ضرورت تلاش برای ترویج مفهوم «عدالت آموزشی»

مطالبی که بیان خواهم کرد، نه‌فقط از دریچه دید یک فعال حوزه کودک است که داوطلبانه و با علاقه‌مندی به سرگذشت فرد فردِ کودکان می‏نگرد، بلکه از منظر یک روان‌شناس مطرح می‌شود که به نحوه بزرگ‌شدن کودکان و چگونه‌شدن آنها نگریسته‏ است. از سوی دیگر باز هم به دلیل همین ترکیب روان‌شناسی و قبول مسئولیت اجتماعی، می‏افزایم که با خشنودی شاهد بوده‏ام که چگونه بارورشدن ذهنیت‏ها برای هرگونه تصمیم‏سازی و تصمیم‏گیری در عرصه‌های سیاسی و اجتماعی تعیین‌کننده هستند. مثالی ازاین‌دست، تجربه‏ای است که در انجمن حمایت از حقوق کودکان اتفاق افتاد.

حدود ٢٠ سال پیش، زمانی‌که مشاهدات، ما را به سوی توجه به کودکان کار هدایت کرد و تلاش‌هایی را برای طرح این معضل در جامعه و دفاع از حقوق آنان آغاز کردیم، اصطلاح «کودکان کار» به نوعی مهجور بود، کسی آن را جدی نمی‏گرفت و صحبت یا اقدام جدی در این راستا انجام نمی‏شد؛ اما به‌تدریج این رویکردِ انکار تغییر کرد و مسئولیت‏هایی پذیرفته شد. این نمونه نشان می‌دهد هر موضوعی که به آن پرداخته، تعریف و جامعه هدف مشخصی از آن ارائه شود، دیده می‌شود. پس از آن نیز تجربه اقداماتی بود که در قالب یک سازمان مردم‌نهاد در حوزه کودک‏‏آزاری رخ داد و اگرچه متأسفانه آمار و واقعیت وجودی این معضل کم نشده؛ اما این جسارت ایجاد شده است که درباره این معضل بحث و راهکارهای مقابله با آن بررسی شود.

همایشی که با عنوان «توسعه و عدالت آموزشی» برگزار می‌شود، در بطن خود به طرح و تبیین مسئله رفع نابرابری می‏پردازد که محور تعیین‌کننده توسعه است. امید است با ادامه این اقدام، بحث عدالت آموزشی کودکان به دغدغه‌ای برای همه ما و به ویژه افراد تأثیرگذار جامعه بدل شود؛ البته نباید سهم خود را در تغییر شرایط موجود ناچیز شماریم، حداقل این است که اگر هریک از ما گامی کوچک در راستای بهبود وضعیت آموزشی کودکان برداریم یا حتی فقط به این موضوع به‌عنوان یک معضل اجتماعی بنگریم، تجمیع آنها باعث ایجاد افکار عمومی در این حوزه می‌شود و مسلما در بلندمدت برای سیاست‏گذاران و دولتمردان به اولویت تبدیل می‌شود و بر آینده فرزندان‏مان تأثیر می‌گذارد.

نابرابری آموزشی فقط ناشی از فقر اقتصادی نیست
زمانی‌که از عدالت آموزشی صحبت می‌شود، به این معنی است که جای خالی عدالت حس شده ‏است. به یاد دارم در یک همایش بین‏المللی، یک پژوهشگر اهل اسکاندیناوی می‏گفت، در آن کشور بسیار مرفه از نظر او، در مدرسه گروهی از کودکان دچار فقر هستند، زمانی‌که از او در مورد مفهوم فقر پرسیده شد، پاسخ داد کودکانی که در کلاس درس خود کامپیوتر به‏روز و مدرن ندارند، دچار فقر آموزشی هستند. از سوی دیگر در نگاهی جهانی می‌دانیم کودکانی هستند که حتی به آب آشامیدنی سالم دستری ندارند، بنابراین مفهوم فقر در جای خود مفهومی نسبی و منطقه‏ای است.

در کشور ما نیز مسئله نابرابری اَشکال متفاوتی دارد. بخشی مربوط به فقر اقتصادی است مانند فقری که در شرایط حاشیه‏نشینی، دوردست‌بودن روستاها و صعب‌العبوربودن آنها وجود دارد و به‏صورت آشکار معضل فقر و نابرابری برای دسترسی به شرایط آموزشی مناسب را ایجاد می‌کند و بخش دیگر مربوط به وجود آسیب‌های اجتماعی است که باعث این نابرابری آموزشی می‌شوند؛ مانند پیامدهای اعتیاد و طلاق والدین بر کودکان آنها که اگرچه این کودکان می‌توانند در مدرسه حضور یابند؛ اما نمی‌توانند از امکانات موجود آموزشی به‌خوبی بهره‌مند شوند.

بنابراین اگرچه فقر مادی آشکار است؛ اما فقرهای عاطفی و فرهنگی آن‌قدر آشکار نیست و برای رفع آنها اقدامات کمتری نیز صورت می‌گیرد. بسیاری از کودکان هستند که نیازمند حمایت‏های ویژه‏اند‏ تا از ورطه آثار سوء مشکلات خانوادگی رها شوند و اینجاست که نگاه به عدالت آموزشی از منظری کلان‏تر، قدری پیچیده‌تر می‌شود.

تأثیر فقر بر  روان انسان‌ها
با بهره‏گیری از روان‌شناسی می‌توان به این مهم پرداخت که فقر و به‌ویژه فقر اقتصادی، چه تأثیری بر روان انسان دارد. در روان‌شناسی برای شناخت بهتر انسان‌ها، ویژگی‌هایی که شخصیت فرد را تشکیل می‌دهند به ابعاد جسمانی، هیجانی- عاطفی، شناختی و رفتاری- اجتماعی تفکیک و به این می‏پردازند که هریک از این ابعاد، در یک انسانِ درحال‌رشد در چه بسترهای مناسب یا نامناسبی فرصت رشد و تحول می‏یابد و حضور انسان در عرصه زیستن با چه ویژگی‌های جسمانی و در چگونه تعاملات اجتماعی شکل می‏گیرد. در ادامه، نگاهی به این چهار بُعد می‏اندازیم، برای اینکه بتوانیم با دنیایی که کودکان در شرایط نامساعد در آن رشد می‌کنند، همراه شویم و رسیدن به این نتیجه که نمی‌توان در آینده از آنها انتظار معجزه و تاب‏آوری‌هایی را داشت که بتوانند این کاستی‏ها را بدون حمایت و خود‏به‏خود جبران کنند.

 تحول بُعد جسمانی کودک
 اگرچه خوشبختانه مسئله زایمان و دسترسی به امکانات پزشکی در کشور ما ارتقا یافته است؛ اما اگر مادری خود فقیر باشد و تغذیه مناسب نداشته باشد، مسلما سلامت جسمانی فرزندش نیز در خطر است. تغذیه در کودکانی که در خانواده‌های فقیر رشد می‌کنند، در ادامه راه رشد و تکامل جسمانی آنها نامساعد است. تغذیه نامناسب در این خانواده‌ها یا ناشی از ناآگاهی است یا اگر درباره نوع مناسب تغذیه نیز اطلاعات کافی داشته باشند، به دلیل فقر مالی نمی‌توانند به منابع مناسب تغذیه دست یابند. بدیهی است در خانواده‌های پرجمعیت، درآمد ناکافی و فقر فرهنگی مسئله تغذیه کودک و اینکه چگونه باید از جسم او مراقبت کرد، مورد بی‌توجهی قرار می‌گیرد. مثال ساده این است که صبحانه کافی و کامل، میزان بهره‏مندی کودک از آموزش‏های مدرسه‏ را افزایش می‌دهد که به‏خصوص در مناطق حاشیه ‏نشین به آن توجه نمی‌شود.

تحول عواطف و هیجانات کودک
اگر در خانواده‌ای مادر مضطرب باشد، مسلما فرزندانی مضطرب تربیت می‌کند، زیرا در ارتباطات میان افراد استرس‏ها به گونه‏ای مرموز منتقل می‌شوند. پس می‌توان انتظار داشت که اضطراب‏های ناشی از فقر به فرزندان خانواده منتقل شوند. این وضعیت باعث می‌شود که کودک با اعتمادبه‌نفس ناکافی رشد کرده و در ارتباطات آینده خود تحت تأثیر این مسئله قرار گیرد. پس توانمندی‏های عاطفی و هیجانی در بستر خانواده‏ای پی‏ریزی می‌شود که حداقل تعادل و اطمینان را درون خود ندارد. وقتی کودکی با این ویژگی‌های نامناسب به مدرسه می‌رود، با مشکلات زیادی مواجه می‌شود. این کودکان اعتمادبه‌نفسی پایین‏تر از دیگران دارند و از دانش‌آموزان دیگر دوری می‌کنند یا رفتار خشونت‌آمیزی با آنها دارند و با شخصیت متزلزلی که دارند، نمی‌توانند با معلمان و مدیر، ارتباط مناسبی برقرار کنند. در بسیاری کشورها برای کودکانی که قبل از ورود به مدرسه با چنین محرومیت‌هایی مواجه هستند، برنامه‌های جبرانی تدارک دیده می‌شود؛ ازجمله سیستم پیش‌دبستانی ساختار‏یافته و اجباری که به جبران بخشی از محرومیت‌های این کودکان می‌پردازد تا با آمادگی بیشتری وارد مدرسه شوند.

 تحول بُعد شناختی کودک
برای اهمیت این بُعد، فقط به یک مثال بسنده می‌کنم. پژوهشی بسیار مغتنم از سوی وزارت آموزش‌و‏پرورش کشورمان در سراسر ایران انجام گرفته است که نشان می‌دهد تعداد واژگان آغازین در دسترس کودکان برای ورود به مدرسه از ٢٠٠ واژه در مناطق محروم تا ٧٠٠ واژه در مناطق متوسط‌نشین شهر تهران متغیر است. دامنه این تفاوت، شگفت‏انگیز و تکان‌دهنده است. در بسیاری پژوهش‌ها، رابطه میان دسترسی به گنجینه واژگان با نحوه اندیشیدن اثبات شده است، ما با واژگان‏مان فکر می‌کنیم، رشد می‌کنیم و زمانی‌که تعداد آنها کم باشد، در چرخه محدودتری می‏اندیشیم. پس باید کودکان محروم از این گنجینه را به موقع دریابیم.

 تحول مهارت‌های رفتاری- اجتماعی کودک
کودکانی که وضعیت جسمانی نامساعد و دلبستگی‌های ناایمن و رفتارهای اجتنابی بیشتری نسبت به جامعه داشته‏اند، وقتی به مدرسه‏ وارد می‌شوند در آنجا نیز به دلیل مغایربودن برخی رفتارهای‌شان با آنچه به‌عنوان هنجار در مدارس جریان دارد، به حاشیه رانده می‌شوند. این جذب‌نشدن چه از طرف سایر دانش‏آموزان و چه از طرف معلمان، موجب ایجاد احساس طردشدگی و ناکامی بیشتر می‌شود و در نتیجه، کودک محروم در مقایسه با دانش‌آموزان با پیشینه متعادل‏تر، با سدی در برابر برقراری روابط سازنده اجتماعی و کسب مهارت‌های اجتماعی مواجه می‌شوند و در این چرخه، واکنش‌هایی که دریافت می‌کنند نیز برای رشد اجتماعی آنها مناسب نیست. نتیجه حاصل از معادلات بالا نمی‌تواند انسان‌هایی متعادل، مسئول و سعادتمند باشد. کودکان محرومِ امروز، گوشه‏گیران منفعل یا بزهکاران فردا خواهند بود.

 بنابراین مسئله عدالت آموزشی بسیار فراتر از ساخت یک مدرسه مجهز با نیمکت، تخته و ساختمان باکیفیت است که البته در جای خود حق همه کودکان است، بلکه در مدرسه باید ساختاری طراحی شود که به ترمیم روان آسیب‏دیده کودکان محروم نیز پرداخته شود، ضروری است که برای آنها کار مشاوره و مددکاری انجام گیرد تا استعدادهای سرکوب‌شده و ناشناخته آنها شناسایی شود. مدرسه باید زخم‌های این کودکان را التیام بخشد، ‏کودکان را به مسیری عادی برای شکل‏گیری احساس عزت نفس، اعتمادبه‏نفس و ابراز وجود هدایت کند و حس شایستگی را که به گفته اریکسون باید در مدرسه شکل گیرد، برایشان به ارمغان آورد.به‌دیگرسخن، مدرسه باید بتواند شرایطی را ایجاد کند که کودکان بتوانند موانع تحمیل‌شده بر روان و شخصیت‏شان را کنار زده و در جریان عادی زندگی قرار گیرند. وقتی از عدالت آموزشی واقعی سخن گفته می‌شود، به‌نظر می‏آید باید خانه را کوبید و از نو ساخت تا انسانی تازه در ساختار دیگری از مدرسه شکل گیرد؛ ساختاری فراتر از سوادآموزی و صرفا خواندن دروسی مانند ریاضی و علوم و ...، بلکه ساختاری که جبران‏کننده کاستی‏ها باشد.

مدرسه باید مکانی باشد تا انسان‌ها را شبیه یکدیگر و برای ورود به جامعه‏‏ای همخوان، هم‏سو و هماهنگ هدایت کند، اما باید دید آرمان‌های مدرسه ما چیست، آیا رعایت حقوق کودک که شامل حقوقی مانند حق اظهارنظر، حق داشتن تفکر انتقادی، حق بازی، حق تجربه خوبی‏های زندگی و حق مشارکت است در آرمان‌های مدرسه ما جایی دارد؟ همه اینها را می‌توان به آسانی در مدارس آموزش داد. با به‌وجودآوردن ساختارهای مناسب حتی می‌توان در مدرسه به آسانی کودکان را در برابر اعتیاد و رفتارهای پرخطر واکسینه کرد. درنتیجه، عدالت آموزشی، عدالتی صرفا ساختمانی و سخت‏افزاری نیست؛ بلکه عدالتی محتوایی است که در آن، برای ساختن نسل‏هایی باکیفیت تلاش و برنامه ‏ریزی می‌شود.

بزرگان درباره هوش مصنوعی چه دیدگاهی دارند؟

حمیدرضا تائبی/ ماهنامه شبکه - شماره 173

نگرانی از هوش‌ مصنوعی موضوعی نیست که توسط یک فرد یا یک سازمان یا جریان خاصی به وجود آمده باشد. دانشمندان و بزرگان فناوری هر یک در مقاطع زمانی مختلف نگرانی خود را از بابت آن اعلام کرده‌اند. نکته جالبی در صحبت‌های این افراد وجود دارد، هر یک از آن‌ها از دریچه دید خود به آن نگاه کرده‌اند، اما همگی متفق‌القول هستند که هوشمندی بیش از اندازه هوش‌ مصنوعی دردسرهای جدی را به همراه خواهد داشت. در ادامه، نگاهی به دیدگاه‌های این افراد خواهیم داشت.

تاریخ: پانزدهم ژوئن 2014 

صاحب نظر: استفان هاوکینگ 
دیدگاه: هوش مصنوعی  یک خطر واقعی است. 

فیزیک‌دان معروف در پانزدهم ژوئن سال گذشته میلادی در برنامه تلویزیونی شبکه HBO به‌نام Last Week Tonight شرکت کرد و دیدگاه‌های خود را درباره هوش‌ مصنوعی به سمع و نظر مخاطبان این برنامه رساند. او در این برنامه تلویزیونی گفت‌و‌گوی عمیقی را با جان اولیور انجام داد. مهم‌ترین محور این گفت‌وگو در ارتباط با هوش‌ مصنوعی بود. جان اولیور از هاوکینگ سؤال کرد: «همانند بسیاری از مصنوعات هوشمند، آیا هوش‌ مصنوعی برای ما مضر یا اصلاً کشنده است؟» هاوکینگ در پاسخ به او گفت: «هوش‌ مصنوعی در آینده‌ای نه چندان دور به یک خطر واقعی تبدیل می‌شود.» اولیور در ادامه از هاوکینگ سؤال کرد: «چرا من نباید از مبارزه با یک روبات هیجان‌زده شوم؟» هاوکینگ یک پاسخ علمی به او داد: «شما در این مبارزه بازنده خواهید بود.» اولیور در ادامه به هاوکینگ گفت اگر این ابرکامپیوتر قدرتمند وجود نداشت، شما نمی‌توانستید با من به گفت‌وگو بپردازید. هاوکینگ (یا به عبارت دقیق‌تر روبات هاوکینگ‌نما) به او جواب داد: «تو یک احمق هستی.» هاوکینگ در پایان صحبت‌های خود هشدار داد، این احتمال وجود دارد که روبات‌ها راهی برای ارتقا و پیش‌رفت خود پیدا کنند، پیش‌رفتی که دقیقاً به نفع انسان‌ها نباشد. 

تاریخ: دوم مه 2014 
صاحب نظر: استیو وزنیاک
دیدگاه: ما بیش از اندازه ماشین‌ها را بزرگ کرده‌ایم.

«هر کاری که انجام می‌دهید باید حداقل کمی تفریح در آن وجود داشته باشد، اما هر ایده‌ای که می‌تواند جهان ما را تغییر ‌دهد، لزوماً با اهمیت نیست. من عاشق فناوری هستم و خود شخصاً آن ‌را مورد آزمایش قرار می‌دهم. من حداقل پنج آی‌فون و چند تا گوشی آندروییدی دارم. من آینده‌ای را تصور می‌کنم که ماشین‌ها بتوانند به فرزندان ما آموزش دهند، اما بیش از اندازه هوش‌ مصنوعی را هوشمند کرده‌ایم و این اتفاق از مدت‌ها قبل آغاز شده است. ماشین‌ها دویست سال پیش برنده شده‌اند. ما آن‌ها را بیش از اندازه مهم کرده‌ایم و همین موضوع باعث می‌شود تا هوش‌ مصنوعی تهدیدی جدی برای بقای ما باشد. در حال حاضر، خلاقیت مهم‌ترین ابزاری است که انسان‌ها در اختیار دارند. شبیه به افرادی همچون هاوکینگ و ماسک، من هم بر این باور هستم که آینده ترسناک و بسیار بسیار بدی در انتظار بشریت قرار دارد. اگر دستگاه‌هایی طراحی کنیم که مراقب تمام حالات ما باشد، سرانجام آن‌ها می‌توانند سریع‌تر از انسان‌ها فکر کنند و به‌راحتی از دست انسان‌ها خلاص شوند.» او در ادامه صحبت‌های خود افزود: «از این موضوع نگران هستم که روزگاری ما به حیوانات خانگی ماشین‌ها تبدیل شویم.»

تاریخ: هجدهم ژوئن 2014 
صاحب نظر: ایلان ماسک
دیدگاه: من نگران یک (نابودگر)  ترمیناتور هستم.

در مصاحبه‌ای که ایلان ماسک هجدهم ژوئن سال گذشته میلادی با CNBC داشت، اعلام کرد بیش از اندازه نگران هوش‌ مصنوعی است و این احتمال وجود دارد که هوش مصنوعی به چشم شیطان تبدیل شود. ماسک در ادامه صحبت‌های خود افزود: «فیلم‌های مختلفی در این زمینه وجود دارد، «ترمیناتور» یکی از آن‌ها است. نتایجی که در این فیلم‌ها نشان داده می‌شود، بسیار ترسناک است. ما باید اطمینان حاصل کنیم هوش‌ مصنوعی پیامدهای خوبی برای ما همراه دارد. اما این دیدگاه خوب یک عیب بزرگ نیز دارد. شما نمی‌توانید اطمینان حاصل کنید همه چیز خوب پیش می‌رود. در حال حاضر، تقلید از مغز انسان یک سرگرمی محسوب می‌شود، اما در آینده اوضاع رنگ دیگری به خود خواهد گرفت.» او در ادامه صحبت‌های خود افزود: «بهترین روش برای پیش‌گیری از چنین پیامدی پیاده‌سازی مکانیسم کنترل انسانی است.»

تاریخ: اول مه 2014
صاحب نظر: استفان هاوکینگ
دیدگاه: به ‌نظر می‌رسد برتری از آن هوش مصنوعی است. آیا ما هوش مصنوعی را آن ‌گونه که باید جدی گرفته‌ایم؟

استفان هاوکینگ، مدیر تحقیقات ریاضیات کاربردی و فیزیک‌دان کمبریج و برنده جایزه فیزیک بنیادی در زمینه گرانش کوانتومی در سال 2012؛ استوارت راسل، پروفسور علوم کامپیوتر در دانشگاه برکلی کالیفرنیا و یکی از نویسندگان کتاب «نگرش مدرن به هوش مصنوعی»؛ مکس تگ مارک، پروفسور فیزیک در مؤسسه تحقیقاتی MIT و نویسنده ریاضیات جهان ما؛ فرانک ولیچک، پروفسور فیزیک در MIT و برنده جایزه نوبل 2004 به خاطر کار روی نیروی هسته قوی، در نامه‌ای که سال 2014 منتشر کردند، نوشتند: «طراحی موفقیت‌آمیز هوش مصنوعی بزرگ‌ترین رخداد تاریخ بشریت است. اما متأسفانه این اختراع می‌تواند پایان راه بشریت باشد، مگر آن‌که یاد بگیریم چگونه از به وجود آمدن خطر پیشگیری‌ کنیم.» 

تاریخ: دوم دسامبر 2014 
صاحب نظر: استفان هاوکینگ
دیدگاه: هوش مصنوعی می‌تواند بدترین کابوس انسان‌ها باشد.

پروفسور استفان هاوکینگ، دانشمند برجسته انگلیسی، می‌گوید: «تلاش برای ساخت ماشین‌هایی که توانایی فکر کردن دارند، تهدیدی جدی برای موجودیت انسان‌ها به شمار می‌رود. تلاش برای طراحی هوش‌ مصنوعی کامل (هوشمندی کامل اکنون در اختیار انسان‌ها قرار دارد) به معنای تلاش برای پایان دادن به بشریت است.» پروفسور هاوکینگ بر این باور است که شکل فعلی و ابتدایی هوش مصنوعی که ما این روزها از آن استفاده می‌کنیم، برای ما کارآمد و قابل قبول است. اما نگرانی او از بابت ساخت ماشین‌هایی است که جلوتر از انسان‌ها باشند. هاوکینگ در بخشی از صحبت‌های خود می‌گوید: «هوش‌ مصنوعی این توانایی را دارد که خود را خاموش و اقدام به بازطراحی قدرتمندتری از خود کند. اما در نقطه مقابل تکامل بیولوژیکی انسان‌ها قرار دارد که با سرعت کمی همراه است و نمی‌تواند با هوش‌ مصنوعی به رقابت بپردازد. اما مردم از این موضوع اطلاع ندارند. در حالی‌ که در کوتاه‌مدت تأثیر هوش‌ مصنوعی به کنترلی بستگی دارد که روی آن اعمال می‌شود. در درازمدت تأثیر آن به این موضوع بستگی دارد که آیا اصلاً قابل کنترل خواهد بود یا نه؟»

تاریخ: سوم اوت 2014 
صاحب نظر: ایلان ماسک
دیدگاه: خطر هوش‌ مصنوعی از سلاح‌های هسته‌ای بیش‌تر است.

کارآفرین بزرگی که به شکل‌های مختلف فناوری را در بخش‌هایی همچون ماشین‌های برقی مورد استفاده قرار داده است، نگرانی عمیقی نسبت به هوشمندی فوق‌العاده فناوری دارد. ایلان ماسک میلیاردر و مخترع بزرگی که معتقد است، در آینده انرژی خورشیدی و ماشین‌های برقی انسان‌ها را به خانه دوم آن‌ها مریخ می‌برد، می‌گوید آینده خطرناکی را مشاهده می‌کند که پر از ماشین‌های فوق‌العاده هوشمند است. او در توییتی که در سوم اوت سال گذشته میلادی منتشر کرد، اعلام کرد: «ما باید بیش از اندازه مراقب هوش‌ مصنوعی باشیم. هوش‌ مصنوعی این ظرفیت را دارد که خطرناک‌تر از سلاح‌های هسته‌ای باشد.» 

تاریخ: هفتم ژوییه 2015
صاحب نظر: لینوس توروالدز 
دیدگاه: خوش‌بین؛ هوش مصنوعی موضوع نگران‌کننده‌ای نیست.

تاکنون نظرات کارشناسانی را خواندیم که همگی از بابت قدرت مهارنشدنی هوش‌ مصنوعی ابزار نگرانی کرده‌اند. اما بد نیست بدانید، لینوس توروالدز که به خاطر طراحی هسته لینوکس معروف شده است، نظر دیگری در این زمینه دارد. او می‌گوید افرادی که از هوش‌ مصنوعی هراس دارند، انسان‌های ساده‌لوحی هستند. او در صحبت‌های خود به نقاط قوت هوش‌ مصنوعی اشاره می‌کند و می‌گوید ما هیچ‌گاه شاهد ظهور هوش مخربی همچون اسکای‌نت (در فیلم «ترمیناتور») نخواهیم بود. او معتقد است، کارشناسان این توانایی را دارند تا از هوش‌ مصنوعی در زمینه برنامه‌ریزی یا ترجمه زبان‌ها به یکدیگر استفاده کنند. او بر این باور است که برنامه‌هایی شبیه Google Now یا سیری چیزی بیش از یک خیال‌بافی نیستند و این برنامه‌ها ظرفیت آن ‌را ندارند تا در مقام هوش انسانی به فعالیت‌های خود بپردازند. 

تاریخ: بیست و هشتم ژانویه 2015 
صاحب نظر: بیل گیتس
دیدگاه: نگران قدرت مهارنشدنی هوش‌ مصنوعی هستم.

نزدیک به هشت ماه پیش جلسه پرسش و پاسخی با حضور بیل گیتس در Reddit انجام شد. بیل گیتس جدا از آن‌که بنیان‌گذار مایکروسافت بوده و انسان هوشمند عصر ما نام گرفته است، زمانی ‌که صحبت از نجات دنیا می‌شود، حاضر است پول خود را صرف این ‌کار کند. زمانی ‌که صحبت از هوش‌ مصنوعی به میان می‌آید، بیل‌ گیتس همچون استفان هاوکینگ و ایلان ماسک، مرد آهنین تسلا موتورز، نگران است که هوش‌ مصنوعی به تهدیدی برای بشریت تبدیل شود. در جلسه پرسش و پاسخی که چهارشنبه بیست و هشتم ژوئن سال جاری میلادی توسط Reddit برگزار شد، بیل ‌گیتس گفت: «می‌ترسم هوش‌ مصنوعی به چنان ظرفیت و پتانسلی دست یابد که داستان‌های فیلم‌های «ترمیناتور» و سه‌گانه «ماتریکس» به واقعیت تبدیل شود.» او صحبت‌‌های خود را این ‌گونه ادامه داد: «من در همان کمپینی هستم که نگران هوش‌ مصنوعی است. ماشین‌ها کارهای عادی زیادی برای ما انجام می‌دهند، در نتیجه نمی‌توانند زیاد باهوش باشند. کنترل کردن آن‌ها ایده خوبی است. اما بعد از گذشت چند دهه، هوش‌ مصنوعی به‌قدری قدرتمند خواهد شد که باید درباره آن نگران باشیم. من با ایلان ماسک و دیگران در این مورد موافق هستم، اما متوجه نمی‌شوم چرا دیگران از این بابت نگران نیستند.»

تاریخ: بیست و هشتم ژوییه 2015
صاحب نظر: استوارت راسل
دیدگاه: از بابت مسابقه تسلیحاتی ساخت سلاح‌های مبتنی بر هوش مصنوعی نگران است.

سایت NPR مصاحبه‌ای را با استوارت راسل، پژوهش‌گر هوش‌ مصنوعی، در بیست و هشتم ژوییه ترتیب داد. در این مصاحبه، راسل از بابت ساخت سلاح‌های هوشمندی هشدار داد که مستقل از انسان‌ها کار می‌کنند. راسل صحبت‌های خود را این ‌گونه آغاز کرد یک هواپیمای بدون سرنشین وسیله خودرانی است که از راه دور کنترل می‌شود. در این‌جا یک انسان این هواپیما را کنترل می‌کند و با استفاده از دوربین نصب شده روی هواپیما به مشاهده مناظر می‌پردازد. انسان تصمیم ‌می‌گیرد هدف چیست و آیا باید به هدف شناسایی شده موشکی شلیک شود یا خیر. اما برای یک سلاح هوشمند اوضاع به ‌گونه دیگری رقم می‌خورد، به‌ طوری که سلاح خود تصمیم می‌گیرد اکنون باید چه کاری انجام دهد. سلاح هوشمند خود تصمیم می‌گیرد به کجا برود. یک سلاح هوشمند خود تصمیم می‌گیرد هدفش را انتخاب کند و در نهایت خود تصمیم می‌گیرد چه کسی را باید به قتل برساند. در حال حاضر، در کشور کره جنوبی روبات‌هایی در بخش‌های غیر نظامی مستقر شده‌اند که می‌توانند در فاصله دو مایلی یک انسان را دنبال و با دقت بسیار بالایی به آن شلیک کنند. این ماشین در دو وضعیت مورد استفاده قرار می‌گیرد. در حالت نخست، برای کشتن یک انسان نیازمند یک مجوز انسانی است. اما اگر از این حالت تغییر وضعیت دهد، ماشین در وضعیت خودکار قرار می‌گیرد و خود اقدام به کشتن یک انسان می‌کند. 

زنگ خطرهای اوتیسم

ملیکا دختر یکی یکدانه‌ای بود که بعد از سال‌ها انتظار به دنیا آمد، دختر زیبا و شیرینی که از نگاه کردن به او سیر نمی‌شدی ولی از همان ماه‌های اول مادر و پدرش که عاشقانه دوستش داشتند کم و بیش متوجه شده بودند رفتارهای دخترشان مانند بقیه همسالانش نیست؛ مادر هنگام شیردادن عاشقانه نگاهش می‌کرد اما هیچ عکس‌العملی که حاکی از دریافت عشقش باشد از چشمان دخترش نمی‌دید، ملیکا یکساله شد همه بچه‌های فامیل در این سن مامان، بابا و کلمات ساده را به زبان می‌آوردند به‌جز الا ملیکا، او برخلاف بقیه بچه‌ها همیشه دلش می‌خواست تنهایی بازی کند. ملیکا یک اردک اسباب بازی چرخدار داشت، یکی از کارهای مورد علاقه‌اش چرخاندن چرخ‌های اردک به مدت خیلی طولانی بود این کارش اصلاً شبیه بچه‌های دیگر نبود. تا دو سالگی پدر و مادرش سعی می‌کردند رفتارهای دخترشان را پیش بقیه فامیل و دوستان توجیه کنند و به خودشان بقبولانند که فرزندشان مشکلی ندارد و طبیعی است ولی نگرانی‌ها و دلواپسی هایشان تمامی نداشت تا اینکه هر دو مصمم شدند فرزندشان را به زندگی عادی بازگردانند.

مهسا مقدم، کارشناس گفتاردرمانی با بیان اینکه اوتیسم یک اختلال رشدی است که در سال‌های اولیه زندگی کودک نمایان شده و تعاملات اجتماعی کودک را بیشتر از هر چیز تحت تأثیر قرار می‌دهد به «ایران» می‌گوید:« اوتیسم دامنه و شدت بسیار وسیعی دارد. بعضی از این افراد به‌خوبی با اطرافیان ارتباط برقرار می‌کنند و گفتار قابل قبولی دارند ولی در برخی ممکن است آسیب در حدی باشد که فرد هرگز قادر به صحبت کردن نشود. در دوران کودکی درست زمانی که سایر کودکان از بودن با دیگران لذت می‌برند و از آنها می‌آموزند، یک کودک اوتیستیک به دنیای خود پناه می‌برد.»

به گفته او، این کودکان معمولاً لبخند هدفمند به دیگران نمی‌زنند و حالت انتظار برای در آغوش گرفته شدن در آنها وجود ندارد. به پدر و مادر وابستگی عاطفی زیادی ندارند و در محیط‌های غریبه احساس اضطراب جدایی نمی‌کنند. تماس چشمی ندارند یا اینکه تماس چشمی شان کوتاه است و زود قطع می‌شود. اکثراً واکنش خوبی به اسمشان نشان نمی‌دهند که گاه تصور می‌شود دچار مشکل شنوایی هستند. آنقدر که به اشیا توجه می‌کنند، به اطرافیان توجه ندارند و بیشتر برای برطرف کردن نیازهایشان مثلاً نیاز به آب و غذا یا اسباب بازیشان به آنها مراجعه می‌کنند. گاهی این کودکان بی‌خبر حمله کرده و بدون هیچ انگیزه و محرکی به دیگران آسیب می‌زنند. پایین بودن احساس خطر و عدم واکنش به ضربه و سوختگی نیز گاهی دیده می‌شود که می‌تواند ناشی از مشکلات حسی موجود در این کودکان باشد. چرخیدن و چرخاندن وسایل بخصوص چرخ ماشین و ردیف کردن اسباب بازی‌ها جزو علایق بارز این گروه است. معمولاً واکنش زیادی به آهنگ‌هایی مثل پیام‌های بازرگانی و زیرنویس تلویزیون دارند و وقتی هیجانی می‌شوند شروع به کارهای تکراری مثل تکان دادن سریع دست‌ها یا دویدن در فضای خانه می‌کنند.

اختلال یکپارچگی حسی
در زمینه این بیماری این پرسش وجود دارد که اختلال یکپارچگی حسی که در کودکان اوتیستیک بسیار مطرح می‌شود چیست؟
مقدم در پاسخ به این سؤال ادامه می‌دهد: الن ناتبم در کتاب آرزوهای کودکان مبتلا به اوتیسم این موضوع را به شکل قابل فهمی از زبان یک فرد اوتیستیک بیان می‌کند، این فرد بیمار می‌گوید: «مناظر، بوها، طعم‌ها و لمس چیزها که برای شما آن قدر معمولی هستند و شاید به طور عادی به آنها توجه نکنید، می‌تواند برای من دردناک و آزاردهنده باشد. محیطی که باید در آن زندگی کنم اغلب به نظر آزار دهنده می‌رسد. گوش‌های من ممکن است بیش از حد تیز باشند. گویی ده‌ها نفر به یک باره در اطرافم حرف می‌زنند. دستگاه قهوه ساز پت پت می‌کند. دستگاه چرخ گوشت قیژ قیژ می‌کند. بچه‌ای گریه و زاری راه انداخته است. چرخ دستی جیر جیر می‌کند. مهتابی پرپر می‌زند. مغزم اینها را از صافی رد نمی‌کند و کله‌ام در حال ترکیدن است.

شاید بویایی من خیلی قوی باشد. ماهی‌های روی پیشخوان چندان تازه نیستند. آدمی که کنارمان ایستاده امروز دوش نگرفته است. اغذیه فروشی برای تبلیغ، سوسیس عرضه می‌کند. نوزادی که در صف، جلوتر ماست، پوشک خود را خیس کرده است. در راهروی سوم فروشگاه ترشی‌هایی را که بوی تند آمونیاک دارند از روی زمین پاک می‌کنند. نمی‌توانم همه اینها را دسته ‌بندی و مرتب کنم. به شکل خطرناکی حالم دارد به هم می‌خورد.

چون دید محور هستم، ممکن است ابتدا حس بینایی من بیش از حد تحریک شود. نور مهتابی نه تنها خیلی روشن است، وزوز نیز می‌کند. انگار که اتاق می‌لرزد و این چشمانم را اذیت می‌کند. نور‌های مرتعش پرش دارند و دیدم را منحرف می‌کنند. گویی که فضا مرتب تغییر می‌کند. چیزهای زیادی در اطراف من هستند که نمی‌توانم روی آنها تمرکز کنم مانند تابش شدید نور از پنجره، پنکه‌های سقفی در حال حرکت و افراد زیادی که در اطرافم حرکت می‌کنند. همه اینها بر حواس دهلیزی و عمقی من اثر می‌گذارند و حالا حتی نمی‌توانم موقعیت بدنم را در فضا مشخص کنم.» این صحبت‌ها می‌توانند تنها بخشی از مشکلات حسی این کودکان باشد!

آیا کودکم اوتیسم دارد؟
اگر به وجود اوتیسم در کودک مان مشکوک شدیم چه کاری باید انجام دهیم؟
این کارشناس گفتاردرمانی در پاسخ به این سؤال می‌گوید:« برای تشخیص اوتیسم آزمایش طبی خاصی وجود ندارد. متداول‌ترین تست‌هایی که توسط تیم پزشکی انجام می‌شود شامل تست شنوایی برای اطمینان از وضعیت شنوایی کودک، تست سنجش سرب که با توجه به نتایج آزمایش هایی که نشان داده‌اند در خون کودکان مبتلا به اختلالات رشدی میزان سرب بالاتر است انجام می‌شود، تست الکتروآنسفالوگرافی (EEG) برای بررسی وجود تشنج همراه با اوتیسم و عکسبرداری از مغز (MRI-CT SCAN)که البته کمکی به تشخیص اوتیسم نمی‌کند و گاهی برای اطمینان از سالم بودن مغز و نبود اختلالات دیگر توسط متخصص مغز و اعصاب انجام می‌شود.» به گفته او، تشخیص دقیق اوتیسم تنها بر اساس مشاهده وضعیت ارتباطی و رفتاری کودک و تاریخچه‌گیری کامل از خانواده توسط تیم درمانی صورت می‌گیرد.

بالا بردن مهارت‌های کودک اوتیسمی
مقدم با تأکید بر اینکه کودک مبتلا به اوتیسم باید مرتباً تحت نظر باشد و سطح مهارت‌های ارتباطی و رشدی او با همسالانشان مورد مقایسه قرار گیرد، ادامه می‌دهد: در تیم درمان تشخیص اولیه و در صورت نیاز تجویز دارو بر عهده روانپزشک اطفال است، کاردرمان جسمی کمک می‌کند تا فرد مهارت‌های زندگی روزمره مثل لباس پوشیدن و غذا خوردن را به دست آورده و با تمرین‌های مختلف به بهبود اختلالات حسی حرکتی کودک کمک می‌کند، کاردرمان ذهنی نیز نقش مؤثری در بهبود تماس چشمی کودک، بهبود توجه و تمرکز و کاهش حرکات کلیشه‌ای کودک دارد.

این گفتار درمان در پایان اضافه می‌کند: افزایش دامنه لغات کودک، افزایش طول جملات و نحوه برقراری ارتباط نیز در حیطه وظایف آسیب شناس گفتار و زبان (گفتاردرمانگر) است. در صورتی که کودک اوتیستیک نتوانست با روش‌های درمانی به گفتار قابل قبول برسد گفتاردرمانگر باید از روش‌های جایگزین مثل علایم و تصاویر یا کتابچه‌های ارتباطی برای ایجاد ارتباط بین کودک و اطرافیان استفاده کند.

فناوری به کدام سو می رود؟

نیم نگاه

 فناوری که امروز مورد استفاده قرار می‌دهیم از تصورات و تخیلات انسانی شکل گرفته و همین مسأله باعث شده است تا با قطعیت کامل پیش‌بینی شود که زندگی در کنار روبات‌ها طی 30 سال آینده امری معمول برای انسان خواهد بود. هوش مصنوعی و توسعه آن مهم‌ترین گام فناوری در سه دهه آینده است و این روزها دانشگاه سلطنتی لندن گام‌هایی در این زمینه برمی‌دارد که به طور قطع می‌توان نتایج آن را در قالب زندگی روبات‌ها با انسان تجربه کرد.

  مدیر فناوری‌های آینده گوگل بر این باور است که طی 30 سال آینده مراکز داده به صورت کاملاً متفاوت مورد استفاده قرار می‌گیرند و تولد سیستم‌های پردازش ابری در چند سال اخیر باعث می‌شود آینده مراکز داده به‌صورت کامل تغییر کند.  اگرچه زندگی امروز برای مردمان دهه 1980 باورنکردنی به نظر می‌رسید، ولی باید اعتراف کرد آنچه طی 30 سال آینده در عرصه فناوری رخ می‌دهد هم برای ما باورنکردنی خواهد بود. خودروهای پرنده،‌ روبات‌های هوشمند، حسگرهای بیومتریک،‌ شبکه‌های شخصی، مراکز داده پیشرفته و در مجموع زندگی دیجیتالی بخشی از اتفاقاتی هستند که سال 2045 میلادی شاهد آنها خواهیم بود.

بیست‌ودوم نوامبر 1985 فیلمی با نام «بازگشت به آینده» در سینماهای سراسر جهان اکران شد و برای نخستین بار تخیلات انسان را در مورد آینده به نمایش گذاشت. هم‌اکنون 30 سال از آن زمان گذشته و در حالی که برخی از آن تخیلات هنوز محقق نشده است، گروهی از کارشناسان فناوری جهان همایشی را با عنوان Hill Valley در تگزاس امریکا برگزار کردند تا نشان دهند 30 سال بعد در سال 2045 میلادی فناوری چه پیشرفت‌هایی را پیش‌روی خود می‌بیند. انسان همواره تمایل دارد از آینده باخبر شود و همین انگیزه باعث شده است تا همایش این دانشمندان مورد توجه کاربران جهانی قرار بگیرد.

 همخانه‌ای به‌نام روبات
فیلمی که 30 سال پیش اکران شده بود نشان می‌داد انسان در آینده می‌تواند سوار بر وسایلی شود که حرکت روی زمین و آسمان را برای او امکانپذیر می‌کند و حتی با این دستگاه می‌توان وارد دریا شد. «ایلان ماسک» مدیر شرکت خودروسازی Tesla طی سخنرانی خود در این کنفرانس اعلام کرد طی 30 سال آینده شرایط به گونه‌ای تغییر می‌کند که تقریباً تمام وسایل نقلیه جهان مجهز به انرژی الکتریسیته می‌شوند و بیش از 80 درصد آنها امکان پرواز در آسمان را در اختیار می‌گیرند. به گفته او در سال 2045 میلادی شرایط به گونه‌ای تغییر می‌کند که خیابان‌های آسمانی در سراسر جهان تأسیس شده‌اند و انسان حتی ترافیک در این خیابان‌ها را هم تجربه می‌کند.

برای آن دسته از ما که نخسین روزهای ظهور اینترنت را تجربه کردیم، آینده با اتومبیل‌های پرنده تعریف می‌شود. اگرچه برخی فیلم‌های علمی-تخیلی هم به این مسأله اشاره کرده‌اند، ولی مدیر خودروسازی Tesla این اتفاق را کاملاً عملی می‌داند. با این وجود «گرِگ نیکولاس» از ایده‌پردازان فناوری در دره سیلیکون بر این باور است که خودروهای پرنده آینده عرصه فناوری را شکل نمی‌دهند و در عوض،‌ این روبات‌ها هستند که عرصه فناوری را در دست می‌گیرند.

او طی سخنرانی خود گفت: «فناوری که امروز مورد استفاده قرار می‌دهیم از تصورات و تخیلات انسانی شکل گرفته است. همین مسأله باعث شده است تا با قطعیت کامل پیش‌بینی کنم که زندگی در کنار روبات‌ها طی 30 سال آینده امری معمول برای انسان خواهد بود. هوش مصنوعی و توسعه آن مهم‌ترین گام فناوری در سه دهه آینده است و این روزها دانشگاه سلطنتی لندن گام‌هایی در این زمینه برمی‌دارد که به طور قطع می‌توان نتایج آن را در قالب زندگی روبات‌ها با انسان تجربه کرد».

پیشرفت‌های صورت گرفته در زمینه حسگرهای هوشمند و فناوری‌های جدید در زمینه بیومکانیک باعث شده است برای نخستین بار روبات‌هایی با شکل و شمایل انسان ساخته شوند و حتی روی بدن آنها از سطحی شبیه پوست بدن انسان استفاده شود. اگر شما ساکن یکی از شهرهای بزرگ باشید، تا پایان دهه حاضر این روبات‌ها را از نزدیک مشاهده می‌کنید و می‌توانید یکی از آنها را برای خود خریداری کنید. البته هنوز سؤالات زیادی مطرح است که این روبات‌ها چگونه می‌توانند در کنار ما زندگی کنند و حضور آنها تا چه‌اندازه لازم است.

 آینده گوشی‌های هوشمند
مهم‌ترین اتفاق فناوری طی یک دهه گذشته روی کار آمدن تلفن‌های همراه و دیگر دستگاه‌های ارتباطی بود. اما به نظر شما طی 30 سال آینده چه اتفاقی برای گوشی‌های هوشمند می‌افتد؟

«جیمز کندریک» مدیر ایده‌پردازی مایکروسافت به این سؤال پاسخ داد و طی سخنرانی خود گفت: «با اطمینان کامل می‌توان گفت طی 30 سال آینده دستگا‌ه‌های تلفن همراه تقریباً در همه بخش‌های زندگی ما نفوذ می‌کنند و هیچ انسانی روی کره خاکی نمی‌تواند زندگی خود را بدون حضور آنها پیش ببرد. این اتفاق به واسطه گسترش شبکه‌های شخصی صورت می‌گیرد. شبکه‌های شخصی سیستم‌های کوچک و محدودی هستند که دستگاه‌های تلفن همراه ما به کمک آنها به یکدیگر متصل می‌شوند و زمانی که یک سیستم جدید نزدیک آنها قرار می‌گیرد،‌ به صورت خودکار آن را در اختیار می‌گیرند. سیستم ارتباطی آنها بسیار متفاوت است و هر دستگاه می‌تواند در قالب بخشی از دستگاه دیگر مورد استفاده قرار گیرد. در نهایت تمام این دستگاه‌ها به وب متصل می‌شوند و همین اتفاق باعث می‌شود هرچه که آرزو داریم در اختیارمان باشد.»

«کوین تافل» از دیگر کارشناسان حاضر در کنفرانس هم توضیح داد: «اگر همه اشیا و وسایلی که اطراف ما وجود دارند به یکدیگر متصل شوند چه اتفاقی می‌افتد؟ در چنین شرایطی محتوا از حالت منفعل به یک اتفاق کاربردی تبدیل می‌شود. برای 30 سال آینده ظهور پردازنده‌های بسیار کم‌مصرف و کوچکی را تصور کنید که به گیرنده بی‌سیم مجهز هستند و همه لوازم زندگی روزمره،‌ از تختخواب گرفته تا صندلی و کفش و میز به آن متصل می‌شوند و معنای جدیدی از زندگی را ارائه می‌دهند.»

او در ادامه فضای زندگی سال 2045 میلادی را این گونه توصیف کرد: «زمانی که بیدار می‌شوید تختخواب شما به صورت خودکار سیگنال‌هایی را به دستگاه چای‌ساز ارسال می‌کند و پس از آنکه صورت خود را بشویید،‌ چای داغ روی میز شما آماده است. از روی صندلی که بلند می‌شوید و پله‌ها را بالا می‌روید،‌ هر دو شیء مذکور به لامپ‌های خانه سیگنال ارسال می‌کنند تا چراغ‌ها بموقع روشن و خاموش شوند. این اتفاقات هوشمند و خودکار تا پایان شب که دوباره به تختخواب می‌روید به همین صورت ادامه دارد.»

  شبکه فناوری‌های پوشیدنی
اگر پیش‌بینی دانشمندان درست باشد و شبکه شخصی برای هر یک از ما راه‌اندازی شود، چه مزایایی در انتظارمان خواهد بود. برای پاسخ به این سؤال از «آلفرد پور» مدیر مرکز Health Tech Insider دعوت شد تا در کنفرانس حضور یابد. او طی سخنرانی خود گفت: «استفاده از حسگرهای هوشمند بیومتریک با قابلیت ذخیره‌سازی اطلاعات حیاتی بدن انسان برای افرادی که 30 سال پیش زندگی می‌کردند امری محال به نظر می‌رسد. ولی کاربران امروزی با پرداخت هزینه‌اندک می‌توانند چنین فناوری را در قالب‌های مختلف مورد استفاده قرار دهند. این فناوری‌ها در 30 سال آینده بزرگترین تحول را ایجاد می‌کنند و مزایای فناوری را برای مردم جهان به همراه می‌آورند. با این فناوری‌ها می‌توان مصرف انرژی را به میزان قابل ملاحظه‌ای کاهش داد، برای هر شخص به صورت مجزا دستگاه‌های کنترلی هوشمند ارائه کرد و گیرنده/فرستنده‌های رادیویی کوچک را به بدن همه انسان‌های روی زمین متصل کرد.»

اگر این اتفاق صورت گیرد، مردم دیگر نیازی به مراجعه حضوری و مستمر به پزشک ندارند و می‌توانند به صورت خودکار هر روز با پزشک معالج خود در ارتباط باشند. این فناوری‌ها هنوز در مراحل نخست شکوفایی خود به سر می‌برند، ولی در شرایط کنونی نیز به سیستم‌های تحلیل کلان داده‌ مجهز شده‌اند و از طریق خدمات پردازش ابری،‌ انسان را به یک موجود متصل به اینترنت تبدیل می‌کنند.

فناوری‌های پوشیدنی این روزها با قابلیت‌های ساده ارائه می‌شوند و حسگرهایی که در آینده برای آنها ارائه می‌شود، به گونه‌ای است که می‌توان آنها را مانند چسب زخم روی پوست بدن انسان متصل کرد. حتی برخی نمونه‌های اولیه از این سیستم‌ها ساخته شده است که زیر پوست بدن قرار می‌گیرند و بدون آنکه انسان بخواهد سیستم داخلی را کنترل کند، تمام سیگنال‌های مورد نیاز به مراکز مربوطه ارسال می‌شود.

تحول دیگری که طی 30 سال آینده شاهد آن خواهیم بود به مراکز داده مربوط می‌شود. «جیسون پِرلو» مدیر فناوری‌های آینده گوگل بر این باور است که طی 30 سال آینده مراکز داده به صورت کاملاً متفاوت مورد استفاده قرار می‌گیرند و تولد سیستم‌های پردازش ابری در چند سال اخیر باعث می‌شود آینده مراکز داده به‌صورت کامل تغییر کند. در آینده نه چندان دور سیستمهایی ارائه می‌شوند که میلیون‌ها هسته پردازشگر موازی دارند، حجم گسترده داده‌های ارسال شده از هر کاربر را در آن واحد تحلیل می‌کنند، فضاهای چندکاربری مبتنی بر نرم‌افزار هوشمند به واسطه آنها ارائه می‌شود و در مجموع هر سرویسی که در زندگی روزمره برای کاربران جهانی ارائه می‌شود از طریق این سیستم‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.

اگرچه زندگی امروز برای مردمان دهه 1980 باورنکردنی به نظر می‌رسید، ولی باید اعتراف کرد آنچه طی 30 سال آینده در عرصه فناوری رخ می‌دهد هم برای ما باورنکردنی خواهد بود. خودروهای پرنده،‌ روبات‌های هوشمند، حسگرهای بیومتریک،‌ شبکه‌های شخصی، مراکز داده پیشرفته و در مجموع زندگی دیجیتالی بخشی از اتفاقاتی هستند که سال 2045 میلادی شاهد آنها خواهیم بود. 

کارکردهای ملموس هوش‌ مصنوعی در زندگی روزمره ما

ماهنامه شبکه - شماره 173/ حمیدرضا تائبی

تقلید رفتار انسانی ساده‌ترین توصیفی است که می‌توان برای هوش‌ مصنوعی ارائه کرد. اما بی‌شک هدف هوش‌ مصنوعی این نیست که ماشین‌ها مشابه انسان‌ها رفتار کنند، بلکه هوش‌ مصنوعی در نظر دارد در مقامی والاتر علاوه بر یادگیری، توانایی تفکر انتزاعی، ارائه دانشی که برخاسته از منطق باشد، ارائه کند. به نظر می‌رسد نگرانی‌ها از بابت هوش‌ مصنوعی نه تنها پایانی ندارد، بلکه هر روز بر جمع بزرگانی که درباره پیامدهای آن هشدار می‌دهند، افزوده می‌شود.

استفان هاوکینگ سردم‌دار این قضیه است. اگر هم‌اکنون جست‌وجویی در منابع معتبر خبری همچون گاردین، این‌دیپندنت و... داشته باشید، مشاهده خواهید کرد، استفان هاوکینگ با این‌که خود از هوش‌ مصنوعی به عالی‌ترین شکل آن استفاده می‌کند، اما تمایل ندارد «انسان‌ها با دست خود هستی خود را نابود کنند.» برای مثال، در کنفرانسی که چند ماه پیش در لندن برگزار شد، هاوکینگ بار دیگر هشدار داد: «ما باید اطمینان حاصل کنیم کامپیوترها در مسیری هم‌سو با اهداف انسان‌ها قرار دارند.» هاوکینگ در گذشته به‌کرات درباره هوش‌ مصنوعی ابزار نگرانی کرده و در مقاله «بدترین اتفاقی که برای انسان‌ها رخ خواهد داد»، پیامدهای آن ‌را خیلی بدتر از اتفاقی که در سریال Real Housewives نشان داده شده است، توصیف کرده است. اما در یکی از سخن‌رانی‌‌های معروف خود گفته بود: «آینده ما در مسابقه قدرت، بین قدرت در حال رشد فناوری و خردی که ما از آن استفاده می‌کنیم، در جریان خواهد بود. موضوعی که ما از آن اطلاع دقیق و کافی داریم این است که نمی‌توانیم به خودمان اعتماد کنیم. 

این موضوع به اندازه کافی پیچیده و به‌صورت درونی در افکار ما تنیده شده است. ما به احتمال زیاد سعی خواهیم کرد هیولا‌هایی را بیافرینیم که ما را زنده زنده خواهند خورد. آن‌ها ابتدا ما را به لحاظ روانی و سپس به لحاظ فیزیکی خواهند بلعید.» هوش‌ مصنوعی آن ‌گونه که امروزه با آن آشنا هستیم، در تلاش است راهی پیدا کند تا بتواند گفت‌وگویی درست و دقیق با ما انجام دهد. در مکان فعلی به لحاظ زمان، هوش‌ مصنوعی به آن چنان قدرت و توانی نرسیده است که همچون فیلم انتقام‌جویان توانایی تخریب یک بلوک شهری را داشته باشد! اما جالب است که پروفسور جف هینتون، پژوهش‌گر گوگل، می‌گوید: «همه این موارد خیلی زود می‌تواند شروع به تغییر کند.» پروژه‌های هوش مصنوعی به شکل عجیب و موفقیت‌آمیزی با مجموعه‌ای از الگوریتم‌ها که به کامپیوترها چیزی به‌نام «حس مشترک» را در چند سال آینده پیشکش خواهد کرد، در حال طراحی و ساخت هستند. اما این به آن معنا نیست که از فردا هوش‌ مصنوعی را به کناری قرار دهیم و بگوییم خداحافظ هوش‌ مصنوعی! اگر کارشناسان حوزه فناوری بتوانند راه‌کار مطمئن و ایمنی برای کنترل بر هوش‌ مصنوعی پیدا کنند، اوضاع به شکل دیگری رقم خواهد خورد. امروزه هوش‌ مصنوعی جایگاه خود را به‌عنوان یک فناوری پیش‌برنده در شاخه‌‌های مختلف صنعت پیدا کرده است. از جمله این شاخه‌های پیش‌‌برنده می‌توان به موارد فوق اشاره کرد؛ یادگیری ماشینی مفهومی است که به ما کمک می‌کند، کیفیت سرویس‌های مورد استفاده در تلفن‌های همراه و دنیای کلاود را به شکل مطلوب‌تری تجربه کنیم.

یادگیری ماشینی به ما کمک می‌کند تا به داده‌کاوی بپردازیم و تحلیل‌های آماری مناسب را از آن‌ها دریافت کنیم. شبکه‌های عصبی عمیق که این روزها گوگل را به صدر اخبار وارد کرده است، یک حوزه بسیار کاربردی و با اهمیت در دنیای هوش‌ مصنوعی به شمار می‌رود. شبکه‌های عصبی با الگوبرداری از نورون‌های مغز انسان عمل می‌کنند. زمانی‌ که نورون‌های مغز انسان داده‌های ورودی را دریافت می‌کنند، سیگنالی را بر حسب تفسیر خود از اطلاعات منتشر می‌کنند. شبکه عصبی سی لایه گوگل سعی می‌کند مشابه مغز انسان چنین کاری را انجام دهد. آی‌بی‌ام نیز پروژه مشابهی دارد، با این تفاوت که بسیار پیچیده‌تر و دقیق‌تر است. برای این منظور، آی‌بی‌ام  از یک تیم صد نفره از دانشمندان و محققان حرفه‌ای به سرپرستی پروفسور وینفرید ویلکه استفاده می‌کند. الگوریتم هوش‌ مصنوعی که این روزها آی‌بی‌ام به آن علاقه‌مند شده است، نومنتا نام دارد. نومنتا تشابه زیادی به واقعیت‌های بیولوژیک دارد، به‌ طوری که بر خلاف رقبای عادی خود با سرعت بالاتری داده‌‌های دریافتی را درک می‌کند و به مدیریت وظایف می‌پردازد. آی‌بی‌ام در نظر دارد از این فناوری در زمینه تشخیص لهجه استفاده کند. آموزش ماشینی مفهومی است که از سوی شرکت‌هایی همچون مایکروسافت دنبال می‌شود.

آن‌ چنان‌ که یادگیری کامپیوترها هوشمندانه‌تر می‌شود، به ‌همان اندازه به نرم‌افزارهای هوشمند هم نیاز خواهیم داشت. چه اتفاقی می‌افتد که روی سیستمی از برنامه‌ای استفاده کنیم که خودآگاهی داشته و نرم‌افزار خود به یک سیستم هوشمند نیاز داشته باشد؟ این درست همان مکانی است که بخش تحقیقات مایکروسافت به موفقیت‌هایی دست یافته است. پاتریس سیمارد، مسئول پروژه یاددهندگی ماشینی در مایکروسافت، می‌گوید: «ما در حال طراحی یک ماشین یاددهنده هستیم که به هر شخصی اجازه می‌دهد به کامپیوتر نشان دهد چگونه می‌تواند مطلبی را بیاموزد. در نهایت، اگر این شخص یک متخصص همچون یک پزشک، یک کارشناس فناوری یا یک سرآشپز باشد، می‌توانند از این ابزار یاددهنده ماشینی برای مدل‌سازی وظایف برای یک ماشین استفاده کنند» و در نهایت روبات‌های معروف. روبات‌ها شناخته‌ شده‌ترین ابزار در خدمت هوش‌ مصنوعی هستند که این روزها توانایی خودآگاهی را پیدا کرده‌اند. به عبارت دیگر، روبات‌های امروزی این توانایی را دارند تا از اشتباهات خود درس بگیرند. این روزها روبات‌ها در شکل‌های مختلفی مورد استفاده قرار می‌گیرند. روبات دوست‌داشتنی Pepper این توانایی را دارد تا به بیماران مبتلا به زوال عقل کمک کند. اطلس شناخته‌ شده‌ترین روبات انسان‌نمای امروزی است. روباتی 136 کیلوگرمی با ارتفاع 1 متر و 8 سانتی‌متر که به‌راحتی توانایی دویدن دارد.

مواردی که به آن‌ها اشاره شد، ذره‌ای از اقیانوس هوش‌ مصنوعی بودند. بر همین اساس و با توجه به پیش‌رفت‌های چند ساله اخیر در این ویژه‌نامه، تصمیم گرفتیم شما را به دنیای دستیاران شخصی مایکروسافت، اپل و گوگل ببریم، شیوه عملکرد آن‌ها را بررسی کنیم، با واتسون شگفت‌انگیز و حوزه‌هایی که در آن ورود کرده آشنا شویم و در نهایت واکنش‌های بزرگان و نامه‌هایی که در طی این سال‌ها منتشر کرده‌اند، مشاهده کنیم.  

نقص جهت‌یابی 'ممکن است اولین علامت آلزایمر باشد'

منطقه‌ای در مغز که جهت یابی را بر عهده دارد قشر اِنتورینال نام دارد (شماره یک). شناسایی آن نوبل پزشکی سال گذشته را برای کاشفان به همراه آورد

پژوهشگران آلمانی می‌گویند احتمال دارد بیماری آلزایمر دهه‌ها پیش از بروز با ضعف در جهت‌یابی خود را نشان دهد. تحقیقی که این پژوهشگران در دانشگاه بن انجام داده و آن را در نشریه "علم" منتشر کردند این احتمال را مطرح می‌کند که با استفاده از واقعیت مجازی شاید بتوان آلزایمر را سال‌ها پیش از بروز بیماری پیش‌بینی کرد. آنها به این نتیجه رسیده‌اند که احتمال دارد اولین علامت در آلزایمر نه ضعف حافظه بلکه ضعف جهت یابی باشد.

این محققان معتقدند یکی از دلایلی که هنوز درمانی برای آلزایمر وجود ندارد می‌تواند این باشد که بیماری در سن بالا و دیر تشخیص داده می‌شود: "تشخیص زودهنگام بیماری به محققان کمک می‌کند تا سیر بیماری را بررسی و درمان‌های بالقوه را امتحان کنند، به بیماران هم کمک می‌کند تا خود را برای مسیر دشواری که در پیش دارند آماده کنند." "اما تا به حال تنها تستی که در سطح وسیع استفاده می شود برای تشخیص مشکل حافظه است که می تواند حاکی از شروع آلزایمر باشد."

برای این تحقیق تعدادی دانشجو که حدود بیست سال داشتند انتخاب شده و وجود ژنی به نام APOE E4 در آنها بررسی شد. تصور می‌شود این ژن احتمال بروز آلزایمر را بسیار زیاد می‌کند. به این ترتیب شرکت کنندگان در تحقیق به دو گروه تقسیم شدند، گروهی که ژن APOE E4 را داشتند و گروهی که فاقد آن بودند.

سپس با استفاده از کامپیوتر یک منطقه کوهستانی طراحی شد و از شرکت‌کنندگان خواسته شد در این فضای مجازی به جستجوی اشیاء مختلفی بروند و پس از یافتن آنها دوباره به نقطه شروع بازگردند. در حین این کار، از مغز شرکت کنندگان با ام آر آی تصویر برداری شد.

بررسی عملکرد شرکت‌کنندگان نشان داد کسانی که ژن APOE E4 را داشتند کمی بیشتر از دیگران برای جستجو در مناطق حاشیه‌ای وقت صرف می‌کردند تا در نقاط مرکزی. ام آر آی هم نشان داد که این افراد کمتر حرکات خود را با سیستم جهت‌یابی مغز خود هماهنگ می‌کردند.

هنوز برای اینکه این تحقیق به ابداع یک تست تشخیصی بالینی برای آلزایمر بدل شود بسیار زود است؛ علاوه بر اینکه این تحقیق، ارتباط ژن APOE E4 را با جهت یابی نشان داده نه با آلزایمر. اما این تحقیق ممکن است راهگشای درک تازه‌ای از این بیماری ناتوان کننده باشد و می‌تواند توضیحی ارائه کند که چرا جهت‌یابی برای مبتلایان به دمانس چنین دشوار می‌شود.

دکتر لورا فیلیپس از مرکز تحقیقات آلزایمر می‌گوید:
"با اینکه ما نمی‌دانیم آیا دانشجویان جوانی که تحقیق روی آنها انجام شده در آینده به دلیل ژنتیک خود به بیماری مبتلا می‌شوند یا نه اما نشان دادن ارتباط تغییرات زودرس در مغز با ژنتیک از این نظر اهمیت دارد که به پژوهشگران کمک می‌کند دریابند چرا بعضی افراد بیشتر مستعد ابتلا به این بیماری هستند." "عوامل زمینه ساز آلزایمر بسیار متنوعند، از جمله سن، ژنتیک، و سبک زندگی و برای اینکه بفهمیم هر یک از عوامل چطور خطر ابتلا به این بیماری را بالا می برند، چنین تحقیقاتی اهمیتی حیاتی دارند."