تاریخچه کشف آسپرین

سازنده اولین قرص آسپرین

فردریک بایر (Fredrich Bayer) در سال 1825 بدنیا آمد. پدر او یکنساج و رنگرز پارچه بود و طبق عادت آن زمان وی در ابتدا شغل و حرفه پدر را برای کارانتخاب کرد و پس از مدتی فعالیت با پدر، در سال 1848 تشکیلاتی مشابه برای خود راهاندازی کرد و در آن حرفه بسیار هم موفق شد.

تا قبل از 1856 برایرنگرزی از مواد رنگی طبیعی استفاده می شد اما با کشف و صنعتی شدن ساخت رنگهای حاصلاز مواد نفتی، بایر که پتانسیل موجود در این کشف را بخوبی احساس کرده بود با کمکشخصی بنام فردریک وسکوت (Friedrich Weskott) کمپانی Bayer را راه اندازی کرد.

بایر در ماه می سال 1880 در گذشت و تا آن زمان کمپانی هنوز در فعالیترنگرزی مشغول بود، اما شرکت تصمیم گرفت با استخدام تعدادی شیمیدان نوآوری هایی دراین صنعت بوجود آورد و این اتفاق هم افتاد اما نه در صنعت رنگرزی.

هنگامیکه فلیکس هوفمن (Felix Hoffmann) در حال انجام آزمایش با یکسری از ضایعات رنگی بودتا شاید بتواند دارویی برای درمان درد ناشی از بیماری پدرش بدست آورد توانست بهپودری دسترسی پیدا کند که امروزه شما آنرا به نام آسپرین می شناسید.

هوفمن آسپرین را کشف نکرد

تعجب نکنید! هوفمن آسپرین را دوبارهکشف کرد. آسپرین چهل سال قبل توسط یک شیمیدان فرانسوی کشف شده بود، این شیمیدانبخوبی می دانست که پودر اسید استیل-سالی-سیلیک (acetylsalicylic acid) دارای خاصیتشفا بخشی بسیار می باشد. در واقع بیش از 3500 سال بود که بشر این پودر را می شناختچرا که در سال 1800 یک باستان شناس آلمانی که در مصر تحقیق می کرد، با ترجمه یکی ازپاپیروس های مصری متوجه شد که بیش از 877 نوع مواد دارویی برای مصارف مختلف در مصرباستان شناخته شده بود که یکی از آنها همین پودر اسید بود که برای برطرف کردن درداز آن استفاده می شد.

Fredrich Bayer ، موسس شرکت بایر

در برخی از شواهد و نوشته های دیگری که در یونان بدست آمده استنیز مشخص شده که بشر حدود 400 سال پیش از میلاد از شیره پوست درخت بید برای درمانتب و درد استفاده می کرده است. همچنین آنها هنگام زایمان زنان از این ماده برایکاهش درد استفاده می کردند. امروزه مشخص شده که ماده موجود در این شیره چیزی جزاسید سالی-سیلیک نیست.

ثبت رسمی کشف آسپرین

در ماه مارچ 1899 کمپانی بایر رسما" محصول خود بنام آسپرین را به ثبت رساند و به دنبال آن درسایر کشورهای جهان نیز تحقیقاتی گسترده راجع به این دارو انجام گرفت بگونه ای کههنگام بازنشستگی هوفمن در سال 1928، آسپرین در تمام دنیا شناخته شده بود.

آسپرین از مهمترین اکتشافات هوفمن بود اما این تنها کشف او نبود. درست چندروز پس از کشف آسپرین هوفمن به ماده ای دست پیدا کرد که امروز در بازار بنام هروئین (Heroin) مشهور شده است. از این ماده مخدر در تمام مدت جنگ جنگ جهانی اول بعنوان یکدارو استفاده می شد اما امروزه در تمام کشور های جهان از فهرست دارو ها خط خوردهاست.

آسپرین دارویی كم نظیر

          هر روز میلیون ها نفر از ما برای رفع درد، تب یا سرما خوردگی آسپرین می خوریم. اما امروز پزشكان دریافته اند كه این قرص های ریز سفید فواید اعجاب انگیز دیگری نیز دارند. دانشمندان اثبات كرده اند آسپرین می تواند برخی از تغییرات ناشی از بیماری آلزایمر بر روی مغز را به تاخیر بیندازد و یا حتی از آنها جلوگیری كند.

هر روز میلیون ها نفر از ما برای رفع درد، تب یا سرما خوردگی آسپرین می خوریم. اما امروز پزشكان دریافته اند كه این قرص های ریز سفید فواید اعجاب انگیز دیگری نیز دارند. دانشمندان اثبات كرده اند آسپرین می تواند برخی از تغییرات ناشی از بیماری آلزایمر بر روی مغز را به تاخیر بیندازد و یا حتی از آنها جلوگیری كند. تاثیر آسپرین در رقیق كردن خون نیز یكی دیگر از ویژگی های آن است كه موجب می شود روزانه عده زیادی از مردم كه سابقه حمله قلبی یا سكته دارند و یا در شرایط پرریسك هستند از آن استفاده كنند.آسپرین حقیقتاً دارویی كم نظیر است. این دارو اولین بار بیش از ۱۰۰ سال پیش توسط یك تولید كننده دارویی آلمانی به نام شركت بایر تحت عنوان یك مسكن ساخته شد اما از آن زمان تاكنون فواید و خواص فراوان دیگری برای آن كشف شده است.

● خوردن آسپرین می تواند:

۱- مانع بروز لخته های خونی در رگ ها شود. این پدیده كه حتی ممكن است در افراد جوان و سالم نیز پس از چند ساعت بی تحركی و اغلب طی پروازهای طولانی مدت با هواپیما روی دهد با مصرف یك عدد قرص آسپرین ساعاتی قبل از پرواز قابل پیشگیری است.

هر سال بیش از ۳۰ هزار مسافر طی پروازهای طولانی مدت به این عارضه دچار می شوند كه در مواردی حتی به مرگ منجر می شود. به همین دلیل انستیتوی سلامتی سازمان هواپیمایی در بسیاری از كشورها مصرف ۷۵ میلی گرم آسپرین را ساعاتی قبل از پرواز و سپس روزی یك عدد تا دو الی سه روز پس از پرواز های طولانی را جهت پیشگیری از این عارضه توصیه می كنند. به این ترتیب می توان احتمال بروز این عارضه را تا یك سوم كاهش داد. اما اگر قبلاً آسپرین نخورده اید یا چنانچه از مشكلات معده مانند زخم معده رنج می برید حتماً پیش از مصرف آسپرین با پزشك خود مشورت كنید.

۲- به موفقیت تلقیح مصنوعی (IVF) كمك می كند.

مطالعاتی كه در آرژانتین انجام شد نشان می دهند خوردن آسپرین به صورت مداوم می تواند احتمال موفقیت در تلقیح های مصنوعی (IVF) را تا حد چشمگیری افزایش دهد. این امر به دلیل جریان بهتر خون در رحم روی می دهد كه به افزایش شانس بارداری می انجامد.

دانشمندان كشف كردند زنانی كه حین عمل IVF روزانه ۱۰۰ میلی گرم آسپرین می خوردند ۱۷ درصد بیش از سایرین احتمال بارداری دارند.پروفسور ایان كرافت رئیس موسسه خدمات باروری لندن می گوید: «آسپرین به طور گسترده به منظور ممانعت از ایجاد لخته های خونی در جفت مورد استفاده قرار می گیرد. ضمن آنكه به رفع نشانه های مسمومیت بارداری نیز كمك می كند.» مسمومیت بارداری كه بر اثر بالا رفتن فشار خون روی می دهد موجب بروز تورم در بافت های بدن و دفع پروتئین از كلیه ها در ادرار می شود.

۳- در مواردی از سقط جنین جلوگیری می كند.

زنانی كه از عارضه ای معروف به «خون چسبناك» رنج می برند و به این دلیل سقط جنین های مكرر دارند با مصرف آسپرین می توانند مانع از بین رفتن جنین شوند. این افراد در خونشان نوعی آنتی بادی آنتی فسفولیپید دارند كه خطر لخته شدن خون در آنها را افزایش می دهد.

این آنتی بادی موجب می شود گاهی خون به راحتی در رگ های ظریف جفت و جنین جریان نیابد، در نتیجه به مرور به خشك شدن و آترونی جفت منجر می شود و جنین بی خون مانده و از بین می رود. دكتر گراهام هاگز كه اولین بار این عارضه را تشخیص داد و به همین سبب آن را به نام او «سندرم هاگز» نامگذاری كرده اند، حدود ۱۵ سال پیش هنگام مطالعه روی بیماری لوپوس اثر آسپرین در چنین مواردی را كشف كرد.

دكتر هاگز می گوید: «ما دریافتیم كه با استفاده از مقدار كمی آسپرین - حدود ۱۷ تا ۱۰۰ میلی گرم در روز- پلاكت های خونی چسبندگی كمتری پیدا می كنند. مصرف منظم آسپرین در موارد ضعیف تر این سندرم به وضوح قابل مشاهده است، به طوری كه برای ما محرز شده است تنها با مصرف آسپرین ما در طول پنج سال موفق شدیم میزان ممانعت از سقط جنین ها را از ۱۹ درصد به ۷۰ درصد افزایش دهیم.»

۴- از بروز انواع سكته جلوگیری می كند.

مطالعات نشان می دهند خوردن ۷۵ میلی گرم آسپرین در روز می تواند مانع بروز حمله های قلبی و سكته شود. از آنجا كه نقش آسپرین در رقیق كردن خون به اثبات رسیده است با مصرف آسپرین می توان از ایجاد لخته های خونی و در نتیجه بروز حمله قلبی و سكته در افرادی كه سابقه سكته دارند و یا كسانی كه ریسك بروز این حملات در آنها بالا است جلوگیری كرد. با این وجود لازم است افراد پیش از مصرف خودسرانه آسپرین به این منظور، با پزشك خود مشورت كنند و تحت معاینات و آزمایشات لازم قرار گیرند. در عین حال كسانی كه به طور مرتب و روزانه آسپرین مصرف می كنند باید تحت نظر پزشك باشند و به صورت منظم معاینه شده و با آزمایشات لازم كنترل شوند.

۵- تب را متوقف می كند و درد را كاهش می دهد.

آسپرین خاصیت تب بر دارد و می تواند دمای بدن را كاهش دهد. به همین دلیل یكی از مواد اصلی تشكیل دهنده داروهای سرماخوردگی است. بنابراین همیشه پیش از خوراندن داروهای سرماخوردگی به كودكان تركیبات تشكیل دهنده آن را مطالعه كنید زیرا مصرف آسپرین برای كودكان زیر ۱۲سال توصیه نمی شود. همچنین آسپرین برای تسكین دردهای معمولی مثل سردرد نیز بسیار مفید است همین ویژگی آسپرین موجب شده بود در دوران ملكه ویكتوریا در بسیاری از مناطق اروپا زنان كه از ویژگی تسكین درد آن آگاه شده بودند برای كاهش دردهای زایمان از آن استفاده كنند. البته امروزه مصرف آسپرین برای كاهش درد زایمان مجاز نیست چون می تواند برای نوزاد مضر و خطرناك باشد.

مصرف روزانه آسپرین نباید بیش از ۶۵۰ میلی گرم و یا بیش از شش بار در روز باشد. پزشكان معتقدند آسپرین هایی كه محلول در آب هستند و در معده حل می شوند باید با یك لیوان كامل آب یا شیر خورده شوند تا این مایعات مانع آسیب رساندن تركیبات اسیدی آن به بافت معده شوند. اما امروزه انواع روكش دار آسپرین نیز در بازار موجود هستند. این روكش موجب می شود آسپرین تا رسیدن به روده كوچك حل نشود از این رو برای معده مضر نیستند.

●هشدار

- آسپرین می تواند به معده آسیب برساند و گاه حتی موجب ایجاد زخم معده و خونریزی شود.

- آسپرین می تواند باعث بروز سندرم نادری به نام سندرم ری (Reyes Syndrome) در كودكان زیر ۱۲سال شود كه نوعی اختلال در عملكرد مغز و كبد است.

- این دارو می تواند بروز حمله های آسم را در برخی از افراد تحریك كند.

- مادران شیرده نباید از آسپرین استفاده كنند زیرا این دارو می تواند از طریق شیر به نوزادان انتقال یابد.

- آسپرین به جز در مواردی كه پزشك مصرف روزانه دوز كمی از آن را برای جلوگیری از لخته شدن خون تجویز كرده باشد نباید بیش از دو روز پیاپی مصرف شود.

- كودكان زیر ۱۲ سال نباید آسپرین بخورند یا داروهایی كه در تركیب آنها از آسپرین استفاده شده است مصرف كنند.

عملکرد آسپرین چگونه است؟

          آیا تا کنون سردرد داشته اید؟ حتماً برای شما اتفاق افتاده است، اغلب همه ما حتی یکبار تا کنون سردرد داشته ایم و داروهایی را برای بهبود سردردمان استفاده کرده ایم. این داروها به احتمال زیاد از خانواده آسپرین بوده است...

         

 

                  

 

 

آیا تا کنون سردرد داشته اید؟ حتماً برای شما اتفاق افتاده است، اغلب همه ما حتی یکبار تا کنون سردرد داشته ایم و داروهایی را برای بهبود سردردمان استفاده کرده ایم. این داروها به احتمال زیاد از خانواده آسپرین بوده است. همچنین ممکن است آسپرین یا وابستگانش را برای ناراحتی های دیگری مثل التهاب (ورم مفاصل یا بخشهای دیگر بدن) و تب استفاده کرده باشید.

آیا می دانید که حدود ۸۰ بیلیون قرص آسپرین هر ساله برای این ناراحتی ها و همین طور ناراحتی های زیاد دیگری خورده می شود؟ برای مثال میلیونها انسان آسپرین را برای کمک به پیشگیری از حمله های قلبی می خورند! یک دکتر دلایل خوبی داشته که می گفته” خوردن دو آسپرین و خوابیدن من تا صبح“! در این مقاله، دکتر لوک هوفمن اثرات آسپرین را می شناساند.

شما در مورد فواید زیاد آسپرین و همچنین برخی دلایل منع خوردن این دارو را فرا می گیرید.شما همچنین می فهمید که چرا باید آن را آسپرین ”داروی شگفت انگیزی که شگفت انگیز عمل می کند“ نامید.

● آسپرین چه می کند؟

آسپرین ناراحتی ها را از طریق توقف سلولها با ساخت پروستاگلاندین ها بهبود می بخشد.

آیا می دانید آنزیم COX-۲ چیست؟ COX-۲ پروتئینی است که توسط سلولهای بدن ساخته می شود و کارش این است که شناورهای شیمیایی را اطراف سلولها می برد و پروستاگلاندین ها را دگرگون می کند.

COX-۲ را در بسیاری از بافت های معمولی می توان یافت، اما بیشتر در بافتهایی که از چند جا صدمه دیده باشند دیده می شود.

در نتیجه آسپرین به COX-۲ می چسبد و اجازه انجام فعالیت هایش را نمی دهد. آسپرین شبیه قفلی است که به دوچرخه تان می زنید؛ دوچرخه با قفل رویش حرکت نخواهد کرد و COX-۲ هم با آسپرین چسبیده به آن نمی تواند عمل کند.

بنابراین با خوردن آسپرین علت ناراحتی هایی مثل گرفتگی عضلات شکم یا استخوان آسیب دیده انگشت که باعث درد شده، از بین نمی رود، اما آسپرین کم کننده نشانه های دردی است که در اعصابتان بوجود آمده است.

یک سؤال معمول در مورد آسپرین و داروهای دیگر است که ” چگونه آسپرین محلی که درد می کند را می شناسد یا تشخیص می دهد؟ “ جواب اینکه محل آن را نمی شناسد! زمانی که آسپرین خورده می شود در معده یا دیگر راههای گوارشی، روده باریک و غدد بدن هضم می شود. سپس به جریان خون و بعد به تمام بدن می رود. با اینکه آسپرین در هر جایی از بدن وجود دارد، اما تنها در جاهایی که پروستاگلاندین ها تولید شده است یعنی همان نواحی آسیب دیده، عمل می کند.

شما ممکن است بپرسید ” هر چند ساعت آسپرین بخورم تا اثر آسپرین های خورده شده بخوبی حفظ شود؟ “

بدنتان در مورد غالب مواد شیمیایی از جمله آسپرین راههایی برای دفع آنها دارد. در این نمونه، کبد، معده و دیگر اندام هایتان آسپرین را تغییر می دهد به ... عجیب است! اسید سالیسیلاک! سپس این ماده شیمیایی به آرامی توسط کبد ریزتر می شود و همراه مواد شیمیایی دیگر روی اسید سالیسیلاک می چسبند. همین طور کلیه هاتان می تواند آن را به بیرون از خون برده و از طریق ادرارتان دفع کند. این مراحل تا دفع آسپرین ۴ تا ۶ ساعت طول می کشد. بنابراین شما نیاز دارید تا آسپرین دیگری بعد از ۶ساعت بخورید تا اثر آن حفظ شود.

نکته اینکه آسپرین به تمام جریان خون می رود و بدن پروستاگلاندین ها را به چند دلیل نیاز دارد.

پروستاگلاندین ها برای معده مفید هستند چون آنزیم دیگری به نام cox-۱ پروستاگلاندینی می سازد که به نظر می رسد جدار معده را مطلوب و محکم حفظ می کند. آسپرین از عملکرد cox-۱ جلوگیری می کند ( آسپرین بطور غیر انتخابی از تولید کافی بیشترین پروستاگلاندین ها جلوگیری می کند.) بنابراین جدار معده نازک شده و شیره گوارشی جدار معده را می سوزاند.

این محتمل ترین دلیلی است که چرا آسپرین و وابستگانش معده را ناراحت می کند (همان طور که هوفمن بیان کرده علی رغم اینکه آسپرین یک نوع اسید هم هست) .

همچنین cox-۲ در چند بافت دیگر مانند مغز وکلیه عمل می کند؛ مقادیر معمولی داروی آسپرین احتمالاً بر روی این نواحی اثر زیادی نمی گذارد.

در محلهای دیگری مانند خون پروستاگلاندین ها اعمالی را انجام می دهند که آسپرین مانع چنین اعمالی نیز می شود .

فواید آسپرین برای آقایان

در آقایانی كه بیش از ۵ سال قرص آسپرین مصرف می كنند، خطر ابتلا به سرطان پروستات كاهش پیدا می كند. اما در مورد خانم ها این چنین نیست و چنانچه ۱۰ سال متناوب هم قرص آسپرین مصرف كنند، با احتمال بروز سرطان هیچ ارتباطی نخواهد داشت.

بررسی ۴۰ هزار زن كه روزانه قرص آسپرین بچه مصرف می كردند و در مقابل زنان دیگری كه قرص های مصنوعی و ساختگی مصرف می كردند نشان داد این قرص ها هیچ اثری بر روی جلوگیری از سرطان سینه، غدد لنفاوی و دیگر سرطان ها ندارد.

اما مطالعه ۷۰‎/۱۴۴ مردی كه روزانه قرص آسپرین بچه، یا ایبوپروفن هایی مثل درویل و موترین مصرف می كردند نشان داد آقایانی كه به طور استاندارد روزانه ۳۲۵ میلی گرم از این دارو ها به مدت ۵ سال مصرف كرده اند ۱۸ درصد كمتر از بقیه به سرطان پروستات مبتلا شده اند.

آسپرین هایی به شكل گیلاس!!

 

 

          بر اساس بسیاری از تحقیقات و مطالعات (یعنی قضیه بسیار جدی و علمی است!) روشن شده كه مصرف روزانه یك عدد آسپرین از خطر حمله های قلبی، سرطان كولون و سكته مغزی به میزان محسوسی می كاهد، اما این دارو نباید بدون تجویز پزشك مصرف شود، در ضمن استفاده از سیر تازه نیز برای افرادی كه از این دارو استفاده می كنند، زیان آور است.         

 

                  

 

 

 

 

                            

                            

 

         

         

         

         

         

 

آسپرین حاوی املاح سالیسیلات بوده و از طرفی سالیسیلات های موجود در دارو باعث بروز هایپوگلیسمی (افت قند خون) می شوند به همین دلیل در بیماران دیابتی در صورت مصرف این داروها باید احتیاط شود.

با توجه به فواید آسپرین، بحثی كه مطرح می شود این است كه اگر غذاهایی وجود داشته كه ماده موثره آسپرین را داشته باشند-یعنی املاح سالیسیلات در آنها وجود داشته باشد- آیا قادر به ایجاد همان تاثیرات هستند؟

با اجازه بزرگترها، جواب مثبت است (به مباركی!) این بحث می تواند موضوع یك سلسله تحقیقات جدید باشد (ایجاد شغل!)

حالا نوبت به ذكر منابع حاوی ماده سالیسیلات است، این منابع عبارتند از: گیلاس، پودر كاری، خرمای خشك، ریشه شیرین بیان، فلفل دلمه، آلو، تمشك، خیار ترشی كه از خیارهای ریز جوان درست شده باشد (یا خیارهای پیری كه دل جوانی دارند!).

نكته قابل توجه اینكه در اشخاص حساس به آسپرین استفاده درازمدت از این مواد غذایی بدون ایجاد حساسیت همان فواید آسپرین را خواهد داشت. میوه ها سرشار از املاح سالیسیلات به اضافه ویتامین C هستند، از طرفی مصرف این منابع به دلیل همراه بودن با ویتامین C منجر به كاهش دفع سالیسیلات ها نیز خواهد شد.از دیگر فواید املاح سالیسیلات می توان به: رقیق كردن خون، ضد التهاب بودن و دردكشی اشاره كرد، بنابراین به محض احساس سردرد از انواع میوه ها استفاده كنید، زیرا سرشار از املاح سالیسیلات هستند.همین!!

متعه؛ درمان سرطان با آسپرین!

          تشویق ازدواج موقت و ترویج آن بین جوانان، دم‌دست‎ترین راه حلی است كه برای به تاخیر انداختن فوران ناهنجاری‎های ناشی از نبود امكان اشتغال، بحران مسكن، گرانی، تورم و دیگر عواملی كه امكان ازدواج را از میلیون‎ها پسر و دختر گرفته، انتخاب شده است.

ظر آقای وزیر كشور برای گسترش ازدواج‎های موقت بین جوانان كه رگه‎هایی از آمریت هم در آن حس می‎شد، بحث‎های گسترده‎ و همراه با چالش‎های شدیدی را برانگیخت.

در این میان، مقاله‎های آقای سعید دهقان و عباس عبدی و بیانیه شورای فرهنگی ـ اجتماعی زنان در روزنامه «هم‌میهن» بیش از دیگر نوشته‎ها و بیانیه‎ها در خور توجه بود اما در همین سه مورد نیز به ریشه موضوع توجهی بایسته نشده بود.

آقای عبدی از عدم اراده لازم برای تفكیك «موضوع و نیاز جنسی از یك سو و نیز منظر فقهی و اجتماعی از سوی دیگر» بحث كرده بود.

شورای فرهنگی‌ـ اجتماعی زنان در مورد تضییع حقوق زنان و كودكان حاصل از این ازدواج‎ها و پیامد‎های آن بر خانواده‎ها، نكاتی را ـ كه البته قابل رد كردن نیست ـ یاد‎آور شده بود اما مقاله آقای سعید دهقان برای عده‎ای این سوء‌تفاهم را ایجاد كرد كه ایشان طرفدار ازدواج موقت جوانان است، حال آنكه در آن نوشتار حقوقی كه جنبه‎های شرعی موضوع نیز در آن لحاظ شده بود، نویسنده به مقتضای موضوع، جنبه‎هایی را واگویه كرده است تا نشان دهد ازدواج موقت از جنبه‎های شرعی و قانونی چه وضعیتی دارد.

نمی‎دانم... شاید هدف آقای دهقان از نگاشتن مقاله مورد بحث با آن سبك و سیاق، پایان دادن به‏ مجادله‎های تكراری بوده است وگرنه وی متغییر‎های ۲۶ گانه‎ای را كه موجب تاخیر در ازدواج جوانان شده، بر نمی‎شمرد و مقاله‎اش را با این جمله به پایان نمی‎رساند:

«... معلوم نیست تا كی قرار است تعارف پیشه كنیم، چشم به واقعیت‎ها ببندیم و در پیله سلیقه‎های شخصی و اغراض گروهی و جنسیتی خود، برای غیر خود نسخه بپیچیم؟!

▪ این كدام واقعیت‎هاست كه بر آنها چشم بسته‎ایم؟

یكی از واقعیت‎ها می‎تواند این باشد كه نفی یك‎باره متعه، گروهی را كه می‎توانند با استفاده از آن، كار غیرحلال نكنند به وادی معصیت بكشاند اما بزرگترین و تلخ‎ترین واقعیت این است كه متعه را پاسخ درخوری برای انبوه مشكلاتی بدانیم كه گریبان نسل جوان ما را گرفته است و در ضمن از پیامد‎های ترویج ازدواج موقت (ولو با احكام آمرانه) غفلت كنیم.

از میانه دهه ۶۰ و در سال‎های پایانی جنگ تحمیلی، مشخص بود كه سال‎هایی بحرانی را پیش‌رو داریم و باید برای انبوه كودكانی كه حاصل ‎زاد و ولد بی‎رویه سال‎های نخست انقلاب بودند و چند سالی بعد به جوانانی جویای كار، همسر و مسكن تبدیل می‎شدند، برنامه‎ریزی كنیم.

دولتمردان خود به این امر معترف بودند، اما برنامه‎ای نریختند و كاری نكردند كه پیامد‎های شرایطی كه پیش رو بود، تا بدین حد بحران‌آفرین باشد.

اكنون اگر از ترغیب جوانان به رو آوردن به ازدواج موقت سخن گفته می‎شود، این سخن‎ را باید نشانه‎ای از آگاهی یافتن مدیران كشور در مورد ناتوانی جوانان از تشكیل خانواده و فساد‎هایی كه مجرد ماندن پسران و دختران جوان‎تر و پسر‎ها و ‎دختر‎های مسن‌تر در پی دارد، ارزیابی كرد.

اما با فرض اینكه ترغیب جوانان به ازدواج موقت جواب بدهد، چه وضعی پیش خواهد آمد؟

می‎گیریم یك پسر جوان آنقدر توانایی دارد كه مخارج ازدواج موقت و مهریه‎ای را كه آقای دهقان در مقاله خود با ذكر آیه ۲۴ سوره نسا الزامی بودن آن را ثابت كرده، بپردازد.

در چنین حالتی هم با این پرسش‎ها روبه‎رو هستیم:

ـ این زوج موقت در كجا و چگونه زندگی خواهند كرد؟

ـ جوان بی‎كار مخارج همسر موقت خود را از كدام محل تامین می‎كند؟

ـ اگر این ازدواج موقت به تولد فرزندی منجر شد، نگهداری و پرورش او با كیست؟ (به موضوع ارث بردن كاری ندارم!)

ـ در پایان این ازدواج، این دختر (كه دیگر دختر نیست) و آن پسر (كه هنوز نیاز‎های جنسی او فعال است) چه می‎كنند. تكرار ازدواج موقت؟ یا مجرد ماندن و به سمت گناه و معصیت رفتن؟ اگر حالت اول امكانپذیر باشد، دیگر ازدواج موقت لزومی ندارد و اگر حالت دوم پیش آید، فقط معصیت كردن را برای آنهایی كه استعداد آن را دارند، به تاخیر انداخته‎ایم!

▪ اینكه پسر و دختری كه تن به ازدواج موقت داده‎اند دچار چه عارضه‎های روانی خواهند شد، بماند برای بعد. اما اگر راه‌حل پیشنهادی آقای وزیر كشور شدنی باشد ـ كه به یكصد و یك هزار دلیل، شدنی نیست، ۱۵-۱۰ سال دیگر جامعه ما چه وضعیتی خواهد داشت؟

ما هنوز هم یك جامعه سنتی با باور‎های ویژه خود هستیم و حتی همان جوان‎هایی كه از دیدگاه ما هنجارشكن هستند، در ژرفای ضمیر ناخودآگاه خویش این باور‎ها و سنت‎ها را محفوظ نگه‎ داشته‎اند لذا برخلاف پندار كسانی كه نسل جدید را ناآشنا با سنت‎ها و هنجار‎شكن می‎دانند، اگر با وجود چند میلیون جوان محروم از ازدواج و تشكیل خانواده‎، هنوز سنگ روی سنگ بند است، این وضع را مدیون همین فرهنگ سنتی هستیم.

اگر پدیده ازدواج موقت فراگیر شود، این سنت‎ها در هم خواهد ریخت، نهاد خانواده موجودیت و موضوعیت تازه‎ای خواهد یافت و ۱۵-۱۰ سال دیگر، شرایطی نامعلوم ـ اما بی‎شك نامطلوب‌ـ بر جامعه‏ ما حاكمیت خواهد یافت. اینها فقط بخشی از واقعیت‎هایی هستند كه با آنها روبه‎رو هستیم و روبه‎رو خواهیم شد.

● جمع‎بندی

تشویق ازدواج موقت و ترویج آن بین جوانان، دم‌دست‎ترین راه حلی است كه برای به تاخیر انداختن فوران ناهنجاری‎های ناشی از نبود امكان اشتغال، بحران مسكن، گرانی، تورم و دیگر عواملی كه امكان ازدواج را از میلیون‎ها پسر و دختر گرفته، انتخاب شده است.

اگر این كار عملی هم باشد ـ كه نیست ـ تنها یك نیاز جوانان، یعنی ارضای تمایل جنسی بدون ارتكاب گناه را برآورده می‎كند.

دیگر نیاز‎ها و آرزو‎های آنان برآورده‎ نشده و بی‎پاسخ باقی خواهد ماند و از بطن همین نیاز‎ها و آرزو‎ها، بحران‎هایی سر بر می‎آورد كه به مانند سرطانی پیشرفته، موجودیت جامعه را تهدید می‎كند. دل‎بستن به كارآمدی ترویج ازدواج موقت برای مهار بحران‎های اجتماعی به مانند آن است كه با خوراندن آسپرین به فردی كه سرطان پیشرفته دارد، به شفای او امیدوار باشیم!

ظر آقای وزیر كشور برای گسترش ازدواج‎های موقت بین جوانان كه رگه‎هایی از آمریت هم در آن حس می‎شد، بحث‎های گسترده‎ و همراه با چالش‎های شدیدی را برانگیخت.

در این میان، مقاله‎های آقای سعید دهقان و عباس عبدی و بیانیه شورای فرهنگی ـ اجتماعی زنان در روزنامه «هم‌میهن» بیش از دیگر نوشته‎ها و بیانیه‎ها در خور توجه بود اما در همین سه مورد نیز به ریشه موضوع توجهی بایسته نشده بود.

آقای عبدی از عدم اراده لازم برای تفكیك «موضوع و نیاز جنسی از یك سو و نیز منظر فقهی و اجتماعی از سوی دیگر» بحث كرده بود.

شورای فرهنگی‌ـ اجتماعی زنان در مورد تضییع حقوق زنان و كودكان حاصل از این ازدواج‎ها و پیامد‎های آن بر خانواده‎ها، نكاتی را ـ كه البته قابل رد كردن نیست ـ یاد‎آور شده بود اما مقاله آقای سعید دهقان برای عده‎ای این سوء‌تفاهم را ایجاد كرد كه ایشان طرفدار ازدواج موقت جوانان است، حال آنكه در آن نوشتار حقوقی كه جنبه‎های شرعی موضوع نیز در آن لحاظ شده بود، نویسنده به مقتضای موضوع، جنبه‎هایی را واگویه كرده است تا نشان دهد ازدواج موقت از جنبه‎های شرعی و قانونی چه وضعیتی دارد.

نمی‎دانم... شاید هدف آقای دهقان از نگاشتن مقاله مورد بحث با آن سبك و سیاق، پایان دادن به‏ مجادله‎های تكراری بوده است وگرنه وی متغییر‎های ۲۶ گانه‎ای را كه موجب تاخیر در ازدواج جوانان شده، بر نمی‎شمرد و مقاله‎اش را با این جمله به پایان نمی‎رساند:

«... معلوم نیست تا كی قرار است تعارف پیشه كنیم، چشم به واقعیت‎ها ببندیم و در پیله سلیقه‎های شخصی و اغراض گروهی و جنسیتی خود، برای غیر خود نسخه بپیچیم؟!

▪ این كدام واقعیت‎هاست كه بر آنها چشم بسته‎ایم؟

یكی از واقعیت‎ها می‎تواند این باشد كه نفی یك‎باره متعه، گروهی را كه می‎توانند با استفاده از آن، كار غیرحلال نكنند به وادی معصیت بكشاند اما بزرگترین و تلخ‎ترین واقعیت این است كه متعه را پاسخ درخوری برای انبوه مشكلاتی بدانیم كه گریبان نسل جوان ما را گرفته است و در ضمن از پیامد‎های ترویج ازدواج موقت (ولو با احكام آمرانه) غفلت كنیم.

از میانه دهه ۶۰ و در سال‎های پایانی جنگ تحمیلی، مشخص بود كه سال‎هایی بحرانی را پیش‌رو داریم و باید برای انبوه كودكانی كه حاصل ‎زاد و ولد بی‎رویه سال‎های نخست انقلاب بودند و چند سالی بعد به جوانانی جویای كار، همسر و مسكن تبدیل می‎شدند، برنامه‎ریزی كنیم.

دولتمردان خود به این امر معترف بودند، اما برنامه‎ای نریختند و كاری نكردند كه پیامد‎های شرایطی كه پیش رو بود، تا بدین حد بحران‌آفرین باشد.

اكنون اگر از ترغیب جوانان به رو آوردن به ازدواج موقت سخن گفته می‎شود، این سخن‎ را باید نشانه‎ای از آگاهی یافتن مدیران كشور در مورد ناتوانی جوانان از تشكیل خانواده و فساد‎هایی كه مجرد ماندن پسران و دختران جوان‎تر و پسر‎ها و ‎دختر‎های مسن‌تر در پی دارد، ارزیابی كرد.

اما با فرض اینكه ترغیب جوانان به ازدواج موقت جواب بدهد، چه وضعی پیش خواهد آمد؟

می‎گیریم یك پسر جوان آنقدر توانایی دارد كه مخارج ازدواج موقت و مهریه‎ای را كه آقای دهقان در مقاله خود با ذكر آیه ۲۴ سوره نسا الزامی بودن آن را ثابت كرده، بپردازد.

در چنین حالتی هم با این پرسش‎ها روبه‎رو هستیم:

ـ این زوج موقت در كجا و چگونه زندگی خواهند كرد؟

ـ جوان بی‎كار مخارج همسر موقت خود را از كدام محل تامین می‎كند؟

ـ اگر این ازدواج موقت به تولد فرزندی منجر شد، نگهداری و پرورش او با كیست؟ (به موضوع ارث بردن كاری ندارم!)

ـ در پایان این ازدواج، این دختر (كه دیگر دختر نیست) و آن پسر (كه هنوز نیاز‎های جنسی او فعال است) چه می‎كنند. تكرار ازدواج موقت؟ یا مجرد ماندن و به سمت گناه و معصیت رفتن؟ اگر حالت اول امكانپذیر باشد، دیگر ازدواج موقت لزومی ندارد و اگر حالت دوم پیش آید، فقط معصیت كردن را برای آنهایی كه استعداد آن را دارند، به تاخیر انداخته‎ایم!

▪ اینكه پسر و دختری كه تن به ازدواج موقت داده‎اند دچار چه عارضه‎های روانی خواهند شد، بماند برای بعد. اما اگر راه‌حل پیشنهادی آقای وزیر كشور شدنی باشد ـ كه به یكصد و یك هزار دلیل، شدنی نیست، ۱۵-۱۰ سال دیگر جامعه ما چه وضعیتی خواهد داشت؟

ما هنوز هم یك جامعه سنتی با باور‎های ویژه خود هستیم و حتی همان جوان‎هایی كه از دیدگاه ما هنجارشكن هستند، در ژرفای ضمیر ناخودآگاه خویش این باور‎ها و سنت‎ها را محفوظ نگه‎ داشته‎اند لذا برخلاف پندار كسانی كه نسل جدید را ناآشنا با سنت‎ها و هنجار‎شكن می‎دانند، اگر با وجود چند میلیون جوان محروم از ازدواج و تشكیل خانواده‎، هنوز سنگ روی سنگ بند است، این وضع را مدیون همین فرهنگ سنتی هستیم.

اگر پدیده ازدواج موقت فراگیر شود، این سنت‎ها در هم خواهد ریخت، نهاد خانواده موجودیت و موضوعیت تازه‎ای خواهد یافت و ۱۵-۱۰ سال دیگر، شرایطی نامعلوم ـ اما بی‎شك نامطلوب‌ـ بر جامعه‏ ما حاكمیت خواهد یافت. اینها فقط بخشی از واقعیت‎هایی هستند كه با آنها روبه‎رو هستیم و روبه‎رو خواهیم شد.

● جمع‎بندی

تشویق ازدواج موقت و ترویج آن بین جوانان، دم‌دست‎ترین راه حلی است كه برای به تاخیر انداختن فوران ناهنجاری‎های ناشی از نبود امكان اشتغال، بحران مسكن، گرانی، تورم و دیگر عواملی كه امكان ازدواج را از میلیون‎ها پسر و دختر گرفته، انتخاب شده است.

اگر این كار عملی هم باشد ـ كه نیست ـ تنها یك نیاز جوانان، یعنی ارضای تمایل جنسی بدون ارتكاب گناه را برآورده می‎كند.

 

دیگر نیاز‎ها و آرزو‎های آنان برآورده‎ نشده و بی‎پاسخ باقی خواهد ماند و از بطن همین نیاز‎ها و آرزو‎ها، بحران‎هایی سر بر می‎آورد كه به مانند سرطانی پیشرفته، موجودیت جامعه را تهدید می‎كند. دل‎بستن به كارآمدی ترویج ازدواج موقت برای مهار بحران‎های اجتماعی به مانند آن است كه با خوراندن آسپرین به فردی كه سرطان پیشرفته دارد، به شفای او امیدوار باشیم!

منبع : سايت علمی و پژوهشي آسمان--صفحه اینستاگرام ما را دنبال کنید
اين مطلب در تاريخ: شنبه 10 خرداد 1393 ساعت: 6:21 منتشر شده است
برچسب ها : تحقیق در مورد آسپرین,آسپرین را چه کسی کشف کرد,تحقیق رایگان پزشکی,مقاله کشف آسپرین,

بیوتکنولوژی و علوم پزشکی

کاربرد بیوتکنولوژی در زمینة علوم پزشکی و دارویی،موضوعات بسیار گسترده‌ای مانند ابداعروش‌های کاملاً جدید برای "تشخیص مولکولی مکانیسم‌های بیماری‌زایی و گشایش سرفصل جدیدی به نام پزشکیمولکولی"، "امکان تشخیص پیش از تولد بیماری‌ها و پس از آن"، "ژن‌‌درمانی و کنارگذاشتن (نسبی) برخورد معلولی با بیمار و بیماری"، "تولید داروها و واکسن‌هاینوترکیب و جدید"، "ساخت کیت‌های تشخیصی"، "ایجاد میکروارگانیسم‌های دست‌کاری شدهبرای کاربردهای خاص"، "تولید پادتن‌های تک‌دودمانی (منوکلونال)" و غیره را در برمی‌گیرد.

امروزه برای تشخیص‌های دقیق، پیشگیری، درمان اساسی بیماری‌ها و درواقع سلامت و بهداشت جوامع ظاهراً راه دیگری جز پزشکی مولکولی به‌نظر نمی‌رسد. جدولشماره 1، برخی از مزایای کاربرد روش‌های تشخیص مولکولی را که به مدد مهندسی

 

 

ژنتیک وبیوتکنولوژی در خدمت بهداشت بشر قرار گرفته‌اند نشان می‌دهد:
در ادامه،به چند نمونه از دستاوردهای مهم مهندسی ژنتیک و بیوتکنولوژی مولکولی در علوم پزشکی،که تحولات بسیار بزرگی را در عرصه‌های مختلف زندگی بشر بوجود آورده یا خواهد آورد،اشاره می‌شود:

1-1- ژن درمانی(Gene Therapy)

 

 

 

بسیاری از صاحب‌نظراناز سدة حاضر به‌عنوان سدة مهندسی ژنتیک و بیوتکنولوژیمولکولی یاد می‌کنند. بهاعتقاد بسیاری از دانشمندان، تولد ژن‌‌درمانی در اوایل دهه 1990، یک رخداد بزرگ وانقلابی بود که چشم‌انداز جدیدی را در عرصه پزشکی مولکولی ایجاد کرد؛ زیرا براینخستین بار در تاریخ علوم زیستی، کاربرد روش‌ها و فنون بسیار حساس و جدید جهتانتقال ژن‌های سالم به درون سلول‌های بدن و تصحیح و درمان ژن‌های جهش‌یافته ومعیوب، پنجره‌ای نو به سوی مبارزه جدی، اساسی و علّی (نه معلولی و در سطحفرآورده‌های ژنی) با بسیاری از بیماری‌ها گشوده است. ژن‌درمانی، در واقع انتقالمواد ژنتیکی به درون سلول‌های یک موجود برای مقاصد درمانی می‌باشد که به روش‌هایمتفاوت و متنوع (فیزیکی، شیمیایی و زیستی) صورت می‌گیرد.
کشف بسیاری ازژن‌های بیماری‌زای مهم در آینده‌ نزدیک، کاربرد روش‌های متنوع و بی‌سابقهغربال‌سازی ژنتیکی و پیشگویی‌های بسیار دقیق پیرامون تعیین سرنوشت جنین از نظربیماری‌های ژنتیک پیش و پس از تولد، از دیگر قابلیت‌های مهندسی ژنتیک و ژن‌درمانیاست. پژوهشگران با انجام تحقیقات گسترده بر بسیاری از محدودیت‌های موجود در زمینهژن‌درمانی فائق آمده‌اند. همچنین در زمینه هدف‌گیری بسیار اختصاصی سلول و انتقال ژنیا DNAی برهنه به درون آن- به عنوان دارو- پیشرفت‌های چشمگیری حاصل شده است.

علیرغم اینکه در حال حاضر ژن‌درمانی، روشی پرهزینه بوده و به فنون پیشرفتهو تخصصی نیاز دارد، اما به‌زودی از این روش در مورد طیف بسیار وسیعی از بیماری‌هااستفاده خواهد شد. همچنین شواهد فزآینده‌ و امیدبخشی وجود دارد که استفاده ازروش‌های پزشکی مولکولی، در آینده‌ای نه چندان دور و در مقایسه با وضع کنونی، صدهابار هزینه‌های درمانی را نیز کاهش خواهد داد.

1-2- طرح بین‌المللی ژنوم انسان (IHGP)

پروژهبین‌المللی ژنوم انسان، یکی از مهم‌ترین و عظیم‌ترین طرح‌های تحقیقاتیزیست‌شناسی عصر حاضر است کهبا رمزگشایی از ژنوم انسان، گره‌های بی‌شماری را گشوده و قله‌های متعددی را فتحکرده است. این طرح که انجام آن، مولود پیشرفت‌ها و اطلاعات جدید محققان در عرصهمهندسی ژنتیک است، در آینده‌ای نزدیک، تحولات عمیق و غیره‌منتظره‌ای را در علومپزشکی به‌وجود خواهد آورد. طرح بین‌المللی ژنوم انسان را می‌توان نقطه عطفی درتاریخ علوم زیستی به‌ویژه مهندسی ژنتیک و بیوتکنولوژی مولکولی به حساب آورد. درجداول‌ 2 و 3، خلاصه شماری از اطلاعات مهم درباره این طرح ارایه شده است :

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1-3- شناسایی مکانیسم‌های مولکولی پیدایش سرطان

 

امروزه از رهگذر به‌کارگیری مهندسی ژنتیک و بیوتکنولوژی مولکولی، این پرسشکه سرطان چگونه ایجاد می‌شود؟، دیگر جزء اسرار ناشناخته علمی به حساب نمی‌آید. درخلال دو دهة اخیر، پژوهشگران با استفاده از روش‌های مولکولی و نتایج حاصل ازمطالعاتی مانند طرح رمزگشایی از ژنوم انسان، به پیشرفت‌های خیره‌کننده‌ای درشناسایی علل و مراحل مولکولی پیدایش سرطان دست یافته‌اند که در آینده نزدیک، بهروش‌های انقلابی در مسیر درمان آن منجر خواهد شد. با آنکه هنوز هیچ‌کس قادر نیستزمان دقیق غلبه کامل بر سرطان را پیش‌گویی کند، اما چشم‌انداز آن بسیار نویدبخشاست.

در این راستا، تلاش‌های گسترده‌ای برای درمان سرطان با استفاده ازروش‌های ژن‌‌درمانی(مانند انتقال ژن‌های بازدارندة سرطان به درون سلول‌ها) به طورفزاینده‌ای در حال افزایش است. مهار ژن‌هایی که بیشتر از اندازه طبیعی تکثیر یابیان شده‌اند (مانند آنکوژنهای فعال‌شده) و جایگزینی یک ژن ناقص یا حذف‌شده از جملهراهبردهای این روش درمانی به حساب می‌آیند.
اخیراً پژوهشگران امریکایی نوعیویروس "هوشمند" را طراحی کرده‌اند که بتواند در درون سلول‌های سرطانی، تکثیر شده وتمام سلول‌های بدخیم را در بدن از بین ببرد، اما به سلول‌های سالم آسیبی نرساند. نتایج به دست آمده از این شیوة جدید، روی موش‌های الگو موفقیت‌آمیز بوده و توانستهاست حدود 60 درصد از سلول‌های سرطانی را نابود سازد.
شماری از شرکت‌هایدارویی جهان نیز با تکیه بر فرآیندها و قابلیت‌های بیوتکنولوژی مولکولی، بر رویطراحی داروها و عوامل درمانی مناسب جهت توقف ماشین تکثیر بی‌رویه سلولی (سرطان) فعالیت می‌کنند.
بی‌شک انجام این پژوهش‌ها، که در آینده‌ای نزدیک به نتایجمفیدی برای درمان شماری از سرطان‌های انسانی منجر خواهد شد، بدون بکارگیری اصول وفنون مهندسی ژنتیک و بیوتکنولوژی میسر نمی‌بود.

1-4- شبیه‌سازی (Cloning)

 

 

از دیگر موضوعات بسیار مهمروز در زمینه مهندسی ژنتیک و بیوتکنولوژی مولکولی، که ارتباط تنگاتنگی با علومپزشکی داشته و احتمالاً در آینده منشأ تحولات بزرگی در این زمینه خواهد بود، بحثکلون‌سازی (همانندسازی یا شبیه‌سازی) یا تکثیر غیرجنسی سلول‌ها است؛ که طی آن باهمانندسازی از روی سلول بالغ یک موجود زنده، نسخه‌ای مشابه موجود اولیه ساختهمی‌شود.
شایان ذکر است که نخستین موفقیت انسان در کلون‌سازی یک پستانداربالغ (گوسفند دالی) در سال 1996 توسط یان ‌ویلموت‌ انگلیسی و همکاران وی در مؤسسهراسلین (ادینبر، اسکاتلند) با انتقال هستة یک سلول سوماتیک (غیرجنسی) به‌درونسیتوپلاسم یک اووسیت (سلول جنسی ماده) که هسته‌اش خارج شده بود، به دست آمد.
به طور کلی، محققان علم ژنتیک و بیوتکنولوژیست‌های مولکولی اعتقاد دارند کهتلاش‌هایآنها در اینزمینه‌، می‌تواند به کاربردهای بسیار ارزشمندی در زمینه‌های پزشکی، کشاورزی و مانندآن‌ها منجر شود.
البته علیرغم بحث‌های بسیار جدی که در مورد سوءاستفاده‌های احتمالی از مقوله شبیه‌سازی و عواقب زیستی و اخلاقی آن در دنیا وجوددارد، خوشبختانه اعتقاد اکثریت قابل توجهی از صاحب‌نظران امر که با درک مسئولیتخطیر انسانی خود، به پژوهش‌های متنوع و گسترده مهندسی ژنتیک و بیوتکنولوژی در عرصهپزشکی مولکولی مشغولند، این است که تحقیقات مذکور باید تنها برای مقاصد پیشگیری،تشخیص و درمان اساسی بیماری‌ها به کار رفته شود.

2- بیوتکنولوژی مولکولی و صنعت

 

 

 

در سال‌های اخیر،بیوتکنولوژی مولکولی در صنایع گوناگون جایگاه منحصر به فردی پیدا کرده است. امروزهدر برخی از معادن دنیا، استخراج و بازیافت کانی‌های پرارزشی مانند طلا، نقره، مس واورانیوم به کمک میکروارگانیسم‌ها و با روش‌های زیستی (Bioleaching) صورت می‌گیرد. تولید صنعتی بسیاری از اسیدهای آلی مانند اسید سیتریک، اسید استیک و اسید لاکتیک وهمچنین تولید روغن‌هایی با ترکیبات اسیدهای چرب ویژه که دارای ارزش بالایی در صنایعغذایی و مواد پاک‌کننده هستند، از دیگر زمینه‌های حضور فعال بیوتکنولوژی در صنعتاست.
علاوه بر این، به اعتقاد بسیاری از صاحب‌نظران، یکی از عرصه‌های بسیارحیاتی بیوتکنولوژی،در "صنایع آنزیمی" است؛ چراکه به جرأت می‌توان ادعا کرد بدون استفاده از فرآیندهایبیوتکنولوژیک و طراحی سویه‌های میکروبی مهندسی ژنتیک شده، پیشرفت‌های بزرگ بشر درزمینه تولید انبوه آنزیم‌ها و بیوکاتالیست‌های بسیار با ارزش و متنوع که به‌عنوانمواد مادر در صنایع گوناگون غذایی، شیمیایی، سلولزی، نفت، تولید شوینده‌ها و غیرهبه کار می‌روند، تقریباً غیرممکن و دور از دسترس بود.
تولید پلاستیک‌هایقابل تجزیه (Green Plastics)، تولید انرژی‌های تجدید‌پذیر با استفاده از بیومس (Biomass)، طراحی و تولید ساختارهای نانومتری (Nanostructures) جدید مثلبیوترانزیستورها، بیوچیپ‌ها و پلیمرهای پروتئینی با استفاده از روش‌های مهندسیپروتئین، بکارگیری روش‌های بیوتکنولوژی در افزایش بازیافت و سولفورزدایی نفت خام وپاکسازی آلودگی‌های زیست‌محیطی به کمک فرآیندهای زیستی، از دیگر عرصه‌های نوین و باارزش بیوتکنولوژی در صنعت و محیط زیست به شمار می‌روند.

 

 

 

منبع : سايت علمی و پژوهشي آسمان--صفحه اینستاگرام ما را دنبال کنید
اين مطلب در تاريخ: شنبه 10 خرداد 1393 ساعت: 6:19 منتشر شده است
برچسب ها : علم پزشکی و علم بیوتکنولوژی,کاربرد علم بیوتکنولوژی,مقاله در مورد رابطه پرشکی و بیوتکنو لوژی,

مقدمه

افزايش چربي خون از جمله بيماريهاي مزمن است كه به دليل اختلالات متابوليسمي ناشي از عوامل متعدد ايجاد مي‌شود. با اينكه داروهاي كاهندۀ چربي خون در دسترس هستند هنوز اين بيماري يكي از عوامل مهم در تشديد بيمـاريهـاي قلبي ـ عروقي در بيمـاران مبتلا به ديابت، فشار خون بالا و بيماران قلبي عروقي مي‌باشد.

عواملي مانند عدم رضايت بيماران از مصرف داروهاي رايج كاهندۀ چربي خون، بروز عوارض جانبي ناشي از مصرف بيش از حد و طولاني اين داروها، بيماريهاي ناشي از افزايش چربي خون و هزينه‌هاي تحميلي بر بيماران موجب شده است كه تمايل به درمانهاي جايگزين و سنّـتي افزايش يابد.

مصرف گياهان داروئي و ميوه‌جات علاوه بر كاهش هزينه‌هاي درمان نتايج رضايت‌بخشي در عوارض افزايش چربي خون بالا در بسياري از جوامع داشته است. بايد توجه داشت كه تمايل به مصرف گياهان داروئي كاهش دهندۀ چربي خون در اكثر جوامع حتي در كشورهاي پيشرفته نيز بطور گسترده‌اي عموميت يافته است.

مصرف اين گياهان بخصوص زماني كه درمانهاي رايج قادر به كنترل بيماري نباشند، چشمگير مي‌باشد (فصلنامۀ گياهان داروئي، حسن فلاح حسيني). رژيم غذايي و مصرف گياهان داروئي مؤثر بر چربي خون ميانگين كلسترول تام و تري گليسيريد (T.G) و ليپوپروتئين با دانسيتۀ كم (LDL) و نسبت كلسترول توتال و ليپوپروتئين با دانسيتۀ زياد (HDL) را نسبت به قبل از درمان كاهش داده و ميزان (HDL) را افزايش داده است (تحقيقات باليني باريج اسانس، دكتر طوبي كاظمي ـ دكتر حسين پناهي).

 

 

كلسترول چيست؟

 

 

 

 

 

 

كلسترول ماده‌اي است از جنس چربي كه در تمام سلول‌هاي بدن وجود دارد و در ساخت ديوارۀ سلولي و برخي هورمون‌ها نقش مهمي ايفا مي‌كند. مولكول‌هـاي چربي پس از جذب از روده در سيستم گردش خـون توسـط كلستـرول حمـل مي‌شونـد. قسمت اعظــم كلستـرول در داخـل بـدن و توسـط كبـد ساخته مي‌شود و بقيـۀ آن بـا مصـرف غذاهـاي پُـر كلسترول و پُـر چرب وارد بـدن مي‌شـود (سـايت: www.tebyan.com).

بالا بودن كلسترول

بالا بودن سطح چربي خون ممكن است منجر به تصلّب شرائين و افزايش خطر سكته‌هاي قلبي شود. وجود چربي اشباع شدۀ بيش از اندازه در رژيم غذايي ممكن است عامل آن باشد اما ارثي بودن آن هم قابل انكار نيست. كلسترول براي بسياري از اعمال بدن لازم است و ذاتاً خطرناك نمي‌باشد.

 

 

 

انواع كلسترول

1- كلسترول LDL (بد)

 اين نوع كلسترول خاصيت چسبندگي دارد و به راحتي به جدار داخلي ديوارۀ رگها مي‌چسبد و باعث باريك شدن و در نهايت انسداد مجراي داخلي رگها مي‌گردد. از اين رو به كلسترول بد معروف است.

2- كلسترول VLDL (خوب)

 اين نوع كلسترول مولكول‌هاي چربي را از كبد به ديگر قسمت‌هاي بدن حمل مي‌كند و بعد از انتقال چربي به بافت‌ها، تبديل به كلسترول LDL مي‌گردد.

3- كلسترول HDL (خوب)

 اين نوع كلسترول، كلسترول‌هاي LDL موجود در طول ديواره‌هاي رگها را پيدا كرده و به آنها مي‌چسبد و آنها را از جدارۀ رگها پاك مي‌كند و از باريك شدن و انسداد رگها جلوگيري مي‌نمايد. به همين دليل به كلسترول خوب معروف است.

بطور كلي براي تشخيص بالا بودن چربي خون اندازه‌گيري دو نوع چربي خون يعني كلسترول و تري گليسيريد انجام مي‌شود (سـايت: www.tebyan.com).

افزايش كلسترول خون

افراد زيادي دچار مشكل بالا بودن كلسترول خون هستند. كلسترول مادۀ موم مانندي شبيه به چربي است كه توسط كبد ساخته مي‌شود و در تمامي سلولهاي بدن وجود دارد. بدن ما به كلسترول نياز دارد تا بتواند هورمونها و بعضي ويتامينها و نيز ديوارۀ سلولي را بسازد و وظايف مهم ديگري را انجام دهد.

قسمت عمدۀ چربي خون به صورت كلسترول مي‌باشد. گر چه مقادير محدود كلسترول براي بدن لازم است ليكن بالا بودن ميزان آن مي‌تواند موجب تصلّب شريانها و افزايش خطر حملۀ قلبي و سكته‌هاي قلبي و مغزي شود و هر چه جزء بيشتري از كلسترول خون از كلسترول(HDL) تشكيل شده باشد و ميزان كلسترول (LDL) آن كمتر باشد، خطر حملۀ قلبي كاهش خواهد يافت.

پژوهشگران طي بررسي‌هاي زياد متوجه شده‌اند كه ميزان بالاي كلسترول خون هميشه خطرآفرين است و به ازاي هر 1%  افزايش ميزان كلسترول خون، خطر حملۀ قلبي تقريباً 2% افزايش مي‌يابد و به ازاي هر 1%  كاهش كلسترول خون احتمال وقوع حملات قلبي 2%  كم مي‌شود. به عنوان مثال اگر كلسترول خون فردي 20%  كاهش يابد، احتمال خطر قلبي در وي 40% كم مي‌شود.

عموماً اگر ميزان كلسترول بدن شما  كمتر از 200 ميلي‌گرم در دسي‌ليتر باشد، ميزان آن در حد خوبي است (پايان‌نامه، دكتر عليرضا آثاررخ، 6902 كلسترول).

1- اسيدهاي چرب اشباع شده

اسيد چرب بـا 2 كربن (₂C)، اسيد استيك در چربيها يافت نمي‌شود اما اولين اسيد چرب اسيد بوتريك( ₄C) كه اولين بار در كره مشاهده گرديد. اسيدهاي چرب اشباع معمولاً داراي مولكول‌هاي فاقد شاخۀ جانبي هستند.

اسيد چرب اشباع با 8 كربن در حرارت معمولي مايع است كه در چربي شير يافت مي‌شود. با افزايش تعداد كربنها در ساختار اسيدهاي چرب اشباع شده بيش از 10 كربن به صورت جامد مي‌باشند. با افزايش تعداد كربنهاي اسيد چرب نقطۀ ذوب، وزن مولكولي و ويسكوزيته افزايش مي‌يابد. اسيدهاي چرب كاپريك (₁₀C)، ميرستيك (₁₄C) و لوريك (₁₂C) در چربيهاي نارگيل و روغن هستۀ نخل وجود دارد.

ميزان اسيدهاي چرب پالمتيك (₁₆C) و استئاريك (₁₈C) موجود در چربيها متفاوت مي‌باشند. بخصوص روغن پالم (نخل) سرشار از اسيد پالمتيك بوده اما بافت چربي حيواني (پيه) سرشار از اسيد استئاريك است.

2- اسيدهاي چرب اشباع نشده

اسيدهاي چرب اشباع نشده داراي يك، دو و يا سه گروه آليل مي‌باشند و به مقدار بيشتري نسبت به اسيدهاي چرب اشباع شده در ساختمان تري گليسيريد شركت مي‌كنند.

اسيدهاي چرب اشباع نشده براي اغلب حيوانات و انسانها ضروري هستند زيرا اسيدهاي چرب اشباع نشده در بدن آنها سنتز نمي‌شوند لذا بايد اين اسيدهاي چرب در جيرۀ غذايي روزانۀ حيوان و انسان وجود داشته باشد.

بيشترين ميزان اسيدهاي چرب اشباع نشدۀ موجود در چربيها و روغنها را گروه (₁₈C) تشكيل مي‌دهند. اين اسيدها با پيشوند امگا نشان داده مي‌شوند. مهمترين آنها اسيد اولئيك (1 : ₁₈C) (امگا 9) با يك پيوند مضاعف، اسيد لينولئيك (2 : ₁₈C) (امگا 6) با دو پيوند مضاعف جزء اسيدهاي چرب ضروري محسوب مي‌شوند زيرا بدن قادر به سنتز آن نيست و يا اسيدهاي چرب اشباع نشده با چند پيوند مضاعف اسيد لينولئيك (امگا 6) توسط گياهان سنتز مي‌شود و نقش تغذيه‌اي مهمي را به عنوان يك اسيد چرب ضروري به عهده دارد. جدول (1) درصد اسيدهاي چرب در تركيب با گليسرول را در بعضي از روغنها و چربيها نشان مي‌دهد.

 

 

 

جدول (1) ـ درصد اسيد چرب تركيب شدۀ موجود در روغنها و چربيها

 

جدول (2) ـ منابع چربيهاي اشباع شده و اشباع نشدۀ چند پيوندي

 

اسيدهاي چرب ضروري

اسيدهاي چرب اشباع نشدۀ چند پيوندي (PUFA)[1] در تغذيۀ انسان اهميّت ويژه‌اي دارند. چون بعضي از آنها براي بدن ضروري هستند زيرا بدن نمي‌تواند آنها را بسازد و بنابراين بايد از طريق غذا تأمين شوند. مهمترين اسيدهاي چرب ضروري (EFA)[2] اسيد لينولئيك است كه به مقدار زياد در روغن‌هاي استخراج شده از دانه‌هاي ذرت، لوبياي سويا و آفتابگردان يافت مي‌شود. اسيد آراشيدونيك را نيز اغلب به عنوان يك اسيد چرب ضروري مي‌شناسند هر چند اگر بطور قاطع صحبت شود واقعاً چنين نيست چون مي‌تواند در بدن از اسيد لينولئيك ساخته شود.

 

اهميّت اسيد لينولئيك در تغذيه

مهمترين اسيد چرب اشباع نشده از بُعد تغذيه اسيد لينولئيك (2 : ₁₈C) مي‌باشد. چنانچه ذكر شد اين اسيد چرب در بدن سنتز نمي‌شود لذا بايد توسط مواد غذايي تغذيه شود. كمبود اسيد لينولئيك در جيرۀ غذايي باعث بيماري تصلّب شرائين (انسداد عروق) در انسان مي‌شود كه نهايتاً  منجر به سكتۀ قلبي خواهد شد. اين اسيد چرب اشباع نشده در سلامتي انسان نقش اساسي دارد كه عبارتند از:

1- ترميم بافتهاي مجروح

2- سلامتي پوست

3- در مكانيسم رشد و تكامل

4- سازندۀ پروستاگلاندين

بيوسنتز اسيد لينولئيك به پروستاگلاندين

اسيد لينولئيك تغذيه شده مي‌تواند در بدن انسان به پروستاگلاندين تبديل شود. نمودار (1) بيوسنتز اسيد لينولئيك به پروستاگلاندين را نشان مي‌دهد.

اسيد لينولئيك (امگا 6)

د ـ هموگامالينولئيك اسيد

اسيد آراشيدونيك

ايكزاپنتانيك اسيد

نمودار (1) ـ بيوسنتز اسيد لينولئيك به پروستاگلاندين

پروستاگلاندين       ترمبوزكزان

 

 پروستاگلاندين باعث سنتز ايكوزانوئيدها مي‌شود كه از لحاظ بيولوژيكي يك هورمون فعال‌كنندۀ بافتها مي‌باشد. ايكوزانوئيدها نقش اساسي در سنتز ترمبوژنازها، اريتروژنازها و تنظيم فشار خون دارد.

ايكوزانوئيدها مي‌توانند از رسوب چربيها و تشكيل پلاكتها و يا به عبارتي از تصلّب شرائين جلوگيري نمايند. هر فرد مي‌تواند احتياج روزانۀ اسيد لينولئيك خود را با تغذيۀ روغنهاي گياهي مانند روغنهاي گلرنگ، آفتابگردان، سويا، پنبه‌دانه، بادام زميني و كلزا تأمين نمايد. جدول (3) ميزان اسيد لينولئيك موجود در روغنهاي گياهي، چربيهاي حيواني و روغن آبزيان بر حسب درصد را نشان مي‌دهد.

جدول (3) ـ ميزان اسيد لينولئيك موجود در روغنهاي گياهي و چربيهاي حيواني بر حسب درصد

 

ميزان مناسب كلسترول خون چقدر است؟

اگر كلسترول خون شخصي كمتر از 200 ميلي‌گرم در دسي‌ليتر خون باشد نشانۀ بسيار خوبي براي سلامتي يك قلب سالم است اما اگر كلسترول خون بين 200 تا 239 ميلي‌گرم در دسي‌ليتر خون باشد شخص در معرض خطر بالا رفتن كلسترول و خطر ابتلا به حملۀ قلبي قرار دارد و زماني كه كلسترول خون بالاتر از 240 ميلي‌گرم در دسي‌ليتر خون باشد خطر حملۀ قلبي را بايد جدي گرفته و حتماً ميزان آن را بوسيلۀ دارو و رژيم غذايي و يا هر دو كاهش داد.

اگر فردي همراه با كلسترول بالا مبتلا به فشار خون بالا نيز باشد احتمال خطر حملۀ قلبي به 6 برابر مي‌رسد و اگر اين فرد سيگاري هم باشد احتمال خطر به 20 برابر يا بيشتر خواهد رسيد.

روشهاي عمدۀ كاهش چربي خون (كلسترول) و كنترل آن

حتي‌الامكان از مصرف چربيهاي مضر كاسته شود و به جاي آن مقدار محدودي از چربيهاي مفيد مصرف شود.

چربيهاي مضر عبارتند از: چربيهاي حيواني كه در گوشت مرغ و گوشت قرمز وجود دارند، چربيهاي موجود در لبنيات، كره، روغن نباتي جامد، روغن نارگيل و روغن هستۀ نخل.

چربيهاي مفيد عبارتند از: روغن زيتون، روغن آفتابگردان، روغن سويا، روغن ذرت، چربي موجود در گردو و فندق، ماهي‌هاي چرب و چربي‌هايي كه در دماي محيط مايعند (درمان بيماريها به كمك داروهاي گياهي، مهندس ميرزا قاسمي).

مواد غذايي غير مجاز براي افراد داراي كلسترول بالا

غذاهاي سرخ شده ـ لبنيات پُر چرب ـ غذاهاي آماده مانند سوسيس، كالباس و پيتزا ـ چربيهاي اشباع شده مانند روغنهاي حيواني و گياهي جامد و كره ـ امعاء و احشاء حيواني مانند دل، جگر، قلوه، سيرابي و مغز ـ ميگو و گوشتهاي پر چرب (حتي‌الامكان بايد چربيهاي قابل رؤيت جدا شوند) ـ دسرهاي چرب ـ انواع كلوچه، كيك، شيرينها مخصوصاً شيريني تر ـ روغن نارگيل ـ سس‌هاي سالاد ـ انواع شكلات، چيپس و پفك ـ زردۀ تخم‌مرغ هم محدود به 3-2 عدد در هفته مي‌شود.

تأثير رژيم غذايي در كاهش كلسترول خون

با ايجاد تغيير در نوع غذاها مي‌توان ميزان كلسترول خون را كاهش داد. مقدار كلسترول خون تحت تأثير مواد غذايي مصرفي و نيز ارث مي‌باشد اما با كاهش چربيهاي غذايي مي‌توان زمينۀ ارثي را تا حدودي كنترل نمود. كاهش كلسترول خون با كاهش دريافت كلسترول چربي رژيم و افزايش مصرف فيبرهاي غذايي محلول و ثابت نگه داشتن وزن در حد مناسب امكان‌پذير است.

همراه با كاهش مصرف چربيهاي جامد بايد غذاهايي غني از نشاسته مانند نان و سيب‌زميني آب‌پز يا كبابي، غلات و حبوبات، ميوه و سبزيجات، شير و لبنيات كم ‌چرب و همچنين روغن زيتون مصرف شود. در افراد دچار اضافه وزن و كلسترول خون بالا، كاهش وزن كمك شاياني مي‌كند.

كاهش كلسترول خون با ورزش

انجام فعاليتهاي ورزشي باعث كاهش كلسترول خون مي‌گردد، اما اين فعاليتها شامل نظافت منزل، باغباني كردن، طراحي برنامه يا فكر كردن نمي‌باشد. تمرينات ورزشي به چند روش به كاهش كلسترول خون كمك مي‌كند:

ـ ورزش باعث افزايش مقدار (HDL) خون توأم با كاهش(LDL) مي‌گردد.

ـ ورزش موجب كاهش وزن و كنترل آن مي‌شود.

ـ ورزش منجر به بهبود گردش خون و پاك شدن از مواد زائد مي‌گردد و عضلۀ قلب را قوي‌تر كرده و اثر مثبتي بر روي عمل پمپ قلب دارد.

يك نمونۀ رژيم غذايي مناسب براي افراد مبتلا به كلسترول بالا

صبحانه: نان سنگك + گردو + پنير كم‌ چرب

ميان وعده: سبزيجات خام مانند هويج + ميوه

نهار: سبزيجات خام يا پخته + سينۀ مرغ به صورت آب‌پز + برنج كم چرب + ماست كم چرب يا دوغ

ميان وعده: ميوه

شام: سبزيجات خام يا پخته + سوپ جو همراه روغن زيتون + نان سنگك (www.tebyan.com)

چربيها (Lipid)

انرژي‌زاترين موادي هستند كه در رژيم غذايي وجود دارند. ليپيدها در آب نامحلول بوده و در حلالهاي آبي مثل اتر و بنزن حل مي‌شوند.

انواع چربيها

1- چربيهاي اشباع (بد)

 داراي نقطۀ ذوب بالاتر از محيط و جامد هستند.

2- چربيهاي غير اشباع (خوب)

 داراي نقطۀ ذوب پايين‌تري بوده و در دماي محيط به صورت مايع هستند.

ميزان مصرف اين چربيها در روز بايستي كمتر از 10% كالري باشند زيرا اين چربيها عامل بيماريهاي قلبي و عروقي هستند (تركيبات شيميايي چربيها و روغنها ...). 

بالا بودن چربي خون و نيز بالا بودن كلسترول خون از عوامل خطرساز مهمي براي آترواسكلروز مي‌باشند. رابطۀ بين غلظت كلسترول در مردان جوان و ميزان وقوع بيماري ايسكميك قلبي نشان مي‌دهد هنگامي كه مقدار كلسترول بيشتر از 200 ميلي‌گرم در دسي‌ليتر باشد، ميزان خطر افزايش مي‌يابد در حاليكه اين مقدار نزديك به ميزان ميانگين براي مردان گروه سني 40 تا 49 سال در اين جمعيت مي‌باشد. با افزايش سن ميزان كلسترول و تري گليسيريد پلاسما افزايش مي‌يابد.

افزايش كلسترول بطور عمده با افزايش غلظت ليپوپروتئين كم‌تراكم (LDL) و افزايش تري‌ گليسيريد با افزايش ليپوپروتئين بسيار كم‌تراكم (VLDL) همراه است. بالا بودن كلسترول با افزايش ميزان وقوع بيماري ايسكميك قلبي زودرس همراه است.

در مطالعۀ Farmingham ميزان كلسترول در مردان كمتر از 40 سال ارتباط نزديكي با پيدايش ايسكميك قلبي دارد. خطر مرگ ناشي از ايسكميك قلبي در مردان داراي سطح كلسترول بالاتر از حدود 6 ملي‌مول در ليتر (240 ميلي‌گرم در دسي‌ليتر) بيش از 3 برابر نسبت به مردان داراي كلسترول كمتر از حدود 5 ميلي‌مول در ليتر افزايش دارد (پايان‌نامۀ دكتراي داروسازي، كيومرث زارع).

گياهان داروئي كاهش دهندۀ چربي خون (كلسترول خون)

 نقش گياهان در جهت كاهش چربي خون بسيار مؤثر بوده و حتي مي‌توان تا 30% در كاهش كلسترول مؤثر باشند و علاوه بر كاهش دادن چربي تأثير گسترده‌اي بر كاهش دهندگي چربي خون و تأثير گسترده‌اي بر متابوليسم بدن يا متابوليسم داروهاي مصرفي توسط بيماران داشته باشد (فصلنامۀ گياهان داروئي، حسن فلاح حسيني ـ حسين فخرزاده).

شويد (Anethum Graveolens L.)

شويد گياهي است يكساله و معطر، تمامي پيكر رويشي گياه محتوي اسانس بوده و مهمترين تركيبات اسانس در پيكر رويشي گياه د ـ كاروون و د ـ فلاندرون مي‌باشند و مهمترين تركيبات اسانس حاصل از بذرهاي كاملاً رسيدۀ د ـ كاروون و ليمونن مي‌باشد (فصلنامۀ گياهان داروئي، داراب يزداني ـ  اميرحسين جمشيدي ـ  شمسعلي رضازاده).

مهمترين تركيبات اسانس حاصل از بذرهاي كاملاً رسيده عبارتند از كاروون (60-40 درصد)، ليمونن (28-20 درصد). تمامي پيكر رويشي گياه محتوي اسانس و مقدار آن در اندام‌هاي مختلف، متفاوت است بطوريكه در پيكر رويشي مقدار اسانس بين 6/1-8/0 درصد مي‌باشد. بذرهاي رسيده بيشترين مقدار اسانس را دارا مي‌باشند كه مقدار آن 5-2 درصد گزارش شده است (توليد و فرآوري گياهان داروئي، اميد بيگي رضا، جلد سوم).

از اسانس اين گياه براي معطر و مطبوع ساختن مواد غذايي استفاده مي‌شود و عصارۀ اين گياه همچنين اثرات ضد باكتري داشته و جهت ناراحتي‌هاي گوارشي مانند نفخ شكم، سوء‌ هاضمه، درد معده، كوليك شيرخواران استفاده مي‌شود. دانۀ شويد نيز اثر آنتي‌اسپاسموريك بر عضلات صاف لولۀ گوارش دارد (گياهان داروئي، علي زرگري، چاپ دانشگاه تهران).

داروهاي ساخته شده از گياه شويد

اخيراً دو دارو به نامهاي آنتوم و ديل‌سان وارد بازار داروئي ايران شده كه قسمت عمدۀ آنها عصارۀ شويد است.

اثرات مناسب اين دارو در درمان هپپرليپيدمي نشان مي‌دهد كه قطرۀ ديل‌سان كلسترول را 2/13%، تري گليسيريد را 7/5% و ليپو پروتئين‌هاي با دانسيتۀ كم (LDL) را 1/20% كاهش و ليپوپروتئين با داسيتۀ زياد (HDL) را 2/6% افزايش داده كه در همۀ موارد فوق با ميزان‌هاي قبل از درمان از نظر آماري تفاوت معني‌دار بوده است و در تحقيق ديگري اسانس شويد وابسته به دوز غلظت كلسترول، تري گليسيريد و LDL)) را كاهش داده و غلظت (HDL) را افزايش داده است (تأثير داروي آنتوم و ديل‌سان بر روي كلسترول خون، دكتر محمود ميرحسيني ـ  دكتر محمود رفيعيان).

در مورد اينكه گياه شويد با چه مكانيسمي بر هپپرليپيدمي مؤثر است، مشخص  نشده اما در مطالعه‌اي كه بر روي تأثير  چند تركيب فرار موجود در اسانس گياهي بر ميزان تمايل (LDL) به گيرنده‌هاي مربوط در مركز تحقيقات قلب و عروقي دانشگاه و علوم پزشكي اصفهان انجام شده است، نشان داده شده كه ليمونن خاصيت آنتي‌اكسيداتيو دارد و بر روي برداشت (LDL) توسط سلولهاي آدرنال اثر دارد و در مورد عوارض آنتوم همانطور كه اشاره شد، عارضۀ خاصي مشاهده نشده گر چه براي آنتوم عوارضي مانند آلرژي، ژنوتوكسيسيتي و ايجاد موتاسيون گزارش شده است ولي در مطالعۀ  ما اين عوارض مورد بررسي قرار نگرفته است (تأثير داروي آنتوم و ديل‌سان بر روي كلسترول خون، دكتر محمود ميرحسيني دكتر محمود رفيعيان).

قطرۀ ديل‌سان حاوي 5% اسانس شويد مي‌باشد كاهش معني‌داري در كلسترول تري گليسيريد (LDL) داشته و ميانگين (HDL) را افزايش مي‌دهد و در بررسي ديگر آنتوم با داروهاي كلسيترامين،  نيكوتبنيك اسيد و تركيب اين دو نشان مي‌دهد كه آنتوم 5/2% كلسترول را كاهش مي‌دهد (تحقيقات باليني باريج اسانس، دكتر طوبي كاظمي ـ دكتر حسين پناهي).

تركيبات كنگر فرنگي (Cynara Scolymus)

در اروپا برگهاي كنگر فرنگي به عنوان يك داروي مدر به منظور تحريك كليه‌ها و به عنوان محرك صفرا جهت تحريك ترشح صفرا از كبد استفاده مي‌شود. در اوايل قرن بيستم دانشمندان فرانسوي از اين گياه به عنوان محرك كبد و مثانه و كاهش غلظت كلسترول خون به بيماران تجويز مي‌كردند (فصلنامۀ گياهان داروئي).

اخيراً كميسيون E آلمان بر استفاده از برگ كنگر فرنگي در جهت بهبود مشكلات بد هضمي غذا تأكيد كرده است. بد هضمي غذا مي‌تواند به علت ترشح ناكافي صفرا و در نتيجه مشكلات بد هضمي غذا ‌شود. شواهد قابل اطميناني مبني بر اينكه برگ اين گياه مستقيماً باعث بهبود بد هضمي غذا مي‌شود وجود ندارد. مطالعات روي حيوانات آزمايشگاهي نشان مي‌دهد كه برگ كنگر فرنگي سنتز كلسترول را در سلولهاي كبد مهار و همچنين كبد را از صدمات سموم شيميايي حفظ مي‌كند.

بر اساس مطالعات انجام شده روي 143 فرد داراي كلسترول بالا، عصارۀ برگ كنگر فرنگي بطور معني‌داري ميزان كلسترول خون افراد را بهبود بخشيد. كلسترل كل به ميزان 5/18% در گروه دارو در مقايسه با 6/8% گروه داروئي كاهش يافت.

(LDL) به ميزان 23% در مقايسه با 6% و نسبت LDL/HDL برابر با 20% در مقايسه با 7% در گروه داروئي بود (واحد تحقيق و توسعۀ باريج اسانس). 

ميزان مصرف: طبق نظر كميسيون E آلمان ميزان 6 گرم گياه خشك يا مشابه آن (مجموعاً سه بار در روز) جهت درمان بد هضمي غذا قابل مصرف مي‌باشد.

سينارين موجود در آن به عنوان محرك كبد و مثانه و كاهش غلظت كلسترول به بيماران تجويز مي‌شود.

فرآورده‌هاي داروئي اين گياه به نام قطرۀ خواركي سينابايل كه براي درمان سوء هاضمه و كپسول‌هاي داروئي ساخته شده و از اين گياه براي درمان كاهش چربي استفاده مي‌گردد (فصلنامۀ گياهان داروئي).

سير (Allium Sativum)

سير حداقل از 5000 سال قبل گياه با ارزشي شمرده مي‌شود. اثر شناخته شده‌اي در كاهش ميزان كلسترول خون دارد حتي علم پزشكي هم اين نكته را پذيرفته است كه سير احتمال خطر حمله‌هاي قلبي را در بيماران قلبي كاهش مي‌دهد.

سير در طب سنتي، در درمان طيف وسيعي از بيماري‌ها مصرف مي‌شود. تركيب بودار آليبن يكي از مهمترين تركبيات موجود در سير است. هنگامي كه سير بريده يا له مي‌شود آنزيمي به نام آليناز (Allinase) با اثر بر آليبن آن را تبديل به آليسين مي‌كند كه عامل بوي شديد سير است.

آليسين از تركيبات گوگرددار بوده كه بيشتر خواص داروئي سير به همين تركيبات مربوط است. فرآورده‌هاي بدون بوي سير قطعاً كم‌ اثرترند.

سير محرك سيستم ايمني، آنتي‌بيوتيك، خلط‌آور، محرك تعرق، كاهندۀ فشار خون، ضد انعقاد، كاهندۀ كلسترول خون، كاهندۀ قند خون، ضد هيستامين، ضد انگل مي‌باشد (اثر سير بر كاهش كلسترول خون و درمان بيماريها، دكتر عبدالله حاجي‌وندي ـ  دكتر غلامرضا بابائي ـ  دكتر محسن ناصري).

حبّۀ سير در درمان عفونتها، مشكلات تنفسي، اختلالات گوارشي، عفونتهاي قارچي مثل برفك و در درمان درازمدت، درمان خوبي براي بيماريهاي قلبي است، باعث كاهش كلسترول اضافي خون، مانع تصلّب شرائين، موجب كاهش خطر لخته شدن خون درون رگها مي‌شود، در تنظيم قند خون تأثير بسزايي دارد (درمان بيماريها به كمك داروهاي گياهي، مهندس ميرزا قاسمي).

ميزان مصرف: دوز مصرفي متداول عصارۀ پودر سير روزانه 900 ميلي‌گرم است كه حاوي 3/1% آليبن يعني روزانه حدود 12 ميلي‌گرم آليبن مي‌باشد. تنها اثر جانبي متداول سير بوي نامطبوع آن است (فصلنامۀ گياهي داروئي، حسن فلاح حسيني).

داروهاي ساخته شده از سير

گارليك (قطرۀ خوراكي)، گارسين (قرص روكش‌دار)، گارلت (قرص روكش‌دار)، گارلي‌كپ (كپسول).

دوز مصرفي: سه بار در روز و هر بار بعد از غذا (اينترنت: داروهاي گياهي رسمي ايران).

روغن زيتون

روغن زيتون حاوي آنتي‌اكسيدان و مقادير زيادي اسيد اولئيك و داراي نقطۀ ذوب بالايي است (210 درجۀ سانتيگراد).

مصرف روغن زيتون باعث كم شدن كلسترول بد خون گشته و روزانه 8 دانه زيتون مي‌تواند 16% كلسترول بد خون را كاهش دهد (پژوهشگر تغذيه، خانم پروين ميرميران).

ويژگي خاص روغن زيتون در تركيب اسيدهاي چرب و نيز دارا بودن ساير مواد و تركيباتي كه خاصيت آنتي‌اكسيداني دارند، است. در روغن زيتون مقدار اسيد اولئيك 55 الي 83 درصد و مقدار اسيدهاي چرب اشباع شده حدود 8 الي 14 درصد و بالاخره مقدار اسيدهاي چرب با بيش از يك باند دوگانه حدود 20-15 درصد مي‌باشد. ضمناً تركيباتي چون ويتامين E ، ويتامين K و پلي‌فنولها با خواص آنتي‌اكسيداني قوي مكانيسم دفاعي بدن را در مقابل اثرات التهابي آترواسكلروزيس و مواد سرطان‌زا تقويت مي‌كند.

اسيد اولئيك ضمن كنترل سريع (LDL) ميزان (HDL) را افزايش مي‌دهد. مكانيسم عمل به اين ترتيب است كه اسيد اولئيك گيرنده‌هاي (LDL) سلول را فعال كرده و ورود آنها را به درون سلول تسهيل نموده و ثانياً با افزايش مقدار (HDL) كلسترول اضافي را به درون كبد منتقل و بعد از استريفيه كردن از طريق صفرا به خارج منتقل مي‌شود.

روغن زيتون باعث جذب بيشتر كلسيم و معدني شدن استخوانها مي‌شود كه اين پديده براي افراد در سنين رشد و نيز افراد سالخورده بسيار مهم است.

سويا (Glycine max L)

سويا به عنوان يك مادۀ غذايي سرشار از پروتئين در آسيا و به عنوان گوشت بدون كلسترول در غذاي سنتي آمريكائيان مصرف مي‌شود.

در طب سنتي سويا جهت كاهش كلسترول خون استفاده شده و همچنين به عنوان ضد سرطان و در درمان پوكي استخوان كاربرد دارد. سويا به 3 دليل باعث كاهش كلسترول خون مي‌گردد.

1- فاقد كلسترول است.

2- حاوي پروتئين است كه پروتئين كلسترول خون را كاهش مي‌دهد.

3- اكثر چربيهاي موجود در سويا از نوع چربيهاي غير اشباع هستند.

مصارف درماني: چندين بررسي نشان داده است كه سويا مي‌تواند (LDL) خون را تا 10% كاهش دهد. مصرف روزانۀ 47 گرم سويا حدود 9% كلسترول خون و 13% (LDL) را كاهش مي‌دهد و اثر سويا بر روي (HDL) كمتر است (فصلنامۀ گياهان داروئي).

تركيباتي همچون ايزوفلاوون‌هاي موجود در سويا به عنوان عامل اصلي در كاهش كلسترول خون نقش دارند.

تداخل داروئي: سويا ممكن است اثر داروهاي تيروئيدي را كاهش دهد و ايزوفلاوون‌هاي سويا مستقيماً از عمل غدۀ تيروئيد ممانعت نمايد كه اين حالت ممكن است فقط در افراد داراي كمبود يد معني‌دار باشد (طرح تحقيقاتي، قاسم دهكردي، 1376).

در نهايت توصيه مي‌شود كه افراد داراي مشكلات تيروئيدي از مصرف مقدار زياد سويا خودداري نمايند و همچنين سويا ممكن است جذب روي، آهن و كلسيم را نيز كاهش دهد و براي جبران اين حالت دو ساعت بعد از مصرف سويا مواد داراي اين تركيبات استفاده شود.

سويا باعث كاهش ميزان هورمون تستوسترون در مردان مي‌شود و برخي مطالعات نشان دهندۀ وجود خاصيت استروژني در ايزوفلاوون‌هاي سويا است به همين دليل استفادۀ زنان باردار از سويا ممكن است منجر به آسيب به جنين شود (طرح تحقيقاتي، قاسم دهكردي، 1376).

 

 

خار مريم (Silybum Marianum L)

عصارۀ بذر گياه داروئي خار مريم به سيلي مارين معروف است. سيلي مارين داروي گياهي با خواص محافظت كبدي داراي تركيبات متعددي از جمله فلاوونوييدها با خواص آنتي‌اكسيداني، تثبيت غشاي سلولي و افزايش گلوتاتيون خون مي‌باشد كه تأثيرات مثبت آن در بهبود بيماري‌هاي متعدد از جمله افزايش چربي خون در مطالعات آزمايشگاهي گزارش شده است (تحقيقات باليني باريج اسانس، دكتر حسين پناهي).

نتايج تحقيقات باليني حاكي از آن است كه سيلي مارين‌ها مي‌توانند به عنوان يك كاهش دهندۀ كلسترول خون در بيماران هايپركلسترولمي مطرح شوند. در 15 بيمار داراي كلسترول خون بالا مصرف سيلي مارين با دوز 420 ميلي‌گرم يك بار در روز موجب كاهش غلظت كلسترول در صفرا در مقايسه با گروه كنترل شده كه نشان دهندۀ كاهش سنتز كلسترول در كبد است.

در مطالعۀ باليني كه روي 14 بيمار داراي كلسترول خون بالا از نوع دوم صورت گرفت، سيلي مارين با دوز 420 ميلي‌گرم موجب كاهش ميزان كلسترول تام و افزايش ميزان (HDL) خون بيمار شد. مطالعه‌اي كه در بيمارستان شريعتي تهران انجام گرفته تجويز داروي گياهي سيلي مارين به بيماران ديابتي مبتلا به چربي خون بالا موجب كاهش كلسترول تام، (LDL) و تري گليسيريد خون گرديد (فصلنامۀ گياهان داروئي، شماره 11).

شنبليله (Trigonella Foenum – Graceum)

شنبليله در طب سنتي در بيماريهايي مانند ديابت، كلسترول بالا، يبوست، برونشيت، سوء هاضمه و مشكلات كليوي تجويز مي‌گردد.

مطالعات انجام شده بر روي حيوانات آزمايشگاهي و بررسي‌هاي باليني نشان مي‌دهد كه اين گياه ميزان قند خون را  در افراد ديابتي كاهش داده و سطح كلسترول را نيز پايين‌ مي‌آورد. مشابه ساير مواد غذايي داراي فيبر زياد، ممكن است جهت يبوست نيز مفيد باشد.

ميزان مصرف: دوز مصرفي متداول 5 تا 30 گرم پودر بذر گياه يا روغن گرفته شده از آن سه بار در روز همراه با غذا مي‌باشد.

تنها اثر جانبي اين گياه ايجاد اختلالات گوارشي خفيف در صورت مصرف زياد آن است. عصارۀ حاصل از بذر شنبليله ايجاد اثر تحريكي روي رحم خوكچه‌هاي هندي نموده است به همين دليل زنان باردار بهتر است از مصرف آن پرهيز نموده و در صورت تمايل بايد مقدار 5 گرم در روز و تحت نظر پزشك اين دارو را مصرف نمايند.

تداخل داروئي: بذر شنبليله به علت خاصيت كاهش قند خون، اثر انسولين يا اثر ساير داروهاي كاهش دهندۀ قند خون را كاهش مي‌دهد (فصلنامۀ گياهان داروئي).

عرقيات گياهي

1- عرق آويشن

 داراي طبع گرم و خشك مي‌باشد.

ـ كاهش كلسترول: روزانه 3 الي 4 فنجان از عرق آويشن به منظور كاهش كلسترول خون، درمان سياه‌سرفه، رفع دل‌درد و سوء هاضمه مفيد مي‌باشد.

تركيبات آويشن: اسانس حاوي تيمول، الكل، لينانول، ژرانول، اسيد اولئانوليك مي‌باشد.

 

 

2- عرق بابا آدم

 بيشتر از ريشۀ آن استفاده مي‌كنند. هنگامي كه يكساله است و قبل از آنكه گل بدهد جمع‌آوري مي‌كنند كه داراي طبع گرم و خشك است و تأثير خوبي روي درمان فشار خون، ديابت و كلسترول خون دارد. هر صبح و عصر به صورت ناشتا مصرف مي‌شود.

3- عرق زرشك

باعث كاهش كلسترول خون، كاهش فشار خون شده و طبعي سرد و خشك دارد، عرق زرشك از ميوۀ زرشك تهيه مي‌گردد.

4- عرق زيره

عرق زيره داراي طبعي گرم است، مصرف مجاز آن يك فنجان در نصف ليوان بعد از غذا مي‌باشد. درمان به جهت  كاهش كلسترول و چربي خون، مي‌توان از آب مقطر زيره به جاي چاي روزانه استفاده نمود. در درمان و تقويت اعصاب و تقويت شنوايي و كليه نيز استفاده مي‌شود.

5- عرق سير

عرق سير داراي طبعي گرم و خشك است. مهمترين خواص آن پايين‌ آورندۀ فشار خون، قند خون، چربي خون، تقويت كار گلبولهاي قرمز، تنظيم كنندۀ مقدار كلسترول و ضدعفوني كنندگي مي‌باشد. خوردن مداوم عرق سير به علت داشتن منگنز موهاي سفيد را سياه مي‌كند.

6- عرق شويد

عرق شويد داراي طبعي گرم و خشك است. مهمترين خواص داروئي آن در پايين آوردن چربي خون و فشارخون، برطرف كنندۀ آرتروز، ضد اسيد اوريك، مقوي معده، مدر و بادشكن مي‌باشد.

 

7- عرق گاو زبان

داراي طبعي گرم و خشك مي‌باشد. خوردن 2 فنجان عرق گاو زبان باعث كاهش كلسترول خون مي‌گردد.

تركيبات: موسيلاژ، مادۀ تلخ رزين، مواد معطر، تانن‌ها.

8- عرق ريحان

به منظور تقويت قلب، كاهش فشار خون، كم خوني و كاهش كلسترول خون و تقويت قواي چشايي روزانه نيم استكان صبح و نيم استكان عصر عرق ريحان ميل نماييد.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

منابع (رفرنس)

1- اميد بيگي رضا، توليد و فرآوري گياهان داروئي، جلد سوم.

2- علي زرگري، گياهان داروئي، انتشارات دانشگاه تهران.

3- حسن فلاح حسيني ـ حسين فخرزاده، فصلنامۀ گياهان داروئي، گياهان داروئي مؤثر بر چربي خون.

4- دكتر طوبي كاظمي ـ دكتر حسين پناهي، تحقيقات باليني باريج اسانس.

5- دكتر عليرضا آثاررخ، پايان‌نامه، 6902 كلسترول خون.

6- تركيبات شيميايي چربيها و پالايش روغن ...

7- كيومرث زارع، پايان‌نامۀ دكتراي داروسازي.

8- مهندس ميرزا قاسمي، درمان بيماريها به كمك داروهاي گياهي.

9- فصلنامۀ گياهان داروئي، بررسي تغييرات درصد و اجزاي روغن فرار در مراحل مختلف رشد گياه شويد.

10- دكتر سيد محمود ميرحسيني ـ  دكتر محمود رفيعيان، بررسي تأثير داروي آنتوم و قطرۀ ديل‌سان بر روي كلسترول و ليپوپروتئين‌هاي خون.

11- دكتر عباس حاجي‌وندي ـ  دكتر غلامرضا بابائي ـ  دكتر محسن ناصري ـ  انوشيروان كاظم‌نژاد، درمان بيماريهاي عروقي و اثر سير بر كاهش كلسترول خون، دانشكده پزشكي دانشگاه تربيت مدرس.

12- قاسم دهكردي، طرح تحقيقاتي، 1376.

13- سايت اينترنتي داروهاي گياهي ايران.

14- سايت: www.tebyan.com

 

منبع : سايت علمی و پژوهشي آسمان--صفحه اینستاگرام ما را دنبال کنید
اين مطلب در تاريخ: شنبه 10 خرداد 1393 ساعت: 6:15 منتشر شده است
برچسب ها : افزایش چربی خون چیست,یک تحقیق درباره افزایش چربی خون,چربی خون,راه های درمان افزایش چربی خون,

سرخک

نشانه‌هابیماری سرخک دارای سه مرحله است

دورانی که ویروس وارد بدن می‌شود و در بدن تکثیر پیدا می‌کند و 10 تا 12 روز طول می‌کشد و کودک نشانه‌ای از بیماری ندارد.

دوران آبریزش: در این دوران تب کودک شدید است و به 40 درجه سانتیگراد می‌رسد. در این زمان در دهان کودک در مجاورت دندانهای آسیای پایین، دانه‌های سفید رنگ مانند دانه‌های نمک برروی زمینه قرمز رنگ ظاهر می‌شود که آن را دانه‌های کوپلیک می‌نامند. این دانه‌ها معمولاً در خلال 12 تا 18 ساعت از بین می‌رود.

دوران پیدایش دانه‌های سرخک: دانه‌ها درخلال بیماری سرخک ممکن است غدد لنفاوی زیر فک و گردن بزرگ شود و همچنین اختلال گوارشی به صورت اسهال و استفراغ مخصوصا نزد شیرخواران دیده شود. اگر پس از 3 تا 4 روز که از زمان پیدایش دانه‌ها سرخک گذشت و هنوز کودک تب دارد باید امکان پیدایش یکی از عوارض بیماری سرخک را در نظر داشت.

راه سرایت

بیماری سرخک یک بیماری ویروسی بسیار مسری است. بدین ترتیب که کودک مبتلا به سرخک در موقع عطسه و سرفه کردن همراه ترشحات دهان و بینی خود تعداد زیادی ویروس به اطراف خود منتشر می‌نماید. این ویروس قادر است حتی تا 34 ساعت در اتاق بیمار به صورت زنده و فعال باقی بماند. اگر به هر کودکی واکسن سرخک تزریق نشده باشد و با بیمار مبتلا به سرخک تماس پیدا کند، ویروس مزبور وارد دستگاه تنفسی او می‌گردد و پس از گذشت 10 تا 12 روز که دوران کمون می‌نامند علایم بیماری ظاهر می‌شود.

دوران مسری بودن بیماری سرخک دوران واگیری سرخک از اولین روزی است که علایم سرخک (تب، آبریزش بینی و سرفه) شروع می‌شود تا پنجمین روز پیدایش دانه‌های سرخک. در این مدت کودک باید به مدرسه نرود و کاملاً از کودکان دیگر جدا باشد.

پیشگیری از بیماری سرخک گرچه کودک مبتلا به سرخک را باید در دوران مسری بودن آن ز دیگران کاملاً جدا کرد. ولی کودک مبتلا به بیماری سرخک مخصوصا در مرحله کاتار (آبریزش از بینی، عطسه و سرفه) که هنوز بیماری مشخص نشده است. نیز واگیردار است. بنابراین بهترین اقدام تزریق واکسن سرخک است که باید به همه کودکان تزریق گردد.

عوارض

سرخک یکی از بیماریهای خطرناک و ناراحت کننده است که نه فقط کودک را در دوران بیماری ناراحت می‌کند و خواب و آرامش او را برای دو سه هفته می‌گیرد، بلکه ممکن است کودک دچار عوارضی مانند انواع ذات الریه که ممکن است منجربه مرگ کودک گردد یا کودک دچار گوش درد چرکی و از همه بدتر مبتلا به عوارض مغزی شود و ضایعات همیشگی برای او به جا گذرد. یکی از عوارض شناخته شده و مهم بیماری سرخک کم شدن فعالیت مغز و هوش و استعداد فکری و ذهنی کودک است، بطوری که ممکن است این ضایعه زمانی که کودک به دبستان و دبیرستان می‌رود، خودنمائی کند و کودک از نظر فراگیری عقب باشد. بنابراین وظیفه پدر و مادر است که به کودک در موقع خود واکسن سرخک تزریق کنند.

درمان

چون این بیماری ویروسی است دارویی که دوران بیماری را کوتاه یا درمان کند وجود ندارد. بنابراین دوران بیماری سرخک باید طی شود و کودک بهبود یابد. پدر و مادر باید تب کودک را هر 6 ساعت اندازه گیری نمایند و داروهای پایین آورنده تب را در زمانی که تب کودک بالا است به او بدهند. ایجاد بخار آب در اتاق کودک برای کاهش یافتن سرفه‌های خشک کودک موثر است. چون در زمانی که کودک دچار قرمزی و ورم چشم است نور زیاد او را ناراحت می‌کند، بنابراین بهتر است اتاق او را تاریک نمایید و او را به خوردن مایعات تشویق کنید، ولی اگر کودک غذای ساده دیگری خواست به او بدهید. دادن آنتی بیوتیک در بیماری سرخک اثری ندارد و نباید داده شود. درمان با ویتامین A خوراکی به مقدار 100 هزار واحد در سنین 6 ماهگی تا یک سالگی و 200 هزار واحد برای کودکان بزرگ‌تر از یک سال، عوارض بیماری را کم خواهد کرد. اگر کودک دچار عوارضی گردید باید در بیمارستان بستری و درمان شود.

آیا کودک قبل از 6 تا 7 ماهگی مبتلا به سرخک می‌شود؟

شیر خواران در خلال 4 تا 6 ماه اول عمر خود در مقابل بیماری سرخک مصون هستند و به این بیماری مبتلا نمی‌شوند، زیرا ماده ضد بیماری سرخک که در خون مادر وجود دارد، از راه جفت از مادر به جنین می‌رسد و خون نوزاد در موقع تولد دارای این ماه است. این حالت در صورتی است که مادر در دوران کودکی خود مبتلا به سرخک شده باشد. این ماده مصونیت زا که از مادر به کودک می‌رسد به تدریج کاهش می‌یابد و در سن یک سالگی کاملاً از بین می‌رود. زمانی که این ماده مصونیت زا از بین رفت، باید واکسن سرخک به کودک تزریق گردد.

اگر کودک سالم با کودک مبتلا به سرخک، تماس پیدا کرد چه باید بکند؟

اگر کودک سالمی که قبلا واکسن سرخک به او تزریق شده است با کودک مبتلا به بیماری سرخک تماس پیدا کند، هیچ اقدامی ضرورت ندارد، ولی اگر واکسن سرخک به او تزریق نشده باشد، اگر در خلال 1 تا 2 روز اول تماس باشد، با توصیه پزشک می‌توان به کودک واکسن سرخک تزریق کرد. اگر در خلال 5 روز اولی است که تماس پیدا کرده است باید گاماگلوبین به عنوان پیشگیری به او تزریق گردد، در نتیجه کودک مبتلا نخواهد شد، ولی اگر بیش از 5 روز از تماس گذشته باشد، مقدار گاماگلوبین زیادتری باید تزریق گردد.

آنفلوانزا ( Influenza )

با محافظت خود در مقابل بيماری آنفلوانزا از ديگران محافظت کنيم

تعريف بيماری آنفلوانزا:

   بيماری آنفلوانزا، يک بيماری حاد ويروسي دستگاه تنفسي است که معمولا خود محدود شونده است و در موارد همه گيری، عوارض و مرگ و مير بيشتری دارد.

علايم بيماری:

   تب بالای 38 درجه سانتيگراد، سردرد، خستگي، بدن درد، آبريزش بيني و چشم، ناراحتي گلو و سرفه.

راه انتقال:

   ترشحات حلق و بيني بيماران، مخزن عفونت است و سرفه و عطسه باعث انتقال بيماری مي شود.

انتشار بيماری:

   ويروس آنفلوانزا، دائما در حال تغيير مي باشد که همين موضوع زمينه ساز وقوع همه گيری آنفلوانزا است. تاکنون سه نوع آنفلوانزا به نامهای B ,A و C شناخته شده است که نوع A، بيشترين توانايي ايجاد همه گيری را دارد.

   بزرگترين همه گيری آنفلوانزا ( در اسپانيا در سال 1919- 1918)، سبب 500 ميليون ابتلا و 40 ميليون مرگ در سراسر جهان گرديد.

   کودکان در سنين مدرسه، هسته اوليه انتشار آلودگي محسوب مي شوند و افزايش تعداد کودکان مبتلا به بيماری تنفسي تب دار، اغلب اولين نشانه شروع همه گيری آنفلوانزا در يک جامعه است که با ظهور موارد بيماری در بالغين ادامه مي يابد.

بيماريزايي:

   آنفلوانزا، علاوه بر انسان، در حيوانات نيز بروز مي نمايد و  نوع  حيواني آن  نيز  قابل سرايت به انسان مي باشد. آنفلوانزای پرندگان، شايعترين نوع آن است و شيوع آن نه تنها برای انسان خطرناک است بلکه باعث صدمات اقتصادی سنگيني در دامداری ها مي گردد.

چرا آنفلوانزا حائز اهميت است:

آنفلوانزا، قابليت ايجاد همه گيری وسيع را دارد.

 

وقوع همه گيری آنفلوانزا، غير قابل پيش بيني است.

سرعت انتشار آنفلوانزا، بسيار بالا است.

همه گيری آنفلوانزا، عواقب گسترده اجتماعي و اقتصادی دارد.

در بيماران قلبي، ريوی، کليوی، افراد مسن و کودکان، عوارض شديد و مرگ و مير بيشتری به دنبال دارد.

واکسيناسيون آنفلوانزا:

واکسيناسيون بر عليه آنفلوانزا از عوارض شديد و مرگ و مير بيماری جلوگيری کرده و موارد بستری را تا 50 درصد کاهش مي دهد.

فاصله زماني واکسيناسيون تا ايجاد ايمني در بدن، حدود 2 هفته طول مي کشد.

به دليل تغييرات در ويروس آنفلوانزا، لازم است هر ساله واکسيناسيون با واکسن آنفلوانزا تکرار شود.

در صورت دريافت واکسن، احتمال ابتلا به شکل خفيف آنفلوانزا وجود دارد.

واکسن آنفلوانزا، تاثيری بر ساير ويروسها و بيماريهای مشابه ندارد.

واکسن آنفلوانزا از بروز سرماخوردگي جلوگيری نمي کند.

اولويت مصرف واکسن آنفلوانزا در کدام گروه های جامعه مي باشد؟

سالمندان و بيماران ضعيف و ناتوان.

مبتلايان به بيماريهای مزمن ريوی، قلبي، کليوی و نقص ايمني.

کودکاني که به مدت طولاني تحت درمان با آسپرين بوده اند.

پرسنل بهداشتي درماني.

چه افرادی واکسن آنفلوانزا را نمي توانند استفاده کنند؟

   افرادی که به تخم مرغ حساسيت دارند، بيماران تب دار و افرادی که در موارد قبلي تزريق واکسن، حساسيت داشته اند نبايد واکسن آنفلوانزا را استفاده کنند.

توصيه های بهداشتي در زمان همه گيری آنفلوانزا:

پوشاندن دهان در زمان سرفه يا عطسه، استفاده از ماسک، استفاده از دستمال کاغذی و معدوم ساختن صحيح آن بعد از مصرف؛

شستشوی دستها بعد از سرفه، عطسه و دست زدن به دهان و بيني؛

شتشوی دستها قبل و بعد از تماس با بيماران؛

کاهش مسافرتهای غير ضروری؛

رعايت بهداشت فردی و عمومي؛

در صورت ابتلا به بيماری، اقامت در منزل و اجتناب از تماس با ديگران؛

استراحت، نوشيدن کافي مايعات؛

رعايت توصيه های پزشکي معالج.

آيا مي دانيد:

مشاهده موارد تک گير آنفلوانزا، زنگ خطری برای طغيان و همه گيری آن است.

در جريان همه گيری آنفلوانزا افراد مسن، بيماران دچار بيماريهای مزمن، کودکان و زنان باردار، بيشترين آسيب را مي بينند.

همه گيری آنفلوانزا، علاوه بر موارد بالای ابتلا و مرگ و مير، صدمات شديد اجتماعي و اقتصادی نيز به دنبال دارد.

واکسيناسيون، از عوارض شديد بيماری و مرگ و مير مي کاهد.

واکسيناسيون 90-70 درصد در پيشگيری مؤثر است.

تراکم جمعيت و مسافرتهای هوايي از عوامل تشديد همه گيری آنفلوانزا هستند.

در جريان جهان گيری آنفلوانزا، 25 درصد افراد جامعه، مبتلا خواهند شد.

آنفلوانزای پرندگان که در سالهای اخير شاهد همه گيری آن در مناطق مختلف جهان بوده ايم قابل سرايت به انسان است.

از بيماري آميبياز ( اسهال آميبي) چه مي دانيد؟

بيماری آميبياز چيست؟                                          

   آميبياز يك نوع بيماري است كه توسط انگلي به نام آميب بوجود مي‌آيد . اين بيماري در مناطقي كه داراي آب و هواي گرم و مرطوب و جمعيت زياد هستند، شيوع بيشتري دارد . آميب معمولاً باعث ايجاد اسهال (بيشتر اسهال خوني ) ميگردد.

بيماري آميبياز از چه راههايي منتقل مي‌شود؟

   اسهال خوني آميبي را بيماري دستهاي كثيف مي‌نامند زيرا در كساني كه نسبت به بهداشت دستهاي خود بي‌توجه هستند (از جمله بيماران رواني و كودكان ) بيشتر ديده ميشود. آلودگي انسان با آميب از دو راه مستقيم و غير مستقيم صورت مي‌گيرد. در آلودگي مستقيم، انگل‌هاي موجود بر روي انگشتان يا زير ناخن دست، به علت عدم رعايت بهداشت، موجب ابتلا خود فرد يا اطرافيان وي ميشوند. در آلودگي غيرمستقيم، آب آشاميدني و مواد غذايي آلوده به آميب (مخصوصاً سبزيجات خام) باعث بيماري فرد مي‌شوند. مگس نيز مي‌تواند توسط پاهاي خود، انگل را به دست انسان يا مواد غذايي منتقل كرده و از اين طريق باعث ايجاد بيماري در انسان شود. پس از اينكه آميب توسط دست آلوده و يا آب و مواد غذايي آلوده وارد روده انسان گرديد، در آنجا بصورت فعال درآمده و ميتواند باعث اسهال خوني آميبي شود.در نهايت بيمار با دفع آميب از روده ميتواند باعث سرايت بيماري به ديگران شود. بيماري اسهال آميبي در صورت عدم رعايت بهداشت ممكن است بصورت همه‌گير در آيد. بعضي افراد در عين حاليكه آلوده به انگل هستند، ظاهراً سالم بوده و علامت خاصي ندارند. اين گروه، ناقلين بدون علامت بيماري هستند و ميتوانند بيماري را به ديگران منتقل كنند.

چنانچه فردي دچار بيماري اسهال آميبي شود چه علائمي پيدا مي‌كند؟

   نوع حاد و شديد بيماري معمولاً با علائمي نظير اسهال آبكي شديد همراه با بلغم چركي و خون،‌ تب، نفخ شكم، دل‌پيچه، خستگي، بي‌اشتهايي و احساس عطش شديد همراه است و نوع مزمن و طولاني بيماري داراي علائمي مانند دل دردهاي دائمي‌، خستگي، بي‌اشتهايي، تهوع، مشكل در عمل هضم (سوء هاضمه) نفخ شكم و اسهال و يبوست متناوب مي‌باشد.

چگونه ميتوان از ابتلا به بيماري آميبياز پيشگيري كرد؟

   پيشگيري از بيماري از راههاي زير امكانپذير است:

• تشخيص و درمان بيماران و مخصوصاً ناقلين به ظاهر سالم

• تصفيه آب شامل كلرزني آب آشاميدني و جوشاندن آب در صورت عدم دسترسي به آب تصفيه شده

• مبارزه بر عليه مگس و ساير حشرات

• عدم استفاده از كود انساني در كشاورزي

• عدم آبياري سبزيجات با فاضلاب

• استفاده از توالت‌هاي بهداشتي

• دفع بهداشتي فاضلاب

• ضدعفوني كردن سبزيجات خام

• دور نگه‌داشتن مواد غذايي از دسترس حشرات مخصوصاً مگس

• خودداري از دفع مدفوع در طبيعت در صورت اجبار و عدم دسترسي به توالت، مدفوع را بايد در عمق خاك مدفون كرد.

   در اين ميان نكته‌اي كه جهت جلوگيري از ابتلا به بيماري بسيار حائز اهميت بوده و بر روي آن تاكيد ميگردد، رعايت بهداشت فردي و شستشوي مرتب دستها با آب و صابون بخصوص قبل از صرف هر وعده غذا و بعد از خروج از توالت ميباشد.

بخصوص كساني كه در زمينه تهيه و فروش مواد غذايي فعاليت مي‌كنند (ساندويچ‌ ‌فروشها، لبنياتها و ...) بايد اين نكته را بدقت رعايت كنند.

 با برخي انگلهاي روده‌ئي آشنا شويم

انگلهاي روده‌ئي:

   انگلهاي روده‌ئي انواع گوناگون و با عوارض مختلف مشاهده مي‌شوند كه در زير به چند مورد مهم آنها اشاره ميشود.

1- اكسيور (كرمك):

   اكسيور كه بآن كرمك هم مي‌گويند بصورت انگل انسان در كليه نقاط جهان ديده مي‌شود.

   علامت مشهود ابتلاء در اثر مهاجرت كرم ماده بارور از سوراخ مخرج به خارج ظاهر مي‌شود.

   در نتيجه خروج كرم و حركت آن در ناحيه مقعد ايجاد تحريك و خارش جلدي مي‌شود و كودكان مبتلا با خاراندن نشيمن ايجاد زخم و خونريزي مي‌كنند كه با اضافه شدن باكتريها ممكن است زخم چركي شود. خارش معمولاً خيلي شديد و هنگام شب بيشتر است، در نتيجه سبب بي‌خوابي كودك ميشود كه در اثر آن عوارض عصبي مانند خستگي و بيقراري و عصبانيت بروز مي‌كند.

سرايت كرمك :

1- در اثر خاراندن نشيمنگاه تخم انگل در زير ناخن‌ها جمع ميشود و يا به انگشتان كودك مبتلا مي‌چسبد طفل با گذاشتن انگشتان خود در دهان تخم انگل را وارد دستگاه گوارش خود مي‌كند كه اين تخم تبديل به كرم شده و اين عمل را خودآلودگي مي‌گويند.

2- اين انگل بوسيله آب و غذاي آلوده، البسه و ظروف آلوده، هوا و خاك آلوده هم سرايت مي‌كند.

2- تنيا (كرم كدو)

   كرم كدو از راه خوردن گوشت خام و نيمه پخته گاو و يا خوك بيماري انسان سرايت مي‌كند.

   نوعي كه از گاو سرايت مي‌كند، بيماري طولاني است كه باعث ناراحتي و ضعف و كم ‌خوني شديد بيمار مي‌شود.

   لارو (نوزاد): اين كرم در گوشت آلوده گاو و گوساله بدرشتي سرسنجاق و حتي نخود هم ديده مي‌شود و داراي رنگي كدر و يا سبز رنگ ميباشد،‌اين نوع كرمها بندبند هستند و سر آنها داراي چنگك و قلابهاي مخصوص مي‌باشد،‌خيلي ريز بوده و بآساني دفع نمي‌شود، بلكه دائماً در حال تكثير است و بعد از مدتي بندها مرتباً‌ از راه مدفوع خارج ميشوند.

3- اسكاريس:

   آسكاريس كرمي است دراز، استوانه‌اي شكل و دو انتهاي آن باريك برنگ سفيد شيري يا گلي رنگ است.

   آسكاريس ماده بالغ بطول 20 تا 45 سانتيمتر و بقطر 3 تا 6 ميلي ‌متر است آسكاريس نر از ماده كوتاهتر و بطول 15 تا 30 سانتيمتر و بقطر 2 تا 4 ميليمتر است.

   آلودگي به اين انگل در تمام نقاط جهان وجود دارد. ولي در قاره آسيا بيشتر است و يكي از شايعترين بيماريهاي انگلي ايران است.

   اين كرم تخم‌ گذار است. تخمهاي اين كرم در سرما و رطوبت و در مقابل پاره‌اي مواد شيميائي خيلي مقاومند و ممكن است تا 5 سال زنده بمانند ولي در خشكي و مقابل نور آفتاب بيشتر از چند هفته زنده نمي‌مانند.

بيماريزائي:

   لارو (نوزاد) اين انگل از اندامها و دستگاههاي مهم بدن مي‌گذرد و ممكن است عفونتهاي شديد و ضايعات زيادي ايجاد نمايد.

علائم :

   مهمترين علايم اين بيماري اختلالات دستگاه گوارش (درد شكم،‌ تهوع، استفراغ، ‌پرآبي دهان، پرخوري،‌ لاغري) اختلالات دستگاه تنفس و همچنين اختلالات عصبي مانند لرزش و تشنج، عصبانيت و زودرنجي، ديدن خوابهاي آشفته،‌ پريدن از خواب، سردرد و سرگيجه است.

   تخم اين انگل از راه آب، خاك و غذاي آلوده وارد بدن ميشود.

پيشگيري از ابتلا به انگلها:

   بهترين وسيله براي مبارزه با بيماريهاي انگلي و پيشگيري از مبتلا شدن با آنها دقت در رعايت بهداشت فردي،‌ بهداشت محيط و مواد غذائي همراه با درمان افراد مبتلا است.

   بنابراين عمل كردن به موارد زير به پيشگيري از مبتلا شدن به بيماريهاي انگلي كمك زيادي خواهند نمود.

1ـ دقت كافي در پخت كامل گوشت گاو

2ـ شستشوي مكرر دستها با آب و صابون بخصوص قبل از غذا خوردن و بعد از مستراح

3ـ كوتاه نگهداشتن ناخنها

4ـ جوشاندن آب آشاميدني در جاهائي‌ كه آب لوله‌كشي وجود ندارد.

5ـ جوشانيدن ظروف و البسه در خانواده‌اي كه فرد مبتلائي در آن باشد،‌ براي از بين بردن تخم انگلها

6ـ جلوگيري از بازي كودكان باخاك آلوده و همچنين وادار ساختن كودكان به شستن دستها با آب و صابون بعد از هر بازي

7ـ خودداري از خوردن آب آلوده

8ـ نخوردن سبزي خام در نقاط آلوده

9ـ خودداري از اجابت مزاج در خارج از مستراح

10ـ استفاده نكردن از كود مستراحي تازه در جاليزارها و مزارع سبزيكاري و صيفي‌كاري و باغهاي ميوه

11ـ مراجعه به پزشك و دقت در مداواي صحيح مبتلايان

12ـ درمان همزمان تمامي افراد خانواده‌اي كه فردي از آن مبتلا به انگل است و همچنين جوشاندن لباسهاي زير و ملافه‌اي رختخواب در روزهاي درمان

13- شستشوي كامل سبزيجات و ميوه‌جات خام و ضدعفوني كردن آنها قبل از مصرف بخصوص اگر از مزارع با كود حيواني حاصل شده باشد.

تب خونريزي دهنده

كريمه كنگو

علائم بيماري

   بيماري تب خونريزي دهنده كريمه‌كنگو از بيماريهايي ويروسي قابل انتقال بين انسان و حيوان مي‌باشد. بيماري با تب ناگهاني، بدن درد، كوفتگي، ضعف، سردرد، درد شديد عضلات، بي‌اشتهائي، درد پشت‌حدقه چشم، ترس از نور،‌ تهوع، استفراغ، گلو درد، دل درد و تغييرات خلقي به صورت  بي‌قراري و افسردگي ظاهر ميشود. علائم خونريزي معمولاً از روز سوم تا پنجم   شروع مي‌شود. خونريزي در مخاط، لكه‌هاي خونريزي (پتشي) در قسمت بالاي بدن، خط زير بغل، محلهاي تزريق و تحت فشار ايجاد مي‌شود. خونريزي از اعضاي مختلف بدن (بيني، ‌لثه، ‌مجاري ادرار، روده‌، رحم و… ايجاد ميشود. بيماران بدحال از روز پنجم به بعد دچار نارسايي كبدي، كليوي، مي‌شوند.

عامل بيماريزا

   عامل بيماري ويروس بانياويريدا از گروه آربوويروسها تحت عنوان ويروسهاي منتقله توسط بندپايان است.

مخزن بيماري

   گوسفند، گاو، بز، خرگوش وحشي و شتر مرغ به عنوان مخزن بيماري مطرح هستند.

راه انتقال

   انتقال از طريق گزش كنه يكي از راههاي مهم ابتلا مي‌باشد. كنه‌ها بخصوص گونه هيالوما از طريق تخمدان آلوده در تمام مراحل رشد آلوده شده و عفونت زا مي‌باشند. كنه بالغ ويروس را به نوزادان خود انتقال مي دهد.

    انسان نيز در اثر تماس مستقيم با خون و ترشحات يا بافتهاي آلوده دام و يا تماس با ترشحات افراد بيمار مبتلا مي‌شود. در تماس نزديك با دامهاي آلوده  از طريق تنفس نيز امكان ابتلا به بيماري وجود دارد.

 گروههاي در معرض خطر

   همه افراد جامعه احتمال ابتلا به بيماري را دارند. گروه پرخطر شامل:

   دامداران، دامپزشكان، كاركنان كشتارگاه و كاركنان بهداشتي درماني (پزشك، پرستار، بهيار و …)

مي‌باشند.

دوره كمون بيماري

در صورت گزش كنه آلوده:

3 ـ 1 روز و حداكثر 9 روز.

در صورت تماس با خون آلوده:

6 ـ 5 روز و حداكثر 13 روز.

تشخيص

   تشخيص بيماري يا جداسازي ويروس از خون در هفته اول بيماري، بررسي آنتي‌بادي اختصاصي از طريق اليزا، ايمنوفلورسنت آنتي‌بادي توسط خونگيري در سه مرحله صورت مي‌گيرد:

نمونه اول:بلافاصله پس از تشخيص بيماري.

نمونه دوم: 10ـ5 روز بعد از بروز علائم.

نمونه سوم: 15ـ10 روز بعد از بروز علائم.

درمان

درمان حمايتي

 (تزريق خون، مايعات جايگزين، پلاكت)

داروي ضد ويروس ريباويرين

دوز اوليه   30 mg/kg 

15mg/kg  هر شش ساعت × 4 روز

7/5mg/kg  هر هشت ساعت × 6 روز

مورد مشكوك شامل

   شروع ناگهاني تب ، درد عضلات، خونريزي همراه با يكي از علائم اپيدميولوژيك (سابقه گزش كنه، تماس مستقيم با خون تازه و ترشحات بيمار مشكوك، اقامت در محيط روستائي)

به محض مشاهده مورد مشكوك

   آزمايش شمارش سلولهاي خون محيطي انجام و در صورتيكه پلاكت كمتر از 150000 باشد بلافاصله بايد به مراكز بهداشت شهرستان جهت بررسي و درمان فرد، تهيه خون و پيگيري اطرافيان گزارش داده شود.

راههاي پيشگيري از بيماري

 گروهي كه در تماس با دام هستند

روشهاي حفاظت شخصي در تماس با ترشحات و خون حيوان:

پوشيدن دستكش، لباس بلند، چكمه، ماسك و عينك

روشهاي حفاظت شخصي از گزش كنه:

استفاده از مواد دافع حشره و كنه

پوشيدن لباس روشن

در مناطقي كه احتمال خطر گزش كنه وجود دارد هر 2 تا 4 ساعت تمام بدن از نظر وجود كنه چك شود.

اقدامات كنترل شيميائي كنه (سمپاشي، استفاده از حمام كنه با هماهنگي دامپزشكي)

گروهي كه در تماس با بيمار هستند

رعايت احتياطهاي استاندارد:

شستن دستها قبل و بعد از تماس با بيمار.

استفاده از دستكش قبل از تماس با بيمار و تعويض دستكش جهت تماس با بيماران ديگر.

پوشيدن دستكش قبل از تماس با خون و ترشحات بدن بيمار و جلوگيري از تماس غشاهاي مخاطي و پوست آسيب ديده با خون و ترشحات بدن بيمار.

استفاده از ماسك و محافظ چشم و پوشيدن گان حين انجام مراقبتهاي پزشكي كه احتمال پاشيدن خون و مايعات بدن وجود دارد.

مراقب باشيد هنگام استفاده از سر سوزن، تيغ وجراحي‌ و ساير ابزارهاي برنده آسيب نبينيد.

جداسازي بيمار:

ضدعفوني وسايل در دماي 60 درجه سانتيگراد به مدت يك ساعت و يا استفاده از مواد ضدعفوني كننده جهت وسائل و اشياء حساس به حرارت (توسط اتيلن اكسيد)

تمهيدات آزمايشگاه

دسترسي به تجهيزات سالم آزمايشگاهي

ايجاد مانع جهت جلوگيري از انتشار آلودگي از طريق هوا

 

استفاده از وسائل محافظتي (دستكش و ماسك)

منبع : سايت علمی و پژوهشي آسمان--صفحه اینستاگرام ما را دنبال کنید
اين مطلب در تاريخ: جمعه 09 خرداد 1393 ساعت: 16:56 منتشر شده است
برچسب ها : مقاله کامل در مورد بیماری سرخک,تحقیق درباره معرفی بیماری سرخک,

بينايي سنجي

هدف :

علم بينايي‌سنجي با دو شاخه اصلي چشم پزشكي و بينايي سنجي (اپتومتري) وظيفه حفظ و نگهداري سلامت و بهداشت اين حس ظريف و مهم را بر عهده دارد. ما در اينجا شاخه ناشناخته‌تر اين علم يعني علم بينايي سنجي را كه در رشته دانشگاهي بينايي‌سنجي تدريس مي‌شود، معرفي مي‌كنيم.

بينايي سنجي ، علم مراقبت‌هاي بينايي است و كارشناسان اين رشته به عنوان مراقبين اوليه بهداشت چشم ، مسؤوليت حفظ و سلامت بينايي را بر عهده دارند.

آقاي دوستدار مدير گروه و عضو هيات علمي بينايي سنجي دانشگاه علوم پزشكي ايران در معرفي اين رشته مي‌گويد:

«سازمان بهداشت جهاني علم بينايي‌سنجي را مراقبت اوليه از بينايي مي‌داند . به اين معنا كه يك بيمار چشم در آغاز بايد توسط يك بينايي‌سنج (اپتومتريست) معاينه شود تا اگر دچار عيوب انكساري، اختلالات ديد و دو چشمي، انحرافات عضلاني آشكار و غير آشكار ، تنبلي چشم، فيكساسيون‌هاي غير مركزي و مواردي از اين قبيل بود توسط متخصص بينايي‌سنجي معاينه گردد و در غير اين صورت به پزشك متخصص ارجاع داده شود.»

وي در توضيح هر يك از وظايف بينايي‌سنج مي‌گويد:

«تشخيص و تصحيح عيوب انكساري (نزديك‌بيني، دوربيني و آستيگماتيسم) با تجويز عدسي‌هاي مناسب مانند عدسي‌هاي عينك يا لنزهاي تماسي، تشخيص و تصحيح اختلالات ديد دو چشمي و تنبلي چشم، تعيين بهداشت عمومي چشم و بهداشت بينايي در محيطهاي كار و تحصيل و دادن آموزش لازم در اين زمينه بر عهده بينايي‌سنج است، يعني يك بينايي سنج بايد بر روي محيطهاي كار از نظر مقدار روشنايي و حفاظت بينايي، كار كارشناسي كند. همچنين تهيه و تجويز وسايل كمك بينايي مانند اكولرهاي ساده، مركب، سيستم‌هاي تلسكوپيك و تلويزيون‌هاي مداربسته براي نيمه‌بينايان و اندازه‌گيري ميدان بينايي در تخصص فارغ‌التحصيلان اين رشته مي‌باشد.

از سوي ديگر وقتي يك بيمار به بينايي‌سنج مراجعه مي‌كند متخصص اين رشته پس از گرفتن تاريخچه سلامت چشم و معاينه دقيق براي تعيين اشكالهاي اصلي، در صورت نياز بيمار را به متخصص مربوط اعم از چشم‌پزشك ، متخصص گوش و حلق و بيني ، متخصص داخلي يا متخصص مغز و اعصاب ارجاع مي‌دهد.

براي مثال اگر بيماري پس از مطالعه در ناحيه پيشاني احساس خستگي مي‌كند و دچار سردرد مي‌شود اما از نظر بينايي سلامت كامل دارد، بينايي‌سنج در مرحله اول او را نزد متخصص گوش و حلق و بيني مي‌فرستد و در صورتي كه در اين زمينه مشكل نداشته باشد نزد متخصص داخلي و سپس متخصص مغز و اعصاب خواهد فرستاد . يا اگر بيماري از تاري ديد شكايت داشت و پس از معاينه مشخص شد كه در ته چشم مشكل دارد، اين بيمار به متخصص چشم در زمينه شبكيه ارجاع داده شده و اگر دچار افتادگي پلك بود نزد متخصص چشم در زمينه پلك فرستاده مي‌شود.»

آقاي دوستدار همچنين در مورد تفاوت كار بينايي‌سنج با چشم‌پزشك مي‌گويد:

«علم بينايي درختي تنومند و بزرگ است كه داراي دو شاخه اصلي چشم‌پزشكي و بينايي‌سنجي مي‌باشد و البته هر يك از اين دو شاخه به شاخه‌هاي فرعي‌تري تقسيم مي‌شوند. مثلا رشته چشم پزشكي در دوره فوق‌تخصص داراي شاخه‌هاي تخصصي‌تر از قبيل تخصص در زمينه جراحي پلك، فشار چشم و شبكيه مي‌باشد. بينايي‌سنجي نيز در دوره فوق ليسانس و دكترا داراي گرايشهاي تخصصي مانند ناهنجاريهاي ديد دو چشمي و تمرينات اپتومتريك، وسايل كمك‌بينايي (كمك به بيماران كم‌بينا) و تجويز لنزهاي نامرئي است. يعني يك متخصص بينايي‌سنج در اين زمينه‌ها، اطلاعات تخصصي‌تر و بيشتري نسبت به يك چشم‌پزشك دارد.

براي مثال مهمترين تخصص يك بينايي‌سنج در مقطع كارشناسي، تشخيص عيوب انكساري و تصحيح آن با عينك يا لنزهاي نامرئي است. چون حدود 100 واحد از دروس دانشگاهي يك دانشجوي كارشناسي بينايي‌سنجي در اين زمينه است و طي اين 100واحد تجربه و دانش لازم را به دست مي‌آورد.»

يكي ديگر از اعضاي هيات علمي بينايي‌سنجي دانشگاه علوم پزشكي ايران نيز در مورد حيطه كاري چشم‌پزشك و بينايي‌سنج مي‌گويد: «دو رشته چشم‌پزشكي و بينايي‌سنجي در كنار هم قرار دارند. اين دو رشته در بعضي از مواقع با يكديگر مرتبط و در بعضي از مواقع از هم مجزا هستند. مثلا تعيين نمره عينك يا تصحيح اختلالات ديد در تخصص اپتومتريست است و چشم‌پزشكان در زمينه درمان بيمارهاي چشم بخصوص جراحي متبحر هستند.

آينده‌شغلي ، بازار كار ، درآمد :

آيا مي‌دانيد كه در انگليس تعداد بينايي‌سنج‌ها 5 برابر چشم‌پزشكان است؟

چرا؟ آيا انگليس نمي‌تواند چشم پزشك تربيت كند يا اينكه جامعه به بينايي‌سنج بيش از چشم‌پزشك نياز دارد؟

داريوش آزاد فارغ‌التحصيل بينايي‌سنجي در پاسخ به اين سوال مي‌گويد:

«مردم اگر قابليت‌هاي يك بينايي‌سنج را بدانند، متوجه مي‌شوند كه در بسياري از مواقع به جاي مراجعه به چشم‌پزشك بايد به بينايي‌سنج مراجعه كنند. چون بيشتر مردم براي عيوب انكساري، تنبلي يا انحرافات چشم به چشم‌پزشك مراجعه مي‌كنند و تمامي اين موارد در حيطه كار يك بينايي‌سنج است مثلا براي درمان انحرافات چشم 5 روش وجود دارد كه 4 روش در حيطه كار اپتومتريست و يك روش در حيطه كار چشم‌پزشك است و يا چشم‌پزشكان تنها 2 يا 3 واحد درسي در زمينه تعيين نمره عينك مي‌خوانند در حالي كه يك اپتومتريست حدود 100 واحد در اين زمينه مطالعه مي‌كند.»

آقاي دوستدار نيز در مورد فرصت‌هاي شغلي فارغ‌التحصيل اين رشته مي گويد:

«در حال حاضر يك بينايي‌سنج موقعيت كاري خوبي دارد و حدود 80% فارغ‌التحصيلان جذب بازار كار مي‌شوند، چون علاوه بر اين كه مي‌توانند به طور مستقل مطب باز كنند و در زمينه ارائه عينك‌هاي مربوط به عيوب انكساري به طور علمي و دانشگاهي تخصص ديده‌اند. در ضمن يك بينايي‌سنج مي‌تواند به عنوان مشاور در مورد بهداشت چشم و مشكلات بينايي در محيط‌هاي آموزشي، خدماتي و صنايع با سازمانهاي دولتي و صنايع همكاري كند يا مسؤول سنجش بينايي جهت امور استخدامي و نظامي و اخذ گواهي‌نامه رانندگي و خلباني باشد يا در اورژانس براي انجام كمك‌هاي اوليه چشمي تا رسيدن بيمار به مراكز ذي‌ربط فعاليت كند.

از سوي ديگر يك بينايي‌سنج علاوه بر درمان مي‌تواند در زمينه پيشگيري نيز فعاليت نمايد مثل طراحي طرح پيشگيري از تنبلي چشم كه هر ساله با همكاري سازمان آموزش و پرورش استثنايي و سازمان بهزيستي برگزار مي‌شود. در اين طرح فارغ‌التحصيلان اين رشته حضوري فعال دارند و با شناسايي سريع و به موقع بيماران و انجام توانبخشي مورد نياز و با استفاده از تكنيك‌هاي مناسب از اين نابه‌هنجاري جلوگيري مي‌كنند. »

توانايي‌هاي مورد نياز و قابل توصيه :

دستگاه بينايي‌ بدون وجود نور، كارايي ندارد . به همين دليل يك بينايي‌سنج بايد از نور و ويژگي‌هاي آن اطلاع داشته باشد. اطلاعاتي كه به ياري علم فيزيك مي‌توان به آن دست يافت.

آقاي دوستدار در همين زمينه مي‌گويد:

«يك بينايي‌سنج بايد به درس فيزيك مسلط بوده و بخصوص به فيزيك نور علاقه‌مند باشد همچنين در طول دبيرستان درسهاي رياضي و زيست‌شناسي را بخوبي فرا گرفته باشد. از نظر جسماني نيز لازم است كه از چشم‌ها و دستهايي سالم برخوردار باشد. در ضمن اين رشته صبر و حوصله زياد مي‌خواهد چرا كه تعيين نمره عينك يكي از سختترين كارها در علوم بينايي است و نياز به صبر و حوصله زياد دارد و نحوه كار نيز براي سنين مختلف متفاوت مي‌باشد. يعني تعيين نمره عينك براي كودك با يك فرد مسن فرق مي‌كند . براي همين بسياري از چشم‌پزشكان ترجيح مي‌دهند كه در اين زمينه فعاليت نكنند.»

زهرا بايرام‌نژاد فارغ‌التحصيل اين رشته نيز معتقد است كه دانشجوي اين رشته بايد در طي تحصيل اطلاعات عمومي خوبي در زمينه پزشكي كسب كند چون وقتي بيمار به بينايي‌سنج مراجعه مي‌كند از مشكل خود اطلاع دقيقي ندارد، براي مثال فقط از سردرد يا تاري ديد شكايت مي‌كند و اين وظيفه بينايي‌سنج است كه تشخيص دهد آيا اين مشكل به چشم بيمار باز مي‌گردد يا اين بيمار مشكلات ديگري دارد كه در اين صورت بايد او را به پزشك متخصص مربوط ارجاع دهد.

نيما دقيقي دانشجوي اين رشته نيز در مورد توانايي‌هاي دانشجوي اين رشته مي‌گويد:

«دانشجوي اين رشته اگر بخواهد متخصص خوبي بشود و كار خوبي ارائه بدهد بايد روابط عمومي خوبي داشته باشد تا بتواند اعتماد بيمار را جلب كند و به ياري بيمار در جهت مداوا قدم بردارد.»

وضعيت ادامه تحصيل در مقاطع بالاتر :

ادامه تحصيل در دوره كارشناسي ارشد و دكتراي تخصصي بينايي‌سنجي ، در حال حاضر فقط در خارج از كشور امكان دارد. كشورهايي مثل : انگلستان، امريكا ، كانادا و استراليا.

وضعيت نياز كشور به اين رشته در حال حاضر:

در حال حاضر در كشور ما افراد زيادي از مشكلات بينايي‌رنج مي‌برند. اين نكته ضرورت و اهميت بينائي‌سنجي را بيش از پيش نمايان مي‌سازد. اگرچه در سالهاي اخير گامهاي مهمي در جهت پيشگيري از مشكلات ناشي از ضعف ديد در سنين كودكي انجام گرفته است. اما اين اقدامات بطور كامل بسنده نيست و راهكارهاي اساسي‌تري مورد نياز است . نظر به لزوم گسترش خدمات بينايي‌سنجي در سطح كشور و موارد مورد نياز زير، ضرورت و اهميت اين دوره در جامعه مشخص مي‌گردد:

-       نياز به خدمات درماني و تحقيقاتي به منظور شناسائي و حل مسائل مربوط به بينايي‌سنجي و ارائه و اجراي طرحهاي عملي در اين زمينه.

-       نياز به بينايي‌سنج در مراكز بهداشتي و درماني و آموزشي

-       تكميل گروه پزشكي در ارائه خدمات گسترده بينايي‌سنجي .

-       تامين نيروهاي خدماتي بينايي‌سنجي با توجه به نياز خدمات بينايي در مراكز آموزشي ، صنعتي .

وضعيت ادامه تحصيل در خارج از كشور :

 

در حال حاضر دوره‌هاي كارشناسي ارشد و دكتراي تخصصي بينايي‌سنجي در كشورهايي همچون انگلستان ، آمريكا ، كانادا و استراليا ارائه مي‌شود و فارغ‌التحصيلان آنها بيشتر به جنبه‌هاي نظري و تحقيقاتي در زمينه‌هاي مختلف علوم بينايي مي‌پردازند. در مقطع دكتراي تخصصي ، دانشجو ضمن بالا بردن مراتب علمي خود ، در يك زمينه تخصصي‌تر قدرت و توان خود را براي انجام كارهاي تحقيقاتي ، توسعه مرزهاي دانش و رفع معضلات علمي از طريق پژوهش ارتقا مي‌بخشد. 

منبع : سايت علمی و پژوهشي آسمان--صفحه اینستاگرام ما را دنبال کنید
اين مطلب در تاريخ: جمعه 09 خرداد 1393 ساعت: 16:54 منتشر شده است
برچسب ها : تحقیق درمورد علم بینایی سنجی,بینایی سنجی چیست,

دوقلوهای همسان

دوقلوهای همسان دارای DNA یا ژن‌های همانند هستند وبنابراین خصوصیات جسمی یکسان دارند.
آنها با وجود این شباهت جسمی می‌توانددوستان و اعضای خانواده را به اشتباه بیندازند. اما هنگامی که نوبت به ابزارهایپیچیده‌‌تر تعیین هویت مانند آزمایش اثر انگشت می‌رسد، دیگر کارها به این سادگینیست و حتی دوقلوهای همسان را هم می‌شود تشخیص داد.
علت این است که تنها ژن‌هانیستند که تعیین‌کننده خطوط ظریف سرانگشتان شما هستند.، در عوص جزئیات ظریق اینخطوط مانند قله‌ها،فرورفتگی‌ها و حلقه‌های آنها که مشخص‌کننده اثر انگشت شما هستند،تحت تاثیر استرس‌های اتفاقی هستند که جنین درون رحم متحمل می‌شود.
حتی کمی تفاوتدر درازای بند ناف باعث تغییر خطوط سرانگشت می‌شود. بنابراین حتی در مورد دوقلوهایهمسان که ژن‌هایی کاملا مشابه دارند، تفاوت‌های گریز‌ناپذیر شرایط زندگی درون رحم،باعث تفاوت در اثر انگشت‌ها می‌شود.
و به این ترتیب تا به حال متخصصان پزشکیقانونی به هیچ دو فرد با اثر انگشت مشابه بر نخورده‌اند.

DNA دوقلوهای همسان کاملا یکسان نیست
گروهی از دانشمندان بین المللی دریافتند که حتی DNA دوقلوهای همسان که از تقسیم یک سلول تخم متولد شده اند، نیز کاملا یکسان نیست و تفاوتهایی در ژنوم این افراد دیده می شود.
به گزارش سلامت نیوز به نقل ازمهر، تیم تحقیقاتی متشکل از دانشمندان بین المللی که نتایج تحقیقات خود را در مجله American Journal of Human Genetics منتشر کرده اند، با بررسی DNA نوزده دوقلوی همسان کشف کردند که حتی اگر توالی پایه ای، یعنی پایه هایی که ژنوم را می سازند در این افراد یکسان باشد، باز در برخی از جزئیات باهم تفاوت دارند.

به ویژه این دانشمندان کشف کردند که بعضی از اجزای DNA یکی از این دوقلوهای همسان در دیگری وجود ندارد.

در این خصوص "یان دومانسکی" از دانشگاه "اوپسالا" در سوئد که از اعضای شرکت کننده در این تحقیق بین المللی است، اظهار داشت: "کشف ما توضیح می دهد که چرا بین زوجهای دوقلو برخی از بیماریهای ارثی مثل پارکینسون تنها در یکی از این افراد توسعه می یابد. تاکنون تصور می شد که موارد محیطی علت بروز این بیماریها در یکی از زوجهای دوقلو است، اما اکنون به نظر می رسد که این گونه نیست."

پيرترين دوقلوهاي همسان افريقاي جنوبي ‪۱۰۰ساله شدند

پيرترين دوقلوهاي همسان افريقاي جنوبي كه دو جنگ جهاني و ظهور و سقوط آپارتايد راپشت سر گذاشته‌اند، صدساله شدند.

به گزارش خبرگزاري فرانسه از ژوهانسبورگ، "دورا اويس" و "اتل نمبولا" كه يك قرنقبل در يكي از استانهاي شرقي افريقاي جنوبي به دنيا آمده‌اند، همسرانشان را سالهاقبل از دست داده‌اند و شمار نوه‌ها، نتيجه‌ها، نبيره‌ها و نديده‌هايشان از دستشانرفته است.

اتل مي‌گويد "تعداد آنها به اندازه علف‌ها زياد است."
اين دو خواهر سياهپوستكه دو جنگ جهاني را پشت سر گذاشته و شاهد ظهور و سقوط "آپارتايد" (جدايي نژادي) بوده‌اند، آرزو دارند تيم كشورشان بتواند هنگام ميزباني جام جهاني فوتبال، تيم‌هايبقيه كشورهاي جهان را شكست دهد.

در سال ‪۲۰۱۰كه براي نخستين بار مسابقات جام جهاني فوتبال در افريقا برگزارخواهد شد، افريقاي جنوبي ميزبان اين رقابتها خواهد بود.

شهرداري ژوهانسبورگ دو ساعت ديواري كه روي آنها اسامي و تاريخ تولد اين دوقلوهاحك شده بود، به مناسبت صدسالگي آنان به آنها هديه داد.

كشف نوع جديدی از دوقلوها

پزشكان اعلام كرده­اند كه پس از مطلعات ژنتيكي بسيار موفق بهكشف نوع ديگري از دو قلو ها شده اند كه چيزي ما بين دو قلو هاي همسان و ناهمسان استو به آنها نام دو قلوهاي نيمه همسان يا (semi-identical twins) را داده­اند.

نحوه به وجود آمدن اين دوقلوهابدين گونه است كه دو سلول اسپرم مختلف يك تخمك واحد را بارور مي كنند (روشي كه پيشاز اين نا شناخته بود).

روش به وجود آمدن دوقلوهاي ناهمسان-معمولترين نوع دو قلوهاي موجود- بدين گونه است كه دو سلول تخمك در رحم مادر جداگانه توسط دو اسپرم بارور مي شوند. اين دوقلوها  از لحاظ تفاوت ژنتيكي همانند خواهر و برادر معمولی هستند.

دوقلوهاي همسان بدين گونه به وجود مي آيند كه يك سلول تخمك توسط يك اسپرم بارور شده و سپس در مراحل اوليه روياني، جنين تقسيم شده و دو جنين مجزا را به وجود مي آورد كه از لحاظ ژنتيكي عیناً شبيه  به هم هستند.

نوع جديد دوقلوها وقتي شناسايي شد كه يكي از دوقلوهاي داراي ناهنجاري در اندام جنسي خود بود و همافروديت به نظر مي رسيد (هم داراي بافت­هاي بيضه و هم داراي بافت­هاي تخمدان بود) و نوزاد ديگر (يكي ديگر از دوقلوها) پسر بود.

محققان در مجله ژنتيك انساني عنوان كردند كه اين دوقلوها از لحاظ ژنتيكي نسبت به دوقلوهاي ناهمسان، به هم شبيه­ترند اما نسبت به دوقلوهاي همسان كمتر مشابهند. در اين مقاله عنوان شده است كه ممكن است انواع ديگري از دوقلوها نيز وجود داشته باشد كه كشف نشده و يا حتي هرگز كشف نشوند.

دكتر ويويين ساتر، مجري اين تحقيق گفت: به نظر من مهمترين چيزي كه اين تحقيق نشان داده اين است كه درك ما از چگونگي به وجود آمدن دوقلوها بسيار ساده­انگارانه است و ممكن است راه­ها و روش­هاي ديگري وجود داشته باشد كه از طريق آنها دوقلوها  به وجود مي­آيند.

دوقلوهاي نيمه همسان (semi-identical) چند سال قبل در يكي از بيماستان­هاي آمريكا مورد ارزيابي قرار گرفتند.

دكتر مليسا پاريسي متخصص بيماري­هاي كودكان، استاد دانشگاه واشنگتن و يكي از محققان اين تحقيق اعلام كرد كه در تماسي كه با خانواده دوقلوها داشته است حال هر دو آنها خوب است و در سلامت كامل به سر مي­برند.

دكتر ساتر مي­گويد كه اين دوقلوها كاملا طبيعي به وجود آمده و در به وجود آمدن آنها نه لقاح مصنوعی دخيل بوده است و نه روش­هايي كه در درمان ناباروری مورد استفاده قرار مي­گيرند.

برخي از كارشناسان مي­گويند كه اين گونه از دوقلوها قبلا نيز وجود داشته و اين نمونه دليل بر اثبات آن است. اين مطالعه براي اولين بار Nature گزارش شده است .

گزارشیدربارهبانكاطلاعاتیدوقلوییوچندقلوییایران/بررسیدوقلوهاراهیبرایكشفدرمانبیماریها

صفاتوخصوصیاتانسانازطریقژنهاكنترلشدهوبهفرزندانمنتقلمیشود. امروزهبحثنقشمحیطدربروزصفاتذهندانشمندانرادرگیركردهاست. بشرهمگامباپیشرفتها،درزمینههایمختلفخالقدردسرهایینیزبرایخودبودهاستكهدرحالحاضرغیرقابلحلهستند.

درعلومپزشكیبابیماریهایینظیرانواعسرطانهاروبهروهستیمكهتداعیكنندهسئوالاتیدرذهنهستند. سئوالاتیازقبیلدلیلایجاداینبیماریهاژنهاهستندیامحیط؟تغییراتمحیطیمثلآلودگیهادربروزاینبیماریهاموثرهستند؟برایدرمانچهبایدكرد؟و...
درعلومرفتاریدربرخوردبابزهكارانسئوالاتینیزمطرحهستند: «آیاآنهابالفطرهجانیبودهاند؟محیطدرشكلگیریشخصیتآنهانقشموثریدارد؟اگرمحیطموثراستپسچرامجازاتمیشوند؟و...
اینسئوالاتهنوزبدونپاسخماندهاند. برایحلاینقبیلمعماهادستیافتنبهراههایدرمانیمناسبوتحقیقاتبررویچندقلوهامیتواندتاحدزیادیراهگشاباشد. دوقلوییكهازعجایبخلقتبهحسابمیآیدمعمولاًدرنتیجهلقاحدوتخمكجداایجادمیشود. (دوقلوییغیرهمسان). تقریباًدریكسوممواردنتیجهلقاحیكتخمكاست. (دوقلوییهمسان). احتمالبقایكودكانچندقلوكمترازتكقلوهااستواحتمالگرفتاریآنهابهناتوانیمادامالعمربهدلیلزایمانزودرسزیاداست. درنتیجهدركلجهانشمارچندقلوهازیادنیست. اینقشرازجامعهبهدلایلمتعددبرایپیداكردنراهحلمناسببرایبسیاریازمشكلاتجامعهمناسبهستند.
نظیر: ۱- ازیكمادهژنتیكیمشتركمنشامیگیرند. ۲- داخلیكمحیطمشترك (رحم) پرورشمییابندو...
بانكاطلاعاتیدوقلوییابنسینایجهاددانشگاهیقدمیتازهدرراهاینهدفبرداشتهاست. دكترصادقیمعاونآموزشیوپژوهشیپژوهشكدهابنسیناومجریطرحبانكاطلاعاتیدوقلوهایایرانمیگوید: دوقلوهاازمواردیهستندكهدرزمینهتحقیقاتومطالعاتدررشتههایمختلفبهویژهبحثپزشكیمولكولیوژنتیكاهمیتزیادیدارند. دركلدنیابرایاینكهاطلاعاتمنسجمیازدوقلوهابرایاستفادهدرتحقیقاتدردسترسباشداطلاعاتآنهاجمعآوریشدهودربانكهایاطلاعاتیذخیرهمیشوند. میزاناطلاعاتیكهازهرفردذخیرهمیشودطیفیازاطلاعاتسادهتااختصاصیازجملهاطلاعاتپیچیدهپزشكیوهمچنینباتوجهبهاستراتژیایكهخودبانكدنبالمیكند،دربرمیگیرد. عمدتاًاطلاعاتاولیهایازافرادگرفتهشدهسپسبامراجعهافراداطلاعاتتكمیلیتریكسبمیشود.
اهمیتدوقلوها
دكترصادقیدررابطهبااهمیتدوقلوهادرتحقیقاتمیگوید: «دوقلوهابهویژهدوقلوهایهمسانافرادیهستندكهازیكسلولتخمایجادمیشونددرنتیجهازنظرخصوصیاتوموادژنتیكیصددرصدمشابههستند. اگرصفتیدریكیازآنهاوجودداشتهباشدصددرصددردیگریبایدمشاهدهشود. اگراختلافیبینآندووجودداشتهباشدنشاندهندهتاثیریكعاملغیرژنتیكیدربروزایناختلافاست. درواقعاگرمسئلهژنیدخیلباشداختلافیایجادنمیشود. بهترینعاملغیرژنتیكیایجادكنندهتغییراتمحیطاطرافماناست. امروزهدرموردتاثیرمحیطبررویظهوربسیاریازبیماریهابحثوجوددارد. برایكشفاینمسائلبهتریننمونهتحقیقاتیدوقلوهاهستند.»
نحوهتشخیصدوقلوهایهمسانازغیرهمسان
بنابراظهاراتمجریطرحبانكاطلاعاتیدوقلوییمیزانبروزدوقلوییدرایرانیكهشتادمتولداستكه۳۰درصدآنهادوقلوهایهمسانو۶۵درصدغیرهمسانهستند. اگردوقلوهاازلحاظشكلظاهریكاملاًمشابهباشندتاحدودزیادینشاندهندههمسانبودنواگرغیرمشابهبودهویاجنسیتمتفاوتداشتهباشندغیرهمسانهستند. درروزهایاولتولدتمایزهمسانازغیرهمسانمشكلاست. امروزهباوجودتستهایژنتیكیمیتوانباقطعیت۱۰۰درصداینمسئلهرامشخصكرد.
تاسیسبانكاطلاعاتیدوقلوییدرایران
دراینراستادكترصادقیافزود: «بانكاطلاعاتیدوقلوییدركلدنیاپیشینهایبیشاز۵۰سالدارد. درایرانمتاسفانهتاكنونوجودنداشتهاست. باگسترشمراكزتحقیقاتعلومپزشكیوتحقیقاتژنتیكیضرورتوجودآنبیشازگذشتهاحساسمیشود. پژوهشكدهابنسیناحدودسهسالپیشدررابطهبانقشبعضیازعواملمحیطیدربروزتخمدانپلیكیستیكیكطرحتحقیقاتیارائهداد. دراینطرحبه۲۰۰جفتخانمدوقلودرمحدودهسنی۱۵تا۴۵سالكهدردورهباروریبودندنیازداشت. محدوهزمانیبرایجمعآوریاطلاعاتیكسالدرنظرگرفتهشدهبود. متاسفانهمجبورشدیمپسازیكسالونیمبا۱۰۰جفتدوقلوتحقیقمانراانجامبدهیم. بعدازاینمسئلهضرورتایجادبانكاطلاعاتیرابیشتراحساسكردیم. پسازارائهطرحبانكاطلاعاتیدوقلوییبهدفترمنطقهایسازمانبهداشتجهانیبااستقبالآنهاروبهروشدیم. اینطرحرابهعنوانیكیاززیرساختهایپژوهشكشوردرزمینهتحقیقاتژنتیكموردتاییدقراردادند. آنهابخشیازهزینههایمالیرادرارتباطباارسالفراخوانودریافتاطلاعاتازدوقلوهاپرداختكردند. بهطورجدیكارمانراازابتدایسالجاریشروعكردیم. مخاطبهایاینبانكدوقلوهایسراسركشورهستند.»
نحوهثبتنامدربانكاطلاعاتیدوقلو
بنابراظهاراتدكترصادقیتعدادسپردهاینبانكاطلاعاتیبرایمراحلاولیهتحقیقاتپنجهزارجفتدوقلودرنظرگرفتهشدهاستكهشاملهردوگروهدوقلوهایهمسانوغیرهمسانمیشود. شركتدراینبانكرایگانبودهوتمامردههایسنیرادربرمیگیردوحتیدرمراحلمختلفهدایاییبرایآنهادرنظرگرفتهشدهاست. طیقراردادیكهباشركتپستمنعقدشدهاستپرسشنامههاییبهمراكزمختلفارسالشدهاست. افرادباپركردنپرسشنامههامیتواننداطلاعاتشانرابهطوركاملارسالكنند. حتیپرسشنامههارامیتوانندمستقیماًازسایتبانكاطلاعاتیدوقلوهاكپیگرفتهوپسازتكمیلكردنارسالكنند.مجریطرحبانكدوقلوییدرادامهافزود: «اینبانكمیتوانددرمراحلبعدیاطلاعاتشرابهبانكاطلاعاتیسایركشورهایدنیامبادلهكند.»
ویتشریحكرد: «مایكرابطیهستیمبیندوقلوهاومراكزتحقیقاتی. ماحافظمنافعدوقلوهاخواهیمبود. پسازاینكهاعضایبانكبهحدمناسبیرسیدطیفراخوانیكهبهمراكزتحقیقاتیكلكشورخواهیمدادآنهامیتوانندبرایتحقیقاتشانازاینبانكاستفادهكنند. اطلاعاتاینبانكمحرمانهاست. مااینتعهدرابهدوقلوهادادهایمكهبدونرضایتآنهااطلاعاتدراختیاركسیقرارنمیگیرد. البتهقابلذكراستماهنوزدرمرحلهجمعآوریاطلاعاتهستیم. هنوزبحثتحقیقاتمطرحنیست.»

 

منابع :

http://www2.irna.ir/fa/news/view/line-12/8612022329122325.htm  

http://www.iransalamat.com/?file=hea&operation=show&id=10

 

www.aftab.ir

منبع : سايت علمی و پژوهشي آسمان--صفحه اینستاگرام ما را دنبال کنید
اين مطلب در تاريخ: جمعه 09 خرداد 1393 ساعت: 16:51 منتشر شده است
برچسب ها : دوقولوهای یکسان چگونه اند,مقاله درباره دوقولوهای یکسان,

تحقیق درباره زرشک

مقدمه

زرشک از جمله درختچه هاي مقاومي است که قابليت رشد و توليد در زمينهاي کم بهره با آب شور را داراست و توجه بيشتر به آن، ضمن بالا بردن ظرفيت توليد محصولات کشاورزي، در حفاظت از خاک منطقه نيز مي تواند موثر باشد. مصرف زرشک به صورت تازه خوري به دليل مزه ترش آن معمول نيست، با تهيه فراورده هاي متنوع نظير مربا، مارمالاد، آبميوه، نوشابه، سس، ژله و... از زرشک ضمن جذب توليد مازاد بر مصرف و ايجاد ارزش افزوده، مي توان آنها را هم به نام ايران به بازارهاي بين المللي معرفي نمود.

زرشک گياهي بومي ايران است و نوع بي دانه آن براي نواحي جنوب خراسان به خصوص قاين و بيرجند شهرتي ايجاد کرده است.

در بعضي منابع در مورد پيشينه تاريخي زرشک و مبدا آن اين طور آمده است که اولين بار شخصي به نام جعفر، کشت و توليد زرشک بي دانه را در روستاي افين از بخش زيرکوه شهرستان قاين بنيان گذاشته است. گفته مي شود وي در زمان ترکمن تازي به اسارت ترکمنها درآمده، ولي ضمن فرار از اسارت، در مسير بازگشت درختچه هاي زرشک بي دانه را مشاهده نموده و پاجوش آن را به روستاي خود منتقل کرده و کشت نموده است. بدين ترتيب به نظر مي رسد، نخستين محل پرورش زرشک بي دانه روستاي افين باشد که داراي قدمت تاريخي است. احتمالا وي اين نوع زرشک را در منطقه شيروان در شمال خراسان مشاهده نموده است.(10)

 

تيره زرشک Berberidaceae

به صورت گياهان علفي، چندساله با برگهاي هميشه سبز و زود افت، اغلب خاردار و گاهي به صورت درختچه يا حتي درختهاي کوچک ديده مي شوند. معمولا انواع مختلفي از بنزيل ايزوکينولين در اين تيره موجود بوده و بافتهاي آن به علت داشتن بربرين (يک نوع ايزوکينولين) زرد رنگ است. عناصر چوبي داراي صفحات ساده سوراخداري هستند و گاهي اوقات اين بخش هاي سوراخدار به صورت آوندهاي نردباني در يک صفحه مشخص بوده و تعداد محدودي تيغه هاي افقي بين آنهاست. عناصر تراکئيد بدون مجرا همراه با منافذ ساده مي باشد. اشعه هاي مغزي پهن داراي سلولهاي مشابه يا به طور نسبي مشابه مي باشند.

برگها متناوب، ساده يا مرکب (برگهاي زرشک ساده و داراي مفصلي در قاعده پهنک است) و به ندرت قاعده اي است. گاهي اوقات برگها به خار کاهش يافته است. دمبرگ داراي 3، تا تعداد زيادي دستجات آوندي است که تشکيل يک قوس و يا دو حلقه را مي دهند، استيپول وجود نداشته و يا تحليل رفته است.گلها منظم، کامل، منفرد يا مجتمع به صورت خوشه، سنبله و يا شکل هايي از پانيکول يا گرزن است. دمگل ها اغلب به طرف قاعده تا شده است. نوع گلها پاييني بوده و گرده افشاني در آنها توسط حشرات انجام مي شود. قطعات گل معمولا دوتايي يا سه تايي بوده و در دو رديف قرار دارند. هر گل داراي 4 تا 6 کاسبرگ براکته مانند در دو رديف مي باشد. گلبرگهاي داخلي بيشتر پرچمهاي تحليل رفته گلبرگ مانند هستند که توليد نوش مي کنند. تعداد پرچمها 4 عدد يا بيشتر است ولي اغلب 6 عدد مي باشد و معمولا مقابل گلبرگهاي داراي نوش هستند. کيسه هاي گرده بساک معمولا 4 عدد است. مادگي يک برچه اي است ولي گاهي دو تا سه برچه اي به نظر مي رسد. تخمدان از نوع بالايي است و تخمک از نوع واژگون يا نيمه واژگون است و تعداد زيادي از آنها ممکن است در حاشيه تخمدان روي جفت ضخيمي قرار گيرند. خامه برجسته بوده و داراي 3 لوب مي باشد. ميوه بيشتر سته حبه اي است.

اين تيره شامل 15 جنس و 650 گونه بوده و بيشتر در مناطق معتدله نيمکره شمالي پراکنده است. مهمترين جنس هاي تيره زرشک عبارتند از زرشک (500 گونه)، ماهونيا(100 گونه) و پودوفيلوم. اين هر سه جنس داراي مبناي کروموزومي 7 مي باشند.(6و12)

 

جنس زرشک

زرشک بزرگترين جنس در اين تيره مي باشد . فسيل اين جنس از دوره پلئيستوسن شناخته شده است. رنگ و شکل پوست شاخه ها با افزايش سن درخت تغيير مي کند. رنگ پوست شاخه ها از زرد تا قهوه اي و خاکستري و ارغواني متغير است. شاخه هاي يکساله معمولا زرد رنگند و شاخه هاي بلند تيغهاي فراوان دارند. برگها متناوب، ساده، خزان کننده و گاهي هميشه سبز است و داراي دمبرگهايي است که بخشي از پهنک معمولا در طرفين آن قرار داشته و باريک مي شود. ساقه آن خاردار بوده و خارها ممکن است منفرد، سه شاخه و يا گاهي 5 شاخه باشد. اين خارها از تغيير شکل برگها حاصل شده اند.

گلها منظم، دوجنسي، اغلب مجتمع از نوع خوشه کاذب يا گرزن يا گاهي پانيکول و به ندرت منفرد است. گلهاي مجتمع کم و بيش حالت آويخته دارد. گلها معمولا در ارديبهشت يا خرداد شکفته مي شوند، گلپوشها سه تايي و در دو رديف قرار دارند، يعني داراي 6 کاسبرگ و6 گلبرگ مي باشند. گلها از نوع پائيني و زودريز مي باشند، آرايش گلپوشها از نوع هم پوش Imbricate)) است. معمولا 1 تا 2 رديف غده هاي شهدزا روي گلبرگها بين جام گل و پرچمها قراردارد. پرچمها معمولا 6 عدد و در دو رديف هستند ولي بسته به گونه، ممکن است به تعداد 4 تا 18 عدد تغيير کنند. پرچمها داراي ميله اي کوتاه بوده و مفصلي در قاعده دارند. پرچمهاي بيرون اپي پتال بوده و مقابل گلبرگها قرار دارند. بساکها دو حجره اي و بازي فيکس مي باشند يعني از قاعده به ميله پرچم چسبيده اند. بساکها توسط دو دريچه از طرفين شکفته مي شوند.

مادگي يک عدد بوده و تخمدان بالايي و يک خانه است که داراي 2 تا 3 برچه و به عقيده بعضي 1 برچه با تخمکهاي قاعده اي مي باشد. کلاله آن 1 عدد و ميوه آن سته حبه اي مانند و قرمز رنگ مي باشد که اغلب داراي 2 تا 3 دانه است. ميوه معمولا بيضوي بوده و طول آن گاهي ممکن است تا 13 ميلي متر هم برسد. روي ميوه برجستگي کوچکي مربوط به بقاياي کلاله و خامه ديده مي شود. جنين دانه، دولپه اي و کوچک است و آندوسپرم آن فراوان است.

به نظر مي رسد زرشکهاي موجود در ايران اغلب بر اثر تلاقي هاي بين    گونه اي ماهيت اوليه خود را تا حد زيادي از دست داده اند، به طوري که با شناسه هاي موجود مطابقت کامل ندارند.(3)

 

 

گونه هاي زرشک

تعدادي از گونه هاي زرشک در ايران به صورت زير مي باشد

زرشک زالزالکيBerberis crataegina  

زرشک زرافشاني Berberis integerrima

زرشک خراساني Berberis khorasanica

زرشک راست خوشهBerberis orthobotrys  

زرشک معمولي Berberis vulgaris

زرشک ژاپنيvar.atropurpurea  Berberis thunbergii

در اينجا به شرح اين گونه ها مي پردازيم

 

زرشک زالزالکيBerberis crataegina DC.1810

ساقه چوبي، ارتفاع 1 متر گاهي تا 3 متر، رنگ شاخه ها قرمز تا قرمز مايل به قهوه اي، ساقه هاي مسن قهوه اي يا قهوه اي مايل به خاکستري وداراي عدسک است. شاخه ها نسبتا روشن، شياردار و خاردار است. خارها 5/1 تا 3 سانتي متر، سخت ودرقاعده حجيم تر، رنگ آن زرد و روشن تر از ساقه، ساده و يا گاهي سه انشعابي است.

برگها کمي چرمي تا چرمي، کشيده، بيضوي تا واژ تخم مرغي يا                واژسرنيزه اي به ابعاد 2-1*5-5/3 سانتي متر، قاعده برگ به تدريج به دمبرگ منتهي مي شود. نوک برگها تيز، به ندرت گرد، حاشيه برگها صاف يا داراي دندانه هاي سخت و اره اي منظم و دور ازهم است. طول برگ تقريبا سه برابر عرض آن است. پشت و روي برگها سبز روشن بوده و در سطح بالاي برگ روزنه ديده نمي شود.

گل آذين به طول 2 تا 5 سانتي متر،خوشه ساده يا پانيکول، پايک گل آذين حدود 6 تا 10 ميلي متر، تعداد گلها بين 5 تا 20 عدد و گاهي ممکن است تا 40 عدد برسد. ميوه آن سته کشيده، بدون خامه، طول 11 ميلي متر و عرض 5 تا 9 ميلي متر، بيضوي، ابتدا قرمز ولي بعد سياه رنگ مي شود.بذرها سياه تا قهوه اي روشن و طول آنها حدود 10 ميلي متر است.

پراکنش:

نمونه تيپ اين گونه در آسياي صغير ذکر شده است. اين گونه در قسمتهاي مخلف ايران از جمله تهران، گچسر، البرز، کرج، راميان، کندلوس، شهرستانک، قزوين، طالقان، فيروزکوه، و احتمالا بيرجند در مناطق خنگ و سلم آباد ديده مي شود. در کشورهاي مجاور نيز در ترکيه، ارمنستان، جنوب ترکمنستان ديده مي شود.

به نظر مي رسد اين گونه با زرشک زرافشاني، دورگ توليد مي کند. اين دورگه ها بيشتر در شاهرود، کردستان، تهران، کرج و اراک ديده مي شود. دورگه هايي که شباهت با تلاقي اين گونه با زرشک معمولي دارد نيز در مناطق شمالي ايران بويژه مازندران، گرگان، آزادشهر و استان تهران ديده مي شوند.(2و12)

 

زرشک زرافشانيBerberis integerrima bunge,(1843)

ساقه چوبي، ارتفاع 4 متر(براساس برخي گزارشات گاهي تا 9 متر)، رنگ آن زرد تا قهوه اي روشن يا تيره، داراي عدسک يا بدون آن و ساقه هاي مسن خاکستري است. شاخه هاي آن کم و بيش شياردار است. خارها معمولا ساده ولي در جستها و شاخه هاي نازا سه انشعابي است، طول خارها حدود 1 تا 4 سانتي متر، باريک، بلند، نوک تيز و زرد رنگ يا همرنگ ساقه ها است. برگها چرمي، بيضي يا واژ تخم مرغي،  حاشيه برگها صاف، در جستها و شاخه هاي نازا داراي دندانه هاي تيز پراکنده است که در هر طرف تا 12 عدد مي رسد. قاعده برگها به طرف دمبرگ تدريجا باريک مي شود. ابعاد برگها          2  -5/3*5-5/3 سانتي متر و طول برگها 2 تا 3 برابر عرض آن مي باشد و گاهي طول برگها به 7، عرض برگها به 4، و طول دمبرگ به 3 سانتي متر    مي رسد.نوک برگها گرد يا در انتها نوک تيز مي باشد. سطح پايين برگ سبز ولي کم رنگتر از سطح بالايي است. رگبرگها مشخص و در سطح روزنه پاييني برجسته بوده و سطح بالايي داراي روزنه است.

گل آذين خوشه يا پانيکول، 2 تا 7 سانتي متر، داراي 6 تا 35 و کمتر از 50 گل مي باشد. ميوه آن سته حبه اي، 7 تا 8 ميلي متر، قرمز تا ارغواني، آردآلود، بدون اثر خامه يا داراي آن، بيضوي يا تا حدودي کروي و تعداد آنها در هر خوشه بين 14 تا 24 عدد است.بذرها در اين گونه ريز و سياه رنگ است.

تغييرات موجود در اين گونه حائز اهميت زيادي است و واريته هاي مختلف را دارا مي باشد. اين گونه مترادفهاي گوناگون دارد. اين مترادفها تفاوت کمي دارند. کناره هاي  برگ، وضع دندانه هاي آنها، وضعيت براکي بلاستوس يعني گل آذين حاصل از شاخه هاي کوتاه روي شاخه هاي بلند و خارهاي بزرگ تغييرات متنوعي دارند که به نظر مي رسد پيوستگي چنداني ندارند. يک شاخص ثابت، وضع حاشيه برگها در شاخه هاي زاياست، در حالي که در شاخه هاي کوچک نازا دندانه ها با فواصل نامساوي به يکديگر وصل         مي شوند. شاخص ديگر توليد برگهاي ضخيم و چرمي است که اين برگها در بعضي حالات دائمي بوده و مي تواند سبب تشخيص اين گونه از ساير          گونه ها بشود.

پراکنش:

اين گونه در منطقه ايرانيکا (آسياي صغير) پراکنش زيادي دارد. در شرق ترکيه، ايران، شرق عراق، افغانستان، قفقاز، ترکمنستان، غرب پاکستان، کشمير و غرب چين زياد ديده مي شود. درايران در آذربايجان، لرستان، خوزستان، فارس، يزد، کرمان، سمنان، تهران، کرج، گچسر، توچال، دامغان، گرگان و در خراسان در بجنورد، اسفراين، درگز، سرخس، تربت جام، تربت حيدريه، فريمان، کلات، علم کوه، شيروان، کپه داغ، قوچان، رباط سفيد، مشهد، کاشمر وبيرجند وجود دارد.(2)

اين گونه در شرق ترکيه و ايران با گونه هاي ديگر تداخل داشته و دو رگه هاي متنوعي بين اين گونه با زرشک بي دانه (آذربايجان، مازندران، گرگان، کردستان، همدان، قزوين و خراسان در قاين، پيرمردانشاه، سلم آباد، زشک و ريوش)، زالزالکي(شاهرود، تهران، کرج، اراک، کردستان)و زرشک راست خوشه(گرگان، مازندران، البرز) ديده مي شوند.امکان وجود هيبريدهاي سه جانبه نيز وجود دارد ولي قطعي نيست. اين دو رگه ها ممکن است در مناطق وسيعي حاصل شوند و درجه بندي آنها بسيار مشکل است. از جمله واريته هاي شاخص اين گونه مي توانB.integerrima=B.vulgaris var.densifloraو B.integerrima=B.vulgaris var.serratifolia را نام برد. واريته اولي در منطقه پير زنگوله و پير عمارلو و واريته دوم در آذربايجان، کهرود، نهاوند، شمشک و کرمانشاهان ديده مي شود.

به نظر مي رسد برخي از اين زرشکها تلاقي هاي زير باشند.

 B.orthobotrys *  B.integerrima

 B.vulgaris *  B. integerrima

همچنين نمونه هايي نيز تلاقي سه جانبه زير به نظر مي رسد.

B.orientalis * B.turcomanica * B.integerrima

برگهاي براکي بلاستوس در موارد اشاره شده صاف يا داراي دندانه هاي کمي بوده و خارهاي آن از زرشک معمولي قوي تر مي باشد. جوانه هاي دو سال قبل برگها نيز مثل زرشک معمولي سفيد نيست، بلکه مقداري به قهوه اي تمايل دارد و آن را به زرشک زرافشاني نزديک مي کند.

گونه B.turcomanica يا واريته اي از زرشک زرافشاني به نظر مي رسد و يا گونه اي است که نسبت به آن خويشاوندي نزديک دارد و يا براساس نظريه جديدتر واريته integerrima زير مجموعه اي از B.turcomanica است. يعنيvar.integerrimaB.turcomanica . نمونه تيپ زرشک زرافشاني که توسط متخصصان قديمي توصيف شده، برگهايش برخلاف زرشک زرافشاني چرمي و گوشتدار نبوده و مانند B.orientalis بيشتر باريک، نازک و دندانه دار است و دو رگ به نظر مي رسد.(12)

 

زرشک خراسانيBerberis khorasanica

درختچه اي با ساقه هاي چوبي، ساقه هاي مسن قهوه اي مايل به خاکستري و شکافدار، پوست نازک، داراي شيارهاي کم عمق يا عميق و شاخه هاي جوان قرمزمايل به قهوه اي است. خارها رو به پايين يا قائم نسبت به ساقه، طول خارها5/1 تا 5/2 سانتي متر، رنگ خارها زرد يا زرد مايل به قهوه اي يا خاکستري است. برگها کشيده غشايي يا تا حدودي چرمي، بيضي، لوزي يا مستطيلي با زاويه هاي کند و به شکل تخم مرغي يا قاشقک مانند مي باشد. دندانه هاي برگ اره مانند و منتهي به خاري نازک، شبکه هاي رگبرگ در دو سطح برجسته و متراکم، دمبرگ مشخص و به طول 1 سانتي متر است. برگها در پاييز قرمز رنگ مي شوند. گل آذين ساده، کشيده، راست يا کم و بيش آويخته، تقريبا به اندازه برگها يا کمي بيشتر و تعداد گل ها تا 20 عدد در خوشه و رنگ گلها زردرنگ مي باشد. ميوه سته، تعداد ميوه در هر خوشه 12 تا 30 عدد، طول ميوه 8 تا 10 ميلي متر، رنگ ميوه قرمز آجري تا جگري    تخم مرغي شکل، با خامه اي مشخص به طول حدود نيم ميلي متر مي باشد.

در بعضي نمونه هاي استثنايي در قاين اندازه سته ها به قطر 9 تا 10 ميلي متر و طول 13 تا 14 ميلي متر مشاهده شده و خوشه اين نمونه ها گاهي تا 30 عدد گل و به همين تعداد سته دارد. اين نمونه ها توسط سازمان پژوهش هاي علمي و صنعتي مرکز خراسان هديه نامگذاري شده است و تحقيقات بيشتر روي آن ادامه دارد. دانه ها 2 تا 4 عدد بوده و هر کدام 4 تا 7 ميلي متر طول دارند.

پراکنش:

اين گياه بومي ايران بوده و براي اولين بار در سال 1975 در ايران در فلور ايرانيکا ذکر شده است، نمونه تيپ آن در گلستان ديده شده و توسط بروويچ و زيلنسکي به عنوان گونه جديدي آورده شده است. محل پراکنش آن خراسان بوده و در ارتفاع 1350 متر بين بجنورد و مراوه تپه در بستر خاکهاي آهکي پارک ملي گلستان، 12 تا 20 کيلومتري شمال کاشمر و در جنوب خراسان درقاين مشاهده شده است.(3)

 

زرشک راست خوشهBerberis orthobotrys

ساقه چوبي، در برش عرضي زاويه دار، تا حدودي شياردار، داراي عدسکهاي ريز و سياه رنگ و ارتفاع 3 تا 4 متر مي باشد.شاخه هاي گل دهنده خاکستري، شاخه هاي جوان نازا (احتمالا پاجوش هاي نرک) به رنگ قرمز تا قهوه اي وبقاياي شاخه هاي سال قبل نيز کم و بيش خاکستري و تيره        مي باشند. خارها زردرنگ به طول 5/1 تا 5/2 سانتي مترساده يا سه قسمتي هستند. برگهاي مجاور براکي بلاستوسها کشيده چرمي يا تا حدودي چرمي بيضي تا واژ تخم مرغي به ابعاد16-10*25-20 ميلي متر و حاشيه به نسبت صاف مي باشد. برگها روي شاخه هاي نازا کشيده به ابعاد 5/2-2*5-5/4 سانتي مترغشايي، بيضي، واژ تخم مرغي با نوک مدور و دندانه هاي  مشخص تر، طول دمبرگ 5 ميلي متر، پهنک برگ در قسمت دمبرگ باريک شده و به ساقه منتهي مي شود.

گل آذين خوشه متراکم5/1 تا 5/3 سانتي متر و تعداد گلها 5 تا 20 عدد است. ميوه سته حبه اي، گلابي شکل 8 تا 10 ميلي متر طول و 5 تا 6 ميلي متر قطر و اندازه پايک آن 5 ميلي متر، بيضي شکل و به رنگ قرمز مايل به سياه         مي باشد، کلاله در انتها ديده شده ولي تقريبا بدون خامه است. بذرها به تعداد سه عدد و سياه رنگند.

پراکنش:

پراکنش اين گياه را دردنيا بيشتر در شمال ايران و جنوب ترکمنستان         مي دانند. در ايران اين گياه بيشتر در دره زرين گل به طرف کوه ابر در ارتفاع 1800 متر، گردنه شربت در گرگان، دامنه شمالي کوه شاهوار، گردنه     حاجي لنگ در ارتفاع 2400 تا 2600 متر، کلاردشت مازندران، کندلوس، بين کياسر و نکا در ارتفاعات 750 تا 900متر، هزارجريب در گردنه مرزن آباد بين کرج و چالوس در ارتفاعات 1300 متر و در خراسان در شيروان و احتمالا در بيرجند منطقه سلم آباد وجود دارد.

شناسايي صحيح اين گونه و منشا آن مبهم است. جز در فلور ايرانيکا و    پاره اي از منابع ديگر که منبع همه آنها فلور ايرانيکاست از اين گونه نامي نيامده است(10)

 

زرشک معموليL.  Berberis vulgaris

ساقه چوبي، درختچه اي به ارتفاع 3 متر و گاهي تا 6 متر، شاخه ها شکننده هنگام جواني شيارداروداراي انشعابات و جستهاي زيادي است. شاخه هاي تازه به علت وجود بربرين سفيد تا سبز مايل به زرد، زرد ارغواني و يا قرمز مايل به قهوه اي مي باشد، ولي در ساقه هاي از يک سال به بالا قهوه اي و به تدريج خاکستري و سپس سياه و متورق مي شوند.عدسکها معمولا بي رنگ سياه و خاکستري بوده و روي شاخه هاي مسن و گاهي جوان ديده          مي شوند. خارهاي روي شاخه هاي کوتاه، ساده يا منشعب سه شاخه، 1تا4 سانتي متر، بالنسبه ريز، نازک، سفيد مايل به زرد، زرد خاکستري يا کمي مايل به قهوه اي و معمولا همرنگ ساقه يا کمي روشن ترند. برگهاي آن چرمي يا تا حدودي غشايي، متناوب، طول 5/3 تا 7 سانتي متر، عرض1تا3 سانتي متر بيضوي، واژ تخم مرغي، پهن،داراي کناره هايي صاف يا با دندانه هاي تيز و خارمانند است. قسمت انتهاي برگ نوک تيز بوده و يا قدري انحنا دارد. رگبرگها مشبک، متراکم و درهم رفته است. سطح بالايي برگ بدون روزنه، سطح بالايي و پاييني برگ همرنگ و يا سطح پاييني قدري کم رنگ تر است دمبرگ حدود 5 تا 10 ميلي متر بوده و پهنک به تدريج به آن ختم مي شود.

گل آذين مجتمع، خوشه آويخته، 3 تا6 و به ندرت 7 سانتي متر است.20 تا     25وگاهي تا 40 گل دارد.قطعات گل 6 قسمتي است، پرچمها 6 عدد و بسيار حساس بوده و با اندک تماس يا برخورد چيزي روي کلاله خم مي شوند.در طبيعت معمولا حشرات عامل خميدگي پرچمها روي کلاله مادگي که داراي خامه کوتاهي است مي شوند.ميوه ها مجتمع و به صورت خوشه هاي آويخته است.ميوه سته قرمز حبه مانند، بيضي يا شبه بيضي، به طول 7 تا 12      ميلي متر و قطر 6 تا 9 ميلي متر است.هر ميوه محتوي 2 وبه ندرت 3 دانه است که هرکدام 5 تا 6 ميلي متر طول دارند.

پراکنش:

نمونه تيپ اين گونه در جنگل هاي اروپا يافت شده است. اين گياه در ايران پراکنش زيادي داشته و در شيبهاي تند به ويژه خاکهاي آهک دار درآذربايجان، گيلان، مازندران، گلستان،تهران، خراسان(درگز، سربيشه، قاين، سلم آباد) و فارس ديده مي شود. در شمال ترکيه، قفقاز، ترکمنستان تاجيکستان و ارمنستان نيز وجود دارد.اين گياه واريته هاي مختلف داشته و با اغلب گونه هاي زرشک، دو رگ توليد مي کند.

واريته هاي مهم اين گونه عبارتند از:     

B.vulgaris var.asperma

اغلب زرشک هاي بي دانه از اين رقم هستند

 

B.vulgaris var.brachiobotrys

= B.orientalis var.brachiobotrys

برگهاي آن از گونه اصلي کوچکترند و درراه فيروزکوه به سمنان ديده مي شوند.

B.vulgaris var.macrantha

= B.integerrima var.macrantha

خارها دراين رقم درشت است و در گرگان، شاهرود، کرمان و شهداد ديده مي شوند.

B.vulgaris var.alba

ميوه ها سفيد

B.vulgaris var.alba-variegata

برگها سبز توام با زرد

B.vulgaris var.argento marginata

برگها با حاشيه نقره اي

B.vulgaris var.atropurpurea

برگها ارغواني تند

B.vulgaris var.auro-marginata

برگها با حاشيه زرد طلايي و معمولا ميزبان زنگ گندم(3و6و13)

 

زرشک ژاپنيvar.atropurpureaBerberis thunbergii

درختچه اي پايا با ارتفاع 9/0 تا 8/1 متر، شاخه ها منفرد، درازوقوس دار ومتراکم با بافت نرم، درختچه گرد، گسترش آن اندکي بيشتر از طول      شاخه ها قرمز يا ارغواني در تابستان، قرمز در پاييز و الگوي رشد ساقه زيگزاگ است. خارها در محل گره ها قرمز و به طول حدود 25/1 سانتي متر است.برگها خزان کننده، متناوب، اسپاتولا مانند يا واژ تخم مرغي(در انتهاي آزاد خيلي پهن)، قرمز يا قرمز مايل به ارغواني، اين زرشک علاقه مند به خاکهاي اسيدي يا خنثي مي باشد.

گلها زياد، زرد مايل به قرمز رنگ و در فروردين و ارديبهشت ظاهر مي شوند. ميوه سته از نوع حبه و قرمزرنگ و درخشان است که در مهرماه مي رسد، جذاب بوده و تا مدتي در زمستان باقي مي ماند.

پراکنش:

منشا اين گياه در سال 1913 در فرانسه بوده و در حال حاضر بومي ژاپن است و به عنوان گياهي زينتي و مقاوم در شرايط خشک در بسياري نقاط پرورش مي يابد. ساقه خاردار آن روي زمين گسترده بوده و در مناطق شهري مي تواند آشغالها و مواد اضافي را مهار کند. از طريق رويشي و بذر زياد مي شود.از اين واريته ارقام زيادي توسعه يافته اند که از آن جمله است:

رقمBagatella  (پاکوتاه)

رقمCherry Bomb

رقم Crimson pigmy (پاکوتاه و مقاوم به خاکهاي فقير داراي شاخه هاي کاملا قرمز)

رقمGolden ring

رقم Red chief

رقمRose glow (داراي برگهاي قرمز و مايل به زرد توامان مقاوم به خاکهاي فقير)

رقمRoyal bergandi  (پاکوتاه)

رقم Variegat (برگهاي سبز)

رقم Thornless (بدون خار) تلاقي اين گونه با زرشک بي دانه جهت ايجاد زرشک بدون خار مي تواند مورد توجه قرار گيرد.

رقم Sparkle (شاخه ها سبز تيره ولي در پاييز نارنجي مايل به قرمز(10)

 

زرشکهاي زينتي و کاربرد آنها در فضاي سبز

گونه هاي زرشک زينتي را در سه گروه مي توان دسته بندي کرد: خزان دار هميشه سبز و نيمه هميشه سبز. درختچه هاي خزان دارو هميشه سبز به خاطر دارا بودن ويژگي هاي مناسبي مثل گلهاي خوشه اي زرد تا نارنجي ميوه هاي قرمز تا آبي- بنفش، تغيير رنگ زيباي شاخ و برگ در پائيز و ارتفاع مختلف از 30 سانتي متر تا حدود 5/2 متر در طراحي فضاي سبز در باغهاي صخره اي تا حاشيه پارکها به صورت منفرد يا در دسته هاي کوچک کاربرد دارند. ارقام زينتي زرشک از نظر شکل و رنگ برگها و ميوه هايشان داراي تنوع بسيار زيادي هستند. بيشتر زرشکهاي خزان دار منشا آسيايي دارند کاملا مقاوم بوده و در آفتاب يا کمي سايه و تقريبا در هر خاکي که زهکشي خوبي داشته باشد به آساني رشد مي کنند. اين گونه ها معمولا برگهاي تخم مرغي و حبه هاي قرمز رنگ دارند. زرشکهاي هميشه سبز داراي برگهاي چرمي، اغلب کاردي شکل و دندانه دار با ميوه هاي آبي، سياه و ارغواني    مي باشند. آنها عمدتا منشا آسيايي داشته و تعداد کمي نيز از آمريکاي جنوبي هستند.(10)

Berberis darwinii و Berberis stenophylla زيباترين درختچه هاي هميشه سبزي هستند که پرورش داده مي شوند. زرشک آمريکايي بومي شمال شرق آمريکاست. زرشک ژاپني اغلب به عنوان پرچين يا يک درختچه زينتي کاشته مي شود و چندين رقم با شاخ و برگ ارغواني يا زرد پاکوتاه آن در طراحي فضاي سبز کاربرد دارد.از زرشک ژاپني که متداولترين گونه زرشک مورد استفاده در طراحي فضاي سبز در نقاط مختلف دنياست و از قابليت سازگاري خوبي نيز برخوردار است تا سال 1981، 16 رقم مختلف زيبا معرفي شده که از نظر رنگ برگ در دو گروه برگ قرمز (ارغواني) با نام atropurpurea و گروه برگ سبز قرار مي گيرند.

 

 

 

گونه هاي زينتي زرشک در باغ هاي گياه شناسي ايران

طبق اطلاع در سالهاي 1353-1351 حدود 32 گونه خارجي زرشک به وسيله باغ گياه شناسي ايران و 6 گونه خارجي نيز به وسيله دانشکده کشاورزي کرج به کشور وارد و کشت گرديده است.(3)

باغ گياه شناسي ملي ايران

در حال حاضر 7 گونه و دورگ زينتي زرشک به نامهاي علمي زير در اين باغ وجود دارند:

B.ottawansis(B.thunbergii*B.vulgaris)                  B.vulgaris

B. thunbergii var.atropurpure                                 B.wilsoniae

B.lologensis(B.darwinii*B.linearifolia)             B.coxii

B.panlanensia=B.sanguinea

 

در گلخانه اين باغ نيز دو گونه زير از طريق بذر کشت شده اند:

B.morrisonensis                                B.koreana

 

باغ گياه شناسي نوشهر

در اين باغ هم اکنون 7 گونه و رقم زير وجود دارد:

B.lycium

B.chinensis

B.wilsoniae

B.rubrostilla

B.vulgaris

B.wilsoniae var.sabcaulialta

B.gagnepainii var.lanceifolia

همچنين در اين باغ 4 گونه زير نيز وجود داشته که در حال حاضر از بين رفته است.

B.orientalis var.brachibotrys

B.aggregata

B.aristata

B.julianae

(5)

 

 

 

 

ترکيبات شيميايي :

 در تمام قسمتهاي اين گياه آلکالوئيد هاي بربرين ، اکسياکانتين ، بربامين وجود دارد . مقدار آلکالوئيد در پوست ريشه زرشک بيشتر از قسمت هاي ديگر اين گياه است .

ميوه زرشک داراي حدود 4درصد مواد قندي ، 65 درصد اسيد ماليک واسيد تارتاريک ومقداري صمغ مي باشد .

ساير آلکالوئيدهاي مختلف زرشک شامل بربامين، بربروبين، ژاتوريزين، اکسياکانتين، پالماتين، بروليسين، کلومبامين و والرسين و ترکيبات ديگر هستند.(10) 

 

اشکال زرشک

زرشك در شكل چاي، كپسول، عصاره ها، مايع يا تنتورها و يا پماد موضعي عرضه ميشود. عصاره هاي حاصل از اين ماده به صورت دارويي حاوي 8 تا 12 درصد محتواي الكالوئيد ايزوكينولين استاندارد شده است.(8)

 

مصارف غذايي زرشک

زرشک به دليل رنگ و طعم دلپذيرش سالهاست که زينت بخش سفره هاي ايرانيان است. اين نوع زرشک به عنوان مکمل برنج و زعفران در بسياري از سفره هاي ايراني حضور داشته و از آن در تهيه زرشک پلو بامرغ، ته چين و انواع خوراکها استفاده مي شود.ميوه نارس آن در تهيه مربا، لواشک، آب ميوه و شربت کاربرد دارد.

 

مصارف دارويي زرشک

·       برگ و ميوه زرشک

ميوه زرشک طبيعتي سرد و خشک دارد و در طب سنتي مقوي کبد و قلب، صفرابر، مسکن حرارت معده و بندآورنده سيلان خون بواسير است، همچنين از خونريزي مزمن جلوگيري مي کند. در مورد اشخاص سرد مزاج اگر آن را مخلوط با داروهاي گرم مانند سنبل الطيب بخورند براي تقويت و رفع انسداد کبد بسيار نافع است. از برگ زرشک به تنهايي يا مخلوط با داروهاي مناسب براي زخم روده ها و نيز رفع اسهالهاي ناشي از ضعف امعاء و احشاي داخل شکم استفاده مي شود. در مغولستان زرشک را براي خارج کردن رطوبت و بند آوردن خونريزي و براي بيماري هايي با ترشحات مخاطي به کار مي برند. همچنين براي ميوه زرشک خاصيت منقبض کننده عروق قائل هم بوده و بربرين را به عنوان مقوي معده و ضد استفراغ هاي دوره بارداري توصيه کرده اند. جويدن برگ زرشک نيز باعث سفتي لثه ها مي شود.برگ زرشک به عنوان قابض و در درمان عوارض ناشي از فقدان ويتامين C نيز به کار مي رود.(8) براي درمان اسهال مزمن پانزده تا سي گرم برگ خشک درختچه زرشک را در نيم ليتر آب سرد ريخته و مي جوشانند. سپس آن را صاف کرده با عسل شيرين مي کنند و هر روز بين غذاهاي اصلي سه بار و هر بار يک فنجان از آن را مي نوشند. همچنين بگ زرشک در ديسانتري مزمن، آب آوردن انساج و در اسکوربوت استفاده مي شده است.(11)

تحقيقات جديد در مدلهاي حيواني، نقطه نظرات اطباء گذشته در مورد منع منصرف زرشک در بارداري را مورد تائيد قرار مي دهد. به طوري که مشخص گرديد که بربرين که يکي از آلکالوئيدهاي اصلي ميوه زرشک است، مي تواند موجب انقباضات عضلاني صاف رحم گردد و افزايش انقباض مي تواند منجر به سقط شود. لازم به ذکر است که بربرين علاوه بر اثرات سقط آور آن به علت سميت در دوزهاي بالاي آن موجب اثرات تراتوژنيک مي شود.

همچنين ماده Dihydropalimitinum دي هيدروکسيد پالميتينيوم موجود در ميوه زرشک داراي خاصيت ضد استروژني است که باعث آتروفيه شدن آندومتر و سير برگشتي غدد استرومائي و چروکيده شده آن        مي شود. اين تغييرات باعث عدم تغذيه کامل جنين و اختلال در عملکرد رشد و نمو جنين مي گردد. در ضمن بررسي هاي انجام شده بر روي مدل حيواني مشخص نمود که تجويزKg/g 5/3 عصاره آبي ميوه زرشک در موش هاي سوري، نژاد Balb/c در روزهاي 7،8، 9 بارداري که برابر      3 ماهگي در انسان است، مي تواند موجب توقف رشد جنين ها و بروز ناهنجاري در ستون مهره، دستگاه عصبي، چشم، صورت و دست ها گردد. با توجه به اين که زرشک در برخي از مناطق ايران از جمله شاهرود سبزوار و بيرجند به عنوان يک نوشيدني مفرح مصرف مي گردد پيگيري اثرات ميوه زرشک در يک مطالعه جامع انساني در بارداري ضروري است تا بتوان با استفاده صحيح از آن از عوارض احتمالي يادشده جلوگيري نمود.(14)

·       پوست ساقه و ريشه زرشک

پوست ريشه زرشک از نظر طبيعت گرم و خشک است و در عين حال در آن نيروي سردي و قابضه وجود دارد. مدر بوده و شربت آن تلخ است. دم کرده آن مقوي کبدهاي سرد مي باشد. پوست ريشه و ساقه زرشک را پيشتر در پزشکي مخصوصا از زمان جالينوس، ديوسکوريد، پليني دانشمندان يونان و روم باستان به عنوان مقوي و اشتهاآور مصرف      مي کردند. همچنين به عنوان صفرابر و مسهل نيز مورد استفاده است.(7)

جوشانده پوست خشک ريشه گياه زرشک همراه با عسل براي دفع سنگ کليه و مثانه سودمند است. براي معالجه کساني که با ترياک مسموم    شده اند معمولا از جوشانده ريشه درختچه زرشک استفاده مي شود به دليل خواص شبه مرفين آن و براي ترک اعتياد نيز کاربرد دارد. همچنين براي دفع سنگ کليه و معالجه يرقان و سنگ صفرا مفيد مي باشد. براي تهيه جوشانده پوست ريشه زرشک 25-20 گرم پوست خشک ريشه را پانزده دقيقه در يک ليتر آب خيس کرده و بعد ظرف محتوي آن را روي شعله مي گذارند تا بجوشد سپس صاف کرده با عسل شيرين مي کنند و هر روز سه فنجان از آن را مي نوشند.

در چين و ژاپن از پوست درختچه زرشک ژاپني به عنوان خنک کننده    ضد انگل و ضدعفوني کننده استفاده مي شود و براي کاهش تب و همچنين براي معالجه ترشح مفرط خون قاعدگي نيز تجويز مي شود. (14)

در آمريکا و اروپا پيش از اين پوست ساقه و پوست ريشه زرشک به عنوان ضدعفوني کننده، قابض، درمان يرقان، مسهل، تب بر، درمان دل درد و داروي ضداستفراغ و داروي نيروبخش تلخ استفاده مي شده است. گلها و پوست ساقه هم به عنوان دارويي براي درمان روماتيسم به کار مي رفته است.(10)

پوست ريشه داراي خاصيت مسهلي و بازکننده مجراي کبد و کيسه صفرا مي باشد. براي رفع بحران کبد 25 گرم پوست خشک ريشه اين گياه را در نيم ليتر آب سرد به مدت نيم ساعت خيس کرده مي جوشانند آنگاه پس از صاف کردن شيرين مي کنند و بعد از هر غذا يک فنجان مي نوشند. اين جوشانده علاوه بر اثر مفيدي که در روي ناراحتيهاي کبدي دارد يرقان و سنگ کيسه صفرا را برطرف مي سازد زيرا عمل کبد را مرتب کرده و صفرا را به خارج دفع مي نمايد. اين جوشانده روي کليه ها نيز موثر بوده، شن و سنگ کليه را از بين مي برد.(13)

 

کاربرد زرشک در درمان ساير بيماري ها در ايران

نتايج پژوهشها نشان داده که بربامين که يک بنزيل ايزوکينولين آلکالوئيد است و در پوست ريشه زرشک وجود دارد و داراي خاصيت              آنتي اکسيدان قوي است، در کاهش فيبروز ناشي از تجويز داروي ضد سزطان بلئومايسين موثر بوده است. در بررسي پاتولوژيکي مشخص شده که بلئومايسين باعث تحريک شديد حبابهاي ششي و تجمع کلاترن بوده و بربامين توانسته است به ميزان قابل توجهي اثر آن را تخفيف دهد.

براساس پژوهشي در دانشکده داروسازي مشهد عصاره ريشه و اندام هوايي زرشک در درمان سالک بر روي موش و آمستر (حيواني شبيه خوکچه هندي) آزمايش شد و نتايج مقدماتي، حاکي از خواص درماني موثر عصاره اين گياه بود.

پلاک دندان يکي از عارضه هاي شايع در جامعه ايران است که عامل اساسي ايجاد پوسيدگي دندان و آماس لثه مي باشد. با توجه به طبيعت ميکروبي اين پلاک و همچنين با توجه به فعاليت ضدميکروبي عصاره پوست ساقه و ريشه گياه که محتوي حدود 5/1% بربرين مي باشد يک نوع ژل دنداني بر اين اساس فرمولاسيون شده و اثرات آن کاهش درصدي شديدي را روي پلاک دندان و عارضه آماس لثه نشان داد.(1)

 

ساير مصارف و کاربردها

از زرشک علاوه بر مصارف گفته شده، جهت رنگ کردن الياف پشم،ابريشم و پنبه استفاده مي شود. دلايل متعددي براي استفاده از رنگهاي گياهي و معدني براي رنگ کردن (به خصوص پشم ) وجود دارد که عمدتا پايداري اين رنگها و حفظ محيط زيست در نتيجه کاربرد آنهاست.

همچنين از چوب زرشک که بسيار خوب خراطي مي شود براي کارهاي خاتم کاري و منبت کاري استفاده مي شود و خار آن نيز براي خلال دندان مفيد است. ضمنا چوب زرشک جلاپذير مي باشد.(13)

 

نيازهاي اکولوژيکي زرشک

زرشک براي توليد ميوه کافي و عملکرد بالا به يک محل آفتابي با جريان هواي خوب احتياج دارد. درختچه زرشک در برابر باد مقاومت خوبي داشته و از آن به عنوان حصار و بادشکن نيز استفاده مي شود اما وزش بادهاي گرم بويژه در هنگام گل دهي ميزان توليد و کيفيت ميوه آن را به شدت تحت تاثير قرار مي دهد. سرمازدگي گلها به دليل ظهور ديرهنگام آنها به ندرت مشاهده گرديده اما سرمازدگي ميوه ها در صورت مواجهه با سرماهاي زودرس پاييزه و يا برداشت ديرهنگام آن ديده شده است.

جنس زرشک داراي نيازهاي آبي متفاوتي مي باشد به طوري که اکثر  گونه هاي ديپلوئيد در آرژانتين در مناطقي با بارندگي 3000-1200     ميلي متر رشد مي يابند اما يک گونه تتراپلوئيد در مناطقي با 270-150 ميلي متر بارندگي رشد مناسبي را نشان داده است.

نياز آبي زرشک بي دانه نسبت به درختان يا درختچه هاي ميوه مشابه پايين مي باشد و يکي از دلايل اصلي جايگزين شدن اين درختچه در الگوي کاشت شهرستانهاي جنوبي خراسان درآمد نسبتا خوب به ازاي مصرف يک متر مکعب آب مي باشد. نياز خالص آبياري آن حدود 9900 متر مکعب در هکتار است که بسته به روشهاي آبياري به کار گرفته شده نياز ناخالص آبياري بيشتر از اين مقدار مي باشد.

زرشک بي دانه طالب خاکهاي نسبتا سبک لومي- شني با زهکش خوب در مناطق کوهپايه اي است و در خاکهاي گچي و آهکي نيز به خوبي رشد مي کند، همچنين EC و PH بالا را تحمل کرده نيازي به خاکهاي غني ندارد. در مجموع گياه کم توقعي است. (9)

روش هاي تکثير

تکثير زرشک به وسيله پاجوش، ريشه دارکردن قلمه ساقه و کاشت بذر انجام مي شود. معمولا قلمه هاي ساقه به صورت خشبي در آخر پاييز تهيه مي شود. تکثير به وسيله دانه يا بذر در بهار يا پاييز صورت مي گيرد و معمولا بذرها در عمق 5/2 سانتي متر خاک کاشته مي شود. بهترين روش تکثير اين گياه پاجوش است. گياه زرشک در هر خاکي رشد و نمو مي يابد. معمولا قبل از احداث باغ زرشک شخم عميق زده و از سال دوم به زمين کود مي دهند. نهال هاي کوچک زرشک پس از رسيدن به ارتفاع 30 سانتي متر به بار مي نشيند. از سال دوم هرس اين گياه انجام مي شود. فواصل کشت بوته ها حداقل3*3 متر براي کشت آبي و حداکثر 7*7 متر براي کشت ديم است (در مناطق خشک به خاطر آب گيري فاصله زياد است. هر گياه بايد بتواند حداکثر رطوبت را از خاک اطراف خود جذب کند) عمق چاله هاي کاشت نهال هاي زرشک به ابعاد 50*50*70 سانتي متر  مي باشد.(10)

 

آفات زرشک

·       زنبورسرشاخه خوار

·       شته زرشک

·       پروانه برگخوار

·       کنه دو نقطه اي

·       گوشخيزک

 

بيماري هاي زرشک

·       عدم تغيير کامل رنگ ميوه

·       چروکيده و خشک شدن ميوه

·       جارويي شدن

·       کتابي شدن شاخه ها

·       لکه لکه شدن پشت برگها

·       خشکي و زوال درختچه

(2)

 

 

روش هاي برداشت

برداشت محصول زرشک در يک مرحله صورت مي گيرد و در صورتي که بارانهاي زودهنگام پاييزه به وقوع نپيوندد مي توان زمان برداشت را تا دستيابي به کيفيت عالي ميوه از نظر طعم به تاخير انداخت، زيرا ميوه هاي نارس کاملا ترش و تا حدودي گس هستند.

در برخي سالها با ريزش بارانهاي زودهنگام پاييزه (به دليل محدود بودن امکانات باغداران) در طول دوره خشک کردن زرشک مشکلاتي ايجاد مي گردد و محصول در خرمن گاه فاسد شده و يا آسيب مي بيند، لذا زرشک کاران براي اجتناب از اثرات نامطلوب اين گونه بارشها معمولا زرشک را زودتر از موقع مناسب آن برداشت مي نمايند.

برداشت زرشک به دليل نازکي پوست ميوه و همچنين وجود خارهاي فراوان و تراکم شاخه ها در اين درختچه يکي از مشکل ترين و پرهزينه ترين مراحل توليد اين محصول است. در حال حاضر برداشت زرشک به روشهاي زير انجام مي گيرد:

·       روش خوشه چيني (چيدن خوشه ها با دست)

·       روش ضربه اي (برداشت به وسيله ضربه زدن به شاخه ها)

·       روش شاخه بر (بريدن شاخه هاي حامل خوشه هاي ميوه)

·       روش تلفيقي (روش شاخه بر- روش ضربه اي)

·       سيستم برداشت مکانيکي

 

 

فرآوري زرشك  

عمده ترين شكل تهيه وارئه اين محصول،زرشك خشك است كه عمدتا در جنوب خراسان توليد شده ودر نقاط مختلف ايران به عنوان يك افزودني غذايي به غذاهاي به غذاهاي سنتي مثل زرشك پلووهمچنين تهيه مربا به مصرف مي رسد.ميوه زرشك تازه نيز در فصل برداشت كه اواسط مهر تااوايل آبان ماه است به صورت محدود به بازار عرضه مي شود وبه ويژه در شهرهاي بيرجند،قائن،مشهدو نيشابورمردم به صورت خانگي از آن ،به ندرت به صورت تازه خوري مصرف مي شود.

 

 

 

7-3-1 روش سنتي

در حل حاضربخش اعظم ميوه زرشك توليدي به صورت سنتي خشك شده وعرضه مي گردد.درروش سنتي ،ابتدا زرشك از سطح باغات به سه راه برداشت مي گرددو بر اساس روش برداشت نحوه خشك كردن نيز متفاوت است.

1- برداشت خوشه هابه وسيله دست

2- برداشت به وسيله ضربه زدن به شاخه ها

3- برداشت به وسيله بريدن شاخه هاي حامل ميوه

 

تحقيقات در مورد روش برداشت با استفاده از سست كننده هاي گياهي و جمع آوري توسط مكنده نيز انجام شده است كه هنوز كاربرد وسيع پيدا نكرده است.(15)

در دو روش اول يعني برداشت خوشه به وسيله دست و برداشت به وسيله ضربه زدن به شاخه ها زرشك جمع آوري شده درون كيسه يا كارتنهاي مقوايي و چوبي ريخته شده و به محل خشك كردن كه معمولا دور از باغ قرار دارد حمل مي گردد.اكثر روستاييان از  پشت بام خانه ها كه به طور معمول از كاهگل يا آسفالت پوشيده شده است استفاده مي كنندو غالبا با پهن كردن پلاستيك، گوني يا برزنت در زير آن از آلوده شدن ميوه در اثر تماس با زمين جلوگيري مي كنند.زرشك در شرايط مناسب در زير آفتاب پاييزي ظرف 10-15 روز به رطوبت مطلوب رسيده و خشك مي گردد. خطر بارندگي هاي موسمي و فساد زرشك، حمله پرندگان و حشرات از بزرگترين علل آسيبها و ضايعات در اين روش مي باشد.به هر حال زرشك خشك شده جمع آوري مي شود و با روشهاي دستي و نيمه دستي و نيز بوجاري ( جداسازي شاخ و برگ و دم) تميز شده و به صورت فله درون كارتن يا گوني بسته بندي شده، عرضه مي گردد.كيفيت زرشك برداشت شده به وسيله دست پس از خشك شدن به مراتب بهتر از روش ضربه زدن و جمع آوري از زير درخت بهتر است زيرا ميوه زرشك تازه آسيب كمتري ديده و در هنگام خشك شدن سالم تر مي ماند.اما زرشك جمع آوري شده از زير درخت به علت آسيب هاي ناشياز ضربه و سقوط ، دچار لهيدگي شده و كيفيت پايين تري دارد.

در روش سوم-برداشت زرشك به وسيله بريدن ، شاخه هاي حامل ميوه –شاخه هاي زرشك به محل خشك كردن حمل مي گردد.معمولا براي خشك كردن اين نوع زرشك از محلهاي سرپوشيده يا ا نبار ها استفاده مي گردد.ابن نوع انبار ها مجهز به داربستهاي چوبي – فلزي ويا به صورت سيم كشي شده مي باشد كه خوشه ها و شاخه هاي بلند زرشك بر روي آن پهن شده و با تهويه و در مجاورت سايه در مدت 14-25 روز زرشك خشك مي شود.زرشكي كه با اين روش خشك مي گرددجنانچه از خطر پوسيدگي، حمله قارچ ها و مخمر ها ويا ساير عوامل مصون بماند زرشك مرغوب تري نسبت به زرشك خشك شده به روش هاي قبل است. به علاوه خطر فساد ناشي از بارندگي را نيز ندارد. پس از خشك شدن و رسيدن به رطوبت مطلوب با تكان دادن شاخه ها ميوه هاي خشكشده جداشده و جمع آوري مي گردد.

 

7-3- 1 – 1 شرايط بهينه جايگاه خشك كردن

براي جلوگيري از آسيب  و ضايعات ناشي از خشك كردن در روش هاي سنتي  محل بارگاه بايستي در بلندي و دور از گرد و خاك يا آغل نگهداري حيوانات و ترجيحا سر پوشيده باشد تا علاوه بر جلوگيري از آلودگي هاي ناشي از گرد و خاك در مقابل ريزش بارا نها ي موسمي نيز مصون بماند.كف بار گاه پوشيده از سيمان يا آسفالت باشد و قبل از پهن كردن زرشك بر روي آن توسط پالت هاي چوبي يا تورهاي سيمي كه بتوا ند اندكي از سطح زمين( حداقل 5 -10 سانتي متر) بالاتر باشد و تهويه وخروج رطوبت از زير به خوبي انجام گيرد پوشيده شود.پهن كردن پلاستيك در زير ميوه تازه نه تنها مانع از خروج رطوبت شده بلكه به علت عرق كردن ناشي از تنفس ميوه كاملا خيس و مرطوب مانده و سسب لهيدگي و فساد زرشك هاي زيرين مي گردد لذا استفاده از پارچه هاي توري و يا گوني هاي كتاني بسيار مناسب تر است.حداكثر ميزان انباشتگي محصول برروي بارگاه نبايستي بيشتر از 3 سانتي متر باشد، به علاوه براي مصون ماندن از حمله حشرات و پرندگان استفاده از تورهاي پارچه اي بر روي سطح محصول بسيار مناسب است.محل بارگاه بايستي طوري باشد كه تهويه هوا به خوبي صورت گرفته و رطوبت خارج شده از ميوه تا حد ممكن از سطح محصول دورگردد. زرشكي كه درسايه و در فضاي باز و با شرايط فوق خشك مي شود كيفيتي به مرتب بهتر از زرشك خشك شده در آفتاب خواهد داشت و طول مدت خشك شدن آن چندان تفاوتي با شرايط آفتاب نخواهد داشت (16)

چنانچه زرشك در انبارها خشك شود ا نبارها بايستي كاملا تميز و عاري از حشرات وجوندگان ويا حيوانات باشد. تهويه در انبار ها بايد توسط دريچه هاي توري دار براي ممانعت از ورود حشرات و يا به وسيله فن هاي ورود و خروج هوا صورت گيرد. رطوبت نسبي انبار ها بايستي كمتر از 70 درصد و در جه حرارت مناسب خشك كردن 25-40 در جه سانتي گراد باشد. نفوز مستقيم نور خورشيد به داخل انبار نامناسب است.چنانچه از داربست استفاده مي شود داربست هاي چوبي يا از جنس فلز گالوانيزه يا آلومينيوم باشد تا خطر زنگزدگي و انتقال آن به محصول وجود نداشته باشد. اگر از طبق هاي چوبي يا فلزي استفاده مي شود شيار هاي كف طبق بايستي به اندازه كافي باشد تا عبور و مرور هوا از زير نيزبه خوبي صورت گيرد . ارتفاع داخلي طبق چوبي نبايستي از 5 سانتي متر بيشتر باشد و طبق ها بايد داراي پايه اي بلند به ارتفاع 10 سانتي متر باشند تا فضاي كافي براي عبور و مرور هوا با قرار گرفتن روي هم داشته باشند. توري هاي سيمي كه شاخه هاي زرشك برروي آن ا نداخته مي شود بايستي از جنس گالوانيزه و ضد زنگ باشند و در فواصل مناسب نسب شوند تا از در هم رفتگي خوشه ها ي زرشك جلوگيري به عمل آيد. به علاوه در كف چنين انبارهايي برزنت يا پارچه هاي تميز درزير توريها پهن شود تا به تدريج زرشك ها يي كه بر اثر خشك شدن مي ريزند بر روي اين پارچه ها ريخته و در موقع جمع آوري عاري از آلودگيهاي ناشي از تماس با زمين باشند .(16)

7-3-2          روش صنعتي

7-3-2-1           مراقبت هاي قبل از فر آوري صنعتي

ميوه تازه زرشك بسيار حساس بوده و عمر انبار ماني چنداني ندارد، لذا پس از برداشت بايستي هر چه سريعتر مصرف شده يا فرآوري گردد.هرچند تحقيقات جامع و كاملي در خصوص شرايط مطلوب نگهداري و جلوگيري از فساد زرشك تازه انجام نشده است اما به نظر مي رسد به مانند ساير ميوه هاي دانه ريز مثل انگور و توتها وشرايط مساعد نگهداري آن در سرد خانه بين 15-75 روز باشد.( 17)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

منابع

1. آسوده،ر.1378.فرمولاسيون و بررسي اثرات باليني ژل دنداني زرشك بروي پلاك دندان، پايان نامه دانشكده داروسازي مشهد

2.پيشنهاد، الف.ع.1381. آفات مهم زرشك. گزارش پروژه آفات مهم درختان ميوه. دانشكده كشاورزي مشهد

3. ترمه، ف و ف، متين.1361.زرشكهاي ايران،نشريه شماره 16 بخش گياهشناسي موسسه بررسي آفات و بيماري هاي گياهي

4. ثابتي، ح. جنگل ها، درختان و درختچه هاي ايران. انتشارات دانشگاه تهران

5. خاتمساز،م 1363. فنولوژي درختان و درختچههاي آربورتوم نوشهر، سازمان تحقيقات جنگل ها و مراتع

6. زرگري،ع. 1360. گياهان دارويي (جلد اول). انتشارات دانشگاه تهران

7. صمصام شريعت، ه و ف، معطر.گياهان و داروهاي طبيعي (مفردات پزشكي جلد2). انتشارات مشعل اصفهان

 8. صمصام شريعت،ه و ف، معطر.1371. 1371. گياهان دارويي سمي (علائم مسموميت و درمان). چاپخانه استقلال

9. فاوست،م. 1377. فيزيولوژي درختان ميوه مناطق معتدله (ترجمه ع. طلايي). موسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران

10. كافي،م و بالندري،الف. 1381. زرشك فناوري توليد و فرآوري. موسسه چاپ و انتشارات دانشگاه فردوسي مشهد

11. كمالي نژاد، م و كميلي زاده، ح. اثرات زيان آور ميوه زرشك در دوره جنيني.فصلنامه اطلاع رساني آموزشي پژوهشي (درمانگر) سال اول، شماره دوم

12. مظفريان، و.1377. فرهنگ نام هاي گياهان، چاپ دوم. انتشارات فرهنگ معاصر

13. موذن فردوسي، ب. 1372. زرشك. انتشارات سازمان تحقيقات آموزش و ترويج كشاورزي

14. ميرحيدر،ح. 1372. معارف گياهي: كابرد گياهان در پيشگيري درمان بيماري ها (جلد2). دفتر نشر فرهنگ اسلامي

15.بالندري،الف.1373.بررسي اتر اتفون بر سهولت برداشت زرشك بي دانه،سازمان پژوهشهاي علمي و صنعتي ايران-مركز خراسان

16. مسكوكي ع و و ع . مرتضوي ، 1380 طرح جامع استراتژيك توليد،تبديل و توزيع زرشك بي دانه –وزات صنايع-معاونت پژوهشي دانشگاه فردوسي مشهد

 

17.مسكوكي ع.م.و ن بيدلي 1375 . بهبود كيفيت و افزايش دوام انباري زرشك ، سازمان پژوهشهاي علمي و صنعتي ايران-مركز خراسان

منبع : سايت علمی و پژوهشي آسمان--صفحه اینستاگرام ما را دنبال کنید
اين مطلب در تاريخ: جمعه 09 خرداد 1393 ساعت: 12:06 منتشر شده است
برچسب ها : تحقیق کامل درباره گیاه زرشک,زرشک چیست,خواص گیاه زرشک,گیاه زرشگ چه خواصی دارد,موارد استفاده از زرشک,

استفاده از نشا در توليد سبزيجات

 

 

محمد صادق بلوكي

محمد باقر لك

دانشگاه بوعلي سينا

دانشكدۀ كشاورزي

مهندسي كشاورزي_ مكانيزاسيون

 

سبزيجات حاصل از نشا را مي توان زودتر از آنهايي كه از دانه روئيده اند، برداشت نمود. پرورش دهندگاني كه از نشا استفاده مي كنند، مي توانند از بازارهاي اول فصل بهرمند شوند و زمان لازم براي توليد يك محصول را كاهش دهند كه به آن ها اين اجازه را مي دهد تا كشت دوم و سوم را در طي يك فصل رشد توليد نمايند. نشاهايي كه در گلخانه پرورش مي يابند را مي توان بطور موثري در مقابل تنش محيطي، عوامل بيماريزا و آفات حشره اي حفظ نمود. نشاها مي توانند به پرورش دهندگان اجازه دهند تا ملاك هاي نزديك به واقعيت، شكل دهي مطلوب و سن فيزيولوژيكي يكسان گياهان را در داخل بلوك هاي مزرعه ايجاد نمايند.

درصورتيكه قيمت دانه بالا باشد، ممكن است استفاده از نشا، هزينۀ ايجاد يك كشت سبزي را كاهش دهد، چرا كه بذر كمتري استفاده مي شود و نياز به تنك كردن و وجين زودهنگام را برطرف مي كند. همچنين، نشاها اجازه مي دهند تا از كود و آب آبياري استفادۀ موثرتري در طي مراحل اوليۀ رشد شود.

نشاكاري، هم نيروي كار و هم سرمايۀ بيشتري را طلب مي كند. توليد موفق نشا نيازمند ابزار پرورشي ضد عفوني شده، كنترل دما و نور، مديريت كارآمد آفات و امراض، و اقدامات بهداشتي مناسب است.

 

سازگاري گياه

موقعيكه گياهچه ها از گلخانه به مزرعه منتقل مي شوند، دچار "شك نشا" (يك ركود رشد) مي شوند. اينكه، يك گياه با چه سرعتي بر اين شك غلبه كند و خود را با زمين وفق دهد، بستگي دارد به نوع گياه، شرايط محيطي، كيفيت نشاهاي توليد شده، آماده سازي زمين، و رفتاري كه در طي فرآيند نشاكاري با آن مي شود.

انواع گياهان مختلف، تفاوت زيادي در وفق پذيري با نشا كاري دارند. وفق پذيري يك گياه براي نشا كاري با توجه به سرعتي كه ريشه هاي آسيب ديدۀ آن در طي نشا كاري، مجدداً ريشه بزنند و اينكه گياه به رشد متعارف برسد؛ تعيين مي شود. انواع سبزيجاتي كه با نشا كاري بخوبي وفق مي پذيرند از اين قراراند: گوجه فرنگي، كاهو، كلم پيچ، كلم هاي دگمه اي و كلم سياه.

كرفس، پياز، فلفل، بادنجان و گل كلم وفق پذيري متوسطي با نشاكاري دارند. اما نشاكاري آنها موفق است. كدوئيان، لگوم ها و ذرت شيرين ريشه زايي مجدد بسيار كندي دارند اما درصورتيكه مزاحمت ريشه حداقل باشد، نشا كاري موفق است. بعنوان مثال، هندوانۀ بي دانه يكي از كدوئياني است كه سالانه در هزاران ايكر نشا مي شود. محصولات نشايي راست ريشه از قبيل انواع شلغم، چغندر و هويج معمولاً منجر به تغيير شكل طبيعي ريشه و عوارض ناخوشايند گسترش ريشه مي شوند.

 

صدمات ريشه اي نشا

درصورتيكه نشاها در پشته ها، جعبه هاي كاشت، ظروف تخت، يا سيني هاي جداگانه پرورش داده شوند، در طي برداشتن گياهان از ظرف يا خاك، برخي از ريشه ها آسيب مي بينند. نشاهايي كه از طريق اقدامات ذيل توليد مي شوند، شك نشا كمتري را تجربه كرده و سريعتر تثبيت مي شوند:

·       گياهاني كه فاصلۀ زيادي از هم دارند و عميق كشت مي شوند با رقابت كمتري مواجه باشند.

·       گياهان بطور انفرادي پرورش يابند تا از پيچيدن ريشه در گياهان مجاور هم جلوگيري شود.

·       نشاهاي توليدي بايد در موقع نشا كاري با خاك ريشه، تماس داشته باشند.

·       گياهچه ها بايد تا سن مطلوبشان براي نشا كاري، رشد يابند.

·       از هرس نمودن يا خشك كردن اندام هاي هوايي يا ريشه اجتناب شود.

درصورتيكه نشا هاي ريشه- لخت از خاك كشيده شوند و همچنين درصورتيكه ريشه ها عمداً هرس شوند، بيشترين صدمه [به آنها] وارد مي شود. سيستم هاي توليد نشا سيني انفرادي، بهم ريختگي تماس ريشه با خاك را به حداقل مي رساند. اما برخي صدمات در صورتي رخ مي دهند كه گياهان از سيني ها كشيده شوند. كمترين صدمات، با ظروف فشردۀ تورب (گلدان هاي توربي) رخ مي دهد. چراكه ظروف گياهچه هم همراه نشا در زمين كشت مي شود.

 

ظروف نشا

سال ها پيش، نشاها در گلدان هاي سفالي، دانه هاي تورب يا گلدان هاي توربي توليد مي شدند. امروزه اغلب نشاها در سيني هاي polystyrene يا پلاستيكي پرورش مي يابند. اغلب اين سيني ها داراي حجره هايي به شكل مخروط يا هرم معكوس هستند كه به سمت كف باريك مي شود. سيني هايي با حجره هاي 1.5 اينچ معمولاً داراي 128 حجره در هر سيني بوده و سيني هايي با حجره هاي 2.5 اينچ، تقريباً 72 حجره در هر سيني دارند. حجره هاي كوچكتر، هزينه هاي توليد و اندازۀ نشا را كاهش مي دهند؛ اما از آنجا كه نشاي حاصل از حجرۀ كوچك، ترتيب ريشه اي بسيار كوچكتري دارد؛ بخش اعظمي از ارتباط ريشه- خاك در موقع كشيدن، بهم مي ريزد. حجره هاي كوچك همچنين زود رسي و كيفيت نشا را كاهش مي دهند. وفق پذيري گياه با نشا كاري و توانايي آن براي بازگشت سريع به رشد متعارف در زمين، توجهات مهمي در موقع تعيين مطلوب ترين اندازۀ حجره هستند.

از آنجا كه سيني هاي نشا، مجدداً مورد استفاده قرار مي گيرند؛ مي بايد پس از هر بار مصرف، تميز شده تا از شيوع امراض جلوگيري شود. ظروف را مي توان با بخار يا محلول هاي بهداشتي ضد عفوني كرد. درصورتيكه شستشوي بهداشتي بطور ناقصي سيني ها را تميز كند يا اينكه ظروف پس از شستشو كاملاً هوادهي نشده باشند؛ مشكلات رخ مي دهند. بايد سيني ها را پس از مصرف تميز كرد و شست تا هيچ مخلوط كشتي در سيني ها باقي نماند. سپس بايد سيني ها را بخار دهي نمود يا بوسيلۀ يك محلول بهداشتي توصيه شد، تميز شوند. نمايندۀ امر كشاورزي شما يا يك مشاور مجاز كنترل آفات مي تواند در مورد موادي كه در كشور شما براي تميز كردن سيني هاي نشا توصيه مي شوند؛ تجويز انجام دهد. پس از امور تميز نمودن، سيني ها را با آب خالص بشوئيد و اجازه دهيد تا سيني ها هوا خشك شوند تا از انتقال هر گونه مواد بهداشتي كه ممكن است منجر به سمي شدن كشت هاي بعدي شود، جلوگيري شود. تعبيه هاي پلاستيكي يكبار مصرف موجود براي بعضي سيني هاي polystyrene درز هاي ناشي از تميز كردن با بخار را پوشش مي دهند، عمر سيني را افزايش داده و برداشتن گياهان را راحت تر مي كنند.

 

مخلوط كشت

يك مخلوط كشت براي انجام سه كار مورد استفاده قرار مي گيرد: براي گياه پشتيباني ايجاد مي كند، آب و مواد غذايي را حفظ مي كند، و به ريشه اجازه مي دهد تا گاز ها مبادله شوند. در انتخاب يك مخلوط كشت، چگالي حجمي و پتانسيل تهويه بسيار مورد اهميت قرار مي گيرد. با افزايش اندازۀ ذرات مخلوط، افزايش اندازۀ حجرۀ سيني و كنترل دقيق روابط آب- خاك، مي توان تهويۀ ريشه را افزايش داد.

 لازم است كه مخلوط كشت گلخانه عاري از هر گونه تخم حشرات، عوامل بيماري زا، نماتد ها و علف هاي هرز شود. اغلب مخلوط هاي تجاري نشا از پيش ضد عفوني شده اند. اجزاي اصلي مخلوط هاي پرورش، معمولاً پيت موس اسفناگوم، پرليت، ورميكوليت و يك عامل مرطوب كننده هستند. ديگر اجزايي كه ممكن است وجود داشته باشند؛ شن شسته، پوست فرآوري شدۀ درخت، كود گياهي و ديگر ذرات جامد زنده را در بر مي گيرد. اغلب مخلوط هاي تجاري نشا بصورت دانه هاي ريزي درآمده اند تا پر كردن حجره هاي كوچك را تسهيل بخشيده و جوانه زني بذر مناسب باشد. مخلوط هاي مورد استفاده براي بستر سازي گياهان يا خاك گلداني، معمولاً درشت بافت هستند. مخلوطي را انتخاب كنيد كه به خوبي زهكشي شود و تهويۀ كافي براي رشد موفق ريشه ر فراهم آورد. اما ظرفيت نگهداري آبي آن تصحيح شده باشد.

ممكن است مخلوط هاي تجاري غني از عناصر غذايي راه انداز و يا از آن فقير آن باشند. مخلوط هايي كه كود هاي كند آزاد شونده دارند؛ حق انتخاب پرورش دهنده را مبني بر رشد كند گياه با مضايقه كردن مواد غذايي از بين مي برند. از خاك هاي مزرعه اي براي افزايش يا اصلاح مخلوط هاي ضد عفوني شدۀ كشت استفاده نكنيد. اين خاك، معمولاً زهكشي ضعيفي دارد و اغلب، آلوده به عوامل بيماري زا و تخم علف هرز مي باشد. هيچ مخلوط كشتي بطور منفرد براي تمامي موقعيت ها، از همه بهتر نيست.

 

روش هاي توليد نشا

سه روشي كه براي توليد نشا مورد استفادۀ پرورش دهندگان سبزي در كاليفرنيا مورد استفاده قرار مي گيرد بدين قرار اند: نشاهاي مظروف پرورش گلخانه اي، توليد زميني نشا با پوشش هاي رديفي و بسترهاي گرم، و توليد مزرعه اي نشا در زمين باز.

گلخانه اي: توليد نشاهاي مظروف گلخانه اي متداول ترين و موفق ترين روش نشا كاري مورد استفاده در كاليفرنيا مي باشد. اين روش معمولاً شامل استفاده از ريل هاي T  آلومينيمي است (شكل آنها در برش عرضي، بصورت T معكوس است). اين ريل ها به دقت فاصله داده شده اند تا لبه هاي سيني هاي نشا را در گلخانه، نگه دارند. سيني ها بطور دستي يا ماشيني با مخلوط كشت، پر مي شوند. بذور بطور دستي يا توسط ماشين هاي بذر كار خلأئي كه يك عدد بذر را در هر حجرۀ سيني قرار مي دهند. در تميزي دستان و ابزارآلات مورد استفاده در توليد نشا و كشت بايد دقت نمود.

زميني: بسترهاي گرم. سابقاً، توليد زميني نشا از بسترهاي گرم براي توليد نشا (قلمه) هاي سيب زميني شيرين استفاده مي كرده اند. يك گودال كنده شده و با مواد آلي در حال تجزيه اي كه گرما توليد مي كند؛ پر مي شود. مادۀآلي با لايۀ نرمي از خاك پوشانده مي شود. سيب زميني هاي شيرين بدقت بر روي لايۀ نرم خاكي قرار مي گيرند كه موادآلي را مي پوشاند و از خاك اضافي براي پوشاندن سيب زميني هاي شيرين و پر كردن گودال استفاده مي شود. از تونل هاي پلاستيكي براي پوشاندن بسترها استفاده مي شود. تقريباً 500 پوند سيب زميني شيرين با اندازۀ متوسط قلمه هاي كافي براي 1 ايكر را توليد مي كند.

زميني: زمين. توليد نشاهاي ريشه لخت در توليد سبزيجات  توصيه نمي شود. مزاياي نشاهاي گلخانه اي پرورش داده شده در ظرف به مطلوبيت بيشتر و بهبود محصول دهي كلي بر هزينۀ افزوده توليدشان غالب مي شود. نشاهاي ريشه لخت توليد شده در زمين كم هزينه تر از نشاهاي پرورش داده شده در ظرف هستند. اما نشاهاي ريشه لخت به اين خوبي، مجدداً تثبيت نمي شوند.

توليد نشاهاي ريشه لخت نيازمند محلي است كه از بادهاي زياد در امان باشد و خاك بخوبي زهكشي شود و عاري از بيماري، نماتد و علف هرز باشد. بذر بر روي رديف هايي كشت مي شود كه 6 تا 12 اينچ از هم فاصله داشته و فاصلۀ بين بذور بر روي رديف با توجه به نوع گياه از 1 تا 5 اينچ متغير است. آبياري باراني و پوشش هاي رديفي شناور براي حفاظت از سرمازدگي، مورد استفاده قرار مي گيرند. نشاهاي ريشه لخت پيش از برداشت از بسترهاي خزانه زير برشي مي شوند. زير برش كردن و جابجايي هاي متعدد، تارهاي كشندۀ ريشه را پاره كرده، گياهان جوان را زخمي مي كند و امراض را گسترش مي دهد.

 

آبياري و كود دهي

آبياري و كود دهي مناسب، در كنار هم، نشاهاي سالم و خوش فرمي را توليد مي كند كه بلافاصله پس از نشا كاري مجدداً مستقر مي شوند. بكارگيري بيش از حد آب و كود، گياهاني درشت و سست توليد مي كند كه در معرض امراض و آفات حشره اي هستند. استرس هاي آبي و غذايي، روش هاي مهمي هستند كه بمنظور تغيير اندازه، شكل و سرعت رشد نشا و سخت شدن گياهچه ها؛ قبل از نشا كاري در مزرعه بكار مي روند.

در گلخانه ها، كودهاي قابل حل در محلول موجود مواد غذايي حل مي شوند كه در فرآيندي بنام كودآب دهي در آب آبياري سنجيده مي شود. اگر بذر در مخلوطي كشت شده كه داراي كودهاي راه انداز است؛ كودآب دهي براي 2 تا 3 هفته به تعويق مي افتد. در غير اينصورت، بايد كودآب دهي را در مرحلۀ اول برگ هاي حقيقي رشد گياه، آغاز نمود. محلول غذايي را بايد تا وقتي براي سيني هاي نشا ادامه داد كه شروع به بيرون آمدن نمايد. كه اين، به ما اين اطمينان را مي دهد كه سيني ها به اندازۀ كافي، از مواد غذايي دريافت كرده اند و از تشكيل نمك ها جلوگيري مي كند. اغلب، محلول هاي غذايي اي بكار مي روند كه غلظت مواد غذايي لازم براي هر كودآب دهي منفرد را كاهش دهد.

در اغلب روش ها، كودآب دهي روزانه ارجحيت دارد. براي كودآب دهي روزانه با غلظت هاي حدود 15 تا 30ppm ، نيتروژن شروع كنيد و درصورت لزوم، غلظت را تغيير دهيد. به مرور از نسبت هاي بيشتر نيتروژن براي گوجه فرنگي، فلفل، و محصولات كلمي، و از نسبت هاي كمتر براي كدوئيان، استفاده كنيد. اگر نمي توانيد كودآب دهي ها را بطور روزانه انجام دهيد. ليكن بايد نشاها را حداقل يكبار در هفته با غلظت هاي حدودppm200 كود دهي كنيد. فقط بايد كودهاي قابل حل در آب را براي ساخت محلول هاي غذايي، بكار بريد. از 30 اونس (هر اونس معادل28  گرم است) نيترات آمونيوم و 4 اونس نيترات پتاسيم در 100 گالن آب؛ براي يك محلول غذايي استفاده كنيد. كه شامل ppm100نيتروژن و پتاسيم مي باشد. با 10.5 اونس كود 12-12-12 محلول 100 گالن آب، محلول غذايي شامل ppm100، نيتروژن، فسفر و پتاسيم مي شود.

اگر كودهاي كامل N-P-K از قبيل 12-12-12 يا 20-20-20 در كودآب دهي نشا استفاده شود. محلول موجود كودي بايد قبل از مصرف در يك شيشۀ دهن گشاد تست شود. محلول موجود كودي را با آب آبياري مخلوط كنيد تا مطمئن شويد كه فسفر داخل تركيب، ته نشين نشده يا لخته نبندد. آخرين محلول كودآب دهي بايد در يك آبياري باراني، بر روي گياهان كمي تست شود تا مطمئن شويم كه هيچ گياه سوزي اي (آسيب رسيدن به گياه) رخ نمي دهد.

افزايش نور و دي اكسيد كربن

افزايش دي اكسيد كربن و نور دهي اضافي نشان داده است كه بر رشد نشا در گلخانه مي افزايد. اين عوامل مي توانند به پرورش دهندگان كمك كنند تا نشاهاي با كيفيتي توليد كنند، در حاليكه طول روز بسيار كوتاه، توليد را محدود مي كند. در توليد تجاري نشا، غني سازي CO2، فقط در عرض هاي شمالي جغرافيايي مزاياي بالقوه اي دارد؛ چرا كه گلخانه ها براي بخش مهمي از روز بسته اند. نور دهي اضافي فقط در مناطقي كه برق گران نيست و حرارت حاصل از لامپ ها به كاهش هزينه هاي ديگر گرمايي كمك مي كند؛ مفيد است.

 

سن نشا

نشا كاري در مرحلۀ اول دانهالي، شك نشا را كاهش مي دهد. بسياري از نشاها ممكن است به يك سن فيزيولوژيكي برسند كه در آن، رشد زايشي شروع مي شود تا رشد رويشي. گلدهي قبل از بلوغ بسياري از نشاهاي مسن ميوه زودتر مي دهد. اما مقدار محصول آن را كم مي كند چرا كه گياهان بسيار كوچك اند. در صورتيكه گياهان بدون صدمه رسيدن به تماس خاك به ريشه برداشت مي شوند. سيني هاي حجره اي نيازمند شرايط ريشه تنيده كندي هستند. نشاهاي ريشه تنيده، معمولاً بسيار كندتر از نشاهاي جوانتر دوباره مستقر مي شوند. بعضي اوقات لازمست نشاهاي گلخانه از بذوري كه در جدول 1 ليست شده اند، پرورش يابند.

 

جدول1. زمان مورد نياز براي رشد نشا از دانه در گلخانه

 

مديريت آفات و بيماري ها

يك گلخانۀ گرم و مرطوب، محيط مناسبي را براي رشد بيماري هاي گياهي فراهم مي كند. دانه هاي تميز و استريل، سيني هاي استريل و اقدامات بهداشتي مناسب در سطح گلخانه، قسمت هاي مهم در توليدات نشاكاري هستند. رطوبت نسبي كم داخل گلخانه نيز به كنترل بيماري ها كمك مي كند. آبياري و كود دهي تنها بايد زماني بكار برده شود كه شاخ و برگ گياهان بتواند به سرعت خشك شود. اجازه ندهيد كه كارگران در گلخانه دخانيات استعمال نمايند و قبل از آنكه دستان خود را در الكل بشويند با گياهان تماس داشته باشند. اسپري پاشي گياهان داخل سيني ها با "باسيلوس تورينژنيس" (BT) قبل از نشا كاري آنها در مزرعه، يك راه كار ضروري براي جلوگيري از حملۀ حشرات "لپيدوپتروس" در روزهاي اول داخل مزرعه است. راهكارهاي مديريت تلفيقي آفات (IPM) روي شبكه جهاني وب در وب سايت IPM دانشگاه كاليفرنيا قابل دسترسي است.

http ://www.ipm.ucdavis.edu

 

برس زني نشاها

تراكم زياد نشاها در سيني ها باعث طويل شدن سريع ساقۀ گياهان مي شود. اين مورد، سبب توليد گياهاني با ساقه هاي بلند و ضعيف كه مستعد شكستگي در طول نشا كاري هستند؛ مي شود. برس زني (تحريك مكانيكي گياهچه ها) باعث كاهش طول ساقه در طول رشد گياه مي شود. تحقيقات روي سيب زميني نشان داده است كه ده نوبت برس زني آرام(كه با يك برس چوبي تميز و به آرامي به قسمت بالايي گياهچه ها زده شده است )در هر روز از شروع رسيدن به ارتفاع 52/2 اينچ (6cm ) بطور قابل توجهي ارتفاع نشا را كاهش مي دهد گياهان مورد مطالعه اي كه برس مي شدند؛ هر روز 12/0 اينچ (6mm) و بقيه هر روز 24/0 اينچ(mm3) رشد مي كردند. ارتفاع نهايي        بصورت مستقيم با تعداد دفعات دريافت  برس زني توسط گياه ارتباط داشت. برس زني درمورد خانوادهsolanaceous (شامل سيب زميني فلفل و بادمجان ) بطور موفقيت آميزي انجام شده ولي در مورد كدوئيان كه نسبت به برس زني حساس و آسيب پذيرند بايد مراقب بود.

 

مقاوم سازي نشاها

مقاوم سازي عبارت است از قراردادن گياهان نشا در درجه حرارت و رطوبت هاي كمتر و بيشتر به منظور اينكه در برابر استرس هاي مزرعه تحمل بيشتري داشته باشند مقام سازي، آبداري نشاها را كاهش مي دهد؛ روزنه هاي آنها را مي بندد و خروج بخار از آنها را كاهش مي دهد و تعادل هورموني آنها را تغيير مي دهد (افزايش ابسايزيك اسيد ABA). كه همه اينها سرعت رشد را افزايش مي دهد. بعد از مقام سازي گياهان بايد همواره قبل از نشا كاري بطور كامل آب دريافت كنند. مقام سازي زياد گياهان انرژي ذخيره شده در آنها را خارج مي كند. درجه مقاوم سازي بايد با توجه به شرايط محيطي و مزرعه در نظر گرفته شود شرايط مطلوب نشا كاري و آماده سازي صحيح مزرعه نياز به مقاوم سازي را كاهش مي دهد.

 

آرايش شاخ و برگ و ريشه

آرايش شاخ و برگ وريشۀ نشا يك روش قديمي است كه عموماً بد تعبير شده است و تقريباً همواره زيان آور است. قصد مطلوب، كاهش از دست دادن آب و رطوبتي است كه توسط برگ ها تقاضا مي شود. در واقعيت منبعي از فتوسنتز (انرژي گياه) از بين مي رود. با اين حال، باقيماندۀ فتوسنتز براي رشد جوانه در دوباره سازي ريشه مصرف مي شود. در بعضي مواقع، آرايش شاخ و برگ، لازم و ضروري مي شود. هنگامي كه نشا كاري بايد به تأخير بيفتد، آرايش شاخ و برگ مي تواند انتخاب درست و لازمي براي نگهداري گياه تا زمان نشا كاري باشد.

 

آبياري نشاها

در نشا كاري بايد به يكي از دو صورت استفاده شود. يا بايد مزرعه فوراً قبل از نشا كاري آبياري شود و يا اينكه بايد، آب داخل سوراخ نشا كاري همراه با نشا ريخته شود. برقراري دوبارۀ نشا هنگامي كه آب در محيط اطراف ريشۀ نشا بكار برده مي شود؛ بهبود مي يابد. اين عمل، ذخيرۀ آب موقتي را فراهم مي كند و به ذرات خاك براي تماس نزديك تر با ريشه كمك مي كند. براي رشد ميانه گياه بايد يك لايه از خاك مزرعه براي جلوگيري از تلف شدن رطوبت استفاده شود.

آب دهي و قرار دهي نشا در عمق مناسب؛ برداشت نشا را درخشكي مزرعه بطور قابل توجهي كاهش مي دهد. سوراخ هاي نشا كاري بايد داراي اندازه و عمق مناسبي باشند تا بدون صدمه زدن به نشا؛ اجازۀ قرارگيري در سوراخ را به آن بدهد. خميدگي ريشه ها در طول نشا كاري (ريشۀJ شكل) مي تواند سبب برقراري آهسته تر نشا و كاهش زود رسي آن شود. نشا هاي با طول بلند سيستم ريشه، اغلب بايد در يك شيار كوچكتر از خود قرار داده شوند و با خاك پوشانده شوند. اين روش (ريشه هايL شكل) نسبت به قطع سيستم ريشه براي آسانتر شدن كاربرد آن ارجحيت دارد.

افزايش ناچيزي در عمق كاشت توسط يك داروي محرك رشد در بعضي از محصولات سبزيجات نشان داده مي شود. مقدار استاندارد عموماً در نشاي سيب زميني و فلفل (پائين اولين برگ كامل) رشد و عملكرد سريعتر را افزايش مي دهد.

 

محلول هاي كود دهي اوليه

محلول هاي رقيق از كودهاي محلول در آب معمولاً در زمان نشا كاري بمنظور تحريك رشد سريع استفاده مي شود. استفاده از آب اغلب بيشتر از مواد غذايي به گياه كمك مي كند. محلول هاي اوليه بصورت معمولي حاوي مقادير كم P, N و K و مقادير متنوعي از ريز مغذي ها مي باشد. استفاده از كودهاي كنستانتره در نشا كاري مي تواند به ريشه آسيب بزند و باعث استرس آب در نشا شود.

 

ضد تعرق

باقي ماندن درست تعادل آبي در نشا براي بقا و برقراري نشا در خاك مهم است. ضد تعرق مي تواند اتلاف آب را در سطح برگ ها بوسيلۀ بسته شدن روزنه ها يا ايجاد سد فيزيكي در برابر تلف شدن آب كاهش دهد. اگر شما از ضد تعرق استفاده نمائيد. آن ها را قبل از خارج كردن نشاها از درون سيني هايشان بكار بريد.

 

 

منبع : سايت علمی و پژوهشي آسمان--صفحه اینستاگرام ما را دنبال کنید
اين مطلب در تاريخ: جمعه 09 خرداد 1393 ساعت: 12:04 منتشر شده است
برچسب ها : استفاده از نشا در توليد سبزيجات,مقاله رایگان کشاورزی,

توليد گندم در ايران

با توليد 13 ميليون و 637 هزار و 53 تن گندم، توليد سرانه به ازاي هر ايراني،به 5/203 كيلوگرم رسيد.

كل توليد گندم تا امروز با احتساب دو ميليون و 500 هزار تن گندم خود مصرفي و بذري كشاورزان و مقدار 11ميليون و 137هزار و 53 تن خريد تضميني،به 13 ميليون و 637 هزار و 53 تن رسيده است كه به ازاي هر ايراني5/203 كيلوگرم گندم توليد شد. با توجه به آخرين آمار جمعيت كشور كه به 67 ميليون نفر رسيده است،با تقسيم كل گندم توليدي به تعداد جمعيت كشور،مقدار گندم توليد سرانه به دست خواهد آمد.

اين گزارش به نقل از پايگاه اطلاع رساني مجري طرح گندم وزارت جهاد كشاورزي حاكي است، خريد تضميني گندم تا 5 آبانماه 83 به 11 ميليون و 137 هزار و 53 تن رسيد.

خريد تضميني گندم از كشاورزان نسبت به مدت مشابه سال گذشته،26/9 درصد رشد نشانمي‌دهد.

به اين ترتيب با خريد بيش از 11 ميليون و 40 هزار تن، بنابر آمار وزارت بازرگاني،نياز گندم خوراكي كشور برطرف شد و بقيه گندم توليدي ذخيره يا در صنعت غذايي مانند ماكاروني،بيسكويت و كيك سازي استفاده مي‌شود.
بنابراين گزارش،پس از 45 سال اصلاحات ارضي، ايران در توليد گندم خودكفا شد. روز سه شنبه 5 آبانماه در سراسر كشور 3 هزار و 276 تن گندم بيش از نياز كشاورزان به نرخ تضميني كيلوگرمي 1700 ريال خريده شد.
پيش بيني مي شود؛ امسال 11 ميليون و 389 هزار تن گندم بيش از نياز كشاورزان خريده شود.

بنابراين گزارش،خريد تضميني گندم تا 4 آبانماه 82 ، مقدار 10 ميليون و 190 هزار و 285 تن بوده است.

براساس آمار خريد تضميني گندم از كشاورزان در سراسر كشور، تاكنون استان فارس با يك ميليون و 790 هزار و 500 تن رتبه اول،خراسان با يك ميليون و 135هزار و 600تن رتبه دوم ، خوزستان با يك ميليون 40 هزار و 681 تن رتبه سوم و استان گلستان با يك ميليون و 4 هزار و 200تن در رتبه چهارم قرار دارد.

براساس اين گزارش، استانهاي كرمانشاه 681 هزار و 109 تن، كردستان 626 هزار و 200 تن، آذربايجان غربي 607هزار و 450 تن، همدان 559 هزار و 460 تن، آذربايجان شرقي 482 هزار و 444 تن،لرستان 456 هزار تن، اردبيل 421 هزار و 500تن، مركزي 401 هزار و 725تن،اصفهان 366 هزار و 900 تن ،زنجان 243 هزار و 752 تن ،تهران 224 هزار و 26 تن، قزوين 191 هزار و 385تن، ايلام 124هزار و 7 تن،چهارمحال و بختياري 109هزارتن،كرمان 105 هزار و 245 تن، مازندران 100هزار و 700تن،سمنان 93 هزار و 150تن، بوشهر 65 هزار و 662 تن،كهگيلويه و بويراحمد 60 هزار و 300تن، قم 60 هزار و 475تن، هرمزگان 49 هزار و 383 تن، منطقه جيرفت و كهنوج 47 هزارتن، يزد 44 هزار و 870تن ، سيستان و بلوچستان 28 هزار و 523 تن و گيلان 12 هزار و 710تن رتبه‌هاي پنجم تا بيست و نهم خريد تصميني گندم را تشكيل مي‌دهند.

استان سيستان و بلوچستان با 42 درصد،همدان 39 درصد و زنجان با 38 درصد به ترتيب بيشترين افزايش، و مازندران با نرخ كاهش 19 درصدي،بيشترين كاهش را نسبت به سال پيش خود داشته است.

خودکفايی گندم در گذر زمان، ليلا لطفی، شرق

افزايش توليد گندم در سطح ۸/۱۰ ميليون تن، در سال های پيش از خشکسالی دولت سازندگی، شبهات زيادی را برای منتقدان از خودکفايی در گندم به جای گذاشته است و انديشه اقتصادی نبودن و ناپايداری توليد را از ديد آنها دامن زد. هر چند نظر وزارت جهاد کشاورزی ۱۸۰ درجه با آنها تفاوت دارد، اين بحث ها را مغرضانه و فعاليتش را کاملاً اقتصادی می داند. با اين حال آنچه در بين همه آنها مشترک است ضرورت اجرای طرح است. طرح از سال های برنامه اول با عنوان برنامه افزايش توليد گندم اجرا می شد. سال ۶۷ سال پايه برنامه بود و در آن سال پيش بينی شده بود توليد گندم از ۳/۴۵ ميليون تن با تحقق ۲/۱۰۷ درصد به ۵/۴۸ ميليون تن برسد. بدين ترتيب دولتمردان ايران می خواستند توليد گندم را به لحاظ اهميت سهم آن الگوی تغذيه خانوار و تامين بخش عظيم کالری و پروتئين تامين کنند. طبق آمار به طور تقريبی دولت به اين هدف رسيد. در سال اول برنامه _ ۱۳۶۸ _ توليد به ۰۱/۶ ميليون تن با احتساب ۵/۸۳ درصد رشد تحقق يافت. سال بعد از آن توليد با صد و يازده درصد رشد نسبت به سال پايه به ۰۱/۸ ميليون تن رسيد. رشدی که در تمام سال های برنامه معلول انبار سرمايه موسسه های تحقيقاتی و خدماتی، نظير موسسه اصلاح بذر، توزيع کود و سم و...، نيروهای ماهر، کم بودن نسبت سرمايه گذاری لازم برای حصول به يک واحد توليد ملی، سياست های قيمت گذاری و در نهايت شرايط آب و هوايی بود. بدين ترتيب سال های پايانی برنامه، سال های ۷۰ تا ۷۲ به ترتيب با رشد ۱۲۲ ، ۱۴۱ و ۶/۱۴۸ درصدی در توليد گندم نسبت به سال پايه روبه رو شديم. توليد در اين دوره ها به ۸/۸ ميليون تن، ۱/۱۰ ميليون تن و ۷/۱۰ ميليون تن رسيد. طبق گزارشات موجود اين رشد توليد با رشد عملکرد گندم آبی از ۲۰۹۷ کيلوگرم _ در سال پايه ۶۷ _ به ۲۷۷۷ کيلوگرم _ در سال ۷۲ _ و رشد گندم ديم از ۷۶۳ کيلوگرم به ۹۴۷ کيلوگرم همراه بود. بدين ترتيب عيسی کلانتری _ وزير سابق کشاورزی _ با اين برنامه از چهار وزير پيشين کشاورزی کشور پس از انقلاب جلو افتاد. توانست درصد واردات را در آن سال ها کاهش دهد. در نتيجه برای بهبود اجرای برنامه گندم تصميم گرفت افزايش توليد گندم را اين بار با ملاحظات اجتماعی، زيست محيطی و اقتصادی دنبال کند. پس برنامه دوم طرح محوری گندم تنظيم شد. در اين برنامه پيش بينی شده بود ۸/۶۳ ميليون تن گندم مدت ۵ سال به دست بيايد. اما اين طرح به دليل تداوم سه سال خشکسالی و عدم تامين و تحقق امکانات پيش بينی شده اعتباری، تسهيلاتی و تدارکاتی تحقق پيدا نکرد. بر همين مبنا سال ۷۴ توليد با ۱۰۳ درصد رشد نسبت به سال پايه به ۲/۱۱ ميليون تن رسيد. سال های ۷۶-۷۵ توليد در سطح ۱۰ ميليون تن بود، اما در سال ۷۷ توليد با رشدی حدود ۱۱۰ درصد به ۹۵/۱۱ ميليون تن رسيد، ولی مجدداً با شدت يافتن خشکسالی توليد تا سطح ۶/۸ ميليون تن نزول کرد. طرح در دوره دوم نه تنها افزايش توليد گندم را در پی نداشت، بلکه سير واردات آن شديد شد. سرانه واردات از ۸/۳۹ کيلوگرم در سال پايه ۷۳ به ۸/۶۰ کيلوگرم در سال اول و به ۵/۶۳ کيلوگرم در سال دوم رسيد، سال سوم _ ۱۳۷۶ _ با تشديد خشکسالی سرانه واردات تا سطح ۴/۹۷ کيلوگرم افزايش يافت اما سال بعد اين رقم تا ۵۶ کيلوگرم تنزل يافت. با اين حال اين سطح ۵۶ کيلوگرم نسبت به سال پايانی برنامه اول نيز بيشتر بود. سال ۷۲ ميزان سرانه واردات گندم ۱/۴۳ کيلوگرم بود که نسبت به سال ۶۷ کاهش يافته بود. در اين دوره به استثنای سال ۶۸ که سرانه واردات ۸/۱۰۲ کيلوگرم بود، مابقی سال ها ميانگين وارداتش پايين بود. با اين حال رشد فزاينده جمعيت و افزايش سرانه مصرف اجرای برنامه را توجيه می کرد به طوری که مرکز آمار ايران سرانه مصرف را طی سال های ۶۷ تا ۷۷ متوسط رشد سالانه حدود ۶/۲ درصد مطرح می کند.ضمن اينکه اقتصاددانان دانشگاه شهيد بهشتی در ارزيابی اقتصادی آن مطرح کردند: نرخ رسمی ارز، در طی سال های اجرای طرح در بالاترين حد توسط دولت (۱۷۵۰) ريال تعيين شده و از طرفی دامنه مناسب برای کشش قيمت عرضه گندم بين ۵/۰ تا يک است در نتيجه نرخ بازده طرح محوری گندم آبی بين ۲۵۸۴ تا ۲۸۲۶ درصد و نسبت ارزش حال خالص منافع به ارزش حال هزينه های آن به ۱/۲۵ تا ۴/۲۷ برابر قرار دارد.
• برنامه سوم

با آشکار شدن مزيت های سياسی و اقتصادی طرح محوری گندم، طرح خودکفايی گندم بعد از ادغام جهاد و کشاورزی براساس نامه شماره ۳۶۵۵ وزير جهاد کشاورزی در تاريخ ۲۱ خرداد ۸۱ تنظيم شد و از ۱ تير ۸۱ اجرا شد. اما اين بار اجرای اين طرح به ظن منتقدان بدون مزيت تلقی شد. در حالی که يکی از جنبه های مهم توليد گندم، ارتباط تنگاتنگ آن با استقلال سياسی و امنيت ملی است. کشورهای آمريکا، کانادا، استراليا، اروپا و متحدان آنها در سطح بين المللی عمده توليد و صادرات گندم دنيا را در اختيار دارند. کشور آمريکا به دليل اهميت استراتژيک محصول گندم در معاملات جهانی گندم، توليدی زارعين خود را به قيمت های گران از آنها خريداری می کند تا به توليد گندم ادامه دهند. در سال ۲۰۰۲ آمريکا هر تن گندم توليدی خود را ۶/۱۱۵ دلار ارزان تر از هزينه شده تمام صادر کرد. هزينه توليد هر کيلوگرم گندم ايران در سال ۱۳۸۱ به طور متوسط در سطح کشور حدود ۸۵۵ ريال بوده و دولت برای حمايت از کشاورزان آن را به قيمت تضمينی ۱۳۰۰ ريال خريداری نموده است. اين در حالی است که هزينه توليد زارعين گندمکار در کشوری مانند آمريکا که از توليدکنندگان عمده گندم در جهان بوده و دارای تکنولوژی مدرن می باشد، در سال ۱۳۸۱ از قرار هر تن ۵۹/۲۳۱ دلار در سر مزرعه و ۲/۲۶۶ دلار با احتساب ساير هزينه ها بوده است. حال اگر قيمت دلار در سال ۱۳۸۱ را معادل ۸۰۰۰ ريال در نظر بگيريم، هزينه توليد هر کيلوگرم گندم آمريکا در مزرعه ۱۸۵۳ ريال و با احتساب کل هزينه ها معادل ۲۱۲۹ ريال خواهد شد، به عبارت ديگر هزينه توليد گندم در آمريکا نسبت به ايران در مزرعه ۱۶/۲ و در مجموع بيش از ۵/۲ برابر بوده که نشان دهنده مزيت اقتصادی توليد گندم در ايران است.

• جو –گندم

در دوران اجرای طرح يکی از مهم ترين شبهات افزايش سطح زير کشت گندم و کاهش سطح زيرکشت جو بود. مقايسه سطح زير کشت گندم و جو طی ۴ دهه گذشته در کشور حاکی است که از سال ۱۳۴۰ هجری شمسی تا ۱۳۶۰ بين ۴ تا ۵ ميليون هکتار اراضی کشاورزی کشور زير کشت محصول گندم قرار داشته است که اين عدد برای محصول جو بين ۴/۱ تا ۵/۱ ميليون هکتار متغير بوده است. در سال ۱۳۶۰ هجری شمسی سطح زير کشت گندم به بيش از ۲/۶ ميليون هکتار و سطح زير کشت جو به ۴/۲ ميليون هکتار رسيده است که طی دهه ۶۰ تقريباً اين سطوح زير کشت برای هر دو محصول تغيير محسوسی نداشته و ثابت مانده است. در ابتدای دهه هفتاد و از سال ۱۳۷۱ سطح زير کشت گندم به بيش از ۶/۶ ميليون هکتار و سطح زير کشت جو به ۱/۲ ميليون هکتار بالغ شده ولی در سال ۱۳۷۸ سطح زير کشت هر دو محصول- احتمالاً به دليل وقوع خشکسالی - دچار کاهش قابل توجه در حد تقريباً ۳۰ درصد برای گندم و ۳۳ درصد برای جو بوده است که البته سطوح زير کشت آبی هر دو محصول تقريباً ثابت مانده است. (کاهش کمتر از ۱۰۰ هزار هکتار) در سال ۱۳۷۹ با افزايش مجدد سطح زير کشت گندم به رقم بالای ۵ ميليون هکتار در کشور رسيده و آخرين آمار سطح زير کشت سال ۸۱ را بالغ بر ۳/۶ ميليون هکتار اعلام نموده است که اين وضعيت برای سطح زير کشت جو نيز حادث شده و سطح زير کشت اين محصول را در سال ۸۱ به حدود ۷/۱ ميليون هکتار و در سال ۸۲ به ۶/۱ ميليون هکتار رسانده است. بنابراين طی حداقل بيش از دو دهه از سال ۱۳۶۰ تا ۱۳۸۲ سطح زير کشت گندم تقريباً ثابت مانده (تغييرات در حدود ۲۰۰ هزار هکتار). اين در حالی است که متوسط مقدار توليد گندم کشور طی همين مدت از رقم ۷/۵ ميليون تن در سال ۱۳۶۰ به بيش از ۵/۱۳ ميليون تن در سال ۸۲ افزايش يافته و متوسط عملکرد توليد اين محصول از ۱۶۹۵ کيلوگرم گندم آبی و ۵۸۸ کيلوگرم گندم ديم در سال ۱۳۶۰ به ۳۶۶۹ و ۱۱۸۴ کيلوگرم گندم آبی و گندم ديم در سال ۸۲ رسيده است. همچنين ميزان توليد جو در کشور از حدود ۲ ميليون تن در سال ۱۳۶۰ به ۱/۳ ميليون تن در سال ۸۱ و ۹/۲ ميليون تن در سال ۸۲ بالغ شده که متوسط عملکرد آن نيز از ۱۶۹۳ کيلوگرم در کشت آبی و ۵۶۹ کيلوگرم در کشت ديم در سال ۱۳۶۰ به رقم ۳۱۱۲ و ۱۰۵۳ کيلوگرم به ترتيب در کشت آبی و ديم در سال ۱۳۸۱ و ۱۹۹۸ و ۹۲۱ کيلوگرم در سال ۱۳۸۲ افزايش يافته است. آخرين آمار موجود حاکی است سطح زير کشت گندم در سال جاری ۲۴/۶ ميليون هکتار و سطح زير کشت جو ۵/۱ ميليون هکتار است.

•خريد تمام ذخاير گندم

در کنار بحث های هميشگی طی سال های اخير مطرح می شود کشاورزان ايرانی ميزان خود مصرفی محصول گندم را کاهش داده و تمام ذخيره گندم توليدی را نيز به دولت می فروشند. اين در حالی است که هر ساله شورای اقتصاد ميزان گندم مورد نياز کشور برای مصرف را اعلام کرده و به تناسب رشد جمعيت کشور درصدی به آن می افزايد. طی ۲۹ سال ۸۲-۱۳۵۴ مقدار خريد گندم توسط دولت در کل کشور از ۲۶۵۰۴ تن به ۳/۱۰ ميليون تن رسيده است. بيشترين و کمترين مقدار خريد اين محصول نيز در همين دو سال صورت گرفته است. يعنی به تناسب افزايش جمعيت کشور نسبت به سال پايه (۱۳۵۴) و افزايش توليد، ميزان خريد نيز سير صعودی داشته است. در نتيجه ميانگين خريد گندم کشور در سه دهه اخير افزايش يافته و از ۵۲۰ هزار تن در دهه ۱۳۵۰ به يک ميليون و ۴۷۱ هزار تن در دهه ۱۳۶۰ و ۴ ميليون و ۸۲۶ هزار تن در دهه ۱۳۷۰ و بالاخره ۷ ميليون و ۱۴۵ هزار تن در سه سال اول دهه ۱۳۸۰ رسيده و متوسط کل ۲۹ سال مورد بررسی سالانه سه ميليون و ۱۲۹ هزار تن بوده است.

• افزايش قيمت خريد گندم توسط دولت

افزايش بی تناسب قيمت خريد گندم مازاد بر مصرف کشاورزان توسط دولت است. يکی ديگر از بحث های محوری طرح گندم است. بررسی اقتصادی خريد گندم حاکی است چنانچه دولت قصد داشته باشد گندم مازاد بر مصرف کشاورزان داخلی را بر مبنای بهای تمام شده خريد گندم خارجی محاسبه و پرداخته نمايد بايد برای هر کيلوگرم گندم در سال جاری رقم ۲۵۳۲ ريال را پرداخت نمايد. اين در حالی است که رقم ياد شده بر مبنای مبادله داخلی بخش کشاورزی به ۲۱۹۵ ريال محدود خواهد شد. اما در سومين شکل و براساس روند قيمت وارداتی گندم ۲۰۱۶ ريال به دست خواهد آمد و در نهايت براساس گزينه هزينه های توليد گندم مبلغ ۱۸۱۲ ريال حاصل خواهد شد. بر اين مبنا ميانگين چهار عدد فوق مبلغ ۲۱۴۰ ريال توسط مجری طرح گندم پيش بينی شده است که به دلايل متعددی مورد توافق قرار نگرفته است. اين در حالی است که طی سال جاری قيمت خريد گندم داخلی از قرار هر کيلو ۱۷۰۰ ريال تعيين و پرداخت می شود که فاصله قابل توجهی با قيمت کارشناسی آن دارد. حال با اين وصف چگونه می توان ادعا نمود که قيمت خريد گندم مازاد بر مصرف کشاورزان بدون تناسب افزايش يافته و اين امر را موجب افزايش توليد گندم در کشور دانست. در دوره های پيش طرح های محوری افزايش توليد گندم آبی از نظر اقتصادی و نرخ مبادله دارای توجيهات کافی و از بازدهی بسيار بالا برخوردار بوده ليکن، سياست قيمت گذاری حاکم بر اين محصول مهم و استراتژيک طی سال های مختلف و با حفظ يارانه نان، تاثيری بسيار بر افزايش توليد آن دارد. برقراری قيمت مناسبت و مطلوب برای گندم زمينه های مساعد را برای تخصيص بهينه منابع و شيوه های مدرن توليد فراهم می نمايد. اما براساس نتايج تحقيقات موجود نسبت به شاخص قيمت تضمينی گندم به شاخص کل بهای عمده فروشی کالاها (رابطه مبادله اين محصول) از رقم ۰۲/۱ در سال ۷۰ به ۸۹/۰ در سال ۷۱ تنزل کرده است. در سال ۱۳۷۲ با تعديل قيمت تضمينی شاخص فوق به سطح ۰۶/۱ افزايش يافت. از سال ۱۳۷۳ تا ۱۳۷۵ با عدم قبول قيمت های پيشنهادی وزارت کشاورزی اين نسبت مجدداً کاهش و به ۶۸/۰ رسيد. به طور کلی قيمت واقعی گندم براساس شاخص کلی از ۱۰۲ ريال در سال ۱۳۷۰ به رقم ۸۰ ريال در سال ۱۳۷۸ تنزل کرده است. مطالعات وزارت کشاورزی نشان می دهد که نرخ حمايت موثر از محصول گندم در سال ۱۳۷۸ حدود ۶۳/۰ بوده که نشان از پرداخت ۳۷ درصد ماليات پنهان توسط توليد کننده است. اين در حالی است که در سال های اخير يارانه اختصاص يافته به توليد و صادرات گندم در آمريکا، کانادا و ژاپن و همچنين کشور های اروپايی بيش از ۵۰ درصد قيمت بازار بوده است.

 

 

منبع : سايت علمی و پژوهشي آسمان--صفحه اینستاگرام ما را دنبال کنید
اين مطلب در تاريخ: جمعه 09 خرداد 1393 ساعت: 12:02 منتشر شده است
برچسب ها : تحقیق درباره تولید گندم در ایران,مقاله درباره تولید گندم در ایران,

آموزش پرورش خیار گلخانه ای(درختی)

اسکلت بخشی از گلخانه است که پوشش پلاستیکی یا شیشه ای را نگه میدارد. اسکلت گلخانهباید محکم و سبک بود و در عین حال ارزان و با دوام باشد و تا حد امکان سایه کمتریداشته باشد. در حال حاضر اسکلت گلاخنه را بیشتر با آهن گالوانیزه و یا آلومینیم میسازند و در بعضی موارد از چوب هم استفاده میشود که هم ارزانتر است و هم ساخت آنآسانتر است، ولی این اسکلتها زود می پوسند و در ضمن برای استحکام بیشتر باید ازقطعات چوبی ضخیمتری استفاده کرد که این امر سبب کاهش نفوذ نور آفتاب بداخل گلخانهمی گردد.

در حال حاضر دو نوع گلخانه رواج دارد:

 1- گلخانه دو طرفه   2- گلخانه کوآنست

در گلخانه های دو طرفه دیوارهای جانبی عمودی هستند و سقف آنها حالت مثلثی دارد. در گلخانه کوآنست از کمانهای لوله ای یا چوبی (بیشتر لوله های فولادی) استفاده می شود در این روش کمانها را که دارای قوسی حدود 180° هستند بموازات هم و بفواصل مشخص (1.5-3.5 ^m) در زمین فرو می کنند و کمانها بوسیله تیرهای افقی که در امتداد طولی گلخانه قرار دارند بهم اتصال می یابند و مستحکم می شوند. فاصله تیرهای افقی که بطور موازی در روی کمانها قرار گرفته و اولین کمان را به آخرین کمان وصل می کنند، 100-150 ^cm است. به این ترتیب یک فضای درونی بزرگ و واحد بوجود می آید. برای پوشاندن گلخانه کوآنست معمولاً از پلاستیک استفاده می کنند. بدین منظور در فواصل بین لوله های افقی و بفاصله 25-30^cm سیمهای گالوانیزه به موازات لوله های افقی نصب می کنند که برای پوشش پلاستیکی سطح مناسبی بوجود می آورند و پس از پوشاندن گلخانه با پلاستیک تعدادی از همین سیمها روی پوشش پلاستیکی نصب می شوند تا پوشش گلخانه مستحکم تر شود.

در هنگام ساخت گلخانه باید نکات زیر را در نظر گرفت:

1. اگر سطح گلخانه خیلی وسیع باشد کنترل درجه حرارت و تهویه آن مشکل می باشد. لذا بهتر است سطح کشت در واحدهای کوچک و جداگانه 300-500 ^m2 تفسیم شود.

 2.   ارتفاع داربستی که بوته های خیار به آن بسته می شود حدود^m 2 است. بنابراین ارتفاع دیواره های جانبی گلخانه باید حداقل 2 ^m باشد

3.   شیب سقف باید به اندازه ای باشد که استحکام کافی داشته باشد و آب باران و برف را روی خود نگه ندارد. از طرفی اگر ارتفاع خیلی باشد فضای اضافه گلخانه بیشتر شده و هزینه گرم کردن آن افزایش می یابد. لذا شیب را باید حدود 25-30% گرفت. البته در گلخانه کوآنست بدلیل انحنای سقف این مشکل تا حدود زیادی رفع می شود.

 

4.  در بعضی مواقع لازم است که هوای گلخانه را خارج کنیم و چون هوای گرم سبک است و معمولاً زیر سقف می ایستد بهتر است در سقف گلخانه دریچه هایی تعبیه شود که در مواقع لازم این دریچه ها باز شده و هوای گرم خارج شود. در گلخانه های کوآنست باز و بسته کردن این دریچه ها مشکل است. لذا در دیواره های جانبی گلخانه و به فاصله 1-1.5 ^m از سطح زمین دریچه هایی را جاسازی می کنند و در مواقع لزوم آنها را باز می کنند. در ضمن در دو انتهای گلخانه و در نزدیکی سقف دو پنکه (فن) قرار می دهند که هوای گرم زیر سقف را خارج کنند.

 5.   برای اینکه در هنگام ورود به گلخانه با باز کردن در ورودی هوای گلخانه بطور ناگهانی عوض نشود بعد از در ورودی یک اتاقک کوچک تعبیه می شود که ابتدا وارد این اتاقک می شویم و سپس به در اصلی گلخانه می رسیم و با باز کردن آن وارد فضای گلخانه می شویم.

6.   در محاسبات گلخانه ها معمولاً وزن برف را در نظر نمی گیرند. چون برف در اثر گرمای گلخانه آب می شود. ولی در مناطقی که خطر ریزش برف سنگین وجود دارد باید پس از بارش گلخانه را گرم کنیم این برف سریعاً آب شود. در غیر اینصورت و بخصوص در گلخانه های دوطرفه خطر خوابیدن سقف وجود دارد.

7. معمولاً گلخانه های دو طرفه که دارای دیواره های جانبی عمودی هستند در برابر باد به شکل مانع عمل می کنند و لذا بادهای شدید به آن خسارت میزنند. ولی گلخانه های کوآنست به دلیل قوسی شکل بودن جریان باد را ملایم می کنند. به علاوه گلخانه های کوآنست به دلیل انحنایی که دارند برف و باران را روی خود نگه نمی دارند و آب را به راحتی جاری می کنند. لذا در بیشتر نقاط جهان استفاده از گلخانه های کوآنست عمومیت بیشتری یافته است.

 خاک مناسب برای خیار درختی:

خاک مورد استفاده در گلخانه های کشت خیار بایستی دارای بافت سبک (Sandyloam) بوده و از نفوذپذیری خوبی برخوردار باشد. این نوع خاک هر چه از نظر داشتن هوموس تقویت گردد کاشت خیار در آن دارای عملکرد بهتری خواهد بود. تقویت خاکهای سبک را می توان با کودهای حیوانی تامین نمود.

اگر خاک قابل استفاده کمی سنگین باشد می توان با اضافه کردن مقداری شن شسته عاری از آهک و گچ به همراه کمپوست بطوریکه از نظر مصرف میزان مورد نیاز جنبه اقتصادی جنبه اقتصادی داشته باشد آنرا اصلاح نمود. همچنین در صورت نفوذپذیری کم آب یا زه دار بودن خاک می توان از لوله های مشبک  پلی اتیلن و نصب در زیر پشته های خاک نیز استفاده نمود. این روش میتواند زهکشی لازم را برای خاک تامین نماید. خاکهای نسبتاً سنگین و یا خاکهایی که  دارای نمک زیاد باشند اصلاً مناسب نمی باشند زیرا تهویه، آبشویی و ضدعفونی اینگونه خاکها بسیار مشکل می باشد و مطمئناً به رشد ریشه نیز صدمه می زند.

تجربه خیارکاری در خاکهای سبک بیابانی (سرخه) که املاح آهکی و گچی در حداقل باشد و درصد شن آن بیش از 50% باشد نشان داده است که اینگونه خاکها بهترین بسترها بوده و در آن محصول خوبی تولید شده است. در انتخاب بسترهای خاکی چنانچه بستر زیرین (بیش از عمق 25 ^cm) آنها سخت و غیرقابل نفوذ باشد بایشتی با استفاده از زیرشکنهای مناسب این لایه شکسته شود و یا از کاشت خیار صرفنظر نمود.

PH مناسب بستر خاکی6.5-7.5  و EC کمتر از 3000µmos/cm (3 دسی زیمنز بر متر) می باشد. قابلیت جذب عناصر به وسیله PH بستر محیط ریشه تعیین و مشخص می شود. در PH پائین نسبت عناصر قابل جذب و محلول آهن، منگنز و آلومنیوم بیشتر بوده و در نتیجه همه آنها باعث تثبیت و غیر قابل استفاده شدن فسفر می شود.همچنین میزان کلسیم، منیزیم، گوگرد و ملیبدن قابل استفاده نیز در PH پائین کاهش می یابد. از طرفی مقدار فسفر، آهن، منگنز، روی، مس و بر در PH بالا محدود می شود.

سایر بسترها:

بسترهای خاکی همراه با مواد دیگر: اینگونه بسترها توده هایی از کاه و کلش و پیت، کمپوست و از این قبیل می باشند که روی پشته ها قرار می گیرند و یا با خاک پشته ها مخلوط می گردند. در این بسترها ریشه ها به خوبی توسعه  پیدا می کنند و گرمای محیط ریشه و Co₂ لازم نیز به میزان کافی تولید میگردد. ازجمله این بسترها کاه پوسیده روی پشته ها است.

در اینگونه بسترها هر ردیف آن بوسیله بسته های کاه پرس شده پوشیده میشود. بدین طریق که پهنای بسته ها روی زمین و عرض آنها در امتداد یکدیگر قرار گرفته باشند. در هر 1000 ^m2 حدود 10 Ton کاه و به تعداد 560 بسته کاه 18 Kg مصرف می گردد. برای آماده سازی اینگونه بسترها برای هر بسته حدود 30 Lit آب مورد نیاز است. کودهای شیمیایی مورد نیاز برای هر کیلو کاه مجموعه ای از کودهای زیر است که بطور یکنواخت روی توده کاهها پخش میشوند.

7gr نیترات آمونیوم 26% + 7gr آهک

7gr سوپر فسفات تریبل

7gr نیترات پتاسیم

4.5gr سولفات منیزیم

آنگاه در چند نوبت و به میزان 2-3 Lit برای هر بسته روی آنها به آهستگی آبیاری شود. در این زمان دمای گلخانه نبایستی از 15^°c پائینتر رود. با این وصف بعد از مدتی دمای توده کاه به 38^°c می رسد. در این روش استفاده از کاه گندم برای واریته های خیار طولانی رشد و کاه جو بای خیارهای با طول رشد کوتاه استفاده می شود.

بسترهای آبکشت: بسترهایی که صرفاً از محلول مواد غذایی کامل استفاده میشود و نیازی به خاک نمیباشد و فقط از نگهدارندهای واسطه ای مثل بسته های حاوی پشم سنگ و یا پیت خالص و یا ماسه و شن شسته که روی بتن تعبیه شده اند می توان استفاده نمود. در این سیستم ها هزینه های ضدعفونی قابل توجه نمی باشد ولی تأمین انواع مواد غذایی مورد نیاز بطور مداوم نیاز به اصلاح و کنترل دارد، ضمن اینکه نگهداری بوته در این گونه بسترهای سست باعث افزایش هزینه ها می گردد. در این روش ریشه ها به خوبی توسعه پیدا نمی کنند و گرمای لازم و Co₂ مورد نیاز در محیط ریشه نیز بوجود نمی آید.

 مشخصات بوتانیکی خیار:

خیار گیاهی است از گیاهان گلدار، از رده دولپه ای ها، از گیاهان یکساله جالیزی، از خانواده کدوئیان(Cucurbithacae) و از جنس Cucurbita با نام علمی(Cucumissativus). ریشه ان نسبتاً سطحی است و برای کاشت آن باید خاک سطح الارض کاملاً آماده و غنی از مواد غذایی باشد. ریشه آن یکساله و گاهی هم دائمی است. ساقه آن علفی و به رنگ سبز روشن، آبدار و دارای پوست نازک و کرکهای ریزی است که از ساقه منشعب می شوند. طول بوته خیار با توجه به هرسی که انجام می شود مکن است به بیش از 6 ^m برسد که نگهداری بوته ها در گلخانه بوسیله پیچاندن آن به دور نخهای ضخیم و همچنین پیچیده شدن پیچکها به دور نخها که نگهداری بوته ها را محکم می نماید امکانپذیر است. در واریته های معمولی برگها نسبتاً کوچک در واریته های بکرزا یا پارتنوکارپیک برگها بزرگتر، پنجه ای شکل و به رنگ سبز روشن بوده و بریدگی های کم عمق، برگ را به پنج قسمت یا Lobe که غالباً به شکل مثلث هستند، تقسیم می کند. دمبرگ آن بلند، آبدار، قطور، و رگبرگها مشخص و روشنتر از خود برگ هستند. میوه خیار از لحاظ گیاهشناسی شفت بشمار میرود یعنی میوه ای است گوشتی که برون بر آن نازک، میانبر آن گوشتی و خوراکی و درون بر آن غشائی و سخت است.

رشد رویشی ریشه این گیاه در مقایسه با اندامهای هوایی آن بسیار ضعیفتر میباشد ولی در محل یقه و حتی قسمتهایی از ساقه که با خاک تماس حاصل مینمایند ریشه های نابجا تولید می کند، همچنین ریشه ها بیشتر در قسمتهای قابل تهویه سطح خاک رشد کرده و انتشار می یابند که در این رابطه ضرورت تهیه یک بستر تقریباً سبک از نظر بافت خاک و قابل تهویه معلوم می گردد.

محل پیدایش میوه روی ساقه دو حالت دارد:

1.     خیارهایی که روی ساقه اصلی و در زاویه برگها تولید می شوند.

خیارهایی که روی ساقه فرعی تولید می شوند که دراینصورت ساقه های جانبی به هرس منظم احتیاج دارند.

مشخصات بذر خیار گلخانه ای[1]:

برای پرورش خیار در گلخانه صرفاً باید از بذور پارتنوکارپیک استفاده کرد و از کاشت بذور معمولی در گلخانه اجتناب کرد. لازم به ذکر می باشد که پارتنوکارپیکی عبارت است از تشکیل و رشد میوه بدون تلقیح تخمکها. این پدیده به نحوی گسترده در سبزیجات خانواده کدوئیان بخصوص خیار بروز میکند. در واریته های معمولی گلهای نر و ماده جدا از هم بوده و گلهای نر زودتر از گلهای ماده ظاهر می گردند. ولی در عوض واریته های پارتنوکارپیک گل نر وجود نداشته و گلهای ماده بدون عمل گرده افشانی و لقاح تولید میوه میکند.

در این نوع خیار نیازی به گرده افشانی نیست و میوه بصورت پارتنوکارپیک تشکیل می شود، لذا چنانچه حشراتی از بیرون گلخانه گرده گل بوته دیگر خیارهای هوایی را به روی گل ماده بوته خیار داخل گلخانه بنشانند خیار تولیدی از کیفیت ظاهری پائین تر برخوردار خواهد بود.

در بعضی از واریته های خیار داربستی طول میوه ممکن تا 50 ^cm برسد که با توجه به ذائقه و بازارپسندی مصرف کنندگان ایرانی هم اکنون واریته هایی کشت می گردد که طول میوه آنها حداکثر به 30 ^cm برسد.

میوه این نوع خیار دارای پوستی خوراکی، بدون تخم و بدون ایجاد نفخ میباشد. بذر خیار گلخانه ای معمولاً با روشهای علمی و بسیار پرهزینه ژنتیکی تولید می شود و به همین دلیل قیمت آن بسیار گران بوده و بصورت عددی بفروش می رسد. این بذرها در هوای آزاد بخوبی نمی تواند بخوبی گلخانه میوه تولید کند زیرا در اثر تلقیح با گرده سایر ارقام، تولیدی یکنواخت نداشته و میوه آن از شکل اصلی خود خارج شده و بدفرم و بدشکل می شود.

خیار پارتنوکارپیک دارای ارقام متعددی است که بسیاری از آنها فاقد شکل و رنگ و اندازه مورد پسند بازار ایران است. بنابراین از بین واریته های  متعددی که به بازار عرضه می شوند باید انواعی را که برای کاشت در ایران مناسبند انتخاب نمود. واریته هایی از قبیل دومینوس جی.آر.اس[2]، دومینوس جی.آر.اچ[3]، هیلارس [4]9811، سینا، بیلانکو، خیار دولاب و خیار اصفهان در ایران نتایج چشمگیر و مرغوبیت بی سابقه ای نشان داده اند. چند واریته از خیارهای بلند اروپایی مانند سندرا[5] نیز در ایران آزمایش شده که طول آنها به 35-40 ^cm میرسد. اگرچه بذر پارتنوکارپیک بسیار گران بوده و هزینه کاشت و نگهداری نسبتاً بالایی دارد ولی با توجه به عملکرد بالا و قیمت گران خیار گلخانه ای، نه تنها این هزینه ها جبران می شوند بلکه سود سرشاری هم نصیب تولید کنندگان می گردد.

برای انتخاب بذر خیار درختی بهتر است از بذرهایی استفاده گردد که بیش از 6 ماه از تولید آنها گذشته باشد زیرا بذر خیار دوره خواب کوتاهی دارد که در آن ایام ممکن است جوانه نزند، ضمن اینکه گذشت بیش از دو سال نیز از نظر قوه نامیه مناسب نمی باشد.

تلخی موجود در میوه های خیار در اثر ماده ای بنام کوکوربیتاسین که در ته آنها وجود دارد و در ریشه ساخته می شود اما در خیارهای هیبرید گلخانه ای دیده نشده و یا خیلی به ندرت اتفاق افتاده است. 

دانیتو بذری تک گل و رویال بذری چند گل است که قابل کاشت در اکثر فصول سال است.

 نسیم فقط برای کاشت در تابستان و مناطق گرم کشور مثل یزد قابل استفاده است این بذر بذری پر گل و کم برگ است.

مراحل مختلف کشت خیار درختی:

 تهیه زمین:

تهیه زمین به نجو مطلوب برای کشت بذر اهمیت دارد. زمین خیار باید با شخم عمیق برگردانده شود و همانطوریکه در مبحث کوددهی قبل از کاشت توضیح داده شد با کودهای لازم تقویت شود.

بوته های خیار را می توان یک ردیفه و یا دو ردیفه کاشت ولی کشت دو ردیفه متداول تر است. فواصل بین ردیفها و بوته ها به عوامل زیادی از قبیل عرض گلخانه، محل تیرکها و ستونها و... بستگی دارد. ولی در نهایت باید فواصل را طوری تنظیم کرد که تراکم در واحد سطح از حد معینی تجاوز نکند در غیراینصورت بروز انواع بیماریها و کمبودها در اثر انبوه بودن شاخ و برگ اجتناب ناپذیر است. چراکه با افزایش شاخ و برگ، دریافت نور برای تمام بوته ها یکسان نخواهد بود. معمولاً فواصل را طوری تعیین می کنند که تراکم متوسط بوته ها 2.5-3 بوته در متر مربع باشد. البته خیارهای بلند اروپایی حدود 1.5-2 بوته در متر مربع هم کافی است.

فواصل کاشت:                                     

فواصل کاشت در سیستم آبیاری جوی و پشته: عرض جوی 40-50^cm و عرض پشته حدود 100^cm است. بوته ها در دو طرف جوی و 5^cm دورتر از لبه جوی کشت می شوند.

با توجه به فواصل گفته شده، فاصله ردیفها در دو طرف جوی 50-60^cm و در دو طرف پشته 90^cm خواهد بود. فاصله بوته ها در روی هر ردیف 40^cm میباشد.

باید دقت کرد که فاصله ردیفها در دو طرف پشته ها از 90 ^cm کمتر نشود. زیرا در غیر اینصورت نور کافی به بوته ها نمی رسد و رفت و آمد مشکل میشود.

 فواصل کاشت در سیستم آبیاری قطره ای: در آبیاری قطره ای جوی وجود ندارد و بجای آن یک لوله پلاستیکی که در فواصل معینی دارای سوراخ می باشد برای آبیاری استفاده می شود. ردیفهای خیار در دو طرف لوله آبیاری قطره ای بفاصله 50-60 ^cm کاشته میشوند و از این دو ردیف تا دو ردیف بعدی90^cm فاصله منظور می شود. در آبیاری قطره ای بجای جوی از یک نوار برجسته خاک که سطح آن حدود 6-10 ^cm از سطح پشته بالاتر است ایجد می شود و لوله آبیاری در وسط این نوار خاک قرار می گیرد. عرض نوار خاک برجسته حدود 70 ^cm است و بوته ها از هر طرف 10 ^cm داخل نوار گذاشته میشوند.

البته فواصل گفته شده همیشه ثابت نیستند و در نقاط مختلف بنابر نظر کارشناسان و تولید کنندگان ممکن است تغییراتی داشته باشند. اکثراً تصور میشود که هر چه تعداد بوته خیار در واحد سطح بیشتر باشد میزان محصول نیز به همان نسبت افزایش می یابد. البته این رابطه تا حد معینی درست است ولی همانطوریکه قبلاً هم گفته شد چنانچه تعداد بوته ها از حد مطلوب بیشتر شود انبوهی شاخ و برگ مانع رسیدن نور شده و موجب کاهش کیفیت میوه و توسعه بیماریها می گردد و در ضمن در مقدار برداشت نیز تأثیر می گذارد.

در کشت پائیزه که به علت در پیش بودن سرما رشد بوته نسبتاً محدود است توصیه می شود که تراکم بوته را 10% بیشتر می گیرند و در کشت بهاره که هوا رو به گرمی می رود و بوته ها رشد بهتری دارند تراکم مناسب 10% کمتر از حد متوسط می باشد.

پوشش خاک:

در آبیاری قطره ای روی خاک را با یک لایه پلاستیک (پلی اتیلن) می پوشانند و دو طرف نوار پلاستیک را حدود 10 ^cm زیر خاک می کنند. سپس در محل کاشت بذر روی پلاستیک یک بریدگی مثلثی شکل ایجاد کرده بذر را زیر بریدگی می کارند. بوته خیار بعد از سبز شدن از محل بریدگی پلاستیک خارج می شود و بقیه قسمتهای خاک زیر پوشش پلاستیک محفوظ می ماند.

پوشش پلاستیک شفاف معمولی باعث حفظ رطوبت و حرارت خاک می شود. در شرایط عادی درجه حرارت خاک زیر پوشش بطور متوسط 4-5°^c از خاک بدون پوشش بیشتر است. در نتیجه ریشه ها بهتر رشد کرده و نمو خیار تسریع می کنند.درصورتیکه از نوار پلاستیک مشکی یا قهوه ای رنگ برای پوشش   پشته ها استفاده شود از رشد علفهای هرز نیز جلوگیری شده و هزینه وجین بطور قابل ملاحظه ای کاهش می یابد.

آفاتخیارگلخانهای

درچنددههاخیرتمرکزجمعیتدرشهرهایبزرگینظیرتهرانبازارمصرفبزرگیرابرایمحصولاتکشاورزیفراهمکردهاست. لذازمینهایکشاورزی،تاشعاعزیادینسبتبهاینمراکزبرایرفعنیازهایغذاییاینجمعیتاختصاصیافتهاست.

درچنددههاخیرتمرکزجمعیتدرشهرهایبزرگینظیرتهرانبازارمصرفبزرگیرابرایمحصولاتکشاورزیفراهمکردهاست. لذازمینهایکشاورزی،تاشعاعزیادینسبتبهاینمراکزبرایرفعنیازهایغذاییاینجمعیتاختصاصیافتهاستاماباگسترشجمعیتدرشهرهابهتدریجنیازبهروشهایجدیدیکهتواناییتولیدبالاتروبرداشتمحصولخارجازفصلراداشتهباشد،بیشترآشکارمیشدلذابهتدریجگلخانههااینتحولعظیمرابهوجودآوردند. گلخانههاباایجادشرایطبسیارمناسبرشدمحصولاتبهصورتمصنوعیبرایاولینباراینامکانرابهوجودآوردندکهمحصولاتمختلفرادرتمامفصولبهدستمصرفکنندهبرسانند.

ازجملهمحصولاتیکهبااینروشتولیدشدخیاردرختیبودکهبرایکاشتوعرضهاینمحصولبهبازارگلخانههایمتعددیدراطرافشهرهایبزرگازجملهتهرانساختهشدند. گلخانههابابهوجودآوردنشرایطآبوهواییمساعدمیتوانندهمزمانبهتکثیرآفتوبیماریهایاینمحصولنیزکمککنند. دراینمقالهسعیمیشودحشراتیکهدرمحیطگلخانهرویمحصولخیارخسارتواردمیسازند،معرفیشوندتاگلخانهدارانباشناختبهتراینحشراتراههایمقابلهباآنهارابهطریقعلمیبهکارگیرند،زیرابسیاردیدهشدهاستکهیکگونهحشرهتوانستهبهمحصولگلخانههایزیادیخسارتهنگفتیواردکند.
۱) شتهها (خانواده Aphididae)

شتههاازمهمترینآفاتگلخانههاهستندکهتهدیدیجدیبرایخیارگلخانهایمحسوبمیشوند. درابتدایچرخهزندگیاینحشراتمادهموسسقراردارد. اینحشرهمادهمیتواندچندیننسلرابدونجفتگیریبهوجودآورد. پسازگذشتمدتیتعدادشتههابهمیزانزیادیافزایشمییابد. دراینبینحشراتبالداریبهوجودآمدهاندکهمیتوانندباپروازتمامگلخانهیاحتیگلخانههایدیگررانیزبهتصرفخوددرآورند. اماشتههاچگونهبهگیاهخسارتواردمیکنند؟اینحشراتشیرهگیاهرامیمکندوهنگامیکهتعدادزیادیشتهاینعملراانجامدهندگیاهبهتدریجضعیفمیشودوتواناییرشدآنهمکممیشودکهاینپدیدهمستقیماًرویمیزانمحصولبهدستآمدهاثرمیگذارد. ازطرفدیگرشتهباانتقالعواملبیماریزایگیاهیونیزترشحمادهایچسبناکازانتهایبدنخودبهنامعسلککهمحیطمناسبیبرایرشدانواعقارچهافراهممیآوردنیزبهگیاهآسیبواردمیکند.

عسلکترشحشدهمورچههارانیزبهسویخودجلبمیکندوباعثمیشودکهمورچههاگاهیخود،تخمشتههارابهگلخانهواردکنندتابعدازتکثیرشته،مورچهازشیرهآناستفادهکند. لذادربعضیمواردازشتههابهعنوانگاومورچههانامبردهمیشودچراکهمورچههاعسلکشتههارامیدوشندوبهمصرفتغذیهخودمیرسانند. برایمبارزهباشتههایکیازمهمترینراههامبارزهبامورچههااست. ازطرفدیگرمبارزهباعلفهایهرزمحیطگلخانهکهمیتوانندبهعنوانپناهگاهیبرایشتههابهشمارروند،استفادهازکفشدوزکهفتنقطهایکهازشتههاتغذیهمیکنندونیزبهکارگیرینوارهایزردرنگچسبندهکهاینحشراترابهخودجلبمیکنندوپسازنشستنحشرهرویآنبهآنچسبیدهونابودمیشوند،موثرخواهندبود. بهعنوانآخرینراهمبارزهباشتههاودیگرآفاتگلخانههاازسمومشیمیایینیزاستفادهمیشود.

۲) مگسهایسفید (خانواده Alevrodidae)

درابتدابایدیادآورشدکهمگسهایسفیداصلاًمگسنیستندولیبهایننامشهرتدارند. اینحشراتخرطومنسبتاًبلندیدارندومانندشتههامیتوانندازشیرهگیاهتغذیهکنندوازاینطریقونیزازطریقانتقالعواملبیماریزایگیاهیخسارتخودرابهخیارگلخانهایواردکنند. اینمگسهایسفیددارایگردسفیدیرویبالهایخودهستندوبهایندلیلاستکهسفیدبهنظرمیرسند. حشراتیکهازتخمبهوجودمیآیندوپورهسناولنامیدهمیشوندمتحرکند. اینمرحلهبهراحتیامکانگسترشاینآفترافراهممیکندزیرابهدلیلسبکیبهراحتیبهوسیلهبادوعواملدیگرجابهجاشدهوسببگسترشحشرهدرگلخانههامیشوند. پورههایسنینبعدیثابتهستندوپسازمدتیبهحشرهایبدونبالتبدیلمیشوندکهبالنیز درمراحلبعدظاهرمیشود. مبارزهبااینآفتبااستفادهازقارچهایحشرهکشمثلمایکوتالویااستفادهاززنبورپارازیت Encarsia Formosa ونیزگونههایمشابهانجاممیگیرد.

۳) تریپها (راسته Thysanoptera)

 

حشراتکوچکیهستندکهبرخیبالداروبرخیبدونبالهستندبهاینراستهازحشراتبهدلیلداشتنریشکهاییدررویبال «بالریشکداران» گفتهمیشود. پنجهپایتریپهابهجایناخن،بادکشداردکهبرایچسبیدنبهگیاهبهکارمیرود. اینحشراتنیزازشیرهگیاهانوازجملهخیارگلخانهایتغذیهمیکنند. البتهمعمولاًخسارتچندانبالاییبهجاینمیگذارندمگردرمواردیکهتعدادآنهادرگلخانهبسیارزیادشود.
گاهیدررویگیاهخیارگونههاییازپروانههایخانواده Lyonetidoe کهپروانههایاشبپرههایمینوزنامیدهمیشوندهمفعالیتمیکنندتخمهایاینپروانههااغلبدرسطحزیرینبرگگذاردهمیشودولاروخارجشدهازآنواردبافتداخلیبرگشدهوتغذیهمیکند. بهتدریجباادامهتغذیهاینحشرهاشکالیدربرگبهوجودمیآیدکهدرحقیقتمسیرحرکتوتغذیهحشرهدرونبرگرانشانمیدهد

منبع : سايت علمی و پژوهشي آسمان--صفحه اینستاگرام ما را دنبال کنید
اين مطلب در تاريخ: جمعه 09 خرداد 1393 ساعت: 12:00 منتشر شده است
برچسب ها : آموزش پرورش خیار گلخانه ای,تحقیق درباره پرورش خیار گلخانه ای,تحقیق و مقاله رایگان رشته کشاورزی,

سیاهک گندم

سياهک‌ها

            سياهک آشکار. نام قارچ عامل بيمارى سياهک آشکار، اوستيلاگوتريتى‌سى (Ustilago tritici) يا اوستيلاگونودا (U. nuda) است. در بسيارى از مزراع گندم، اين بيمارى را مى‌توان يافت اما در شرايط مرطوب، نيمه مرطوب، و نيز در زراعت‌هاى آبى شيوع بيشترى دارد.           

 

            بهترين روش کنترل، استفاده از بذر سالم يا غيرآلوده است. تعدادى از قارچ‌کش‌هاى سيستميک، مانند کربوکسين و ويتاوالس، اخيراً کشف شده‌اند.

مقدمه:

گندم از جمله محصولاتي است كه بيش از همه گياهان در جهان كشت مي شود. در دنياي امروز گندم نه تنها يك ماده غذايي اساسي و مهم به شمار مي رود بلكه از لحاظ سياسي نيز اهميتي همانند نفت و حتي بيشتر از آن دارد و مي توان گفت «سلاح گندم از نظر سلاح نظامي قدرتمند تر است».

براي افزايش توليد اين محصول حياتي بايد اهميت فراواني به موضوع پيشگيري از ضايعاتي كه به وسيله آفت ها، بيماري ها و علف هاي هرز به مزارع گندم وارد مي آيد، داد.

از جمله بيماري هاي مهم گندم كه خسارت زيادي به اين محصول وارد مي آورند، انواع سياهك ها را مي توان نام برد.

 سياهك پنهان گندم

يكي از بيماري هاي مهم و شايع در اكثر مناطق كشور «سياهك پنهان گندم» است كه منجر به كاهش ميزان محصول و پايين آمدن كيفيت آن مي شود. عامل بيماري سياهك پنهان گندم نوعي قارچ بيماريزا است كه همزمان با جوانه زدن گندم، وارد آن مي شود و به تدريج با رشد گندم، در داخل بوته ها به زندگي خود ادامه مي دهد.سپس در زمان ظهور خوشه، قارچ به سرعت زياد شده و داخل دانه را پر مي كند. دانه هاي الوده به جاي آن كه نشاسته تشكيل دهند، پر از گرده سياه رنگ قارچ مي شوند. در زمان برداشت،

دانه هاي آلوده خرد شده و گرد سياه رنگ قارچ آنها خارج مي شود و بر روي دانه هاي سالم مي چسبد و آنها را آلوده مي كند در صورتي كه از دانه هاي آلوده براي كشت در سال بعد استفاده شود، اين بيماري سال ديگر نيز مزرعه را آلوده خواهد ساخت. بيماري سياهك پنهان گندم به وسيله ضدعفوني سطحي بذر با سموم قارچ كش تا حد زيادي كنترل مي شود

سياهك آشكار گندم

سياهك آشكار گندم از جمله بيماري هاي شايع در نواحي مرطوب يا نسبتاً‌ مرطوب است. اسپورهاي قارچ به وسيله باد از خوشه هاي آلوده به گل هاي سالم منتقل مي شوند. دانه هاي پودر سياه (اسپورهاي قارچ) در حرارت 25 ـ 20 درجه جوانه مي زنند. اين اسپورها از طريق خاك يا آلودگي سطحي بذر، بيماري را منتقل مي نمايند. گياهاني كه دير كاشته مي شوند كمتر از گياهاني كه پيش از موقع كشت شوند، از اين بيماري خسارت مي بينند. در مزارع ديركاشت به دليل درجه حرارت پايين، گندم جوانه مي زند در حالي كه قارچ در اين درجه حرارت نمي تواند رشد كند. در گندم هاي پاييزه، قارچ به صورت فعال يا نيمه فعال در ناحيه طوقه گندم انده و در غلات بهاره به صورت غيرفعال در داخل بذر آلوده،زمستان گذراني مي كند.

علايم بيماري

سنبلچه هاي گياه آلوده، به رنگ قهوه اي زيتوني تيره در آمده و در نهايت با توده سياه اسپور همرنگ

مي شوند.  اين علايم بعد از مرحله خوشه دهي آشكاي مي شود. در اين مرحله توده هاي اسپور قارچ به وسيله پوسته ي نازكي محصور شده و اين پوسته قبل از برداشت يا  در مرحله درو محصول پاره شدده و اسپورها در هوا پخش مي شوند.

ضدعفوني بذرها با قارچ كش هاي معمولي باعث از بين رفتن رشته هاي ميسليوم نمي شود لذا با استفاده از قارچ كش هايي كه از طريق جذب، داخل گياه مي شوند، مي توان از رشد قارچ، درون بذر جلوگيري نمود.

 سياهك پنهان پاكوتاه گندم

اين بيماري ويژه مناطق سردسير و مرتفع است و باعث توقف رشد گياه ميزبان، كوتاه شدن شديد ساقه و پنجه زني فراوان مي شود. بعد از مرحله خوشه دهي گياه، علايم بارز بيماري، خود را نشان مي دهد.

 سنبله هاي آلوده داراي رنگ سبز مايل به آبي هستند و دانه هاي آنها نسبت به سنبله هاي سالم، بازتر

مي شود. سنبله هاي آلوده به اين بيماري معمولاً‌ بلندتر و تراكم سنبلچه هاي آنها كمتر از سنبله هاي سالم است. دانه هاي آلوده به جاي رنگ زرد طلايي، داراي رنگ خاكستري مايل به قهوه اي هستند. شكل دانه آلوده شبيه دانه سالم اما كمي گردتر و كوچك تر است و با فشار دادن دانه، پورد سياه (اسپور قارچ) از آن خارج مي شود كه بوي ماهي گنديده مي دهد. اسپورها در زمان خرمنكوبي پخش شده و دانه هاي سالم و خاك را آلوده مي كنند.

قارچ عامل بيماري در شرايط آب و هوايي معتدل بر روي گندم هاي پاييزه به خوبي رشد مي كند.

يكي از روش هاي موثر در كنترل بيماري استفاده از رقم هاي مقاوم است. عمليات شخم با عمق 20 ـ 15 سانتي متر در جلوگيري از شيوع و گسترش بيماري مؤثر است.

ضدعفوني بذرها با سم ديويدند به ميزان 2 گرم براي يك كيلوگرم بذر عليه اين بيماري موثر است.

سياهك هندي (سياهك ناقص)

در اين بيماري، آلودگي از طريق گل آغاز شده و سپس تمام دانه از توده هاي سياه رنگ پر مي شود. تشخيص اين بيماري در مزرعه مشكل است زيرا تنها چند گل در سنبله آلوده مي شوند. بوته هاي آلوده در مزرعه به راحتي از چشم مخفي مي مانند ولي در خرمن از روي دانه هاي شكسته كه قسمتي از آنها آلوده به سياهك است، قابل تشخيص مي باشند.

 

بذر يا خاك آلوده به اسپور قارچ مهم ترين منابع آلودگي اوليه است و استفاده از بذر سالم ضروري

علايم بيماري

سنبلچه هاي گياه آلوده، به رنگ قهوه اي زيتوني تيره در آ,ده و در نهايت با توده سياه اسپور همرنگ

مي شوند. اين علايم بعد از مرحله خوشه دهي آشكار مي شود. در اين مرحله توده هاي اسپور قارچ به وسيله پوسته ي نازكي محصور شده و اين پوسته قبل از برداشت يا در مرحله درو محصول پاره شده و اسپورها در هوا پخش مي شوند.

ضدعفوني بذرها با قارچ كش هاي معمولي باعث از بين رفتن رشته هاي ميسليوم نمي شود لذا با استفاده از قارچ كش هايي كه از طريق جذب، داخل گياه مي شوند، مي توان از رشد قارچ، درون بذر جلوگيري نمود.

 سياهك پنهان پاكوتاه گندم

اين بيماري ويژه مناطق سردسير و مرتفع است و باعث توقف رشد گياه ميزبان، كوتاه شدن شديد ساقه و پنجه زني فراوان مي شود. بعد زا مرحله خوشه دهي گياه، علايم بارز بيماري، خود را نشان مي دهد.

سنبله هاي آلوده داراي رنگ سبز مايل به آبي هستند و دانه هاي آنها نسبت به سنبله هاي سالم، بازتر مي شود. سنبله هاي آلوده به اين بيماري معمولاً بلندتر و تراكم سنبلچه هاي آنها كمتر از سنبله هاي سالم است. دانه هاي سالم است. دانه هاي آلوده به جاي رنگ زرد طلايي، داراي رنگ خاكستري مايل به

قهوه اي هستند. شكل دانه آلوده شبيه دانه سالم ما كمي گردتر و كوچك تر است و با فشار دادن دانه، پودر سياه (اسپور قارچ) از آن خارج مي شود كه بوي ماهي گنديده مي دهد. اسپورها در زمان خرمنكوبي پخش ده و دانه هاي سالم و خاك را آلوده مي كنند.

قارچ عامل بيماري در شرايط آب و هوايي معتدل بر روي گندم هاي پاييزه به خوبي رشد مي كند.

يكي از روش هاي موثر در كنترل بيماري استفاده از رقم هاي مقاوم است. عمليات شخم با عمق 20 ـ 15 سانتي متر در جلوگيري از شيوع و گسترش بيماري موثر است.

ضدعفوني بذرها با سم ديويدند به ميزان 2 گرم براي يك كيلوگرم بذر عليه اين بيماري موثر است.

 سياهك هندي (سياهك ناقص)

در اين بيماري، آلودگي از طريق گل آغاز شده و سپس تمام دانه از توده هاي سياه رنگ پر مي شود. تشخيص اين بيماري در مزرعه مشكل است زيرا تنها چند گل در سنبله آلوده مي شوند. بوته هاي آلوده در مزرعه به راحتي از چشم مخفي مي مانند ولي در خرمن از روي دانه هاي شكسته كه قسمتي از آنها آلوده به سياهك است، قابل تشخيص مي باشند.

بذر يا خاك آلوده به اسپور قارچ مهم ترين منابع آلودگي اوليه است واستفاده از بذر سالم ضروري مي باشد.

ضدعفوني بذر و مبارزه شيميايي عليه اين بيماري در صورت وجود شرايط مساعد، با قارچ كش هايي مانند تيلت و آلتو به نسبت نيم ليتر در هكتار و سم فوليكور به ميزان يك ليتر در هكتار مؤثر است.

سياهك برگي

اين بيماري بر روي گندم پاييزه و در مناطقي كه زمستان معتدل دارند، مشاهده مي شود. علايم بيماري به صورت نوارهاي خاكستري رنگ متمايل به سياه بر روي برگ و غلاف ديده مي شوند. بوته هاي آلوده اغلب كوتاه شده، برگ ها پيچ خورده و لوله مي شوند. غلاف در محل نوارهاي آلوده به صورت طولي شكاف خورده، توده سياه رنگ اسپور ظاهر مي شود. بوته هاي آلوده معمولاً خوشه نمي دهند .

بیماری فوزاریوز سنبله گندم

عامل بیماری:

Fusarium  graminearum & Fusarium culmurom

این بیماری در ایران در سال 1371 از مناطق شمالی گزارش شد.در اثر  ابتلای خوشه های گندم به این بیماری میکوتوکسین و زهرابه ای ترشح  می شود که سلامتی انسان را به خطر می اندازد.این بیماری علاوه بر گندم در جو هم دیده شده است.

علائم بیماری:

اگر آلودگی اولیه از طریق بذر یاشد، گیاهچه ها ممکن است ازبین بروند و یا کوتاه بمانند.اما اگر آلودگی ازطریق بذر نباشد علائم بیماری به صورت  لکه های کوچک بیضوی شکل قهوه ای رنگ روی ریشه ها وغلاف برگ پایینی و یا میان گره زیر طوقه ظاهر می شود.اگر لکه ها زیاد باشند .

به هم پیوسته و قهوه ای یا سیاه می شوند. عامل بیماری برگ و خوشه و دانه را مورد حمله قرار میدهد.

مبارزه:

کشت سطحی بذور در عمق 5سانتیمتری پوسیدگی ریشه را کمتر می کند و استفاده از ارقام مقاوم بهترین نتیجه را میدهد. 

زنگ‌ها

            زنگ‌ها به جنس پوکسينيا (Puccinia) تعلق دارند. شرايط محيطى مساعد براى گسترش اين بيمارى‌ها، آب و هواى خنک تا گرم مرطوب است. تشکيل پستول (Postule) يا حفره‌هاى قرمز رنگ و سياه‌رنگ خط ‌چين يا نقطه‌چين حاوى اسپورهاى توليد مثل در سطح ساقه‌ها، برگ‌ها‌، غلاف‌ها و گل‌هاى گياه از علائم کلى اين بيمارى‌ها است. قارچ‌هاى وابسته به جنس پوکسينيا اصولاً کارآئى گياه در مصرف آب مى‌کاهند، بافت‌ها را تخريب و متلاشى مى‌کنند و تعداد دانه‌هاى موجود در سنبله و وزن آنها را مانند زمانى که گياه به کمبود دچار شده باشد، کاهش مى‌دهند.                         زنگ مهمترين بيمارى گنده به‌شمار مى‌آيد؛ انواع زنگ عبارتند از: زنگ ساقه، زنگ برگ، و زنگ خطى يا نواري. هر يک از انواع بيمارى‌هاى زنگ خصوصيات عمومى مشترک دارد. آشنائى با مشخصات ويژهٔ آنها براى تشخيص هر يک از آنها مهم خواهد بود.      

            زنگ ساقه اين بيمارى در سطح ساقه ظاهر مى‌گردد و به همين دليل زنگ ساقه ناميده مى‌شود. عامل آن به جنس پوکسينيا و گونهٔ گرامينيس (graminis) تعلق دارد. 

زنگ نوارى زنگ نوارى که اغلب زنگ زرد ناميده مى‌شود بر اثر قارچ پوکسينيا استرى مورفيس (P. striimorfis) به‌وجود مى‌آيد و معمولاً بيشتر در مناطق جلگه‌اى خنک‌تر شايع است.

بیماری زنگ سیاه گندم

(black rust-stemrust)

Puccinia garminis f.sp.triticiعامل بیماری: 

علایم بیماری:

زنگ سیاه عمدتا روی ساقه و غلاف برگ اثر می گذارد،اما ممکن است پهنک برگ،پوشه و ریشک ها نیز مورد حمله قرار می گیرد . پوستول ها یا جوشهای قارچ عامل بیماری

باریک بیضوی دراز،موازی با محور طولی ساقه و غلاف برگ ظاهر می شود.ظرف مدت چند روز اپیدمی که روی جوش ها را پوشانده ،پاره شده و به عقب می رود واز زیر

آن توده های پودری که شامل اوردیوسپورهای قرمز رنگ پیدا می گردد.سپس در اواخر فصل و در مرحله تلیوم، تلیوسپورهای  سیاه رنگ پدید می آید.

مبارزه:

برای مبارزه با زنگ سیاه نیز اقدام به کشت ارقام مقاوم گندم می شود.ضمنا ریشه کن بوته های زرشک می تواند میزان آلودگی مزارع گندم را کاهش دهد.همچنین اقدامات

زراعی و مبارزه شیمیایی که در مورد زنگ زرد ذکر گردید علیه زنگ سیاه نیز موثر واع می شود.

بیماری زنگ قهوه ای گندم

(Brown rust-leaf rust)

Puccinia reconditeعامل بیماری:

علایم بیماری:

نشانه های  این  زنگ  در مرحله  اوردیوم  به  صورت جوش های قهوه ای  و نارنجی رنگ در تمام دوره  رشد گندم یعنی از گیاهچه تا مرحله رسیدن دانه ها روی برگ ظاهر می شود.در اوایل  بهار  اوردیوم  اغلب  به صورت پراکنده و غالبا در سطح  فوقانی  برگ ها  ظاهر می شود .

و به هیچ وجه  مانند  زنگ  زرد  خطی  قرار  نمی گیرد  و مخصوصا  از  روی  همین  علایم  می توان  این  زنگ را از زرد  در  مزرعه  تشخیص  داد. ضمنا  اندازه  جوشها  بزرگتر می باشد.زنگ قهوه ای به  ندرت  غلاف  برگ ، ساقه و  خوشه را آلوده می کند.دانه های خوشه های آلوده ریز چروکیده و وزن محصول تا 90 در صد کاهش می یابد. تلیوم  این  زنگ  به ندرت تشکیل می گردد و اندازه آنها کوچک،بیضوی کشیده و سیاه رنگ می باشد.

مبارزه:

بهترین راه مبارزه کشت ارقام مقاوم می باشد و گندم پائیزه بیش از ارقام بهاره مقاومت دارند ضمنا سمپاشی با بعضی از قارچ کش های سیستمیک مانند دینیو کاربا مات ها علیه این زنگ موثر واقع می شود.

بیماری زنگ زرد گندم

(yellow rust-stripe rust-glume rust)

puccinia striiformis  f.sp  .triticiعامل بیماری: 

علایم بیماری:

زنگ زرد گندم در بهار معمولا زودتر از سایر زنگهای غلات ظاهر می شود.ابتدا روی برگهای جوان پوستولها یا جوشهایی که محتوی اوردوسپورها یا اسپورهای بهاره زرد یا نارنجی رنگ هستند تشکیل می گردد.این جوشها گرد وحدود نیم میلیمتر طول دارند و به تدریج دست به دست هم داده و به صورت خطی یا نواری به موازات رگبرگها هر دو سطح برگ را فرا می گیرند.جوشهای مزبور علاوه بر برگ گاهی ممکن است روی غلاف

خوشه،گلوم،وگلومل بوته نیز ظاهر می گردد.دانه خوشه های  آلوده بی اندازه کوچک،چروکیده،فاقد نشاسته وغیر قابل استفاده است.چنانچه شخصی وارد  یک مزرعه آلوده به زنگ شود،اسپورهای نارنجی رنگ به لباس های او می ماند و از همه مشخص تر در صورت مالش انگشت روی برگ،گرد نارنجی رنگی مشاهده می شود .

در اواخر دوره رشد گندم مرحله تلیوم قارچ شروع شده و تلیوسپورهای یا اسپورهای پائیزه عامل بیماری که داخل جوش هائی سیاه رنگ قرار دارند،بیشتر در سطح تحتانی

برگ ها روی خطوط کوتاهی تشکیل می شود.

مبارزه:

 بهترین راه مبارزه با زنگ های غلات کشت ارقام مقاوم می باشد که البته در این روش نیز مشکل شکستن مقاومت و حساس شدن مجدد ارقام مقاوم پس از چند سال کشت متوالی است.

شناسایی و از بین بردن علف های هرز خانواده گندمیان مانند مرغ و جوموشی که ممکن است در زمستان کانون آلودگی و منبع ذخیره اوردیوسپورهای زنگ زرد باشد در جلوگیری از شیوع بیماری تاثیر خواهد داشت.

اقدامات زراعی مانند اجتناب از مصرف بیش از حد کودهای ازته که باعث سست و حساس شدن نسوج در برابربیماری می شود و همچنین زود کاشتن گندم های بهاره و کاهش دفعات آبیاری باعث نقصان بیماری می شود.

استفاده از قارچکش های سیستمیک مانند بایلتون به نسبت 1-2 در هزار برای ضد عفونی بذر گندم علیه زنگ استفاده می شودوگیاه راتا مرحله خوشه دهی حفظ می کند.

برای سم پاشی مزارع هم موقعی که زنگ به تازگی بروز نموده است می توان از از قارچ کش های سیستمیک ،فولیکورآلتو،و یا تلیت به نسبت 1 در هزار استفاده نمود.

سفيدک گندم

            سفيدک حقيقى گندم. اين بيمارى به‌وسيله قارچى به‌نام اريسف‌گرامينيس تريتى‌سيErysiphe graminis tritici به‌وجود مى‌آيد و در شرايط آب و هوائى خنک مى‌تواند در مزارع گندم شيوع يابد و زيان‌هاى قابل توجهى نيز به‌بار آورد. نشانه‌هاى بيمارى در سطح برگ‌ها، غلاف‌ها و اعضاء گل ظاهر مى‌شود. اعضاى آلوده، نخست زرد رنگ و سپس خشک مى‌شوند و در نهايت اندازه و وزون دانه‌ها کاهش مى‌يابد.          

            استفاده از واريته‌هاى مقاوم، عملى‌ترين روش جلوگيرى از بيمارى به‌شمار مى‌رود؛ در گندم تتراپلوئيد تيموفى‌وى وجود ژن‌هاى مقاومت به اين بيمارى گزارش شده است. استفاده از گرد گوگرد براى مبارزه با اين بيمارى مؤثر است.

بيماري آنتراكنوز غلات Graminicola anthracnose

 

 

 

تقريباً تمامي غلات دانه ريز ، ذرت ، سورگم وتعداد زيادي از گراسها به اين بيماري حساس هستند. علائم بيماري معمولاً روي قسمتهاي پاييني گياه ظاهر مي شود ؛ ولي ممكن است برگهاي بالايي وحتي خوشه ها نيز آلوده شود . علي رغم گسترش نسبتاً زياد بيماري ، ميزان خسارت و كاهش محصول شديد نيست .

قارچ عاملColletotrichum graminicola در مراحل اوليه آلودگي ، معمولاً هيچ گونه علامتي روي گياه مشاهده نمي‌شود . با پيشرفت بيماري ،گياه زردرنگ شده ،حالت رنگ پريدگي در گياه به چشم مي‌خورد و گياه زودتر از موعد مقرر مي‌رسد (رسيدگي زودرس ) .چنين گياهاني ممكن است با گياهاني كه توسط ساير عوامل مولد پوسيدگي ريشه و ساقه آلوده شده اند ، اشتباه گرفته شود .

اندام باردهي قارچ ( آسروول) كه مصادف با مرحله رسيدن گياه ظاهر مي شود ، وسيله خوبي براي تشخيص بيماري و عامل آن است . در بين تعداد بسيار زيادي از زوائد خار مانند ، تعداد بي شماري آسروولهاي كوچك سیاهرنگ و تخم مرغي تا دوكي شكل در روي ساقه يا غلاف برگ تشكيل مي شوند ؛ به همين سبب ظاهري برجسته دارند . كنيديهاي تك سلولي ، داسي شكل ، شفاف تا خاكستري روشن در درون آسروول به وجود مي‌‌ ‌آيند . ابعاد كنيدي حدوداً 4-6*20 –30 ميكرون است .قارچ معمولاً به صورت كنيدي يا ميسليوم در روي بقاياي گياهي آلوده زمستانگذراني مي كند. آلودگي اوليه توسط ماده تلقيح خاكزاد روي ريشه ها يا قسمتهاي پاييني گياه صورت مي‌گيرد . ساير قسمتهاي هوايي گياه نيز ممكن است توسط كنيديهاي ثانويه آلوده شود . گونه هاي وحشي غلات اطراف مزارع ممكن است به صورت منابع اوليه وثانويه آلودگي عمل كنند . علي رغم پراكندگي وسيع جغرافيايي ، تاكنون تحقيقات محدودي روي اين بيماري صورت گرفته است . علت اين قصور احتمالاً عدم مشاهده حالت اپيدمي شديد عامل بيماري بوده است .

کنترل:

بيماري در خاكهايي كه از نظر فسفر و پتاس فقير هستند ، شديد تر است . تناوب زارعي با حبوبات ، در مناطقي كه بيماري شايع است ، روش مناسبي براي كنترل عامل بيماري است

بوته گنایی غلات Cereal crazy top

 

بیماری ناشی از Sclerophthora macrospora که نشانهای آن حالت پیسه ای، کوتولگی گیاه، ضخیم شدن و بد شکلی برگها، زردی بوته، پیچیدگی خوشه و عقیم شدن گیاه است.

این قارچ گندم، جو، یولاف، انواع سورگوم را آلوده می کند. زئوسپورهاي آبزي مسئول ايجاد آلودگي هستند. قارچ در گیاه سیستمیک می شود

بیماری سفيدك پودري غلات Cereal powdery mildew

 

 

 

سفيدك حقيقي يكي از بيماريهاي مهم غلات در مناطق مرطوب است . عامل بيماري قارچ Erysiphe graminis (Blumeria graminis) است كه يك انگل اجباري است و روي جو بيشتر از سايرغلات خسارت وارد مي كند .

علائم بيماري بصورت لكه هاي سفيد رنگ است كه توسط توده ميسليومي سفيد مايل به خاكستري در سطح برگ و سنبله ها نيز آلوده شوند . اندامهاي باردهي قارچ به رنگ خاكستري مايل به زرد تا تيره در سطح ميسليومهاي پير تشكيل مي شود . در سطح زيرين برگ ؛ در محل آلودگي ، نقاط زرد ريز با بافت مرده ديده مي شود . در سطح ميسليومهاي كنيدي برها به وجود مي‌آيند كه كنيديهاي پودري زيادي توليد مي‌كنند .

 

در اواخر فصل رويش ، اندامهاي باردهي جنسي قارچ ( كليستوتيشيوم ) ، به رنگ تيره در سطح توده ميسليوم ، به صورت پراكنده قابل تشخيص است . ميسليومهاي قارچ معمولاً به صورت سطحي توسعه مي يابند . و تناه در قسمتهاي كه هوستوريوم توليد مي شود ، ميسليوم به داخل سلولهاي اپيدرمي نفوذ مي كند . در سطح ميسليوم كنيدي برهاي زيادي تشكيل مي شود كه حامل كنيدي هاي تخم مرغي ، شفاف و تك سلولي به ابعاد 8- 10* 20-35 ميكرون است . اندامهاي توليد مثل جنسي (كليستوتيشيوم ) قارچ كروي ، سياهرنگ با ديواره سخت و به قطر 150-300 ميكرون است . اين اندامها براي توليد آسكوسپور رسيده و به شرايط آب و هوايي و يا زمستانگذراني نياز دارند و كليستوتيشيومهايي كه روي گياهان در حال رشد ديده مي شود ، معمولاً داراي آسكوسپورهاي نارس هستند. قارچ E.graminis از حالت تخصصي بالايي در مقابل ميزبان برخوردار است ، به طوري كه براي هر يك از ميزبانها ، فرمهاي اختصاصي مخصوص به آن ميزبان وجود دارد. مثلاً ترتيكاله نسبت به فرمهاي مربوط به جو و گندم مقاومت بيشتري از خود نشان مي دهد . هر يك از فرمهاي اختصاصي نيز نژادهاي فيزيولوژيك مختلفي را شامل مي شود .

عكس العمل ارقام مختلف ميزبان متفاوت است وجود لكه هاي زرد و قهوه اي همراه با رشد توده ميسليوم و اسپور زايي زياد ، از مختصات ارقام حساس محسوب مي‌شود : در حاليكه در ارقام مقام لكه ها روشن بوده ، توده ميسليومي ديده نمي شود .كليستوتيشيوم قارچ بوفور در روي بافت آلوده ميزبن تشكيل مي شود ؛ اما آسكوسپور رسيده در آنها بندرت يافت مي شود . ظاهراً آسكوسپورها در ايجاد آلودگي اوليه نقش زيادي ندارند . توسعه قارچ بيشتر توسط ميسليومهايي كه در روي بقاياي گياهي آلوده يا ساير گياهان زنده زمستانگذراني مي‌كنند صورت مي‌گيرد .

کنترل:

بهترين روش كنترل قارچ انگل ، استفاده از ارقام مقاوم است . هر چند سمپاشي اندامهاي هوايي گياه توسط قارچكشها(آلتو، فولیکور، تیلت) نيز در بعضي از مناطق متداول است .

بيماري كچلي (اسکالد) جو Barley scald

 

 

 

كچلي يا اسكالد ، در درجه اول يك بيماري برگي در جو و چاودار است كه توسط قارچي موسوم به Rhynchosporium scalis ايجاد مي شود . گرچه ممكن است ساير غلات وحشي (گراسها ) نيز آلوده شوند كه در اين صورت گياه آلوده به صورت منبع آلودگي ، به توسعه بيماري كمك مي‌كند.

 

كچلي يكي از بيماريهاي مهم جو در نواحي معتدل سرد مرطوب و مرتفع مناطق گرمسيري است . عامل بيماري بيشتر برگهاي جو را مورد حمله قرار مي دهد ؛ اما در مواقعي كه بيماري شديد است ممكن است پوششهاي گل و ريشكها نيزآلوده شوند

بيماري را از روي علائم برگي مي‌توان براحتي تشخيص داد . علائم اوليه به صورت لكه هاي كوچك بيضوي يا دوكي شكل است . مركز لكه ها به رنگ خاكستري مايل به سفید است و اطراف آنها توسط يك نوار قهوه اي يا مايل به قرمز احاطه شده است . باگذشت زمان لكه هاي كوچك توسعه يافته و به يكديگر مي‌پيوندند و لكه هاي بزرگتر با ابعاد و اشكال مختلف بوجود مي‌آيد . مركز لكه ها نيز ممكن است از خاكستري مايل به آبي تا قهوه اي تيره تغيير رنگ دهد .

اسپورزايي قارچ در شرايط آب و هوايي خنك و مرطوب به خوبي صورت مي‌گيرد . شرايط گرم و خشك موجود در مرحله رسيدن خوشه هاي گياه ، سبب كاهش تعريق يا توقف توليد اسپور مي شود . لكه هاي ايجاد شده در روي گياه ميزبان ، محيط بسيار مناسبي براي نفوذ و رشد ساير عوامل بيماري زا ست . كنيديهاي قارچ توسط ميسليومهاي كنيدي زا و به وصورت يك لايه ژلانتيني نازك ، در سطح لكه ها ايجاد مي شود . توده كنيدي به صورت يك لايه متراكم و مرطوب از سلولهاي مخمري شكل بي رنگ تشكيل مي شود . كنيديهاي بي رنگ با يك ديواره عرضي به شكلهاي مختلف و معمولاً داراي نوك هستند . اندازه اسپورها به 3-5*16-20 ميكرون مي‌رسد . بعضي كنيدي ها در محل نوك داراي خميدگي هستند . زمستانگذراني قارچ به صورت ميسليوم روي بقاياي گياهي آلوده صورت مي گيرد . توليد اصپور معمولاً در اوايل فصل كه هوا خنك و مرطوب است ، صورت مي‌ گيرد . كنيديها مسئول ايجاد آلودگي اوليه و ثانويه هستند .

کنترل:

بهترين روش مبارزه استفاده از ارقام مقاوم و تناوب زراعي با استفاده از ساير نباتات زراعي است

 

 

 

منبع : سايت علمی و پژوهشي آسمان--صفحه اینستاگرام ما را دنبال کنید
اين مطلب در تاريخ: جمعه 09 خرداد 1393 ساعت: 11:59 منتشر شده است
برچسب ها : تحقیق و مقاله درباره بیماری های گندم,تحقیق درباره انواع بیماری های گندم,تحقیق و مقاله رایگان رشته کشاورزی,