چه عواملی باعث پوسیدگی دندان می شود صفحه ۹۶ سلامت وبهداشت

پوسیدگی دندان یک اصطلاح پزشکی است که برای ایجاد دندان پوسیده یا کرم خورده یا خرابی دندان ها استفاده می شود. دلیل ایجاد پوسیدگی تجمع انواع خاص باکتری بر روی دندان ها است. این باکتری ها از خود اسید ترشح می کنند که این اسید می تواند مینای دندان و لایه زیر آن یعنی عاج دندان را از بین ببرد.انواع مختلفی از باکتری ها در حالت عادی در دهان انسان زندگی می کنند. این باکتری ها می توانند بر روی دندان یک ساختار سخت به نام پلاک را تشکیل دهند. این پلاک همچنین شامل بزاق دهان، مقداری غذا و سایر مواد طبیعی است. شیارپوشی دندان برای رفع پوسیدگی دندان استفاده می شود که در ادامه توضیح داده شده است.

امکان تشکیل پلاک به سادگی در نواحی خاص دهان وجود دارد که این نواحی عبارتند از:
- ترک ها، حفره ها یا شیارهای دندان های عقب دهان
- بین دندان ها
- اطراف پر کردگی دندان یا پل دندان
- نزدیک خط لثه

انواع پوسیدگی

کودکان می توانند به یک نوع پوسیدگی دندان و دندان خراب به نام «پوسیدگی ناشی از شیشه شیر» یا «پوسیدگی زودرس کودکی» مبتلا شوند. این پوسیدگی ها می توانند به سرعت مینای دندان را از بین ببرند. این نوع از دندان خراب در بین کودکانی رایج است که در هنگام خواب شیشه شیر یا آب میوه را در دهان خود نگه می دارند. به این ترتیب شیشه شیر باعث می شود دندان های کودک بطور ثابت در طول شب در معرض مستقیم کربوهیدرات ها قرار داشته باشد. در نتیجه باکتری ها می توانند در این حالت به سرعت رشد کرده و اسیدی را ترشح نمایند که باعث پوسیدگی دندان ها می شود. پوسیدگی دندان کودکان در صورتی که دندان فرزند بطور منظم تمیز نشود، می تواند با گذشت زمان تشدید شود. به این ترتیب باکتری ها می توانند مینای دندان را از بین برده و پوسیدگی زیادی را در دهان کودک از خود بر جای گذارند.  در افراد بزرگسال، ریشه های در معرض آسیب دندان ها می توانند دچار پوسیدگی شوند. در اصطلاح به این مشکل «پوسیدگی ریشه دندان یا روت کانال » گفته می شود. افراد بزرگسال به احتمال بیشتر با عقب رفتگی لثه ها در نتیجه سال ها مسواک زدن سخت یا بیماری پریودنتال مواجه می شوند. علاوه بر این بزرگسالان بیشتر به خشکی دهان (گزروستومی) مبتلا می گردند. در این حالت کاهش سطح بزاق دهان منجر به حفاظت کمتر از دندان ها در برابر باکتری ها شده و ریسک ایجاد پوسیدگی در دندان ها افزایش پیدا می کند. بسیاری از داروهای عادی می توانند باعث ایجاد خشکی دهان شوند. به همین خاطر لازم است با پزشک یا داروساز خود درباره داروهایی که مصرف آنها احتمالاً می تواند باعث ابتلا به خشکی دهان شود، صحبت کنید. پوسیدگی دندان می تواند زیر پر کردگی ها یا سایر ترمیم های انجام شده بر روی دندان مثل روکش ها ایجاد شود. گاهی اوقات باکتری و مقداری از مواد غذایی می توانند به فضای بین دندان و پر کردگی یا روکش آن وارد شوند. این مسئله معمولاً زمانی ایجاد می شود که پر کردگی دچار شکستگی شده یا از محل خود خارج شود و به این ترتیب یک فضای خالی برای وارد شدن باکتری ها به آن ایجاد می شود.

علل پوسیدگی دندان

علت پوسیدگی دندان می تواند ناشی از عوامل مختلفی باشد. به عنوان مثال بعضی از پلاک های تشکیل شده از باکتری می توانند شکر و کربوهیدرات های (نشاسته) موجود در غذایی که ما می خوریم را به اسید تبدیل کنند. این اسید می تواند ماده معدنی موجود در مینای دندان که روی عاج دندان قرار دارد را از بین ببرد (همان قسمتی که بر روی دندان مشاهده می شود)، باعث فرسایش مینای دندان شود یا حفره های دندان را افزایش دهد. این پوسیدگی ها در ابتدا به قدری کوچک هستند که امکان مشاهده آنها برای شما وجود ندارد. اما با گذشت زمان این پوسیدگی ها در صورت درمان نشدن بزرگ و بزرگتر خواهند شد. اسید ایجاد شده توسط باکتری ها همچنین می تواند از طریق منافذ ریز به مینای دندان نفوذ کند. به این ترتیب پوسیدگی دندان در ناحیه نرم تر عاج دندان که بخش اصلی دندان محسوب می باشد، به تدریج گسترش پیدا می کند. با ایجاد پوسیدگی در عاج دندان به تدریج مینای موجود بر روی آن نیز دچار پوسیدگی خواهد شد. اگر نسبت به درمان پوسیدگی دندان اقدام نشود، باکتری به بخش داخلی دندان نفوذ خواهد کرد. این بخش شامل ناحیه پالپ و فیبرهای حساسی است که عصب دندان در آن قرار دارد. علاوه بر این عقب رفتگی لثه نیز می تواند باعث قرار گرفتن ریشه های دندان در معرض پوسیدگی شود. لایه خارجی ریشه دندان به نام سمنتوم به سختی مینای دندان نیست. به همین خاطر اسیدهای ترشح شده از پلاک های باکتری می توانند به سرعت این ماده را از بین برده و به ریشه دندان نفوذ کنند. هنوز علت دقیق ایجاد دندان درد در افرادی که پوسیدگی دندان آنها هنوز به ناحیه پالپ وارد نشده مشخص نیست. تئوری های مطرح شده در این رابطه به شرح زیر هستند:

- التهاب ایجاد شده توسط باکتری ها
- در معرض آسیب قرار گرفتن سطح ریشه دندان
- عدم توازن در سطوح مایع در لوله های بسیار ریز داخل عاج دندان

علائم پوسیدگی دندان

پوسیدگی دندان معمولاً در مراحل اولیه شکل گیری علایمی ندارد. در ادامه زمانی که پوسیدگی دندان بخشی از مینای دندان را از بین ببرد، دندان ها ممکن است به غذاها و نوشیدنی های شیرین گرم یا سرد حساس شوند و به این ترتیب می توان متوجه ایجاد پوسیدگی دندان شد. فقط دندان پزشک می تواند با اطمینان درباره ایجاد پوسیدگی دندان های شما اظهار نظر کند. دلیل این موضوع به خاطر این است که پوسیدگی ها زیر سطح دندان ایجاد می شوند و به همین دلیل امکان مشاهده آنها وجود ندارد. هنگامی که شما غذاها و نوشیدنی های حاوی کربوهیدارات را مصرف می کنید (شکر و نشاسته)، این کربوهیدرات ها توسط باکتری های موجود در پلاک دندان خورده می شوند و به این ترتیب در نتیجه این موضوع در دهان اسید ترشح می شود. در طول زمان، مینای دندان شروع به شکسته شدن در سطح زیرین خود می کند و این موضوع در حالی است که لایه رویی مینای دندان سالم به نظر می رسد. هنگامی که مقدار لازم سطح مینای دندان از بین برود، لایه رویی مینا فرو می ریزد و یک پوسیدگی در دندان ایجاد می شود. احتمال ایجاد پوسیدگی در حفره های دندان های قبلی، در بین دندان ها، و نزدیک خط لثه وجود دارد. اما صرف نظر از محل ایجاد پوسیدگی، بهترین راه برای تشخیص و درمان پوسیدگی دندان قبل از جدی شدن آن ملاقات منظم با دندان پزشک است.

تشخیص پوسیدگی دندان

دندان پزشک می تواند پوسیدگی دندان را در مطب خود تشخیص دهد. برای این کار لازم است وضعیت دندان در معاینه های انجام شده بطور منظم یا به خاطر وجود درد و درمان دندان درد ، بررسی شود. دندان پزشک دندان های شما را معاینه کرده و ممکن است از یک ابزار دندانپزشکی برای بررسی دقیق حفره های دندان و نواحی آسیب دیده و حساسیت دندانی استفاده کند. مشکل این روش معاینه، این است که در اغلب مواقع در این حالت امکان شناسایی پوسیدگی هایی که در مراحل اولیه شکل گیری هستند، وجود ندارد. علاوه بر این در صورتی که فشار زیادی با ابزار دندانپزشکی توسط دندان پزشک به دندان ها اعمال شود، می تواند مینای دندان را سوراخ کند. به این ترتیب احتمال گسترش پوسیدگی به بخش های سالم دندان نیز وجود خواهد داشت.

امروزه ابزارهای دیگری نیز ساخته شده اند که با استفاده از آنها می توان پوسیدگی دندان را شناسایی کرد. این ابزارها در برخی مواقع سودمند هستند و بکارگیری آنها باعث گسترش پوسیدگی نمی شود. یکی از رایج ترین ابزارهای دندان پزشکی مورد استفاده در این حالت مایع رنگی یا رنگ کردن دندان است. در این حالت دندان پزشک دندان ها را با یک رنگ غیر سمی مسواک می زند و سپس این رنگ را با دهان شویه کردن آب پاک می کند. به این ترتیب دهان شویه باعث می شود نواحی سالم دندان ها از رنگ مخصوص پاک شود اما این رنگ به نواحی دچار پوسیدگی چسبیده و پاک نمی شود. بعضی دندان پزشکان همچنین از ابزارهای پیشرفته تکنولوژیک همچون لیزر برای شناسایی پوسیدگی ها استفاده می کنند. در بسیاری از مواقع، این ابزارها می توانند پوسیدگی های دندان را در مراحل اولیه شناسایی کنند و به این ترتیب فرآیند ایجاد پوسیدگی دندان را معکوس نمایند. در نهایت، پوسیدگی های پیشرفته بیشتری را می توان با استفاده از عکس رادیولوژی شناسایی کرد. این عکس ها معمولاً در معاینات منظم دندان پزشکی یا در زمان مشاهده علائمی همچون درد دندان به منظر تشخیص دندان پوسیده استفاده می شود. پوسیدگی دندان می تواند موجب ایجاد بوی بد دهان گردد .

درمان پوسیدگی دندان

پوسیدگی دندان یک فرآیند است. در مراحل اولیه این فرآیند، امکان متوقف کردن فرآیند پوسیدگی وجود دارد و حتی می توان این فرآیند را معکوس کرد. استفاده از فلوراید و سایر روش های جلوگیری در مراحل اولیه پوسیدگی همچنین می تواند به دندان کمک کند آسیب وارد شده را بطور طبیعی بازیابی و ترمیم نماید (ساخت مجدد مینای دندان).دندانهای آسیاب دارای شیارها و حفره‌های زیادی در سطوح جویدن (اکلوزال)، سطوح باکال و سطوح پالاتال دارد که تمیز نگه داشتن آنها می‌تواند بسیار دشوار باشد. این قسمت‌ها بسیار مستعد پوسیدگی هستند.با روش شیار بندی میتوان از پوسیدگی دندان جلوگیری کرد ، پیت و فیشور سیلانت موادی هستند که بر حفره‌ها و سطوح فیشور دندان‌ها اِعمال می‌شوند ، این روش که شیارپوشی نامیده میشود ، با ایجاد یک لایه‌ی نازک، سطح دندان را از پوسیدگی محافظت کنند.

مشاهده لکه های سفید بر روی دندان معمولاً آخرین مرحله از شکل گیری اولیه پوسیدگی دندان است. پوسیدگی ها ممکن است با توجه به زمان شناسایی آنها قابل درمان باشند یا امکان درمان آنها وجود نداشته باشد. لکه سفید روی دندان مشاهده شده بر روی دندان ممکن است نشان دهنده مراحل اولیه ایجاد پوسیدگی باشد که در این حالت معمولاً هنوز پوسیدگی به مینای دندان نفوذ نکرده است. اگر آسیب وارد شده از طریق اسید متوقف شود و دندان شانس ترمیم طبیعی آسیب وارد شده را داشته باشد، فرآیند پوسیدگی در مراحل اولیه آن قابل بازگشت است. پوسیدگی هایی که باعث از بین رفتن مینای دندان شده باشد قابل بازگشت نیستند. با گذشت زمان، این پوسیدگی می تواند گسترش پیدا کرده و به ریشه دندان برسد. مدت زمان مورد نیاز برای مشاهده این حالت از شخصی به شخص دیگر متفاوت است. پوسیدگی های می توانند در طول چند ماه یا چند سال وخیم شده و به مرحله ایجاد درد دندان برسند. هنگامی که وضعیت پوسیدگی بدتر شده و مینای دندان دچار شکستگی شود، فقط دندان پزشک می تواند دندان آسیب دیده را ترمیم نماید. روش عادی درمان پوسیدگی دندان، پر کردن آن است. در صورتی که برای پر کردن دندان نیاز به تراشیدن آن وجود داشته باشد، دندان پزشک ناحیه مورد نظر را بی حس می کند. در صورت استفاده از لیزر برای ترمیم دندان، معمولاً نیازی به تزریق مواد بی حسی نیست. در ادامه بخش پوسیده دندان برداشته شده و محل آن با مواد مخصوص پر می شود. بسیاری از مواد پر کردن از آمالگام یا کامپوزیت دندان ساخته می شوند. آمالگام یک ماده نقره ای مایل به خاکستری است که از نقره، جیوه، مس یا سایر فلزات ساخته می شود. استفاده از کامپوزیت می تواند ظاهر بهتری برای بیمار داشته باشد زیرا رنگ آن شبیه رنگ دندان است. کامپوزیت ونیر های جدیدی که امروزه ساخته می شوند بسیار با دوام هستند. پر کردگی های آمالگام معمولاً برای دندان های آسیاب و دندان های قبلی آن استفاده می شود، زیرا در این حالت رنگ فلز در انتهای دندان مشاهده نمی شود. ماده های کامپوزیت و سرامیک را می توان برای پر کردن همه دندان ها مورد استفاده قرار داد. اگر پوسیدگی دندان زیاد باشد، بخش باقیمانده دندان احتمالاً توانایی نگه داشتن مواد استفاده شده برای پر کردن دندان جهت ترمیم آن را ندارد. در این حالت دندان پزشک پوسیدگی را خارج کرده و روی دندان را با مواد سرامیکی یا روکش مصنوعی می پوشاند. این مواد را می توان در مطب دندان پزشک یا لابراتوار بطور سفارشی برای بیمار ساخت. گاهی اوقات بخشی از دندان که امکان مشاهده آن برای شما وجود دارد به نسبت سالم به نظر می رسد، اما در واقع پوسیدگی در داخل دندان و در ناحیه پالپ دندان وجود دارد. در اینگونه مواقع، نیاز به عصب کشی دندان وجود دارد. برای این کار یک دندان پزشک عمومی یا متخصص عصب دندان، پالپ دندان را خارج کرده و آن را با مواد مخصوص جایگزین می کند. در اکثر موارد، پس از عصب کشی نیاز به روکش دندان وجود دارد.

شیار پوشی دندان روشی برای پیشگیری از بروز پوسیدگی دندان است. ما فقط یکبار صاحب دندان‌های آسیاب می ‌شویم بنابراین فیشورسیلانت در کنار رعایت بهداشت دهان و دندان اقدامی مناسب برای حفظ سلامت دندان‌ها است. بهترین زمان انجام فیشورسیلانت به محض رویش دندان‌های دائمی است.

پاسخ دوم :