رسانه ها و مطبوعات  و نقش آنها در اجتماع

گوناگونی مطبوعات و گسترش انتشار نشریات متنوع و متفاوت و به طور کلی جایگاه شایستهء رسانه ها در تنویر افکار و ایجاد فضای مناسب برای گفت و گو و برخورد سالم و سازندهء نظرات و همچنین اهمیتی که رسانه های گروهی در ارتقاء سطح آگاهی و تعالی فرهنگ و دانش عمومی دارند، بی گُمان یکی از مهمترین عوامل توسعهء فرهنگی و از نشانه های پویایی و تحرک هر جامعه است. بدیهی است که توسعهء فرهنگی – به معنای گستردهء آن که در برگیرندهء گشایش و گسترش گفت و گو های فلسفی و فرهنگی و ادبی و هنری است – نه تنها عامل اصلی رشد خودآگاهی جمعی، بلکه زمینه ساز توسعهء سیاسی و اقتصادی و پیشرفت علوم و در واقع نخستین پیش شرط حل بنیادی مسایل و رفع مشکلات فراگیر جامعه است. البته این همه زمانی میسر و محقق می گردد که از یک سو صاحبان قدرت و دولت، با قانون گرایی و قانون گذاری و سعه صدر به رسانه های گوناگون و نقش آنان در جامعه بنگرند و به ویژه، رسانه های گروهی را به عنوان رکنی اساسی در جامعه باور کنند و به رسمیت بشناسند. از سوی دیگر اما ارباب جراید و اهالی قلم نیز باید که به رسالت فرهنگی و مسئولیت خود در اطلاع رسانیِ درست و ترویج تفاهم و تبلیغ و تقویت حس همبستگی ملی و همزیستی مسالمت آمیز آگاه باشند و جداً از هتک حرمت اشخاص و دروغ پردازی و شایعه پراکنی، و از همه مهمتر، از تبلیغ خشونت بپرهیزند و در جهت تثبيت پايه هاي نظام اسلامي و حكومت مردمي و دولت خدمتگذار تلاش نمايند .

این هشدار بی شک در وهلهء اول متوجه رسانه های تصویری فراگیر (صدا و سیما و سینما) و روزنامه ها و نشریه های سرتاسری و با نفوذ است که تأثیر آنی و گستردهء خبرها و گزارش ها و تجزیه و تحلیل ها و پیام های آنان قابل کتمان نیست؛ تأثیری که بنا بر احساس مسئولیت، می تواند سودمند و سازنده باشد و در صورت بی مسئولیتی گردانندگان آن، لاجرم مضّر و مخرّب خواهد بود.

يكي از كاركردهاي اساسي رسانه ها اطلاع رساني از وقايع است كه در محيط اجتماعي واقع مي شود. پيشرفت بهت انگيز وسائل ارتباط جمعي درقرن حاضر جهان را به دهكده كوچكي تبديل كرده است كه انسان ها امكان اطلاع يابي از همه وقايع و حوادث جهان را به طور سريع و جامع دارند. در عصر ارتباطات هيچ حادثه اي هر چند در دورترين مناطق جهاني باشد- منحصر به يك منطقه جغرافيايي نيست و از اين رو سه ويژگي ، فرا زماني، فرا مكاني و سرعت فوق العاده از خصيصه هاي وسائل ارتباط جمعي است. امروزه تمامي ابعاد زندگي فردي و اجتماعي انسان ها در رسانه ها رسوخ كرده و از خصوصي ترين رفتار انسان ها تا بزرگترين تغييرات نهادهاي اجتماعي وساختارهاي فرهنگي و سياسي از طريق رسانه ها ارائه مي شود.

- رسانه هاي جمعي اعم از روزنامه ها، مجلات، راديو و تلويزيون، گاه از انحرافات اجتماعي، نظير تجاوز، خشونت، قتل و...پرده برمي دارند و با اطلاع رساني به موقع و مناسب براي اعضاي جامعه، در پيشگيري از انحرافات اجتماعي نقش مؤثري ايفا مي كنند.

- وسائل ارتباط جمعي مي توانند با بهره گيري از شگردهاي تبليغي و آفرينش هاي هنري، نفرت و زشتي تزلزل باورها و ارزش هاي ملي و ديني را به مخاطبان خود القا كنند. بر اين اساس، يكي از وظايف و كاركردهاي مهم رسانه ها ، آگاه سازي و اطلاع رساني عمومي است.

- كارگزاران رسانه هاي جمعي مي بايست با حساسيت ويژه اي، از ارزش هاي عام و هنجارهاي نهادينه شده اجتماعي پاسداري نمايند و براي تحقق عيني آن با سير نهادهاي فرهنگي هماهنگي كرده و تمام امكانات را براي حفظ كرامت انساني بكار گيرند.

طبيعي است، هر گاه كه ارزش ها و باورهاي جامعه مصون بماند، وفاق و همبستگي اجتماعي بيشتر تضمين خواهد شد، زيرا ارزش ها و باورها از مهم ترين عوامل همبستگي اجتماعي كنش گران اجتماعي محسوب مي شوند و چنانچه هر روز، به بهانه اي خاص يكي از ارزش هاي عام به طور بي رحمانه از سوي خرده فرهنگ هاي كجرو مورد هجوم قرار گيرد، بنيان هاي وفاق و همبستگي اجتماعي تضعيف شده و جامعه تا هنگامه شكل گيري هنجارها و ارزش هاي نوين، آسيب هاي فراواني خواهد ديد.

- وسائل ارتباط جمعي مي بايست با ارائه فوائد و منافع قانون، روحيه قانون گرايي را ترويج نمايند و نشان دهند كه به عنوان ايدئولوژي توجيه گرا براي عملكرد قدرتمندان و حاكمان عمل نمي كنند، بلكه تذكرات قانوني را به عنوان مبناي نظم اجتماعي مطرح مي نمايند.

- رسانه هاي جمعي از طريق تبيين قانون و مقررات مي كوشند تا رفتارهاي افراد را در مسير هنجارهاي تعريف شده جامعه رهبري نمايند و به افراد بياموزند كه هر گاه فرد رفتارهاي خود را بر اساس هنجارها و قواعد اجتماعي تنظيم نمايد، از طرف جامعه پاداش داده مي شود؛ بالطبع كنش گران اجتماعي نيز در مي يابند براي رسيدن به خواسته هاي خود مي بايست به رفتارها و هنجارهايي روي بياورند كه قانون معين كرده است. رويه آموزش غيرمستقيم قانون، همچنين مي تواند احترام دروني به قانون و احساس تقدس نسبت به قانون را در بين اعضاي جامعه ايجاد كند، به طوري كه قانون را به عنوان امري مقدس و غيرقابل تخلف تصور نمايند. به عبارت ديگر رسانه ها، ازطريق اقناع و رسوخ به ذهن انسان ها، به دروني سازي، جذب و پذيرش قلبي هنجارها مي پردازند.

- امر به معروف و نهي از منكر در اسلام يكي از مهم ترين ابزارهاي كنترل اجتماعي مي باشد . با اين نگاه جامعه شناختي، رسانه هاي همگاني از جمله مطبوعات نيز، داراي كاركرد كنترل اجتماعي هستند. رسانه ها با درج و انعكاس نابهنجارهاي اجتماعي و عواقب شومي كه در انتظار افراد كجرو قرار دارد، به طور غيرمحسوس، اقدام به كنترل و پيشگيري از نابهنجاري ها در جامعه مي كنند . رسانه ها عمدتاً ازطريق اقناع پذيري بهتر مي توانند در كنترل اجتماعي مؤثر باشند.