سوالات  :

به این روایات توجّه کنید:
۱- شما نمی‌توانید به همه کارها، با هم بپردازید، بنابراین وقت خود را به کارهای مهم‌تر اختصاص دهید.
٢- هر کاری که برای انجام آن، وقتی را معین نکنی دچار تأخیر خواهد شد.
٣- کسی که خودش را به حسابرسی از خود عادت دهد، در انجام کارهایش سست نخواهد شد.
٤- کار اندکی که پیوسته انجام شود، بهتر از کارهای بسیاری است که گاهی انجام شوند و گاهی نشوند.
در این روایات به اصول برنامه ریزی اشاره شده است. با کمک درس «زمان را چگونه مدیریت کنیم» کتاب «تفکر و سبک زندگی» این اصول را استخراج کنید.

پاسخ :
اصل اوّل:  اولویت بندی
اصل دوم: زمان بندی
اصل سوم: حسابرسی و بازنگری
اصل چهارم: پیوسته و منسجم بودن کار

پاسخ :

با بد قولی خویش آنها را آزرده‌خاطر و ناراحت می‌کنند و موجب آن می‌شوند دوستانشان به آن‌ها اعتماد نکنند و دوستی آنها پایدار نماند.

پاسخ :

زیرا کسی که به فرمان خالق جهان و خواسته‌ی او برای اقامه نماز بی‌توجه است، به ما و خواسته‌های ما نیز توجهی نخواهد کرد.

توضیحات :

يكي از اساسي‎ترين مسائل در سرنوشت انسان انتخاب دوست است. اين مهم، از مشكل‎ترين اموري است كه انسان در طول حيات خود با آن سر و كار دارد. چه بسا دوستاني كه انسان را به اوج عزّت و خوشبختي مي‎رسانند و چه بسيارند دوستاني كه فرد را از اوج عزت به ورطة بيچارگي و بدبختي مي‎كشانند. اهميت انتخاب دوست و نقش آن بر كسي پوشيده نيست. در اهميت اين موضوع همين نكته كافي است كه در روز قيامت عده‎اي به شدت اندوهگين و ناراحتند و از اين كه در دنيا افراد منحرف را به دوستي برگزيده‎اند، افسرده‎اند:
و به خاطر بياور روزي را كه ظالم دست خويش را از شدت حسرت به دندان مي‎گيرد و مي‎گويد: اي كاش با رسول خدا راهي برگزيده بودم. اي واي بر من! كاش فلان شخص گمراه را دوست خود انتخاب نكرده بودم! او مرا از راه حق گمراه ساخت بعد از آن كه آگاهي به سراغ من آمده بود و شيطان هميشه خوار كنندة انسان بوده است.[1]
اين آيات شأن نزولي دارد كه بسيار آموزنده است. در عصر پيامبر ـ صلي الله عليه و آله ـ دو دوست مشرك به نام‎هاي عقبه بن ابي و ابي ابن خلف زندگي مي‎كردند هر گاه عقبه از سفر مي‎آمد، غذايي ترتيب مي‎داد و اشراف قومش را دعوت مي‎كرد. او در عين حال دوست داشت به محضر پيامبر ـ صلي الله عليه و آله ـ برسد؛ هر چند اسلام را نپذيرفته بود. روزي از سفر آمد. طبق معمول غذايي ترتيب داد؛ دوستان را فرا خواند و در ضمن از پيامبر اسلام ـ صلي الله عليه و آله ـ نيز دعوت كرد.
رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله ـ فرمود: من از غذاي تو نمي‎خورم تا به وحدانيت خدا و رسالت من شهادت دهي.
عقبه شهادتين را به زبان جاري كرد. وقتي اين خبر به گوش دوستش ابي رسيد، گفت: اي عقبه، از آيينت منحرف شدي؟
او گفت: نه، به خدا سوگند منحرف نشدم؛ مردي بر من وارد شد كه حاضر نبود جز با شهادتين گفتن من، از غذايم بخورد. من شرم داشتم او از سفرة من برخيزد بي آن كه غذا بخورد، بدين سبب شهادت دادم!
ابي گفت: هرگز از تو راضي نمي‎شوم مگر اين كه در برابرش بايستي و سخت توهين كني! عقبه اين كار را كرد و مرتد شد. او سرانجام در جنگ بدر در صف كفار به قتل رسيد. دوستش ابي نيز در جنگ احد كشته شد.[2]
بي‎شك عوامل مختلفي كه دوست از اهم آن‎ها به شمار مي‎آيد، در شكل‎گيري شخصيت انسان مؤثر است؛ زيرا آدمي ناخود آگاه تأثير مي‎پذيرد و بخش مهمي از افكار و صفات اخلاقي‎اش را از دوستانش مي‎گيرد. علي ـ عليه السلام ـ مي‎فرمايد:
هر گاه وضع كسي بر شما مشتبه شد و دين او را نشناختيد، به دوستانش نظر كنيد. اگر اهل دين و آيين خدا باشند، او نيز پيرو آيين خدا است؛ و اگر بر آيين خدا نباشند، او نيز بهره‎اي از آيين خدا ندارد.[3]
انتخاب دوست در هر مرحله از زندگي مهم است و در دوران جواني و نوجواني بسيار مهم‎تر. مسائل و دشواري‎هاي ناشي از بلوغ و جواني از كميت و كيفيتي برخوردار است ك بسياري از روان‎شناسان معتقدند خوشبختي يا بدبختي انسان تا اندازة بسيار زيادي در اين دوران رقم زده مي‎شود. چه بسيارند جواناني كه در خانوادة‌ مذهبي به دنيا آمده‎اند، اما به علت عدم توجه در انتخاب دوست به انحراف كشيده شده و حيثيت خانوادگي خود را لكه‎دار ساخته‎اند. مصداق بارزاين امر پسر حضرت نوح ـ عليه السلام ـ است كه به علت معاشرت با دوستان بد در گرداب گمراهي غلتيد. علي ـ عليه السلام ـ مي‎فرمايد:
از پيشينيان خود پند گيريد، پيش از آن كه پسينيان از شما عبرت گيرند.[4]
نرود مرغ سـوي دانه فـراز
چون دگر مرغ بيند اندر بند
پند گير از مصـائب دگـران
تا نگيرند ديـگران ز تو پند[5]
دوست در دين و اعتقادات، رفتار و كردار و زندگي انسان اثر مي‎گذارد و اساساً معيار و ميزان قضاوت ديگران دربارة‌ انسان است. علي ـ عليه السلام ـ مي‎فرمايد:
هر كس را از آن كه دوست او است مي‎شناسند.[6]
تو اول بگو با كيـان دوسـتي
من آنگه بگويم كه تو كيستي
اهميت دوست و نقش آن در زندگي انسان، انكارناپذير است؛ به گونه‎اي كه مي‎توان گفت خويشاوندان نيز براي استحكام روابط خويش به دوستي با يكديگر نيازمندند. علي ـ عليه السلام ـ مي‎فرمايد:
دوستي پدران پيوند خويشاوندي در ميان فرزندانشان است و نياز خويشاوندان است و نياز خويشاوندي به دوستي، از نياز دوستي به خويشاوندي بيش‎تر است.[7]
البته - چنان كه قبلاً نيز گفته شد - گوشه‎نشيني و تنها زندگي كردن از دوستي با ناشايستگان بهتر و سودمندتر است. امير مؤمنان ـ عليه السلام ـ ياران و پيروانش را چنين اندرز مي‎داد:
همنشين صالح و شايسته بهتر از تنهايي است؛ ولي تنهايي از همنشين بد بهتر است.[8]
بنابراين بايد قبل از گزينش دوست، افراد را بيازماييم؛ زيرا كسي كه ناسنجيده و بدون آزمايش با ديگران پيمان دوستي مي‎بندد، ناچار بايد به رفاقت اشرار و فاسدان تن در دهد.[9]

پاسخ :

رفتار و اخلاق هم‌نشین در انسان تاثیر می‌گذارد، اگر این هم‌نشین خوب باشد تاثیر خوب و مثبت می‌گذارد و اگر هم‌نشین انسان بد باشد، مسئله برعکس می‌گردد.

فعّالیت کلاسی (صفحهٔ 137 کتاب درسی)

مردی نزد پیامبر اکرم صلی اللّٰه علیه و آله آمد و عرض کرد: ای رسول خدا، علم چیست؟
پیامبر فرمود: سکوت کردن.
- سپس چه؟
- گوش فرا دادن.
- بعد چه؟
- به خاطر سپردن.
- بعد از آن چه؟
- به آن عمل کردن.
- سپس چه؟
- آموزش آن به دیگران
دربارهٔ این حدیث ارزشمند در کلاس گفت‌وگو کنید و توضیح دهید جابه جایی در مراحل کسب دانش چه نتایجی به همراه دارد.

پاسخ :
1- اولین شرط کسب دانش سکوت است زیرا در محیط پر سر و صدا و شلوغ یادگیری صورت نمی‌گیرد پس زمانی که معلم آموزش می‌دهد. بایستی کاملاً سکوت کنیم و از صحبت کردن بپرهیزیم.
2- گوش فرا دادن: مهم‌ترین وسیله ورود اطلاعات به ذهن گوش است پس با گوش فرا دادن به سخن معلم می‌توانیم آنچه را که معلم می‌گوید یاد بگیریم.
3- به خاطر سپردن: ذهن انسان فراموش کار است پس باید آنچه را که گوش می‌دهیم در ذهن خود حفظ کنیم و سعی کنیم با تکرار و یاد آوری آنرا به خاطر بسپاریم.
4- عمل کردن به علم: علم زمانی ارزش پیدا می‌کند و وسیله رشد و کمال می‌شود که به مقام عمل برسد پس آنچه را که یاد گرفته‌ایم بایستی به مرحله عمل برسانیم.
5- انتشار دادن علم و آموزش دادن به دیگران: در احادیث آمده است: زکات علم، انتشار و آموختن آن به دیگران است. اگر آنچه را که آموخته‌ایم به دیگران آموزش دهیم. هم به دیگران کمک کرده‌ایم و هم به دلیل تکرار آن، خودمان بیشتر و بهتر یاد می‌گیریم.

۱- فراگیری دانش بر هر مسلمانی واجب است.         زندگی همیشگی (4)
٢- در برابر کسی که از او علم می‌آموزید، فروتن باشید.         ثروت واقعی(3)
۳- علم و دانش گنجی است پایان ناپذیر.         تواضع نسبت به معلم (2)
۴- آنان که اهل علم و دانش‌اند حتی پس از مرگشان زنده‌اند.       علم آموزی برای همه (1)

پاسخ :

برای اینکه نشان دهد در دین اسلام کسب دانش برابر با والاترین عبادت‌هاست و نیز ایشان خود را مسئول آموزش مردم می‌دانسته است.

توضحیات :

1.       نقش پیامبر اسلام در پیشرفت علمی مسلمانان

بدیهی است مسلمانان، پیشرفت علمی خود را مدیون پیامبر بزرگوار اسلام هستند؛ زیرا رسول ‌خدا(ص) بود که به حرکت و تلاش مسلمانان جهت داد و آنان را به اهمیت علم و دانش آگاه کرد. مسلم است که اگر تدابیر و کیاست حضرت نبود، آنان نسبت به آثار و فواید علم و دانش بی‌اطلاع بودند و در نتیجه، اهمیتی به فراگیری علوم نمی‌دادند و اشتیاقی در خود نمی‌دیدند. به طور کلی، نخستین سنگ‌بناهایی که آن حضرت نهاد، بیشترین تأثیر را در ترسیم راه و رسم دین اسلام برای مسلمانان داشت.

 حضرت از همان ابتدا افق‌های بسیار دور را نشان می‌داد و از این طریق مسلمانان با محتوای دین اسلام آشنا می‌شدند. علم و دانش هم از این مقوله است؛ یعنی جرقه اول توسط آن حضرت زده شد و سنگ‌ بنای اصلی توسط آن حضرت نهاده شد. رسول خدا(ص) از همان آغاز در تصمیمات خود، با جهت‌گیری به سمت و سوی علم و دانش، اهمیت آن را گوشزد کرد و شور و اشتیاق فراوانی در مسلمانان به وجود آورد. در نتیجه این اهتمام حضرت بود که مسلمانان به سرعت به سوی کسب علم و دانش روی آوردند. برای نمونه، وقتی جنگ بدر به نفع مسلمانان پایان یافت و گروهی از مشرکان که به دست مسلمانان اسیر شده بودند به مدینه برده شدند. ‌در میان اسرا کسانی بودند که مالی برای خریدن و آزاد ساختن خود نداشتند؛ ولی باسواد بودند و نوشتن و خواندن می‌دانستند. از این رو، پیامبر مقرر کرد که هر یک از اسیران، اگر ده نفر از مسلمانان را خواندن و نوشتن بیاموزد آزاد شود.

این تدبیر و تصمیم حضرت در نگاه اول دو فایده مهم در بر داشت: یک فایده این‌که عده‌ای از مسلمانان مدینه که خواندن و نوشتن نمی‌دانستند، با سواد شدند؛ و فایده دیگر، ترسیم خط مشی برای مسلمانان است.

آنان پس از این تصمیم حضرت، توانستند تا آخر ماجرا را بخوانند و متوجه ارزش و بهای علم و دانش بشوند.

مسلم است که این قبیل تدابیر حضرت که در واقع نهادن سنگ ‌بناهایی بود که ساختمان اسلام می‌بایست بر آن بنا می‌شد، بیشترین تأثیر را بر مسلمانان گذاشت و آنان را با حقیقت مکتب اسلام آشنا نمود. از این روست که می‌گوییم رسول الله(ص) بیشترین و مهم‌ترین سهم را در پیشرفت علمی مسلمانان داشته است.

2.      اهمیت علم از دیدگاه پیامبر اسلام

پیامبر اکرم(ص) برای علم و دانش، اهمیت بسیار قائل بود و در جهت بالا بردن سطح علمی مسلمانان از هیچ تلاش و کوششی دریغ نمی‌ورزید. گاهی در سخنان خود به اهمیت آن اشاره می‌کرد و می‌فرمود: «کسب علم و دانش بر هر مسلمانی واجب است، همانا خدای بزرگ،‌ دانشجویان علم را دوست دارد.»

و یا می‌فرمود:

کسی که در راهی رود که در آن دانشی کسب کند، خدا او را به راهی سوی بهشت برد.

همانا، فرشتگان با خرسندی بال‌های خویش را برای دانشجو فرو نهند و اهل زمین و آسمان، تا برسد به ماهیان دریا، برای دانشجو آمرزش می‌طلبند و برتری عالم بر عابد مانند برتری ماه شب چهارده است بر ستارگان دیگر.         (همان، ج1، ص42)

و گاهی نیز با عمل و رفتار خود، دیدگاهش را در مورد علم،‌ اظهار می‌کرد. چنآن‌که وقتی وارد مسجد شد و گروهی را در گوشه‌ای به عبادت مشغول و گروهی دیگر را به فراگیری علم و دانش مشغول دید، پس از ورود به مسجد به جمع آنانی که مشغول تحصیل و آموزش علمی بودند، پیوست.                                (بحارالانوار، ج1، ص206)

پیوستن آن حضرت به آن گروهی که مذاکره علمی‌داشتند همان‌گونه که خود فرمود، نشان‌گر برتری عالم بر عابد است. و از طرفی، مهم‌ترین مشوق مردم است تا به کسب دانش بپردازد.

و یا وقتی عمیربن ‌وهب که با صفوان هم‌پیمان شده بود تا به مدینه برود و پیامبر را به قتل برساند، وارد مدینه شد، مسلمانان از قصد و هدف او آگاه شدند و دستگیرش کردند و به نزد رسول‌گرامي اسلام بردند. عمیر طی گفت‌وگویی که با رسول خدا(ص) داشت، اسلام را پذیرفت. آن حضرت بلافاصله به اصحاب و یاران خود فرمود: «به برادرتان مسائل دین را بیاموزید و به او قرآن تعلیم دهید».

              (اسماعیل‌بن‌کثیر، سیره‌النّبویه، ج2، ص 485)

3.      نمونه‌هایی از تلاش‌ها و کوشش‌های حضرت برای علم‌اندوزی به مسلمانان

الف) تعلیم قرآن

همان‌طوری که گفتیم، نخستین کتابی که مسلمانان به آموختن آن پرداختند، قرآن بود. مسلمانان به مناسبت فراگیری قرآن به علومی همچون، ادبیات، صرف و نحو، تفسیر، معانی، بیان و ... نیز روی آوردند. پیامبر خدا در موارد متعددی به یاد گرفتن قرآن توجه و تشویق می‌کرد. ایشان می‌فرماید:

 «بهترین شما کسی است که قرآن را یاد بگیرد و به دیگران یاد دهد.»                                        (وسائل‌الشّیعه، ج4، ص 825)

آن حضرت برای تعلیم قرآن به دیگران، تلاش فراوانی می‌کرد و گاهی هم خود عهده‌دار آموختن آن به تک تک افراد می‌شد.                (محجة البیضاء، ج2، ص 247)

بنابراین، اولین اقدام حضرت جهت علم‌آموزی و دانش‌پروری، تأکید بر تعلیم و فراگیری قرآن و علوم قرآنی بود.

ب) اعزام عالم و فقیه به قبایل تازه مسلمان:

از دیگر اقدامات پیامبر بزرگوار اسلام در راه ترویج علم و دانش، اعزام افراد عالم و باسواد، به خصوص آنانی که با قرآن و مبانی اسلام بیشتر آشنا بودند، به قبایل تازه مسلمان بود، تا آنان را با قرآن و دستورات اسلام آشنا گردانند.

چنآن‌که به دنبال رفتن یک گروه دوازده نفری از مدینه به سوی مکه و پذیرفتن اسلام، حضرت شخصی به نام مصعب‌بن عمیر را که آشنای با قرآن و اسلام بود همراهشان فرستاد، تا قرآن و اسلام را به آنان تعلیم دهد.    (سیره‌النّبویه، ج2، ص 180)

همچنین عمرو بن حزم را که فقیه و آشنای به مسائل دینی بود، به سوی مردم یمن فرستاد و در نامه‌ای که برایش نوشت، و به آموزش مسائل دینی و قرآن به مردم یمن، توصیه و تأکید کرد.         

آقای پارسا جواب داد: هنگامی که رو به قبله می‌ایستد (2.قیام)، ابتدا قصد می‌کند برای خشنودی خداوند نماز می‌خواند (1.نیت) و سپس الله اکبر می‌گویید (3.تکبیرةالاحرام) بعد سوره حمد و یک سوره دیگر از قرآن را می‌خواند (6.قرائت) و در ادامه به اندازه‌ای که دستش به زانویش برسد خم می‌شود (4.رکوع) و می‌گوید سبحان ربی العظیم و بحمده (7.ذکر رکوع) بعد می‌ایستد و سپس می‌نشیند و دو بار پیشانی‌اش را بر روی خاک می‌گذارد (5.سجود) و می‌گوید: سبحان ربی الاعلی و بحمده (7.ذکر سجده) رکعت دوم را همانند رکعت اول می‌خوانیم و پس از سجده دوم می‌نشینیم (8.تشهد) و می‌گوییم (اشهد ان لا اله الا الله وحده لا شریک له و اشهد ان محمدا عبده و رسوله، الهم صل علی محمد و آل محمد). (7.ذکر تشهد) سپس اگر نماز صبح می‌خوانیم باید بگوییم: السلام علیک ایها النبی و رحمة الله و برکاته، السلام علینا و علی عباد الله الصالحین، السلام علیکم و رحمة الله و برکاته. (9.سلام) اما اگر نماز دیگری غیر از نماز صبح می‌خوانیم، بعد از صلوات بر می‌خیزیم و در رکعت های سوم و چهارم یک سوره حمد (6.قرائت) علاوه بر این فراموش نکنید که تمام کار های نماز را باید به ترتیب (10.ترتیب) و بدون فاصله (11.موالات) انجام دهیم.

جواب :

می‌آموزیم که امام حتی در میدان جنگ با عده‌ای اندک از اصحاب به نماز می‌ایستد و با این کار هدف مهم قیام خویش را که همان بر پا داشتن روح نماز است، به صورت عملی نشان می‌دهد.

توضیحات :

در روز عاشورا اکثر اصحاب امام حسین علیه السلام و تمام اهل بیتشان و خودشان بعد از ظهر عاشورا شهید شدند. البته گروهی همان صبح که صف آرایی و تیراندازی از طرف دشمن شد، در همان تیراندازی بسیار شدید از پا درآمدند. ولی بعد که حضرت مکرر رفتند با مردم اتمام حجت کردند، یک مقدار مبارزه های تن به تن شد. تا ظهر هنوز بسیاری از صحابه و همه اهل بیت زند بودند. زوال ظهر می شود. یکی از اصحاب ( ظاهرا سعیدبن عبدالله حنفی ) نگاهی به آسمان می کند و از وقت مطلع می شود. عرض می کند: یا اباعبدالله! ظهر است و دوست داریم که آخرین نماز را با شما به جماعت بخوانیم. حالا این کیست که این حرف را می زند؟ مردی که از آن آخرین غربال بیرون آمده، در خدمت امام و آماده شهادت است. حال ببینید امام درباره او چه دعایی می کند؟ فرمود: ''ذکرت الصلاة'' (یا: ذکرت الصلاة) به یاد نماز افتادی (یا نماز را به یاد دیگران آوردی)؛ ''بارک الله، مرحبا، جعلک الله من المصلین'' خدا تو را از زمره نمازگزاران قرار بدهد.

دعایی که امام به یک چنین شخصی می کند این است: خدا تو را در زمره نمازگزاران قرار بدهد. آیا این جمله یعنی تو نماز نمی خوانی، بعد از این ان شاءالله نمازخوان بشوی؟! بلکه به این معنی است که تو در زمره نمازگزاران (قرار بگیری) آنهایی که حق نماز را می شناسند و ادا می کنند. خیلی معنی دارد که امام وقتی که درباره یار و صاحب خودش، کسی که شب گذشته درباره او و دیگران شهادت داده است که من اصحابی بهتر از اصحاب خودم سراغ ندارم، اصحاب من الآن بر اصحاب پیغمبر فضیلت دارند، بر اصحاب پدرم علی فضیلت ندارند، وقتی که درباره یکی از آنها دعا می کند می فرماید: خداوند تو را در زمره نمازگزاران قرار بدهد.

نماز امام و یارانش در عصر عاشورا:

امام علیه السلام نگاهی به آسمان کرد و فرمود: راست می گویی، زوال ظهر است، نماز می خوانیم. ولی نماز جنگ است که در اصطلاح فقه به آن «نماز خوف» می گویند. نماز جنگ یعنی نماز میدان جنگ. نماز میدان جنگ احکام بالخصوصی دارد. اولا مثل نماز مسافر قصر است یعنی اگر شخص، مسافر هم نباشد در حال جنگ نماز چهار رکعتی اش دو رکعتی است. ثانیا در نماز جنگ برای اینکه همه مؤمنین از فیض نماز بهره مند شوند و از طرفی نمی شود که میدان چنگ را بکلی رها کنند، به این شکل نماز می خوانند: گروهی (تعداد آنها بستگی به اوضاع دارد) میدان جنگ را حفظ می کنند، گروهی دیگر می آیند به امام اقتدا می کنند. امام یک رکعت را می خواند، آنها فورا یک رکعت دیگر را خودشان تنها و به اصطلاح فرادی می خوانند، و سلام می دهند (امام می ایستد و صبر می کند) بعد اینها به میدان می روند، جای آنها را اشغال می کنند و آنهایی که در میدان هستند می آیند و رکعت دوم را اقتدا می کنند، یک رکعت هم آنها جماعت را درک می کنند و رکعت دیگر را قهرا خودشان تنها می خوانند.

اباعبدالله در آنجا نماز خوف یعنی همین نماز جنگ خواند، ولی می دانیم که عاشورا یک وضع استثنایی داشت. در واقع میدان جنگ و محل نماز هر دو یکی بود. این بود که اینها نماز خودشان را در یک وضع خیلی استثنایی خواندند. کأنه هم در میدان جنگ بودند و هم نماز می خواندند. جمعیت اینها کم بود و آنقدر عده نداشتند که گروهی بتوانند جلو دشمن را سد کنند و مانع هجوم شوند و اینها در یک فضای فارغی نمازشان را بخوانند. اینها در واقع مرز میان خود و دشمن را به این شکل حفظ می کردند: چند نفر آمدند بدن خودشان را سپر قرار دادند برای نمازخوانها و بالاخص وجود مقدس حسین بن علی علیه السلام که در حالی که اینها نماز می خواندند دشمن تیرباران می کرد. مردی از آنها خود را برای وجود مقدس اباعبدالله سپر کرده و مراقب بود که مبادا تیری از طرف دشمن به حضرت اصابت کند. به هر وسیله بود – با دستش، با صورتش، با سینه اش، با پایش – خود را سپر قرار می داد به طوری که بعد از آنکه نماز تمام شد این مرد به حال احتضار افتاده بود.

حالا باز ببینید اینها چگونه مردمی هستند؟ حضرت فورا می روند به بالین او، چشمش که به حضرت می افتد عرض می کند: ''یا اباعیدالله! وفیت؟'' یعنی هنوز من تردید دارم، آیا وظیفه ام را انجام دادم؟ مطمئن باشم که به وظیفه خود عمل کرده ام؟

پاسخ :

به این دلیل که اهمیت موضوع را برای هر دو جنس (زن و مرد) مشخص سازد و دومین دلیل این است که هر کدام با توجه به وضعیت خاص خویش باید پوشش خود را حفظ کنند و به نوعی تمام انسان‌ها با هر نوع جنسیتی باید با رفتار و گفتار خویش، حیا و عفت را رعایت کنند.

پاسخ :

وحدت و انسجام مسلمانان را نشان می‌دهد، مودت و دوستی را میان مسلمین گسترش می‌دهد، با اطلاع یافتن از احوال هم دیگر سعی می‌کنیم مشکلات یکدیگر را حل نماییم.

توضیحات  :

بر پايي فريضه‏هاي ديني به صورت دسته جمعتي،غير از پاداش‏هاي فراواني که ياد شد،در زندگي فردي و اجتماعي امت مسلمان نيز،آثارمثبت و فراواني دارد که به برخي اشاره مي‏شود:

 1- آثار معنوي

بزرگترين اثر معنوي نماز جماعت،همان پاداش‏هاي الهي است که گفته شد.روايت است که شبي،علي عليه السلام تا سحر به عبادت‏مشغول بود.چون صبح شد،نماز صبح را به تنهائي خواند و استراحت‏کرد.

 رسولخدا(ص)که آنحضرت را در جماعت صبح نديد،به خانه اورفت.حضرت فاطمه(ع)از شب زنده‏داري علي(ع)و عذر او از نيامدن به‏مسجد سخن گفت.پيامبر فرمود:پاداشي که بخاطر شرکت نکردن درنماز جماعت صبح،از دست علي(ع)رفت، بيش از پاداش عبادت تمام‏شب است. (14) رسول خدا(ص)فرموده است:

 لان اصلي الصبح في جماعة احب الي من ان اصلي ليلتي‏حتي اصبح (15) اگر نماز صبح را به جماعت‏بخوانم،در نظرم محبوب‏تر ازعبادت و شب زنده‏داري تا صبح است.

 بخاطر همين فضيلت و پاداش‏هاست که اگر تعداد نمازگزاران از ده نفربيشتر شود،اگر تمام آسمان‏ها کاغذ،و درياها مرکب و درخت‏ها قلم شودو فرشتگان بنويسند،پاداش يک رکعت آنرا نمي‏توانند بنويسند. (16). و نماز جماعت‏با تاخير،بهتر از نماز فرادي در اول وقت است. (17)

 2- آثار اجتماعي

نماز جماعت،مقدمه وحدت صفوف و نزديکي دلها و تقويت کننده‏روح اخوت است.

 نوعي حضور و غياب بي تشريفات،و بهترين راه شناسائي افراداست.

 نماز جماعت،بهترين،بيشترين،پاکترين و کم خرج‏ترين‏اجتماعات دنياست و نوعي ديد و بازديد مجاني و آگاهي از مشکلات ونيازهاي يکديگر و زمينه ساز تعاون اجتماعي بين آحاد مسلمين است.

 3- آثار سياسي

نماز جماعت،نشان دهنده قدرت مسلمين و الفت دلها و انسجام‏صفوف است.

تفرقه‏ها را مي‏زدايد،بيم در دل دشمنان مي‏افکند،منافقان را مايوس‏مي‏سازد،خار چشم بدخواهان است.

نماز جماعت،نمايش حضور در صحنه و پيوند«امام‏»و«امت‏»است.

4- آثار اخلاقي،تربيتي

در نماز جماعت،افراد در يک صف قرار مي‏گيرند و امتيازات موهوم صنفي،نژادي،زباني،مالي و...کنار مي‏رود و صفا و صميميت ونوعدوستي در دلها زنده مي‏شود و مؤمنان،با ديدار يکديگر در صف‏عبادت،احساس دلگرمي و قدرت و اميد مي‏کنند.

 نماز جماعت،عامل نظم و انضباط،صف‏بندي و وقت‏شناسي‏است.

 روحيه فردگرايي و انزوا و گوشه‏گيري را از بين مي‏برد و نوعي مبارزه‏با غرور و خودخواهي را در بر دارد.

 نماز جماعت،«وحدت‏»در گفتار،جهت،هدف و امام را مي‏آموزدو از آنجا که بايد پرهيزکارترين و لايق‏ترين اشخاص،به امامت نمازبايستد،نوعي آموزش و الهام دهنده علم و تقوا و عدالت است.

 نماز جماعت،کينه‏ها و کدورت‏ها و سوء ظن‏ها را از ميان مي‏برد وسطح دانش و عبوديت و خضوع را در جامعه اهل نماز، افزايش مي‏دهد.

 به خاطر اينهمه آثار است که به نماز جماعت،آنهمه توصيه شده‏است.حتي نابينايي وقتي از حضور پيامبر،اجازه خواست که به مسجدنيايد،آنحضرت فرمود:از خانه تا مسجد،ريسماني ببندد و به کمک آن،خود را به نماز جماعت‏برساند. (18) و نيز، نابيناياني که اجازه ترک شرکت‏در نماز خواستند،رسول خدا(ص)اجازه نفرمود. (19) از طرف ديگر،برخورد شديد نسبت‏به کساني که به نماز جماعت‏اهميت نمي‏دهند،نشان ديگري بر اهميت و سازندگي آن است.

 در حديث است که به چنان کسان،همسر ندهيد (20) و معرف آنان‏نشويد. (21)

پاسخ :

به دلیل این که نماز جماعت یکی از زیباترین و ارزشمند ترین نمونه‌های همدلی مسلمانان با یکدیگر است و ثواب بسیار بزرگی دارد و قلب‌ها را بیش‌تر به خداوند نزدیک‌تر می‌سازد. بنابراین پیامبر همه‌ی مردم را به شرکت در نماز جماعت تشویق می‌فرمود.

توضیحات :

اهميت نماز جماعت

غير از آثار فردي و اجتماعي نماز جماعت(که به آنها اشاره خواهدشد)پاداش‏هاي عظيمي براي آن بيان شده که در اينجا به بعضي ازروايات،اشاره مي‏شود. از رسول خدا(ص)نقل شده که:«من سمع النداء فلم يجبه من غيرعلة فلا صلاة له‏» (1) نماز کسي که صداي اذان را بشنود و بي دليل،در نماز جماعت‏مسلمانان شرکت نکند،ارزشي ندارد.

 در حديث،تحقير نماز جماعت،به منزله تحقير خداوند بشمار آمده‏است:«من حقره فانما يحقر الله‏» (2) شرکت دائم در نماز جماعت،انسان را از منافق شدن بيمه مي‏کند. (3) و براي هر گامي که به سوي نماز جماعت و مسجد برداشته شود،ثواب‏و حسنه در نظر گرفته شده است. (4) همين که کسي براي شرکت در نماز جماعت از منزل خارج‏مي‏شود،يا در مسجد،در انتظار نماز جماعت‏به سر مي‏برد پاداش کسي‏را دارد که در اين مدت،به نماز مشغول بوده است. (5) تعداد حاضران در نماز جماعت،هر چه بيشتر باشد،پاداش آن بيشتراست.اين کلام رسولخداست که فرمود:«ما کثر فهو احب الي الله‏» (6) حديث جالبي در بيان فضيلت نماز جماعت است که قسمتي از آن‏در رساله‏هاي عمليه هم ذکر شده است.ترجمه تمام حديث چنين است:

 اگر اقتدا کننده 1 نفر باشد،پاداش 150 نماز داده مي‏شود.

 اگر اقتدا کننده 2 نفر باشد،پاداش 600 نماز داده مي‏شود.

 اگر اقتدا کننده 3 نفر باشد،پاداش 1200 نماز داده مي‏شود.

 اگر اقتدا کننده 4 نفر باشد،پاداش 2400 نماز داده مي‏شود.

 اگر اقتدا کننده 5 نفر باشد،پاداش 4800 نماز داده مي‏شود.

 اگر اقتدا کننده 6 نفر باشد،پاداش 9600 نماز داده مي‏شود.

 اگر اقتدا کننده 7 نفر باشد،پاداش 19200 نماز داده مي‏شود.

 اگر اقتدا کننده 8 نفر باشد،پاداش 36400 نماز داده مي‏شود.

 اگر اقتدا کنندگان و امام جماعت‏به 10 نفر رسيدند،پاداش‏72800 نماز دارد.

 ولي،همين که عدد افراد از ده نفر گذشت،حساب آنرا جز خداکسي نمي‏داند. (7) در حديث ديگر است:هر که نماز جماعت را دوست‏بدارد،خدا وفرشتگان او را دوست مي‏دارند. (8) در زمان پيامبر(ص)هرگاه افراد نماز جماعت کم مي‏شدند، آنحضرت به جستجو و تفقد از افراد مي‏پرداخت و مي‏فرمود:شرکت درنماز صبح و عشاء،بر منافقان از هر چيز سنگين‏تر است. (9) قرآن نيز،از اوصاف منافقان،بي حالي و کسالت هنگام نماز را بيان‏کرده است. (10 )چرا که سحر خيزي و حضور در جماعت مسلمين،آن هم ازراه‏هاي دور و در گرما و سرما،نشانه صداقت در ايمان و عشق نمازگزاراست.

 حضور در نماز جماعت،خاص يک منطقه نيست.انسان در هر جا که باشد،خوب است‏به فکر نماز جماعت و حضور در آن و تشويق‏ديگران باشد.

 رسول خدا(ص)در باره اهميت جماعت،فرمود:

 «صلاة الرجل في جماعة خير من صلاته في بيته اربعين‏سنة.قيل:يا رسول الله!صلاة يوم؟فقال(ص):صلاة‏واحدة‏» (11) يک نماز با جماعت،بهتر از چهل سال نماز فرادي در خانه‏است.پرسيدند:آيا يک روز نماز؟فرمود:بلکه يک نماز.

 و مي‏فرمود:صف‏هاي نماز جماعت،همانند صف‏هاي فرشتگان درآسمان چهارم است. (12) اولين نماز جماعتي هم که بر پا شد،به امامت رسول خدا و شرکت‏حضرت علي(ع)و جعفر طيار(برادر حضرت علي(ع))بود.همين که‏ابوطالب،فرزندش علي(ع)را ديد که به پيامبر اقتدا کرده،به فرزندديگرش جعفر گفت:تو نيز به پيامبر اکرم اقتدا کن و اين جماعت دو سه‏نفري،پس از نزول آيه «فاصدع بما تؤمر» بود،که فرمان به علني ساختن‏دعوت و تبليغ مي‏داد. (13)