى به آموزش در تمامى سطوح براى فمينيست  هاى قرن 19 پيروزى بزرگى به شمار مى  رفت.(8)

اولين موفقيت نهضت فمينيستى پس از جنگ جهانى دوم، تصريح به برابرى حقوق زن و مرد در اعلاميه حقوق بشر بود كه از سوى سازمان ملل در سال 1945 منتشر شد. از اين پس، به ويژه پس از دهه 60، جنبش  هاى فمينيستى به يك نهضت جديد فكرى تبديل شدند كه كاملاً با نهضت اوليه فمينيستى تفاوت ماهوى داشت. فمينيست  هاى جديد، خواهان برابرى كامل زن و مرد در تمامى عرصه ها بودند و شعارشان «زنان بدون مردان و با رفتارهاى مردانه» شد.

علت اصلى ظهور جنبش فمينيستى در جوامع غربى، در واقع ظلم و ستم  هايى است كه در اين جوامع نسبت به زنان شده است. فمينيست ها ريشه استبداد حاكم بر زنان را در وابستگى اقتصادى آنان به مردان و نيز وجود نظام خانواده مردسالار مى  دانند.

از ديگر عوامل شكل  گيرى نهضت فمينيستى در جوامع غربى، وجود خشونت خانگى شديد است. خانه غالباً به عنوان پناهگاه امنيت تصور مى  شود، اما در اين جوامع، به جايگاهى خشن تبديل گشته است. آزار و تجاوز جنسى نيز از عوامل زمينه  ساز شكل  گيرى نهضت فمينيستى در جوامع غربى است.

گرايش ها و نحله هاى فمينيستى

عمده  ترين مكاتب گرايش  هاى فمينيستى(9) عبارتند از: جنبش  هاى ليبرال، راديكال، سوسيال و ماركسيست. هرچند همه آن ها معتقدند زنان موجوداتى فرودست و شهروند درجه دوم هستند و بايد براى رهايى آنان و احقاق حقوقشان مبارزه كرد، اما در كيفيت مبارزه و چگونگى كسب آزادى آن  ها توافق چندانى ندارند.

1. فمينيسم ليبرال

فمينيست  هاى ليبرال به بحث حقوق برابر براى زنان و برخوردارى آنان از همه حقوق شهروندى هم چون مردان مى  پردازند و ريشه ظلم و ستم بر زنان را فقدان حقوق مدنى و فرصت  هاى كافى و برابرى آموزشى در جوامع مدنى غربى مى  دانند و مدعى  اند جنسيت، هرگز تعيين  كننده حقوق افراد نيست.

2. فمينيسم راديكال(انقلابى(

گرايش راديكال فمينيسم، بر احساسات و روابط شخصى تكيه مى  کند و نابرابرى  هاي جنسى را حاصل نظام خانواده مردسالار مى  انگارد و معتقد است كه وضعيت نابرابر اجتماعى بايد از اساس متحول شود. برخي از آنان معتقدند: زنان به دليل تفاوت  هاى تناسلى، از لحاظ جسمى ضعيف  تر از مردان  اند و همين موضوع سبب شده است كه زنان براى تأمين امنيت جسمانى خود به وابستگى به مردان تن   دهند.(10) برخى ديگر از فمينيست  هاى افراطى، اين مقولات را مفاهيمى اجتماعى مى  دانند كه در خدمت منافع گروه حاكم اجتماع است و معتقدند آنچه ضرورى مى  نمايد، از بين بردن اصل تمايز جنسى است.(11(

3. فمينيسم ماركسيستى

اين گرايش، برگرفته از انديشه هاى ماركس و انگلس درباره زن است. اين نظريات براى رفع استثمار و احياى حقوق برتر زنان در جوامع سرمايه  دارى پديد آمده است كه زنان به عنوان نيروهايى مولد در حوزه خانواده، روابط توليدى را بازآفرينى مى  كنند و نقش به سزايى در مراقبت از نيروى كار و پرورش نسل كارگر برعهده دارند. آنان معتقدند تا زمانى كه نظم، مالكيت و خانواده سرمايه  دارى وجود دارد، اسارت زنان تداوم خواهد داشت. از اين رو، نظريه حذف خانواده (كوچك  ترين واحد اقتصادى جامعه) را مطرح كرده  اند.

4. سوسيال فمينيسم

اين جريان فكرى در ادامه اصلاح اشتباهات فمينيسم راديكال پديد آمد و معجونى از گرايش ماركسيستى و راديكالى است. آنان معتقدند كه جنس، طبقه، نژاد، سن و مليت، همگى اسارت و ستم ديدگى زنان را موجب مى  شود و فقدان آزادى زنان، حاصل شرايطى است كه زنان در آن حوزه  هاى عمومى زير سلطه در مى  آيند و رهايى آنان تنها زمانى امكان  پذير است كه تقسيم جنسى كار در همه حوزه  ها از ميان برود.

از نظر ليبراليسم، سلطه مذكر از تعصب غيرمنطقى ريشه گرفته است و بايد از طريق بحث و گفت وگوهاى منطقى حل شود، اما سوسيال فمينيست  ها، سلطه مرد را بخشى از پايه و بنيان اقتصادى جامعه مى  دانند. بنابراين، محو سلطه مردان را مستلزم تغيير شكل در اساس اقتصاد جامعه مى  دانند.(13)

ارزيابى نهضت فمينيسم

ظهور پديده فمينيسم در جوامع غربى، نشانه ضعف فرهنگ و تمدن غربى و بيانگر اوج نارسايى فرهنگ و تمدن دست  ساز بشرى است. پيش  فرض و اصل مشترك همه گرايش  ها و نحله  هاى فمينيسم، وجود بى  عدالتى جنسى در نظام  هاى خانوادگى غربي است. اين موضوع تأكيدى مجدد بر نياز فطرى بشر به قوانين الهى و در نهايت، بيانگر بن بست نظام خانواده در فرهنگ و تمدن مدنى غرب است.

بزرگ  ترين دستاورد اين نهضت، اشاعه آن به جوامع غيرغربي و شكل  گيرى فرهنگ جهانى غربى بوده است. تأثيرپذيرى زنان در جوامع جهان سوم از فرهنگ و تمدن غرب، به تدريج، جاى خود را به الگوگيرى و تقليد كوركورانه از آن ها داده است.

فرايند تأثيرپذيرى جامعه ايران از فرهنگ غربى و تأكيد بر شعارهاى فمينيستى از اهداف بلند استعمار بود، كه با وقوع انقلاب اسلامى كاملاً متوقف شد، اما گاهي برخي، شعارهاى فمينيست  هاى افراطى را با آب و تاب تكرار كرده و تبعيض  هاى رواداشته نسبت به زنان را مانع تحقق جامعه مدنى مى  پندارند.(14)

فارغ از تأثيرات منفى كه جنبش فمينيستى در جوامع شرقى و اسلامى از خود برجاى گذاشته، فمينيسم، على  رغم همه كاستى  هايش، موفقيت  هايى را نيز براى زنان جوامع غربى ـ كه از حداقل حقوق اجتماعي و سياسي برخوردار نبودند ـ در پى داشته كه از آن جمله، مى  توان به اين موارد  اشاره کرد:

زنان جوامع غربى كه از ابتدايى  ترين حقوق شهروندى هم چون حق مالكيت و ارث محروم بودند، جايگاه نسبى خود را بازيافتند و امروزه دست كم به آنان هم چون انسان نگريسته مى  شود.

كسب استقلال نسبى اقتصادى زنان و حضور آنان در عرصه فعاليت  هاى اجتماعى، ايجاد حس اعتماد نسبت به زنان به عنوان يك قدرت اقتصادى و سياسى و حضور در عرصه  هاى علمى و فرهنگ و نيز مشاركت سياسى آنان در كسب حق رأى ازجمله پيامدهاى مثبت جنبش  هاى فمينيستى در جوامع غربى است.

برخي از پيامدهاى منفى جنبش فمينيستى نيز عبارتند:

1. هيچ وفاق مشتركى در خصوص انديشه فمينيسم وجود ندارد و نظريات در اين زمينه، طيف وسيعى دارد.

2.زنان عصر پسانوگرايى (پُست  مدرنيسم)، به گونه  اى ديگر، عصر برده  بردارى نوين را سپرى مى  كنند و وضعيت آنان بسيار رقت  بار است. آنان به عنوان كالاى جنسى در تبليغات به شمار مى  آيند و از آن  ها چونان ابزارى براى فروش كالاها بهره مى  جويند؛ البته فمينيست  ها، اين امر را به عنوان پيروزى بزرگ مبارزات خود قلمداد مى  كنند(!)

3.در پرتو مردانگاري زنان، بنيان خانواده فروريخته و ازدواج  هاى غيررسمى و طلاق  هاى فراوان، اساس فرهنگ و تمدن غربى را متزلزل ساخته است. اين امر، امروز يکي از بزرگ  ترين دغدغه هاي فكرى انديشمندان غربى است.

4. اين نهضت به تحقير زن مى  پردازد. شوهردارى، مادرى، فرزندزايى و شيردهى، كه از كمالات و افتخارات زنان محسوب مى  شد، از سوى فمنيست  ها به شدت مورد حمله قرار مى  گيرد.

5. گسترش فمينيسم در عرصه رسانه  هاى جمعى موجب شده كه روابط درونى خانواده  ها به اشاعه فرهنگ بى  بندوبارى كشيده شود، فحشا و فساد اجتماعى را پديد آورد و موجب اشاعه سكسيسم گردد.

6.برخلاف شعار فمينيسم، زنان فقير در جوامع غربى حجم بالايى از جمعيت را تشكيل مى  دهند.

7. توجه نكردن به فلسفه آفرينش زنان و تفاوت  هاى زيستى آنان، موجب شده فمينيست  ها تصويرى خشن، سلطه  گر و خشونت طلب از مرد ارايه دهند و درصدد مبارزه با آن برآيند و زمينه ساز بروز ناهنجارى و نزاع  هاى خانوادگى و نيز تزلزل بنيان خانواده و وقوع طلاق  هاى فراوان شوند. امروز آمار زنان و مردان مجرد و گريزان از ازدواج نگران کننده است.

8. بنيان خانواده متزلزل شده و فرزندان پرخاشگر و بى  عاطفه شده اند. زنان جاي مردان را گرفته و وارد بازار كار شدند و وظايف مربوط به خانه و فرزندان را رها نمودند.

9.زنان متحمل آسيب  هاى جبران  ناپذيرى شده  اند. افزون بر كاهش متوسط عمر آن  ها، به دليل تحميل هزينه  هاى جانبى بر آن  ها هم چون خروج زنان از منزل و نياز به استخدام ديگران در نگهداري فرزندان خردسال و انجام كارهاى مربوط به خانه، مشكلات اقتصاديشان دوچندان شده است.

10.  به طور معمول زنان شاغل در بازار بين چهل تا پنجاه درصد كه در شهر زندگى مى  كردند، مجرد بودند و بسيارى هم به علت نداشتن كار، به فحشا پناه برده بودند. پس مزد كم، بيكارى، دشوارى  هاى كار و فحشا، سرنوشت محتوم زنان در جوامع مدنى غربى شد كه نتيجه تحقق شعارهاي فمينيستي بود.

11. اكنون تبعيض جنسى و شعار «دفاع از حقوق زنان» به حربه  اى سياسى تبديل شده و كشورهاى استعمارگر به بهانه هاي واهي، آن  ها را به ناديده گرفتن حقوق زنان و نقص دموكراسى متهم مى  كنند.