تناسخ و معاد

تناسخ از ريشه «نسخ» گرفته شده و از كلمات اهل لغت درباره اين واژه، چنين بر مى‏آيد كه از آن، دو خصوصيت استفاده مى‏شود: 1 ـ تحول و انتقال.2 ـ تعاقب دو پديده كه يكى جانشين ديگرى گردد. ⁽¹⁾ در آنجا كه حكمى در شريعت به وسيله حكم ديگر برطرف شود، لفظ «نسخ» به كار مى‏برند، و هر دو ويژگى به روشنى در آن موجود است، ولى آنجا كه اين لفظ در مسائل كلامى مانند «تناسخ» به كار مى‏رود تنها به ويژگى اول اكتفا مى‏شود، ويژگى دوم مورد نظر قرار نمى‏گيرد.مثلا خواهيم گفت: «تناسخ» اين است كه روحى از بدنى به بدن ديگر منتقل شود، در اين جا تحول و انتقال هست ولى حالت تعاقب، كه يكى پشت سر ديگرى در آيد، وجود ندارد.و در هر حال شايسته است ما به انواع تحول‏ها و نقلها اشاره كنيم:

1 ـ انتقال نفس انسانى از اين جهان به سراى ديگر.

2 ـ انتقال نفس در سايه حركت جوهرى، از مرتبه قوه به مرتبه كمال، همان طور كه جريان، در نفس نوزاد چنين است، زيرا نفس نوزاد از نظر كمالات كاملا به صورت قوه و زمينه است، ولى به تدريج به حد كمال مى‏رسد.3 ـ انتقال نفس پس از مرگ به جسمى از اجسام مانند سلول نباتى و يا نطفه حيوان و يا جنين انسان، و به ديگر سخن: آنگاه كه انسان مى‏ميرد، روح او به جاى انتقال به نشأه ديگر، باز به اين جهان باز مى‏گردد، و در اين بازگشت نفس براى خود بدنى لازم دارد، كه با آن به زندگى مادى خود ادامه دهد، اين بدن كه ما از آن به جسم تعبير آورديم گاهى نبات است، و گاهى حيوان است، و گاهى انسان، و در حقيقت روح انسان پس از آن همه تكامل، تنزل يابد و به نبات يا حيوان و يا جنين انسانى تعلق گيرد، و بار ديگر زندگى را از نو شروع كند، واقعيت مثل معروف «روز نو و روزى از نو» تجسم پيدا مى‏كند، اين همان تناسخ است كه در فلسفه اسلامى و قبلا در فلسفه يونان، بلكه در مجامع فكرى بشر مطرح بوده است و غالبا كسانى كه تجزيه و تحليل درستى از معاد نداشتند به اين اصل پناه مى‏بردند، گوئى اصل تناسخ جبران كننده مزاياى معاد است و بازگشت انسان به اين دنيا، و تعلق نفس به بدن مادى، گاهى براى دريافت پاداش، و با براى كيفر بينى است، مثلا كسانى كه در زندگى ديرينه خود درست كار و پاكدامن بوده‏اند بار ديگر كه به اين جهان باز مى‏گردند و از زندگى بسيار مرفه و دور از غم و ناراحتى (به عنوان پاداش) برخوردار مى‏شوند، در حالى كه آن گروه كه در زندگى پيشين خود تجاوزكار و ستمگر بوده‏اند براى كيفر، به زندگى پست‏تر باز مى‏گردند ـ تو گوئى ـ اگر امروز گروهى را مرفه و گروه ديگرى را گرسنه و برهنه مى‏بينيم اين به خاطر نتيجه اعمال پيشين آنها است كه به اين صورت تجلى مى‏كند و هرگز تقصيرى متوجه فرد يا جامعه نيست.ما با اين كه از آميختن بحث‏هاى فلسفى و كلامى به بحثهاى اجتماعى مى‏پرهيزيم ولى در اين جا از اشاره به نكته‏اى ناگزيريم و آن اين كه اعتقاد به تناسخ به اين شكل، مى‏تواند اهرمى محكم در دست جهانخواران باشد كه عزت و رفاه خود را معلول پارسائى دوران ديرينه، و بدبختى و بخت برگشتگى بيچارگان را نتيجه زشتكاريهاى آنان در زندگيهاى قبلى قلمداد كنند و از اين طريق، بر ديگ خشم فروزان و جوشان توده‏ها كه پيوسته خواستار انقلاب و پرخاشگرى بر ضد مرفهان و مستكبران مى‏باشند، آب سرد بريزند و همه را خاموش نمايند.اگر ماركسيسم مى‏گويد «دين افيون ملتها است» بايد چنين انديشه‏هاى دينى را افيون ملتها بداند و آن را در خدمت مستكبران و غارتگران بيانديشد، نه آئينهاى منزه از اين خرافات را، و شايد به خاطر اين انگيزه بوده است كه انديشه تناسخ در سرزمينهائى مانند «هند» رشد نموده كه از نظر بدبختى و گسترش فاصله طبقاتى وحشت زا و هولناك مى‏باشد .به طور مسلم صاحبان زر و زور براى توجيه كارهاى خود، و براى فرو نشاندن خشم ملتهاى گرسنه و برهنه به چنين اصلى پناه مى‏بردند، و رفاه خود و سيه‏روزى همسايه ديوار به ديوار را از اين طريق توجيه مى‏نمودند، تا آن هندى بيچاره به جاى فكر در انقلاب، بر زندگى قبلى خود تاسف ورزد، و با خود بگويد چرا من در هزاران سال پيشين در اين جهان كه زندگى مى‏كردم چنين و چنان كرده‏ام كه اكنون دامنگيرم شده است، ولى خوشا به حال آن خواجگان كه هم‏اكنون ميوه نيكوكارى خود را مى‏چينند، بدون آنكه ستمى به كسى بنمايند.يك چنين اصل درست در خدمت ستمگران زورگو بوده است كه متأسفانه در سرزمين هند رشد و نمو كرده است.در هر حال ما در اين جا به بحث فلسفى خود ادامه مى‏دهيم و اقسام تناسخ را يادآور مى‏شويم: اصولا از طرف قائلان به تناسخ سه نظريه مطرح مى‏باشد كه عبارتند از: 1 ـ تناسخ نامحدود.2 ـ تناسخ محدود به صورت نزولى.3 ـ تناسخ محدود به صورت صعودى.هر چند هر سه نظريه، از نظر اشكال تصادم با معاد يكسان نمى‏باشند، ⁽²⁾ زيرا قسم نخست از نظر بحثهاى فلسفى باطل و با معاد كاملا در تضاد مى‏باشند، در حاليكه قسم سوم فقط يك نظريه فلسفى غير صحيح است هر چند اعتقاد به آن، مستلزم مخالفت با انديشه معاد نيست، همان گونه كه قسم دوم نيز مخالفت همه جانبه با انديشه معاد ندارد، ولى چون همگى در يك اصل اشتراك دارند و آن انتقال نفس از جسمى به جسم ديگر، از اين جهت قسم سومى را نيز در شمار اقسام تناسخ مى‏آوريم.اينك به توضيح اقسام نامبرده از تناسخ مى‏پردازيم :

1 ـ تناسخ نامحدود يا مطلق

مقصود از آن اين است كه نفس همه انسانها، پيوسته در همه زمانها از بدنى به بدن ديگر منتقل مى‏شوند، و براى اين انتقال از نظر افراد، و از نظر زمان محدوديتى وجود ندارد، يعنى نفوس تمام انسانها در تمام زمانها به هنگام مرگ، دستخوش انتقال، از بدنى به بدن ديگر مى‏باشند، و اگر معادى هست جز بازگشت به اين دنيا آن هم به اين صورت، چيز ديگرى نيست و چون اين انتقال از نظر افراد و از نظر زمان، گسترش كامل دارد از آن به تناسخ نامحدود يا مطلق تعبير نموديم.قطب الدين شيرازى در تشريح اين قسم چنين مى‏گويد: «گروهى كه از نظر تحصيل و آگاهى فلسفى در درجه نازل مى‏باشند به يك چنين تناسخ معتقدند، يعنى پيوسته نفوس از طريق مرگ و از طريق بدنهاى گوناگون، خود را نشان مى‏دهند و فساد و نابودى يك بدن مانع از عود ارواح به اين جهان نمى‏باشد.» ⁽³⁾ ـ

2 ـ تناسخ محدود به شكل نزولى

قائلان به چنين تناسخ معتقدند، انسانهايى كه از نظر علم و عمل، و حكمت نظرى و عملى، در سطح بالاترى قرار گرفته‏اند، به هنگام مرگ بار ديگر به اين جهان باز نمى‏گردند بلكه به جهان مجردات و مفارقات (از ماده و آثار آن) مى‏پيوندند و براى بازگشت آنان پس از كمال، به اين جهان وجهى نيست.ولى آن گروه كه از نظر حكمت عملى و علمى در درجه پائين قرار دارند، و نفس آنان آئينه معقولات نبوده و در مرتبه «تخليه نفس» از رذائل توفيق كاملى به دست نياورده‏اند، براى تكميل در هر دو قلمرو (نظرى و عملى) بار ديگر به اين جهان باز مى‏گردند، تا آنجا كه از هر دو جنبه به كمال برسند و پس از كمال به عالم نور مى‏پيوندند.در اين نوع از تناسخ دو نوع محدوديت وجود دارد يكى محدوديت از نظر افراد زيرا تمام افراد به چنين سرنوشتى دچار نمى‏گردند و افراد كامل بعد از مرگ به جاى بازگشت به دنيا به عالم نور و ابديت ملحق مى‏شوند، ديگرى از نظر زمان يعنى حتى آن افرادى كه براى تكميل به اين جهان باز گردانده مى‏شوند، هرگز در اين مسير پيوسته نمى‏مانند، بلكه روزى كه نقصان‏هاى علمى و عملى خود را بر طرف كردند بسان انسانهاى كامل قفس را شكسته و به عالم نور مى‏پيوندند.

3 ـ تناسخ صعودى

اين نظريه بر دو پايه استوار است: 1 ـ از ميان تمام اجسام، نبات آمادگى و استعداد بشرى براى دريافت فيض (حيات) دارد.2 ـ مزاج انسانى براى دريافت حيات برتر، بيش از نبات شايستگى دارد، او شايسته دريافت حياتى است كه مراتب نباتى و حيوانى را پشت سر گذاشته باشد.به خاطر حفظ اين دو اصل، (آمادگى بيشتر در نبات، و شايستگى بيشتر در انسان) فيض الهى كه همان حيات و نفس است، نخست به نبات تعلق مى‏گيرد، و پس از سير تكاملى خود به مرتبه نزديك به حيوان، در «نخل» ظاهر مى‏شود، آنگاه به عالم جانوران گام مى‏نهد، و پس از تكامل و وصول به مرتبه ميمون با يك جهش به انسان تعلق مى‏گيرد و به حركت استكمالى خود ادامه مى‏دهد تا از نازلترين درجه به مرتبه كمال نائل گردد. ⁽⁴⁾ اكنون كه با اقسام تناسخ و تفاوتهاى آنها آشنا شديم پيرامون تحليل و نقد اين اقسام مطالبى را ياد آور مى‏شويم:

1 ـ تناسخ و معاد

دقت در اقسام سه گانه تناسخ اين مطلب را به ثبوت مى‏رساند كه اعتقاد به تناسخ مطلق صد در صد در نقطه مقابل معاد قرار گرفته است و قائلان به تناسخ نامحدود، حتى به عنوان نمونه هم نمى‏توانند در موردى معتقد به معاد باشند، زيرا انسان در اين نظريه پيوسته در حال بازگشت به دنيا است و از نقطه‏اى كه شروع مى‏كند باز به همان نقطه باز مى‏گردد.در حالى كه در تناسخ نزولى، تناسخ نه همگانى است و نه هميشگى و گروه كامل از روز نخست داراى معاد مى‏باشند يعنى مرگ آنان سبب مى‏شود كه نفوس آنان به عالم نور ملحق گردد، ولى طبقه غير كامل تا مدتى فاقد معاد مى‏باشند و مرگ آنان مايه باز گشت به اين جهان است ولى آنگاه كه از نظر علمى و عملى به حد كمال رسيدند، به گروه كاملان ملحق مى‏شوند و قيامت آنان نيز برپا مى‏شود.نظريه سوم كوچكترين منافاتى با معاد ندارد، بلكه خطاى آن در تبيين خط تكامل است كه آن را به صورت منفصل و جداى از هم تلقى مى‏كند، و نفس را روزى در عالم نبات محبوس كرده، سپس از آنجا به عالم حيوان منتقل مى‏سازد، و پس از طى مراحلى، متعلق به بدن انسان مى‏داند، و نفس در اين نظريه مثل مرغى است كه از قفس به قفسى و از نقطه‏اى به نقطه‏اى منتقل مى‏گرد، و هرگز ميان اين مراتب، اتصال و پيوستگى، وجود ندارد و «نفس» در هر دوره‏اى براى خود بدنى دارد، تا لحظه‏اى كه به آخرين بدن برسد و به هنگام مرگ به عالم آخرت ملحق شود.و اگر دارنده اين نظريه، اين مراتب را متصل و بهم پيوسته مى‏انگاشت، با حركت جوهرى كاملا هم آهنگ بود، و در حقيقت حركت جوهرى در اين نظريه به صورت منفصل منعكس شده، در حالى كه اگر قيد انفصال را بردارد، و بگويد نطفه انسان از دوران جنينى تا انسان كامل گردد، مراحل نباتى و حيوانى را طى كرده و به مرتبه انسانى مى‏رسد، بدون اين كه براى نفس متعلقات و موضوعات مختلفى باشد، و در هر حال يك چنين نظريه هر چند با معاد تصادم ندارد از نظر برهان فلسفى مردود مى‏باشد.

2 ـ تناسخ مطلق و عنايت الهى

در اين باره دو مطلب را ياد آور مى‏شويم: 1 ـ هرگاه نفوس به صورت همگانى و هميشگى راه تناسخ را پيمايند، ديگر مجالى براى معاد نخواهد بود، در حالى كه با توجه به دلائل فلسفى، آن يك اصل ضرورى و حتمى است و شايد قائلان به اين نظريه، چون به حقيقت (معاد) پى نبرده‏اند «ره افسانه زده‏اند» ، و تناسخ را جايگزين معاد ساخته‏اند، در حالى كه دلائل ششگانه ضرورت معاد يك چنين بازگشت را غايت معاد نمى‏داند، زيرا انگيزه معاد منحصر به پاداش و كيفر نيست، تا تناسخى كه هم آهنگ با زندگى پيشين انسان باشد، تأمين كننده عدل الهى باشد، بلكه ضرورت معاد دلائل متعددى دارد كه جز با اعتقاد به انتقال انسان به نشأه‏اى ديگر تأمين نمى‏شود.در اين نظريه قدرت الهى محدود به آفريدن انسانهائى بوده كه پيوسته در گردونه تحول و دگرگونى قرار گرفته‏اند، گوئى قدرت حق محدود بوده و ديگر انسانى را نمى‏آفريند و آفريده نخواهد شد.2 ـ نفس كه از بدنى به بدن ديگر منتقل مى‏شود، از دو حالت بيرون نيست، يا موجودى است منطبع و نهفته در ماده و يا موجودى است مجرد و پيراسته از جسم و جسمانيات.در فرض نخست، نفس انسانى حالت عرض يا صور منطبع و منقوش در ماده به خود مى‏گيرد، كه انتقال آنها از موضوعى به موضوع ديگر محال است، زيرا واقعيت عرض و صورت منطبع، واقعيت قيام به غير است و در صورت انتقال نتيجه اين مى‏شود كه نفس منطبع، در حال انتقال كه حال سومى است بدون موضوع بوده و حالت استقلال داشته باشد.و به عبارت ديگر : نفس منطبع در بدن نخست داراى موضوع است و پس از انتقال نيز داراى چنين واقعيت مى‏باشد سخن در حالت سوم (انتقال) است كه نتيجه اين نظريه اين است كه در اين حالت نفس به طور متصل و منهاى موضوع، وجود داشته باشد و اين خود امير غير ممكن است و در حقيقت اعتقاد به چنين استقلال، جمع ميان دو نقيض است زيرا واقعيت اين صورت، قيام به غير است و اگر با اين واقعيت وابسته، وجود مستقلى داشته باشد، اين همان جمع ميان دو نقيض است در آن واحد. فرض دوم كه در آن، نفس مستنسخ حظى از تجرد دارد و پيوسته متعلق به ماده مى‏گردد، مستلزم آن است كه موجودى كه شايستگى تكامل و تعالى را دارد، هيچ‏گاه به مطلوب نرسد و پيوسته در حد محدودى در جا زند زيرا تعلق پيوسته به ماده مايه محدوديت نفس است، زيرا نفس متعلق، از نظر ذات مجرد، و از نظر فعل، پيوسته قائم به ماده مى‏باشد، و اين خود يك نوع بازدارى نفس از ارتقاء به درجات بالاتر است در حالى كه عنايت الهى ايجاب مى‏كند كه هر موجودى به كمال مطلوب خود برسد.اصولا مقصود از كمال ممكن، كمال علمى و عملى است و اگر انسان پيوسته از بدنى به بدن ديگر منتقل گردد، هرگز از نظر علم و عمل، و انعكاس حقائق بر نفس، و تخليه از رذائل و آرايش به فضائل به حد كمال نمى‏رسد.البته نفس در اين جهان ممكن است به مراتب چهارگانه عقلى از هيولائى تا عقل بالملكه، تا عقل بالفعل، و عقل مستفاد برسد ولى اگر تجرد كامل پيدا كرد و بى‏نياز از بدن شد از نظر معرفت و درك حقائق، كاملتر خواهد بود از اين جهت حبس نفس در بدن مادى به صورت پيوسته با عنايت حق سازگار نيست. ⁽⁵⁾ در اينجا يادآورى اين نكته لازم است كه ابطال شق دوم به نحوى كه بيان گرديد صحيح نيست زيرا تعلق نفس به بدن مانع از پويائى او در تحصيل كمال نيست و اصولا اگر تعلق نفس به بدن با حكمت حق منافات داشته باشد بايد گفت معاد همگان و يا لا اقل گروهى از كاملان روحانى است، يعنى فقط روح آنان محشور مى‏شود و از حشر بدن آنان خبرى نيست در حالى كه اين بيان با نصوص قرآن سازگار نمى‏باشد از اين جهت در ابطال فرض دوم، بايد به گونه ديگر سخن گفت و آن اينكه پذيرفتن فرض دوم با ادله‏اى كه وجود معاد، و حشر انسان را در جهان ديگر ضرورى تلقى مى‏كند، كاملا منافات دارد، و اگر آن ادله را پذيرفتيم، هرگز نمى‏توانيم فرض دوم را (نفس مستنسخ پيوسته در اين جهان به بدن متعلق گردد) بپذيريم.

3 ـ تناسخ نزولى و واپس گرائى

در تناسخ نزولى گروه كاملان در علم و عمل، وارسته از چنين ارتجاع و بازگشت به حيات مادى مى‏باشند، فقط گروه ناقص در دو مرحله به حيات دنيوى بر مى‏گردند آن هم از طريق تعلق به «جنين انسان» يا سلول گياه و نطفه حيوان.در نقد اين نظريه كافى است كه به واقعيت نفس آنگاه كه از بدن جدا مى‏شود، توجه كنيم، نفس به هنگام جدائى از بدن انسان ـ مثلا ـ چهل ساله به كمالى مخصوصى مى‏رسد، و بخشى از قوه‏ها در آن به فعليت در مى‏آيد، و هيچ كس نمى‏تواند انكار كند كه نفس يك انسان چهل ساله، قابل قياس با نفس كودك يك ساله و دو ساله نيست.در تناسخ نزولى كه روح انسان چهل ساله، پس از مرگ به «جنين انسان» ديگر تعلق مى‏گيرد از دو حالت بيرون نيست: 1 ـ نفس انسانى با داشتن آن كمالات و آن فعليت‏ها به جنين انسان يا جنين حيوان يا به بدن حيوان كاملى تعلق گيرد.2 ـ نفس انسان با حذف فعليات و كمالات به جنين انسان يا حيوانى منتقل گردد.صورت نخست امتناع ذاتى دارد زيرا نفس با بدن يك نوع تكامل هم آهنگ دارند و هرچه بدن پيش رود نفس نيز به موازات آن گام به پيش مى‏گذارد.اكنون چگونه مى‏توان تصور كرد كه نفس به تدبير بدنى، كه نسبت به آن كاملا ناهماهنگ است، بپردازد.و به عبارت ديگر: تعلق نفس به چنين بدن مايه جمع ميان دو ضد است زيرا از آن نظر كه مدتها با بدن پيش بوده داراى كمالات و فعليت‏هاى شكفته مى‏باشد، و از آن نظر كه به «جنين» تعلق مى‏گيرد بايد فاقد اين كمالات باشد، از اين جهت يك چنين تصوير از تعلق نفس، مستلزم جمع ميان ضدين و يا نقيضين است.و اگر فرض شود كه نفس با سلب كمالات و فعليات، به جنين تعلق گيرد يك چنين سلب، يا خصيصه ذاتى خود نفس است يا عامل خارجى آن را بر عهده دارد.صورت نخست امكان پذير نيست زيرا حركت از كمال به نقص نمى‏تواند، خصيصه ذاتى يك شى‏ء باشد.و صورت دوم با عنايت الهى سازگار نمى‏باشد زيرا مقتضاى حكمت اين است كه هر موجودى را به كمال ممكن خود برساند. آنچه بيان گرديد تصوير روشنى از سخن صدر المتألهين در اسفار مى‏باشد. ⁽⁶⁾

4 ـ تناسخ صعودى

در تناسخ صعودى مسير تكامل انسان، گذر از نبات به حيوان، سپس به انسان است و از آنجا كه نبات براى دريافت حيات آماده‏تر از انسان، و انسان شايسته‏تر از ديگر انواع است بايد حيات (نفس نباتى) به نبات تعلق گيرد و از طريق مدارج معينى به بدن انسان منتقل گردد .از قائلان به اين نظريه سئوال مى‏شود اين نفس (نفس منتقل از نبات به حيوان سپس به انسان) از نظر واقعيت چگونه است آيا موقعيت انطباعى در متعلق دارد، آنچنان كه نقوش در سنگ و عرض در موضوع خود منطبع مى‏باشد، يا موجود مجردى است كه در ذات خود، نياز به بدن مادى ندارد هر چند در مقام كار و فعاليت، از آن به عنوان ابزار استفاده مى‏كند.در صورت نخست سه حالت خواهيم داشت: 1 ـ حالت پيشين كه نفس در موضوع پيشين منطبع بود.2 ـ حالت بعدى كه پس از انتقال نفس در بدن دوم منطبع مى‏شود.3 ـ حالت انتقال كه از اولى گسسته و هنوز به دومى نپيوسته است.در اين صورت اين اشكال پيش مى‏آيد كه نفس در حالت سوم چگونه مى‏تواند هستى و تحقق خود را حفظ كند در حالى كه واقعيت آن انطباع در غير و حال در محل است و فرض اين است كه در اين حالت (حالت سوم) هنوز موضوعى پيدا نكرده و موضوعى را به دست نياورده است.در صورت دوم مشكل به گونه‏اى ديگر است و آن اينكه مثلا نفس متعلق به حيوان آنگاه كه در حد حيوان تعين پيدا كند، نمى‏تواند به بدن انسان تعلق بگيرد، زيرا نفس حيوانى از آن نظر كه در درجه حيوانى محدود و متعين گشته است كمال آن در دو قوه معروف شهوت و غضب است، و اين دو قوه، براى نفس در اين حد كمال شمرده مى‏شود، و اگر نفس حيوانى در اين حد فاقد اين دو نيرو شد در حقيقت حيوان نبوده و بالاترين كمال

خود را فاقد مى‏باشد.در حالى كه اين دو قوه براى نفس انسانى نه تنها مايه كمال نيست، بلكه مانع از تعالى آن به درجات رفيع انسانى است.نفس انسانى در صورتى تكامل مى‏يابد كه اين دو نيرو را مهار كند و همه آنها را بشكند.اكنون سئوال مى‏شود چگونه مى‏تواند نفس حيوانى پايه تكامل انسان باشد در حالى كه كمالات متصور در اين دو، با يكديگر تضاد و تباين دارند، و اگر نفس حيوانى با چنين ويژگى‏ها به بدن انسان تعلق گيرد نه تنها مايه كمال او نمى‏باشد، بلكه او را از درجه انسانى پائين آورده و در حد حيوانى قرار خواهد داد كه با چنين سجايا و غرائز همگامند.البته قائلان به اين نوع از تناسخ سوراخ دعاء را گم كرده و به جاى تصوير تكامل به صورت متصل و پيوسته، آن را به صورت منفصل و گسسته انديشيده‏اند، و تفاوت تناسخ به اين معنى، با حركت جوهرى در اين است كه در اين مورد تكامل به صورت گسسته و با موضوعات مختلف (نبات، حيوان، انسان) صورت مى‏پذيرد، در حالى كه تكامل نفس در حركت جوهرى به صورت پيوسته و با بدن واحد تحقق مى‏يابد.و به تعبير روشن‏تر در اين نظريه نفس نباتى تعين پيدا كرده و با اين خصوصيات به بدن حيوانى تعلق مى‏گيرد، و نفس حيوانى با تعينات حيوانى كه خشم و شهوت از صفات بارز آن است، به بدن انسان تعلق مى‏گيرد، آنگاه مسير كمال را مى‏پيمايد، ولى بايد توجه كرد كه اين نوع سير، مايه تكامل نمى‏گردد، بلكه موجب انحطاط انسان به درجه پائين‏تر مى‏باشد زيرا اگر نفس انسانى كه با خشم و شهوت اشباع شده به بدن انسان تعلق گيرد او را به صورت انسان درنده در آورده كه جز اعمال غريزه، چيزى نمى‏فهمد.در حالى كه در حركت جوهرى، جماد در مسير تكاملى خود به انسان مى‏رسد ولى هيچ گاه در مرتبه‏اى تعين نيافته و ويژگى‏هاى هر مرتبه را به صورت مشخص واجد نمى‏باشد.اين جا است كه سير جماد از اين طريق مايه تكامل است در حالى كه سير پيشين مايه جمع بين اضداد و انحطاط به درجات نازلتر مى‏باشد.آرى اين نوع از تناسخ يك اصل باطل است هر چند با معاد تضادى ندارد. ⁽⁷⁾ .

تحليلى جامع از تناسخ

تا اين جا با اقسام تناسخ و نادرستى هر يك، با دليل مخصوص به آن آشنا شديم، اكنون وقت آن رسيده است كه تناسخ را به صورت جامع بدون در نظر گرفتن ويژگى هر يك مورد بحث و بررسى قرار دهيم و ما از ميان دلائل زيادى كه براى ابطال تناسخ گفته شده است دو دليل را بر مى‏گزينيم:

1 ـ تعلق دو نفس به يك بدن

لازمه قول به تناسخ به طور مطلق تعلق دو نفس به يك بدن و اجتماع دو روح در يك تن مى‏باشد و اين برهان را مى‏توان با قبول دو اصل مطرح كرد.1 ـ هر جسمى اعم از نباتى و حيوانى و انسانى آنگاه كه آمادگى و شايستگى تعلق نفس داشته باشد، از مقام بالا نفس بر آن تعلق مى‏گيرد، زيرا مشيت خدا بر اين تعلق گرفته است كه هر ممكن را به كمال مطلوب خود برساند .در اين صورت سلول نباتى خواهان نفس نباتى، نطفه حيوانى خواهان نفس حيوانى، و جنين انسانى خواهان نفس انسانى مى‏باشد و قطعا نيز تعلق مى‏گيرد.2 ـ هر گاه با مرگ انسانى، نفس وى، به جسم نباتى يا حيوانى يا جنين انسان تعلق گيرد در اين صورت جسم و بدن مورد تعلق اين نفس، داراى نوعى تشخص و تعين و حيات متناسب با آن خواهد بود.پذيرفتن اين دو مقدمه مستلزم آن است كه به يك بدن دو نفس تعلق بگيرد يكى نفس خود آن جسم كه بر اثر شايستگى از جانب آفريدگار اعطا مى‏شود و ديگرى نفس مستنسخ از بدن پيشين.اجتماع دو نفس در يك بدن از دو نظر باطل است: اولا: بر خلاف وجدان هر انسان مدركى است، و تا كنون تاريخ از چنين انسانى گزارش نكرده است كه مدعى دو روح و دو نفس بوده باشد.ثانيا: لازم است كه از نظر صفات نفسانى داراى دو وصف مشابه باشد مثلا آنجا كه از طلوع آفتاب آگاه مى‏شود و يا به كسى عشق مى‏ورزد بايد در خود اين حالات را به طور مكرر در يك آن بيابد. ⁽⁸⁾ و به عبارت ديگر: نتيجه تعلق دو نفس به يك بدن، داشتن دو شخصيت و دو تعين و دو ذات، در يك انسان است، و در حقيقت لازمه آن اين است كه واحد، متكثر و متكثر واحد گردد زيرا فرد خارجى يك فرد از انسان كلى است و لازمه وحدت، داشتن نفس واحد است ولى بنا بر نظريه تناسخ، داراى دو نفس است طبعا بايد دو فرد از انسان كلى باشد و اين همان اشكال واحد بودن متكثر و يا متكثر بودن واحد است ⁽⁹⁾ و اين فرض علاوه بر اين كه از نظر عقل محال است محذور ديگرى نيز دارد و آن اين كه بايد هر انسان در هر موردى داراى دو انديشه و آگاهى و ديگر صفات نفسانى باشد.

پاسخ به يك سؤال:

ممكن است به نظر برسد سلول نباتى آنگاه كه آماده تعلق نفس است و يا نطفه حيوانى و يا جنين انسانى كه شايستگى تعلق نفس را دارد، تعلق نفس مستنسخ، مانع از تعلق نفس ديگر مى‏باشد و در اين صورت دو شخصيت و دو نفس وجود نخواهد داشت.پاسخ اين پرسش روشن است زيرا مانع بودن نفس مستنسخ از تعلق نفس جديد، بر اين سلول و يا نطفه و يا جنين انسانى، اولى از عكس آن نيست و آن اين كه تعلق نفس مربوط به هر سلول و جنين، مانع از تعلق نفس مستنسخ مى‏باشد و تجويز يكى بدون ديگرى ترجيح بدون مرجح است.و به ديگر سخن: هر يك از اين بدنها آمادگى نفس واحدى را دارد، و تعلق هر يك مانع از تعلق ديگرى است چرا بايد مانعيت يكى را پذيرفت و از ديگرى صرفنظر كرد؟

2 ـ نبودن هماهنگى ميان نفس و بدن

تركيب بدن و نفس يك تركيب واقعى و حقيقى است، هرگز مشابه تركيب صندلى و ميز از چوب و ميخ (تركيب صناعى) و نيز مانند تركيبات شيميائى نيست، بلكه تركيب آن دو، بالاتر از آنها است و يك نوع وحدت ميان آن دو حاكم است و به خاطر همين وحدت، نفس انسانى هماهنگ با تكامل بدن پيش مى‏رود، و در هر مرحله از مراحل زندگى نوزادى، كودكى، نوجوانى، جوانى، پيرى و فرتوتى، براى خود شأن و خصوصيتى دارد كه قوه‏ها به تدريج به مرحله فعليت مى‏رسد و توان‏ها حالت شدن پيدا مى‏كنند.در اين صورت نفس با كمالات فعلى كه كسب كرده است چگونه مى‏تواند با سلول نباتى و يا نطفه حيوانى و جنين انسانى متحد و هم آهنگ گردد، در حالى كه نفس از نظر كمالات به حد فعليت رسيده و بدن، در نخستين مرحله از كمالات است و تنها قوه و توان آن را دارد.آرى اين برهان در صورتى حاكم است كه نفس انسانى به بدن پائين‏تر از خود تعلق گيرد، بدنى كه كمالات آن به حد فعليت نرسيده ولى آنگاه كه به بدن هماهنگ تعلق گيرد اين برهان جارى نخواهد بود. ⁽¹⁰⁾ و در آخر ياد آور مى‏شويم محور برهان در اين جا فقدان هماهنگى ميان نفس و بدن است كه در غالب صورتهاى تناسخ وجود دارد و اين برهان ارتباطى به برهان گذشته كه در تناسخ نزولى يادآور شديم و نتيجه آن يك نوع واپسگرائى و بازگشت فعليت‏ها به قوه‏ها بود، ندارد.

پاسخ به سه پرسش 1 ـ آيا مسخ در امت‏هاى پيشين تناسخ نيست؟

نخستين پرسشى كه در اين‏جا مطرح است اين است كه به گواهى قرآن در امت‏هاى پيشين مسخ رخ داده است و گروهى از تبهكاران به صورت خوك و ميمون در آمده‏اند آيا اين، گواه بر اين معنا نيست كه نفس انسانى آنان از بدن آنها جدا شده و بر بدن چنين حيوانات كثيف تعلق گرفته است.قرآن در اين زمينه مى‏فرمايد: «قل هل أنبئكم بشر من ذلك مثوبة عند الله، من لعنه الله و غضب عليه و جعل منهم القردة و الخنازير و عبد الطاغوت اولئك شر مكانا و اضل عن سواء السبيل» (مائده آيه 60) . بگو شما را به كيفرى بد نزد خدا آگاه سازم، آنان كسانى هستند كه خدا آنها را از رحمت خود دور كرده و بر آنها خشم گرفته و برخى از آنان را به صورت ميمون و خوك درآورده است و كسانى كه طاغوت را به اطاعت خود پرستش كرده‏اند، آنان جايگاه بدى دارند و از طريق حق منحرف‏تر مى‏باشند.و نيز مى‏فرمايد: «فلما عتوا عما نهوا عنه قلنا لهم كونوا قردة خاسئين» (اعراف/166) .وقتى از آنچه كه بازداشته شده بودند سرپيچيدند فرمان داديم كه به صورت ميمونهاى پست در آئيد.پاسخ: همان طور كه يادآور شديم اساس تناسخ را دو چيز تشكيل مى‏دهد: الف: وجود دو بدن: بدنى كه روح و نفس از آن منسلخ شود و بدنى كه روح پس از مفارقت، به آن تعلق گيرد، حالا اين بدن دوم سلول نباتى و نطفه حيوانى باشد و يا جنين انسانى و يا يك حيوان كامل عيار.ب: واپسگرائى نفس، و انحطاط آن از كمال پيشين به درجه پست‏تر، همچنان كه اين مسئله آنگاه كه به سلول نباتى يا نطفه حيوانى يا جنين انسانى تعلق گيرد، تحقق پيدا مى‏كند.ولى در مورد سئوال هيچ يك از دو شرط محقق نيست، نه از تعدد بدن خبرى هست، و نه از نزول نفس از كمال خود به مقام پست‏تر .اما تعدد بدن نيست زيرا فرض اين است كه همان انسانهاى طغيانگر به فرمان خدا به صورت ميمون و خوك در آمده‏اند و لباس ظاهر انسانى را از دست داده و لباس ظاهر حيوانى بر خود پوشيده‏اند و در حقيقت يك بدن بيش وجود نداشت، چيزى كه هست شكل ظاهرى آنان تغيير يافت .و اما مسأله انحطاط نفس، آن نيز منتفى است زيرا هدف از عمل، كيفر دادن اين گروه است كه خود را به صورت دوم (ميمون و خوك) ببينند، و سخت ناراحت شوند و اين دگرگونى ظاهرى به عنوان كيفر در آنها تحقق پذيرفت و اگر نفس آنان از مقام انسانى به مرتبه حيوانى تنزل مى‏كرد و درك آنان در حد درك حيوانى مى‏بود، مسأله كيفر منتفى مى‏گرديد، كيفر در صورتى است كه آنان با شعور انسانى و ادراك پيشين خود به ظاهر و به پيكر ممسوخ خود بنگرند، و سخت در رنج و تعب باشند و گرنه اگر نفس آنان در حد يك نفس حيوانى مانند خوك و ميمون تنزل نمايد، هرگز از نگرش به ظاهر خود رنج نبرده، بلكه از آن شادمان مى‏بودند.قرآن به اين حقيقت اشاره كرده مى‏فرمايد: «فجعلناها نكالا لما بين يديها و ما خلفها و موعظة للمتقين» (بقره/66) .ما آن را كيفرى براى گناهان پيش از (نهى از شكار ماهى از دريا) و گناهان پسين آنها، قرار داديم و عبرتى براى پند گيران. ⁽¹¹⁾ همان طور كه ياد آور شديم هدف از اين كار، كيفر و عقوبت آنان بود و در عين حال براى ديگران مايه عبرت و پند، و هدف اول در صورتى تحقق مى‏پذيرد كه حالات روانى، انسانى آنان محفوظ بماند. ⁽¹²⁾ و به ديگر سخن: واقعيت مسخ اين بود كه آنان با داشتن مقام انسانيت به شكل ميمون در آيند نه اينكه علاوه بر تغيير صورت ظاهرى، انسانيت آنان مسخ و باطل گردد و روح خوكى و ميمونى به بدن آنان تعلق گيرد.

2 ـ تفاوت تناسخ و رجعت چيست؟

در بحث علائم و نشانه‏هاى قيامت ياد آور شديم كه پيش از برپائى رستاخيز گروهى از تبهكاران به اين دنيا باز گردانده مى‏شوند و بنابر بعض از روايات گروهى از نيكوكاران نيز در همين شرائط به اين جهان بازگردانده مى‏شوند، و در نتيجه روح آنان بار ديگر به بدن دنيوى آنها تعلق مى‏گيرد، اكنون سئوال مى‏شود تفاوت اين نوع بازگشت با تناسخ چيست؟ پاسخ: باز گشت اين گروه به اين جهان با احياء مردگان به وسيله حضرت مسيح، تفاوتى ندارد، تمام پيروان قرآن و پيروان آئين مسيح بر معجزه‏هاى او در اين مورد صحه نهاده‏اند، و هيچ كس فكر نكرده‏است كه احياء مردگان از مقوله تناسخ مى‏باشد بلكه آن را معجزه و كرامت ناميده‏اند، بنابر اين بازگشت گروهى از تبهكاران و نيكوكاران به دنيا، حالت احياء مردگان توسط مسيح را دارد و هيچ ارتباطى به مسأله تناسخ ندارد زيرا همان طور كه در پاسخ پرسش پيشين گفتيم محور تناسخ تعدد بدن و تنزل نفس از مقام انسانى است و در احياء مردگان نه تعدد بدن وجود دارد و نه نفس از مقام شامخ خود به مقام پائين‏تر تنزل مى‏يابد، بلكه نفس به همان بدنى كه ترك كرده و با او هماهنگى كامل داشته و دارد تعلق مى‏گيرد بنابراين در مسأله رجعت هم بدن يكى است و هم نفس، بدن همان است كه قبل از مرگ، مورد تعلق تدبير روح بود، و نفس هم همان نفس و روح انسانى است كه در گذشته مدبر بدن بوده است و در رجعت و بازگشت به بدن در اين دنيا هرگز نفس، فعليتهاى خود را از دست نمى‏دهد، و به صورت تنزل يافته، تعلق به بدن پيدا نمى‏كند تا گفته شود حركت ارتجاعى از فعليت به قوه يا به مراتب نازلتر، محال است بلكه با همان فعليتهائى كه در زمينه سعادت يا شقاوت كسب نموده است بار ديگر به بدن دنيوى تعلق تدبير پيدا مى‏كند.آرى در اين‏جا سئوال ديگرى مطرح است و آن اينكه هدف از اين بازگشت چيست؟ آيا پس از تعلق روح به بدن دنيوى، و بر قرار شدن مجدد تعلق تدبيرى، نفس، حركت استكمالى مى‏پذيرد، و آيا اصولا براى انسانهاى صالحى چون پيامبر و افراد طغيانگرى چون فرعونيان مراحلى از فعليت و كمال كه آن را دريافت نكرده باشند متصور است تا به هنگام رجعت، حركت استكمالى براى آنان تحقق پذيرد، يا اينكه آنان همه درجات و مراتب فعليت‏ها را در نور ديده و بنا بر اين حركت استكمالى براى آنان متصور نيست؟ اين سئوالى است در خور دقت و تأمل، ولى پاسخ به آن، ارتباطى به سئوال مورد بحث ندارد، هدف اين است كه روشن شود كه تناسخ و رجعت از دو مقوله‏اند چنانكه روشن گرديد ولى ما اين سئوال را در بحثهاى آينده در فرصتى مناسب پاسخ خواهيم داد. ⁽¹³⁾ در اينجا لازم است به خيانت تاريخ‏نگارى، در نگارش تاريخ علم كلام اشاره كنيم، و او احمد امين مصرى است كه در كتاب «فجر الاسلام» شيعه را متهم به اعتقاد به تناسخ كرده است، ⁽¹⁴⁾ در حالى كه كتابهاى كلامى شيعه از روز نخست، تناسخ را به شدت رد كرده‏اند.

3 ـ سنت الهى و بازگشت انسان به اين دنيا

قرآن كريم در مواردى از احياء مردگان و بازگشت نفوس (اعم از انسان و غير انسان) پس از مفارقت از بدن به اين دنيا گزارش مى‏دهد. ⁽¹⁵⁾ حال سئوالى كه مطرح مى‏شود اين است كه آيا بازگشت روح به بدن در اين دنيا از نظر سنت الهى چگونه است؟ پاسخ: سنت الهى در مورد زندگى و مرگ انسان، اين است كه پس از انتقال انسان به عالم برزخ، بار ديگر به اين جهان باز نگردد جز در موارد استثنائى مانند احياء مردگان به واسطه مسيح يا رجعت پيش از قيامت و نظائر آن، و خدا در قرآن به اين سنت كلى اشاره كرده مى‏فرمايد: «حتى اذا جاء احدهم الموت قال رب ارجعونى لعلى اعمل صالحا فيما تركت، كلا انها كلمة هو قائلها و من ورائهم برزخ الى يوم يبعثون» (مؤمنون/99 ـ 100) .لحظه‏اى كه پيك مرگ به سراغ يكى از آنان مى‏آيد مى‏گويد: پروردگارا مرا به دنيا بازگردان تا عمرى را كه ضايع كرده‏ام، با عمل صالح جبران نمايم، خطاب مى‏آيد «كلا» : نه، ديگر بازگشتى نيست و اين سخنى است كه او گوينده آن است و سودى در آن نيست، پيش روى او تا روز قيامت مانعى است كه از رجوع او جلوگيرى مى‏كند.در اين جا يادآورى نكته‏اى لازم است و آن اينكه در نظام گذشته (رژيم پهلوى) يكى از نويسندگان، براى بالا بردن تيراژ مطبوعات خود، دست به ابتكارى زده بود و مسأله «ارتباط با ارواح» را مطرح مى‏كرد و مدعى اين بود كه از طريق «تنويم مغناطيسى» (يك نوع خواب كردن افراد) موفق به كشف جديد علمى شده است و آن اينكه، روح افراد در چنين حالت، از اسرارى پرده بر مى‏دارند، و مى‏گويند: كه روزگارى، در بدن مرغى و يا گياهى بوده‏اند اكنون در بدن انسانى قرار گرفته‏اند...و از اين طريق انديشه كفر آميز «تناسخ» را در اذهان زنده مى‏كرد.شكى نيست يك چنين پرسشها و پاسخها نمى‏تواند، ارزش علمى داشته باشد.و عقلا و شرعا حجت نيست، و دردى را درمان نمى‏كند، ما شاهد اين قبيل از جلسه‏ها بوديم كه اين افراد پس از به خواب رفتن، مطالبى را مى‏گفتند كه هرگز اساس صحيحى نداشت هيچ بعيد نيست پاسخهاى اين افراد ساخته خيال و وهم آنان باشد كه در اين حالت، براى خيال پردازى مجالى پيدا مى‏كنند، و تفصيل اين مطلب از آن مقام ديگرى است، به اميد آنكه به تفصيل درباره آن سخن بگوييم.

شرح اين هجران و اين خون جگر 
اين زمان بگذار تا وقت دگر

پى‏نوشتها:

(1) در اقرب الموارد مى‏نويسد: النسخ فى الاصل: النقل، راغب در مفردات خود مى‏گويد: النسخ ازالة شى‏ء بشى‏ء يتعاقبه كنسخ الشمس الظل، و الظل الشمس، و الشيب الشباب.نسخ از بين بردن چيزى است، چيز ديگر را به صورت متعاقب، مانند خورشيد كه سايه را، يا سايه كه خورشيد را محو مى‏كند، و پيرى كه جوانى را نابود مى‏سازد، و در همه اين موارد نسخ به كار مى‏رود.

(2) محقق لاهيجى در اين باره كلامى دارد كه ياد آور مى‏شويم.مى‏گويد «اما تناسخ هيچ كس از حكماى مشائين به جواز آن نرفته و جدى‏ترين ناس در ابطاس تناسخ ارسطاطاليس شكر الله سعيه و اتباعش از قدماى مشائيه اسلامند و جدى‏ترين مردم در وقوع تناسخ حكماى هند و چين و بابل و به زعم شيخ اشراق و اتباعش قدماى حكماى يونان و حكماى مصر و فارس، جميع مايل به تناسخ‏اند در نفوس اشقيا فقط و اين گروه اگر چه در انتقال از نوعى به نوع ديگر اختلاف نظر دارند ولى همه اتفاق دارند در قول به خلاص نفوس بالآخره از تردد در ابدان عنصريه و اتصال به عالم افلاك يا به عالم مثال و اين تردد در ابدان عنصريه نزد اين جماعت، عقوبت و عذاب و جهنم نفوس شريره است، اين است تناسخى كه از جمله منسوبين حكمت قائل‏اند به آن و اما قول بدوام تردد نفوس در ابدان عنصريه و عدم خلاص از آن، مذهب جماعتى است كه قائل به حكمت و توحيد و به حشر و نشر و ثواب و عقاب نيستند و اين طائفه اردى (پائين‏ترين) طوايف اهل تناسخند» .گوهر مراد، مقاله 3، باب 4، فصل 7، ص .472

اماکن تاریخی در استان اصفهان

اصفهان را می توان یکی از معروف ترین مناطق ایران در جهان دانست که قرن هاست به نصف جهان شهره است. وجود بیش از شش هزار اثر تاریخی در استان اصفهان سبب شده لقب نصف جهان برازنده این خطه ارزشمند از سرزمین ایران باشد. اصفهان آمیزه ای از میراث های فرهنگی باشكوه و طبیعت زیباست كه پیشینه ای به قدمت تاریخ تمدن و فرهنگ ایران دارد. آثار متعدد و با ارزشی که از دوره های مختلف تاریخی در شهرهای مختلف این منطقه برجای مانده، اصفهان را به موزه ای هنری – تاریخی – طبیعی تبدیل کرده که بازدید از آن در لیست آرزوهای گردشگران ایران و جهان قرار دارد.

یادگارهای باارزش منطقه که از دوره های مختلف تاریخی به جای مانده، حاصل موجودیت تاریخی ناحیه ای است که قدمت آن به هزاره سوم پیش از میلاد می رسد. وجود تپه های باستانی و در راس آن ها تپه های تاریخی سیلک گواه این مطلب است. قدمت طولانی و معماری ارزشمند بناهای تاریخی اصفهان سبب شده که برخی از آثار تاریخی منطقه مانند: میدان بزرگ نقش جهان در فهرست آثار ثبت شده، سازمان ملی یونسکو قرارگیرند.

مسجدهای قدیمی با ارزش های تاریخی و معماری بالا بیش ترین آثار استان اصفهان را تشکیل می دهند که در شهرستان های مختلف استان پراکنده شده اند. مسجد شیخ لطف الله یكی از زیباترین آثار تاریخی اصفهان است كه هر تماشا كنندهای را خیره و به اظهار تحسین و اعجاب وا می دارد. مسجد جامع اصفهان مجموعهای از ساختمانها و آثار هنری دورههای بعد از اسلام است كه یادگارهایی از افراد متعدد را در بر دارد و بخشی از تحولات معماری دورههای اسلامی تاریخ ایران را در مدت هزار سال نشان می دهد. محراب الجایتو که در این مسجد قرار گرفته یكی از شاهكارهای هنر گچ بری به شمار می آید.

اوژن فلاندن ـ سیاح و نقاش فرانسوی؛ مسجد بابا سوخته اصفهان را گوهری گران بها در هنر معماری ایران توصیف کرده است. مسجد امام از لحاظ عظمت، جنبه معماری و تزیینات، مهم ترین مسجد دوره صفویه است که در شهر اصفهان واقع شده است. مسجد جامع اردستان از كهن ترین مساجد ایران به شمار می آید كه بنای اولیه آن، مربوط به قرون اولیه اسلامی است. مسجد جامع زواره در 15 کیلومتری شمال خاوری اردستان اولین مسجد چهار ایوانی ایران است كه در دوره سلجوقی ساخته شده و مسجد جامع گلپایگان نیز از آثار با ارزش دوره سلجوقی است.

کاخ های تاریخی با معماری های کم نظیر از دیگر دیدنی های استان اصفهان هستند. کاخ چهل ستون از جمله بناهایی است که اصفهان ملقب به نصف جهان بخش مهمی از شهرت خود را مدیون آن است و عمارت تاریخی هشت بهشت نمونه ای از كاخ های محل سكونت آخرین سلاطین دوره صفوی است. کاخ عالی قاپو نمونه منحصر به فرد و یکی از عجایب معماری كاخهای عهد صفوی است.

باغ های باشکوه استان اصفهان با شهرت های جهانی نیز از دیگر آثار باارزش این منطقه به شمار می آیند که همواره نظر جهانگردان را به خود جلب نموده است. باغ فین کاشان از دوره صفویه برجای مانده و از لحاظ باغ آرایی و آب رسانی دارای اهمیت ویژهای است ضمن آن که از نظر گردشگری از منابع بسیار ارزشمند ایران به شمار می آید. چهار باغ مجموعه ای عظیم و زیبا است که از باغ های مختلف تشکیل شده و تعداد ی از آن ها هم اکنون نیز بر جاست.

مراکز عبادی غیر اسلامی چون آتشکده ها و کلیساها نیز از جاذبه های تاریخی استان اصفهان به شمار می آیند. کلیسای هاکوپ اولین كلیسایی است كه ارامنه در جلفای اصفهان بنا كردهاند ولی مشهور ترین كلیسای تاریخی جلفا از نظر معماری و تزیینات نقاشی، كلیسای سن سور است كه به كلیسای وانک شهره است و در سال 1065 میلادی بنا شده است. مهم ترین كلیسای تاریخی جلفا از دوره شاه عباس اول نیز كلیسای مشهور بیدخم یا بیت اللحم است كه در میدان جلفا و در مجاورت كلیسای مریم واقع شده است. آتشگاه كوه سنگی كهنترین میراث پیشینه اصفهان است كه هم اكنون بقایای بنای آن در كوه سنگی درارتفاع 1680 تر واقع شده است. شاید بتوان قدیمی ترین مركز اجتماعی انسانها در منطقه را حول و حوش این كوه سنگی جستجو كرد. آتشكده باستانی نیاسر نیز بر فراز صخره بلندى به نام تالار نیاسر در كنار چشمه آبی برپاست و از اهمیت زیادی برخوردار است.

مناره های قدیمی با معماری های خاص از دیگر جاذبه های تاریخی استان اصفهان هستند. منار جنبان یكی از نمونههای ابنیه سبک مغولی ایران است كه از آن دوره، كاشی كاری هایی نیز به یادگار دارد. جالب ترین نکته این بنای تاریخی آن است كه با حركت دادن یكی از مناره ها نه تنها مناره دیگر به حركت در می آید، بلكه تمامی این ساختمان مرتعش می شود. مناره گلپایگان نیز از بلندترین منارههای دوره سلجوقی است که به سده 5 ه ـ . ق تعلق دارد.

خانه های اعیانی و عمارت های قدیمی نیز از دیگر دیدنی های استان اصفهان هستند که نظیر آن ها در دیگر مناطق ایران کم تر یافت می شود. عمارت های زیادی در سراسر شهرستان ها ی استان پراکنده هستند ولی مهم ترین آن ها را در شهرستان کاشان و اصفهان می توان دید.

خانه بروجردی ها در کاشان یكی از نمونههای تكامل یافته ساختمانهای كاشان است كه شكل و حجم و پوشش آن در میان سایر خانهها نمونه است و عمارت عباسیان نیز یكی از جالب ترین نمونهها است که به لحاظ تنوع و تعدد فضاهای خانه قابل اهمیت است. خانه وثیق انصاری در شهر اصفهان حدود 150 سال پیش ساخته شده و از زیباترین خانههای دوره قاجار به شمار می آید. خانه ها و عمارت های زیادی در گوشه و کنار شهرستان های استان اصفهان واقع شده اند که هر یک از آن ها از اهمیت معماری و تاریخی قابل توجهی برخوردار هستند.

 تاریخچه عمارت چهل ستون

عمارت چهلستون در اوایل قرن 11 هـ .ق در میان باغ و مجموعه بناها و کاخهای محوطه دولتخانه صفوی ساخته شده است . این عمارت عمدتاً به منظور پذیرائی رسمی از میهمانان و سفرای خارجی ، طی سه مرحله و طبق یک طرح واحد ساخته شده است . مرحله اول ـ تالار اصلی و بزرگ . مرحله دوم ـ ایوان آئینه و اطاقهای طرفین آن . مرحله سوم ـ ایوان ستون دار که از هجده عدد ستون و سقف چوبی تشکیل شده است . نام چهلستون به نشانه کثرت ستونها و انعکاس تصویر بیست ستون در آب استخر است

نقاشی های دیواری چهلستون زیر نظر هنرمند نامدار عصر صفوی ، رضا عباسی با خصلت بزرگ نمائی به شیوه مینیاتورهای ایرانی انجام گرفته است . چهار تابلو بزرگ داخل سالن ، صحنه هایی از میدانهای جنگ و مجالس پذیرائی پادشاهان صفوی را نشان می دهد . دو تابلو بزرگ میانی از الحاقات بعدی با موضوعات مشابه است که به قلم صادق نقاش باشی (هنرمند دوره قاجار) ترسیم شده است . متأسفانه بسیاری از نقاشی های دوره صفوی در زمان حکومت ظل سلطان ، تخریب گردیده است . از اشعار دلپذیر نجیب کاشانی که به (خط محمد صالح اصفهانی) بر پیشانی ایوان ستوندار مرقوم گردیده ، چنین مستفاد می گردد که این عمارت بی نظیر در اوایل قرن 12 هـ.ق دچار آتش سوزی گردیده و در زمان شاه سلطان حسین صفوی تعمیر شده است .

یکی از زیباترین میدانهای جهان به طول حدود 512 متر و عرض 160 متر است که در اطراف آن اطاق هائی در دو طبقه با یک اندازه و شکل احداث شده است . تعداد چهار اثر تاریخی بی نظیر در اطراف میدان قراردارد . عمارت عالی قاپو ـ مسجد امام ـ مسجد شیخ لطف اله و سر درب بازار قیصریه ، در وسط میدان اصلی ، زمین و دو دروازه سنگی چوگان بوده است . میدان امام امروزی یکی از مراکز خرید صنایع دستی و همچنین محل برگزاری بسیاری از مراسم ملی و مذهبی می باشد . در هر هفته نماز پرشکوه جمعه در این میدان برگزار می گردد .

سردرب قیصریه در شمال میدان امام (نقش جهان) ساخته شده است . این سردرب ، یکی از زیباترین نقاشی های مربوط به دوران صفویه را نشان می دهد . از این سردرب ، وارد یکی از زیباترین بازارهای جهان می شویم . این بازار در دوران صفویه مرکز فروش کالاهای گران قیمت بوده است و نمایندگان شرکتهای خارجی در این مکان دارای حجره هائی بوده اند . بازار اصفهان یکی از بزرگترین بازارهای ایران است که دارای قسمتهای مختلف می باشد و در هرقسمت کالاهای خاصی را به فروش می رسانند . برای مثال قسمت صنایع دستی ، طلا و نقره ، قالی ، کفش و غیره . بازدید از همه قسمتهای بازار ساعتها به طول می انجامد

 اصفهان، گنجينه زنده دنيا از نگاه مسافران نوروزی
بسياري از مهمانان و مسافران نوروزي، اصفهان را موزه هميشه زنده دنيا و سفر به اين شهر تاريخي را آرزوي هر گردشگري مي دانند. بسياري از مهمانان نوروزي در اصفهان معتقدند که مجموع آثار طبيعي و جاذبه هاي کم نظير و متعدد تاريخي اين خطه بر ارزش، اعتبار و شهرت جهاني اصفهان افزوده است. "مينا صالحي" يکي از مهمانان مريواني در اين خصوص گفت: اصفهان يکي از شهرهاي ارزشمند ايران در طول تاريخ بوده و هست. وي که با اطلاع کامل از تاريخچه اصفهان به اين شهر سفر کرده است، افزود: اصفهان از معدود مراکز باستاني ارزشمند ايران و جهان محسوب مي شود. "علي نوروزي"مهمان ديگر از شهر انديمشک نيز گفت: اصفهان که به "نصف جهان" شهرت دارد يکي از شهرهاي قديمي است که موجوديت تاريخي اش به هزاره سوم قبل از ميلاد بازمي گردد. وي در توصيف اصفهان و دليل سفرش به اين شهر گفت: اصفهان منطقه اي به قدمت تاريخ تمدن و فرهنگ ايران است که آثار بديعي ازهمه ادوار را با خود دارد و به همين دليل سفر به اصفهان آرزوي هر گردشگري است. وي اظهار داشت:علاوه بر آثار ارزشمند تاريخي،باوجود خشکسالي اخير باز هم اين شهر در فصل بهار طبيعت دل انگيز خود را حفظ کرده است. وي که در مدت چهار روز اقامت خود در اصفهان موفق به بازديد از چهار بناي تاريخي اين شهر شده است، گفت: اصفهان، يادگارهاي با ارزش تاريخي زيادي از اقوام مختلف را در دل خود دارد. "شيرين بيدري"مسافري از شهر زابل نيز گفت:اصفهان موزه هميشه زنده دنياست وهر يک از آثارش دردوره اي ساخته شده که يادآور عظمت آن دوره است. وي که روز گذشته از بناي تاريخي"چهل ستون" اصفهان بازديد کرده است، گفت: براساس مطالعاتي که پيش از سفر به اصفهان داشتم متوجه شدم که اين بناي تاريخي از جمله بناهايي است که بخش مهمي از لقب نصف جهان مديون آن است. وي که تحصيل کرده در زمينه کارشناسي ميراث فرهنگي است، افزود: اثرتاريخي کاخ "عالي قاپو" نمونه منحصر به فرد و يکي ازعجايب معماري کاخهاي عهد صفوي و"منارجنبان"يکي ازبناهايي است که ازمعماري شگفت انگيزي برخوردار مي باشد. وي همچنين "بازار بزرگ اصفهان" را يکي از زيباترين بازارهاي ايران و حتي جهان اسلام و پل تاريخي و معروف سي و سه پل "الله وردي خان" را به همراه ده ها مکان ديگر تنها گوشه اي از زيبايي هاي تاريخ اصفهان دانست. در زمان حاضر بيش از يکهزارو 400 بناي تاريخي اصفهان در آثار ملي به ثبت رسيده که از اين تعداد 391 باب خانه تاريخي، 221 باب مسجد، 29 مدرسه، 44 امامزاده، 32 بقعه، ‌64 حمام ،
 45کاروانسرا، 19 مناره،12 پل، 71آب انبار ، 76 برج کبوتر و 331 مورد ساير بناهاي عمومي به ثبت رسيده است.

تاريخچه

از مراجعه به منابع موجود تاريخي چنين بر مي آيد كه كلمه ” اسپاران “ بطلميوس, ” سپاهان “ پهلوي و”اصفهان“ عرب و ” اصفهان “ امروز لفظي قديمي است و به احتمال قريب به يقين كلمه اي پهلوي است و ريشه قديمي تر از پهلوي آن مكشوف نيست . در عهد اشكانيان اصفهان مركز و پايتخت يكي از ايالت هاي وسيعي بود كه تحت فرمان ملوك اشكاني قرار داشت . در دوره ساسانيان, اصفهان محل سكونت و قلمرو و نفوذ ”اسپوهران“ يا اعضاي هفت خانواده بزرگ ايراني كه مشاغل عمده و مناسب سلطنتي در اختيار داشتند, بود. بعد از اسلام, اصفهان مانند ديگر شهرهاي ايران تا اوايل قرن چهارم تحت سلطه اعراب بود و در زمان منصور خليفه عباسي, مورد توجه قرار گرفت و به حاكم اين شهر دستور داده شد در عمران و آباداني آن كوشا باشد. در سال 319 هـ. ق. مرداويج زياري اصفهان را متصرف شد و آن را به پايتختي برگزيد و جشن سده را هرچه باشكوه تر در اين شهر برپا كرد. در سال 327 هـ .ق. اصفهان به تصرف ركن الدوله ديلمي در آمد و آن را به پايتختي انتخاب كرد و اصفهان دوباره رونق خود را گرفت. در سال 443 هـ . ق. اصفهان به دست طغرل پادشاه سلجوقي فتح شد. در سال 639 هـ. ق. تحت سلطه مغولها قرار گرفت. پس از بازگشت سپاه مغول شهر اصفهان مجدداُ رونق يافت. سقوط شهر اصفهان و انقراض سلسله صفويه كه پس از 6 ماه محاصره به دست محمود افغان, انجام گرفت . با سقوط شهر اصفهان سلسله صفوي نيز منقرض شد و اصفهان دچار انحطاط شد. در دوران زنديه و قاجاريه پايتخت كشور به شيراز و تهران انتقال يافت در زمان قاجار پسر ناصرالدين شاه, ظل السطان زمين و مصالح و آثار تاريخي شهر را به مردم مي فروخت و مي خواست به هرترتيبي كه شده مخارج قشون خود را كه از واحدهاي بسيار قوي و منظم كشور بود, تاْمين كند .از ويژگي هاي اقتصادي شهر اصفهان در دوره قاجار, درآمد ناچيز زمين و عدم امنيت ملاكين بود. در دوره پهلوي با توجه به شرايط تاريخي و جغرافيايي,  شهر اصفهان موردتوجه قرار گرفت, دربازسازي آثار تاريخي آن كوشش هايي به عمل آمد و توسعه صنعتي شهر و منطقه آغاز شد. اصفهان يكي از شهرهاي بزرگ و سياحتي ايران است.

گردشگاه و باغ هاي تاريخي چهارباغ  

اصفهان در سال 1006 هجري رسماُ به پايتختي شاه عباس اول انتخاب شد و بنا به دستور شاه عباس از محل دروازه دولت تا دامنه كوه صفه, خيابان طويل و عريض مشجري تحت عنوان چهارباغ احداث شد تا به عنوان گردشگاه خانواده سلطنتي ودرباريان استفاده شود. باغ هاي مشهور چهارباغ عبارت بودند از : باغ تخت , باغ طاووس خانه , باغ كاج , باغ پهلوان , باغ بابا امير , باغ توپخانه , باغ نسترن , باغ چهل ستون , باغ بلبل يا بهشت

كاخ چهل ستون

باغ چهل ستون كه بالغ بر 67000 متر مربع مساحت دارد , در دوره شاه عباس اول احداث شده است و در وسط اين باغ , عمارت چهل ستون قرار دارد . در زمان شاه عباس دوم در اين بنا تغرات كلي پديد آمد و تالار آينه و تالار هجده ستون و دو اتاق شمالي و جنوبي تالار آينه و ايوان هاي طرفين سرسراي پادشاهي و حوض بزرگ مقابل تالار با كليه تزئينات نقاشي و آينه كاري و كاشي كاري ديوارها و سقف ها به آن افزوده  شده است. قسمت هاي جالب وديدني كاخ چهل ستون به شرح زير است :

ـ سقف باشكوه نقاشي شده تالار هجده ستون و سقف آينه كاري تالار آينه و مدخل آينه كاري تالار جلوس شاه عباس دوم

ـ ستون هاي عظيم تالارهاي هجده ستون و تالار آينه

ـ شيرهاي سنگي چهارگوشه حوض مركزي تالار و ازاره هاي مرمري منقش اطراف كه معرف صنعت حجاري دوره   صفويه است .

ـ تزئينات عالي طلاكاري سرسراي پادشاهي و اتاق هاي طرفين تالار آينه و تابلوهاي بزرگ نقاشي تالار پادشاهي كه تصوير شاهان صفوي را نشان ميدهد.

ـ تصويري از شاه عباس اول باتاج مخصوص و مينياتورهاي ديگري در اتاق گنجينه كه در مرمت سال هاي 1334 و 1335 خورشيدي از زير گچ خارج شده است .

ـ آثار پراكنده اي از دوران صفويه مانند سردر ” مسجد قطبيه “‌و سردرهاي ” زاويه دركوشك “ و آثاري از ”مسجد درب جوباره “ يا ” پير پينه دوز ”  و ”مسجد آقاسي “ كه بر ديوارهاي ضلع غربي و جنوب غربي باغ نصب شده است .  كاخ چهل ستون به موجب اشعاري كه در جبهه تالار از زير گچ خارج شده به ” مبارك ترين پتجمين سال سلطنت شاه عباس دوم بنا شده است . شير ها و مجسمه هاي سنگي اطراف حوض و داخل باغچه ها تنها آثاري است كه از دو قصر با شكوه ديگر دوره صفوي يعني آينه خانه و عمارت سرپوشيده باقي مانده و بعد ها به اين محل آورده شده است .اگرچه انعكاس ستون هاي بيست گانه تالارهاي چهل ستون در حوض مقابل عمارت مفهوم چهل ستون را القا ميكند ولي در حقيقت واژه چهل در نام اين عمارت نشانه كثرت است و وجه تسميه عمارت مزبور به علت تعدد ستون هاي آن است .

كاخ هشت بهشت

عمارت تاريخي هشت بهشت نمونه اي از كاخ هاي محل سكونت آخرين سلاطين دوره صفوي است كه در دوره ” شاه سليمان “ ( 1080 هـ . ق ) بنا شده است. ازباغ وسيع ( هشت بهشت ) وسعت زيادي باقي نمانده, ولي قصر تاريخي آن هنوز اثري ارزنده و جالب توجه است .

از آثار قابل توجه اين قصر كه نماهاي خارجي را تزيين كرده است كاشي كاري هايي است كه انواع حيوانات و پرنده و درنده و خزنده را نشان ميدهد .

در دهه اخير پارك مجلل و زيبايي به همت شهرداري اصفهان در اطراف اين كاخ تاريخي طراحي و ساخته شده است كه در حال حاضر از گردشگاههاي مشهور شهر اصفهان است . 

عمارت عالي قاپو  

اين قصر كه درعهد صفويه ( قصر دولتخانه يا دولتخانه مبارك نقش جهان ) نام داشت نمونه منحصر به فردي از معماري كاخ هاي عهدصفوي است كه در اوايل قرن يازدهم هجري به امر شاه عباس اول ساخته شده است. شاه صفوي, سفيران و شخصيت هاي عاليقدر را در اين‌كاخ به‌حضور مي پذيرفت .

عالي قاپو داراي پنج طبقه ساختمان است و هر طبقه تزئينات ويژه اي دارد . با آنكه بعد از دوره صفويه به تزئينات بناها خرابي ها و لطمات جبران ناپذيري وارد آمده است ولي هنوز شاهكارهايي از گچبريها و نقاشيهاي عهد صفويه را در بر دارد و تماشاكنندگان را به تحسين وا ميدارد .

مينياتورهاي هنرمندانه رضا عباسي, نقاش معروف عهد شاه عباس ( كه آسيب فراوان ديده اند ) نقاشي هاي گل و بوته , شاخ و برگ , اشكال وحوش و طيور و گچ بري هاي زيباي آن به شكل انواع جام و صراحي در تاق ها و ديوارها تعبيه شده است وشاه صفوي و مهمانان او , از تالار همين عمارت مناظر بازي چوگان , چراغاني , آتش بازي ها و نمايش هاي ميداني را تماشا مي كردند.

منار جنبان

اين بنا به صورت يك بقعه و دو مناره است كه بر روي قبر ( عمو عبدالله ) از زاهدان و صلحاي معروف قرن هشتم هجري بنا شده است و سنگ قبر آن تاريخ 716 هـ .ق مقارن با اواخر سلطنت (اوليجاتيو) ايلخان مغول را نشان مي دهد .ايوان منار جنبان يكي از نمونه هاي ابنيه سبك مغولي ايران است كه از آن دوره كاشي كاري هايي نيز به يادگار دارد . مناره ها بعداُ و احتمالاُ در اواخر عصر صفويه به ايوان مزبور اضافه شده است و با حركت دادن يكي از آنها ديگري نيز حركت ميكند .نكته جالب در اين بنا قديمي آن است كه وقتي يكي از مناره هابه حركت در آيد  نه تنها مناره ديگر به حركت در مي آيد بلكه تمامي اين ساختمان مرتعش مي شود . در حال حاضر, از اين اثر تاريخي بشدت مراقبت مي شود.

پل الله وردي خان ( سي وسه پل )

اين پل كه در نوع خود شاهكار بي نظيري از آثار دوره شاه عباس اول صفوي است, به هزينه و نظارت سردار معروف او ” الله وردي خان “‌ بنا شده است. اين پل به نام هاي ”سي و سه چشمه“, ”چهار باغ“ , ” جلفا “ و بالاخره ” زاينده رود “ معروف است . تاريخ بناي اين پل را شيخ علي نقي كمره اي شاعر زمان شاه عباس در يك قطعه شعر به ماه تاريخ , سال 1005  هجري ذكر كرده است. اين سال مقارن ايامي است كه خيابان چهارباغ نيز احداث شده است . اين پل در حدود 300 متر طول و 14 متر عرض دارد و طولاني ترين پل بر روي زاينده رود است . در دوره صفويه مراسم جشن آبريزان يا آبپاشان در كنار اين پل صورت مي گرفت . در سفر نامه هاي سياحان اروپايي آن دوران  به برگزاري اين جشن اشاره شده است . ارامنه جلفا هم مراسم  خاج شويان خود را در محدوده همين پل برگزار مي كرده اند . اين پل يكي از شاهكارهاي معماري و پل سازي ايران محسوب ميشود و از زيبايي و عظمت منحصر بفردي برخودار است .

پل خواجو

پل خواجو يا ” پل شاهي “ كه از اواخر دوره تيموري شالوده هايي داشته است, به امر شاه عباس دوم درسال 1060 هجري به صورت امروزي آن ساخته شد. غرفه هاي آن با تزئينات كاشي كاري و نقاشي پوشيده شده است. پل خواجو به هنگام طغيان آب زاينده رود, منظره اي ديدني مي يابد. براي اقامت موقتي شاه صفوي و خانواده او در وسط پل ساختمان مخصوصي كه به نام ” بيگلر بيگي “ شهرت دارد, بنا شده است. اين ساختمان هم اكنون نيز وجود دارد. اتاق هاي آن داراي تزئينات نقاشي است. نام اصلي اين پل در مآخذ دوران صفوي, پل شاهي آمده است. و خواجو نامي است كه طي دو قرن اخير به مناسبت مجاورت با محله خواجو به آن اطلاق شد

نام اين پل هيچ ارتباطي به نام شاعر قرن هشتم هجري يعني خواجوي كرماني ندارد. اين پل در سالهاي نه چندان دور به نامهاي ” پل شيراز “ و “ پل بابا ركن الدين “  معروف بوده است .

مسجد جامع عباسي (مسجد شاه) 

ساختمان مسجد جامع عباسي , درضلع جنوبي ميدان تاريخي اصفهان در سال 1020 هجري قمري به فرمان شاه عباس اول در بيست و چهارمين سال سلطنت وي شروع شد . كتيبه سردر مسجد به خط ثلث ” عليرضا عباسي“ در سال 1025 نگاشته شده و حاكي از آن است كه شاه عباس اين مسجد جامع را از مال خالص خود بنا كرده وثواب آن را به روح جد اعظم خود ” شاه طهماسب “‌ اهدا نموده است, در ذيل اين كتيبه, كتيبه ديگري است كه از استاد علي اكبر اصفهاني ( مهندسي معمار مسجد ) تجليل شده است.

مسجد شيخ لطف الله

اين مسجد بي نظير شاهكار ديگري از هنر معماري و كاشي كاري قرن يازدهم هجري قمري است كه به فرمان شاه عباس اول در مدت 18 سال ساخته شده است . ساخت سردر معرق آن در سال 1011 هـ . ق اتمام يافت و ساختمان تزئينات آن در سال 1028 هجري قمري به اتمام رسيده است . كتيبه سردر آن به خط ثلث عليرضا عباسي و به تاريخ سال 1012 هجري قمري است معمار و بناي مسجد ” استاد محمدرضا اصفهاني “ است كه نام او در داخل محراب زيباي مسجد در لوحه كوچكي ذكر شده است . باستان شناسان خارجي در مورد عظمت معماري اين مسجد گفته اند : ” به سختي مي توان اين بنا را محصول دست بشر دانست . “ شيخ لطف الله از علماي بزرگ شيعه واز مردم ” ميس “‌ از قراء ” جبل عامل “‌ در لبنان امروزي بود كه به دعوت شاه عباس اول در اصفهان اقامت گزيد. اين مسجد به منظور تجليل از او احداث گرديد.

مسجد و مناره برسيان

اين مسجد در 42 كيلومتري شرق اصفهان واقع شده و يك اثر خالص سلجوقي است. مناره آن را در سال 491 و محراب آن را در سال 498 هجري قمري ساخته شده است. تزئينات آجري داخل مسجد شبيه به گنبد تاج الملك در مسجد جمعه اصفهان است و به احتمال قوي معمار هردو بنا يكي بوده است .

تحقیق درباره کبک

مقدمه:

دردنیا گونه های متعددی از کبک وجود دارد که معروفترین آنها عبارتند از: کبک چوکر (Alectoris Chukar) ،

کبک صخره ای (Alectoris graeca) و کبک پاقرمز اروپایی (Alectoris rufa) . البته همه کبک ها پاقرمر هستند.

گونه های موجود در کشور ما بیشتر از نوع چوکر (Chukar) میباشند.

از دیرباز در بسیار ی از کشور ها پرورش و نگهداری پرندگانی از قبیل قرقاول، بوقلمون و کبک، علاوه بر پرورش مرغ جهت تامین گوشت مصرفی انسان به ویژه جهت سلیقه های خاص متداول بوده است.

در پاره ای از کشور ها نیز پرورش متراکم تعدادی از پرندگان وحشی نظیر کبک متداول شده است. صنعت تولید و تکثیر و پرورش کبک در ایران حدود سه سال است که توسط تعداد انگشت شماری از دوستداران شکار و طبیعت آغاز شده و دوستان پرورش دهنده موفق به تولید و تکثیر کبک ایرانی نیز گسته اند، و تجارب خوبی در این زمینه کسب کرده اند. در حال حاضر مزارعی در استانهای فارس، کرمان، سمنان، گلستان و اصفهان به این فعالیت مشغول میباشند.

خصوصیات ظاهری:

کبک پرنده ای است زیبا و خوش خوان که در طبیعت، در دامنه کوهها و شیب های کوهستانی، صخره ها و تپه ماهور ها زندگی میکند.

به هنگام احساس خطر، از کوهها به سرعت بالا می دود و معمولا این کار را به پرواز ترجیح میدهد. گوشت این پرنده بسیار خوشمزه و به لحاظ ارزش غذایی نسبت به دیگر طیور از موقعیت ممتازی برخوردار است.

این پرنده معمولا دارای پوششی با پرهای خاکستری است و گلولی نخودی رنگ با نوار حاشیه های پهن سیاه بوده و از زیر شکم و پهلو ها خالهای کشیده زیبایی به چشم می خورد. پاها و منقارش سرخ رنگ است و نر و ماده لحاظ شکل ظاهری تفاوت چندتنی با یکدیگر ندارند.

کبک نر به طور عمومی بزرگتر از ماده میشود، در حالی که سر ماده بیضی شکل میباشد، هم کبک ماده و هم نر در پشت پاها بر آمدگی شبیه میخ دارند که در نرها برآمدگی بزرگتر میباشد.

وزن پرنده نر حدود 540 گرم و وزن ماده حدود 500 گرم میشود.

در طبیعت حدود 15-12 عدد تخم میگذارد اما با پیش بینی های خاص این تعداد در بستر به حدود 40 عدد میرسد و این امر از اهمیتی ویطه در پرورش این پرنده و تولید آن برخوردار است.

قد پرنده حدود 35 سانتیمتر است و در اواخر زمستان جفت گیری میکند. در این هنگام گله از هم متلاشی شده و هر نر وماده با هم بصورت جفت زندگی میکنند و تا پایان ایام جوجه کشی باهم میمانند و حتی گاهی پرنده نر روی تخم ها میخوابد.

گوشت کبک:

گوشت این پرنده از گوشتهای بسیار سودمند و لذیذ است اگرچه دسترسی به آن حد اقل در حال حاضر درکشور ما برای همه مهیا نیست. ویژگیهای گوشت این پرنده به شرح زیر است :

در هر صد گرم گوشت کبک 24.5 گرم آلبومین، 1.4 گرم چربی و حدود 1 تا 1.5 گرم مواد معدنی وجود دارد.

وجود مقدار زیادی از مواد معدنی در گوشت کبک نشان دهنده ارزش حیاتی آن است. مقدار پتاسیم این گوشت زیاد است و کلسیم، فسفر، منیزیم، آهن و گوگرد موجود در آن نیز بدن را تامین میکند.

کانی های موجود در گوشت کبک به خوبی جذب بدن میشود و به همین جهت در این زمینه مواد مورد نیاز بدن را در دسترس سلول قرار میدهد.

گوشت کبک برای همه افراد اعم از کودک و سالمند، غذایی سالم و سلامت بخش است. گوشت کبک کمتر تولید اسید اوریک میکند، فعالیت کلیه را افزون میسازد و به دفع سموم بدن یاری فراوان میرساند. باتوجه به این ویژگی ها برای همه افراد و در مورد همه بیماریها، غذایی خوب و موثر است.

 تکثیر و پرورش:

تکثیر کبک بطور کلی آسان میباشد. در صورتی که پرنده های سالمی در اختیار داشته باشیم و مدیریت معقولی اعمال شود.

اولین نکته گرفتن پرنده هایی است که جهت همین امر در مزارع تکثیر و پرورش تولید شده اند. مطلوب ترین زمان برای علامت گذاری جهت تربیت در طول 72 ساعت نخست خارج شدن از تخم است. اولین مراحل جوجه کشی تربیت الگوهایی هستند برای رام کردن یا پرواز کردن . رام کردن در مورد پرنده های گوشتی نیز صادق میباشد.

تشخیص جنسیت:

در نظر اول کبک نر وماده در رنگ، نشانه و ظاهر عمومی یکسان به نظر میرسند. اما تفاوتهای آشکار اندکی نیز وجود دارند :

پاها اندکی متفاوت هستند. کبک نر پای قویتر و پولکهای منظم تری نسبت به ماده دارد. هر دوی آنها برآمدگی سیخ مانندی در پشت پا دارند ولی این برآمدگی در جنس نر بزرگتر از ماده است. نر ها به طور عمومی بزرگتر از ماده ها هستند. سر نرها گرد و ماده ها بیضی شکل میباشد. گردن کبک نر معمولا باریکتر و سخت تر از کبک ماده است.

اگر با راههای فوق موفق به تعیین جنسیت پرنده نشده اید میتوانید به تفاوت آنها از نظر منافذ جنسی متوسل شوید.

جفتگیری:

دو سبک برای جفتگیری کبک ها وجود دارد، آنها میتوانند دو به دو در قفسهای جداگانه جفتگیری نمایند. راه حا ساده تر که زحمت نگهداری را به حد اقل میرساند نگهداری پرندگان نر و ماده به نسبت 1 به 3 یا 1 به 4 و بطور جمعی است. ناگفته نماند که در سیستم جفتگیری دو تایی تعدتد تخم ها حدود 60 عدد و در جمعی حدود 40 عدد در فصل تخم گذاری میباشد.

جمع کردن و ذخیره سازی تخم ها:

در صورت استفاده از آشیانه های دسته جمعی، تخم کبکها باید حد اقل 4 بار در روز جمع آوری شود. تخمها پس از تمیز کردن حد اکثر تا دوهفته در دمای 15 درجه سانتی گراد و رطوبت حدود 75% نگهداری میکنند. و بهتر است روزی دو بار آنها را تحت زاویه 45 درجه بچرخانید. تخمهایی که بیش از 14 روز نگهداری میشوند امکان جوجه شدن کمتری دارند و دو روز دیرتر از تخم بیرون می آیند. طول دوره جوجه کشی پرنده مذکور 25-23 روز می باشد، شرایط ماشین جوجه کشی باید مطابق جدول زیر باشد:

پس از در آمدن جوجه ها از تخم معمولا 24 ساعت در داخل دستگاهها نگهداری میشوند تا کاملا خشک شوند.

پس از انتقال جوجه ها به مکانهایی که قبلا بطور کامل ضد عفونی شده است، ابتدا با استفاده از لامپهای حرارتی دمای محل را برای سه روز اول حدود 33 درجه سانتی گراد نگه میداریم و هر سه روز دما را یک درجه کم می کنیم تا به دمای 21 درجه برسد و این دما را تا هنگام جوجه بودن حفظ میکنیم.

نور مورد نیاز در طول روز توسط پنجره های تعبیه شده در سالن تامین میشود و در هنگام شب به ازای هر متر مربع 3 – 5/2 وات نور استفاده میشود.

دوره رشد پرنده از روز تولد به طور متوسط 5 ماه می باشد که نسبت به مرغ و بلدرچین به 3 برابر میرسد و به همین دلیل قیمت/ظرفیت واحد آن نسبت به دیگر طیور تجاری بالاتر خواهد بود.

بعد از 5-4 هفتگی امکان انتقال جوجه به فضای باز سرپوشیده وجود دارد.

دوران جوجه بودن:

جوجه های کبک در نوزادی مانند جوجه های بلدرچین و قرقاول می باشند. جوجه کبکها برای ابتلا به بیماریها و انگلها مستعد هستند. جای غذا و محفظه های آبخوری باید در اولین روز مهیا و بهداشتی شده باشد.

آنتی بیوتیک ها و دارو های پیشگیری کننده بسیار مفید هستند. دارو ها را میتوان در آب و غذا و حتی در آبخوری های اتوماتیک و برابر با نسبت های داده شده از سوی تولید کننده مخلوط نمود.

جوجه ها برای توده شده بسیار مستعد هستند. این مسئله باید مورد توجه مدیریت مزرعه باشد که دلیل روی هم جمع شدن آنها چیست؟

جوجه ها اگر سردشان باشد یا ترسیده باشند، روی هم جمع میشوند. توجه زیادی به پرنده کنید و ببینید که آنه منطقه راحت خود را بدون ازدحام و تجمع انتخاب کنند. حمام خاک برای اهداف مهمی کارآمد است. این کار به آراستن و صاف کردن پر ها و برطرف کردن انگلهای خارجی کمک میکند. اگر پرندگان از انگلهای خارجی در رنج هستند میتوانید پودر های مخصوص به خاک اضافه کنید.

تغذیه:

کبکها باید نخستین تغذیه خود را با 28% پروتئین آغاز کنند. این جیره غذایی در طول  سه تا شش هفتگی به تدریج تبدیل به 24% میشود. و سپس تا مرحله بلوغ و دوران نگهداری به 17% میرسد.

این پرندگان پس از 24 ساعت خروج از تخم، باید تغذیه را شروع کنند. جیره غذایی مشابه جیره مرغ گوشتی است. میزان احتیاجات غذایی پرنده در جیره پیش دان از لحاظ میزان انرژی حدود kg3100 است.

احتیاج غذایی در سنین مختلف:

میزان مواد معدنی مورد نیاز:

یک نمونه جیره پیش دان در نظر گرفته شده برای پرنده به شرح زیر میباشد:

واکسیناسیون:

معمولا در مراکز تولیدی که در حال حاضر مشاهده میشود تنها از دو نوع واکسن B1 و لاسوتا به شرح زیر استفاده میکنند :

·       واکسن B1 در سن یک هفتگی از طزیق آب آشامیدنی ( پس از تشنگی 4 ساعته) خورانده میشود.

·       واکسن لاسوتا در سن 30 روزگی داده میشود و پس از آن به صورت ماهیانه تکرار میشود.

منابع:

1-رعایت اصول بهداشت وامنیت زیستی در پرورش طیور –دکتر علیر ضا پایدار-سال 1382

2-اینترنت

سيب

سيب ( دقيقا" يک ميوه شفتدار) ميوه درختي ازطبقه Malus است که عضوي از خانواده گل سرخيان بوده ( روزاسيا) و در طول تاريخ کشت مي شده است . بيشتر گروه سيبها به گونه M. domesticaيا پيونديهاي آن تعلق دارند.

اجداد وحشي سيبها احتمالا" درختي به نام Malus sieversii ( که فاقد اسم همگاني است) بود که هنوز هم در قزاقستان يافت مي شود.محققان در حال مطالعه روي M. sieversii که در برابر بسياري از بيماريها و آفات مقاوم است مي باشند تا بتوانند يک سيب مقاوم تر در برابرسرما بوجود آورند.

تاريخچـــــه

در کليه مناطق آب و هوايي خنک ، سيب غذاي بسيار مهمي بوده است . نسبت به سايرميوه هاي درختي ( احتمالا" بجز مرکبات) سيب را مي توان براي ماهها انبار نمود درحاليکه همچنان ارزش غذايي خود را حفظ مي کند. سيبهاي زمستاني که در اواخر پاييز چيده شده و در دماي بالاي انجماد در سردخانه يا اتاق سيب نگهداري مي کنند از سال 1800 غذاي مهمي در اروپا و آمريکا به شمار مي رفته است .

گونه هاي سيب

بيش از 7500 گونه سيب شناسايي شده است . اين گونه ها در نقاط فراشمالگاني ، نيمه حاره و معتدل وجود دارند. چون درختان سيب به شرايط خنک کننده( chilling requirement) نيازدارند در آب و هواي استوايي گل نمي دهند.

 در بين رايج ترين گونه هاي تجاري سيب مي توان به اين موارد اشاره کرد Braeburn( نيوزيلند) ، سيب نارنجي cox «بريتانيا – گونه قديمي که امروزه محبوبيت گذشته را ندارد) ، فوجي ( آسيا، استراليا) ، گالا( نيوزيلند) ، سيب طلائي( آمريکا ، اروپا) ، گراني اسميت ( استراليا و کاليفرنيا) ، جونا گلد( آمريکا) ، جوناتــــان ( آمريکا) ، مکين تــاش ( کانــادا) ، سيب قرمـز( آمريکا) و نوعي سيب زمستاني ( آمريکا). تمامي اين سيبها بجز نوع آخر شيرين و رنگين هستند. گراني اسميت ترش است و بعضي از مردم آنرا بصورت تازه مي خورند در ضمن براي آشپزي هم مطلوب هستند. پوست آن سبز روشن خالدار است . اين گونه سيب براي رشد کامل نيازمند آب و هوايي گرم بوده و فصل رشد طولاني مدتي دارد اگرچه ميوه هاي نامرغوب تر در مناطق نامناسب رويش مي کنند. ] تصوير معروفي از سيب گراني اسميت بر روي آرم Apple Records وجود دارد) يک شرکت سازنده ترانه که آهنگهاي گروه Beatlesرا منتشر مي کند .

پرورش سيب

سيبها مانند بيشتر گياهان چند ساله معمولا" بصورت لقاح غير جنسي واز طريق پيوند تکثير مي شوند. سيبهاي بذري گاهي اوقات بطور اساسي با درخت مادرتفاوت دارند. بيشتر گونه هاي جديد سيب بصورت سرچشمه بذري دارند که يا شانسي رشد کرده اند ويا از طريق باروري عمدي گونه هاي پرآتيه پرورش يافته اند. اصطلاحات بذري ، دانه سيب و تخم که در نان گونه سيب وجود دارد بيانگر منشاء بذري سيب مي باشد. همچنين سيبها مي توانند جوانه هايي غيرعادي بوجود آورند( جهشهايي بر روي يک شاخه مجزا) . بعضي از جوانه هاي غيرعادي منجر به نسلهايي بهتر از گونه هاي مادريشان مي شوند. بعضي از آنها به قدري از درخت مادر متفاوت مي شوند که ديگر گونه هايي جديد به حساب مي آيند.

بعضي از پرورش دهندگان سيبهاي معمولي را با سيبچه يا سيبهاي غير عادي مقاوم در برابر سرما پيوند مي زنند تا گونه هاي مقاوم تري بوجود آورند. مثلا" از دهه 40 مرکز آزمايشات Excelsior در دانشگاه مينه سوتا و ويسکانسين پيشرفت دائمي را در سيبهاي مقاوم مهم که هم از نظر تجاري و هم باغداري خانگي رشد گسترده اي دارند در سراسر مينه سوتا و ويسکانسين ايجاد کرده اند . مهمترين ابداع آنها شامل Haralson فراوان ترين سيب کشت شده در مينه سوتا ، Wealthy،Honeygold و Honeycrisp مي باشد. شيريني و ساختار Honeycrisp به قدري مورد علاقه مصرف کنندگان است که باغداران مينه سوتا درختان پاگرفته و پربار خود را قطع مي کنند تا براي اين نوع سيب انبار احداث کنند – عملي که تاکنون انجام نشده بود.

  طرح هاي كاشت درختان:

 فاصله هاي درختان در باغ ها به كوچكي و بزرگي تاج آن ها و وضعيت ريشه ها در دل خاك بستگي دارد. بايد به اين نكته توجه داشت كه در صورت رشد درخت، شاخه هاي بالاتر مانع رسيدن نورد هوا به شاخه هاي پائين نشوند و ريشه ها به رقابت غذايي با يكديگر نپردازند.

نكته ديگر، اين كه فاصله درختان بايد به گونه اي باشد كه پس از رشد، مانع عبور ماشين آلات كشاورزي ، براي شخم، سم پاشي و ... نشود.

اغلب وضع قرارگرفتن درختان را نسبت به يك ديگر، طرح هاي كاشت درختان مي نامند. درختان را در طرح هاي مربع ،‌مستطيل ، اريب ، مثلثي و ... مي كارند.

شروع به احداث باغ

باغهاي سيب را با کاشت درختان دو يا سه ساله احداث مي کنند. اين درختان کوچک معمولا" از گلخانه که در آنجا درختان را با روش پيوند جوانه توليد مي کنند تهيه مي شود. ابتدا با استفاده از کشت بافت يا خوابانيدن شاخه يک گياه پيوندي بصورت بذري يا کلون شده بعمل مي آورند که براي رشد آن ، يک سال وقت لازم است . سپس بخش کوچکي از شاخه يک درخت بالغ ( قلمه) از گونه مورد نظررا تهيه مي کنند. ساقه بالايي و شاخه هاي گياه پيوندي را بريده و به جاي آن قلمه را قرار مي دهند. دير يا زود اين دو قسمت با هم رشد کرده و درخت سالمي را بوجود مي آورند.

گياهان پيوندي دراندازه نهايي درخت تاثير دارند . در حاليکه بسياري براي پرورش دهندگان ،داراي گياهان پيوندي زيادي هستند ، اين گياهان پيوندي به صاحبان خانه فروخته مي شود که فقط به داشتن چند درخت از يک يا دو گونه مختلف تمايل دارند : گياه پيوندي بذري معمولي که يک درخت کامل بوجود مي آورد يا گياه پيوندي نيمه کوتاه که درخت تاحدي کوچکتربه بار مي آورد. گياهان پيوندي کوتاه عموما" در برابر آسيبهاي ناشي از سرما و باد آسيب پذيرترهستند. درختان کوتاه کامل اغلب بوسيله پايه و داربست تثبيت شده و در باغهاي چگالي بالا کاشته مي شوند اين باغات براي کشت آسانتر بوده و و حاصلخيزي هر واحد از زمين را تا حد زيادي افزايش مي دهد.

بعضي از درختان از طريق پيوند" بين ساقه اي" بين گياه پيوندي راست ساقه و درخت که نتيجه رشد هر دو پيوند است بوجود مي آيند.

پس از کاشت درخت کوچک درباغ ، بايد قبل ازکسب توانايي تحمل مقدار زيادي غذا 3 تا 5 سال ( نيمه کوتاه) يا 4 تا 10 سال ( درختان معمولي) بزرگتر شوند .در طول اين مدت پرورش مناسب شاخه هاي بزرگ و چيدن جوانه هايي که رشد نا درست دارندازاهميت زيادي برخوردار مي باشد همچنين ساخت داربستي مناسب که در آينده سنگيني بار ميوه را تحمل کند.

موقعيـت

درختان سيب نسبتا" به شرايط خاک بي تفاوت هستند و در دامنه گسترده اي ازمقادير PH و سطوح حاصلخيزي رشد مي کنند. آنها حتما" بايد در مقابل باد مراقبت شده ونبايد در مناطق پست که در معرض آخرين سرماهاي بهاري مي باشند کاشته شوند. براي اين درختان زهکشي مناسب ضروري بوده و خاکهاي سنگين يا زمين مسطح بايد به گونه اي محکم شود تا از عدم قرار گرفتن سيستم ريشه ها درخاک اشباع شده با آب مطمئن شويم.

گرده افشانـــــــي

درختان سيب با خود آميزش پذير نيستند ونيازبه گرده افشاني بصورت دگرگشني دارند. مديريت گرده افشاني بخش مهمي از پرورش درخت سيب محسوب مي شود. قبل از کاشت درخت مرتب کردن توليد کنندگان گرده بسيار مهم است ( گونه هاي سيب يا سيبچه که تامين کننده گرده هايي فراوان ، رستني و آميزش پذير هستند). ممکن است باغهاي ميوه داراي رديفهاي يک در ميان گونه هاي گشني پذيريا درختان سيبچه متناوب ويا شاخه هاي پيوند خورده سيبچه باشند. بعضي گونه ها گرده هاي بسيارمعدود يا گرده هاي نابارورتوليد مي کنند بنابراين گرده افشانان خوبي به حساب نمي آيند. پرورشگاههاي گل و گياه خوب داراي ليست گشني پذيري گرده افشانان هستند.

گاهي اوقات پرورش دهندگاني که داراي باغستانهاي قديمي با يک گونه درخت هستند براي گرده افشاني ، دسته هايي از گلهاي سيبچه را درون بشکه يا سطلهايي فراهم مي کنند. پرورش دهندگان خانگي که داراي يک درخت بوده و فاقد گونه هاي ديگر در همسايگي اشان هستند نيز مي توانند از اين روش البته در مقياس کوچک تر استفاده کنند.

پرورش دهندگان درخت هر سال هنگام گل دادن معمولا" از گرده افشانهايي را براي جابجايي گرده تهيه مي کنند. عموما"از کندو زنبور عسل استفاده مي شود و انجام اين کار توسط زنبورداراني صورت مي گيرد که در ازاء مزد به تهيه کندو مبادرت مي ورزند. در باغات تجاري از زنبورهاي کارگر باغي نيزبعنوان گرده افشانهــــــاي مکمل استفاده مي شود. چون آنها نيش نمي زنند احتمالا" پرورشدهندگان خانگي در مناطق حومه ازاين زنبورها استفاده مي کنند. بعضي زنبورهاي وحشي مثل زنبورهاي درودگر و زنبورهاي تک زي ديگر ممکن است به اين امر کمک کنند. بعضي مواقع ملکه هاي زنبورهاي درشت در باغات حضور دارند اما معمولا" تعدادشان به قدري نيست تا گرده افشانهاي با اهميتي به حساب آيند.

گرده افشاني ناکافي علائمي بسيارکم داشته و براي سيبها ناگوار است و موجب کندي رسيده شدن ميوه مي گردد. براي ارزيابي گرده افشاني بايد دانه ها را شمرد. سيبهايي که به خوبي گرده افشاني شده اند داراي 7 تا 10 دانه بابهترين کيفيت مي باشند. سيبهايي که کمتر از 3 دانه دارند معمولا" نمي رسند و در اوايل تابستان از روي درخت خواهند افتاد. گرده افشاني نا مناسب يا نتيجه کمبود گرده افشانها و يا کمبود گرده توليد شده ويا به سبب شرايط آب و هوايي نامناسب براي گرده افشاني در زمان گلدهي مي باشد.

سرما هنگام گل دهي

يک مشکل کلي ، سرماي ديرهنگام است که موجب نابودي ساختارخارجي ظريف گل مي شود. بهتر است براي فيلتر سازي هوا درختان درزمينهاي شيبدارکاشته شوند اما شيب نبايد رو به جنوب باشد ( در نيمکره شمالي) چون اين کار موجب گل دادن زودرس درخت ودرنتيجه افزايش آسيب آن در برابرسرما خواهد شد. اگر سرما زياد جدي نباشد مي توان صبح قبل از تابش خورشيد روي شکوفه ها روي درخت آب پاشيد با اين کار امکان نجات شکوفه ها وجود دارد. آسيبهاي ناشي از سرما را مي توان 24 ساعت پس از سرما تخمين زد. اگر مادگي گياه به سمت عقب برگشته بود نشان دهنده ازبين رفتن گل و عدم توليد ميوه خواهد بود.

وجود منبع آب در نزديکي محل پرورش سيب موجب تاخير گرماي بهار مي شود که نتيجه اين مزيت به تاخيرافتادن شکوفايي تا زمان به حد اقل رسيدن احتمال سرما مي گردد. مناطقي از آمريکا مثل ساحل شرقي درياچه ميشيگان ، ساحل جنوبي درياچه انتاريو و اطراف برخي درياچه هاي کوچکتر که اين تاثير خنک کنندگي آب به همراه خاک مناسب و خوب زهکشي شده وجود دارد پرورش سيب را در اين نواحي ممکن ساخته است .

پرورش دهندگان خانگي سيب احتمالاً امکان استفاده از منبع آب را ندارند اما آنها مي توانند از شيبهاي رو به شمال يا ساير ويژگيهاي جغرافيايي براي تاخيراندازي شکوفايي در بهار استفاده کنند. درختان سيب ( يا هر ميوه ديگر) که در آمريکا در شيبهاي رو به جنوب کاشته شوند خيلي زود شکوفه داده و دربرابر سرماي بهار بسيار آسيب پذير خواهند بود.

کاستن از بار درخت

درختان سيب هر دوسال مستعد باردهي است. اگر ميوه را در مواقعيکه درخت محصول زيادي دارد ،بار آن را کم نکنند موجب کاهش گل دهي در سال بعد خواهد شد. کم کردن از بار درخت حتي خارج از زمان آن ، به برداشت محصول قابل توجه درهرسال کمک مي کند.

آفــــــــــات

درختان سيب در مقابل تعداد از بيماريهاي قلرچي و باکتريايي و آفات حشره اي آسيب پذير هستند. تقريباً در تمامي باغات ميوه برنامه هاي فعال سمپاشي براي حفظ کيفيت خوب ميوه ها ، سلامتي درخت و محصول زياد انجام مي شود. يکي از جريانات در حال انجام در مديريت باغها ، استفاده از IPM يا کنترل يکپارچه آفات است که سمپاشيهاي غير ضروري را هنگام عدو وجود آفت يا ( محتمل تر) هنگام کنترل طبيعي آنها کاهش مي دهد.

سمپاشي براي آفات حشره اي نبايد زمان شکوفه دهي انجام شود چون اين امرموجب مرگ گرده افشانها مي شود. و نيز در باغاتي که در آنها ازآفت کشها استفاده مي شود نبايد اجازه رشد گياهاني که مورد توجه زنبورها هستند داده شود. شبدر سفيد هلندي يکي از انواع فراوان علفها هستند که بسياري از زنبورها در زمان تماس با گلهاي آن در سطح باغات مسموم مي شوند.

از بين بيشترين بيماريهـــــاي خطرناک مي توان به fireblight ( بيماري باکتريايــي (و دو بيماري قارچي به نامــــهاي black spot وخال زدگي سيب ( cedar-apple rust ) اشاره کرد.

plum curlico جدي ترين آفت حشره اي محسوب مي شود. ساير اين آفات عبارتند از : کرم حشره و کرم سيب .

پرورش سيب بدون استفاده از مواد شيميايي بسيار دشوار است اگرچه در تعداد معدودي باغ با استفاده از گونه هاي مقاوم در برابربيماري و کنترلهاي پرورشي بسيارخوب اين کاربصورت تجاري موفق ، انجام شده است. آخرين ابزاردر پرورش طبيعي ، اسپري کردن لايه نازکي ازخاک معدني کائولين است که موجب تشکيل مانعي طبيعي در مقابل بعضي آفات شده و مانع آفتاب سوختي سيب مي گردد.

برداشت

بيشتر درختان بالغ هر سال معمولاً 10-5 بوشل ( 200-100 کيلوگرم) محصول سيب دارند. سيبها را با استفاده از نردبانهاي سه شاخه که بگونه اي طراحي شده اند تا بين شاخه ها ثابت شوند، برداشت مي کنند. گونه هاي کمي که چيده نمي شوند ضمن رشد بسيار زياد محصول فراواني مي دهند که تقريباً برداشت آن ممکن نيست. درختان کوتاه هر سال تقريبا" 5-3 بوشل ( 100-50 کيلوگرم) محصول ببار مي آورند.

گونه هاي مختلف براساس محصولشان و اندازه نهايي درخت متفاوتند حتي اگرپيوند يکساني داشته باشند.

تجـــــــارت

45 ميليون تون ( سنجه وزن برابر 1000 کيلو) سيب در سال 2002 به ارزش تقريباً 10 بيليون دلار آمريکا در جهان پرورش يافته است که تقريباً نيمي از آنرا چين توليد نموده است. آمريکا با توليد 10 درصد محصول جهان دومين توليد کننده عمده سيب مي باشد. ترکيه هم يکي از توليد کنندگان بزرگ اين محصول محسوب مي شود. فرانسه ، ايتاليا ، آفريقاي جنوبي و شيلي در بين صادر کنندگان عمده سيب قرار دارند .

انواع خشک کن

خشک کن های کابینی:

این خشک کن از دستۀ خشک کن های غیر مداوم است که در حد عملیات های کوچک یا نیمه صنعتی مورد استفاده قرار می گیرد . خشک کن های کابینی همان طور که از اسمشان مشخص است به صورت یک اتاق یا کابین ساخته می شوند .

هوا بوسیله ی فن از میان گرم کننده های این دستگاه عبور داده و توسط صفحاتی به نام BAFFIE این هوای گرم در داخل دستگاه هدایت می شود . درجه حرارت هوای مورد استفاده بین c 65 –c60 و حداکثر تا c 90 است .

جهت حرکت هوای گرم اکثراً به صورت افقی یعنی موازی بر سینی ها می باشد ولی در صورتی که مواد غذایی خشک شده سبک باشد و احتمال به هوا برخاستن قطعات خشک شده وجود داشته باشد جهت حرکت هوای گرم عمود بر سطح مادۀ غذایی است از مشکلاتی که برای سیستم می توان مطرح کرد این است که سینی هایی که در محل خروج هوای گرم قرار دارند با هوای خروجی که دارای دمای کم و درصد رطوبتی بیشتری است برخورد می کنند بنابراین غذاهای این قسمت ممکن است به حد کافی خشک نشوند که برای کاهش میزان این نقص یا سینی ها را جابه جا می کنند و یا این که جهت جریان ورود و خروج هوا را برعکس می کنند این خشک کن ها معمولاً برای خشک کردن میوه و سبزی و گاهی گوشت به کار برده می شوند .

خشک کن های کوزه ای:

این نوع خشک کن ها که به آن خشک کن اجاقی نیز گفته می شود یک نوع خشک کن  غیر مداوم می باشد و اصولاً خشک کن های غیر مداوم زمانی مورد استفاده قرار می گیرند که محصولات متنوع بوده و یا مقدار محصول کم و یا محصول فصلی باشد .

این نوع خشک کن در دو طبقه ساخته می شود و فصل مشترک آن ها از جنس پلاستیک و یا چوب به صورت صفحات مشبک می باشد مشعل و یا منابع حرارتی در طبقۀ پائین قرار دارد و هوای گرم از طریق صفحات مشبک به میان توده ی ماده ی غذایی هدایت می گردد با توجه به مساحت قابل توجهی که این سالن ها دارند از هم زدن های مکانیکی جهت زیر و رو کردن محصول استفاده می شود زمان خشک کردن در آن طولانی است و برای جلوگیری از قهوه ای شدن آنزیمی قطعات محصول را قبل از خشک کردن آغشته به محلول سولفید می کنند و یا اینکه محصول را دود گوگرد می دهند از آن جایی که در این روش اصولاً قطعات به صورت یکنواخت خشک نمی شوند مقدار رطوبت آن ها با هم اختلاف زیادی دارد بنابراین پس از خشک شدن قطعات را در جعبه های بزرگی موسوم به جعبه های متعادل سازی SWEETBOX قرار می دهند تا رطوبت قطعات متعادل شود در این خشک کن ها زمان و درجه ی حرارت مورد استفاده بسیار حائز اهمیت است و در صورتی که از درجه حرارت مناسب استفاده نشود در محصول نهایی چین و چروک به وجود می آید از این خشک کن ها برای خشک کردن قطعات برش داده ی سیب زمینی یا سیب نیز استفاده می شود .

خشک کن های تونلی:

از معمول ترین و متداول ترین خشک کن ها در ضایع غذایی هستند و از دسته ی خشک کن های نیمه مداوم می باشند این نوع خشک کن ها شامل تونل هایی است که درون آن واگن های مواد غذایی حرکت می کنند و در انواع همسو و غیر همسو ساخته می شوند در سیستم همسو جهت گردش هوا و جهت حرکت ماده ی غذایی در یک سو و به موازات هم می باشد در نتیجه سرعت تبخیر  آب مواد غذایی در دهانه ی مرطوب یعنی محل ورودی محصول تازه بالا باشد و به همین علت می توانیم بدون این که نگران آسیب های حرارتی باشیم از درجه حرارت های بالا استفاده کنیم در نتیجه سرعت خشک کردن در ابتدای فرآیند بالا است و سطح فرآورده فاقد چین و چروک می باشد اما یکی از مشکلات مهمی که در این روش وجود دارد و ناتوره شدن سریع پروتئین های سطح ماده ی غذایی و ایجاد پدیده ای به نام  سخت شدن سطحی case Hardening می باشد از سوی دیگر هنگامی که ماده ی غذایی غنی از قند باشد به دلیل تبخیر سریع آب از مرکز غذا در ابتدای خشک کن مواد قندی همراه آب از مرکز به روی سطح آمده و در آن جاتشکیل یک لایه ی غیر قابل قبول نفوذ را می دهد در نتیجه سرعت تبخیر آب از ماده بسیار کم شده و داخل قطعات مواد غذایی مرطوب باقی می ماند اما از آن جایی که ماده ی غذایی با هوای سرد و مرطوب تری برخود می کند خطرات ناشی از  حرارت و سوختگی از بین می رود اما این امر این مشکل را هم دارد که در سیستم همسو امکان بدست آوردن محصولی با رطوبت بسیار پائین مشکل است .

در سیستم غیر همسو جهت حرکت هوا و ماده ی غذایی برعکس یکدیگر است . در این نوع خشک کن ها سرعت ابتدای خشک کردن در انتهای مرطوب تونل نسبتاً پائین است بنابراین معمولاً سطح ماده ی غذایی چین چروک است اما از آنجایی که محصول هنگام خروج از تونل با هوای گرم و خشک برخورد می کند پس شرایط به گونه ای است که می توان محصولی با رطوبت پائین نیز بدست آورد از سوی دیگر پدیده ی لخت شدن سطحی و یا مرطوب ماندن مرکز ماده ی غذایی در این روش وجود ندارد به طور کلی راندمان خشک کردن در خشک کن های غیر همسو به مراتب بیش تر از نوع همسو می باشد در برخی از سیستم ها تواماً از هر دو سیستم استفاده می شود یعنی یک تونل مقدماتی به صورت همسو با طول کمتر به دلیل آن که محصول به سرعت خشک شود و آنگاه یک تونل ثانویۀ طویل تر که به طریقه ی غیر همسو عمل می کند قرار می دهند این نوع خشک کن ها عمدتاً برای خشک کردن میوه و سبزی به کار می رود .

خشک کن های کندویی:

این خشک کن ها که از نوع خشک کن های غیر مداوم هستند دارای ساختار بسیار ساده ای می باشند و به صورت سیلویی با m 2 ارتفاع m 5/1 قطر است و کف مشبکی دارد و هوای c60 –c 50 از میان این صفحه وارد تودۀ مواد غذایی می شوند در ابتدای این سیستم برای خشک کردن حبوبات و غلات تازه درو شده به کار می رفت اما امروزه برای خشک کردن مرحله ی نهایی  سبزی ها هم کاربرد دارد معمولاً مواد غذایی که با روش های دیگر به رطوبتی حدود 15% - 10% رسیده باشند وارد این خشک کن ها شده و رطوبت آن ها درزمانی حدود 30-12 ساعت به 6% - 2% رسانده می شود استفاده از این خشک کن ها در خشک کردن مرحله ی نهایی سیر و پیاز متداول است .

خشک کن های نواری:

این نوع خشک کن ها از دسته خشک کن های مداوم می باشند معمولاً جهت خشک سبزی ها به کار می رود  و محصول با 10% رطوبت از این سیستم خارج شده و در خشک کن های کندویی به رطوبت نهایی 6%- 5%  می رسد این نوع خشک کن از نظر ساختار شبیه خشک کن های تونلی هستند اما از تسمه یا نوار استفاده می شود جهت اشغال جای کمتر این خشک کن ها در چند طبقه روی هم ساخته می شوند این سیستم نیز می تواند به صورت همسو و یا غیر همسو باشد که معمولاً در انتهای مرطوب هوا از پائین به بالا و در انتهای خشک هوا از بالا به پائین دمیده می شود علت این امر این است که از تعلیق وبه هوا برخاستن مادۀ غذایی پس از خشک شدن جلوگیری شود .

ماده ی غذایی باید به گونه ای باشد که هوا به راحتی از لابه لای آن عبور کند بنابراین استفاده ازا ین سیستم جهت خشک کردن مواد غذایی چسبیده توصیه نمی شود این نوع خشک کن ها برای خشک کردن میوه جات و سبزی ها استفاده می شود اما برای خشک کردن چای ، نخود فرنگی و حتی تولید پودر آبمیوه استفاده می شود .

خشک کن ها با بستر سیال:

در این نوع خشک کن ها هوای گرم دو عمل را انجام می دهد به این ترتیب که با عبور از داخل توده ی ماده ی غذایی از یک سو با انتقال گرما به داخل مادۀ غذایی و متعاقباً با انتقال رطوبت به تبخیر آب کمک می کند و از سوی دیگر مادۀ غذایی به حالت تعلیق در آیند .

علاوه بر هوای گرم صفحه ی مشبکی که مادۀ غذایی بر روی آن  ریخته شده دارای حرکت ارتعاشی است و به تعلیق ماده ی غذایی کمک می کند مواد غذایی که دارای رطوبت بالا یا دانسیته ی بالا هستند در این سیستم قابل استفاده نیستند به همین علت گاهی اوقات ابتدا با استفاده  از خشک کن های دیگر رطوبت ماده ی غذایی را تا 50% کاهش می دهند وسپس از خشک کن بستر سیال به عنوان یک خشک کن تکمیلی استافده می شود .

ازا ین نوع خشک کن ها برای خشک کردن غلات ، حبوبات ، سبزیجات و همچنین قطعات کوچک سیب استفاده می شود مواد غذایی از قبیل نخود سبز و حبوبات را ابتدا با روش های دیگر تا 40% - 30% رطوبت نیمه خشک می کنند وسپس وارد این خشک کن ها می کنند تا رطوبت آن ها به حدود 7% - 6% برسد .

خشک کن های پا ششی:

در این نوع خشک کن ها از یک دستگاه اسپری کننده اتمایزر Atomizer استفاده می شود این دستگاه مخلوط نرم و یکنواخت حاصل از ماده ی غذایی از پیش تغلیظ شده را به صورت قطرات بسیار ریز در می آورد و سپس به داخل محفظه ی مخروطی شکل خشک کن منتقل می کند همزمان با ورود ماده ی غذایی به داخل خشک کن هوای داغ نیز به این محفظه منتقل می شود و در داخل خشک کن ها هوای داغ نیز جریان می یابد دمای هوای داغ مورد استفاده در این محفظه بالا بوده و در حدود c300 –c 150 می باشد درا ین خشک کن هر چقدر اتمایزر کامل و یکنواخت تر عمل نماید کیفیت نهایی محصول غذایی بالاتر خواهد رفت در اغلب خشک کن ها پا ششی ماده ی غذایی  خشک شده از سطح زیرین مخروط جمع آوری می شوند و در نهایت توسط یک نقاله به خارج از خشک کن منتقل می شود از مزایای این نوع خشک کن ها می توان به خشک کردن سریع و در نتیجه کیفیت بالای محصول تولیده شده هزینه ی کاربری اندک و سادگی روش به کار گرفته شده اشاره نمود محدودیت های این روش نیز شامل بهای سنگینی تجهیزات مورد استفاده و همچنین لزوم وجود رطوبت نسبتاً زیاد در مادۀ غذایی ورودی به خشک کن می باشد که همین امر سبب افزایش  مصرف انرژی جهت کاهش رطوبت مادۀ غذایی می گردد خشک کن های پاششی در صنایع تولید شیر خشک قهوه فمری ، چای فوری و پودر تخم مرغ کاربرد دارند .

خشک کن های غیر آدیاباتیک :

انتقال حرارت دراین خشک کن ها از طریق هدایت گرما انجام شده و گرما از طریق یک سطح داغ منتقل می شود و شامل انواع : خشک کن های غلتکی / خشک کن های تحت خلاء .

خشک کن های غلتکی:  

این نوع خشک کن از استوانه های خالی فلزی تشکیل شده که روی محورهای افقی می چرخند و از داخل توسط بخار ، آب داغ یا سایر مواد حرارتی گرم می شود .

خشک کن های غلتکی برای مایعات یا خمیرها در سوسپانسیون ریز و نیز برای محلول ها مناسب هستند . خشک کن های غلتکی به سه دسته تقسیم می شوند : یک غلتکی ، دو غلتکی و جفت غلتکی .

مهمترین مسئله مورد نظر هنگام استفاده از خشک کن های غلتکی ضخامت یکنواخت لایه روی سطح  غلتک است که لایه نازک و یکنواختی از غذا از مخزن تغذیه بر سطح غلتک یا استوانه ها یک دور کامل بزند ماده ی غذایی خشک می شود و در نهایت بوسیله ی تیغه ی مخصوصی که در سمت دیگر غلتک واقع واقع شده ماده ی  غذایی خشک شده جدا می شود .

همچنین سرعت چرخش و دمای حرارت دهی نیز حائز اهمیت است و بر سرعت خشک کردن یک خشک کن غلتکیک موثر هستند .

در فرآوری مواد حساس به حرارت با استفاده از  خشک کن های غلتکی ، غلتک ها باید در محفظه ی بسته تحت خلاء باشند مزایای عمده ی خشک کردن غلتکی سرعت بالای خشک کردن و استفاده اقتصادی از گرما می باشد محدودیت های عمده ی خشک کردن غلتکی این است که ماده ی غذایی مورد نظر به شکل مایع یا آبکی باشد و در مقابل دمای نسبتاً بالا به مدت کوتاه مقاومت کند مثال هایی از فرآورده های خشک شده به روش غلتکی شیر ، مخلوط سوپ ، غذای کودک ، محلول های آبکی سیب زمینی و فرآورده های فوری غلات می باشد .

خشک کن های تحت خلاء :

خشک کن های خلاء برای فرآوری محصولات حساس به گرما مورد استفاده قرار می گیرند و مواد غذایی به شکل های مایع ، گرانولی و ورقه ای در خشک کن های خلاء در عملیات غیر مداوم کاربرد دارند . چون در این خشک کن ها هوا به میزان کم مصرف می شود یا اصلاً مصرف نمی شود به آن خشک کن غیر مستقیم می گویند و در این خشک کن ها انتقال گرما  به صورت هدایت یا تشعشع است . این خشک کن ها در مقایسه با خشک کن های مستقیم که در آن ها محصول در تماس مستقیم با مادۀ خشک کننده است ، خشک کن خلاء حداکثر دمای خشک کننده و حداکثر ماده ی خشک شونده ی کمتری دارد . در این خشک کن ها فشار مطلق 50 میلی متر جیوه کاربرد بیش تری دارد و نقطه ی جوش آب تا c 39 کاهش می یابد .

خشک کردن به وسیله ی منابع دی الکتریک : (مایکرو ویو)

مایکرو ویوها ، امواج با فرکانس بالا هستند که در آن انرژی به یک جسم برخورد کرده و از آن منعکس ، جذب یا عبور داده می شود عواملی نظیر ضریب دی الکتریک ، شکل و رطوبت در خشک کردن ماده ی غذایی یا حرارت دهی مایکرو ویو باید در نظر گرفته شوند .

مزایای حرارت دهی مایکرو ویو به حرارت دهی ، جابه جایی یا هدایت عبارت اند از :

1) گرما به طور همزمان می توان داده شود یا اعمال نگردد .

2) عمق نفوذ منبع حرارتی که حرارت دهی را موثرتر و یکنواخت تر می کند .

3) افت های قابل صرف نظر ماده ی انتقال دهنده ی حرارت نظیر هوا یا دیواره های کوره

4) جذب  انرژی تنها توسط محصولی انجام می شود که باید حرارت داده شود .

مصارف ویژه حرارت دهی مایکرو ویو در صنایع غذایی عبارت اند از : خشک کردن چیپس سیب زمینی بلانچ کردن سبزی ها بازکردن سریع ماهی منجمد پختن اولویه جوجه و جلوگیری از رشد و حذف قارچ ها در میوه های خشک شده و فرآورده های لبنی

خشک کردن بوسیله ی تمعیر ( خشک کن های انجمادی ) :

استفاده از خشک کن انجمادی جهت حفظ عواملی از جمله طعم و آروما در ترکیبات به هنگام خشک کردن توسعه ی روز افزونی یافته است .

فرآیند خشک کردن انجمادی به طور عمده شامل دو مرحله است :

1) محصول منجمد می شود.

2) محصول با تمعیر مستقیم یخ ، تحت فشار کاهش یافته خشک می شود .

خشک کردن انجمادی اولین بار در 1940 در مقیاس وسیع جهت تولید محصولات خشک از خون و پلاسما به کار گرفته شد و بعداز آن آنتی بیوتیک هاو مواد بیولوژیکی در مقایس صنعتی تولید شدند

به نظر می رسد خشک کن انجمادی روش مناسبی جهت طولانی کردن زمان ماندگاری مواد غذایی است . خشک کردن مواد غذایی به روش مذکور دارای خصوصیات عمده  زیر می باشد .

1) فقدان حضور واقعی  هوا در زمان فرآیند : فقدان هوا و دمای پائین از فساد ناشی از اکسداسیون با تغییرات شیمیایی جلوگیری می کند .

2) خشک کردن در دماهای پائین تر از دمای اتاقک : محصولاتی که در اثر دمای زیاد خشک شده اند در ساختمان بافت ظاهر و با طعم دستخوش  تغییر نمی شوند که باید تحت خلاء و یا حداقل آسیب خشک شوند .

محصولات خشک شده از طریق انجماد با بسته بندی مناسب در مدت زمان نامحدود قابل نگهداری می باشند در حالی که قابلیت نگهداری و خصوصیات فیزیکی ، شیمیایی بیولوژیکی آن ها از زمان تازه بودن بیش تر و بهتر می شود . خشک کن انجمادی افت کیفیت ناشی از واکنش های شیمیایی زیان آور قهوه ای شدن آنزیمی و غیر آنزیمی را کاهش می دهد بنابراین اکسیداسیون چربی ها در نتیجه ی کاهش رطوبت در هنگام خشک کردن عامل نگران کننده برای محصولات است .

واکنش های اکسیداسیون چربی با بسته بندی محصول فریزدرای شده در ظروف غیر قابل نفوذ به اکسیژن قابل کنترل است قهوه ای شدن غیر آنزیمی به دلیل سرعت بالای عبور رطوبت در حین فرآیند از بین می رود از دمای پائین در این فرآیند از دناتوراسیون پروتئین در محصولات خشک شده در انجماد جلوگیری می کند .

محصولات خشک شده در انجماد با افزودن آب به شکل و ساختار اولیۀ خود برمی گردند ساختمان اسفنجی محصولات خشک شده سبب آب گیری مجدد می شود خصوصیات محصولی که مجدداً آبگیری شده مشابه خصوصیات محصول تازه است تخلخل محصولات خشک شده در انجماد سبب می شود که آبگیری مجدد آن ها از مصولات خشک شده با هوا سریع تر و کاملتر باشد .

از مزایای مهم این فرآیند هزینه ی انرژی و زمان خشک کردن است و برخی از محصولات غذایی که به صورت بخاری فریز داری می شوند شامل : عصاره ها ( قهوه چای ) سبزی ، میوه ها ، گوشت و ماهی

محصولات فریزداری شده سبک وزن هستند 15% - 10% وزن اصلی و به نگهداری درد مای پائین نیاز ندارند و میزان رطوبت محصول بعد از خشک کردن بر میزان کم خود حدود 20% می رسد .

بسته بندی مواد غذایی خشک :

بسته بندی فرآورده های خشک مهمترین مرحله ی پس از عملیات خشک کردن است بسته بندی مواد غذایی وظایف زیر را بر عهده دارد .

بسته بندی ابزار جابه جایی ماده ی غذایی ، کمک به فرآوری ماده ی مناسب برای مصرف کننده ، ابزرا خرید و فروش ، وسیله ی کاهش هزینه و وسیله محافظ ماده ی غذایی است بنابراین بسته بندی باید به عنوان بخش مهمی از فرآوری ماده ی غذایی در نظر گرفته شود

انتخاب ماده ی بسته بندی یا ظرف براساس عوامل زیر صورت می گیرد :

آسیب مکانیکی = این نوع آسیب از تماس ناگهانی یا شوک در جابه جایی و انتقال و نیز ارتعاش و فشردن بسته ها هنگام انبار مواد غذایی ناشی می گردد با انتخاب مناسب مواد قوی و محکم بسته بندی که شامل مواد پوشاننده باشند می توان از این صدمات جلوگیری کرد .

ویژگی های قابلیت نفوذ :

از دست رفتن رطوبت منجر به کاهش وزن و نیز تغییر شکل و بافت می گردد ازطرف دیگر محصولات خشک شده تمایل به جذب رطوبت دارند ه می تواند سبب افت کیفیت شود هنگامی که فعالیت آب از یک مقدار معین بیش تر شود فساد میکروبی با تغییرات شیمیایی رخ می دهد .

تغییرات دما :

کارایی و ظاهر بسته بندی باید هنگامی که در معرض تغییرات دما قرار می گیرد حفظ شود

عبور نور:

افت ویتامین کم رنگ شدن و تجزیه ی چربی ناشی از قرار گرفتن در معرض نور است به منظور حذف امواج با طول موج بلند بسته بندی باید مات یا رنگی باشد

ملاحضات شیمیایی و بیو شیمیایی:

ماده ی بسته بندی باید با محصولی که با آن در تماس است سازگاری داشته باشد در انتخاب یک ماده ی بسته بندی باید ملاحظات ایمنی وکیفی در نظر گرفته شوند .

منابع

- روش های خشک کردن مواد غذایی / تالیف : گوستاو . باریوسا – کانواس ها مبرتو – و گامر کادو / ترجمه : سید علی مرتضوی – مسعود شفافی زنوزیان

- درآمدی بر مهندسی صنایع غذایی ترجمه علی مرتضوی – دکتر علی اکبر سیف کردی – مهندس رسول کدخدایی – مهندس مسعود شفافی ( دانشگاه فردوسی مشهد )

آشنایی با بیماری هپاتیت

فهرست

·        کبد سالم

·        ساختمان و عمل دستگاه گوارش

·        ساختمان و محل کبد

·        وظایف کبد

·        هپاتیت چیست؟

·        نشانه هپاتیت حاد

·        هپاتیت «آ»

·        هپاتیت «ب»

·        راههای انتقال هپاتیت «ب»

·        ناقلین هپاتیت «ب»

·        تشخیص هپاتیت «ب»

·        هپاتیت «سی»

·        راههای انتقال هپاتیت «سی»

کبدسالم :

 کبد شما بزرگترين عضو درون بدنتان می باشد و از طرفی ديگر پيچيده ترين آنها نيز هست. کبد نقش مهم و حياتی در تنظيم فعل و انفعالات درونی بدن دارد. اين اعمال برای حفظ حيات و انجام فعاليتهای مناسب بدن ضروری است. بطور ساده می توان گفت که بدون کبد نمی توان زندگی کرد. وقتی غذايی خورده می شود به همان صورت در بدن مصرف نشده و بعد از جذب و ورود به خون بايد از ميان کبد بگذرد و در اين میان، کبد درامر بسته بندی و ذخيره نمودن اين مواد نقش مهمی دارد.

 ساختمان و عمل دستگاه گوارش:

دستگاه گوارش نقش مهمی در جذب مواد غذايی ( مواد خورده شده ) و دفع مواد زايد بدن دارد و گاهی دچار بيماريهای گوناگونی می شود که در برخی مواقع به غلط به بيماری کبدی نسبت داده می شود . مثلا" يبوست يکی از مشکلات شايع در بيماران است. اغلب بيماران عدم کارکرد مناسب دستگاه گوارش را به کبد نسبت می دهند.

دستگاه گوارش به شکل لوله ای توخالی است که از حفره دهان شروع شده و به مقعد ختم می شود. تمام قسمتهای مختلف دستگاه گوارش، موادی را به درون حفره گوارشی ترشح یا موادی را از درون آن جذب می کنند. غذا پس از خردشدن در دهان، وارد مری و سپس معده شده و به دنبال انجام فعل و انفعالات مختلف برروی آن ، در روده ها جذب می شود. کبد که در قسمت راست و بالای شکم قرار دارد، ترشحات خود را از طريق مجاری صفراوی به درون اثنی عشر می ريزد و به اين طريق ، نقش خود را در هضم مواد غذايی ايفاء می نمايد.

ساختمان و محل کبد :

 کبد بزرگترین عضو بدن شما است و در داخل شکم ، سمت راست و فوقانی آن و در زير دنده ها قرار دارد. برخی از اعضای حياتی بدن در اطراف کبد قرار دارند. در قسمت فوقانی کبد، ديافراگم و ريه ها و در پشت آن کليه راست و در زير آن روده کوچک و بزرگ قرار دارند. وزن کبد حدود 1/5 تا 2 کیلوگرم می باشد. کبد به چهار قسمت تقسيم می شود . داخل کبد ميليونها مجاری ريز وجود دارند که وظيفه آنها انتقال صفرای ساخته شده در کبد می باشد. به همين دليل به آنها مجاری صفراوی داخل کبدی گفته می شود. اين مجاری کم کم به هم متصل شده و درنهايت به صورت دو مجرا به ضخامت 1 الی 2 ميلی متر از کبد خارج شده ، محتويات خود را به داخل کيسه صفرا می ريزند. خونرسانی به کبد بسيار زياد اشت و به آن جگر سياه نيز گفته می شود. تقريبا" تمامی خونی که از روده ها خارج می شود ، از طريق يک وريد ( سياهرگ ) به داخل کبد   می ريزد و از آنجا پس ازتغييراتی که بر روی آن صورت می گيرد به يک سياهرگ ديگر رفته و در نهايت به قلب می روند . سرخرگ و سياهرگها خونرسانی کبد را انجام داده و مواد مغذی مورد نياز برای حفظ سلامتی کبد را تامين می نمايند.

وظايف کبد:

کبد مانند يک کارخانه بزرگ شيميايی در تمام شبانه روز فعاليت می نمايد و در تنظيم بسياری از امور داخلی بدن ، سوخت و ساز مواد و  سم زدايی آنها نقش مهمی را ايفا می نمايد.

1-آماده سازی و ذخيره مواد در کبد

2-توليد مواد مورد نياز بدن

3-تنظيم ترکيب خون

4-سوخت و ساز مواد غذايی ، داروها و ديگر مواد

5-سم زدايی و دفع مواد مضر

6-تسهيل هضم مواد غذايی با توليد و ترشح صفرا

7-توليد عوامل انعقادی

8-ذخيره آهن

خوشبختانه ادامه حيات با بخش کوچکی از کبد نيز امکان پذير است. در بيماريهای مختلف خصوصا" هپاتيت ويروسی ، کبد دچار التهاب و تخريب می شود ولی غالبا" تا مراحل انتهايی فقط قسمتی از عملکرد کبد مختل شده و تنها در مراحل پيشرفته ، نارسايی کبد خود را نشان می دهد.

هپاتيت چيست ؟

هپاتيت از نظر لغوی به معنای (( التهاب و ورم کبد )) می باشد. مهم ترين عوامل ايجاد کننده آن ويروس ها هستند. مشروبات الکلی ، داروها، سموم و برخی بيماری های ارثی نيز سبب هپاتيت می شوند. ويروس ها موجودات بسيار ريزی هستند که با چشم معمولی ديده نمی شوند. برای ديدن آنها نياز به تجهيزات پيشرفته ای از جمله ميکروسکوپ الکترونی است. تاکنون حداقل شش نوع ويروس مسئوول بروز انواع مختلف هپاتيت شناسايی شده اند که در طی قرنها ميليونها انسان دچار انواع هپاتيت ويروسی شده اند. اکثر بيماران مبتلا به هپاتيت ويروسی علامتی ندارند و بيماری آنها با انجام آزمايش مشخص می شود. به هر حال د رتعدادی از بيماران ، علايم حاد بيماری وجود دارد. به دنبال تماس با ويروس مولد هپاتيت و پس از طی دوره ای که از هفته ها تا ماهها متغير است و تحت عنوان دوره نهفته گفته می شود ، علایم حاد ابتلا به هپاتيت ويروسی ظاهر می شود اين علايم عبارتند از : بی اشتهايی ، خستگی مفرط، کوفتگی و استفراغ ، درد شکم ، تيره شدن ادرار ، کم رنگ شدن مدفوع و زردی پوست .

علايم بيماری معمولا" روزها و يا هفته ها طول می کشد و علايم بيماری خود بخود برطرف می شوند ، بايد توجه داشت که علايم شبه آنفلوآنزا به صورت درد عضلانی ، خستگی ، تب خفيف می تواند روزها يا هفته ها قبل از بروز علايم حاد بيماری ديده شوند.

نشانه ها ی هپاتيت حاد :

درد ناحيه راست و فوقانی شکم به دليل تحت کشش قرار گرفتن کپسول کبد است و درد با تخفيف بيماری برطرف می شود . زردی به معنای زرد شدن پوست و چشم ها می باشد.  بايد توجه داشت که بسياری از بيماران مبتلا به هپاتيت "ب" و "سی " علايمی از هپاتيت حاد و خصوصا" زردی ندارند. برخی از بيماران از خارش بدن شاکی هستند که  می تواند با آسيب کبدی در ارتباط باشد. درد مفاصل نيز جزو علايم هپاتيت حاد است. در صورت پيشرفت بيماری هپاتيت امکان آب آوردن شکم و ورم پاها وجود دارد که امکان خونريزی گوارشی از آنها وجود دارد.  از طرفی به دليل عدم خنثی شدن سموم در بدن و تجمع آنها ، وضعيت هوشياری بيمار تغيير می کند.

مهمترين انواع هپاتيت عبارتند از : هپاتيت " بی " ، " سی " و " آ "

لازم است به چند نکته مهم توجه شود:

1-بروز زردی به معنای هپاتيت نيست و ممکنست علل ديگر داشته باشد.

2-بسياری از مبتلايان به هپاتيت و خصوصا" ناقلين هپاتيت "ب " سابقه ای از زردی نداشته اند و در حال حاضر نيز زردی ندارند و فراموش نشود که تفسير علائم و نشانه های بيماری بر عهده پزشک است و از خود تشخيصی بايد خوداری نمود.

هپاتيت " آ " :

اين نوع هپاتيت در کشورهايی که از نظر وضعيت بهداشتی و استانداردهای تصفيه آب آشاميدنی در سطح پايينی قرار دارند، شايعتر است و به همين دليل در جنوب و شرق اروپا و آفريقا ، خاورميانه (از جمله ايران ) و خاور دور شايعتر از ساير مناطق است. علايم و بيماری هپاتيت " آ " معمولا" خفيف بود هو خود بخود بهبود می يابد. در اغلب موارد علت يرقان در دوران کودکی " هپاتيت آ " است. علايم و نشانه های ابتلاء به هپاتيت " آ " مثل ساير انواع هپاتيت بوده و شامل علايم سردرد ، شبه سرماخوردگی ، اسهال ، دل درد ، بی اشتهايی و يرقان است. انتقال اين بيماری از طريق ورود ويروس از راه خوراکی ( آب يا غذای آلوده ) صورت می گيرد. گسترش بيماری با شلوغی جمعيت ، فقربهداشتی و عدم دفع صحيح فاضلاب ارتباط دارد.

در حال حاضر با بهتر شدن وضعيت بهداشت ، بروز اين بيماری در سراسر جهان روبه کاهش است. اين بيماری درمان اختصاصی ندارد. استراحت، مصرف بيشتر مواد نشاسته ای ، کاهش مصرف چربی و استفاده از غذای تامين کننده کالری و  ويتامين (مصرف بيشتر ميوه جات تازه ) توصيه می شود و جهت برطرف کردن خارش ، استفاده از لباس های نخی و گشاد و خودداری از پوشيدن لباس های پشمی و استفاده بيشتر از وان آب گرم (وحاوی نشاسته ) و استفاده از کرم های نرم کننده بر طبق دستور پزشک توصيه می شود.

برای پيشگيری از ابتلای اطرافيان بيمار (خصوصا" افراد خانواده ) تزريق سرم گاماگلوبولين کمک کننده است ولی در کشور ما معمولا" توصيه نمی گردد و براساس نظر پزشک تزريق می گردد. خوشبختانه هپاتيت " آ " خود بخود خوب شده و ويروس از بدن بيمار به صورت کامل دفع     می شود و حالت ناقل هپاتيت ايجاد نمی شود.

هپاتيت " ب " :

ويروس های هپاتيت "ب" در کبد انسان جايگزين شده و تکثير می نمايند مواد توليد شده توسط اين ويروسها به گردش خون می ريزد. انجام آزمايشات خونی حساس ، تکثير ويروس در بدن را مشخص می نمايد. کسانی که ويروس هپاتيت "ب" را به مدت بيش از 6 ماه در خونشان داشته باشند ناقل اين بيماری می باشند.

اين افراد حال عمومی خوبی دارند و گاهی با انجام آزمايشات نيز اختلالی در کار کبد ديده نمی شود . در چنين شرايی ويروس به صورت مسالمت آميز در داخل بدن وجود دارد ولی به کبد آسيبی نمی رساند. درصورت انتقال ويروس هپاتيت "ب" از مادران آلوده به نوزادان احتمال باقی ماندن عفونت و ناقل شدن نوزادان زياد است و عمده ناقلين هپاتيت " ب " درکشور ما شامل اين موارد است. بيماری حاد هپاتيت "ب" در 90 تا 95 درصد بطور خودبخود بهبودی يافته و ويروس هپاتيت "ب" نيز به صورت کامل از بدن دفع شده و خارج می شود ولی در 5 تا 10 درصد موارد ويروس در بدن باقی مانده و حالت ناقل هپاتيت ايجاد می شود.

عامل بيماری هپاتيت در خون و همه ترشحات بدن ( مانند بزاق ، عرق و... ) افراد ناقل وجود دارد. البته اين ويروس تا بحال در مدفوع يافت نشده است. بهترين راه پيشگيری از ابتلاء به اين بيماری ، شناخت راههای انتقال آن است. تنها مخزن اين ويروس انسان است و انتقال آن از فرد آلوده به فرد سالم می باشد. در قديم مهمترين علت ابتلاء به هپاتيت "ب" استفاده از خون و فرآورده های آن بوده است ولی امروزه با آزمايش خون می توان اين آلودگی را مشخص نمود و به همين خاطر خون ها مورد بررسی قرار گرفته و انتقال اين بيماری از طريق خون ديگر به آسانی صورت نمی گيرد. کارکنان بيمارستانها ، پزشکان ، پرستاران و مراقبين بهداشتی که در تماس با بيماران و يا خون آنها هستند ، در معرض عفونت هپاتيت وانتقال قرار دارند و به همين دليل واکسيناسيون هپاتيت "ب" و رعايت دستورات بهداشتی و مراقبتی در اين دسته از افراد توصيه می شود.

اگر در يک خانواده يک فرد ناقل هپاتيت وجود داشته باشد، امکان انتقال بيماری به ساير افراد خانواده وجود دارد ولی اين امر نياز به تماس مداوم و طولانی دارد و نحوه انتقال از طريق ورود خون فرد ناقل هپاتيت به مخاط و يا خون فرد سالم است. سوراخ کردن پوست با يک سوزن به منظور خالکوبی يکی از راههای شناخته شده انتقال هپاتيت می باشد.

استفاده از سرنگهای مشترک در بين معتادان به هروئين می تواند به انتقال انواع عفونت ها از جمله هپاتيت "ب" شود. البته خوشبختانه اين موضوع در کشور ما کمتر مطرح است. از علل مهم انتقال اين بيماری درکشورهای غربی بی بندو باری جنسی و اعتياد به مواد مخدر تزريقی است. ازعلل ديگر انتقال اين بيماری در همه کشورها می تواند مراجعه به دندانپزشک تجربی و انجام اعمال جراحی کوچک بدون توجه به رعايت استريل کردن و اصول ضدعفونی باشد.

بطور خلاصه سه راه عمده زير راههای اصلی انتقال هپاتيت "ب " می باشد :

1-از مادر آلوده به نوزاد ( در کشور ما شايعترين راه می باشد )

2-از راه تزريق ( تزريق خون ، اعتياد تزريقی ، حجامت ، خالکوبی و ... )

3-از راه جنسی (اگر همسر فرد ناقل واکسينه شده باشد حدود 5 درصد احتمال انتقال وجود دارد که با تزريق واکسن اين احتمال به حدود صفر می رسد ) .

پيشگيری :

مهمترين راه مقابله با هپاتيت ويروسی پيشگيری از آن است .با توجه به راههای عمده انتقال بيماری و علل بروز آن انجام اقدامات پيشگيری و رعایت دستورات بهداشتی توصيه می شود. بهترين راه مقابله با ابتلاء به بيماری هپاتيت "ب " تزريق واکسن آن است. واکسن هپاتيت "ب" يک واکسن کاملا" بی خطر می باشد و شامل ويروس زنده يا مرده نيست بلکه يکی از اجزاء جدا شده از اين ويروس می باشد و تا به حال موردی که دلالت برانتقال بيماری هپاتيت به دنبال استفاده از واکسن هپاتيت داشته باشد، گزارش نشده است . تزريق واکسن هپاتيت "ب" معمولا" در سه نوبت و به فواصل يک ماه و 6 ماه پس از اولين تزريق می باشد. تزريق واکسن در عضله بازو صورت می گيرد. تزريق واکسن می تواند تا 95درصد بر عليه بيماری ايمنی ايجاد کند. البته در برخی افراد به دلايل نژادی و توارثی و در افراد مسن و کسانی که سيستم ايمنی آنها دچار نقص می باشد ممکن است اين واکسن ايمنی ندهد. چاقی و استعمال دخانيات تاثير واکسن هپاتيت را کاهش می دهد.

البته کسانی که ناقل بيماری هپاتيت "ب" می باشند در صورتی که واکسن تزريق کنند ، ايمنی بر عليه ويروس در آنها پديد نمی آيد.  لازم به ذکر است تزريق واکسن هپاتيت به افراد آلوده به ويروس هپاتيت خطری در بر ندارد ولی نيازی به تزريق واکسن نداشته و به هيچ عنوان توصيه نمی گردد.

توضيحاتی درخصوص ناقلين هپاتيت "ب" :

از بين هر 100 نفری که ناقل هپاتيت "ب" می باشد ، ساليانه يک نفر در ايران ويروس را از بدن خود پاک کرده و آزمايش هپاتيت آنها منفی می شود. ولی ممکن است 2 تا 3 نفر از اين افراد درعرض چند سال دچار عود بيماری شوند و در مقابل حدود 10درصد از اين تعداد ، ويروس تکثير يافته و سبب ضايعه کبدی شود و در اين حالت به اين دوره بيماری هپاتيت مزمن می گويند. لذا ضروری است که حاملين هپاتيت "ب" با انجام آزمايشات خود تحت مراقبت پزشک قرار گيرند. در بعضی از افراد ويروس ها فعال شده و سبب التهاب کبد می شوند. در ايران از ميان دو ميليون ناقل هپاتيت "ب" حدود 10 درصد يعنی 200 هزار نفر دچار مشکل کبدی بوده و ويروس هپاتيت "ب" در کبد تکثير پيدا کرده و التهاب درکبد و فعاليت ويروس در خون می باشند و احيانا" نيازمند درمان نيز هستند. در اثر پيشرفت هپاتيت ، سيروز يا تنبلی کبد رخ می دهد. درمان نهايی بيماری سيروز، پيوند کبد است که دارای هزينه بسيار بالايی می باشد که با پيوند موفق ،  بيماران به زندگی سالم و طبيعی بازمی گردند. رعايت دستورات بهداشتی و مراجعات دوره ای به پزشک برای ناقلين هپاتيت "ب" از اهميت زيادی برخوردار است . تا به امروز برای ناقلين هپاتيت "ب" درمان خاصی توصيه نشده است. البته چون عملکرد کبد نيز خوب است درمان خاصی نياز ندارد. لازم به ذکر است که يکی از عوامل فعال شدن ويروس هپاتيت در کبد ، مصرف مشروبات الکلی می باشد که باعث پيشرفت بيماری می شود. داروهايی که درحال حاضر در درمان هپاتيت مزمن "ب" استفاده می شوند بيشتر در جلوگيری از پيشرفت بيماری موثرند . به هرحال در موارد بسيار نادری با استفاده از اين دارو ، ويروس از بدن کاملا" حذف می شود.

هیچگونه محدوديت غذايی برای ناقلين هپاتيت توصيه نمی شود .تنها افراد چاق بايد از مصرف چربی خودداری کنند و وزن خود را کاهش دهند. محدوديتی نیز برای انجام امور روزانه در اين افراد وجود ندارد. کسانی که دچار خستگی می شوند از فعاليتهای ورزشی سنگين خودداری کنند. افراد چاق بايد از وزن خود کاسته و فعاليتهای ورزشی خود را بيشتر نمايند.

تشخيص هپاتيت "ب "  :

در کشور ما شايعترين راه تشخيص ناقلين هپاتيت "ب" اهداء خون است. يعنی فرد بدون شکايت خاصی جهت انجام کار انسانی به پايگاههای اهداء خون مراجعه نموده تا اندکی از خون خود را جهت شفای حال نيازمندان پيشکش نمايد. ولی پس از مدتی نامه ای دريافت می نمايد که در آن نوشته شده است : اهداء کننده محترم در خون شما اختلال جزيی مشاهده شده است لطفا" جهت مشخص نمودن علت به سازمان انتقال خون منطقه مراجعه نماييد و پس از مراجعه مجددا" نمونه خون جهت انجام تست ويروس شناسی اخذ شده و اگر جواب نتايج قطعی شده به وی گفته می شود که شما ناقل مزمن هپاتيت "ب" هستيد و جهت مشاوره به درمانگاه هپاتيت مراجعه نماييد. لازم به ذکر است در سازمان انتقال خون به افرادی که مراجعه می کنند ، متذکر می شوند در صورتيکه در گذشته در معرض خطر انتقال بيماری هپاتيت بوده ايد به قسمت ويژه مراجعه نماييد تا با دقت بيشتر آزمايشات مربوطه را به انجام رسانده و از طرفی از احتمال راه يابی خون آلوده به ديگر خونها پيشگيری شود.

ولی افرادی که در معرض خطر اين بيماری بوده اند براحتی می توانند با مراجعه به پزشک و انجام يک آزمايش خون مشخص کنند که ناقل اين بيماری  می باشند يا خير ، لازم به ذکر است با مشخص شدن اين موضوع ، اين افراد می توانند با توصيه های پزشک از پيشروی بيماری جلوگيری کنند و از يک زندگی سالم برخوردار شوند و هر چه که ديرتر اين عارضه شناخته شود ، انجام امور درمانی آن مشکل تر می شود. داروهايی که در حال حاضر در درمان هپاتيت مزمن "ب " و "سی " استفاده می شوند بيشتر در جلوگيری از پيشرفت بيماری نقش دارند.

هپاتيت "سی "  :

هپاتيت "سی" در اثر يک نوع ديگر از ويروس های هپاتيت بوجود می آيد و تنها در آمريکا چهارميليون نفر به هپاتيت "سی" آلوده اند. امروزه هپاتيت "سی " مهم ترين دليل پيوند کبد در اين کشور می باشد. در مصر 15 تا 20 درصد مردم به هپاتيت"سی" مبتلا هستند. هپاتيت سی به طور عمده از طريق خون منتقل می شود. اين ويروس به راحتی به وسيله سيستم ايمنی ميزبان از بين نمی رود . بنابراين در بيشتر از 85 درصد از بيماران ، هپاتيت "سی" عفونتی ماندگار است . ناتوانی ميزبان آلوده شده در از بين بردن اين ويروس موجب پيدايش بيماری مزمن کبدی می شود و متاسفانه تا بحال واکسن موثری جهت پيشگيری از ابتلاء به آن کشف نشده است.

هپاتيت "سی" يک ويروس قابل انتقال از راه خون است. ويروس هپاتيت "سی" در سال 1989 شناسايی شده و در سال 1990 آزمايشی برای آن پيشنهاد شد که از طريق اين آزمايش هر فردی می تواند پی ببرد که آلوده به اين ويروس می باشد يا خير؟ لذا کسانی که د رمعرض خطر اين آلودگی بوده اند می توانند با مراجعه به پزشک اقدام به انجام اين آزمايش نمايند و درصورت مشخص شدن آلودگی ، تحت نظر پزشک اقدام به درمان خود نمايند که اين سبب بهبودی سريعتر خواهد شد.

ويروس هپاتيت "سی" از راه تماس با خون آلوده منتقل می شود. تا قبل از سال 1992 درکشورهای خارجی و قبل از سالهای 75-1374 در ايران، شايعترين راه انتقال ويروس هپاتيت "سی" استفاده از خون و فرآورده های آن بوده است. بديهی است که پس از اين سالها تمام خونها از نظر انواع بيماری های عفونی از جمله هپاتيت "سی" مورد بررسی قرار می گيرند و تنها در صورت سالم بودن اجازه تزريق داده می شود و عدم آزمايش خون ها از نظر هپاتيت "سی" قبل از این سالهابه دلیل عدم امکان انجام آزمایش هپاتیت " سی " بوده است. لذا کسانی که خون دريافت می کرده اند نظير بيماران هموفيلی و مبتلايان به نارسايی مزمن کليه که تحت دياليز خونی قرار می گيرند. بايد با انجام آزمايش هپاتيت "سی" خون خود را آزمايش کنند. امروزه متاسفانه اعتياد به مواد مخدر تزريقی و تماس با خون افراد آلوده از طريق استفاده مشترک از سوزن مصرفی عامل مهمی در ابتلاء به هپاتيت "سی" می باشد . بيش از  75درصد افرادی که درحال حاضر و يا در سابق مواد مخدر به صورت تزريقی بکار برده اند به ويروس هپاتيت "سی" مبتلا شده اند. سوراخ کردن پوست با يک سوزن به منظور خالکوبی يکی از راههای شناخته شده انتقال هپاتيت "سی" می باشد . خانم هايی که به امر خالکوبی ابرو که به آن تاتونيگ می گويند درمعرض خطر ابتلا به هپاتيت "سی" هستند زيرا در آرايشگاهها متاسفانه از يک سوزن برای چندين نفر استفاده می شود . در صورتيکه روابط جنسی در چارچوب خانواده و بر پايه اخلافيات نباشد يکی از عوامل در انتقال هپاتيت "سی" می باشد. لازم به ذکر است که ازدواج با افراد ناقل هپاتيت "سی" با مشاوره پزشک و با کسب نظر وی بلامانع است.

بايد توجه داشت که جداسازی وسايل زندگی مثل قاشق و بشقاب ضروری نيست ولی جداسازی وسايل شخصی مثل مسواک ، ريش تراش، ناخن گير، برس، حوله و کيسه حمام ضروری است. هيچ دليلی دال بر انتقال اين عامل عفونی از راه خوراکی مثل غذای آلوده و يا آب آلوده وجود ندارد. بهترين راه مبارزه با اين بيماری ، شناخت بيماری ، اجرای دستورات بهداشتی و رعايت دستورات پزشکی می باشد.

هپاتيت "سی " از راه های زير منتقل نمی شود :

1-دست دادن و بوسيدن فردآلوده

2-آشپزی کردن و در يک مکان غذا خوردن

3-معاشرت معمول در محل کار و منزل

4-در آغوش گرفتن مبتلايان

5-از راه هوا

6-شنا کردن در يک استخرالبته کارکنان حرفه پزشکی نيز در صورت عدم رعايت نکات بهداشتی در معرض خطر می باشند. تماس با خون بيماران و يا سوزن آلوده می تواند زمينه ساز انتقال اين عفونت باشد. همچنين رعايت نکات بهداشتی در دندانپزشکی نيز از اهميت زيادی برخوردار است. امروزه روشهای درمانی جديدی برای درمان هپاتيت "سی" وجود دارد و با پيشرفت دانش پزشکی ، روشهای درمانی جديدتری نيز پديد می آيد که افراد می توانند به درمان خود اميدوار باشند . بدون شک روحيه قوی به همراه توکل به حضرت حق در حفظ سلامتی انسان و مبارزه با بيماريها بسيار اثرگذار است ، کسب آگاهی در مورد بيماريها و اقدام در جهت شناسايی و درمان آنها و در کنار پزشک به درمان پرداختن زمينه ساز شفا يافتن انسان می باشد و در طول تاريخ چنين انسانی توانسته است بيماريها را به زانو درآورد.

پيمان پیامبر با يهود و كارشكنى آنها

پيامبر اكرم(ص) بموازات پيمان برادرى، پيمانى هم با يهود به عنوان پيمان عدم تعرض منعقد فرمود كه بر طبق آن يهود در مراسم دينى و كسب و كار خود آزاد بودند، مشروط بر اينكه توطئه‏اى بر ضد مسلمانان نداشته باشند و دشمن را بر ضد ايشان تحريك نكنند.

هنوز چندان مدت زيادى از ورود رسول خدا(ص)به شهر يثرب و عقد پيمان ميان او و يهود نگذشته بود كه يهوديان بناى كار شكنى و مخالفت‏با مسلمانان و رهبر بزرگوار آنان را گذاشته و روى طبع كينه توز و تسلط جويانه‏اى كه داشتند و مى‏ديدند روز به روز بر قدرت و نفوذ پيغمبر اسلام در مدينه و اطراف افزوده مى‏شود در صدد جلوگيرى از پيشرفت اسلام و نفوذ سريع پيغمبر(ص)برآمدند.

به گفته برخى از مورخان در آغاز نيز كه حاضر شدند با محمد(ص)پيمان دوستى و همبستگى ببندند به اين اميد بود كه شايد بتوانند او را به خود ملحق سازند و با دست او بر مسيحيان ساكن جزيرة العرب و مذاهب ديگر پيروز شوند، اما وقتى متوجه شدند كه او تابع فرمان خدا و فرستاده از جانب اوست و راه سومى را انتخاب كرده و به تعبير قرآن كريم‏«امت وسطى‏»تشكيل داده است‏به فكر مخالفت و كار شكنى با آن حضرت افتاده و بخصوص هنگامى كه خداى تعالى به پيغمبر(ص)و مسلمانان دستور داد قبله خود را از بيت المقدس به سوى كعبه تغيير دهند.

حسد و رشك بزرگان يهود نسبت‏به پيغمبر اسلام(ص)نيز عامل مهم ديگرى براى مخالفت آنها محسوب مى‏شد چنانكه در مخالفتهاى ديگرى نيز كه قبل از آن در تاريخ پيغمبران و مردان الهى ديده شده معمولا عامل مهمى به شمار مى‏رود.

مخالفت و كار شكنى يهود به صورتهاى مختلفى شكل مى‏گرفت. گاهى براى اينكه به خيال خود پيغمبر(ص)را به زانو درآورده و مسلمانان را از دور او پراكنده سازند نزد آن حضرت آمده و سؤالات مذهبى و علمى طرح مى‏كردند، كه برخى از آنها را خداى تعالى در قرآن نقل فرموده، مانند سؤال از روح و ذو القرنين و داستان اصحاب كهف و غيره كه چون خداى تعالى او را يارى و كمك مى‏كرد و پاسخ سؤالاتشان رابه طور كامل مى‏داد از اين راه نتوانستند نتيجه‏اى بگيرند و به راههاى ديگر متشبث‏شدند.

و از آن جمله ايجاد اختلاف ميان مسلمانان و به ياد آوردن دشمنيها و عداوتهاى ميان دو تيره اوس و خزرج و تذكر و نقل داستانهايى از روزهاى جنگ ميان آن دو تيره و امثال آن بود كه از اين راه نتيجه بيشترى عايدشان شد و به خصوص آنكه در مدينه افراد منافقى همچون عبد الله بن ابى - كه پيش از اين داستانش را نقل كرديم - وجود داشتند كه در دل ايمانى به اسلام و پيغمبر نياورده بودند و بلكه دنبال بهانه‏اى مى‏گشتند تا آنها كه اين آيين مقدس را به سرزمين يثرب ارمغان آورده بودند مورد سرزنش و تمسخر قرار دهند.

يهوديان از وجود اين گونه افراد استفاده زيادى براى پيشرفت هدف خود كه همان ايجاد تفرقه و اختلاف بود مى‏كردند و حتى آنها را وادار مى‏كردند تا به مسجد مسلمانان آمده و در ميان آنها به گفتگو پرداخته و تخم نفاق و دو دستگى بيفشانند و احيانا آنها را مسخره و استهزا كنند، كه وقتى رسول خدا(ص)از اين ماجرا مطلع گرديد دستور داد آنها را كه گرد هم نشسته و در گوشى سخن مى‏گفتند آشكارا از مسجد بيرون كنند و افراد تازه مسلمان نيز با قاطعيت عمل كرده و آنها را از مسجد بيرون انداختند.

اسلام چند تن از بزرگان يهود :

چيزى كه در اين ميان يهود را بيش از پيش ناراحت كرد و موجب تحريك بيشتر دشمنى آنان گرديد پذيرفتن و قبول اسلام از طرف دو تن از بزرگان و دانشمندان ايشان به نام عبد الله بن سلام و مخيريق بود كه براى يهوديانى كه خود را برترين نژادها دانسته و نبوت و پيامبرى را منحصر به فرزندان اسحاق مى‏دانستند بسيار ناگوار و غير قابل تصور و ناهموار بود، و شايد ترس آن را داشتند كه افراد دانشمند و سرشناس ديگرى نيز تدريجا به حقانيت اسلام واقف گشته و در سلك مسلمانان درآيند و اتفاقا اين ترس و پيش بينى آنها جامه عمل پوشيد و افراد ديگرى نيز چون ثعلبة بن سعيه، اسيد بن‏سعيه و اسد بن عبيد نيز مسلمان شدند.

 بني اسرائيل بعد از حضرت موسي عليه السلام

در آن زمان بني اسرائيل اهل حق و پرچمدار توحيد بودند و فرعون مصر هم در آن زمان فردي متكبر و خود بين بود كه ادعاي خداي مي كرد . او فردي فاسد بود كه به بني اسرائيل ظلم مي كرد و فرزندان آنان را مي كشت و زنان آنها را زنده مي گذاشتند . خداوند در اين باره در قرآن مي فرمايند كه {إن فرعون علا في الأرض و جعل أهلها شيعا يستضعف ظائفه منهم يذبح ابنائهم و يستحيي نساءهم إنه كان من المفسدين}

حضرت موسي در اين شرايط متولد ، و در خانه فرعون تحت تدبير الهي تربيت شد كه داستان حضرت موسي و بزرگ شدنش و فراخواندن فرعون به يكتا پرستي و نجات بني اسرائيل و هلاك شدن فرعون آنقدر مشهور است كه لازم به بيان نيست .

تقدير الهي بر اين بود كه اين سرزمين را در آن زمان به اين گروه مؤمن داده شود . خداوند در اين باره در قرآنش مي فرمايد كه {و نريد أن نمن علي الذين استضعفوا في الأرض و نجعلهم أئمه لنجعلهم الوارثين ، و نمكن لهم في الأرض و نري فرعون و هامان و جنودهما منهم ما كانوا يحذرون}

حضرت موسي به همين خاطر به سوي فرعون فرستاده شد و برادرش هارون كه به پيامبري برگزيده شد ، او را ياري كرد . در اين باره در قرآن آمده : {و قال موسي يا فرعون إني رسول من رب العالمين ، حقيق علي ألا أقول علي الله إلا الحق قد جئتكم ببينه من ربكم فأرسل معي بني اسرائيل} اما فرعون سرپيچي مي كند و و به آيات و معجزاتي كه حضرت موسي آورده بود ايمان نياورد ولي ساحران كه فرعون آنها را با درخواست موسي جمع آوري كرده بود ، ايمان آوردند و فرعون مات و مبهوت شد . ظاهراً كساني كه ايمان خود را آشكار كردند و به بني اسرائيل پيوستند تعدادي محدود از فرزندان و جوانان بني اسرائيل بودند و ايمان آنان با نوعي ترس از مؤاخذه فرعون همراه بود خداوند در اين باره مي فرمايند كه {فما    لموسي إلا ذريه من قومه علي خوف من فرعون و ملئهم أن يفتنهم و إن فرعون لعال في الأرض و إنه لمن المسرفين} پس از اين حضرت موسي كساني را كه از قومش ايمان آورده بودند را به سوي شرق هدايت كرد كه فرعون و سربازانش آنان را دنبال كردند و داستان شق شدن دريا و نجات بني اسرائيل و هلاكت فرعون و سربازانش روي داد . در اين مورد خداوند مي فرمايند كه {فأوحينا إلي موسي أن أضرب بعصاك لابحر فأنفلق فكان كل فرق كالطود العظيم ، و أزلفنا ثم الآخرين ، و أنجينا موسي و من معه أجمعين ثم أغرقنا الآخرين}

بعضي از روايات و نظريات تاريخي وجود دارد كه تعداد كساني كه با حضرت موسي از مصر خارج شدند را حدود 6000 نفر و در بعضي روايات آمده كه 15000 بوده اند . اين دوره تاريخي ظاهراً قرن 13 قبل از ميلاد مي باشد و بني اسرائيل در سه دهه آخر ا اين قرن از مصر بيرون رفتند . اين دوره با حكمراني رعمسيس دوم كه به عصر رمسيس دوم شهرت يافت همزمان بود . از قضا جسد اين فرعون در يكي از موزه هاي مصري هم اكنون وجود دارد خداوند در اين باره مي فرمايند كه {فاليوم ننجيك ببدنك لتكون لمن خلفك آيه ، و إن كثير من الناس عن آياتنا لغافلون}

بعد از اينكه خداوند بلند مرتبه بني اسرائيل را نجات داد . بني اسرائيل با حضرت موسي و هارون به دشمني پرداختند . ضعف ايمان و ناداني و ترس از ويژگيهاي اين گروه بود و زماني كه با حضرت موسي بازگشتند و ازدريا گذشتند ، قومي بت پرست شدند خداوند
مي فرمايد كه آنان به حضرت موسي گفتند كه همچنانكه شما داراي خدا هستيد براي ما هم خداي قرار ده {قولوا يا موسي اجعل لنا إلهاً كما لهم آلهه !!!} پس از آن زماني كه موسي به ملاقات پروردگار خويش رفت قومش عليرغم وجود هارون گاو را پرستيدند !! {و اتخذ قوم موسي من بعده من حليهم عجلاً جسداً له خوار} ، {فقالوا هذا إلهكم و إله موسي فنسي} و زماني كه هارون آنها را از اين كار نهي كرد ، نزديك بود كه وي را بكشند . در قرآن آمده كه هارون به برادرش موسي گفت كه {إن القوم استضعفوني و كادوا يقتلونني}

سپس حضرت موسي آنان را به  طرف سرزمين مقدس هدايت كرد و به آنان گفت {يا قوم ادخلوا الأرض المقدسه التي كتب الله لكم و لا ترتدوا علي أدباركم فتنقلبوا خاسرين} اما آنان راه ارتداد را در پيش گرفتند و به حضرت موسي گفتند : {قالوا يا موسي إن فيها قوماً جبارين و إنا لن ندخلها حتي يخرجوا منها فإن يخرجوا منها فإنا داخلون} در اينجا نصيحت و اندرز هيچ نفعي نرساند و مكرراً مي گفتند : {قالوا ياموسي إنا لن ندخلها أبداً ما داموا فيها فأذهب أنت و ربك فقاتلا إنا ها هنا قاعدون} سيد قطب رحمه الله عليه درباره اين موضع گيري بني اسرائيل مي گويد : حقيقت خلق و خوي و فطرت يهوديان در آنجا به وضوح نمايان شد گر چه با هزار جور آن را آرايش كردند . خطر نزديك است و خداوند بني اسرائيل را از آن خطر برحذر نداشت تا اينكه وعده اصحاب الارض را به آنان داد و برايشان مقرر گردانيد . در حاليكه آنها مي خواستند پيروزي را ارزان و بدون بها و تلاشي به دست آورند پيروزي خوشايندي كه مانند سركه و عسل نصيبشان شود . اين چنين افراد ترسو در تنگناه قرار مي گيرند و دشنام مي دهند  و از خطري كه در پيش روي آنان است مي ترسند اينچنين  بي شرمي شخص ناتوان هزينه اي جز زبان درازي برايش ندارد اين كه گفتند ]فاذهب انت و ربك[ يعني اگر خداوند آنان را به جهاد فراخواند خداي آنان نيست .{إنا ها هنا قاعدون} معنايش اين است كه ما ملك و افتخار و سرزمين موعود نمي خواهيم و بدون مقابله با ظالمان آن را مي خواهيم اينجا نهايت كار حضرت موسي عليه السلام است ، نهايت تلاشي بي دريغ ، سفري طولاني و احتمال پستيها و انحرافات و پيچ و خمي هاي بني اسرائيل .

موسي عليه السلام با ناراحتي به خداي خويش پناه مي آورد و آنگونه كه در قرآن آمده مي گويد : {رب إني لاأملك إلا نفسي و أخي ، فافرق بيننا و بين القوم الفاسقين} در اين هنگام خداوند دعاي پيامبرش را مستجاب گردانيد و فرمود : {قال فإنها محرمه عليهم أربعين سنه يتيهون في الأرض} زماني كه آنان بر دربهاي سرزمين مقدس يودند خداوند آنها را سرگردان ساحت . واضح است كه خداوند بلند مرتبه سرزمين مقدس را بر اين نسل از بني اسرائيل حرام گردانيد تا اينكه نسلي غير از آنان بيايد و در شرايط سخت صحرا آبديده شوند اين نسل هم خفت و خواري و اسارت و طغيان در مصر آنان را تباه گردانيد و شايستگي انجام اين امر  شريف خداوند را نداشتند .

ورود بني إسرائيل به سرزمين فلسطين 

بعد از اينكه نسلي ديگر بوجود آمد و بعد از سالهاي متمادي يكي از پيامبران به نام يوشع ين نون عليه السلام كه يهود او را يشوع مي نامند بني اسرائيل را رهبري كرد ، كسي كه آنان را از رودخانه اردن عبور داد و بر دشمنانش پيروز شد و شهر أريحا را تصرف كرد . ايشان در حدود سال 1190 ق.م از رودخانه اردن گذشت و سپس در اطراف رام الله با “عاي“ به جنگ پرداخت و تلاش كرد كه قدس را فتح كند اما نتوانست . در آن دوره تعداد يهوديان اندك بودند به نحوي كه بر آنان سخت بود كه پخش شوند و همه مناطق را تصرف و بر آن حكومت كنند .

آنچه را كه ما درباره حضرت يوشع مي دانيم از حديث پيامبر اسلام است كه فرمودند يوشع در نبردي با دشمنانش مي جنگيد و آنقدر به طول انجاميد تا اينكه نزديك بود خورشيد غروب كند كه حضرت يوشع از خدا مي خواهد تا پايان نبرد و پيروزي خورشيد غروب نكند خداوند دعاي ايشان را مستجاب كرده و غروب خورشيد را به تأخير مي اندازد تا اينكه يوشع پيروز شد .

بعد از يوشع عليه السلام رهبري يهود را كساني كه به قضات معروف بودند برعهده گرفتند . عصر آنان به عصر قضات معروف مي باشد كه تا حدود 150 سال ادامه داشت . عليرغم تلاشهاي آنان براي اصلاح قوم خود اما هرج و مرج ، مفاسد و اختلافات و سستي اخلاق و دين بني اسراوئيل را فرا گرفت . بني اسرائيل در اين عصر بر روي زمينهاي مرتفع محيط بر قدس و در دشتهاي شمال فلسطين سكني گزيدند .

زماني كه بني اسرائيل حالت ارتداد خود را مشاهده كردند عده اي زيادي از آنان از پيامبر خود كه گفته مي شود نامش “صموئيل“ بود ، خواستند فرمانده اي را براي آنان برگزيند تا در زير پرچم وي در راه خدا بجنگند اما پيامبرشان كه با فطرت و خلق و خوي آنان آشنا بود به آنان گفت كه {هل عسيتم إن كتب عليكم القتال ألا تقاتلوا ، قالوا و ما لنا ألا نقاتل في سبيل الله و قد أخرجنا من ديارنا و أبنائنا فلما كتب عليهم القتال تولوا إلا قليلاً منهم } پيامبرشان به آنان خبر داد كه خداوند طالوت را به عنوان فرمانده آنان برگزيده اما آنان اعتراض كرده و گفتند كه ما از او براي فرماندهي شايسته تريم . زيرا دارائي و ثروت زيادي ندارد پيامبرشان به آنها گفت كه خداوند او را براي شما برگزيده و داناي و تواناي زيادي را به او داده است .

اين فرمانده مؤمن “طالوت“ در حدود سال 1025ق.م اين مسؤليت (ملكي بني اسرائيل) را بر عهده گرفت ، روايات اسرائيلي او را “شاؤول“ مي نامند . پيروان او مورد آزمايش و امتحان قرار گرفتند ، بدين صورت كه خداوند آنان را بوسيله رودخانه اردن با منع از نوشيدن آب آن امتحان كرد قرآن در اين باره مي فرمايد كه {إلا من اغترف غرفه بيده فشربوا منه إلا قليلاً منهم} تعداد زيادي از گروه اندكي كه مانده بودند ، آنگاه كه جالوت و سربازانش را ديدند در آزمايش ديگري افتادند و گفتند كه ما امروز تواناي مقابله با جالوت و سربازانش را نداريم ، در نهايت جز گروهي اندك مؤمن كه خداوند پيروزي را نصيب آنان گردانيد كسي ديگر ايستادگي نكرد و داود عليه السلام ـ در آن زمان كه جوان بود ـ در اين نبرد جالوت را با فلاخن از پاي در آورد .

بعد از اين ماجرا دقيقاً نمي دانيم كه چه بر سر طالوت آمد اما روايات اسرائيلي بيان مي كنند كه در سال 1004ق.م فلسطينيان توانستند بر طالوت “شاؤول“ در نبرد “جلبوع“ پيروز شوند و سه تن از بچه هاي او را كشتند و طالوت را مجبور به خود كشي كرده و سرش را بريدند و جسد او و فرزندانش را بر روي ديوار شهر “بيت شان“ (بيسان) آويزان كردند .

فصل تازه اي در تاريخ بني اسرائيل و نشر و سيطره دعوت توحيدي بر سرزمين مبارك با رهبري داود (ع) بعد از طالوت در سال 1004ق.م آغاز شد . حضرت داود عليه السلام بنيانگذار اصلي حكومت بني اسرائيل در فلسطين به شمار مي آيد . يهوديان پيش از داود تنها حكومتي ناچيز در بخشهاي محدودي از فلسطين داشتند بدون اينكه در اين منطقه جايگاهي داشته باشند و همه عصر “القضاه“ به خاطر دفاع سرسختانه هر قبيله از زمينهاي خود با نبرد جزئي با گروههاي كوچك سپري شد .

حضرت داود (ع) در بيت لحم به دنيا آمد و حكومت وي به مدت 40 سال يعني از سال 1004 تا 963ق.م ادامه يافت در ابتدا به مدت 7 سال شهر الخليل پايتخت وي بود . حدود سال 995ق.م قدس را فتح كرد و پايتخت را به آنجا انتقال داد و جنگ عليه كفار را در سرزمين مقدس ادامه داد تا اينكه در سال 990ق.م توانست آنان را به زانو در آورد به صورتي كه دمشق را بر دادن ماليات مجبور ساخت و مؤابي ها و أيدومي ها و عموني ها را به زير سلطه خود
در آورد . اينچنين در آن زمان حسب اطلاعات موجود دست پروردگان مكتب توحيد بر بيشتر مناطق فلسطين تسلط يافتند ، اما آنگونه كه پيداست مرزهاي حكومت داود عليه السلام به دريا نرسيد ولي به جاي در نزديكي آن يعني يويا (يافا) رسيد . به نظر مي رسد كه حكومت اسرائيل در اوج قدرت خود بيشترين طول مرزي آن 120 مايل و بيشترين عرض آن 60 مايل بوده است . گاهي اوقات كمتر از آن هم بوده است به عبارتي ديگر مساحت آن حدود 7200مايل مربع يا حدود 20 كيلومتر مربع بوده است در حاليكه اين حدود 7000 كيلومتر مربع كمتر از مرزهاي كنوني فلسطين است . در حقيقت يهود بر مناطق مرتفع سيطره يافت و از سيطره بر دشتها به خصوص بخشهاي بزرگي از الساحل فلسطين ناكام ماند و دولت يهودي از هنكام برپايي نتوانست بر اين بخشها و مناطق سيطره يابد .

اگر يهوديان كنوني به داود عليه السلام افتخار مي كنند و خود را پرچمدار ميراث وي مي دانند اما مسلمانان خود را نسبت به داود شايسته تر از بني اسرائيل مي دانند و به عنوان يك پيامبر به او ايمان دارند و او را دوست داشته و محترم مي شمارند و به ايشان به خاطر حكومت خداي و توحيدي كه در فلسطين تشكيل داد ، افتخار مي كنند و به دنبال خودداري بني اسرائيل از ادامه راه داود عليه السلام و رويكرد به كفر و شرك و عهد شكني با خدا ، مسلمانان هم اكنون خود را پيرو و ادامه دهنده راه حضرت داود دانسه و پرچمدار آن مي باشند . با توجه به قرآن مي دانيم كه خداوند علم و حكمت را به داود عليه السلام ارزاني داشته و كتاب زبور را بر ايشان نازل كرده است و به ايشان پادشاهي مقتدري داده شد و        هنگامي كه حضرت داود با صداي خاشعانه و مؤثر خود سروده هاي روحاني را مي  خواند ،كوهها و پرندگان با وي به ذكر خدا مي پرداختند خداوند در قرآن مي فرمايد {و اذكر عبدنا داود ذا الأيد إنه أواب ، إنا سخرنا الجبال معه يسبحن بالعشي و الإشراق ، و الطير محشوره كل له أواب ، و شددنا ملكه و آتيناه الحكمه و فصل الخطاب} در جاي ديگر مي فرمايند كه {يا داود إنا جعلناك خليفه في الأرض فحكم بين الناس بالحق و لا تتبع الهوي فيضلك عن سبيل الله …}

خداوند پاك و منزه آهن را براي حضرت داود نرم كرد و مانند شمع و خميري در دست داود بود كه بدون ذوب كردن به هر شكلي كه مي خواست آن را در مي آورد . اين معجزه اي است كه خداوند آن را به داود عليه السلام داد اما حضرت داود عليرغم آنچه كه خداوند به وي داده بود آهنگري مي كرد و از دست رنج خود مي خورد .

حضرت داود در زمان خودش صنعت سپرسازي و زره پوش را به راه انداخت . اما سپر يك ورقه فلزي بود كه براي صاحب آن خسته كننده و او را از حركت وامي داشت تا اينكه خداوند ايشان را راهنماي كرد به اينكه آن را به صورت حلقه اي دايره اي درآورد تا حركت را دشوار و سخت نكند خداوند در اين باره در قرآن مي فرمايد {و علمناه صنعه لبوس لكم لتحصنكم من بأسكم ، فهل أنتم شاكرون} دوباره در جاي ديگر مي فرمايند {و لقد أتينا داود منا فضلاً يا جبال أوبي معه و الطير و ألنا له الحديد ، أن اعمل سابغات و قدر في السرد و اعملوا صالحاً إني بما تعملون بصير}

حضرت سليمان علم و حكمت و پيامبري را از پدرش داود به ارث برد . در روايات آمده كه سليمان يكي از 19 فرزند داود مي باشد و در قدس به دنيا آمده و به مدت 40 سال (936ـ923ق.م) در سرزمين مقدس حكمراني كرد .

به حقيقت خداوند فرمانرواي به حضرت سليمان اعطاء نمود كه بعد از وي براي هيچ كس اين فرمانرواي حاصل نخواهد شد . خداوند جن را براي خدمت به وي و باد را كه به دستور وي (حضرت سليمان) حركت مي كرد به تسخير حضرت سليمان در آورد . خداوند همچنان زبان پرندگان و حيوانات را به وي آموخت . به وسيله سليمان به حكمت و عدالت و حكمراني مقتدر شهره يافت .

در حقيقت ملك حضرت سليمان معجزه اي آسماني و ملكوتي بود كه خداوند با دادن آن به وي آن را دليلي بر نبوتش قرار داد . فلسطين هم از اين نعمت حكومت خداي و معجزه اي كه جن و انس و پرندگان و باد از آن حمايت مي كردند ، برخوردار شد .

خداوند با آموختن معجزه جاري شدن مس كه مانند چشمه از زمين جاري مي شد حضرت سليمان را بيش از پيش تكريم نمود و مملكت سليمان روند عمراني و ساخت وساز گسترده أي را به خود ديد و فرمانروايي وي تا سبأ در يمن گسترش يافت .

قرآن كريم بارها به فعاليت و فرمانرواي و نبوت حضرت سليمان اشاره نموده و مي فرمايد {قال رب اغفر لي وهب لي ملكاً لا ينبغي لأحد من بعدي إنك أنت الوهاب ، فسخرنا له الريح تجري بأمره رخاء حيث أصاب ، و الشياطين كل بناء و غواص ، و آخرين مقرنين في الأصفاد ، هذا عطاؤنا فامنن أو امسك بغير حساب ،‌و إن له عندنا لزلفي و حسن مآب}

خداوند در جاهاي ديگر از قرآن كريمش در رابطه با حضرت سليمان سخن گفته كه به بعضي از آن اشاره مي شود .

1ـ {و ورث سليمان داود و قال يا أيها الناس علمنا منطق الطير و أوتينا من كل شيء إن هذا لهو الفضل المبين ، و حشر لسليمان جنوده من الجن و الإنس و الطير فهم يوزعون}

2ـ و لسليمان الريح غدوها شهر و رواحها شهر و أسلنا له عين القطر و من  الجن من يعمل بين يديه بإذن ربه و من يزغ منهم عن أمرنا نذقه من عذاب السعير ، يعملون له ما يشاء من محاريب و تماثيل و جفان كالجواب و قدور راسيات اعملوا آل داود شكراً و قليل من عبادي الشكور}

3ـ و لسليمان الريح عاصفه تجري بأمره إلي الأرض التي باركنا فيها و كنا بكل شيء عالمين ، و من الشياطين من يغوصون له و يعملون عملاً دون ذالك و كنا لهم حافظين}

اما از حديث روايت شده از پيامبر در مي يابيم كه حضرت سليمان داراي  قدرت بدني عجيب و دوستار جهاد در راه خدا بوده است و داراي زنان زيادي بوده است .

ابوهريره رضي الله عنه از پيامبر صلي الله عليه و سلم روايت مي كند كه حضرت سليمان فرموده هر شب به 90 زنم در روايتي ديگر 100 زنم سر مي زنم و هر كدام سرداري را براي جهاد در راه خدا بدنيا مي آورد در اين هنگام ملك به او گفت كه بگو إن شاء الله اما ايشان نگفت و فراموش كردند و نزد آنها رفته و تنها يكي از آنها باردار شد و مردي ناقص بدنيا آورد . قسم به كسي كه جان محمد به دست اوست اگر مي گفت ان شاء الله اسب سواران زيادي در راه خدا جهاد مي كردند .

وفات حضرت سليمان يكي از نشانه ها و آيات خداوندي است و درسي براي انسان و جن است به اينكه جن از غيب خبردار نيست . شيوه وفات ايشان اين گونه مي باشد كه حضرت سليمان در محراب براي نماز خواندن و تكيه بر عصايش ايستاده بود كه در اين هنگام دار فاني را وداع مي كند . حضرت سليمان مدت زيادي روي عصايش مي ماند و جنها مشغول انجام كارهاي سخت و دشوار بودند بدون اينكه از مرگ ايشان باخبر شوند تا اينكه موريانه عصاي ايشان را مي خورد و برروي زمين مي افتد خداوند در اين باره در قرآن كريم مي فرمايد كه {فلما قضينا عليه الموت مادلهم علي موته إلا داب الأرض تأكل منسأته فلما خر تبينت الجن أن لو كانوا يعلمون الغيب ما لبثوا في العذاب المهين}

دو قلمرو اسرائيل و يهودا

حكمراني داود و سليمان عليهما السلام حدود 80 سال به طول انجاميد اين عصرهمان عصر طلاي قبل از اسلام در فلسطين است كه در زير پرچم توحيد و ايمان قرار داشت .

يهود بعد از حكمراني حضرت سليمان عليه السلام :

بعد از درگذشت حضرت سليمان ، سرزمين فلسطين به دو بخش جدا از هم و بيشتر اوقات دشمن هم تقسيم شد . اين دو حكومت از فساد داخل و ضعف نظامي و سياسي و نفوذ خارجي رنج مي بردند . هنگام وفات حضرت سليمان نمايندگان قبائل دوازده گانه بني اسرائيل در شكيم در نزديكي نابلس اجتماعي را براي بيعت با “رحبعام بن سليمان“ تشكيل دادند اما نمايندگان ده قبيله بخاطر اينكه “رحبعام“ ماليات آنان را تخفيف نداد با او بيعت نكردند و به جاي وي يربعام را از قبيله افرايم به عنوان فرمانروا انتخاب كردند و سرزمين خود را اسرائيل ناميده و شكيم را به پايتختي آن انتخاب كردند . پس از شكيم پايتخت آنان به “ترزت“ و سپس به السامره انتقال يافت .

در اين ميان دو قبيله يهودا و بنيامين بر دوستي و وفاداري خود با “رحبعام بن سليمان“ ماندند و حكومتي را به نام يهودا براي حكومت خود به پايتختي قدس تشكيل دادند .

حكومت إسرائيل كه دائره المعارف انگليسي براي تحقير آن را “مملكت وابسته“ نام نهاده از سال 923 تا 721ق.م ادامه داشت و به خاطر جنگ با دمشقيها تمامي اراضي خود را در شرق اردن و شمال يرموك از دست داد .

مشهورترين پادشاه بني اسرائيل به نام “عمري“ كه در سال 885 تا 874 ق.م حكمراني مي كرد السامره را بنا نهاد و آن را به پايتختي خود برگزيد . جانشين وي “آخاب“ (874ـ852ق.م) به  همسرش “إيزابل“ دختر پادشاه صيدا و صور اجازه داد تا خداي فينيقي ها (بعل) را پرستش كند . به دنبال اين يكي از افسران به اسم “ياهو“ كودتا كرد و آخاب را به هلاكت رسانده و پرستش “يهوه“ را باز گرداند .

در دوره زمام داري “يربعام“ به سالهاي 785 تا 774ق.م كه سومين پادشاه از سلسله “ياهو“ بود قلمروش از ناحيه شمال در داخل سرزمين آرامي ها گسترش يافت اما اين بسط و گسترش زياد به طول نيانجاميد و پادشاه آشوريها تجلات بلسر الثالث 745-727ق.م اين توسعه را متوقف كرد و جانشينش “شلمنصر“  پنجم و بعد از او “سرجون دوم“ هوشع آخرين پادشاه اسرائيل را مورد باز خواست قرار داده و در سال 721ق.م حكومت وي را سرنگون كرد . در اين هنگام آشوريها ساكنان إسرائيل را به حران و الخابور و كردستان و فارس انتقال داده و عده اي از آرامي ها را در آنجا به جاي آنان جايگزين كردند و اسرائيليهاي كه تبعيد شده بودند به طور كلي با ملتهاي مجاور در تبعيدگاه ادغام شدند به نحوي كه اثري از قبايل ده گانه بني اسرائيل باقي نماند .

حكومت يهودا مطابق روايات اسرائيلي (اين روايات جنبه احتياط را به گونه أي رعايت كرده اند كه نه مي توان چيزي را اثبات كرد و نه رد كرد ) از سال 923 تا 586ق.م ادامه داشت . در دوره فرمانرواي “يربعام بن سليمان“ (923ـ916ق.م) بت پرستي رواج يافته و با شيوع لواط أخلاق اين قوم تباه گشت و زماني كه پسرش “أبيام“ 913ق.م جانشين وي شد  همين مفاسد اخلاقي نه تنها از بين نرفت بلكه رواج بيشتري يافت . به همين خاطر “يهورام بن يهوشفاط“ (849ـ842ق.م)  شش برادرش را با رؤساي قوم محاكمه كرد . اما “يوحاز بن يوتام“ (735ـ715ق.م) با علاقه زيادي كه به بتها داشت فرزندانش را در قربانگاه بتها قرباني مي كرد ، به صورتي كه عنان شهوت را گسيخته “منسي بن حزقيا“ هم كه در سالهاي 687ـ642ق.م حكمراني مي كرد و قوم خود را بخاطر عبادت خداوند محاكمه كرد و بتخانه هاي را بر پا كرد.

 اين گونه رفتارها و انحرافات بني اسرائيل جاي تعجب نيست و أخلاق و رفتارشان با حضرت موسي خود گواهي بر اينهاست.  خداوند با اشاره به انحرافات يهود بيان مي دارد كه آنان كلام خدا را تحريف و تغيير داده و انبياء را به قتل رساندند {لقد أخذنا ميثاق بني إسرائيل و أرسلنا إليهم رسلاً كلما جاءهم رسول بما لا تهوي أنفسهم فريقاً كذبوا و فريقاً يقتلون}

تاريخ گواه است كه آنان انبياء را مي كشتند مثلاً “نبي حزقيال“ بوسيله يكي از قضات كه پيامبر وي را از منكرات نهي كرده بود به قتل مي رسد و پيامبر “أشعيا بن أموص“ بدست پادشاه “منسي بن خرقيا“ كه وي را پند و اندرز داده بود ، كشته مي شود و بر روي شاخه هاي درخت آويزان شد يهود همچنان “نبي أرميا“ را كه آنان را به خاطر انجام منكرات سرزنش كرده بود با سنگ رجم كرده و به قتل مي رسانند .

در پايان خلاصه آنچه كه گذشت بيان مي گردد

1ـ ساكنان فلسطين بيشترشان از جزيره العرب آمده بودند و تا كنون به عنوان ساكنان اين بلاد باقي مانده اند

2ـ خداوند به بني اسرائيل وعده سرزمين مقدس را داد زماني كه در صراط مستقيم بودند و پيامبران آنان را هدايت مي كردند تا اينكه از راه برگشتند و كفر ورزيدند كه در نهايت خداوند اين حق را از آنان گرفت .

3ـ مسلمانان نسبت به پيامبران بني اسرائيل از آنان اولي ترند و وارث حقيقي ميراث آنان مي باشند و رسالت اسلامي آنان ادامه رسالت اين پيامبران بوده و آن حقيقتي را كه اين پيامبران خواهان پايداريش بودند مسلمانان نيز در هيمن زمينه در تلاش مي باشند .

4ـ بني اسرائيل هيچ وقت نتوانستند تمامي مرزهاي كنوني را به ملكيت خود در آورند و مدتي كه در آن به حكومت پرداختند در مقايسه با تاريخ فلسطين مدت محدود و كمي مي باشد و زماني كه دو مملكت شدند در بيشتر اوقات وابسته و تحت نفوذ حكومت هاي قدرتمند تر از خود بودند .

5ـ حكومت خود مختاري كه يهود پس از بازگشت از السبي البابلي برپا كرد ضعيف و ناتوان و محدود به منطقه قدس و حومه آن بود بعد از آن جز در دروه مكابي ها از استقلال برخوردار نبودند در حاليكه استقلالي را كه در دروه آنان داشتند محدود بود .

6ـ بعد از آن يهود به دليل اعمال زشت و ناپسند در زمين آواره شدند و در اين مدت 1900 سال هيچ ارتباط مدامي با فلسطين نداشتند .

در پايان قول هـ .ج . ولز را در كتاب خلاصه تاريخ درباره تجربه بني اسرائيل در فلسطين بعد از السبي البابلي ـ بيان مي كنيم  ايشان مي گويند كه زندگي عبراني ها در فلسطين شبيه زندگي مردي مي باشد كه اصرار دارد در وسط راه شلوغي اقامت كند كه اتوبوسها و كاميون ها مدام او را زير مي گيرند ……. و از اول تا آخر مملكت آنان جز حادثه اي گذرا در تاريخ مصر و سوريه وآشور و فينيقيه نبوده كه تاريخ

مؤرخ مشهور غوستاف لوبون ذكر مي كند كه بني اسرائيل زماني كه در فلسطين مستقر شدند از امتهاي پيشين جز بي ارزش ترين چيزها از تمدنشان چيز ديگري را اقتباس نكردند به عبارتي ديگر جز عيوب و عادات مضر و خرافات و فحشاء چيزي ديگر اقتباس نكردند و براي آله اي را براي هر قبيله

اين مؤرخ باز مي گويد كه يهود مدام زندگي پر آشوب و خفت باري داشته اند و تاريخ آنان جز قصه اي كه پر از منكرات و اعمال شنيع است چيز ديگري نيست . يهوديان در طول تاريخ نتوانستند كه تمدني را داير كنند و شايستگي آن را نداشتند كه از جمله ملتهاي متمدن باشند غوستاف مي گويد كه يهوديان حتي در زمان ملوك شان از بدويان ياغي و خون ريز بودند كه مانند اسب سركش وحشي بودند دوباره مي گويد كه فطرت يهود مانند قبايل ابتدائي مي باشد كه بسيار سركش بوده و مانند كودكان و وحشي ها مي مانند كه هيچي سرشان نمي شود و در طول تاريخ هيچ ملتي مانند يهود بي سليقه و ناجوانمرد پيدا نمي شود .

نقش نماز در شخصيت جوانان

براى پرداختن به اين موضوع كه نماز در ساختار شخصيت جوان، موجد چه آثارى بوده و نقش و تأثير آن تا چه حدى است به نظر مىرسد كه تبيين و توضيح چند مطلب در اين باب لازم و ضرورى باشد. نخست حقيقت و روح نماز است و ديگرى اهميت دوران نوجوانى و جوانى و نيز روحيه انفعالى و تأثير پذيرى اين نسل (نسل جوان) در مقابل عوامل خارجى است. به نظر مىرسد تا وقتى كه مطالب و مسائل مزبور روشن نشود و جايگاه خود را پيدا نكنند فوايد و آثار اين امر عبادى يعنى نماز در زندگى جوانان در پردهاى از ابهام خواهد ماند و قطعاً موضوع مورد بحث، موضع و جايگاه حقيقى خود را پيدا نكند. لذا به همين خاطر ابتدا به مطالب مزبور پرداخته، سپس ارتباط نماز با تعديل و تكامل شخصيتى و ايفاى نقش آن در زندگى فردى و اجتماعى جوانان را بيان خواهيم كرد.

روح و حقيقت نماز

نماز لفظ و واژهاى است كه در متون دينى ما بعنوان «صلاة» از آن ياد شده و داراى معانى متعدّدى بوده كه يكى از آن معانى، همين عمل مخصوصى است كه به نام «نماز» در دين اسلام تشريع شده است. اين لفظ در برخى از آيات به معناى سلام و تحيت آمده است آنجا كه خداوند در قرآن مىفرمايند: إنَّ الله وملائكته يصلّون على النّبى يا ايّها الذين آمنوا صلّوا عليه وسلّموا تسليماً.

«همانا خداوند و فرشتگان بر پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم) درود مىفرستند شما هم اى اهل ايمان بر او صلوات و درود بفرستيد و با تعظيم بر او سلام گوئيد»(1).

و در آيه ديگر با اشاره به همين معنى مىفرمايند: هو الذى يصلى عليكم وملائكته «اوست خدايى كه هم او و هم فرشتگانش بر شما تحيت و رحمت مىفرستند»(2).

وبه معناى دعا هم در برخى از آيات آمده است. آنجا كه به پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم)دستور گرفتن زكات داده مىشود خداوند مىفرمايد بعد از گرفتن زكات براى آنها و در حقشان دعا كن. خذ من اموالهم صدقة تطهّرهم وتزكيهم بها وصلّ عليهم إنّ صلواتك سكن لهم.

«اى رسول ما، تو از مؤمنان صدقات را بگير تا بدان واسطه نفوس آنان را پاكيزه سازى و آنها را به دعاى خير ياد كن همانا دعاى تو در حق آنان، موجب تسلى خاطر آنهاست»(1). «صلاة» به هر دو معناى مزبور كه در حقيقت به معناى واحد بر مى گردند كه همان دعا باشد مورد بحث ما نيست بلكه مراد از «صلاة» همان معنايى است كه با طريق مشخص و با اركان مخصوص و جزئيات معين از طرف شارع مقدس، حقيقت پيدا كرده است و پيامبر خاتم(صلى الله عليه وآله وسلم)آن حقيقت نازله را در عمل تشريع و خود، آن را تحقق عملى بخشيد. نه تنها شخص پيامبر(صلى الله عليه وآله وسلم) در طول عمرش به عمل بدان پاى بند بود بلكه همه مسلمين موظف بودند كه آن را شبانه روز پنج بار بجاى آورند. اَقم الصلاة لدلوك الشمس الى غسق الليل.

«نماز را از زوال خورشيد تا نهايت تاريكى شب برپا دار»(2).

كه اين آيه اشاره اجمالى به نمازهاى پنج گانه دارد. نماز با اين شيوه مرسوم كه مصداق آن براى همه مسلمين روشن و آشكار است چيزى نيست كه مورد فهم و درك نباشد چون آنچه كه از سنّت رسول اكرم(صلى الله عليه وآله وسلم)و اهل بيتش استفاده مىشود پر واضح است كه اين تلقى از نماز يعنى اعمال مخصوصهاى كه با تكبيرة الاحرام شروع و به سلام ختم مىگردد. و اين است معناى ديگرى كه از آيات استفاده مىشود. آنچه كه مسلّم است اين است كه اين عمل ظاهرى كه اصطلاحاً بدان نماز گفته مىشود تمام حقيقت نماز نيست بلكه اين صورت و چهره ظاهرى آن است. نماز امرى است الهى كه تحقق آن همانند ساير امور داراى ظاهر و باطن است كه در متون دينى به هر دو جهت آن اشارت رفته است. تصوير ظاهرى نماز همان است كه با اعمال مخصوصه انجام گيرد و حفظ آن نيز فرض و واجب است امّا روح و باطن نماز عبارتست از: اخلاص، حضور قلب، ذكر خداوند و تعظيم در مقابل او، اميد و دلبستگى به ذات ربوبى، اعتماد و ركون به وجود سرمدى و محو شدن در مقابل ذات يكتايى كه در مقابل عظمت و جلالت او قيام نموده است. حقيقت نماز اعم از معناى ظاهر و باطن است و محدود و محصور نمودن آن به ظاهر، چون محدود نمودن حقيقت انسان و انسانيت او به جسم مادى است. همانطور كه حقيقت انسان در اين جسم خاكى و هيكل مادى قالب گيرى شده و به اطوار مختلف و گوناگون درآمده و به اين شكل ظاهرى وجود يافته است چنانچه خداوند فرمايد: وقد خلقتكم اطواراً «وبه تحقيق شما را به صورت گوناگون آفريد»(1). حقيقت نماز هم چون ساير امور در باطن و روح او نهفته شده كه اين قالب و صورت را پذيرا شده است هرگاه آن حقيقت بخواهد در عالم خارج تحقق يابد قطعاً بايد در همين طور و قالب خاص باشد و در غير اين صورت نماز نبوده بلكه پديده ديگرى است. هرگاه اين قالب خاص و صورت ظاهرى نماز با روح و باطن آن آميخته و قرين گردد نماز حقيقت خود را يافته و تأثير خود را مي گذارد.

در چنين صورتى است كه اين امر الهى، ستون دين(1)، معراج مؤمنين(2)، روشنگر چهره مسلمين(3)، مقرِّب متقين(4)، مكمّل اخلاص مخلصين، مبعِّد خصائص ملحدين(5)، مسوِّد چهره شياطين(6)، ومميّز مؤمنين از كافرين(7)، قرار مىگيرد. پس نمازى كه فقط ظاهر داشته باشد و فاقد روح باشد مُعطى شى نخواهد بود. بنابر اين قيام به ظاهر آن، تحركى در نماز گزار ايجاد نخواهد كرد و از سوى ذات بارى به اين نماز اقبال و توجهى نيست چنانچه از رسول گرامى اسلام(صلى الله عليه وآله وسلم) روايت شده كه فرمودند: «خداوند متعال نظر نمىافكند به نمازى كه آدمى دل خود را با بدن خود به نماز حاضر نكند»(8). پس حقيقت نماز اعم از صورت ظاهرى و معناى باطنى است و تمسك به هر يك از اين دو بدون ديگرى نماز نيست در نتيجه هم كسانى كه به ظاهر آن تشبث جسته و از روح آن بىخبرند از حقيقت نماز غافلند و هم آنانكه نماز نمىخوانند و ادعا دارند كه ما به معنا و حقيقت آن رسيده ايم معرفتى از نماز ندارند چون نماز در هر دو صورت فاقد حقيقت است.

اهميت دوران جوانى

بر هيچ اهل علمى پوشيده نيست كه در شكل گيرى شخصيت هر فرد، مقطع جوانى از جايگاه خاص و اهميت ويژهاى برخوردار است. شايد بتوان گفت كه ثبات شخصيت هر انسانى در اين سنين آغاز و به هر نحوى كه شكل گيرد غالباً به همان صورت قوام يافته و تثبيت مىگردد و به همين دليل در روايات بر اهميت و برترى اين مقطع سنى تأكيدات زيادى رفته و نيز روانشناسان اين دوره را حيات مجدد انسان ناميدهاند. صاحب شريعت اسلام، حضرت خير الانام كه از سر چشمه وحى الهام مىگرفت در تكريم و احترام به جوانان فرمودند: فضل الشابّ العابد الذى يَعبُدُ فى صباه على الشيخ الذى يَعبُد بَعْدَ ماكَبُرَتْ سِنُّهُ كفضلِ المرسلين على ساير النّاس.

«فضيلت و برترى جوان عابد كه از آغاز جوانى خدا را عبادت كند بر پيرى كه وقت پيرى مشغول عبادت گردد چون فضيلت پيغمبران است بر ساير مردم»(1).

و در جاى ديگر با اشاره به ارزش جوانى مىفرمايد: اغتنم شبابك قبل هرمك.

«جوانىتان را قبل از فرارسيدن پيرى غنيمت و قدر بدانيد»(1). وخطاب به والدين و مربيان در برخورد با جوانان و نوجوانان مىفرمايند: اوصيكم بالشّبان خيراً فانّهم اَرَقُّ افئِدةً انّ الله بعثنى بشيراً ونذيراً فحالفنى الشُّبّانُ وخالفنى الشيوخُ ثُمَّ قَرَاَ فطال عليهم الأمَدُ فقستْ قلوبُهُم.

«به شماها در باره نوبالغان و جوانان به نيكى سفارش مىكنم كه آنها دلى رقيقتر و قلبى فضيلت پذيرتر دارند. خداوند مرا به پيامبرى برانگيخت تا مردم را به رحمت الهى بشارت دهم و از عذابش بترسانم. جوانان سخنان مرا پذيرفتند و با من پيمان محبت بستند ولى پيران از قبول دعوتم سرباز زدند و به مخالفتم برخاستند. سپس به آيهاى از قرآن اشاره كرد و درباره مردم كهن سال و پير كه مدت زندگى آنان به درازا كشيده و دچار قساوت قلب شدهاند سخن گفت»(2).

همه اين سخنان گوهر بار كه در خطاب به مسلمانان تأكيد داشتند علاوه بر سيره عملى و برخورد بزرگوارانه و محترمانهاى كه با جوانان داشتهاند حاكى از حساسيت عنفوان جوانى است.

بنابر اين از منظر علم و دين، در تمام عمر و طول حيات انسانى هيچ برههاى مهمتر از دوره نوجوانى و جوانى نيست. يكى از روانشناسان معروف غربى بنام دكتر «ماى لى» در اهميت اين دوره از عمر آدمى چنين مي گويد:

«در نوجوانى مسأله شخصيت و هويّت با شدّت تمام از نو وارد ميدان مىشود پس نوجوانى و جوانى يكى از مراحل و مراتب بارور هستى است كه طى آن ساختهاى قطعى شخصيت و هويت بزرگسال تثبيت شده يا دوباره مطرح مىكردند»(1).

انعطاف پذيرى روحيه جوانان

نسل جوان تنها قشر منحصر به فردى است كه بيشترين روحيه تأثير پذيرى را داراست شفافيت روحيه جوانان و حساسيت ايشان، عامل اصلى توجه دستگاههاى تبليغاتى استكبار و بنگاههاى فرهنگى غرب، براى سوق دادن آنان به انحرافات اخلاقى و اهداف پليد خويش در طول تاريخ بوده است.

درست از زمانى كه دنياى غرب در اثر تحقيقات و مطالعات خود به اين نتيجه رسيد كه جوانان آسيب پذيرترين قشر هر جامعهاند با تشكيل بنگاههاى فرهنگى تبليغى همه همت خود را در به دام انداختن آنان به فساد و تباهى تحت عنوان آزادى و عناوين مقدس ديگر به كار گرفت تا اينكه به اغراض استكبارى و سلطه طلبى خود دست يازد. اگر چه غرب در القاى فرهنگ خود به كشورهاى اسلامى از راههاى متعدد و در سطوح مختلف وارد عمل شده است ولى تاريخ بهترين شاهد و گواه است كه نفوذشان بيشتر از طريق جوانان تحصيل كرده يا عوام مقلد (جوانانى كه به مبانى دين آشنايى چندانى ندارند) بوده است كه سقوط اسلام در اندلس (اسپانياى فعلى) يا سلطه غرب بر مسلمانان الجزاير بهترين نمونه تاريخى است. روح ظريف و باقد است، احساسات پاك و با لطافت، عواطف زلال و با صداقت، جوان را چون گلى شكفته و با طراوت نموده است كه بيشترين تأثير پذيرى را براى پژمرده شدن داراست. تشبيه نوجوان و جوان به نهال نورس در كلمات معصومين، حاكى از همين مطلب است كه او را مى توان به هر جهتى هدايت نمود بر خلاف درخت تنومندى كه كسى قادر به جهت دهى او نيست مگر با بريدن تنه آن درخت. بنابر اين جوانى با نوعى اثر پذيرى روحى و حالات انفعالى و تشويشات ذهنى همراه و آميخته است كه كمتر صبغه و رنگ عقلى و استدلالى دارد. به همين جهت عوامل خارجى در جهات مثبت يا منفى بيشترين اثر را در او مىگذارد. آنچه كه از ديدگاه اسلام مهم است سوق دادن او به سوى تكامل انسانى و اهداف متعالى است. سنت و سيره پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله وسلم) و اولاد طاهرينش نسبت به جوانان، مبيّن همين نكته است. پس صرفاً بكار گرفتن احساسات جوانان و تشويق و تحريص آنان از قدرت احساسى و عاطفى مقصود شارع مقدس نيست بلكه سوق دادن آن در قلمرو دين و عقلانى نمودن اهداف عاليه انسانى، همه همت رهبران دين مىباشد و ادعاى ما اين است كه همه تعاليم دين و احكام الهى خصوصاً نماز در همين راستا بر مسلمين فرض و واجب شده است.

نيازهاى غريزى و فطرى جوانان و پاسخ آن

با تمهيد مقدمات و مطالبى كه ذكر شد مىتوان گفت كه فلسفه همه عبادات دينى در اين نكته معطوف است كه متأثرترين قشر يعنى جوانان را مؤثرترين قشر در اجتماع انسانى قراردهد. چون احساس به يك تكيه گاه محكم و امنيت و آرامش در پناه آن تنها عنصرى است كه مىتواند به جوان اعتماد و اطمينان بخشيده و او را از اضطرابات درونى و تشويشات ذهنى رها سازد. همه مشكلات و معضلات روحى و روانى كه هويّت او را در معرض خطر انداخته و ثبات شخصيت او را از كَفَش ربوده و خلاء عظيمى را در او ايجاد كرده ناشى از نداشتن يك ملجاء و عدم دست يابى به يك پناهگاه دائمى و مستحكم است. همه صاحبان مكاتب كوشيدهاند تا به نحوى اين آتش احساسات درونى را خاموش و يا حداقل از شعلههاى آن بكاهند. به همين خاطر راه حلهايى چون آزادى بىقيد و شرط جوانان در ارضاى هواهاى نفسانى و غرايز حيوانى و سوق دادن و جهت دهى ايشان به ميخانهها و كاهوارهها و صدها طرق ديگر را بعنوان پناهگاه ارائه دادند امّا پس از رويكرد جوانان به آن مأمنهاى بظاهر مستحكم، سقفهايشان فرو ريخته و به واهى و خيالى بودن آنها پى بردهاند. چون با ارضاء نيازها و دفع هواهاى نفسانى، اهداف خود را تأمين شده نمىيافتند. «امروزه اشتياق شديد جوانان سراسر جهان به شنيدن موسيقى به اصطلاح پاپ (pop) و پوشيدن لباسهاى نوعاً جديدى مثل بلوجين كه زبان حال ميل به آزادى از قيد و بندها و تحرك و تكاپو و اعلام استقلال يك تنه از قيد ضوابط و معيارهاى اجتماعى است كاملاً واضح است. بسيارى از جوانان تيز و چابك پا در ركاب سفر مىگذارند بدون آنكه بدانند به كجا مىروند. در اين مسحور شدگى و حتى تسخير شدگى در قبال شيوه زندگى جديد كه از غرب سرچشمه گرفته و جهانگير شده است شمار كثيرى از جوانان مسلمان شريك بودهاند دانستن اين نكته براى جوانان مسلمان لازم است كه اين پديدهها با علل ژرفترى ارتباط دادند كه از نظر معنوى بيطرف نيستند»(1). جوانان در زندگى و حيات جوانى خويش امور زيادى را در حال تجربه كردن مىباشند او چون ساير افراد جامعه امّا عاطفى و احساسىتر از ديگران در صدد دست يابى به امرى است كه قلبش را بدان واسطه تسكين بخشيده و نوعى آرامش را تحصيل نمايد و ليكن به هر چيزى كه روى مىآورد بعد از مدّت كوتاهى در مىيابد كه آن عنصر، مطمئن وواقعى نيست. البته تشخيص اين امر در ابتداى سنين نوجوانى و جوانى بسيار دشوار است شور و هيجان جوانى در جوانان غالباً فرصت تعقل و انديشه اينكه انسان براى يك زندگى و حيات طولانى و اهداف متعالى خلق شده را از او سلب كرده و به همين خاطر او بعد از تجربه عملى، به پوچى و بىپايگى بسيارى از مأمنهايى كه بدان پناه آورده است پى خواهد برد. و دشمنان دين خصوصاً غرب به خاطر درك همين نيازهاى فطرى و غريزى جوانان تلاش زيادى انجام مىدهند تا اين گرايشها را به جهاتى كه اهداف آنها را تأمين مىكند سوق دهند و آنها را از كمالات معنوى و دينى منحرف سازند. كسى كه خود مدّت زيادى از عمرش را در ميان غربيها سپرى كرده و الان هم زندگى خود را با آنها در حال تجربه كردن مى باشد قضاوت و داوريش چنين است كه گويد: «در شيوه زندگى كنونى غرب كشش و گرايشى هست كه افراد جامعه را به زيستن در لحظه كنونى فارغ از همه تاريخ و گذشته و غرق شدن در طلب سرفرازيهاى لحظهاى و لذت حسى آنى وا مىدارد. پرستش قهرمانان ورزشى و ميل به ركورد شكنى دايمى و فايق آمدن بى وقفه برطبيعت نشان دهنده يك وجه از اين دل مشغولى به تن است در حالى كه جنبه بسيار ويرانگرتر همين گرايش را مىتوان در استفاده از مواد مخدر و طبعاً مشروبات الكلى، روابط جنسى آزاد و نظاير آن ديد كه تماماً از تلاش نفس براى غرق نمودن خود در لذتهاى آنى جسمى و غريزى حكايت دارد. بديهى است كه ورزش مستلزم انضباط و سخت كوشى است و اين از جهات مثبت آن است. امّا بزرگداشت بيش از حدّ ورزش و كما بيش پرستيدن قهرمانان ورزشى ناشى از اهميت گزافى است كه به تن داده شده است. علاوه بر اينكه نقش و اهميتى كه به ورزش داده مىشود ابداً بى ارتباط با اشتياق به لذت جوييهاى جسمانى نيست. كه همه اين عوامل متضمن از دست رفتن ايمان و اعتقاد جوانان به معيارهاى اخلاقى است»(1). يك جوان مسلمان با تحصيل معرفت و دستيابى به علوم مقدس دينى بايد خود را مجهز ساخته و به دامى كه جوانان غربى بدان گرفتار آمدند هويت خود را از دست ندهد.

نقش نماز و تعاليم دينى در شخصيت جوانان

اينكه در انسان تمايلات و گرايشاتى وجوددارد كه او را متوجه به اهدافى مىسازد و مى خواهد به دست يابى با آن اهداف خود را تسكين و اطمينان ببخشد نشانه آن است كه بايد چنين ملجائى وجود داشته باشد. چون اقتضاى حكمت بالغه الهى اين است كه هيچ نيازى را بدون پاسخ نگذارد.

آرى اگر انسان احساس عطش و گرسنگى مىكند بايد آب و طعامى باشد تا رفع تشنگى و گرسنگى نمايد. حال بايد ديد كه چه عواملى اضطراب او را رفع مىكنند و چه دارويى براى او شفا بخش است و كدام طبيب به درد او عالم مىباشد؟

ترديدى نيست كه روح و حقيقت تعاليم دين به نيازهاى روحى و گرايشات غريزى و فطرى او برگشت مىكند و با جزم و يقين مىتوان گفت كه هيچ يك از دستورات دين بىارتباط با تكامل انسانى او نيست. «جان و جوهر پاسخ اسلامى به دنياى متجدد در جهات دينى و معنوى و فكرى زندگى بشر نهفته است. همين جهات است كه كردار بشر و نحوه تلقى او را از جهان پيرامون رقم مى زند. مهمترين پاسخ يك جوان مسلمان و مهمترين گامى كه بايد او پيش از هر چيز بردارد اين است كه قوت ايمان خود را حفظ كند و اعتمادش را به صدق و اعتبار وحى اسلامى از دست ندهد. دنياى متجدد به تدريج تباه شده است و در صدد است همه آنچه را كه مقدس و طبعاً دينى است از بين ببرد و بخصوص با اسلام به عنوان دينى كه از نگرش قدسى نسبت به زندگى و قانون الهى در برگيرنده همه افعال و اعمال بشر عدول نكرده است مخالفت دارد. اكثر مشترقان غربى حدود دو قرن به اسلام مىتاختهاند و سعى داشتهاند به مسلمين ياد دهند كه دين خود را چگونه بفهمند»(1).  

همه اين تلاشها بدان جهت صورت مى گيرد كه اسلام چون مسيحيت و يهوديت تحريف نشده و متون واقعى آن در دست است و پاسخ همه معضلات را مىتوان در او جست.

1ـ تهذيب، ج1 ص173 روايت 68. كافى، ج7 ص25 روايت 7.

2ـ بحار الانوار، ج82 ص303 روايت 2 باب 4.

3 ـ نهج الفصاحه، حديث 1874.

4 ـ اصول كافى، ج3 ص265 روايت 6. نهج الفصاحه، حديث 1878.

5 ـ مجمع البيان، ج7 ص447 ذيل آيه 45 عنكبوت.

6 ـ نهج الفصاحه، حديث 1877.

7 ـ نهج الفصاحه، حديث 1098.

8 ـ معراج السعاده، ص668.

9ـ نهج الفصاحه، حديث 372.

10ـ سفينه البحار، ج2 ص176.

11ـ پيام مقام معظم رهبرى آية الله خامنهاى، مهرماه 1370.

12ـ دكتر حسين نصر جو1 1 ـ دكتر حسين نصر جوان مسلمان و دنياى متجدد، ص342.

13 _  ان مسلمان و دنياى متجدد، ص342

14ـ نهج الفصاحه، حديث 372.

15ـ سفينه البحار، ج2 ص176.1.

16 ـ سوره مباركه جن، آيه 14.

17ـ سوره مباركه احزاب، آيه 43.

18 ـ سوره مباركه احزاب، آيه 56.

19 ـ پيام مقام معظم رهبرى آية الله خامنهاى، مهرماه 1370.

20ـ پيام مقام معظم رهبرى آية الله خامنهاى، مهرماه 1370.

معلم اثر بخش

سرما خوردگی دانش آموزان مدارس

بهترین درمان برای سرماخوردگی چیست؟

درمان قطعی برای سرماخوردگی وجود ندارد. مهمترین اقدام درمانی، خوردن مایعات زیاد است تا بدن دچار دهیدراسیون (کمبود مایعات) نشود. این مساله می تواند مانع از اضافه شدن عفونت های ثانویه در بدن فرد سرماخوردهشود. بهتر است فرد سرماخورده مایعاتی مثل قهوه یا چای نخورد چرا که این مایعاتسیستم گردش مایعات در بدن را تا حدی مختل می کند. در مورد غذا هم اگر فرد احساسگرسنگی ندارد بهتر است غذای ساده مصرف کند. سوپ مرغ غذایی است که می تواند برخیعلائم را کاهش دهد. سیر هم می تواند تا حدی به فرد کمک کند. پزشکان معتقدنددرمان تب خفیف فقط در کودکان و افراد مسن لازم است و بهتر است افراد جوان سالم هیچدارویی برای تب خفیف مصرف نکنند. تب خفیف نشانگر مبارزه بدن با ویروس ها و باکتریها و فعال شدن سیستم ایمنی بدن است.ملاحظات دارویی سرماخوردگی ها به شرح زیراست:آسپرین: کودکان و نوجوانان به دلیل احتمال ابتلا به سندرم ری بهتر استآسپرین مصرف نکنند.آنتی هیستامین ها: بهتر است این داروها برای دو یا حداکثر سهروز باشد.اسپری های سالین دماغی: محدودیتی برای مصرف آنها وجود ندارد.قرقرهکردن با آب نمک: آب نمک باید رقیق باشد و این تصور که آب نمک غلیظ باعث بهبود سریعتر می شود کاملاً بی اساس است

مصرف ویتامین C یا روی در بهبود سرماخوردگیموثر است؟

در برخی مطالعات قبلی نشان داده شده بود که مصرف اسپری های داخل بینیحاوی روی، می تواند احتمال ابتلا به سرماخوردگی را کاهش دهد اما مطالعات دقیق ترجدید نشان داده که این ادعا صحت ندارد و مصرف این اسپری ها مانع بروز سرماخوردگینمی شود.در مورد ویتامین C این تصور باستانی وجود دارد که مصرف ویتامین C میتواند باعث کاهش احتمال ابتلا به سرماخوردگی شود اما یک تحقیق جدید در ایالات متحدهآمریکا- که جمع بندی تحقیقات انجام گرفته در 65 سال اخیر بود- نشان داده مصرفویتامین C روزانه هم تاثیر بسیار کمی در کاهش ابتلا به سرماخوردگی دارد اما در عوضکسانی که در روزهای اول ابتلا به سرماخوردگی ویتامین C مصرف کرده اند دوره هایکوتاه تر با علامت های کمتر از سرماخوردگی را تجربه کرده اند.بهترین راه دفاعدر مقابل ابتلا به سرماخوردگی تقویت سیستم ایمنی بدن است.خوردن غذاهای پر ازویتامین (مواد غذایی سبز تیره) مثل اسفناج که پر از ویتامین A وC است یک راهکارمناسب است ضمن اینکه ماست های کم چرب هم می توانند سیستم ایمنی بدن را فعال سازند. ورزش مناسب و منظم هم راه دیگری برای تقویت سیستم ایمنی بدن است. ثابت شده کهورزشکاران اندکی کمتر از افراد عادی به سرماخوردگی دچار می شوند اما سرماخوردگیآنها خیلی خفیف تر است.
 لزوم مراجعه به پزشک یا استفاده از آنتیبیوتیک
معمولاً یک سرماخوردگی ساده نیازی به مراجعه به پزشک یا درمان آنتیبیوتیک ندارد چرا که سرماخوردگی به وسیله ویروس ها به وجود می آید و آنتی بیوتیک هاعلیه باکتری ها موثر است نه علیه ویروس ها.اما یک سرماخوردگی ساده هم ممکن استباعث عفونت سینوس ها شود. اگر در راه تخلیه معمول سینوس ها انسداد به وجود بیایداحتمال التهاب در سینوس و سپس عفونت آن وجود دارد. در عین حال سرماخوردگی ممکن استباعث عفونت گوش هم شود. ممکن است عفونت سینوس یا گوش خود به خود خوب شود اما گاهیهم نیاز به درمان آنتی بیوتیک وجود دارد.علائم عفونت گوش شامل درد گوش، تب واحساس پری درون گوش است.علائم عفونت سینوس شامل آبریزش بینی، درد صورت و احساسفشار در پیشانی.
 استراحت در زمان سرماخوردگی
بهتر است فردی که دچارسرماخوردگی می شود در روزهای اول سرماخوردگی در خانه استراحت کند. در صورت استراحتفرد بیمار زودتر خوب خواهد شد و در ضمن موجب انتقال بیماری به دیگران نخواهدشد.
 ممانعت از ابتلا به بیماری
شستن دست ها، هم سرماخوردگی و هم آنفلوآنزاشیوه انتقال یکسانی دارند- انتقال قطرات کوچک حاوی ویروس از طریق عطسه یا سرفه- بهفرد دیگر، در صورتی که افراد رعایت نکات بهداشتی را بکنند و دست های خود را بشویندو دست خود را به سمت چشم یا بینی خود نبرند می تواند مانع از بروز بیماری در خودشود توصیه های زیر برای کاهش میزان ابتلا به سرماخوردگی مهم است:شستن منظم دستها
عطسه یا سرفه کردن در یک دستمال یا حداکثر در داخل دست های خود شخص و سپسشستن دست ها.عطسه نکردن به سمت افراد دیگر
عدم لمس چشم ها، بینی یا دهان بادست نشسته
شست وشوی منظم حوله ها و سایر وسایل مورد استفاده جمعی
9- آیاسرمای محیط در ابتلا به سرماخوردگی موثر است؟
شاید قدیمی ترین ایده عمومی درمورد سرماخوردگی این است که افراد در صورتی که در جای سرد قرار بگیرند، به خصوص اگرلباس آنها کافی نباشد سرما می خورند اما مساله این است که سرماخوردن فقط با وجودویروس سرماخوردگی در بدن ممکن است. ممکن است هوای سرد علائم بیماری را تشدید کند یاباعث تضعیف سیستم ایمنی و طولانی تر شدن دوره بیماری شود اما سرما به تنهایی نمیتواند عامل این بیماری باشد.
 

چرا کودکان خیلی اوقات حالت سرماخوردگیدارند؟

بیشترین انتقال ویروس سرماخوردگی در بین کودکان دبستانی رخ می دهد،کودکان در این سن هم کمتر بهداشت را رعایت می کنند هم سیستم ایمنی آنها ضعیف تر استو هم سرماخوردگی آنها طولانی تر می شود و در نتیجه احتمال انتقال بیماری از آنها بهدیگران افزایش نمی یابد. در این مساله انتقال حداکثری نشستن دست ها هم بسیار مهماست

امام حسین ع وتعلیم وتربیت

امام حسین(ع) در میان امامان معصوم(ع) از برجستگی خاصی برخوردار است؛ چرا که مسلمانان، او را احیاگر اسلام می دانند و غیرمسلمانان او را نماد آزادگی و عدالت خواهی می شناسند. اگر به هر گوشه ای از کشور شوروی سابق بروید یا در آفریقا یا شرق دور سفر کنید یا حتی به آمریکای لاتین بروید، شاید از اسلام چیزی جز امام حسین(ع) ندانند و نشناسند؛ چراکه امام حسین(ع) است که دین را زنده نگه داشته و محرم و صفر آن را جاودانه ساخته است. در مناطق سیبری روسیه، یا کوه های هیمالیا در نپال یا بنگلادش و میانمار و هند و سریلانکا و اندونزی و حتی گویان و ترینیداد و توباگو در آمریکای لاتین اگر از اسلام یاد و خبری است با عزاداری امام حسین(ع) همراه است.

آزادگان هندو مسلک هندوستان، خود را شاگردان مکتب آزادگی امام حسین(ع) می دانند و ارمنی ها و مسیحی های بسیار بلکه حتی هندو و بودایی به امام حسین(ع) عشق می ورزند و افتخار شاگردی او را می کنند. هر یکی از امام حسین(ع) درسی از انسانیت گرفته است. ما که خود شیعیان آن حضرت(ع) هستیم و این گونه ایشان را به نام خود زده ایم، تا چه اندازه با آموزه های انسانی و اخلاقی و تربیتی ایشان آشنا هستیم و تا چه اندازه به آن عمل می کنیم و شیعه گری خود را نشان می دهیم.

مکارم اخلاق، حقیقت آموزه های تزکیه ای

اخلاق به معنای تخلق به خلق و خوی الهی است که معنایی جز تحقق اسما و صفات الهی نخواهد داشت. پس مکارم اخلاقی که پیامبر(ص) خود را برای اتمام آن مأمور می داند: انما بعثت لاتمم مکارم الاخلاق، همان تخلق به خلق و صفات الهی است. بر این اساس، حقیقت آموزه های تعلیمی و تزکیه ای چیزی جز بیان صفات حسنای الهی و ایجاد آن در خواهان آن نیست.

امام حسین(ع) همانند دیگر خلفای الهی بر آن بود تا صفات الهی را بیان کرده و مردم را به آن متخلق سازد. تلاش تعلیمی و تزکیه و تربیتی آن حضرت(ع) بر این بود که هر انسانی در حد ظرفیت خود که بی نهایت است، به آن صفات متخلق شود و خدایی (متاله) گردد.

مبارزه ایشان با ظلم و ستم برای ایجاد بستری مناسب برای بیان این مکارم اخلاقی و از میان بردن موانع تخلق به اخلاق و صفات الهی است. در فضایی که ایشان می زیست فعالیت های منافقان اموی موجب شده بود که هیچ آثاری از مکارم اخلاقی که پیامبر(ص) تعلیم داده بود باقی نماند، فضای عمومی جامعه به رذایل اخلاقی متمایل بود و بداخلاقی در جامعه موج می زد و شرابخواری و زن بارگی و سگ بازی و میمون بازی و ظلم و ستم در دربار شاهان اموی به نام خلفای پیامبر(ص) علنی شده بود.

امام(ع) ناچار بود تا اقدام نخست را برای کندن موانع انجام دهد. از این رو قیام خود را با عنوان امر به معروف و نهی از منکر آغاز کرد. ایشان بر آن بود تا جامعه را به سوی مکارم اخلاقی بازگرداند و در مقام خلیفه الهی به تعلیم و تزکیه و تربیت خلق بپردازد. بنابراین، حرکت قیامی امام حسین(ع) را می بایست در چارچوب مأموریت خلفای الهی یعنی تعلیم و تزکیه و تربیت مکارم اخلاق و صفات الهی تبیین و تحلیل کرد.

امام حسین(ع)، قیام برای اصلاح اخلاق جامعه

پس امام(ع) تمام تلاش خود را مصروف این معنا داشت تا اخلاق جامعه را بازسازی و اصلاح کند و مردم را به سوی صفات الهی بازگرداند. این گونه است که تعلیم و تربیت و تزکیه خود را با بسترسازی آغاز می کند و می فرماید: و أنی لم أخرج أشرا و لابطرا و لامفسدا و لا ظالماً و انما خرجت لطلب الاصلاح فی أمه جدی صلی الله علیه و آله، أرید أن آمر بالمعروف و أنهی عن المنکر و أسیر بسیره جدی و أبی علی بن أبی طالب علیه السلام؛ به درستی که من بیهوده، گردنکش، ستمگر و ظالم حرکت نکردم، بلکه برای اصلاح در امت جدم محمد(ص) حرکت کردم و می خواهم امر به معروف و نهی از منکر کنم و به روش جدم محمد(ص) و پدرم علی بن ابی طالب(ع) رفتار کنم. (بحارالانوار، ج ۴۴، ص ۳۲۹، حدیث ۱۴)

حضرت در جایی دیگر می فرماید: خداوندا! تو آگاهی که آنچه به دست ما صورت گرفت نه به طمع پادشاهی و جاه بود، نه به طلب ثروت و مال، بلکه ما خواستیم تا نشانه های دینت را ارائه دهیم و در شهرهای تو اصلاح را آشکار کنیم، باشد که بندگان مظلوم تو روی آسایش و امنیت ببینند و آسوده خاطر به طاعت تو برخیزند و فرائض و سنتهای تو عملی گردد. (تحف العقول، ص ۱۶۸)

امام حسین(ع) درباره اوضاع و شرایطی که در آن می زیست به معاویه فرمودند: بدان که خداوند دارای کتابی است که هیچ ریز و درشتی را فرو نمی گذارد و همه آنها را می نویسد، و خداوند فراموش نمی کند کارهای تو را که تنها با گمان، دستگیر می کنی و دوستان خدا را می کشی. (رجال کشی، ص ۳۲)

امام حسین(ع) می دانست که قیام در زمان یزید به سبب حیله گری او نمی تواند تاثیری به جای گذارد و هزینه بالایی را تحمیل خواهد کرد زیرا استبداد و استکبار معاویه همراه با دغل و فریبکاری اسلامی همراه بود و امکان آن نبود که با حرکتی کوچک تحولی عظیم در ارکان دولت اموی بیندازد و جامعه را بیدار و هوشیار کند. از این رو به یاران می فرماید: هر یک از شما تا زمانی که این مرد (معاویه) زنده است خانه نشین در خانه خودش باشد (یعنی حرکتی نکند) پس وقتی که او به هلاکت رسید و شما زنده بودید امید است که خداوند رشد و رستگاری را برای ما برگزیند و ما را به خودمان وامگذارد، (همان طور که در قرآن وعده فرموده است که) خدا با کسانی است که تقوا پیشه کنند و کار نیکو انجام دهند. (موسوعه کلمات الامام الحسین ص ۲۰۵، ح ۱۵۲)

این وضعیت در دوره یزید به بدترین شکل و آشکارترین حالت ظاهر شد و دین زدایی به شکل جدی دنبال شد تا سنت های جاهلیت را دوباره زنده کنند. در این دوره سخن از تعلیم و تزکیه اخلاق دینی معنا و مفهومی نداشت و هر کسی در اندیشه این بود که دین ملوک خویش را به عنوان سنت حسنه و نیک در پیش گیرد و در بدی از یکدیگر پیشی بجوید. کسانی را که در اندیشه بازسازی و اصلاح جامعه و اخلاق جلامعه بودند، خوار و خفیف می ساختند و عزت مداران را به ذلت می کشاندند. امام با اشاره به سیاست دولت اموی در زمینه اخلاق زدایی و دین زدایی از جامعه می فرماید: جایگاه من جایگاه کسی که از مرگ بترسد نیست مرگ در راه عزت و احیای حق چقدر پیش من آسان است، مرگ در راه عزت چیزی جز حیات جاودانه نیست و زندگی با ذلت جز مرگ و نیستی که هیچ حیاتی همراه ندارد نیست، آیا مرا با مرگ می ترسانید. آیا بیش از کشتن من می توانید؟ آفرین به مرگ در راه خدا، ولی شما نمی توانید شکوه مرا نابود کنید و عزت و شرافتم را از بین ببرید. (کلمات الامام الحسین علیه السلام، ۳۶۰، ح ۳۴۸)

آن حضرت(ع) در فرازی دیگر می فرماید: آگاه باشید این حرام زاده پسر حرام زاده ما را میان شمشیرکشیده و خواری (بیعت) قرار داده ولی خواری و ذلت از ما بدور است، ما و ذلت هرگز!!

خداوند و پیامبرش ومؤمنان و دامن های پاک و دودمان پاکیزه برای ما نپسندیدند که فرمان برداری از پست فطرتان را بر جنگ با عزت برگزینیم. (موسوعه کلمات الامام الحسین ۴۲۵، ح ۴۱۲)

درچنین شرایطی است که امام حسین (ع) درنقش آموزگار انسانیت به تعلیم عملی مردم می پردازد و با خون خویش تزکیه و تربیت مردمان را آغاز می کند تا خون سرخ او در رگ های جامعه برود و حیات دوباره به جامعه مرده ای بدهد که خود را امت اسلام و پیامبر(ص) می دانست. امام حسین (ع)می فرماید: موت فی عزخیر من حیاه فی ذل الموت اولی من رکوب العار والعار اولی من دخول النار؛ مرگ با عزت از زندگی ذلیلانه برتر است. مرگ، برتر از همراه شدن با عار و خواری است و خواری از ورود در آتش برتر است. (موسوعه کلمات الامام الحسین علیه السلام ۴۹۹، ح ۲۸۹)

این مرگ که عزت را به جامعه اسلامی بازمی گرداند موجب می شود تا مردم ذلت و خواری حکومت اموی را نپذیرند. چنان که مرگ و شهادت ایشان این حقیقت را آشکار کرد و از آن پس تاکنون قیام علیه هنجارشکنی ها و معروف های اسلامی شکل گیری و ادامه یافته است.

ما که خود را شیعه ایشان و خاندان پاک رسول الله (ص) می دانیم می بایست همه این آموزه های تعلیمی و تربیتی او را به عنوان دستور زندگی بیاموزیم و درخود و جامعه عملی سازیم تا در نام خود صادق باشیم و خود را بتوانیم صادقانه شیعه بنامیم، وگرنه جز دروغ سخنی بر زبان نرانده ایم. از این رو امام حسین (ع) به مدعیان تشیع هشدار می دهد و می فرماید که این نام تشیع و شیعه شایسته هر کسی نیست و خود را بدان نخوانید مگر برای شیعه شدن تلاش کنید.

مردی به امام حسین (ع) گفت: ای فرزند رسول خدا. من از شیعیان شمایم.

حضرت فرمودند: از خدا بترس! چیزی را ادعا نکن که خدا بگویدت دروغ گفتی و ادعای گزافی کردی، شیعیان ما کسانی اند که دلهایشان از هر نوع غل و غش و دغلکاری پاک است، ولی تو بگو: من از دوستان و علاقه مندان شمایم. (بحارالانوار، ج ۸۶، ص ۱۵۶)

به هرحال، امام حسین (ع) بزرگ ترین معلم و مربی انسانیت است که ما مدعیان تشیع باید درشناخت آموزه ها و عمل بدان پیشگام باشیم و خود را براساس مکتب ایشان بسازیم و در مقام مومنان، مظهر آن حضرت باشیم.

فرق دانا و نادان

به نام خدا

روزی حضرت عیسی(ع) با گروهی از یارانش سخن می گفت. یکی از یارانش به او گفت:« ای پیامبر بزرگوار، شما به اذن خدای متعال قادرید مردگان را زنده کنید و بیماران را شفا دهید و کورها را بینا سازید. شما افرادی را شفا داده اید که به  بیماریهای لاعلاجی مثل جذام مبتلا بوده اند.افراد فلج و زمینگیر را شفا داده اید به  طوری که از بستر بیماری برخاسته اند و توانسته اند روی پای خود بایستند و راه  بروند. آیا مرضی هم هست که نتوانسته باشید شفا دهید؟

حضرت عیسی پاسخ داد:«آری من نتوانستم  آدم های احمق را شفا دهم وبرای درمان آنها  کاری بکنم.آن شخص گفت:« مگر حماقت هم بیماری است؟اگر بیماری است آدم احمق چه نشانه هایی دارد؟»

حضرت عیسی در جواب گفتند:« فرد احمق  از خود راضی و خود پسند است؛ نظریـّه ی خود و رفتار خود را بالاتر از نظریّه و رفتار دیگران می داند. او همواره خود را حق به جانب می داند، وهیچگاه خود را ناحق جلوه نمی دهد؛ چنین فردی احمق است و تا این حالت را دارد ،چاره ای برای درمان او نیست.

پیامبر گرامی اسلام نیز درباره ی افراد احمق و نادان فرموده اند:

« زيركترين زيركها ، كسی است كه با تقوی تر است و احمق ترين احمقها ، كسی است كه فاجر (فاسق و بی تقوی) است.»

ایشان همچنین فرموده اند:« : زيركترين انسانها ، كسی است كه خودش در دنيا به حساب اعمالش رسيدگی كند و به فكر آخـرتش باشد، و احمقترين انسانها كسی است كه پـيرو خـواسته های (نامشروع) دلش باشد و در عين حال ، از خدا توقع امان از عذاب ، داشته باشد.»

حضرت علی (ع) در توصیف آدم احمق فرموده اند:« احمق ، از كارهای خـوب و بجـا و زيبا غفلت می كند و آن را ترك می كند ، از جـهل و نادانی بيرون نمی رود ، دروغ می گويد ، نمی فهمد ، و اگر بفهمد ، نمی پذيرد و تسليم حق نمی شود .»

سخنی دیگر از حضرت علی (ع) درباره ی حماقت:« توقع بهشت رفتن ، بدون انجـام اعمال صالح ، حماقت است.»

 و بازهم  اميرالمؤمنين (عليه السلام)  فرموده اند :« كسی كه خـود را عاقل ترين مردم بداند ، احمقترين مردم است.»

«كسی كه بدون نيكی كردن ، طالب تشكر ديگران است وكار بد می كند و توقع پاداش كار خوب دارد ، احمقترين مردم است.»

« كسی كه كار بدی را خودش انجام می دهد ودر عين حال ، ديگران را به خاطر آن كار سرزنش می كند ، احمقترين مردم است.»

    امام باقر عليه السلام فرمودند : «پدرم مرا نصيحت فرمود كه با احمق رفاقت نكن . چون دوست احمق می خواهد سود برساند ، ولی بجای آن ، ضرر می زند.»

خوب حالا که همه اش از حماقت و احمق ها گفتیم، خوبست ببینیم افراد عاقل و دانا چه نشانه هایی دارند؟

مردم دانا کسانی هستند که از عقل و شعور خود درست استفاده می کنند. معنای خوب و بد را می فهمند و از بدی ها دوری می کنند و مراقب کارهایشان  هستند تا مبادا اشتباه کنند.قرآن کریم درمورد آنها فرموده است:« أفَمَنْ يَعْلَمُ أَنَّما أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ الْحَقُّ كَمَنْ هُوَ أَعْمی إِنَّما يَتَذَكَّرُ أُولُوا الْأَلْبابِ .

    آيا كسی كه می داند كه آنچه بر تو نازل شده ، حق است ، مثل كسی است كه كور است (و نمی فهمد) ، قطـعاً اين صاحبان عقل هستند كه می فهمند .

سوره رعد آيه 19

الذينَ يُوفُونَ بِعَهْدِ اللَّهِ وَلا يَنْقُضُونَ الْميثاق .

    صاحبان عقل ، كسانی هستند كه به عهد بندگی كه با خدا بستند وفا می كنند و پيمان شكنی نمی كنند .

سوره رعد آيه 20

وَ الَّذينَ يَصِلُونَ ما أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَنْ يُوصَلَ وَيَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ وَيَخافُونَ سُوءَ الْحِساب .

    هرآنچه خـدا دستور داده رعايت می كنند و از خداوند حيا می كنند و از اينكه در نزد او بد حساب پس بدهند ، می ترسند (كاملا مراقب اعمالشان هستند)

سوره رعد آيه 21

وَ الَّذينَ صَبَرُوا ابْتِغاءَ وَجْهِ رَبِّهِمْ وَأَقامُوا الصَّلاةَ وَأَنْفَقُوا مِمَّا رَزَقْناهُمْ سِرًّا وَعَلانِيَةً وَ يَدْرَؤُنَ بِالْحَسَنَةِ السَّيِّئَة .

    كسانی كه به خـاطـر جـلب رضای پـروردگارشان ، مشكلات را در مسير اطاعت او تحمل می كنند و از آنچه به آنها روزی داده شده ، در راه رضای او انفاق می كنند و بدی ديگران را باخوبی ، پاسخ می دهند .

سوره رعد آيه 22

ودر تجليل و بيان پاداششان می فرمايد:

    أُولئِكَ لَهُمْ عُقْبَی الدَّار .

    برای اينان است پاداش خوب آخرت .

سوره رعد آيه 22

    جـَنَّاتُ عَدْنٍ يَدْخـُلُونَها وَمَنْ صَلَحَ مِنْ آبائِهِمْ وَأَزْواجِهِمْ وَذُرِّيَّاتِهِمْ وَالْمَلائِكَةُ يَدْخُلُونَ عَلَيْهِمْ مِنْ كُلِّ بابٍ سَلامٌ عَلَيْكُمْ بِما صَبَرْتُمْ فَنِعْمَ عُقْبَی الدَّارِ

    خودشان و صالحين از پدران و همسران و فرزندانشان به باغهای بهشتی وارد می شوند . و فرشتگان خدا ، سلام كنان و خوش آمدگويان بر ايشان وارد می شوند .

سوره رعد آيه 23 و 24

عاقل ، در مورد هدف از خلقت خودش و آسمانها و زمين فكر می كند :

الَّذينَ يَذْكُرُونَ اللَّهَ قِياماً وَقُعُوداً وَعَلی جُنُوبِهِمْ وَيَتَفَكَّرُونَ في خَلْقِ السَّماواتِ وَالْأَرْضِ رَبَّنا ما خَلَقْتَ هذا باطِلاً سُبْحانَكَ فَقِنا عَذابَ النَّار .

    صاحبان عقل ، آنانند كه در همه حال به ياد خدايند و درباره آفرينش آسمانها و زمين می انديشند و عرضه می دارند ، پروردگارا تو اينها را بيهوده نيافريدی . از هر نقصی پاك و منزهی . پس ما را ازعذاب جهنم حفظ فرما .

سوره آل عمران آيه 191

تحقیق درباره کامپوزیت‌ها

تحقیق درباره  برج تقطیر

تحقیق درمورد پلاریمتری

فناوری نانو در خدمت خودرو سازی

اگر شما هم آدم خیال‌پردازی باشید، احتمالا تا کنون به این موضوع فکر کرده‌اید که آیا شرکت‌های خودروسازی با این همه رشد و پیشرفت فناوری، قادرند خودرویی بسازند که بدنه‌ی آن تغییر شکل دهد یا رنگ آن تغییر کند؟ اگر چنین خودرویی تولید شود و شما هم مالک آن باشید احتمالا از تغییر رنگ و شکل بدنه‌ی آن حسابی کِیف می‌کنید!

خوب است بدانید شرکت معروف خودروسازی BMW با استفاده از فناوری نانو، خودرویی با نام جینا (GINA) تولید کرده که این آرزوی به نظر دور از دسترس را تحقق بخشیده است. نانوخودروی جینا با استفاده از یک پارچه از جنس نانو که به عنوان بدنه بر روی بازوهای هیدرولیکی متحرک کشیده شده است، می‌تواند تغییر طرح بدنه را در مدت زمان کوتاهی انجام دهد.

جالب‌تر این که شما می‌توانید در این خودرو، رنگ و طرح موردنظر و دلخواه خود را درون حافظه‌های از قبل تعبیه شده، ذخیره کنید و هر زمان که دوست داشتید یک خودرو با رنگ و طرح موردنظر خود داشته باشید.

- فناوری نانو و صنعت خودرو
فناوری‌های میکرو و نانو قبلا تغییراتی در صنعت خودرو ایجاد کرده‌اند. امروزه، تنظیم موتور بسیاری از خودروها توسط میکروتراشه‌های الکترونیکی انجام می‌شود، ترمز خودروها توسط سیستم‌های الکترونیکی کنترل می‌شود، احتراق موتور توسط ابزارهای الکترونیکی بررسی می‌شود، و نیز بدنه‌ی بسیاری از خودروها توسط کامپوزیت‌های مقیاس میکرو و نانو ساخته می‌شود. این‌ها هم در جهت زیبایی و راحتی خودرو، و هم در جهت افزایش کارآرایی و عمر خودرو می‌باشد.
صنعت خودرو از طریق دست‌یابی به موتورهای پیشرفته، استفاده از انرژی‌های نو، کاهش وزن ماشین، بهبود عملکرد مواد، افزایش میزان راحتی و انعطاف‌پذیری، افزایش بهره‌وری و ... از فناوری نانو بهره می‌برد.
ده‌ها کاربرد فناوری نانو برای صنعت خودرو مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته است؛ و تعدادی از این کاربردها امروزه در صنعت خودروسازی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این کاربردها موجب می‌شود تا خودروها سبک‌تر، پُرقدرت‌تر، سریع‌تر و ایمن‌تر شوند، و با محیط زیست سازگاری بیش‌تری داشته باشند. از سویی دیگر، فناوری نانو موجب کاهش هزینه‌های عملکردهای موجود نیز می‌شود.
یکی از اصلی‌ترین موضوعات فناوری نانو، ساخت مواد با خواص جدید است. این مواد ارزش افزوده‌ی بسیار بالا و کارایی بالاتری در تمام صنایع از جمله صنعت خودرو خواهند داشت.
ساخت بدنه‌هاي سبک‌تر و مقاوم‌تر براي خودرو، ساخت لاستيک‌هايي با مقاومت سايشي بهتر، ساخت قطعات موتور با عمر چند برابر، کاهش مصرف سوخت خودرو، ساخت باتري‌هايي با انرژي بالا و دوام بيشتر، ساخت نانوساختارهايي مبتني ‌بر کربن برای استفاده در خودروهاي پيل‌سوختي، ساخت حسگرهاي چندمنظوره براي کنترل فرايندهاي مختلف در خودرو، ساخت کاتاليزورهاي اگزوز خودرو براي کاهش آلودگي هوا، لايه‌هاي بسيار محکم با خصوصيات ويژه‌اي مثل الکتروکُروميک (رنگ‌پذيري الکتريکي) و خودپاک‌کنندگي براي استفاده در شيشه‌ها و آينه‌هاي خودرو، و سازگار کردن خودرو با محيط‌زيست و بسياري از موارد ديگر، از جمله کاربردهاي فناوری نانو در صنعت خودرو است. هم‌چنين، جايگزيني کربن سياه در تايرها با ذرات رس و پليمرهاي نانومتري، فناوری جديدي است که تايرهاي سازگار با محيط زيست و مقاوم در برابر ساييدگي را به ارمغان مي‌آورد.
يکي از اثرات مثبت فناوری نانو، افزايش بازده موتورهاي درون‌سوز کنوني است. اين موتورها، حدود 15 درصد از انرژي ذخيره شده در بنزين را به نيروي محرکه تبديل مي‌کنند. از سوي ديگر، جرم متوسط خودروهای امروزي حدود 1500 کيلوگرم است. با استفاده از فناوری نانو، پيش‌بيني مي‌شود که بتوان بازده را تا 5 برابر افزايش داد و نيز جرم وسايل نقليه را به ميزان 10 برابر کاهش داد.
بر اساس پژوهش‌های انجام شده، بازارهای کاربردی بخش‌های فناوری نانو در صنعت خودرو به صورت زیر است:
1. تولید و ذخیره‌ی انرژی: پیل‌های سوختی، پیل‌های خورشیدی، کاتالیزورهای بنزینی و گازوئیلی، ذخیره‌سازی انرژی در باتری.
2. مواد نانوساختار، نانوکامپوزیت و نانوذرات: نانوساختارهای سبک وزن، مواد مقاوم در برابر آتش و حرارت، افزایش استحکام و بهبود پایداری.
3. رنگ‌ها و پوشش‌های نانوساختار و هوشمند: خود تمیز شونده‌ها، مقاومت در برابر خراش، مواد قابل‌برنامه‌ریزی.
4. حسگرها و نمایش‌‌گرها: حسگرها و نمایش‌گرهای حرکت، فشار، شیب و شرایط جوی.
5. نانوالکترونیک: مدیریت هوشمند موتور، سیستم روشنایی، کنترل امنیت، باتری‌های با طول عمر بالا.
6. نانومواد و نانوپوشش‌ها: پوشش‌های نانوکامپوزیتی با اصطکاک پایین، مقاوم به سایش، مقاوم در برابر حرارت.
7. کاربردهای زیستی: تجهیزات بهداشتی، سیستم‌های امداد، طراحی سازگار با محیط زیست.

خودروسازی‌های تویوتا و مرسدس بنز با استفاده از رنگ‌های تمیزشونده، فناوری نانو را وارد خودروهای تولیدی کردند و امروز بسیاری از شرکت‌های خودروسازی بزرگ دنیا، از فناوری نانو در بخش‌های مختلف خودرو استفاده می‌کنند. در ایران نیز نانوفناوری به سرعت در حال توسعه است و اکنون قطعات و مواد نانویی بسیاری تولید شده که امکان استفاده در خودروها را دارند.

آینه‌های همیشه تمیز

یکی از مشکلات آینه‌های خودرو، هنگامی است که برای مثال راننده خودروی عقب، نور بالا روشن می‌کند و دید راننده جلوی خود را محدود می‌کند. در این شرایط آینه‌هایی با پوشش نانو، نور مزاحم را بازتاب نمی‌کند و ایمنی راننده را بالا می‌برد. از طرفی آینه‌های خودرو بعد از مدتی جرم می‌گیرد و یکی از روش‌های خانگی و رایج استفاده از خمیر دندان برای تمیز کردن آنهاست. اما فناوری نانو با پوشش اشعه فرابنفش، سطح آینه‌ها و چراغ‌ها را ضدخش و ضدجرم می‌کند.

نوع دیگر از مواد نانویی نیز آب گریز است و هنگامی که روی سطوح مختلف ازجمله شیشه، اسپری می‌شود، سطح آب گریز می‌شود. در این شرایط با این که گرد و غبار روی شیشه می‌نشیند، اما پاک کردن آن به آسانی ممکن است و هنگام بارندگی نیز دید راننده محدود نمی‌شود.

پوشش‌ نانو، حافظ خودرو

استفاده از فناوری نانو در پوشش خارجی خودرو باعث افزایش کیفیت رنگ و استهلاک کمتر بدنه خودرو می‌شود. نانوذرات در ابعاد و اندازه‌های مختلف، نورهایی در فرکانس‌های متفاوت ساطع می‌کنند که می‌تواند برای تولید رنگ‌های گوناگون استفاده شود. این رنگ‌ها علاوه بر کیفیت بالاتر خاصیت ضدخوردگی دارند و روی سطوح فلزی نیز ماندگارتر خواهند بود. یکی دیگر از ویژگی‌های رنگ بدنه نانویی، ضخامت بسیار پایین رنگ است که در مصرف رنگ صرفه‌جویی می‌شود و به دلیل وجود درصد کمتر حلال‌های فرار با محیط زیست سازگارتر است.

نانو روکش‌ها در واقع فلزات یا سرامیک‌های نانو مقیاس هستند که نقش کلیدی در عملکرد قطعات مکانیکی داخلی خودرو نیز ایفا می‌کنند. روکش‌های نانوساختار در مقایسه با روکش‌های حاوی دانه‌های درشت، مقاومت حرارتی بالاتر و رسانایی حرارتی پایین‌تری دارند. روکش‌های نانویی میزان ساییدگی و اصطکاک را کاهش می‌دهند و باعث افزایش طول عمر مواد می‌شوند. همچنین روکش‌های نانو کامپوزیتی اکسید آلومینیوم در برابر خراش و لک مقاوم و رنگ شفاف‌تری نسبت به روکش‌های معمول دارند.

در حال حاضر کاربرد اصلی نانوروکش‌ها در خودروسازی برای ایجاد مقاومت در برابر تشکیل رسوبات اکسیدی و تمیز شدن آسان شیشه خودروست. فولکس واگن،‌ ب‌ام‌و، تویوتا و سوبارو ازجمله شرکت‌های خودروسازی هستند که از این نانوروکش‌ها استفاده می‌کنند. نانو پودرهای اکسید فلزی به عنوان افزودنی رنگ در خودروها کاربرد دارند و باعث به وجود آمدن سختی و دوام بالای بدنه خودرو می‌شوند. این روکش‌ها با کاهش هدر رفت انرژی، کارایی خودرو را بالا می‌برند و مصرف سوخت را کمتر می‌کنند. پوشش‌های نانو ذرات سرامیکی نیز باعث پایداری و مقاومت بیشتر رنگ در مقابل فرسایش می‌شوند و حتی به عنوان پاک‌کننده نیز می‌توانند کاربرد داشته باشند.

خودروهای برقی با باتری‌های نانویی

با توسعه خودروهای برقی، مساله باتری این خودروها به چالش اصلی تولیدکنندگان خودروهای برقی تبدیل شده است. صنعت خودروسازی برای ساخت خودروهای برقی کاربردی نیاز به باتری‌هایی بمراتب سبک‌تر، نازک‌تر و با ظرفیت بالاتر دارد. از طرفی فناوری نانو، امکان تولید باتری‌هایی با حجم کم و کیفیت بالا را به طراحان وسازندگان می‌دهد.

باتری‌های لیتیوم یونی میان انواع باتری‌ها عملکرد و بازده مناسب‌تری برای استفاده در خودروهای برقی دارند. این باتری‌ها برای کاربردی بودن در خودرو باید قابلیت شارژ مجدد را داشته باشند. در فرآیند شارژ باتری‌های لیتیوم یونی، در الکترود مثبت لیتیوم به یون لیتیوم مثبت و در الکترود منفی، یون لیتیوم به لیتیوم فلزی تبدیل می‌شود. استفاده از نانوساختارها در این باتری‌ها به افزایش ظرفیت باتری‌ها و در عین حال کاهش وزن آنها کمک می‌کند.

از طرفی نانو پوشش‌های کربنی ایجاد شده روی ذرات نیز هدایت الکتریکی را افزایش خواهند داد. در نتیجه می‌توان گفت با بهینه‌سازی باتری‌های لیتیوم یونی به این روش، می‌توان انتظار آینده روشنی را برای خودروهای برقی داشت.

افزایش عمر مفید موتور خودرو

استفاده از نانو سیالات در موتور خودرو علاوه بر کاهش مصرف سوخت، عمر مفید موتور خودرو را افزایش می‌دهد. نانو سیالات به سیالات دارای ذرات در مقیاس یک تا صد نانومتر گفته می‌شود که درون سیال پخش شده و رسانایی حرارتی سیال را افزایش می‌دهند. این نوع سیالات سرعت انتقال حرارت بالاتری دارند و در فرآیندهایی که نیاز به گرمایش یا سرمایش دارند، کاربرد خواهند داشت. استفاده از ترکیبات نانو سیال در رادیاتور خودرو به فرآیند خنک کردن موتور خودرو کمک می‌کند. استفاده از این نانو سیالات به عنوان خنک‌کننده، می‌تواند باعث کوچک شدن پمپ‌های خنک‌کننده، کاهش مصرف سوخت و نشر آلایندگی کمتر شود.

علاوه بر این، روغن موتور مجهز به ذرات نانو منجر به کاهش سایش و اصطکاک سطوح و کنترل چسبندگی می‌شود. روغن‌های دارای نانومواد نسبت به روغن‌های رایج خاصیت روان‌کنندگی بیشتر و در عین حال خوردگی و فرسایش کمتری نسبت به روغن‌های قدیمی دارند. فیلترهای هوای نانو، الیافی که در تهویه خودرو مورد استفاده قرار می‌گیرند نیز علاوه بر افزایش طول عمر فیلتر به حذف ذرات بسیار ریز که کارایی فیلترها را پایین می‌آورد نیز کمک می‌کند.

لاستیک‌هایی با استحکام بیشتر

نانوفیلترها و نانوکامپوزیت‌ها ازجمله موادی هستند که در لاستیک‌های جدید از آنها استفاده می‌شود و خواص فیزیکی لاستیک را بهبود می‌بخشند. ذرات نانومتری خاک رس، اکسید روی نانومتری، نانوکربنات کلسیم و الماس نانومتری موادی هستند که با افزودن آنها به ترکیبات لاستیک، مقاومت و استحکام لاستیک افزایش یافته و لاستیک دیرتر از بین می‌رود.

البته مواد نانویی که در تایرسازی استفاده می‌شود را نمی‌توان فناوری جدید به شمار آورد، زیرا انواع کربن سیاه و سیلیکای بی‌شکل استفاده شده در تایرها که مدت‌هاست استفاده می‌شوند، ازجمله مواد نانو ساختار به شمار می‌روند. به طور کلی این مواد باعث افزایش دوام، کاهش وزن و مقاومت چرخشی لاستیک می‌شود.

شیشه‌های ضدآب خودرو

تمیز بودن شیشه خودرو یکی از عوامل تاثیرگذار در دید راننده به شمار می‌رود و در افزایش ایمنی خودرو نیز نقش مهمی دارد. امروزه رنگ‌ها و پوشش‌هایی وجود دارد که ساختار نانویی آنها، از جمع شدن ذرات آلودگی و ذرات بسیار ریز روی سطح جلوگیری می‌کنند، اما بتازگی پوشش‌های نانویی طراحی و ساخته شده است که همین خاصیت را برای سطوح شیشه‌ای به ارمغان می‌آورد. این پوشش‌ها به شکل لایه‌ای نازک و بی‌رنگ روی سطح شیشه قرار می‌گیرند، فرورفتگی‌های بسیار ریز سطح شیشه را پر کرده و سطح صافی ایجاد می‌کنند. در نتیجه قطرات ریز آب و گرد و غبار روی شیشه باقی نمی‌ماند.

این فناوری علاوه بر کمک به بهبود افزایش دید راننده، بازتاب نور اضافی در شب را کاهش می‌دهد و باعث استهلاک کمتر برف‌پاک‌کن‌ها می‌شود. با اضافه‌کردن پوشش نانویی به شیشه خودرو، سطح شیشه کاملا صاف و بدون پستی و بلندی می‌شود و در نتیجه قطرات ریز آب یا گرد و غبار روی آن باقی نمی‌ماند. استفاده از این مواد روی سطوح شیشه‌ای، پلاستیکی و سطوح رنگ شده خودرو علاوه بر تمیز نگه داشتن سطوح، باعث حفظ طولانی‌مدت بدنه و سطوح خودرو نیز می‌شود.

قطعاتی با طول عمر بالاتر

در صنایع بخصوص خودروسازی همواره نیاز به قطعاتی مستحکم، سبک و با حداقل اندازه ممکن وجود دارد. استفاده از مواد نانویی خواص جدیدی ازجمله کاهش وزن، افزایش قدرت، سرعت و ایمنی به خودرو می‌دهد. همچنین این مواد علاوه بر داشتن این خواص، دارای طول عمر و بهره‌وری بالاتر انرژی و در نتیجه سازگار با محیط زیست هستند. مقاومت بیشتر در برابر ضربه، عملکردهای جدید، ایمنی بیشتر و هزینه کمتر از دیگر ویژگی‌های این مواد به شمار می‌رود.

نانو کامپوزیت‌ها در بخش‌های مختلف خودرو مانند پایه‌های در، روکش داشبورد، داشبوردهای ضدخش و ضدباکتریایی پوشش کیسه‌های هوا و فیلترهای تصفیه‌کننده هوا به کار می‌روند. این نوع کامپوزیت‌ها در قطعات خارجی نیز به دلیل کاهش وزن خودرو و دوام بیشتر در معرض شرایط آب و هوایی، انتخاب مناسبی به شمار می‌روند. همچنین استفاده از قطعات نانویی به سبک کردن سینی فن خودرو با حفظ خواص مکانیکی کمک می‌کند.

الماسه‌هایی که برای شکل دادن به ورق‌ها و قطعات استفاده می‌شود، ابزارهای دنده‌زنی در قسمت نیرو محرکه و سره‌های جوش در قسمت‌هایی از خودرو که نیاز به جوشکاری دارد، از کاربردهای جانبی استفاده از فناوری نانو در صنعت خودروسازی است.

بهینه‌سازی پیل سوختی

استفاده از هیدروژن به عنوان سوخت خودرو، کمترین آسیب را به محیط زیست می‌رساند و برخلاف سوخت‌های فسیلی، این سوخت تجدیدپذیر است. سوخت خودروهایی که با پیل سوختی کار می‌کنند هیدروژن است و هیدروژن از هیدرولیز آب تهیه می‌شود. در آند پیل به هیدروژن با بار مثبت و الکترون تبدیل می‌شود و الکترون در مدار باعث به حرکت در آمدن خودرو می‌شود. در صورت استفاده از نانو لوله‌های کربنی در مخازن ذخیره هیدروژن در خودرو، می‌توان حجم زیادی هیدروژن را در فضای کمی ذخیره کرد. نانولوله‌های کربنی را می‌توان به عنوان ذخیره‌کننده موثر هیدروژن در پیل‌های سوختی استفاده کرد و به کمک آنها انرژی مورد نیاز خودرو تامین می‌شود.

نانولوله‌های کربنی از استوانه‌های تو در تو به قطر یک نانومتر ساخته شده‌اند که خاصیت‌هایی مثل استحکام و قابلیت ارتجاعی بالا باعث شده مواد مناسبی برای ساخت انواع پلیمرها و مواد الکترونیک باشند. به طور کلی فناوری‌های نانو در سامانه‌های پیل سوختی خودرو به عنوان الکترود، الکترولیت و کاتالیزور الکترود استفاده می‌شود.

3- نتیجه و جمع‌بندی
به نظر می‌رسد ظهور فناوری نانو تاثیرات متعدد و شگرفی را بر صنعت خودرو، به عنوان یکی از بزرگ‌ترین و نوآورترین صنایع خواهد داشت. گستردگی فناوری نانو موجب شده تا صنایع گوناگونِ زیر مجموعه‌ی صنعت خودرو نیز از تحولات این فناوری متاثر شوند. تحولات فناوری نانو در صنعت خودرو آن قدر گسترده و گوناگون است که فهرست آن نیز بسیار طولانی است. در زیر نمونه‌هایی از کاربردهای فناوری نانو را در صنعت خودرو ملاحظه می‌کنید.
- نیروی محرکه: موتور هوشمند، اصطکاک پایین و مقاومت سایشی بالا، سیالات خنک کننده‌ی جدید و ...
- بدنه‌ی خودرو: وزن کم، استحکام زیاد، خود پاک کننده، ضد خوردگی و ضد خش، قابل برنامه‌ریزی و ...
- بخش‌های داخلی: ضد آتش و گرما، فیلتراسیون هوا، تمیز و ضدعفونی و ...
- سیستم دید در شب: حسگرهای فروسرخ بسیار حساس، شیشه‌های الکتروکرومیک، نمایش هوشمند و ...
- لامپ‌ها: منابع نوری جدید، سوئیچ‌های نوری، روکش‌های الکتروکرومیک و ...
- انرژی: پیل‌های خورشیدی کارا، نانو کاتالیست‌ها، ذخیره‌سازی انرژی، ذخیره‌ساری هیدروژن برای پیل سوختی و ...
- محیط زیست: مواد قابل بازیافت، حذف آلاینده‌های مضر و ...
- ایمنی: تست بیومتریک، حسگرهای بسیار ریز، هشدار زود هنگام خطر، جلوگیری هوشمند از تصادف، سیستم نجات و ...
- اطلاعات و تفریحات: هوش مصنوعی، مشاهده‌ی سه بعدی، سیستم‌های هدایتی پیشرفته، نمایش‌گرهای لایه نازک و ...

تحقیق درباره  شادکامی در اسلام

تحقیق درباره مدیریت ارتباط با مشتری یا CRM

تحقیق درباره دکتورهای گاز سرمازا

تحقیق درباره انرژی زمین گرمایی

انرژی زمین گرمایی چیست ؟

توجه به انواع انرژی  غیر وارداتی و متفاوت از سوخت فسیلی نکته‌ای است که در بسیاری از کشورهای دنیا مبنای برنامه ریزی‌های بلند مدت قرار گرفته است. از سوی دیگر با افزایش بحران آلاینده‌های ناشی از سوختهای فسیلی ، توجه به فاکتورهای زیست محیطی توسط ارگانها و نهادهای بین المللی و نیز توجه برنامه ریزان به استفاده ازانرژی تجدیدپذیرموجب گردیده تا امروزه  به این مباحث با جدیت بیشتری پرداخته شود . انرژی زمین گرمایی نیزیکی از منابع انرژیهای تجدیدپذیر میباشد . اصطلاح زمین گرمایی ترجمه واژه Geothermal است که ریشه یونانی داشته و از کلمات Geo به معنای زمین و Therme به معنی حرارت تشکیل شده است. انرژی زمین گرمایی، انرژی موجود در عمق زمین است که از انرژی خورشیدی که در طول هزاران سال در داخل زمین ذخیره شده و همچنین فروپاشی یا زوال ایزوتوپ های اورانیوم رادیو اکتیویته،توریم و پتاسیم در طی سالیان درازدرعمق زمین  نشات گرفته است که عمدتا در نواحی زلزله خیز و آتشفشانی جوان و صفحات تکتونیکی زمین متمرکز شده  است . زمین منبع عظیمی از انرژی است بطوریکه حرارت در هسته آن بیش از ۵۰۰۰ درجه سانتیگراد  می رسد حرارت زمین به طرق مختلف از جمله فوران آتشفشان – چشمه های ابگرم- ابفشانها- و گلفشانها در اثر کاهش چگالی زمین و خاصیت رسانایی از بخشهایی از زمین به سطح آن هدایت میشوند. درجه حرارت  زمین با توجه به عمق آن به صورت غیر خطی زیاد میشود. (با تقریب خطی هر ۱۰۰ متر ۳ درجه سانتی گراد)  انرژی حرارتی ذخیره شده در ۱۱ کیلومتر فوقانی پوسته زمین معادل پنجاه هزار برابر کل انرژی به دست آمده از منابع نفت وگاز شناخته شده امروزجهان است.انرژی زمین گرمایی بر خلاف سایر انرژیهای تجدید پذیر محدود به فصل ، زمان وشرایط خاصی نبوده بدون وقفه قابل بهره برداری می باشد. همچنین قیمت تمام شده برق در نیروگاههای زمین گرمایی با برق تولیدی از سایر نیروگاههای متعارف( فسیلی ) قابل رقابت بوده و حتی از انواع دیگر انرژیهای نو بمراتب ارزانتر است.

تاریخچه انرژی زمین گرمایی در ایران :

در ایران از سال ۱۳۵۴ مطالعات گسترده ای بمنظور شناسایی پتانسیل های منبع انرژی زمین گرمایی  توسط وزارت نیرو با همکاری مهندسین مشاور ایتالیایی ENEL در نواحی شمال و شمال غرب ایران در محدوده ای به وسعت ۲۶۰ هزار کیلومتر مربع آغاز گردید. نتیجه این تحقیقات مشخص نمود که مناطق سبلان، دماوند، خوی، ماکو و سهند با مساحتی بالغ بر ۳۱ هزار کیلومتر مربع جهت انجام مطالعات تکمیلی و بهره برداری از انرژی زمین گرمایی مناسب می باشند. در همین راستا برنامه اکتشاف، مشتمل بر بررسیهای زمین شناسی، ژئوفیزیک و ژئوشیمیایی برنامه ریزی شد. در سال ۱۳۶۱ با پایان یافتن مطالعات اکتشاف مقدماتی در هر یک از مناطق ذکر شده، نواحی مستعد با دقت بیشتری شناسایی شده و در نتیجه در منطقه سبلان: نواحی مشکین شهر، سرعین و بوشلی، در منطقه دماوند ناحیه: نونال، در منطقه ماکو- خوی نواحی: سیاه چشمه و قطور و در منطقه سهند پنج ناحیه کوچکتر جهت تمرکز فعالیتهای فاز اکتشاف تکمیلی انتخاب شدند. پس از یک وقفه نسبتاً طولانی و با هدف فعال نمودن مجدد طرح، گزارشهای موجود مجدداً در سال ۱۳۶۹ توسط کارشناسان UNDP بازنگری شده و منطقه زمین گرمایی مشکین شهر بعنوان اولین اولویت جهت ادامه مطالعات اکتشافی معرفی شد. پیرو مطالعات ذکر شده پروژه انجام حفاری های اکتشافی ، تزریقی، توصیفی به منظور شناسایی بیشتر پتانسیل در منطقه سرعین مشکین شهر در سال تعریف ۱۳۸۱گردید که عملیات حفر اولین چاه زمین گرمایی نیز در همان سال آغاز گردید .فاز اول این پروژه در سال ۱۳۸۳ اتمام یافت که درمجموع سه حلقه چاه اکتشافی و دو حلقه چاه تزریقی در این مرحله حفر گردید و تست دوحلقه از سه حلقه چاه اکتشافی با موفقیت انجام گرفت که مهم ترین دستاورد این فاز از پروژه کسب دانش فنی مربوط به حفر چاههای زمین گرمایی بود . فاز دوم این پروژه در سال ۱۳۸۴ آغاز گردید.

توانمندی های حاصله در کشور در حوزه انرژی زمین گرمایی:

در پروژه توسعه میدان زمین گرمایی و ساخت نیروگاه مشکین شهر مراحل حفاری چاهها،بهره برداری از چاه ها در دوره تست،ساخت دستگاههای مربوط به تست در کشور کاملا بومی شده و توسط متخصصان داخلی به انجام رسیده است.

همچنین در زمینه استفاده از پمپ های حرارتی زمین گرمایی تا کنون تکنولوژی نصب کویل های زمینی به صورت کامل و ۱۰۰% در کشورمان ایران بومی شده است.

تاریخچه انرژی زمین گرمایی درجهان :

وجود کوههای آتش فشانی اولین نشانه وجود گرما درزیر زمین بود.

حفر اولین منابع زمین گرمایی در فاصله زمانی بین قرنهای  ۱۶و ۱۷ میلادی

قرن هجدهم میلادی اولین اندازه گیریها در بلفورت فرانسه

اوایل قرن نوزدهم استخراج سیالات زمین گرمایی با هدف بهره برداری ا ز پتانسیل انرژی حرارتی در ایتالیا صورت گرفت.

۱۸۷۰: استخراج بخارات طبیعی آب با هدف بهره برداری از انرژی مکانیکی آن انجام شد.

۱۹۰۴:تولید برق از این انرژی در لاردرلو ایتالیا

۱۹۲۰:نخستین چاهها ژئو ترمال در ژاپن و کالیفرنیا به طور همزمان

۱۹۲۸:استخراج سیال زمین گرمایی برای تامین گرمایش منازل در ایسلند.

پس از جنگ جهانی دوم در سال ۱۹۵۸ نیوزلند بعنوان دومین کشور فعال در این زمینه اقدام به تولید برق از انرژی زمین گرمایی نمود.

انرژی زمین گرمایی با توجه به ظرفیت سنجی‌های صورت گرفته در ایران یكی از مناسب‌ترین انرژیهای تجدیدپذیر قابل جایگزینی برای سوختهای فسیلی در كشور است.
براساس مطالعات دفتر انرژی زمین گرمایی سازمان انرژیهای نو ایران منطقه مشكین شهر بهترین نقطه برای استفاده از ظرفیت انرژی زمین گرمایی در كشور است به طوری كه مهمترین هدف این دفتر، ساخت و راه‌اندازی نیروگاه زمین گرمایی به ظرفیت اسمی ‪۱۰۰‬مگاوات در این منطقه است.
بررسی مطالعات موجود و برنامه‌ریزی برای نصب و راه‌اندازی نیروگاه زمین گرمایی مشكین شهر از سوی گروه نیروگاهی دفتر انرژی زمین گرمایی از سال ‪۷۴‬ آغاز شد.
فعالیت های اجرایی این طرح در قالب فاز اكتشافی شامل مطالعات ژئوفیزیك، ژئوشیمی و زمین شناسی با همكاری مهندسان مشاور نیوزلندی(‪KML)‬با هدف احداث نخستین نیروگاه زمین گرمایی در ایران از سال ‪۷۷‬شروع و با تعیین نقاط حفاریهای اكتشافی مطالعه در فاز اكتشافی در سال ‪۷۸‬به پایان رسید.
عملیات حفاری نخستین چاههای اكتشافی زمین گرمایی این طرح از سوی پیمانكار حفاری(شركت حفاری ایران)و با نظارت كارشناسان شركت نیوزلندی ‪SKM‬ صورت گرفت.
بر اساس مطالعات گروه نیروگاهی دفتر انرژی زمین گرمایی، نخستین چاه اكتشافی زمین گرمایی مشكین شهر به صورت عمودی با عمق سه هزار و ‪۲۰۰‬متر و دمایی بالغ بر ‪۲۵۰‬درجه سانتیگراد حفر شده است.
چاه اكتشافی دوم به صورت انحرافی به عمق سه هزار و ‪۱۷۷‬متر حفر شد كه دمای انتهای چاه ‪۱۴۰‬درجه سانتیگراد است و پس از آن چاه اكتشافی سوم به صورت انحرافی و به عمق دو هزار و ‪۲۶۵‬متر و با دمای ‪۲۱۱‬درجه سانتیگراد حفاری شد.
پس از پایان حفاری چاه های اكتشافی هم‌اكنون تجیهزات فلزی آزمایش چاه بر روی چاه اكتشافی اول نصب شده است و دفتر انرژی زمین گرمایی همراه با مشاور نیوزلندی در حال بهره‌برداری از این چاه و نتایج به دست آمده در حال بررسی است.
توسعه كاربرد منابع انرژی زمین گرمایی به صورت غیرنیروگاهی در مناطق مستعد ایران نیز از اولویتهای راهبردی گروه غیر نیروگاهی این دفتر در استفاده بیش از پیش از نیروی خفته در بطن زمین است.
فعالیت این گروه بر طراحی و برنامه‌ریزی انواع كاربردهای مستقیم از جریان سیال زمین گرمایی متمركز است به طوری كه گلخانه‌های زمین گرمایی، استخر شنا، ذوب برف در معابر، حوضچه‌های پرورش ماهی، گرمایش فضا و مصارف صنعتی از انواع این كاربردها هستند.
یكی از مهمترین اهداف این گروه اجرای پروژه‌های نمونه در نقاط مختلف برای بررسی اثرات اولیه اجرای چنین طرحهایی در كشور است.
همچنین اجرای پروژه پمپ حرارتی در شهر تبریز كه فازهای اولیه آن نصب شده و به پایان رسیده و دوره آزمایشات مربوطه در حال انجام است از دیگر برنامه‌های در دست اجرای گروه غیر نیروگاهی دفتر انرژی زمین گرمایی است.
گروه اكتشاف و ظرفیت سنجی دفتر انرژی زمین گرمایی نیز فعالیتهای مشتمل بر ظرفیت سنجی و تحلیل كاربردی مطالعات انجام شده در مناطق مختلف ایران و انجام فاز تكمیلی اكتشافات ژئوفیزیك، ژئوشیمی و زمین شناسی مناطقی از ایران كه دارای ظرفیت مناسب هستند را برعهده دارد.
این گروه در مشكین‌شهر بررسی و مطالعه نتایج حاصل از حفر چاههای اكتشافی منطقه سبلان برای دستیابی به ظرفیت مخزن بازبینی در دست اجرا دارند.
توجه روزافزون متولیان امر انرژی به ضرورت بهره‌برداری از منابع انرژی های نو و احداث نیروگاه زمین گرمایی مشكین شهر گامهای اساسی در توسعه منابع زمین گرمایی در كشور است.
اجرای پروژه‌های نمونه برای استفاده غیر نیروگاهی و ایجاد دانش فنی لازم برای اجرای طرحهای فناوری و جایگزینی این انرژی پاك، چشم‌انداز فردایی بدون آلاینده‌های زیست محیطی در بخش تولید انرژی را ترسیم می‌كند.
انرژي هاي تجديد پذير    
امروزه با توجه به افزايش بهاي سوخت هاي فسيلي و عوامل زيان آور زيست محيطي در استفاده از انرژي هاي فسيلي استفاده از منابع انرژي تجديد پذير نظير انرژي بادي، انرژي آبي، انرژي زمين گرمايي و انرژي خورشيدي از بخش هاي اساسي سياست انرژي متعهدانه براي آينده است. در اين راستا انرژي خورشيدي يکي از منابع تامين انرژي بدون اثرات مخرب زيست محيطي بشمار مي رود که با اعتبار بالايي از دير باز مورد استفاده بشر قرار گرفته است. ايران به لحاظ موقعيت جغرافيايي و برخورداري مناسب از تابش خورشيد  از  پتانسيل بالايي براي بهره گيري از انرژي خورشيد برخوردار است. در اين راستا بخش ساختمان و مسکن شركت بهينه سازي مصرف سوخت در شهرها و روستاهايي که داراي شرايط اقليمي مناسب براي نصب هستند پروژه استفاده از آبگرمکن خورشيدي خانگي و آبگرمکن خورشيدي عمومي را بعنوان يکي ازاقدامات اساسي در جايگزيني سوخت هاي فسيلي و توجه به انرژي هاي تجديد پذير در دست اقدام دارد.
 
انرژی‌های تجدید‌پذیر در كانادا
كانادا علاقه‌ای روزافزون به انرژی‌های تجدید‌پذیر نشان می‌دهد و به هر شكل ظرفیت عظیم برق آبی آن سبب شده كه كانادا در بالاترین مراتب استفاده‌كنندگان از انرژی‌های تجدید‌پذیر قرار گیرد. «بیل ایگرتسون» از «اتحادیه انرژی‌های نوی كانادا» وضعیت و برنامه‌های توسعه انرژی تجدید‌پذیر در این كشور را بررسی می‌كند.    
كانادا علاقه‌ای روزافزون به انرژی‌های تجدید‌پذیر نشان می‌دهد و به هر شكل ظرفیت عظیم برق آبی آن سبب شده كه كانادا در بالاترین مراتب استفاده‌كنندگان از انرژی‌های تجدید‌پذیر قرار گیرد. «بیل ایگرتسون» از «اتحادیه انرژی‌های نوی كانادا» وضعیت و برنامه‌های توسعه انرژی تجدید‌پذیر در این كشور را بررسی می‌كند.
كانادا همواره یكی از تولید‌كنندگان پیشتاز انرژی جهان بوده و رشد اقتصادی آن مرهون صادرات عظیم نفت، گاز طبیعی و ذغال‌سنگ و تا حدی زیادی متكی به سدهای بسیار، تاسیسات عمده بیوماس (زیست‌توده) و ظرفیت بالایی ازانرژی هسته‌ای است. در نتیجه كمبود عرضه هیچ‌گاه دغدغه‌ای ملی نبوده است. پس از گذشت بیش از سی سال از شوك‌های نفتی اوپك، مساله مدیریت انرژی، كه از دیرباز در قلمرو اختیارات ایالتی و باعث كشاكش با دولت فدرال بوده،‌دوباره مطرح شده است. تاكنون همكاری رسمی بین این دو سطح مدیریت كشور در زمینه انرژی‌های تجدید‌پذیر وجود نداشته كه این برخلاف توصیه‌ای است كه برای ایجاد آژانس ویژه توسعه این انرژی‌ها شده و بخش صنعت به شكلی قوی از آن حمایت می‌كند. به لحاظ سیاسی، گرایشی به سوی انرژی‌های تجدید‌پذیر، مبتنی بر دگرگونی آب و هوا و نیاز به كاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای (GHG) است و به هر صورت مخالفان اشاره می‌كنند كه همسایه جنوبی كانادا (ایالات متحده آمریكا) و شریك عمده تجاری این كشور از امضاء كردن پروتكل كیوتو خودداری می‌كند.
بیشترین پشتیبانی دولت فدرال در زمینه این انرژی‌ها به باد مربوط می‌شود و دولت ۲۶۰ میلیون دلار را به طرح تولید برق از باد اختصاص داده و قرار است تا قبل از پایان دهه اول قرن بیست و یكم ۱۰۰۰۰ مگاوات ظرفیت بادی جدید نصب شود. قیمت در نظر گرفته شده یك سنت (cent) برای هر كیلووات ساعت است كه از ماه مارس ۲۰۰۶ به ۸/۰ سنت برای هر كیلووات ساعت كاهش خواهد یافت. این طرح برای پوشش نیمی از ارزش انرژی بادی در نظر گرفته شده اما هیچ استانی برای تكمیل بقیه بودجه پا پیش نگذاشته است. انتظار می‌رود در «طرح تولید برق از باد (به اختصار WPPI)) تا سال ۲۰۱۰، ۵/۱ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری شود و میزان انتشار GHG به ۳MT كاهش یابد. حامیان برای تولید دست كم ۹۰۰۰ مگاوات در طرح WPPI پیشنهاد سرمایه‌گذاری كرده‌اند اما هیچ طرحی هنوز به پیش نرفته است.
ظرفیت نصب شده برق بادی در كانادا ۳۲۷ مگاوات و میزان تولید آن ۸۵۰ میلیون كیلووات ساعت در سال است كه برای یكصد هزار خانوار كافی است و در مقایسه با تولید برق از ذغال‌سنگ باعث كاهش MT۵۰۸ گاز CO۲ می‌شود. بررسی‌ها نشان می‌دهد كه كانادا می‌تواند ۲۰ درصد منابع تولید برق خود را از طریق توربین‌های بادی تولید كند. گرچه این كشور خواهان رساندن ظرفیت نصب شده به ۱۰۰۰۰ مگاوات در سال ۲۰۱۰ است اما ظرفیت ساخت توربین بادی در كانادا وجود ندارد. باد تنها مقوله‌ای در انرژی بوده كه در سال‌های اخیر در انتخابات فدرال مورد بحث قرار گرفته است. حزب حاكم لیبرال وعده چهار برابر كردن ظرفیت بادی را در صورت تجدید پیروزی قوی در انتخابات داده بود (كه با اكثریت ضعیفی در پارلمان پیروز شد). این دولت می‌گوید كه در صدد است كانادا را به پیشتاز كاربرد انرژی بادی در جهان تبدیل كندو با ایالات درتدوین سیاست‌های مشترك، قوانین و مقررات ویژه مشاركت ورزد. بسیاری از سیاستمداران دیگر حمایت قوی خود را از انرژی‌ بادی اعلام داشته و برای مثال حزب دموكراتیك نوین وعده نصب ده هزار توربین با هزینه ده میلیارد دلار را می‌دهد كه این میزان از هدف‌های حزب سبز اندكی پایین‌تر است. حزب دموكراتیك تنها حزب محافظه‌كار است كه موضعی مشخص در زمینه انرژی‌های بادی نگرفته اما وعده داده است كه در توسعه یك راهبرد ملی انرژی‌های جایگزین با استان‌ها همكاری كند و از جمله میزان استفاده از انرژی‌های تجدید‌ پذیر را بالا بردو در درازمدت هزینه‌های نسبی منابع انرژی‌های مختلف را مورد بررسی قرار دهد.
از سال ۱۹۹۵ دولت فدرال این سیاست را پی‌می‌گیرد كه ۲۰ درصد از مصرف داخلی انرژی از منابع برق سبز از طریق نیروگاه‌های بادی و آبی كوچك تامین كند. درحال حاضر دولت فدرال ۴۷۰۰۰ وات ساعت برق تولیدی ازاین منابع را خریداری می‌كند و اینك می‌خواهد ۴۰۰۰۰۰ میلیون وات ساعت در سال معامله كرده و میزان كاهش سال نه انتشار CO۲ را به ۲۵۰۰۰۰ تن در سال برساند.
در سطح دولت فدرال تامین منابع مالی برای سایر فناوری‌های مربوط به انرژی‌های تجدید‌پذیر دیگر در مقایسه با انرژی بادی اندك است. ظرفیت برق آبی را باید از این میزان كسر كرد. مقامات هنوز چارچوبی را برای تعریف انرژی‌هایی نو با تاثیر اندك (بر محیط‌زیست) پیدا نكرده‌اند و این امر به رغم سال‌ها مباحثه دنبال می‌شود كه صنعت‌برق آبی مدعی است كه بیشتر بخش مربوط به آن در چارچوب‌های انرژی تجدید‌پذیر قرار ندارد. درچند برنامه فدرال انرژی خورشیدی فتوولتائیك شامل كمك مالی شده و طرح برنامه بازار با اعتبار ۲۵ میلیون دلار در صدد حمایت از توزیع‌كنندگان برق سبز تدوین شده و در آستانه تصویب است.
طرح پیاده‌سازی انرژی‌های تجدید‌پذیر در سال ۱۹۹۸ با بودجه‌ای شش ساله به میزان ۲۴ میلیون دلار برای سیستم‌های حرارتی خورشیدی، بیوماس و زمین‌گرمایی تصویب اما نحوه تامین مالی آن باعث انتقاد عمومی شد. پس از بررسی مجدد این برنامه تا ماه مارس ۲۰۰۷ تمدید و كلاً ۲۵ میلیون دلار به عنوان یك چهارم هزینه (تا حداكثر ۸۰۰۰۰ دلار) برای این طرح‌ها تصویب شد (این نسبت در مناطق دوردست به ۴۰ درصد نیز می‌رسد.)
طبق قانون فدرال بیشتر وزارتخانه‌ها باید استراتژی توسعه پایدار خود را به پارلمان ارایه دهند. یكی از آخرین تعهدهای «منابع ملی كانادا» نصب ۲۵۰۰۰ سیستم انرژی زمینی در تاسیسات تجاری تا سال ۲۰۰۸ و ۱۰۰۰ سیستم حرارتی خورشیدی و بیوماس است. تعداد ۲۵۰۰۰ پنج برابر سستم‌های موجود تجاری بوده و مكمل تعهد دولت فدرال در پشتیبانی از آن دسته شركت‌های برق استانی است كه تكنولوژی انرژی زمینی راترویج می‌كنند.
درشماری از استان‌ها حمایت از انرژی‌های تجدید‌پذیر قوی است. حكومت قبلی «اونتاریو» طرحی را ارایه داد كه بر مبنای آن در شمار پیشتازان كاربرد انرژی‌های تجدیدپذیر در جهان درآید اما هرگز آن را به پارلمان تسلیم نكرد. دولت جدیدبرای نصب ۳۰۰ مگاوات برق سبز آگهی مناقصه منتشر كرد كه با پیشنهادهای بسیاری مواجه شد. این دولت مشخص كرده كه سهم انرژی‌های تجدید‌پذیر تا سال ۲۰۰۷ باید به ۵ درصد و تا سال ۲۰۱۰ به ۱۰ درصد برق تولیدی برسد و برای تشویق ۸ درصد از مالیات فروش شركت‌های انرژی سبز خواهد كاست.
در ایالت «كبك» در خواست برای پیشنهاد نصب ۱۰۰۰ مگاوات برق بادی بر اثر استقبال ۳۲ موسسه به ۲۱۰۰ مگاوات تبدیل شد. اینطرح‌ها از دسامبر ۲۰۰۶ شروع شده تا ۲۰۱۱ ادامه خواهد داشت. سه سازنده توربین یعنی «گیمسا»، «جی‌ئی‌ویند» و «وستاس» در شمار پیشنهاد‌دهندگان هستند زیرا یك پیش شرط آن بود كه مناقطه دهندگان باید تاسیساتی را در «كبك شرقی» ایجاد كنند تا ۶۰ درصد هزینه پروژه در محل انجام شود. میانگین قیمت برق بادی در سال ۲۰۰۷ شامل هزینه انتقال و تعدیل برق ده سنت تعیین شده است.
هنگامی كه در استان «ساسكاچوان» شركت برق برای ۱۵ مگاوات برق سبز مناقصه منتشر كرد، سازندگان ۱۷۰ مگاوات پیشنهاد كردند كه ۵۹ مگاوات برق بادی و سه مگاوات خورشیدی بود. دولت «آلبرتا» قراردادی را امضا كرده كه به موجب آن از سال ۲۰۰۵ نود درصد برق مورد نیاز خود را از تولید‌كنندگان برق سبز خریداری می‌كند و دولت «مانیتوبا» وعده داده كه تأسیسات زمینی انرژی را در منطقه‌ای نزدیك «وینی‌پیگ» در ۱۳۰۰۰ خانوار نصب كند.
در ساحل شرقی شركت برق‌ «نووااسكاتیا» ۱۰۰ گیگاوات برق بادی در هر سال از تولید‌كنندگان طی ۱۵ سال خریداری خواهد كرد و جزیره «پرنس ادوارد» هدف خود را خرید ۱۵ درصد برق مورد نیاز از منابع تجدید‌پذیر تا سال ۲۰۱۰ اعلام كرد. این میزان در حال حاضر ۷ درصد است كه از منابع بیوماس و باد تامین می‌شود. افزایش این میزان تا صددرصد در سال ۲۰۱۵ بخشی از استراتژی انرژی تجدید‌پذیر این ایالت است. در ساحل غربی، شركت «بریتیش كلمبیا هیدرو» هدف خود را خرید ۵۰ درصد توان از منابع تمیز (تولید انرژی) اعلام كرده است.
«بی‌سی‌هیدرو» اخیرا‌ً پژوهش‌های خود را متوجه تولید برق از نیروی امواج كرده و دولت محلی حفر چاه‌های تولیدی برای نخستین طرح زمین‌گرمایی در شمال «وانكوور» - با ظرفیت پیش‌بینی شده ۱۹۲ مگاوات تصویب كرده است.
تا این اواخر رهبری بیشتر طرح و برنامه انرژی‌های تجدید‌پذیر در دست ایالت بود از جمله می‌توان به صندوق سبز فدراسیون شهر‌داری‌های كانادا اشاره كردكه مطالعات یا نصب تاسیسات انرژی تجدید پذیر در سراسر كشور را بر عهده می‌گرفت. در میان طرح‌های محلی می‌توان به بزرگترین سیستم سرما یعنی دریاچه عمیق در جهان اشاره كرد كه از تكنولوژی زمینی انرژی برای خنك كردن دو میلیون متر مربع فضای اداری در پایین شهر تورنتو و شماری سیستم‌های گرمایشی محلی اشاره كرد.
كانادا، به رغم وجود نشانه‌های مثبت، هنوز با چالش‌هایی عمده برای توسعه انرژی‌های تجدید پذیر روبروست. همان‌طور كه اشاره شد دولت فدرال هنوز تعریف خود از تكنولوژی‌های مناسب ومنطقی را ارایه نكرده و این امر سبب شده كه شماری از تاسیسات عامل، خود را در قلمرو انرژی‌های تجدید‌پذیر طبقه‌بندی كنند. موضع‌گیری دولت فدرال درباره نقش هیدروژن و كربن‌های پایه هیدروژن مشخص نیست (كه در طبقه انرژی‌های تجدید پذیر قرار می‌گیرند یا نه؟)
بزرگ‌ترین كاستی به كمبود داده‌ها در سراسر كشور برمی‌گردد این امر هم در مورد وضعیت موجود و هم در مورد پیش‌بینی كوتاه‌مدت و دراز‌مدت وجود دارد. تنها پیش‌بینی رسمی از NRC در ژوئن ۲۰۰۲ منتشر شد كه این بخشی از موضع‌گیری قاره‌ای همراه با مكزیك و ایالات متحده بود كه نشان می‌داد تولید ناخالص از محل انرژی‌های تجدید‌پذیر غیرآبی از شش تریلیون وات ساعت در سال ۱۹۹۹ به دوتریلیون وات ساعت در سال ۲۰۱۰ افت می‌كند. به دنبال چهار درخواست رسمی ازاتحادیه انرژی‌های تجدید پذیر كانادا (C.A.R.E) شامل درخواست مطالعه‌ای جامع در زمینه انرژی‌های باد، فتوولتائیك، آبی، امواج، اقیانوس، انرژی زمین، خورشیدی حرارتی و بیوماس در كانادا، NRC یك رشته همایش و گروه‌ كاری تشكیل داد تا داده‌های انرژی‌های تجدید‌پذیر را گردآوری كند اما این داده‌ها هیچ‌گاه منتشر نشد. هنگامی كه C.A.R.E درخواستی را برای محرمانه ماندن برنامه‌های كاری NRC برای انرژی‌های تجدید‌پذیر تسلیم مقامات قانونگذاری كرد، آشكار شد كه چنین اطلاعاتی وجود ندارد.
سایر داده‌های NRC یا نهاد تنظیماتی شورای ملی انرژی در سناریو وجود دارد كه تمام آنها مشخص می كند سهم نسبی انرژی تجدید‌پذیر (از جمله تاسیسات بزرگ آبی) تادهه آینده كاهش خواهد یافت اما مقامات صنعت در تدوین این سناریو سهیم نبوده‌اند.
تردیدی نیست كه كانادا گستره‌ای از انرژی‌های تجدیدپذیر را در دسترس دارد و به نظر می‌رسد برای تولید برق سبز، باد بهترین گزینه بوده اتانول برای سوخت سبز و انرژی زمین برای گرمایش سبز نیز چنین ویژگی دارد. به رغم فراوانی منابع سوخت‌های فسیلی، تعهد كانادا به پروتكل كیوتو سبب خواهد شد كه این كشور به رغم آگاهی از برآورده نشدن كاهش GHG به سوی فناوری‌هایی با آلایندگی اندك رو آورد.
مثل هر كشور دیگر صنایع داخلی انرژی تجدید‌پذیر از ناكافی بودن حمایت دولتی و منافع بالقوه اقتصادی و زیست‌محیطی آن شاكی هستند كه بر مبنای آن بتوان تصمیماتی قاطع و راهبردی گرفت. به دلیل محدودیت‌های قانون اساسی كانادا و وجود گزینه‌هایی معمول، غیرواقعی خواهد بود كه تعهدی قوی را از سوی مقامات ملی یا استانی شاهد باشیم مگر آن كه مردم فشار بیشتری برای شتاب گرفتن وارد آورند.

اضطراب در زوجین

اضطراب چیست؟

تاثیر اضطراب بر روابط زناشویی

اضطراب واکنش طبیعی انسان‌ها در برابر فشار روانی است.
همه‌ی ما در موقعیت‌های تهدیدآمیز یا فشارهای زندگی کم و بیش آن‌ را تجربه کرده‌ایم.
همچنین واژه ای عمومی برای چندین مدل اختلال در بدن که سبب استرس، ترس، نگرانی و دلهره می شوند.
این اختلال ها،رفتار و احساسات ما را تحت تاثیر قرار داده و می توانند مسبب بروز علائم فیزیکی واقعی شوند.
اضطراب مبهم و ناراحت کننده است، در حالی که اضطراب شدید می تواندتاثیرات جدی روی زندگی فرد بگذارد.

انسان غالبا زمانی اضطراب را تجربه می کند که با یک چالش مهم برخورد دارد، مثل امتحان یا آزمونی مهم، اجرا در برابر جمعی کثیر و یا حتی حین مصاحبه.
چنین اضطرابی را کاملا طبیعی و قابل قبول می خوانند اما اگر مسئله به قدری پیچیده شود
که فرد قادر به خوابیدن نباشد یا توانایی انجام کارهای عادی را از دست بدهد، شرایط فرق می کند.

 علائم کلی اضطراب

تاثیر اضطراب بر روابط زناشویی

• افزایش ضربان قلب
• تنفس سریع و پی در پی
• بی قراری
• مشکل تمرکز
• اختلال خواب

اضطراب غیر عادی چه به خاطر مسائل کاری و مشکلات خانوادگی و چه به علت خستگی، نداشتن تناسب اندام،
ترس از ناتوانی جنسی، رابطه دردناک، هراس از بارداری و برقراری روابط زناشویی بخصوص در اوایل ازدواج می تواندآتش شور جنسی را خاموش کند.
این استرس می تواند درهرسنی و برای هردوجنس اتفاق بیفتد،
ولی اغلب ابتدای ازدواج و دردوران بارداری و یائسگی زنان و در دوران سالمندی مردان شایع تر است.

استرس در روابط عاطفی و زناشویی می تواند باعث شود همسران به جای ارائه رویکردهای ارتباطی عاطفی از رویکردهای ارتباطی اجتنابی استفاده کنند.

استرس چه ضربه ای به روابط زناشویی میزند؟

تاثیر اضطراب بر روابط زناشویی

استرس و نگرانی یکی از زوجین یا هر دوی آنها باعث می شود رابطه زناشویی لذت بخشی را تجربه نکنند
و به جای تمرکز بر لذت بردن از رابطه، ذهنشان درگیر نگرانی ها و استرس ها باشد.
اضطراب باعث میشود به دلایل غیرمنطقی مانند خستگی، بی میلی، نداشتن زمان کافی یا مشغله های دیگر از برقراری این ارتباط خودداری کند.

با ادامه این نگرش به آرامی افکار منفی در ذهن زوجین شکل می گیرد و حالا دیگر دو طرف از انجام روابط خودداری می کنند که تبعات آن ناسازگاری و نارضایتی از زندگی زناشویی و در نهایت جدایی و متارکه خواهد بود.

معمولا همسران در بسیاری از موارد به اشتباه، علت نداشتن رابطه زناشویی را بروز مشکلات جنسی عنوان می کنند، حال آن که استرس و مشکلات ارتباطی بین فردی دلیل اصلی نداشتن این ارتباط است.

استرس خود را درمان  کنید

تاثیر اضطراب بر روابط زناشویی

گاهی هم زوجین به دلیل علاقه ای که به یکدیگر دارند،
اجتناب از برقراری رابطه را راه حلی مطمئن برای کاهش بحثها و نگرانی های خود در نظر می گیرند
و همه توجه و تمرکزشان را بر مسائل دیگر زندگی مانند روابط دوستانه و بین فردی، مسائل کاری و…
معطوف کرده واز پرداختن به روابط زناشویی پرهیز می کنند، غافل از این که استرس و اضطرابی که این گونه سرکوب می شود تاثیرهای مخربی بر عواطف و هیجان های بین فردی می گذارد و مشکل را حادتر می کند که در این شرایط زوجین باید بلافاصله به افراد متخصص مراجعه کنند
تا با بررسی و ارزیابی دقیق روابط بین فردی، علل مشکلات زناشویی شناسایی و در نهایت با ارائه درمان ها و آموزش ها مشکل حل شود.

یکدیگر را درک کنید

بسیاری از زوجین به دلیل این که در طول رابطه جنسی درک نمی شوند یا ترس از ارضا نشدن یا عدم ارضای طرف مقابل دارند
یا اصول و روش های رابطه جنسی را نمی دانند، دچار اضطراب شده و همین باعث اختلالات جنسی در مرد یا زن می شود.
البته استرس الزاما موجب کاهش میل جنسی نمی شود و درجه آن در زنان و مردان متفاوت است.

برای مثال مردان بهتر از زنان می توانند بر استرس خود غلبه کنند، ولی زنان در شرایطی که خسته و مضطرب هستند
یا آرزوها و تمایلات مختلفشان برآورده نشده است، از نظر جنسی ضعیف می شوند
که به توصیه مشاوران سلامت جنسی، مردان باید قبل از برقراری رابطه از نظر عاطفی وقت لازم را برای رفع تنش و آمادگی روحی همسر به کار گیرند
چراکه اگر یکی از زوجین در زمان برقراری روابط دچار استرس، فشار و هیجانات منفی باشد
هیچ یک از طرفین احساس رضایت نخواهد داشت.

اگر زوجین به داشتن رابطه زناشویی تمایل دارند باید با کاهش استرس و فراهم آوردن شرایط محیطی و روانی مناسب
برای برقراری رابطه اقدام کنند و هرگز یکی از طرفین، دیگری را برخلاف میلش وادار به این کار نکند
زیرا چنین رفتاری موجب سردی و استرس در تمایلات جنسی و افزایش اضطراب می شود.
حمایت عاطفی و تلاش برای لذت بردن زن و شوهر از یکدیگر، شرط اصلی موفقیت و کاهش اضطراب
در تجربه های جنسی اولیه است و سایر مهارت ها آموختنی است.

زنان، نگران تر از مردان
با این که دقیقا مشخص نیست زنان در زمینه نگرانی هایشان چه تفاوت هایی با مردان دارند، اما معمولا زنان نگران تر و پراسترس تر از مردان هستند. آنان اغلب نگران خانواده، والدین و روابط شخصی خود هستند. در یک بررسی وقتی از زنان و مردان خواسته شد در آزمون اضطراب شرکت کنند، اغلب زنان اضطراب بیشتری را ثبت کردند. شاید بتوان گفت یکی از دلایل استرس و نگرانی بیشتر در زنان گرایش آنان به درک و جذب احساسات ناخوشایند باشد و از آنجا که زنان تحت تاثیر عواطف منفی قرار می گیرند، امکان دارد بیشتر در معرض اختلال اضطراب و افسردگی واقع شوند. این تفاوت در دو جنس مذکر و مونث در تمام دوران کودکی تا نوجوانی افزایش می یابد. به این شکل که در پسران تفاوتی دیده نمی شود، اما عاطفه منفی در دختران افزایش می یابد.
از طرف دیگر، زنان بیش از مردان به جنبه های منفی خود دقت می کنند. این موضوع سبب احساس پریشانی بیشتر آنان می شود. همچنین آنان به جنبه های احساسی درون خود توجه بیشتری می کنند. البته این مورد چندان هم بد نیست، اما هر چه شخص به پاسخ های احساسی ناخوشایند خود بیشتر توجه کند، احتمال استرس وی بیشتر می شود. از این رو توجه بیشتر زنان به احساسات درونی بر میزان هراس و اضطراب آنان می افزاید. همچنین زنان به حوادث ناخوشایند و دردناک زندگی واکنش بیشتری نشان می دهند که این امر نیز می تواند بر شدت اضطراب آنها بیفزاید. استرس و نگرانی های مزمن در زنان می تواند روی دستگاه ایمنی بدن تاثیر منفی بگذارد و گاه روی دستگاه های بدن از جمله دستگاه گوارش نیز تاثیر نامساعد برجا می گذارد. استرس ها در زنان اغلب به نشانه های اضطراب منجر می شود. گرفتگی عضلات، سردردهای تنشی، مشکلات مربوط به خواب و دشواری در تمرکز کردن از جمله مواردی است که می توان به آنها اشاره کرد. نگرانی سبب می شود فرد از لحظه فعلی خارج شود، به این ترتیب توجه کردن و متمرکز شدن روی کاری که وی در دست دارد، برایش مشکل می شود، بازدهی کاری وی پایین می آید و بهره وری نقصان می یابد.

کارشناسان به ۱۲ مورد به عنوان نشانه های افسردگی در مردان اشاره می کنند که عبارتند از:
خستگی
در افراد افسرده برخی تغییرات جسمی و عاطفی ایجاد می شود. آنها احساس خستگی می‌کنند و از نظر حرکتی، تکلم و روند تفکر کند می‌شوند. به گفته کارشناسان مردان بیشتر از زنان از احساس خستگی و سایر نشانه های فیزیکی افسردگی به عنوان مهمترین شکایتشان خبر می دهند.
کم خوابی یا خواب زیاد
اختلال در خواب مانند بی خوابی زود بیدار شدن در صبح یا خواب بیش از حد نشانه های رایج افسردگی هستند. برخی افراد ۱۲ ساعت در روز می‌خوابند و باز هم احساس خستگی و خواب آلودگی دارند و هر دو ساعت یک بار هم بیدار می‌شوند. همانند خستگی مشکلات خواب نیز یکی از مهمترین نشانه‌های افسردگی در مردان است که با پزشکان در میان می گذارند.
شکم درد یا کمر درد
مشکلات سلامت مانند یبوست یا اسهال به مانند دل درد و کمر درد در افراد افسرده رایج است. اما مردان اغلب متوجه نیستند که دردهای مزمن و اختلالات گوارشی کاملاً مرتبط با افسردگی هستند.
کج خلقی
مردان افسرده اغلب دچار کج خلقی و زودرنجی هستند. علاوه بر آن افکار منفی یکی از جوانب رایج افسردگی هستند. مردان از این لحاظ کج خلق به نظر می‌رسند که به طور مداوم افکار منفی در سر دارند.
اختلال در تمرکز
کندی روانی می‌تواند توانایی مردان در تحلیل اطلاعات را کاهش داده و در نتیجه تمرکز بر کار یا سایر کارها را مختلف کند. افسردگی فرد را پر از افکار منفی می‌کند و نیروی فکری فرد صرف فکر کردن به دنیای منفی شده و تمرکزش را بر کارها سخت می‌کند. افسردگی و تأثیر آن بر تمرکز مانند درست کار نکردن CPU کامپیوتر است.
عصبانیت و پرخاشگری
برخی مردان افسردگی را با پرخاشگری و عصبانیت و خصومت بروز می دهند. مردی که متوجه شود یک جای کار لنگ می زند ممکن است نیاز داشته باشد تا با اثبات اینکه او هنوز قوی و توانا است این نقص را جبران کند. عصبانیت و پرخاشگری متفاوت از کج خلقی است. عصبانیت یک احساس قوی است. برخی اوقات مردانی که Fر اثر افسردگی گوشه گیر شده اند زیر فشار دوستان و خانواده برای بازگشت به جامعه عصبانی و پرخاشگر می شوند.
استرس
مردان بیش از زنان هنگام افسردگی از داشتن استرس خبر می دهند نه به این دلیل که استرس آنها بیشتر است بلکه به خاطر اینکه اعلام این موضوع برای آنها از نظر اجتماعی پذیرفته شده تر است. استرس و افسردگی همچنین می توانند علت و معلول یکدیگر باشند. تحقیقات نشان می‌دهد استرس طولانی مدت می‌تواند به تغییراتی در بدن و مغز منجر شود که می‌تواند به افسردگی بینجامد.
تشویش و اضطراب
تحقیقات نشان دهنده ارتباط قوی میان تشویش و اضطراب و افسردگی هستند. تشویش و اضطراب ممکن است در زنان نمود بیشتری داشته باشد اما برای مردان صحبت کردن در مورد آن راحت تر از زنان است. مردان ممکن است در مورد نگرانیشان در مورد از دست دادن شغل و سخت شدن تأمین نیازهای خود و خانواده شان صحبت کنند.
سوء استفاده از مواد
سوء استفاده از مواد متناوب همراه با افسردگی است. تحقیقات نشان داده که افراد الکلی تقریباً دو برابر سایرین با افسردگی شدید روبه‌رو می‌شوند. این اتفاق برای مردان و زنان می‌افتد اما استفاده از مواد مخدر یا الکل برای پنهان کردن احساسات نامطلوب تاکتیکی است که بسیاری از مردان به جای دریافت مراقبتهای بهداشتی به آن روی می آورند.
ناتوانی جنسی
افسردگی دلیلی برای از دست رفتن تمایلات و بروز اختلالات جنسی است و مشکلی است که مردان معمولاً علاقه ای به گزارش آن ندارند. این مشکلات می‌توانند از افسردگی ناشی شده و حتی آن را تشدید کنند. با این حال این مشکلات می‌تواند نتیجه سایر شرایط بهداشتی مانند داروهای ضد افسردگی نیز باشد.
تردید و دو دلی
برخی افراد به طور عادی در تصمیم گیری های مشکل داشته و دو دل هستند. اما اگر این حالتی تازه برای یک فرد باشد نگران کننده است. تصمیم گیری هم یک روند تحلیل اطلاعات است و افسردگی توانایی تصمیم گیری را کاهش می دهد.
فکر خودکشی
زنان بیشتر از مردان دست به خودکشی می‌زنند اما احتمال مرگ مردان اگر به خودکشی دست بزنند ۴ برابر بیشتر از زنان است.
یکی از دلایل این است که شیوه های خودکشی مردان مرگبارتر است. آنها بیشتر از سلاح گرم استفاده کرده و در اولین خودکشی موفق می‌شوند. مردان مسن تر احتمال خودکشی بیشتری دارند و پزشکان ممکن است متوجه علایم افسردگی در این گروه نشوند. در واقع بیش از ۷۰ درصد قربانیان خودکشی در یک ماه قبل از خودکشی به روانشناس خود مراجعه کرده بودند
چرا افسردگی مردان معمولاً تشخیص داده نمی‌شود؟
افسردگی مردان نامشخص‌تر از افسردگی زنان می‌باشد. علل این مسئله عبارتند از:
بی میلی برای بحث در مورد علائم افسردگی
به عنوان یک مرد، شاید برای صحبت کردن راجع به علائم خود با خانواده و دوستان خودتان رو راست نباشید، به ویژه بیان احساسات خود، بنابراین با متخصص در این زمینه مشورت کنید. و اگر نه افسردگی شما به طور صحیحی درمان نخواهد شد.
اینکه فرد، بیماری روانی خود را تهدیدی برای مردانگی خود بداند
مثل خیلی از مردان دیگر، شاید به استقلال، مناعت طبع و وارستگی خود تاکید داشته باشید. شاید بیان احساسات مربوط به افسردگی خود را جدا از حالات مردانه خود بدانید و تمایلی برای بروز آنها نداشته باشید در صورتی که با بیان آنها می‌توانید افسردگی را سرکوب کنید.
بروز ندادن علائم افسردگی
علائم افسردگی مردان کمتر واضح می‌باشند. برای نمونه، شاید برای نهان کردن علائم افسردگی از نوشیدنی‌های الکلی استفاده کنید. همچنین امکان دارد که بیشتر از علائم جسمی افسردگی بنالید تا از مشکلات رفتاری و احساسی آن. و شاید علائم افسردگی شما با علائم افسردگی معمول همخونی نداشته باشد. همه اینها بررسی افسردگی مردان را سخت‌تر می‌سازد و همچنان در پرده‌ای از ابهام باقی می‌ماند.
مخالفت با درمان بیماری روانی
گاهی اوقات، با وجود اینکه افسردگی مردان مشخص می‌شود اما با درمان خود مخالفت می‌کنند. شاید نگران خراب شدن وجه خود در محل کار خود می‌باشند یا فکر می‌کنند دیگر خانواده و دوستان به آنها احترام نمی‌گذارند.

تحقیق درباره هنر قلمکاری