نقش حسابداری در شفافیت بودجه

در گزارشگری مالی بخش دولتی، بودجه نقشی اساسی دارد و گزارش عملکرد بودجه با هدف پاسخگویی دولتها تهیه می­شود. شفافیت برای این گزارش یک ویژگی کیفی است. یعنی اطلاعات به‌گونه­ای ارائه شود که بتوان با مشاهده آن به عملکرد واقعی دولت پی‌برد و فعالیتهای مختلف دولت را ارزیابی کرد.

میزان پاسخگویی از دیرباز تحت تاثیر فشار برای پاسخ‌خواهی بوده است. هر اندازه ملت، مجلس، مطبوعات و مجامع حرفه­ای پاسخدهی بهتری را خواهان باشند، دولت نیز در ارائه مطلوبتر اطلاعات و در نتیجه شفاف­سازی فعالیتهایش کوشاتر خواهد بود. امروزه جهانی­سازی و تاثیری که کشورها از وضعیت مالی برون مرزی خود می­گیرند مجامع بین‌المللی را نیز به گروه پاسخ­خواهان اضافه کرده است.

سازمانهای بین‌المللی با اعمال سیاستهای تنبیهی و تشویقی (به‌خصوص در اعطای وامها) می­کوشند دولتها را موظف به ارائه اطلاعات درست و دقیق از فعالیتهای مالی‌شان سازند. در این زمینه بیشترین تاکید روی پیروی از الگوهای هماهنگ بین­المللی گزارشگری مالی دولت وجود دارد. پیاده­کردن این الگوها نیز به نوبه خود وابستگی کامل به وضعیت حسابداری دولتی هر کشور به عنوان سیستم اطلاعات حسابداری دولت دارد. مشکلا‌تی که در ایران برای شفافیت بودجه‌ای مطرح می­شود همان مشکلاتی است که سالها سیستم حسابداری دولتی با آن دست به گریبان بوده است، یعنی کمبود نیروهای متخصص مالی، نبود انگیزه ملی برای پاسخ­خواهی و متقابلا‌ً فرهنگ پاسخگویی مسئولان، قوانین ناکارامد و نداشتن استانداردهای حسابداری دولتی. در این مقاله کوشش شده است سیستمهای هماهنگ بین­المللی معرفی و فواید و کاربردهای آنها تشریح شود

مقدمه

در زمانهای دور بودجه منحصر به دخل و خرج دربار می‌شد. به عبارت دیگر درامدهای یک کشور، درامد پادشاه و هزینه­های آن هزینه‌ پادشاه محسوب می­شد و خودکامگان نیز هیچ لزومی برای پاسخدهی در مورد دخل و خرج کشور نمی­دیدند. اولین نشانه­های پاسخ‌خواهی با شورش اشراف انگلستان علیه پادشاه و صدور منشور کبیر (مگنا کارتا) ظاهر شد. مطابق این منشور پادشاه نمی­توانست بدون مشورت با اشراف، مالیاتی وضع کند و در مورد چگونگی هزینه شدن مالیاتها نیز ملزم به پاسخگویی می‌شد.

پاسخگویی یا حسابدهی به معنی پاسخگو بودن یک کارمند، نماینده یا هرکس دیگر در باره وظیفه­ای که به وی واگذار شده یا کاری که انجام داده است می­باشد. ایفای این مسئولیت با استناد به مدرک یا مدارکی است که شناسایی فرد انجام­دهنده کار را امکانپذیر می­کند. میزان مسئولیت براساس وجه نقد، آحاد اموال یا هر معیار از پیش تعیین شده دیگری اندازه‌گیری می‌شود.

برای دولت مدرک یادشده در بالا، سند بودجه است. وظیفه واگذار شده، اجرای بودجه مصوب مجلس است و پاسخدهی در مورد آن با ارائه گزارش عملکرد سالانه بودجه محقق می­شود.

سابقه پاسخ ­خواهی و متقابلا‌ً بودجه در ایران به زمان مشروطیت برمی­گردد. اولین بودجه تاریخ ایران در زمان وزارت صنیع‌الدوله (1289خورشیدی) در دوره دوم قانونگذاری تهیه و تقدیم مجلس شد. البته سرنوشت اولین بودجه‌نویس ایران این بود که پیش از تقدیم بودجه به مجلس ترور شود (شاید به جرم پاسخ‌خواهی).

منظور از شفافیت بودجه کیفیت اطلا‌عات بودجه­ای و قابلیت آن در پاسخگویی بهتر به مردم است. براساس یکی از تعریفها، شفافیت بودجه­ای یعنی:«اطلا‌عات ارائه شده در رابطه با گزارشهای مالی و عملیاتی بودجه به مجلس و مردم، باید کیفیت اجرا و عملکرد دولت را آشکار نماید». شفافیت بودجه­ای پاسخگویی را تقویت می­کند و ریسک سیاسی متناظر با اصرار بر سیاستهای خلا‌ف منافع ملی را افزایش می­دهد و بدین ترتیب بر میزان اعتبار بودجه می­افزاید. همچنین حمایت عمومی از سیاستهای کلا‌ن اقتصادی را باعث می­شود. در نقطه مقابل، مدیریت غیرشفاف بودجه ممکن است به بی­ثباتی ناکارایی یا تشدید نابرابری منجر شود. در دهکده جهانی، بحران بودجه در یک کشور ممکن است به صورت بالقوه به کشورهای دیگر سرایت کند، به همین دلیل موضوع یادشده اهمیت بین­المللی یافته است به­طوری که کمیته موقت هیئت رئیسه صندوق بین‌المللی پول (IMF) در پنجمین نشست خود در 16 آوریل 1998 ضوابط لا‌زم­الاجرا برای شفافیت بودجه­ای را تصویب و اعلا‌م کرد.

ارتباط حسابداری، بودجه و پاسخگویی

حلقه ارتباطی حسابداری و بودجه، حسابداری دولتی است. حسابداران، استانداردهای حسابداری دولتی را برای ارائه خدمات به بودجه و امور مالی دولت تدوین کرده­اند. درحال حاضر بودجه در مراحل مختلف تنظیم، تصویب، اجرا و نظارت وابستگی کامل به اطلا‌عات سیستم حسابداری دولتی دارد، به‌گونه­ای که می­توان حسابداری دولتی را حسابداری بودجه­ای نامید.

استاندارد کنترل بودجه­ای در حسابداری دولتی، حسابداران را موظف می­کند سیستم اطلا‌عات مالی دولت را به‌گونه­ای مستقر کنند که اعمال نظارت بر درامدها و هزینه­های دولت (بودجه) فراهم شود.

چارچوب نظری حسابداری را می­توان براساس تصمیمگیری یا پاسخگویی تشریح کرد. در چارچوب مبتنی بر تصمیمگیری هدف حسابداری فراهم کردن اطلا‌عات مفید جهت تصمیمهای اقتصادی است یعنی استفاده­کنندگان از اطلاعات، شامل سرمایه­گذاران، اعتباردهندگان و دیگران، با استفاده از صورتهای مالی بتوانند تصمیمهای صحیح در جهت بیشینه ساختن منافع خود بگیرند.

درچارچوب نظری مبتنی بر پاسخگویی، هدف حسابداری ایجاد سیستم مناسب جریان اطلا‌عات بین حسابده و حسابخواه است، به صورتی که منافع طرفین تامین شود. امروزه در زمینه حسابداری دولتی و غیرانتفاعی، چارچوب پاسخگویی است که چیرگی کامل دارد و می­توان گفت:"حسابداری دولتی ابزار پاسخگویی دولت به ملت است." و اگر در استانداردهای حسابداری دولتی دقت کنیم این مسئله آشکارا مشخص است. اهمیت نقش مسئولیت پاسخگویی عمومی در بیانیه مفهومی شماره 1(GC1) هیئت استانداردهای حسابداری دولتی امریکا (GASB) از بندهای تفصیلی بیانیه مذکور به شرح زیر استخراج می­شود:

"مسئولیت پاسخگویی سنگبنای کلیه گزارشهای مالی دولت است و مفهوم پاسخگویی در کلیه مفاد این بیانیه مورد استفاده قرار گرفته است. مسئولیت پاسخگویی، دولت را ملزم می­کند در مورد اعمالی که انجام می­دهد به شهروندان توضیح دهد و براین عقیده استوار است که شهروندان حق دارند بدانند و حق دارند [بخواهند که] حقایق به صورت علنی و به طریق مطمئن به دست آنها و نمایندگان قانونی آنها برسد. گزارشگری مالی نقش عمدهای در ادای وظیفه پاسخگویی در یک جامعه آزاد ایفا می­کند."

شرایط لا‌زم برای تحقق حداقل استاندارد شفافیت بودجه­ای

سازمانهای بین­المللی مانند صندوق بین‌المللی پول، سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD)، بانک جهانی، برنامه توسعه سازمان ملل (UNDP) و بانکهای توسعه منطقه­ای بر شفافیت مالی تاکید دارند. این سازمانها کنجکاوند که بدانند کمکهای اقتصادی و فنی آنها حتماً در جای صحیح به کار رود و به وسیله افراد صلا‌حیتدار اداره و سیاستگذاری شود. به همین دلیل نسبت به تدوین شرایط شفافیت بودجه­ای اقدام کرده­اند. استاندارد زیر توسط صندوق بین­المللی پول ارائه شده است:

" بخش دولت باید در قالب نظام حسابهای ملی8 یا درقالب ضوابط صندوق بین‌المللی پول در مورد آمارهای مالی دولت9 مشخص شود و تحت همین سیستمها به گزارشگری مالی بپردازد."

سیستم حسابهای ملی

سیستم حسابهای ملی از یک مجموعه منسجم، سازگار و یکپارچه حسابها، ترازنامه­ها و جدولهای مبتنی بر تعریفها و مفهومها، طبقه­بندیها و قواعد حسابداری پذیرفته­شده در سطح بین­المللی تشکیل شده است. در این سیستم، چارچوب حسابداری جامعی طراحی شده که در آن داده­های اقتصادی در قالبی تنظیم می­شود که برای برنامهریزیها، سیاستگذاریها، تجزیه و تحلیلها و تصمیمگیریهای اقتصادی مورد استفاده قرار می­گیرد. حسابهای پیشبینی شده در سیستم به‌نوبه خود مجموعه وسیعی از اطلا‌عات تفصیلی و سازمان یافته را درباره عملکرد اقتصادی کشور ارائه می­دهد. این حسابها اطلا‌عات جامع و مفصلی از فعالیتهای مختلف اقتصادی انجام شده در کل اقتصاد کشور و مبادلا‌ت صورت گرفته بین بنگاههای اقتصادی در بازار یا محل دیگر را فراهم می‌کند.

حسابهای ملی برای یک دوره زمانی معین تنظیم می­شود و بنابراین عملکرد اقتصاد یک کشور از طریق دادههای حاصل از آن به تصویر کشیده شده و مورد تجزیه و تحلیل و ارزیابی قرار می­گیرد. در فرایند تهیه و تنظیم حسابهای ملی افزون بر ارائه تصویر روشن از عملکرد فعالیتهای اقتصادی، اطلا‌عاتی در زمینه ثروت و داراییهای متعلق به اقتصاد کشور در دوره زمانی مربوط فراهم می­شود. همچنین اطلا‌عات حاصل از آن ارتباط بین اقتصاد کشور با دنیای خارج را نشان می‌دهد.

سیسم حسابهای ملی برمحور یک سلسله حسابهای متوالی و مرتبط با یکدیگر تنظیم می‌شود، به طوری که داده­های ثبت شده در آنها را داده­های مربوط به جریانها و موجودیها تشکیل می­دهند. متغیرهای جریانی اطلا‌عات مربوط به انواع مختلف فعالیتهای اقتصادی انجام شده در طول دوره معینی از زمان را بیان می­کنند و متغیرهای موجودی ارزش موجودی داراییها و بدهیها را در مقطعی از زمان یعنی آغاز و پایان دوره در قالب ترازنامه­ها نشان می­دهند.

هریک از حسابها به نوع خاصی از فعالیتهای اقتصادی نظیر تولید، ایجاد درامد، توزیع درامد، توزیع مجدد درامد و مصرف درامد مربوط می­شود. دادههای اقتصادی مربوط به هر یک از حسابها به صورت منابع و مصارف در آنها ثبت می­شود و هرحساب به­وسیله یک عنصر ترازکننده حاصل از مابه‌التفاوت منابع و مصارف، تراز می­گردد. این عنصر از یک حساب به حساب دیگر منتقل می­شود و از نظر اقتصادی دارای اهمیت زیادی است نظیر ارزش افزوده، درامد قابل تصرف، پس‌انداز و... از طرف دیگر بین حسابها و ترازنامه‌ نیز ارتباط قوی وجود دارد. تهیه حسابهای ملی از سال 1373 در برنامه کار مرکز آمار ایران قرار گرفته و فعالا‌نه پیگیری می‌شود.

سیستم آمارهای مالی دولت

مهمترین تغییر و تحول حسابداری دولتی ایران در سالهای اخیر که میتواند زمینه­ای برای تحقیقات باشد، بحث اعمال سیستم آمارهای مالی دولت است. نظام یادشده می­تواند هدفهایی را که در حسابداری دولتی کشور دنبال میشود براورده سازد و مراجع بین­المللی را نیز در مورد صحت و کارایی فعالیتهای اقتصادی و بودجهای دولت متقاعد کند. افزون بر این باعث پشتیبانی تحلیلهای مالی و بالابردن ارزش تجزیه و تحلیل­پذیری گزارشهای مالی دولتی می­شود. همچنین می­تواند شرایط لا‌زم برای حداقل استاندارد شفافیت بودجه­ای صندوق بین­المللی پول را ایجاد کند

در زمینه ارزیابی عملکردها، سیستم آمارهای ملی دولت، آمارهایی ارائه می­کند که سیاستگذاران و تحلیلگران را قادر می­سازد تا پیشرفتهای ایجاد شده در فعالیتها، موقعیت مالی و وضعیت نقدینگی بخش دولت را در قالب روشی پایدار و نظام‌مند مطالعه کنند. چارچوب تحلیلی آمارهای مالی دولت، میتواند برای تجزیه و تحلیل فعالیتهای سطح مشخصی از دولت و دادوستدهای بین سطوح دولتی و همچنین کل بخش عمومی مورد استفاده قرار گیرد. "مفاهیم، طبقه­بندیها و تعاریف پایه­ای مورد استفاده در سیستم آمارهای مالی دولت، صرفنظر از شرایط کاربرد آن به اصول اقتصادی و استدلا‌لهایی بستگی دارد که از نظر جهانی معتبر است. بنابراین این سیستم برای اقتصاد کلیه کشورها کاربرد پیدا می‌کند. کاربرد عمومی این سیستم توسط کشورهای مختلف باعث ایجاد قابلیت مقایسه بین اقتصاد کشورها شده و استفاده از تجربیات اقتصادی کشورهای دارای شرایط مشابه را تسهیل می­کند. در این سیستم اقلا‌م آماری به‌گونه­ای انتخاب شده است که از یک طرف بررسی و تحلیل مالی و اقتصادی جهت تصمیمگیریها فراهم شود و از طرف دیگر این اقلا‌م حالت ترازکننده داشته باشد و دریک نظام حسابداری دو طرفه گنجانده شود."

استقرار سیستم آمارهای مالی دولت در ایران، با صدور حکم قانونی در تبصره 48 قانون بودجه سال 1380 مبنی بر اصلا‌ح ساختار نظام بودجه­ریزی کشور توسط سازمان مدیریت و برنامه­ریزی شروع شد. سازمان مدیریت و برنامه­ریزی نحوه طبقه­بندی اقلا‌م بودجه­ای کشور را در لا‌یحه بودجه سال 1381 -البته به صورت ناقص- برمبنای نظام یادشده تغییر داد. بهرغم اهمیت این تغییر تاکنون متون تخصصی اندکی در این زمینه موجود است و زمینه­های پژوهشی زیادی در مورد چگونگی این نظام، منافع مترتب بر استقرار آن، امکان‌سنجی اجرای آن در سیستم مالی دولتی کشور و موانعی که در استقرار آن می­تواند باعث به تعویق افتادن یا عدم اجرای صحیح آن شود، وجود دارد

صورتهای مالی اساسی در سیستم آمارهای مالی دولت

گزارشهای مالی مورد نیاز جهت هدفهای سیستم یادشده باید به‌گونه­ای باشد که تجزیه و تحلیل مالی و اقتصادی را امکانپذیر کند. به عبارت دیگر شاخصهای مالی مختلف برای بررسی و مقایسه عملکرد دستگاهها و دولتها فراهم آورد. بدیهی است گزارشهای سنتی حسابداری دولتی براساس گروه حسابهای مستقل نمی­تواند چنین زمینه­ای را ایجاد کند. به همین دلیل سیستم آمارهای مالی دولت تمایل به استفاده از گزارشهایی شبیه به صورتهای مالی حسابداری انتفاعی دارد تا بتواند شاخصهای مورد نظر خود را که از آنها به عنوان معیارهای تحلیلی یاد می‌کند، به دست آورد.

صورتهای مالی اساسی در سیستم آمارهای مالی دولت عبارتند از:

صورت وضعیت عملیات دولت،

صورت وضعیت سایر جریانهای اقتصادی،

ترازنامه،

صورت وضعیت منابع و مصارف وجوه نقد.

سه صورت وضعیت اول در تلفیق با یکدیگر نشاندهنده کلیه تغییرات در انباشتها (دارایی و بدهیها) ناشی از جریانها (رویدادهای مالی) هستند. صورت وضعیت چهارم ورودی و خروجیهای نقدی را با استفاده از طبقه­بندی مشابه صورت وضعیت عملیات دولت ثبت می‌کند.

تغییر نظام بودجه‌ریزی در ایران

در جهت استقرار سیستم آمارهای مالی دولت طبقه­بندیهای بودجه­ای از بودجه سال 81 به بعد تغییرات اساسی پیدا کرد. به‌گونه­ای که مفاهیم اساسی بودجه­ریزی مانند درامد و هزینه متفاوت از مفهوم آن در بودجه سالهای گذشته شد. درامد در بودجه 81 برخلا‌ف سالهای گذشته که شامل وجوه حاصل از فروش و واگذاری داراییها و سرمایه­ها از قبیل نفت و گاز و معادن می­شد دراین سال صرفاً شامل "آن دسته از دادوستدهای بخش دولتی بود که ارزش خالص را افزایش می‌داد" و وجوه حاصل از فروش داراییها و سرمایه تحت عنوان واگذاری داراییهای سرمایه­ای طبقه­بندی شده بود.

مفهوم هزینه هم که در گذشته به انواع پرداختهایی اطلاق می­گردید که به­طور قطعی در وجه ذینفع در ازای تعهد یا تحت عنوان کمک، انجام می­شد، درحال حاضر "آن دسته از دادوستدهای بخش دولتی است که ارزش خالص را کاهش می­دهد" در نتیجه پرداختهای بابت خرید و ساخت دارایی ثابت و موجودی انبار به جای هزینه تحت عنوان تملک دارایی سرمایه­ای منظور می­شود.

تاریخچه بودجه نویسی در ایران

واژه بودجه در زبان فارسي از زبان فرانسه اقتباس شده است و در فرانسه نيز از زبان انگليسي. علت اين امر آن است كه رويه تنظيم بودجه و به تصويب رساندن آن در پارلمان ابتدا از كشور انگلستان شروع شده است.

امروزه در بسياري از اقتصاد هاي مدرن، نقش دولت به عنوان عامل تنظيم كننده از هر زمان ديگر وسيع تر و پيچيده تر شده است و دامنه آن زمينه هايي چون حفظ محيط زيست و بخش خدمات مالي و همچنين زمينه هاي سنتي نظر نظم و نسق بخشيدن به انحصارات را دربرمي گيرد. پيش نياز طرح و تدوين مقررات موثر اين است كه مقررات با توانايي هاي كارگزاران دولتي اجراكننده و همچنين با درجه پيشرفت بازار سازگار باشد.

گرچه دولت در امر ارائه تضمين خدمات اساسي نقش مهمي دارد ولي اين مهم كه دولت بايد تنها ارائه كننده خدمات اساسي باشد يا بيشترين سهم را در اين زمينه داشته باشد، به هيچ وجه امر اثبات شده و مسلمي نيست. انتخاب هاي دولت براي ارائه، تامين مالي و نظم بخشيدن به اين خدمات بايد مبتني بر توانايي هاي نسبي بازار، جامعه مدني و كارگزاران باشد.

در اين بين تهيه و تنظيم نظام مالي پشتيبان از ملزومات اساسي است كه در نظام سياسي اقتصادي به آن بودجه مي گويند. تدوين و چگونگي نگاه به آن است كه چيدمان ساختار هاي اقتصادي هر كشوري را طراحي مي كند.

واژه بودجه در زبان فارسي از زبان فرانسه اقتباس شده است و در فرانسه نيز از زبان انگليسي. علت اين امر آن است كه رويه تنظيم بودجه و به تصويب رساندن آن در پارلمان ابتدا از كشور انگلستان شروع شده است.

واژه بوژت يك واژه فرانسه قديم است و به كيف چرمي اطلاق مي شده است كه وجوه نقد را در آن نگهداري مي كردند. به اين جهت ابتدا كيف چرمي كه محتوي صورت مخارج و درآمد هاي دولت انگليس بوده وزير دارايي انگليس آن را با خود با پارلمان مي آورده و صورت هاي مخارج و درآمدهاي مملكتي را از آن كيف خارج كرده و براي تصويب به پارلمان عرضه مي داشته است، در انگليس بوژت ناميده مي شد. به تدريج معني اصطلاح بودجه از خود كيف به محتويات آن تغيير ماهيت داد.

بعد ها كه به تدريج صورت هاي آورده شده در يك صورت واحد گنجانده شده است، اين صورت به نام «باجت» در انگليس و بودجه در فرانسه ناميده شد و در ساير زبان هاي دنيا نيز همين كلمه به كار برده شد. قبل از انقلاب مشروطه در ايران، چنين واژه يي در زبان فارسي به كار نمي رفته است و پس از آن چون قانون اساسي ايران بيشتر از قوانين بلژيك و فرانسه ترجمه و اقتباس شد، اين واژه نيز همراه قوانين مالي فرانسه ترجمه و وارد قانون محاسبات عمومي ايران و زبان فارسي شده است. با وجود اهميتي كه بودجه عمومي در سازمان اداري و مملكتي و بنگاه هاي خصوصي دارد، موضوع تهيه و پيشنهاد بودجه و اجراي آن و قرار دادن سازمان مالي و سازمان اداري براساس تهيه و اجراي بودجه متداول شده است. شروع اين رويه و اهميت آن از زماني آغاز شد كه در اثر كوشش ها و مبارزاتي كه در طول تاريخ به عمل آمد، ابتدا در انگلستان و بعداً در ساير حكومت ها حق وضع ماليات و تصويب مخارج عمومي به منتخبان مردم واگذار شد. پيدايش حكومت مشروطه و مقررات مهمي كه براي نظارت عموم در دخل و خرج كشور در چنين كشوري وجود دارد باعث شد موضوع بودجه به سرعت اهميت زيادي به دست آورد.

از ابتداي حكومت «نورمن ها» در اوايل قرن سيزدهم در انگلستان اعيان و ثروتمندان آن كشور عدم رضايت خود را از وضع ماليات ها به وسيله پادشاهان ابراز كردند و عليه ماليات هايي كه قبلاً رضايت ماليات دهندگان جلب نشده بود، اعتراض مي كردند. البته اين اعتراض ها تا مدتي جنبه فردي و شخصي داشت، اما در سال 1215 ميلادي كليه اعيان و مالكان بزرگ كشور انگليس متحد شدند و «جان» پادشاه انگليس را وادار كردند حقوقي براي آنان قائل شود. اين حقوق در سندي به نام «منشور آزادي ها» يا «منشور كبير» كه به امضاي پادشاه مزبور رسيد، مندرج است. همين حق تصويب ماليات ها و عوارض كه در سال 1215 ميلادي در انگلستان از طرف پادشاه به پارلمان آن كشور اعطا شد تا سال 1616 عملاً اجرا نشد و پس از آن سال است كه به موجب لايحه حقوق اين حق تثبيت شد. با وجود اين نبايد اين حق را با حق تصويب سالانه بودجه اشتباه كرد زيرا مالياتي كه يك بار تصويب مي شد حكومت حق داشت براي هميشه آن را وصول كند.

نظارت پارلمان در امر مخارج و تصويب برنامه خرج دولت و دستگاه اداري در انگلستان از سال 1344 مسيحي آغاز شد و در آن سال است كه براي نخستين بار در پارلمان آن كشور اظهار شد كه پارلمان نه تنها بايد ماليات ها و عوارض را به تصويب برساند بلكه بايد نسبت به مصرف وجوه عمومي از طرف دولت و دستگاه اداري نيز اظهارنظر كند.

توفيق پارلمان براي وادار كردن حكومت به تسليم چنين صورت حساب ها و اطلاعاتي در باب مخارج دستگاه حكومت بيشتر در مواقعي انجام مي شده است كه حكومت براي تامين كسري مخارج خود احتياج به وضع ماليات جديدي داشته و آن ماليات را براي تصويب به پارلمان عرضه مي كرده است. در آن زمان پارلمان براي تصويب آن حكومت را وادار به تسليم صورت حساب هايي از مخارج دولت و اثبات لزوم چنين مخارج مي ساخته و دولت ناچار مي شده است اين صورت حساب ها را تنظيم و تسليم پارلمان كند.

به تدريج اين رويه عموميت پيدا كرد، يعني هر ساله وزير ماليه آن كشور در زمان معيني از سال براي وضع ماليات هاي جديد و پيشنهاد آن ماليات ها به پارلمان هم از مخارج سالانه و جاري كشور تسليم پارلمان مي كرده و بدين ترتيب صورت پيش بيني مخارج و درآمدهاي عمومي كشور پس از سال هاي متمادي اختلاف بين حكومت و پارلمان به طور منظم تسليم پارلمان شده و روش تهيه و پيشنهاد بودجه آغاز شد.

در اثر اين تحول تدريجي بالاخره در اوايل قرن 18 مسيحي موضوع تهيه و تصويب بودجه و الزام حكومت به اجراي بودجه مصوب در كشور انگليس عملي شد. براساس شور انگلستان، علاوه بر تصويب بودجه، مقام صلاحيت دار كه بودجه را تصويب مي كند، بايد حق داشته باشد نظارت كند كه آيا اين بودجه در عمل به همان ترتيب اجرا شده است يا دستگاه اجرايي به ميل و نظر خود در آن تغييراتي داده است. در صورتي كه چنين ضمانت اجرايي وجود نداشته باشد تصويب بودجه اهميت خود را از دست مي دهد و به همين جهت در كليه كشورها اين حق براي پارلمان شناخته شده بود كه در اجراي بودجه نظارت كنند. پس از تكميل جريان تصويب و اجراي بودجه در انگلستان به ترتيبي كه آورده شد، به سرعت ساير كشورها آن را قبول و از آن پيروي كردند. در فرانسه اين جريان با آغاز انقلاب كبير آن كشور در سال 1789 شروع شده ولي در آن كشور نيز سال ها حق پارلمان منحصر به تصويب ماليات ها بوده و حق تصويب مخارج و حق نظارت در اجراي بودجه در آن كشور نيز اواخر قرن نوزدهم تصويب شده، اما اجراي كامل اين روش منوط به درجه قدرت و ضعف اصول مشروطيت و حقوق و اختيارات مجلس نمايندگان در آن كشور ها بوده است.

مشکلات بودجه نویسی در ایران

ريشه اصلي تنظيم بودجه را بايد در عامل سياسي جست وجو كرد. بودجه يك سند سياسي و اقتصادي است كه نشان دهنده سطح تمدن در آن زمان و در يك كشور خاص است. اين سند سياسي و اقتصادي در ايران با معضلات سياسي مواجه است. اصولابودجه پس از شكل گيري حكومت هاي پارلماني به وجود آمد. يعني درست از زماني كه حق نظارت مردم به صورت كنترل درآمدها و هزينه هاي دولت توسط مكانيزم هاي نمايندگي داير شد. در انگلستان به عنوان اولين دموكراسي و اولين نظام مالي بودجه ريز، نمايندگان مردم مي خواستند درآمدها و هزينه هاي دولت را كنترل كنند و پارلمان مايل نبود تا بدون رضايت آن ماليات وضع شود و نيز بدون كنترل آن وجوه عمومي هزينه شوند. به همين دلايل بود كه به تدريج درآمدها و هزينه هاي دولت در سندي تنظيم شد و تصويب پارلماني اين سند ضرورت پيدا كرد تا آنجا كه در قرن 19 اراده قانونگذار در تنظيم و اجراي بودجه از ضروريات دموكراسي كلاسيك شناخته شد.

اصول تنظيم بودجه چیست

هر علمي از يك رشته اصول و پايه هايي تشكيل شده است. از آنجا كه قطعيت و استحكام اصول علوم انساني به اندازه علوم طبيعي نيست لذا همواره استثنائاتي در اصول متداول اين علوم قابل مشاهده است. در تاريخ، اول بار «لئون سه» بلژيكي در 1885 نخستين اصول بودجه را تدوين كرد كه بعدها بر حسب نظام هاي سياسي و اقتصادي جوامع مختلف دچار تغييرات و دگرگوني هايي شد. گرچه به هر صورت يك بودجه كشوري بايد حداقل 9 اصل زير را رعايت كند: 1- سالانه بودن 2- جامعيت (تمامي مجموعه دولت را در برگيرد)_3- وحدت (انجام دقيق محاسبات و پرهيز از دوباره كاري ها) 4- تفصيلي بودن (دقت در محاسبه هزينه هاي جزيي و درآمدهاي جزيي) 5- تعادل (بسته شدن بودجه بدون كسري يا مازاد) 6- تحديدي بودن (براي انجام يك كار بيش از اعتبار مصوب هزينه نشود) 7- تخميني بودن درآمدها 8- انعطاف پذيري (جهت بروز خلاقيت مديران اجرايي و عالي) 9- تخصيص و عدم تخصيص (اعتبار يك هزينه به هزينه ديگر تخصيص داده نشود و نيز هيچ درآمدي مختص هزينه خاصي نباشد)

انحرافات اصلي در ودجه نویسی ایران

در كشور ما (لااقل طي برنامه هاي اول تا سوم اجرا شده) 8 اصل اول بودجه نويسي و بودجه بندي به نحو راضي كننده اي كه تامين كننده حداقل استانداردها باشد اجرايي شده است وليكن در مورد اصل آخر بودجه نويسي يعني تخصيص و عدم تخصيص، عموماكاستي ها و ناكارآمدي هاي گسترده اي قابل مشاهده است.

بر طبق اصل تخصيص، تمام ارقام منظور شده در بودجه بايد به همان وضع و ترتيبي كه در بودجه تعيين شده و مجوز آن صادر گرديده، وصول و به مصرف برسد. هر رقم اعتباري كه براي هزينه اي در بودجه پيش بيني و منظور شده طبق اين اصل، تنها و تنها جهت همان هزينه قابل مصرف است و نمي توان آن را مگر با استثناهايي و طبق مقررات و پيش بيني هاي قانوني به كار ديگري اختصاص داد.

براي مثال، وزارت آموزش و پرورش حق ندارد به جاي مدرسه، اداره كل بسازد. تا اينجاي كار اشكال عمده اي در بودجه نويسي كشور قابل مشاهده نيست. اما اصل عدم تخصيص صراحتااظهار مي كند كه هيچ درآمدي نبايد براي هزينه خاصي تخصيص داده شود و نيز هيچ هزينه اي نبايد از درآمد به خصوصي تامين شود. به عبارت بهتر تمامي درآمدهاي دولت بايد به خزانه واريز شود و از درآمد عمومي دولت براي هزينه هاي دولت تأمين اعتبار شود. در اين جا به صراحت مي توان گفت كه اين اصل هيچ گاه به طور قاطع در كشور ما اجرايي نشده است و حتي هنوز هم اجرا نمي شود. حتي در سال هاي اخير قانون وصول برخي درآمدهاي دولت و مصرف آن در موارد معين به طور رسمي در تبصره هاي ابتدايي بودجه سالانه كل كشور منظور مي شود. به عنوان نمونه در ماده 22 اين قانون (مصوب آبان ماه 74)، آمده است: «سازمان سنجش آموزش كشور مجاز است با وزارت خانه ها و سازمان ها و نيز اشخاص حقيقي و حقوقي خارج از خدمات موظف خود براي آزمون ورودي و خدمات مشاوره اي قرارداد منعقد و درآمدهاي حاصل را به درآمد عمومي كشور واريز كند. معادل صد در صد مبالغ واريزي از محل اعتباري كه به همين جهت در قانون بودجه هر سال منظور مي شود در اختيار سازمان مزبور قرار خواهد گرفت تا جهت توسعه و تكميل و نيز تعمير خدمات ماشيني و مخارج مربوط به برگزاري اين آزمون ها هزينه شود.»

جداي از اين مثال جزءگرايانه در تبصره هاي قانون بودجه نيز موارد فراواني به صورت مكانيزم «هزينه - درآمدي» تصويب مي شود، صرفابا اين تفاوت كه تبصره ها داراي قدرت اجرايي يك ساله اند ولي في الغرض، قانون فوق الاشاره حتي چنين محدوديتي را نيز ندارد.

شبيه اين مثال را مي توان در اصل 53 قانون اساسي و نقض برنامه ريزي شده آن تا سال هاي متمادي توسط وزارت نفت جست و جو كرد كه درآمدهاي حاصل از فروش نفت را نزد خود نگاه مي داشت و پس از هزينه كردن مبالغ هنگفتي از آن (بدون واريز ابتدايي به خزانه عمومي دولت) مابقي را جهت هزينه شدن به خزانه عمومي كشور واريز مي كرد. جالب است كه امروز روز نيز كه دولت نهم با شعار محو مافياي نفتي و اجراي بودجه عملياتي و به تبع آن رعايت اصل عدم تخصيص عنان كار را به دست گرفته است، همچنان 5/7 درصد درآمد شركت نفت به خزانه واريز نمي شود و قول تحقق كامل اين امر براي سال 1387 داده شده است.

نقش برنامه و بودجه در يك برنامه بازاريابي

تهيه‌ي يك برنامه بازاريابي موفق، يك پروسه‌ي گام به گام است. در اين مقاله قصد دارم، برخي نكات مهم را، در خصوص مشخص ساختن برنامه و بودجه، متذكر شوم.در اين مرحله، بعد از اينكه دقيقا كسب و كارمان را براي خودمان تعريف كرديم و مشخص ساختيم، بعد از اينكه مشتريانمان را به درستي شناختيم و دموگرافيك آنها را با تحقيق و پژوهش معلوم ساختيم، گام در راه تعيين برنامه و بودجه بر مي‌داريم.اين مرحله از تدوين يك برنامه‌ي بازاريابي، بسيار اهميت دارد. شما بايد ببينيد كه شيوه‌هاي بازاريابي‌تان پيش از اين چه بوده است و آيا براي ارتباط با مشتريانتان موفق بوده‌ايد؟ از خودتان بايد بپرسيد كه چه شيوه‌هايي بيشترين اثر و كارايي را داشته است؟ براي اين بازاريابي‌ها و استراتژي‌هايي كه قبلا داشته‌ايد چقدر هزينه كرده‌ايد و به چه نتيجه‌اي رسيده‌ايد. كمي جزئيات را بيشتر در نظر بگيريد، مثلا براي به دست آوردن (جذب) هر مشتري دقيقا چقدر هزينه كرده‌ايد. دسترسي به اين نوع اطلاعات خيلي مهم است. در اين مرحله، شما بايد بدانيد كه در آينده چه شيوه‌ها و روش‌هايي مي‌تواند در جذب مشتريان جديد به شما كمك كند. توجه داشته باشيد كه اين برنامه‌ي بازاريابي هم براي شما هزينه‌هايي در بر دارد؛ بنابر اين مشخص كنيد كه چه درصدي از سود را مي‌توانيد به اين برنامه بازاريابي اختصاص دهيد

آنوقت است كه مي‌توانيد ابزارهاي بازاريابي‌تان را با توجه به بودجه تعيين كنيد. مثلا در روزنامه‌ها آگهي دهيد يا مجلات؟ تبليغ راديو تلويزيوني داشته باشيد يا بازاريابي اينترنتي در فهرست ابزارهاي خود قرار دهيد. فعاليت‌هاي روابط عمومي‌تان چگونه باشد؟‌ با خبر‌هاي مطبوعاتي و شركت در فعاليت‌هاي اجتماعي و فرهنگي و اسپانسر كردن اين گونه فعاليت‌ها.

ايده‌هاي بازاريابي ايده‌هايي قطعي نيستند. بايد آنها آزمود. شيوه‌ها و روش‌هاي آزمودن اين شيوه‌ها را بايد تعيين كنيد و بعد براي سنجش نتايج شيوه‌هايي داشته باشيد. چه ابزارهايي براي بازاريابي مي‌توانيد به سرعت داشته باشيد كه شما را به هدف نزديك‌تر كند؟

فيليپ كاتلر معتقد است كه تعيين خط مشي؛ منطق بازاريابي است. شما چه منطقي براي برنامه‌ي بازاريابي خود در پيش مي‌گيريد. شركت شما هدف خود را مي‌داند، مي‌خواهد به اين هدف برسد، راهي را بايد تعيين كند و ابزارهايي را در اين راه بايد در كوله‌پشتي خود بگذارد، چه ابزارهايي را اين بار بر مي‌داريد تا به هدفتان برسيد. مديريت بايد براي اين سفر، مقداري پول در جيب خود داشته باشد، بودجه‌اي خاص كه در عين حال كافي هم باشد. درست مثل وقتي كه به سفري مي‌رويم و هميشه كمي بيش از حد نياز پول با خودمان همراه مي‌بريم؛ در اينجا هم مديريت به خوبي مي‌داند كه با اختصاص بودجه‌ي بيشتر، فروش نيز افزايش مي‌يابد. مثلا با شركت در نمايشگاه‌هاي تخصصي بيشتر، با اسپانسر كردن فعاليت‌هاي اجتماعي و حمايت از مصرف‌كنندگان. اينها مسلما خرج و هزينه‌اي بيشتر بر دوش مديريت خواهند گذاشت، اما مديريت بايد ببينيد كه تا چه حد استطاعت اين كار را دارد. حال با توجه به اين موضوع است كه مي‌گوييم، خط مشي‌ها بايد به برنامه‌هاي اجرايي معيني مبدل شوند. هزار برنامه اگر نوشته و تدوين شود و به اجرا درنيايد، نمي‌توانيم بفهميم كه كدام برنامه درست انجام شده است و كدام برنامه غلط؟ كدام برنامه ما را به هدفي كه داشتيم نزديك‌تر ساخته است و كدام برنامه ما را از هدف يا اهدافمان دورتر كرده است.من هميشه اين را تاكيد كرده‌ام. ما به عنوان طراح يا استراتژيست، يا مشاور، آنچه شرط بلاغ است با مديريت مي‌گوييم، اين مديريت و برنامه‌هاي اجرايي هستند كه بايد با هم كنار بيايند و تعارف را كنار بگذارند و كاري بكنند براي شركت. تا عملي انجام نشود نمي‌توان فهميد كه كجاي كار خوب بوده است و كجاي كار بد. كجا درست رفته‌ايد و كجا غلط. حتي اشتباهات را بايد پذيرفت و با آن مثل يك درس جديد برخورد كرد. جوامع تغيير مي‌كنند، نيازها تغيير مي‌كنند، رقبا به سرعت تغيير استراتژي مي‌دهند يا برنامه‌هاي خود را اصلاح مي‌كنند، تكنولوژي توسعه مي‌يابد و بسياري عوامل ديگر ... گويي همگي دست به دست هم داده‌اند تا به برنامه‌ي بازاريابي شما بگويند : نه! اما اين مهم نيست، مهم اين است كه شما مي‌دانيد چه مي‌خواهيد و براي آن دست به تهيه‌ي برنامه‌اي زده‌ايد و آن را داريد اجرا مي‌كنيد.

اهداف و وظایف دفتر برنامه ریزی و بودجه

مشاركت در طراحی نظام برنامه ریزی جامع توسعه ملی و منطقه ای و اجرای نظام مصوب در استان.

مطالعه ، تهیه و تدوین برنامه توسعه اجتماعی وفرهنگی بلند مدت، میان مدت و كوتاه مدت استان در چارچوب برنامه های كلان كشور.

تهیه و تدوین برنامه میان مدت توسعه محلی ( شهرستانی) استان در چارچوب برنامه كلان و میان مدت.

نظارت بر انطباق فعالیت های اجتماعی و فرهنگی استان با اهداف خط مش های توسعه ملی و منطقه ای.

مشاركت در ارزشیابی طرح های تملك دارائی های سرمایه ای ملی از لحاظ اثرات اجتماعی آنان در استان و انعكاس نتیجه ارزشیابی به معاونت بخشی ذیربط.

بررسی امور مربوط به برنامه ریزی منطقه ای و ارائه روش ها ومدل های مناسب.

تهیه و تدوین طرح آمایش استان

تهیه و تدوین گزارش های سالانه اجتماعی استان.

بررسی و تدوین برنامه ها و سیاست های كلان امور درآمد و تجهیز و تخصیص منابع و انجام وظایف كارگروههای ذیربط.

مشاركت در تهیه و تنظیم بودجه تملك دارائی های سرمایه ای سالانه استان در چهارچوب نظام درآمد هزینه استان با هماهنگی سیاست ها و خط مشی های كلان بخشی برنامه های پنجساله توسعه و ضوابط بودجه های سنواتی كل كشور.

همكاری با دفتر آمار و اطلاعات در انجام امور مربوط به تهیه حساب های منطقه ای.

بررسی مستمر اعتبارات هزینه ای و تملك دارائی های سرمایه ای دستگاههای اجرائی تابع نظام بودجه استانی.

همكاری با دستگاه های اجرائی محلی در زمینه تهیه و تنظیم بودجه های پیشنهادی با توجه به ضوابط، دستورالعمل ها و بخشنامه بودجه سنواتی كل كشور.

انجام امور مربوط به توزیع و ابلاغ اعتبارات هزینه ای تملك دارائی های سرمایه ای ، ردیف های مختلف و تبصره بودجه كل كشور.

تهیه حساب های منطقه ای ( استانی ) در قالب واحد مورد تایید مركز آمار ایران.

تهیه و تدوین گزارش عملكرد اعتبارات هزینه ای تملك دارائی های سرمایه ای و تبصره های بودجه دستگاههای اجرائی استان.

نظارت بر فعالیت ها و عملكرد دستگاه های اجرائی مشمول نظام بودجه استانی و ارزشیابی آنها .

نظارت براجرای طرح های تملك دارائی های سرمایه ای به منظور ارزشیابی از نظر مطابقت عملیات و نتایج حاصله با هدف ها و سیاست های تعیین شده و مقایسه پیشرفت كار با جداول زمانی در قالب نظام نظارتی موجود.

بررسی وتدوین برنامه های امور زیر بنائی تولیدی اجتماعی ، فرهنگی و آموزشی و انجام وظایف كارگروه های ذیربط.

بررسی ومبادله موافقتنامه های بودجه جاری و عمرانی دستگاه های اجرایی محلی.

هماهنگی در زمینه امور مربوط به تخصیص اعتبارات هزینه ای و تملك دارائی های سرمایه ای .

پیشنهاد وضع یا تجدید نظر در قوانین ومقررات و تبصره های بوجه در جهت رفع مسائل و مشكلات اجرائی استان.

گزارش گیری از دستگاه های اجرائی به منظور انجام وظایف تصریح شده در مواد 34و35 قانون برنامه وبودجه.

پیگیری امور مربوط به تحقق وصول درآمدهای دستگاه های اجرائی مشمول نظام بودجه استانی و همكاری با دفتر هماهنگی امور اقتصادی در تحلیل گزارش ها .

همكاری با دفتر هماهنگی امور اقتصادی در تهیه و تدوین برنامه توسعه كوتاه مدت ( بودجه سالانه) و میان مدت استان در چهارچوب برنامه كلان كشور.

همكاری و تهیه راهكارهای لازم در امور مربوط به حوادث پیش بینی نشده.

تحقیق درباره بودجه بندی عملیاتی و بسترهای ان

کسب منابع و چگونگی تخصیص آن به آحاد جامعه، انگیزه اصلی تهیه و تنظیم بودجه دولت است. همه دولتها، چه در کشورهای پیشرفته که از روشهای نوین در تنظیم بودجه بهره منداند، چه در کشورهای در حال توسعه که آثار فنون و روشهای کارامد کمتری در تنظیم بودجه آنها وجود دارد و چه در کشورهای توسعه نیافته با روشهای بودجه بندی کاملا‌ً ابتدایی، اقدام به تعیین و تدوین چگونگی کسب درامد و تخصیص آن در قالب برنامه ای مدرن، با عنوان «بودجه کل کشور» میکنند. عمده­ترین و رایجترین روشهای تنظیم بودجه در کشورها به ترتیب درجه رشدیافتگی آنها عبارتند از:

بودجه متداول؛ در این روش، درامدها و هزینه ها، صرفاً براساس اقلا‌م سالهای گذشته پیشبینی می شود بدون آن که معلوم شده باشد هزینه ها برای اجرای چه برنامه و هدفی است.

بودجه برنامه ای؛ در این روش ابتدا اقداماتی که دولت موظف است از طریق دستگاهها در سال آینده انجام دهد مشخص می شود. سپس هزینه ها براساس فعالیتهای جاری و عمرانی از پیوستن طرحها، فعالیتها و برنامه ها به شکل فصل و امور تخصیص می یابد.

در این روش، به دلیل نبود اطلا‌عات مورد نیاز و یا بی ثباتی شرایط محیطی، پیشبینی بهای تمام شده فعالیتها، طرحها و برنامه های منظور شده در بودجه امکانپذیر نیست و تخصیص هزینه صرفاً برمبنای اطلا‌عات فعالیتهای مشابه در سالهای پیش و اعمال تغییرات آثار تورمی صورت می­پذیرد.

از این روست که هنگام تصویب بودجه در مجلس، به دلیل در دسترس نبودن بهای تمام شده و محاسبات درخور اتکا، لزوم انجام بحث و جدلهای چندین و چند روزه، برای تصویب لا‌یحه ضروری می شود و گاهی اقلا‌م تصویب و ابلا‌غ شده، در عمل دچار انحرافات متعدد از برنامه شده و یا در نهایت متوقف می گردد. لذا در چنین وضعیتی، کشمکشهای متعدد میان کارفرمایان دولتی و پیمانکاران به دلیل ناممکن بودن اتمام طرحهای واگذاری و واقعی نبودن قیمتهای تعیین شده برای اجرای امور، باعث طولانیتر شدن نوبتهای رسیدگی به اختلا‌فات مزبور در دادگاهها و پیامدهای ناخوشایند اجتماعی دیگری خواهد شد و این کلا‌ف سردرگمی است که کشورهای دارای این روش بودجه ای باید خود را از آن رها سازند.

بودجه عملیاتی؛ در تنظیم بودجه عملیاتی، دستگاهها باید دو مرحله زیر را سپری کنند:

1- اندازه گیری حجم کار،

2- محاسبه بهای تمام شده فعالیتها، در سال آینده.

در تهیه و تنظیم اطلا‌عات پیشگفته، از کارشناسانی چون مهندسان صنایع در انجام زمانبندی دقیق و تعیین اندازه هر بخشی از جزئیات فعالیتها و در نهایت کل طرحها استفاده می شود. این محاسبات با توجه به آثار تورمی یا رکود و سایر عوامل محیطی، تجزیه وتحلیل شده و بهای تمام شده برای تولید و عرضه کالاها ‌و خدمات تعیین میشود.

به دلیل اعمال دقت کافی در محاسبات مزبور و وجود ثبات اقتصادی و مهار نرخ تورم و کاهش نرخ سود بانکی، انحرافات ناشی از اقلا‌م واقعی و بودجه به حداقل ممکن کاهش می یابد وطرحها نیز در زمان تعیین شده و منطبق با بهای تمام شده مصوب تحویلپذیر خواهند بود و لذا:

اولا‌ً: رضایت کارفرما از پیمانکار موجب جلوگیری از بروز اختلا‌فات و تبعات آن در آینده خواهد شد،

ثانیاً: عملیات و وظایف تعریف شده برای مسئولا‌ن دستگاهها به طور کامل اجراپذیر بوده و افزایش سطح رضایت مردم و رفاه جامعه از دستاوردهای این روش است.

در حال حاضر، این روش در کشورهای توسعه یافته که زمینه های اطلا‌عاتی لا‌زم برای انجام محاسبات بهای تمام شده در آنها فراهم است،اجرا می شود.

یاداوری می شود به دلیل وجود پشتوانه های محاسباتی دقیق در طرحها و برنامه های ارائه شده به مجلس، چانه زنی نمایندگان هنگام بررسی و تصویب لایحه بودجه بر روی ارقام مندرج در لا‌یحه منتفی و یا به عبارت دیگر ناممکن است زیرا این موضوع تفهیم و اثبات شده است که در صورت تغییر در بهای قابل اختصاص به انجام طرح، فعالیت یا امور مندرج در لا‌یحه، اجرای آنها عملا‌ً با وقفه روبرو می­شود. مردم نیز به تشکیلا‌ت دولتی خوشبین شده و به تدریج زمینه های اعتماد عمومی به دولتمردان تقویت می گردد.

مانع اساسی در دستیابی به بودجه عملیاتی در کشورهای در حال توسعه این است که دستگاههای اجرایی و بنگاههای اقتصادی این کشورها هنوز در محاسبه بهای تمام شده کالاها و خدمات تولید و عرضه شده در دوره های جاری و گذشته خود دچار مشکلا‌ت ریشه ای هستند. چگونه می توان انتظار داشت این سیستم ناکارامد بتواند بهای تمام­شده کالاها و خدماتی را محاسبه و اعلام کند که در آینده قرار است تولید و عرضه شود و شاید برخی از اطلا‌عات آن هم به طور دقیق در دسترس نباشد.

بودجه برمبنای صفر؛ این روش برای نخستین بار در سال 1973 در ایالات متحد امریکا ابداع و اجرا شد. اجرای این روش باعث نوسازی و تحول در دستگاههای دولتی می­شود.

مراحل اجرای این روش به شرح زیر است:

1- شناخت واحد فعالیت،

2- دسته بندی هر واحد فعالیت در قالب گروه فعالیتها و برنامه­ها،

3- ارزشیابی و درجه بندی گروه فعالیتها بر حسب اولویت آنها،

4- انتخاب و تخصیص بودجه به گروهی از فعالیتها که ثمربخشی آنها اثبات می­شود.

در این روش، پس از اجرای این مراحل برخی از فعالیتها و واحدهای دوره پیش تعدیل و ترکیب جدیدی برای استفاده کنندگان بودجه تعریف می­شود. این روش دارای مزیت انعطاف­پذیری خاصی است.

**از مشکلات اجرایی بودجه بندی بر مبنای صفر، مقاومت مدیران و مسئولا‌نی است که فعالیت آنها در دوره پیش، ثمربخش تشخیص داده نشده و تصمیم به حذف آنها گرفته می شود.

روش اخیر برای برنامه های درازمدت (چندساله) مورد استفاده قرار میگیرد و با تلفیق آن با روش بودجه عملیاتی، امکان اجرای عدالت، تخصیص بهینه منابع و امکانات، در اختیار دولتمردان قرار خواهد گرفت.

بدیهی است در بخش عمومی وخصوصی مدیرانی موفقترند که بتوانند 5 وظیفه اصلی مدیریت یعنی برنامه­ریزی، سازماندهی، هماهنگی، تصمیمگیری و نظارت و کنترل را به نحو احسن به انجام رسانند. بودجه عملیاتی و بودجه برمبنای صفر، ابزارهایی است که می تواند معیار قابل اندازه گیری مناسب در خصوص برنامه ریزی، تصمیمگیری و کنترل صحت عملیات را در اختیار مسئولا‌ن قرار دهد. بنابراین، هرگونه تعلل در آماده سازی زمینه های لازم برای دسترسی به بودجه عملیاتی و توزیع عادلا‌نه ثروت و تخصیص بهینه هزینه ها، با استفاده از روشهای علمی آزموده شده در کشورهای صنعتی امروز پذیرفتنی نبوده و مسئولان ذیربط باید پاسخگوی مطالبات آیندگان باشند.

به طور خلاصه:

بودجه‌ریزی عملیاتی عوامل "صرفه‌جویی" و "اثربخشی" را به ابعاد سنتی بودجه‌ریزی اضافه می‌کند. نظام بودجه‌ریزی عملیاتی بین "کارآیی" و "اثربخشی" تمایر قائل می‌شود. در"کارآیی" استفاده مفید از منابع مورد نظر است، در حالیکه "اثربخشی" با عملکرد مرتبط است. در بودجه‌ریزی عملیاتی طبقه‌بندی عملیات به‌نحوی است که هدفها شفافتر بیان می‌شوند، ارزیابی بودجه سهل‌تر بوده و در روش هزینه‌بندی آن ارتباط بین داده و ستانده مورد توجه قرار می‌گیرد.

مهمترین هدف بودجه‌ریزی عملیاتی اصلاح مدیریت بخش عمومی و افزایش اثربخشی مخارج این بخش است. ویژگی‌های اساسی این اصلاح عبارتند از:

* ارزیابی پاسخگویی مسئولین دستگاههای اجرایی براساس معیار دستاوردهای فعالیتهای آنان، دامنه تاثیرگذاری‌ آنها جهت نیل به دستاوردها و بودجه و امکاناتی که برای تحقق دستاوردها به مصرف رسیده است.

* ارزیابی پاسخگویی مدیران دستگاههای اجرایی به مسئولین ذیربط براساس محصولاتی که باید تولیدکنند و بودجه و سایر امکاناتی که برای تولید این محصولات بکار می‌گیرند.

* تضمین و تحکیم پاسخگویی از طریق مبادله موافقتنامه بین مدیران و مسئولین دستگاههای اجرایی و بین مسئولین دستگاههای اجرایی و سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور (به نمایندگی از طرف دولت).

* استقرار نظام بودجه‌ریزی ستانده محور

* دادن اختیارات لازم به مدیران در انتخاب نهاده‌های لازم برای تولید محصولات مورد نظر

* ارزیابی مستمر عملکرد مدیران و مبنا قراردادن نتایج عملکرد به عنوان یکی از معیارهای تخصیص اعتبارات.

* اصول و مفاهیم هزینه‌یابی محصول

برای اجرای نظام فوق اقدامات اساسی زیر باید انجام گیرد:

1- برنامه‌های عملیاتی دستگاههای اجرایی جهت تحقق اهداف بخش ذی‌ربط بازبینی، اصلاح و نهایی شود.

2- در چارچوب وظایف مصوب دستگاههای اجرایی، فعالیتهای کمیت‌پذیر ذیل هر یک از برنامه‌های نهایی شده تعیین گردد.

3- هزینه تمام شده هر یک از فعالیتها برای دستیابی به هدف تعیین شده محاسبه گردد.

4- یک نظام نظارتی و گزارشگیری مستمر تمامی مراحل کار استقرار یابد.

انجام اقدامات فوق مستلزم استقرار یک نظام هزینه‌یابی محصول در دستگاههای اجرایی با ویژگی‌های یاد شده می‌باشد که امیدواریم با همت همه دست اندرکاران و مدیران محترم به این مهم دست یابیم.

منابع:

مجله حسابرس

روزنامه الکترنیکی آفتاب

تنظیم بودجه عملياتي نيروي انساني در بنگاه اقتصادي

مقدمه

در فضاي اقتصادي امروز ، هر بنگاهي تلاش مي نمايد که هزينه ها را کاهش دهد و عمده بنگاهها ، اين کار را از طريق کاستن از نيروي انساني انجام مي دهند .

بسياري از اقتصاددانان معتقدند که شرکتهاي بزرگ قادر به مديريت در شرايط رکود اقتصادي بوده و مي توانند در بلند مدت برنامه ريزي نمايند و در تحقيق و نوآوري سرمايه گذاري کنند . اينک تمامي شرکتهاي مذکور مبادرت به اخراج افرادي مي نمايند که داراي استعداد بوده و قادر به توليد ارزش در آينده مي باشند .

اما هر رکودي پاياني دارد و پرسش مهم اين است که بعد از آن چه اتفاقي مي افتد . آيا شرکت ها شروع به استخدام مجدد پرسنل خود خواهند کرد ؟ آيا امکان پذير است که تمامي دانش ، مهارت ها و تجربيات از دست داده شده را مجددا تحصيل نمود ؟ بسياري از پرسنل حسن نيت و اعتماد خود را نسبت به کارفرمايان قديمي از دست داده اند و به کار سابق خود باز نخواهند گشت . ديگران کسب و کار جديدي را شروع نموده اند و همان مهارت ها و تجربيات را عرضه مي نمايند اما با قيمت بسيار بيشتر . در کوتاه مدت اخراج پرسنل ممکن است يک راه حل باشد ، اما آيا ارزش آن را دارد ؟ آيا چنين بنگاهي قادر به ادامه بقاء خواهد بود ؟

تمامي سوالات مذکور ، وقتي که مديران ارشد دستور مي دهند تا کاهش در بودجه صورت گيرد و روساي بخش ها تصميم مي گيرند که چه کساني را در فهرست تعديل شوندگان قرار دهند ، بايد پاسخ داده شود .

بر اساس تجربه من ، غالبا اين کار از طريق تهيه ليست پرسنل براساس حقوق شان و آغاز نمودن از فرد با بالاترين حقوق انجام مي پذيرد . چنين ليستي بايد گزينه ديگري را نيز نشان دهد و آن ميزان مهارت هاي افراد است .

زيرا روش قبلي نمي تواند تضمين کند که بخش مربوطه بتواند همچنان فعال بماند يا ظرفيت هاي مهارتي مورد نياز براي توسعه يا اجراء وظايف آتي را از دست ندهد .

*الزامات اساسي

هر بخشي اهداف و وظايف خاصي را براي اجرا دارد . هر مديري بايد اطمينان حاصل نمايد که تمامي منابع مورد نياز ( شامل منابع انساني ) را جهت انجام وظايف در اختيار دارد . مشخص کردن پرسنل مورد نياز وقتي يک مدير تمام تخصص هاي لازم را فهرست مي نمايد ، تکنيکي است که عموما مورد استفاده قرار مي گيرد .

پرسنل / وظيفه

کارشناس بازاريابي / عرضه محصول

فروشنده / يافتن مشتري

مشاور / طراحي راه حل براي مشتري

مشاور حقوقي / انعقاد قرارداد و مديريت مشکلات و مسائل قانوني

حسابدار / حسابداري و تهيه صورتحساب

روش ديگر ، فهرست نمودن مهارتهاي مورد نيازي است که وظايف و اهداف بخش را پوشش دهد و سپس افرادي يافت شود که اين مهارت ها را داشته باشند . اين روش نيازمند آن است که به الگوي متعارف 8 ساعت کار در روز توجهي نشود .

وظيفه / مهارت

عرضه محصول / بازاريابي

يافتن مشتريان / فروش

طراحي راه حل براي مشتري / طراحي و مشاوره

انعقاد قرارداد و مديريت مشکلات و مسائل قانوني / تخصص در قانون تجارت ؛ تنظيم قرارداد

حسابداري و تهيه صورتحساب / حسابداري و تنظيم صورتحساب

هرچند دو جدول مذکور به نظر بسيار شبيه يکديگرند اما در جدول دوم اين امکان وجود دارد که فروش و مشاوره يا تنظيم صورتحساب و فروش بوسيله يک پرسنل انجام شود . به منظور برخي ارزيابي هاي کيفي از مهارت هاي مورد نياز بايد چند عامل مد نظر قرار گيرد :

*اولويت ها در تنظیم بودجه :

وظايفي وجود دارد که بيشترين اولويت را دارا بوده و نيازمند مهارت هاي ويژه مي باشند . همچنين وظايفي وجود دارد که به منظور پشتيباني از اهداف اولويت دار به کار مي روند يا وظايفي که بصورت روزمره انجام مي شوند .

گرچه اين وظايف براي اهداف شرکت مهم نيستند اما براي عمليات بخش مربوطه با اهميت مي باشند . تفکيک چنين وظايفي از چند طريق قابل حصول مي باشد :

1.فعاليت هاي حياتي ( وظايف اوليه واگذار شده به بخش )

2.مهم ( وظايف ثانويه که بخش بايد انجام دهد تا به اهداف اقتصادي نائل گردد )

3.کمتر مهم ( وظايف مورد نياز درون بخشي که در راستاي انجام وظايف فوق يا حفظ سطح فعاليت بخش ، مورد نياز مي باشد )

*زمان در تنظیم بودجه :

همه ضرب المثل " وقت طلاست " را به خاطر دارند و حقيقتا ضرب المثل درستي است . زمانبندي انجام وظايف بسيار با اهميت مي باشد مگر اينکه بنگاه منابع مالي مورد نياز جهت به کارگيري پرسنل کافي براي انجام هر گونه وظيفه اي ولو وظايف غير منتظره را داشته باشد . اکنون دو متغير وجود دارد که بايد به آن اشاره گردد :

1.نقطه آغاز ( امروز ؛ فردا ؛ ماه بعد ؛ در آينده اي دور )

2. مدت ( 10 دقيقه ؛ يک روز ؛ يک سال ؛ تعيين نشده يا دائمي )

*تجربه در تنظیم بودجه :

هرچند وظايف مختلف ممکن است نيازمند مهارتي يکسان باشند اما امکان دارد که سطوح مختلفي از عمق يا سطح تجربه را بطلبند . درحاليکه فروش نيازمند برخورداري از سطح دانش پايه اي درباره محصول مي باشد ، مشاوره نيازمند تجربه بسيار عميق از محصول است . جهت تفکيک سطوح تجربه دسته بندي هاي زير وجود دارد :

1.دانش تئوريک ( فقط دانستن اينکه چه کاري مي کند و چگونه )

2.تجربه پايه اي ( تجربه استفاده از آن و اينکه چگونه آن را به کار گيرد )

3.تجربه مفيد ( تجربه به کارگيري و استفاده از محصول در محيط هاي مختلف )

4. تجربه عميق ( اين سطح مستلزم به کارگيري يک محصول مشابه با ابتکار خود شخص و بدون کمک ديگران است )

اغلب شرکتها تجربه افراد را برمبناي سالهاي کار کردن با محصول ارزيابي مي نمايند ، اما اين امر منجر به تصميم گيري نادرستي مي گردد ، بنحويکه بين کار با محصول به روش يکسان طي 10 سال و به کارگيري محصول در محيط هاي مختلف در يک سال ، تفاوت وجود دارد .

اشتباه در تعيين سطح تجربه ممکن است به نقصان در طراحي راه حل مناسب براي مشتريان و از دست دادن سود و حتي کسب و کار گردد .

* تدوين بودجه منابع انساني چگونه است

بعد از تهيه فهرستي از وظايف و مهارت هاي قابل اجرا ، اجازه دهيد اعدادي را در کنار آنها قرار دهيم . ارزيابي هر وظيفه ، فرايندي بسيار پيچيده است به همراه پرسشهاي اخلاقي و سياسي زياد . اجازه دهيد فرايند فروش يک محصول موجود را ارزيابي نماييم :

1.بازاريابي محصول

2.کسب مشتري

3.طراحي راه حل / به کارگيري براي مشتري

4.انعقاد قرارداد/ توافق بر سر شرايط

5.صدور صورتحساب و حسابداري

هر قسمت سهم مشخصي در کسب سود در کل فرايند دارد . تعيين اينکه هر قسمت واجد چه ميزاني از ارزش مي باشد ، بسيار دشوار است و بنابراين فقط فرض مي گردد تمام قسمتها داراي ارزشي يکسان هستند . اين به معناي آن است که مهارت مورد نياز بازاريابي براي انجام مرحله اول معادل يک پنجم سود ارزش دارد .

اين معيار خوبي براي برآورد سهم قسمت بازاريابي از کل سود نمي باشد اما مي تواند تا اندازه اي بعنوان معياري جهت تعيين ميزان حقوق پست هاي سازماني در قسمت بازاريابي به کار رود .

*الگوي حقوق

همانطور که بنگاههاي بسياري در بازار فعاليت مي کنند ، الگوههاي حقوق متنوعي نيز به کار گرفته مي شوند . هر الگويي براساس اينکه چگونه منابع مالي را توزيع مي نمايد ، هدف خاص خود را دارا مي باشد .

عوامل مورد نياز جهت ملاحظه در هر موردي متفاوت هستند ، بنحويکه برخي از بنگاهها وفاداري را واجد ارزش بيشتري نسبت به کارايي مي دانند .

به عنوان نمونه در صنعت IT ، ارزش وفاداري حسي را برنمي انگيزد وقتي که مهارت هاي مورد نياز براي انجام دادن فعاليت هاي تجاري تقريبا هر ماه تغيير مي نمايند .

به منظور بررسي ماموريت الگو ، چند عامل را مي توان در نظر گرفت :

*وضعيت مالي بنگاه

*پويايي شناسي مجموعه مهارت هاي مورد نياز

*مقياس بنگاه

*ميانگين سني شاغلين

*عمليات مورد نياز جهت نيل به موفقيت

اينجا دو نمونه از بيانيه ماموريت الگوهاي حقوقي ارائه مي گردد :

الگوي حقوق بايد براي تامين اهداف بنگاه به دنبال کسب منافع ناشي از آموزش مهارت هاي جديد به پرسنل باشد "

اين الگو بايد در بنگاههاي پويا با نياز به کسب مهارت هاي در حال تکامل و بنگاههاي کوچک و متوسط با سودآوري کم که بودجه کافي براي استخدام پرسنل جديد ندارند به کار گرفته شود .

الگوي حقوق بايد تداوم تامين کارکنان براي انجام فعاليت ها را تضمين نموده و امکان کسب مهارت هاي مورد نياز را با استخدام هاي جديد فراهم آورد "

اين الگو ممکن است بيشتر براي بنگاههاي متوسط و بزرگ با مجموعه مهارت هاي با ثبات تر يا بودجه کافي براي استخدام به کار گرفته شود .

*طراحي الگوي حقوق در تنظیم بودجه

بعد از بيان ماموريت الگو ، کار واقعي شروع مي شود . دو روش براي طراحي الگو وجود دارد :

1.روش از بالا به پايين ( براي وقتي که بودجه ثابتي براي پرسنل در نظر گرفته مي شود ، مورد استفاده قرار مي گيرد )

2.روش از پايين به بالا ( بيشتر در جاييکه برنامه ها و انتظارات مد نظر هستند به کار گرفته مي شود )

* روش از بالا به پايين :

اين روش از طريق تقسيم بودجه بين مهارت هاي مورد نياز با در نظر گرفتن هزينه هاي ثابت به منظور تامين حداقل دستمزد مصوب قانون کار ، انجام مي پذيرد . تصميم گيري براي تعيين ارزش هر مهارتي بستگي به عوامل مختلفي دارد که در گستره اي ازاهميت تا کميابي آن مهارت قرار مي گيرد .

* روش از پايين به بالا :

بر مبناي الگوي دسترسي به مهارت هاي مشخص در بنگاه و نيازهاي مشتريان ( داخلي و خارجي ) پايه گذاري گرديده است . چنانچه مهارتي غالبا مورد نياز مشتريان بوده و در مجموعه مهارت هاي موجود کمياب باشد ، بايد نسبت به يک مهارت عمومي يا مهارتي که چندان مورد نياز مشتريان نمي باشد ( با در نظر گرفتن ارزش قرارداد ) ، ارزش بيشتري داشته باشد .

*يکپارچه سازي الگوي حقوق

اغلب مواقع افراد علاقه اي به ابراز مهارت هاي خود ندارند به اين اميد که کار يا مسئوليت بيشتري را متحمل نگردند . الگوهاي بسيار پيشرفته بايد اين رفتار را در بنگاه از بين ببرند ، اما تغييرات مي بايد با دقت انجام پذيرد .

اگر ساختار الگو براي پرسنل بيان شود در اين صورت غالبا ممکن است حالتي ايجاد شود که پرسنل مايل به داشتن مهارت هايي باشندکه به منظور کسب سود بيشتر براي بنگاه نتوان از آن مهارت ها استفاده نمود .

مشکل ديگر زمانبندي و اولويت بنديست ، زيرا مديران زيادي وجود ندارند که بتوانند زمان مورد نياز براي انجام يک وظيفه را برآورد نموده و اولويت هاي درستي را برقرار نمايند که به کارکنان اجازه دهد تا بتوانند وظايفشان را انجام دهند . يکپارچه سازي مي تواند شامل مراحل زير باشد :

1.تهيه فهرست مهارت هاي هر يک از پرسنل

2.تعيين اهميت هر مهارت و توزيع آن بين پرسنل

3.محاسبه قسمت هاي پيش رونده در حقوق

در محيط هاي توليدي ، مقدار زماني را که يک پرسنل بايد صرف توليد يک محصول نمايد به راحتي قابل محاسبه مي باشد و تفاوت هزينه هاي مواد و قيمت فروش ، قيمت واقعي است که مي تواند نشان دهد که يک شغل چقدر توليد ارزش مي نمايد .

در محيط هاي خدماتي ، زمانبندي انجام يک وظيفه يا ارائه يک خدمت ، مقداري دشوارتر مي باشد . در برخي محيط ها بر اساس ساعاتي که يک مشاور صرف پاسخگويي به مشتريان مي نمايد ، حقوقش محاسبه مي گردد که در چنين شرايطي لازم و خيلي دشوار نيست که بودجه ريزي عملياتي مورد استفاده قرار گيرد .

ساير محيط ها ممکن است از معيارهايي برخوردار باشندکه ميزان استفاده از خدمت يا وظايف خاصي را نشان دهند و مي تواند به تعيين نمودن مخارج يا زمان صرف شده براي انجام چنين وظايفي کمک نمايد .

*به روز نمودن الگوي حقوق

گرچه کوشش بسياري صرف طراحي الگوي حقوقي مي گردد به منظور حفظ ارزش انگيزشي آن بايد همواره تجديد نظر شده و به روز گردد . بسياري از افراد خواستار يادگيري مهارت هاي جديد و استفاده از آن در هر فرصت ممکني مي باشند ، پس فهرست مهارت ها بايد با همکاري مديران به روز گردد .

موضوع ديگر در فرايند تجديد نظر ، تعريف مجدد اهميت هر يک از مهارت ها مي باشد . نيازها و اهداف هر بنگاهي مستمرا در حال تغيير است و غالبا نيازمند مهارت هاي جديدي است که ممکن است ارزشمند تر از سابق گرديده باشند .

نتيجه گيري

با وجود همه کوچک سازي ها و تجديد ساختارها که در هر بنگاهي استمرار دارد ، بسياري افراد شامل شاغلين ، سرمايه گذاران و مديران در مورد اثربخشي اين فرايندها مي انديشند و علاقه مند به دانستن اين موضوع هستند که آيا انتخاب درستي را انجام داده اند .

شرکتهايي که ورشکسته شدند ، ممکن بود در صورتيکه روش متفاوتي را براي کوچک سازي اختيار مي کردند ، همچنان فعال مي ماندند .

همچنين اهميت دارد که به مديران ، سرمايه گذاران و پرسنل آينده آموزانده شود که تجديد ساختار مي تواند از طريق يک روش طبيعي صورت پذيرد ( به نحويکه نيروهاي توانمند تر پست هاي سازماني را اشغال نمايند ) .

همچنين تشويق پرسنل جهت يادگيري مهارت هاي جديد مورد نياز بنگاه اقتصادي بايد افزايش يابد که باعث صرفه جويي بيشتر در منابع گرديده و نياز به استخدام پرسنل مازاد را مرتفع خواهد کرد .

جنبه هاي مثبت زيادي وجود دارد که مي تواند به يک مدير براي تصميم گيري جهت طرح ريزي بودجه خود ياري نمايد و من اميدوارم اين مقاله به گسترش دورنماي تدوين بهتر بودجه نيروي انساني ، کمک کرده باشد .

اصول تشریفات در مراسم های مختلف

مقدمه 

همه كارهاي ما نوعي ارتباط است، ارتباطات كليه رفتارها،حركات واشارات ماست وما هرروزبه گونه اي مختلف با يكديگردر ارتباط هستيم وانديشه ها،احساسات وتمايلات خود رابه يكديگرمنتقل ميكنيم. ما ارتباط برقرار ميكنيم:

-       اعتبار و احترام كسب كنيم .

-       عقايد و احساسات خود را ابراز كنيم .

-       به يكديگركمك كنيم و به توافق برسيم .

-       ديگران را بفريبيم وتقلب كنيم .

-       با ديگران دوست شويم و تحسين كنيم .

-       دست نياز دراز كنيم و مبادله و معامله و تحصيل معاش كنيم .

-       اطمينان حاصل كنيم و از بحران ها جان سالم به در بريم .

-       جنگ كنيم و شكوائيه بگوييم .

-       و....

      اما ارتباط ما تنها به ارتباط با افرادخلاصه نميشود. ما با خدا ارتباط برقرارمي كنيم با خودمان ارتباط برقرارميكنيم با مخلوقات آدمي ارتباط برقرارمي كنيم و هرلحظه مي آموزيم كه چگونه ارتباط برقراركنيم وچگونه بهترارتباط برقراركنيم زيرا مهارتهاي ارتباطي آموختني است.

پيامهاي ما بواسطه آموختن ما شكل مي گيرند، گاهي حتي پيامهاي غيركلامي ما آموخته مي شوند و ژستها و حركات ما بواسطه آموزش شكل مي گيرد. مهارتهاي چهارگانه ارتباطي يعني نوشتن، خواندن، گفتن وشنيدن آموختني است و آدميان بايستي براي ارتباط كامل ترآنها را بياموزند ودر زندگي اجتماعي به كار ببرند. يكي از بحث هاي اساسي تقسيم بندي ارتباطات به كلامي وغيركلامي است واينكه بخش اعظمي ازارتباطات ما را ارتباطات غيركلامي پوشش مي دهدودراين زمينه نيزبايستي عنوان كردكه امكان كنترل وهدايت پيامهاي غيركلامي وجوددارداگرچه به سختي امكان پذير است.دراين راستا پيامهاي غيركلامي به طوركلي چهاروظيفه به عهده دارند:

 الف : تكميل پيامهاي كلامي

ب : تاييد پيامهاي كلامي

ج : رد پيامهاي كلامي

د: جايگزيني پيامهاي كلامي

- پيامهاي غيركلامي به آداب وتشريفات برمي گردد كه بحث اصل ما« اصول وآداب تشريفات » است زيرا تشريفات فرآيند ارتباطات غيركلامي است و حركات، اشارات و احساسات ما هستندكه به عنوان پيامهاي غير كلامي به تكميل، تاييد، رد و يا جايگزيني پيامهاي كلامي مي انجامد .

طبقه بندی اصول تشریفات

    * «استقبال» آغاز فعاليت تشريفاتي است به طوري كه اين موضوع در يك ارتباط ساده ،بين يك زن وشوهرتا دو رئيس جمهوري ممكن است اتفاق بيفتد ومهمترين مسايلي كه دراين زمينه عموماً بايستي مورد توجه قرار گيرد عبارتند از :

1-    نحوه معرفي براي آشنايي: آقايان وخانمها، مسن ها وكم سن ها ، مجرد هاومتاهل ها،با سواد

وكم سواد درمعرفي اولويت هايي دارند .

2-    سلام و احوالپرسي : مسئله سلام واحوالپرسي برشاخص ها وتفاوتها افراد همچون مرحله معرفي براي آشنايي برمي گرددوبا صداي رسا وشاد احوالپرسي كردن دراين مرحله مهم است .

3-    دست دادن : به چشم فرد مقابل نگريستن وجدي دست دادن مهم است .

4-    لباس پوشيدن : كت وشلواروپيراهن اتو كشيده، جوراب تميزوكفش واكس زده مهمترين شاخصهاي البسه است .

5-    سخن گفتن : شمرده و واضح سخن گفتن ، عدم تكراركلمات واستفاده نكردن از كلمات خارجي و كلماتي كه نوشتن آن رابلد نيستيم در تشريفات مهم است  .

    * « حمل و نقل » مرحله دوم تشريفات است كه ممكن است از هدايت يك فرد براي نشستن تا حمل و نقل با سرويس هاي تشريفاتي را شامل شود و بايستي دراين مرحله علاوه برانتخاب واقدام درست در زمينه راهنمايان ، تابلوها، آمبولاس وآتش نشاني ، نيروي انتظامي،‌ شناسايي جاده هاي اصلي و فرعي ، بررسي ترافيكي مسيرو ديدني هاي مسير حداقل درباره سه انتخاب برنامه ريزي انجام گيرد انتخاب وسيله نقليه .

1-    انتخاب همراهان و راهنمايان .

2-    انتخاب مسير .

    * « اسكان » مرحله سوم تشريفات و آرامشگاه ميهمانان است وتشريفات چي موظف است در ارتباط با اسكان بررسيهاي زير را انجام دهد :

1-    بررسي امكانات موجود براي استراحت .

2-    بررسي ايمني امكانات موجود .

3-    شرايط فيزكي و محيطي محل اسكان .

4-    بهداشت نظافت و پاكيزگي محل اسكان .

5-    نور، رنگ ، وسعت و اندازه مكان .

    * « پذيرايي » مرحله چهارم تشريفات است وبه كليه گفتگو ها و نحوه بيان و بخصوص ميهماني ها بر ميگردد. نوشيدني ها، خوردني ها، امكانات ارتباطي ، سبد فرهنگي در زير مجموعه پذيرايي از ميهمانان است ودراين زمينه آداب سخنراني ،مهمان نوازي وانواع ميهمان نيز مطرح شده است.« بدرقه » آخرين مرحله فرآيند تشريفات و عموماً با اعطاي هدايا همراه است. همچنين همراهي و مشايعت و اهداي گل تقريباً در مرحله بذرقه همچون استقبال اهميت دارد وميزبان بايستي درتهيه خدمات و مقدمات سفر در مرحله بدرقه ميهمان را ياري رساند. با چنين خلاصه اي از متن كتاب لازم است از كليه كساني كه ما را در تهيه و انتشار كتاب ياري كرده اند. سپاسگذاري كنيم .همچنين اگر چه اين كتاب مي تواند مرجعي مفيد بر اي همه مردم درجهت بهبود روابط اجتماعي باشد اما لازم است با توجه به اينكه در اين زمينه فقر منبع وجود دارد بعنوان مخاطبان اصلي از مديران سازمانها، رؤساي دفاتر ، مهمانداران هواپيما وهتل وقطار ،كارشناسان تشريفات اموربين المللي و روابط عمومي، كارگزاران امور توريستي وگردشگري يادي كنيم و اميدواريم كه با مطالعه آن ضعف هاي علمي و كاربردي كتاب را به ما گوش زد نمايند. اميد است مفيد و مطلوب واقع شود .

آداب و رسوم

هركشوري داراي آداب و رسوم خاصي است كه زائيده شرايط زندگي مردم آن كشور است . ولي به طور كلي در بين همه ملت ها اصول كلي اخلاقي مشتركي وجود دارد كه پايه واساس اين اصول آن است كه افراد انساني تنها به منافع و خواسته هاي خود توجه نكنند و با گفتارها و رفتارشان احساسات ديگران را جريحه دار نسازند و آنچه بر خود نمي پسندند به ديگران نيز روامدارند. در دنياي امروز برقراري ارتباط سياسي ، اقتصادي، فرهنگي وحتي خانوادگي، منوط به رعايت اصول و آيين تشريفات است. تشريفات نه به معناي تجمل گرايي وتجمل پرستي، بلكه به معناي نظم دهي و نظم بخشي در يك سازمان كه روند فعاليت هاي منسجمي را در پيش دارد، از اصول اوليه ارتباطات اجتماعي به شمارمي رود. تشريفات رعايت يك سري قوانين رفتاري است ، كه نه تنها توسط نمايندگان يك كشور بلكه توسط نمايندگان و كارگزاران اكثر نظامهاي سياسي و اجتماعي مختلف رعايت مي شود و متناسب با ساختار اجتماعي و فرهنگي ، ويژگيهاي مذهبي و تاريخي وآداب و رسوم يك كشور تغييراتي در اجراي آن به عمل مي آيد. اما در برخي از موارد رفتاري ،اصول مشابهي وجود دارد كه فراگيري آن در رعايت اين اصول، به طور فراگير و همگاني نظم رادر قالب رفتاري منسجم در دستگاهها و سازمانها به ارمغان خواهد آورد. اين مجموعه گامي كوچك دراين جهت است كه مي تواند در ابعاد گوناگون زندگي، محل كار، اماكن عمومي، گفتگوهاي رسمي، سفرها و ... به كار مي آيد. بعضي از اصول كلي تشريفات عبارت است از :

1-    معيارهاي موجود در خصوص مسائل تشريفاتي، نتيجه روند مديدي از همكاري هاي متقابل ميان افراد در زمينه هاي گوناگون اجتماعي ا ست. بدون رعايت اين معيارها كه امروزه به آئين تشريفات معروف هستند ، برقراري روابط سياسي ، اقتصادي ، فرهنگي وحتي خانوادگي امكان پذير نيست. تشريفات ، يك واژه فرانسوي است كه مشخص كننده معيارهاي رفتاري بوده وشامل قوانين مرسوم نزاكت و آداب و رسوم در جامعه مي باشد . تشريفات امروزي، در بردارنده آداب و رسوم معمول نزد تمامي ملل از گذشته هاي دور تا كنون است . اين قوانين رفتاري از آنجا كه نه تنها توسط نمايندگان يك كشور، بلكه نمايندگان و كارگزاران اكثر نظام هاي سياسي و اجتماعي مختلف رعايت مي شوند، قوانيني عمومي و فرا گير محسوب مي شوند. البته مردم هر كشور متناسب  با ساختار اجتماعي و فرهنگي ، ويژگي هاي تاريخي، آداب و رسوم خود ، تغييراتي را در اجراي آن اعمال مي كنند.

2-    بسياري از قوانين تشريفات ديپلماتيك با آداب متدول در ميان عامه مردم مشابه مي باشد. تفاوت اصلي در اين است كه رعايت قوانين تشريفات نزد ديپلمات ها اهميت بيشتري دارد تا آن اندازه كه رعايت نكردن و يا نقص اين قوانين مي تواند به اعتبار يك كشور يا نمايندگان ويژه آن كشور لطمه وارد كرده و همكاري ميان دولت ها را با مشكل روبرو سازد .

3-    رعايت تشريفات مطلق نيست، بدين معني كه رعايت آنها منوط به مكان ، زمان و شرايط فرق مي كند. رفتار غير قابل قبول در يك محل ودر شرايط خاص، مي تواند  در جاي ديگر ودر شرايط متفاوت ، مناسب و به جا تلقي گردد. به عنوان مثال در مهمانيهاي رسمي، ماهي خوردن بدون استفاده از وسایل مخصوص و يا برداشتن گوشت با دست پسنديده نيست ، در حالي كه در سفرهاي تفريحي انجام اين گونه اعمال كاملاً قابل قبول است . اصول و قوانين تشريفات بر خلاف معيارهاي اخلاقي قراردادي هستند و حكم قوانين امضاء نشده را دارند، ازاين رو هرديپلمات بايد اصول و قوانين تشريفات را خوب بياموزد و آنها را رعايت كند تا اعتبار كشور خود رادر سطح بين المللي افزايش دهد .

5- قابل توجه آن كه شخص با ادب و با نزاكت ، تنها در مراسم رسمي مطابق با اصول تشريفاتي رفتار كرده، بلكه نزاكت واقعي ايجاب مي كند كه چنين فردي بر اساس نيت خير خود نظم اجتماعي را نيز به هم نزند، با كلام وعمل خود كسي را نرنجانده و شخصيت او را تحقيرنكند. متاسفانه در ميان ما افرادي با معيارهاي رفتاري دو گانه به چشم مي خورند به طوري كه در محل كاربا آشنايان و دوستان با ادب و خوش رفتار هستند ولي در خانه با نزديكان خويش، نهتنها بدون تهارف و تشريفات بلكه حتي به صورت خشن وبي ادبانه رفتار مي كنند. اين امر حكايت از فرهنگ پايين و تربيت بد اين افراد دارد.

همچنين گاهي افرادي را مي بينيم كه در اماكن عمومي بلند صحبت كرده و يا مي خندند و اطرافيان را ناراحت مي كنند . ته سيگار و كاغذ باطله در پياده رو مي اندازند و كفش كثيف مي پوشند . در هنگام صحبت با ديگران، سيگار را از لب برنميدارند و دستشان را از جيبشان بيرون نمي آورند. در معاشرت با آشنايان و يا حتي با آنهاييكه آشنايي كمتري دارند كنجكاو و سمج هستند. در ارتباط با اطرافيان خشن بوده و با بي ادبي به پرسش ها پاسخ مي دهند . تنه مي زنند و عذر خواهي نمي كنند . ازاين رو مي توان دعا كرد كه بسياري از افراد جامعه قوانين ابتدايي معاشرت با اشخاص ديگر را نياموخته وبه آنها عادت نكرده اند. از طرفي اغلب پيش مي آيد زماني كه در رستوران، ضيافت و ميهماني ها هستيم اشخاص خوش تيب و خوش لباس را مي بينيم كه حتي آداب اوليه سر ميز نشستن را نمي دانند ونمي توانند از ارد، قاشق ، چنگال و ليوان استفاده كنند. در چنين شرايطي است كه تشريفات جلوه واقعي خود را نشان مي دهد و كمبود آن به خوبي احساس مي شود اما اگر تشريفات به عنوان يك هنر به افراد آموزش داده شود آن گاه مي توان مشاهده كرد كه چگونه اين هنر به رفتار افراد در زندگي ، در حين كار، در اماكن عمومي در گفتگوهاي رسمي و . . . نظم ميبخشد.

نحوه ارتباط در تشریفات چگونه است

همه كارهاي ما نوعي ارتباط است، ارتباطات كليه رفتارها،حركات واشارات ماست وما هرروزبه گونه اي مختلف با يكديگردر ارتباط هستيم وانديشه ها،احساسات وتمايلات خود رابه يكديگرمنتقل ميكنيم.

 پيامهاي ما بواسطه آموختن ما شكل مي گيرند، گاهي حتي پيامهاي غيركلامي ما آموخته مي شوند و ژستها و حركات ما بواسطه آموزش شكل مي گيرد. مهارتهاي چهارگانه ارتباطي يعني نوشتن، خواندن، گفتن وشنيدن آموختني است و آدميان بايستي براي ارتباط كامل ترآنها را بياموزند ودر زندگي اجتماعي به كار ببرند. يكي از بحث هاي اساسي تقسيم بندي ارتباطات به كلامي وغيركلامي است واينكه بخش اعظمي ازارتباطات ما را ارتباطات غيركلامي پوشش مي دهدودراين زمينه نيزبايستي عنوان كردكه امكان كنترل وهدايت پيامهاي غيركلامي وجوددارداگرچه به سختي امكان پذير است.دراين راستا پيامهاي غيركلامي به طوركلي چهاروظيفه به عهده دارند:

 الف : تكميل پيامهاي كلامي

ب : تاييد پيامهاي كلامي

ج : رد پيامهاي كلامي

د: جايگزيني پيامهاي كلامي

- پيامهاي غيركلامي به آداب وتشريفات برمي گردد كه بحث اصل ما« اصول وآداب تشريفات » است زيرا تشريفات فرآيند ارتباطات غيركلامي است و حركات، اشارات و احساسات ما هستندكه به عنوان پيامهاي غير كلامي به تكميل، تاييد، رد و يا جايگزيني پيامهاي كلامي مي انجامد .

- تشريفات ويژه ارتباطات انساني است و دو اصل اساسي دارد:

الف: تشريفات براي همه                                                   ب : تشريفات در همه جا

درارتباطات سازماني روابط عمومي ها جايگاه خاصي دارند آنها سعي دارند ارتباطات عمودي را به ارتباطات افقي ومسطح ودموكراتيك تغييرشكل دهندزيراروابط عمومي فرآيند انساني كردن ارتباطات است و از همين روي تشريفات هنر روابط عمومي است. تشريفات درصدد است اشتراك پيامهاي كلامي وغيركلامي يكديگررا تأييد كنند و به خصوص در ارتباطات ميان فردي كارايي فوق العاده اي دارد. هرانساني وقتي ارتباط برقرار مي كند و(درحين ارتباط) بواسطه گفتاروكردار(حركات) خود اعتبار خاصي را كسب مي كند كه به اصول وآداب تشريفات بر مي گردد. هرآدمي بواسطه لباسي كه درخانه خود مي پوشد نزد همسرو فرزندان اعتبارخاصي كسب مي كند. بواسطه احترامي كه به ديگران ميگذارد احترام كسب مي كند وتمامي فرآيند هاي غيركلامي او به وجهه و اعتبار او پايگاه و جايگاه ميدهد. حركات گوناگون انسان حاوي پيامهاي غيركلامي است وآدميان در ارتباط با ديگران برداشت هاي شش گانه اي (بار نولد ) دارند :

به طور كلي فرآيند هرفعاليت تشريفاتي از استقبال تا بدرقه است .چه تشريفات را امري سياسي بدانيم يا امري خدماتي ويا ارتباطي. و همانطور كه مي دانيد در جامعه ما كمتر به جايگاه ارتباطات انساني تشريفات توجه شده است وازاين روي مي بايست دراين زمينه منابعي گردآوري شود. متاسفانه درزمينه تشريفات منبع و مأخذي درحداقل هم وجود ندارد و گردآوري اين مجموعه تلاش و جديت فراواني را به خود معطوف كرده است. ما دراين كتاب با ارايه نظريه « استقبال – بدرقه » سعي برآن داريم كه چارچوبي عملي و ذهني براي كارگزار تشريفات ايجاد شود واز باب آشنايي مختصر خلاصه اي ازاين فرايند درپيش گفتار مي آيد .

استقبال

    * «استقبال» آغاز فعاليت تشريفاتي است به طوري كه اين موضوع در يك ارتباط ساده ،بين يك زن وشوهرتا دو رئيس جمهوري ممكن است اتفاق بيفتد ومهمترين مسايلي كه دراين زمينه عموماً بايستي مورد توجه قرار گيرد عبارتند از :

6-    نحوه معرفي براي آشنايي: آقايان وخانمها، مسن ها وكم سن ها ، مجرد هاومتاهل ها،با سواد وكم سواد درمعرفي اولويت هايي دارند .

7-    سلام و احوالپرسي : مسئله سلام واحوالپرسي برشاخص ها وتفاوتها افراد همچون مرحله معرفي براي آشنايي برمي گرددوبا صداي رسا وشاد احوالپرسي كردن دراين مرحله مهم است .

8-    دست دادن : به چشم فرد مقابل نگريستن وجدي دست دادن مهم است .

9-    لباس پوشيدن : كت وشلواروپيراهن اتو كشيده، جوراب تميزوكفش واكس زده مهمترين شاخصهاي البسه است .

10-سخن گفتن : شمرده و واضح سخن گفتن ، عدم تكراركلمات واستفاده نكردن از كلمات خارجي و كلماتي كه نوشتن آن رابلد نيستيم در تشريفات مهم است  .

حمل و نقل

    * « حمل و نقل » مرحله دوم تشريفات است كه ممكن است از هدايت يك فرد براي نشستن تا حمل و نقل با سرويس هاي تشريفاتي را شامل شود و بايستي دراين مرحله علاوه برانتخاب واقدام درست در زمينه راهنمايان ، تابلوها، آمبولاس وآتش نشاني ، نيروي انتظامي،‌ شناسايي جاده هاي اصلي و فرعي ، بررسي ترافيكي مسيرو ديدني هاي مسير حداقل درباره سه انتخاب برنامه ريزي انجام گيرد انتخاب وسيله نقليه .

3-    انتخاب همراهان و راهنمايان .

4-    انتخاب مسير .

اسكان

    * « اسكان » مرحله سوم تشريفات و آرامشگاه ميهمانان است وتشريفات چي موظف است در ارتباط با اسكان بررسيهاي زير را انجام دهد :

6-    بررسي امكانات موجود براي استراحت .

7-    بررسي ايمني امكانات موجود .

8-    شرايط فيزكي و محيطي محل اسكان .

9-    بهداشت نظافت و پاكيزگي محل اسكان .

10-نور، رنگ ، وسعت و اندازه مكان .

نتیجه گیری :

درارتباطات سازماني روابط عمومي ها جايگاه خاصي دارند آنها سعي دارند ارتباطات عمودي را به ارتباطات افقي ومسطح ودموكراتيك تغييرشكل دهندزيراروابط عمومي فرآيند انساني كردن ارتباطات است و از همين روي تشريفات هنر روابط عمومي است. تشريفات درصدد است اشتراك پيامهاي كلامي وغيركلامي يكديگررا تأييد كنند و به خصوص در ارتباطات ميان فردي كارايي فوق العاده اي دارد. هرانساني وقتي ارتباط برقرار مي كند و(درحين ارتباط) بواسطه گفتاروكردار(حركات) خود اعتبار خاصي را كسب مي كند كه به اصول وآداب تشريفات بر مي گردد. هرآدمي بواسطه لباسي كه درخانه خود مي پوشد نزد همسرو فرزندان اعتبارخاصي كسب مي كند. بواسطه احترامي كه به ديگران ميگذارد احترام كسب مي كند وتمامي فرآيند هاي غيركلامي او به وجهه و اعتبار او پايگاه و جايگاه ميدهد. حركات گوناگون انسان حاوي پيامهاي غيركلامي است وآدميان در ارتباط با ديگران برداشت هاي شش گانه اي (بار نولد ) دارند :

1-    برداشتي كه ما از خود داريم .

2-    برداشتي كه ما از ديگران داريم .

3-    برداشتي كه ما فكر مي كنيم ديگران از ما دارند .

4-    برداشتي كه ديگري از خود دارد .

5-    برداشتي كه ديگري از ما دارد .

6-    برداشتي كه ديگري فكر مي كند ما از او داريم .

ارتباطات انساني به طوركلي يا كلامي است و يا غير كلامي  ودر تشريفات زبان مهمترين عنصرارتباط كلامي و دست اساسي ترين عنصر ارتباط غيركلامي است. حركات چهره ها و دستها، طرز نشستن و راه رفتن وايستادن ، فاصله هاي ايستادن، تندي ولحن صدا، ارتباط ما با ديگران را به شدت تحت الشعاع قرار مي دهد واين كتاب درپي آن است كه چگونگي ارتباطات غيركلامي رابراي برقراري«ارتباط كامل تر» تدوين نمايد.

به طور كلي فرآيند هرفعاليت تشريفاتي از استقبال تا بدرقه است .چه تشريفات را امري سياسي بدانيم يا امري خدماتي ويا ارتباطي. و همانطور كه مي دانيد در جامعه ما كمتر به جايگاه ارتباطات انساني تشريفات توجه شده است وازاين روي مي بايست دراين زمينه منابعي گردآوري شود. متاسفانه درزمينه تشريفات منبع و مأخذي درحداقل هم وجود ندارد و گردآوري اين مجموعه تلاش و جديت فراواني را به خود معطوف كرده است.

منابع :

- کتاب اصول و آداب تشریفات نوشته دکتر احمد یحیایی

- رم ام ، بركو و همكاران « مديريت ارتباطات » ترجمه : دكتر سيد محمد اعرابيو داود ايزدي، دفتر پژوهشهاي فرهنگي ، تهران 1378.

- اون هارجي « مهارتهاي اجتماعي در ارتباطات ميان فردي » مترجم : خشايار بيگي ، تهران ، رشد ، 1377 .

- حجت عماد « ارتباطات و آداب معاشرت در هتل » تهران ، يادواره ، 1379 .

روابط عمومی در هتلداری

مقدمه

مبحث تشریفات یکی از مباحث مهم در روابط عمومی ها و بالاخص در روابط عمومی های وزارت خانه ها و نهاد های دولتی است. برخی اوقات دیده می شود که تشریفات را با تجملات اشتباه می گیرند. در واقع تشریفات بر خلاف تجملات امری بسیار ضروری در روابط عمومی است.

رابطه میان تشریفات و تجملات مثل رابطه میان لباس نو پوشیدن و لباس آراسته پوشیدن است. قطعا شما لازم نیست همیشه لباسی نو بر تن کنید اما لازم است که لباسی آراسته بپوشید.

تشریفات که به صورت گسترده در کتاب آقای دکتر احمد یحیایی ایله ای بدان پرداخته شده است در این خصوص منبعی بسیار خوب به شمار می آید. کتاب روابط عمومی حرفه ای نیز تا حدودی به مبحث تشریفات پرداخته است.

تشریفات در روابط عمومی از مرحله استقبال آغاز و به بدرقه ختم می شود. در تشریفات شما با انجام یک سری اعمال کاملا استاندارد، رفتاری از خود به نمایندگی از سازمانتان بروز می دهید که سازمان را در نظر شخصی که تشریفات برایش انجام شده، جایگاه والایی پیدا می کند. در عین حال بایستی توجه داشت که تشریفات از نظرگاه های مختلفی بررسی شده و دیدگاه های متفاوت و گاه متضاد در آن خصوص وجود دارد. عموما مساله ای که در تشریفات از اهمیت بسزایی برخوردار است تنوع فرهنگی و نگاه های مختلف به مساله تشریفات می باشد.

در صورتی که یک روابط عمومی در این خصوص اطلاعات وسیعی نداشته باشد عموما با مسائل گوناگونی روبرو خواهد شد.

تعريف روابط عمومي  «Public relation  »

اصطلاح روابط عمومي  Public relation در زبان انگليسي به سه معني به کار برده مي­شود و همين امر موجب ابهام و نارسايي بيشتر اين اصطلاح شده است.

اسکات کاتليپ: استاد روزنامه نگاري که خود از مولفين به نام روابط عمومي است. مي­نويسد: اصطلاح روابط عمومي حداقل در  سه معني زير به کار برده مي­شود:

1ـ ارتباط با افراد و گروههايي که اجزاء يک جامعه عمومي مي­باشند.

2ـ طرق و وسائلي که براي برقراري حسن ارتباط به کار برده مي­شود.

3ـ وضع و ماهيت و کيفيت ارتباطهاي خود موسسه نيز روابط عمومي ناميده مي­شود.

این نويسنده پيشنهاد مي­کند که براي رفع ابهام و عدم صراحت, بايد اصطلاح روابط عمومي منحصراً براي اين معني محدود زیر به کار برده شود:

«روابط عمومي کوششي طرح شده براي نفوذ در افکار عمومي از طريق کار و عمل قابل قبول و ارتباط دو جانبه است.» (سفيد ي ، هوشمند ،راهبرد هاي عملي روابط عمومي، 1383وفصلنامه مطالعاتي تحقيقات روابط عمومي ، سال اول،شماره اول زمستان 1377 مقاله  كري وارنابي و دني ماوس) اين تعريف تا حدي ابهام را برطرف مي­کند, ولي ظاهراً مقبوليت عمومي پيدا نکرده است.به همین دلیل به بیان دیگر تعاریف ودرده دو این خصوص می پردازیم .

تعريف زير از طرف غالب نويسندگان روابط عمومي نقل شده است:

روابط عمومي عمل مديريت است که به وسيله آن افراد جامعه مورد سنجش قرار مي­گيرند و روش کار و طرز عمل يک فرد يا يک موسسه با مصالح عمومي منطبق مي­گردد و برنامه­اي براي جلب تفاهم و مقبوليت عامه به معرض اجرا گذاشته مي­شود. (ميرزايي، محمد،روابط عمومي برتر در يك سازمان فرهنگي،انتشارات مرشد، 1381)

اين تعريف وظايف سه گانه مسوولان روابط عمومي( محمد پور ، مجيد، روابط عمومي ستون خيمه سازمان ، قم ، حديث امروز،1381) را تلويحاً بيان مي­کند و اين وظايف عبارتند از:

1ـ اطلاع بر افکار عمومي و سنجش و ارزيابي آن.

2ـ ارشاد و هدايت مديران درباره طرقي که طبق آن با يد با افکار عمومي چنانکه هست رفتار کنند.

3ـ به کار بردن وسايل ارتباطي براي نفوذ در افکار عمومي.

مسوول روابط عمومي بايد در به کار بردن وسايل ارتباط ، مهارت و ورزيدگي بسزایی داشته باشد و در واقع چيزي که او را از ساير کارشناسان متمايز مي­سازد تخصص و قدرت وي در استفاده از وسايل مختلف ارتباطي است.

نقش روابط عمومی در جوامع مختلف

بنابراين روابط عمومي يک وسيله اساسي براي تفسير و توضيح, به منظور ايجاد هماهنگي بين افراد و طبقات مختلف مردم جامعه مي­باشد.

جوامع آزاد بر مبناي رقابت بين افراد, طبقات و موسسات و سازمانها بنا شده است رقابت از مظاهر عمده اين قبيل جوامع است. در جوامع  ديکتاتوري رقابت وجود ندارد, زيرا دستگاه حاکمه هر نوع افکار را تحت کنترل انحصاري خود قرار مي­دهد. بنابراين روابط عمومي تنها در کشورهاي آزاد و دمکراتيک ميدان عمل دارد و بازار رقابت را گرم و ثمربخش مي­کند.

فايده روابط عمومي در جوامع باز اين است که اثرات و نفوذ افکار عمومي را مي­سنجد و به جامعه کمک مي­کند که تصميمات خود را بر مبناي علم و تفاهم استوار سازد.

روابط عمومي همچنين قبول افکار جديد و مقتضيات زمان را تسهيل مي­کند. زیرا افراد و موسسات در قالب اجتماعات, غالبا از درک مقتضيات زمان غافل مي­مانند و از عصر خود عقب مي­افتندو تنها روابط عمومي است که آنها را در درک مقتضيات عصر حاضر و قبول افکار عمومي و روشهاي جديد کمک مي­کند. تا جایی که بسياري از قوانين مترقي در هر اجتماع به برکت فعاليتهاي روابط عمومي به وجود مي­آيد.

وضعیت و تاريخچه روابط عمومی درایران

اما وضعیت روابط عمومی د رایران بنا برشواهد موجود برعکس غرب است ، روابط عمومی در ایران از قدمتی درحدود 56 سال برخورد دار است در حالی که روابط عمومی در غرب از قدمتی بالغ بر 106 سال برخوردار است .بنابر اين علاوه بر موانع و مشكلات موجود(صحفي ،سيد محمد،مديريت مطبوعات ،تهران، روزنه ،1384)، به لحاظ تاريخي روابط عمومي در ايران نسبت به غرب 56 سال دچار عقب افتادگي است.

اولین واحد روابط عمومی در ایران در سال 1330 هجری شمسی  توسط فقید سعید پرفسور حمید نطقی که امروزه در ایران از وی بعنوان« پدر روابط عمومی» یاد می شود در شرکت نفت  ایران پابه گذاری شد و به این صورت پایه به عرصه حیات اجتماعی درایران گذاشت( محمد پور ، مجيد، روابط عمومي ستون خيمه سازمان ، قم ، حديث امروز،1381).

امروزه روابط عمومی شرکت نفت ایران به عنوان یکی از پیشگامان استفاده از هنر روابط عمومی یا همان« هنر هشتم» محسوب مي­شود ودرطول تاريخ روابط عمومي نقش و سهم بسزايي در رشد و شکوفايي اين علم در ايران بر عهده داشته است. اما از آنجايي که عمر 56 ساله روابط عمومي در ايران به اندازه يک دهه از سالهاي آغازين تاسيس روابط عمومي در غرب باعث رشد و تعالي اين هنر در جامعه ايران نبوده است .

 علاوه بر آن بعلت دولتي بودن و رشد و نمو اين هنر نو پا در ايران و آنهم در دامن دلارهاي نفتي و نه بر حسب نيازهاي واقعي جامعه ؛ اين فرزند تازه متولد شده توفيق چنداني در پاسخگويي به نيازهاي عظيم مخاطبان و اقناع افکار عمومي در رابطه با حوزه­هاي مختلف زندگي اجتماعي در ايران نداشته است.

مدیریت بحران روابط عمومی

هوشيارانه‌ترين نوع مديريت و در عين حال پيچيده‌ترين آنها، مديريت اقتضايي است. در اين نوع مديريت، تلاش مي‌شود تا مديريت استراتژيك در مدل‌ها و روش‌هاي مختلف آن، در شرايط پيچيده بحراني به اجرا در آيد. مدل مديريت روابط عمومي در شرايط بحراني قاعدتاً مي‌بايست از نوع مدل‌هاي مديريت اقتضايي تبعيت كند. در اتحاديه انجمن‌هاي اسلامي دانش‌آموزان به دليل سيال بودن شرايط و جابجايي دانش‌آموزان در طول يك دوره و مقطع تحصيلي، شرايط و ذهنيات گوناگوني حاكميت پيدا مي‌كند و اين سبب مي‌شود كه مديران روابط عمومي اتحاديه تلاش كنند مدلي پويا و قابل انعطاف با شرايط دانش‌آموزان بوجود آورند تا آنكه قابليت اجرايي لازم را داشته باشد. در اتحاديه انجمن‌هاي اسلامي دانش‌آموزان با استفاده از مدل‌هاي ارتباطي مورد توجه است. مدل‌هاي ارتباطي از ساده‌ترين شكل ارسطوئي آن تا پيچيده‌ترين مدل‌هايي كه در مكتب انتقادي بكار مي‌برد، مورد مطالعه اين نهاد قرار گرفته است. اما ما اين مدل‌ها را ساده مي‌كنيم و در شرايط بحراني از آن بهره مي‌گيريم.

اهميت روابط عمومي و نقش روزافزون آن در اجتماع

روابط عمومي در سالهاي گذشته در کشورهاي اروپايي و در آمريکا پيشرفت سريعي داشته و اين پيشرفت به علت پيچيدگي روزافزون وضع اجتماعات بشري و افزايش دانش و بينش بشر نسبت به علل و انگيزه­هاي رفتار افراد و گروهها در جوامع بوده است.

امروزه کليه سازمانهاي دولتي و غير دولتي و موسسات بازرگاني و صنعتي و سازمانهاي غير انتفاعي و دانشگاهها و اتحاديه­ها در هر کشوري کوشش مداوم دارند که پشتيباني و همکاري عمومي را نسبت به خود جلب کنند.

جلب پشتيباني و همکاري افکار عمومي در حقيقت يک جزء از کارهاي روزانه هر يک از موسسات در جوامع مدرن امروز مي­باشد.

دستگاه روابط عمومي توانسته است در اين زمينه نقش اساسي ايفا کند و از فعاليتهاي خود در ايجاد سازگاري و هماهنگي بين سازمانها از يک طرف و افراد و گروهها از طرف ديگر نتايج مطلوبي به دست آورد.

روابط عمومی تشریفاتی

 روابط عمومی به عنوان بازوی توانمند مدیریت، از مهمترین واحدهای هر سازمانی به شمار میآید.

این بخش میتواند در پی انجام وظایف سازمانی خویش به عنوان یک کانال ارتباطی بین سازمان با درون و بیرون آن عمل کند. اما روابط عمومی های ایران به ویژه در شهرستانها توان لازم را برای انجام وظایف مربوطه ندارند که این خود ریشه در مشکلاتی دارد که شاید تا حدود زیادی عدم تحقق فرهنگ قوی و سالم به خصوص در کشورهای جهان سوم، از مهمترین دلایل آن باشد.

روابط عمومی در سالهای اول پس از انقلاب اسلامی از جایگاه مناسبی برخوردار نبوده و به پیروی از آن کارایی لازم جهت تحقق اهداف سازمانی را نیز نداشت و به غلط وظایفی را به عهده میگرفت که اثرات مخرب آن هنوز در اکثر روابط عمومیهای سازمانهای موجود در تهران به چشم میخورد. این اثرات در شهرستانها به مراتب بیش از تهران است. طوری که اکثر روابط عمومیهای بومی و منطقهای بر اساس همان وظایف غلط، شرح وظایف سازمان خود را تعریف کرده و به امور تشریفاتی از جمله برگزاری مراسم عزاداری، جشن و غیره میپردازند.

یکی از نکات کلیدی فقر فرهنگی در جوامع سوم به ویژه ایران نگاه از بالا به پایین در سطح جامعه است که به دنبال آن ارتباطات انسانی به صورت عمودی و یک سویه برقرار میشود. مدیران و کارشناسان روابط عمومی که عضوی از این جامعه هستند نیز از این قاعده مستثنی نمیشوند. همین نگاه یک سویه و یک طرفه باعث شده اکثر مدیران روابط عمومی ها از جایگاه مشاوره مدیرعامل در سازمانها نزول کرده و این امر مهم به غیر واگذار میشود.

نگاه از بالا به پایین با توجه به شرایط حاکم بر محیط شکل میگیرد که به مرور زمان قابل تغییر است و میتوان آن را به سمت ارتباط افقی و دوسویه سوق داد که البته رسانه ها در تحقق این امر نقش به سزایی را ایفا میکنند.

یکی از مسایل بسیار عمده که باعث عدم توسعه و پیشرفت واحد روابط عمومی میشود، عدم برخورداری از نیروی متخصص و کارآمد است که این نقطه ضعف در شهرستانها و مناطق بومی به شدت به چشم میخورد. اکثر مدیران روابط عمومی دارای مدرک دیپلم و یا کارشناس سایر رشتهها هستند (?? درصد از مدیران دارای تحصیلات غیرمرتبط هستند) و واحدهای روابط عمومی بسیار محدود و کوچک است و گاهی اوقات یک پرسنل، هم به عنوان کارمند و هم به عنوان مدیر ایفای نقش میکند.

ابزار کار و امکانات گسترده باعث میشود روابط عمومی ها قویتر جلوه کنند که متاسفانه در سایر استانهای ایران روابط عمومی ها دارای یک اتاق بسیار کوچک هستند و تعداد زیادی از آنها حتی یک رادیو و یا یک خط تلفن نیز ندارند.

به طور مشخص اگر بتوانیم در سازمان خود تمامی مناسبات ارتباطی را با محیط پیرامونی اعم از مشتریان، رسانه ها، پرسنل و نظایر آن که قرار است بین آنها رابطه داده و ستاده برقرار شود، تبدیل به روندی مکانیزه کنیم، به روابط عمومی دیجیتالی و الکترونیکی دست یافته ایم. حال این سئوال مطرح میشود که چند درصد از روابط عمومی های استانها مجهز به سیستم رایانه است و چند نفر از کارکنان روابط عمومی میتوانند به راحتی با این ابزار ارتباطی کار کنند و چقدر بودجه جهت تهیه ابزارهای ارتباطی در اختیار این واحدها گذاشته میشود؟

داشتن قدرت اجرایی، یکی از ویژگیهای عمده روابط عمومی هاست که این مهم در شهرستانها کمتر به چشم میخورد و مدیران ارشد سازمانها سازمان خود را سلیقه ای و فامیلی، اداره میکنند در چنین زمانی روابط عمومی از وظایف اصلی خویش باز میماند و مجبور به پوشش نقاط ضعف مدیریت یا سازمان میشود.

بی توجهی به جایگاه روابط عمومی در سازمان باعث شده سایر واحدها نیز نقش آن را نادیده بگیرند. متاسفانه در بیشتر روابط عمومیهای استانها مدیران روابط عمومی به طور مستقیم زیر نظر مدیر عالی سازمان فعالیت نمیکنند و از تصمیمات مدیران ارشد بیخبرند و سایر واحدها، این اطلاعات را به آنها دیکته میکنند که این امر موجب ضعیفتر جلوه کردن روابط عمومیها میشود.

مشکل دیگر در خصوص آزادی بیان در واحدهای روابط عمومیهاست. کارشناسان روابط عمومی، برای اینکه با ارایه نظر خود موجب رنجش و آزار مدیران نشوند، سعی میکنند کمتر صحبت کنند و عقاید خود را هر چند درست باشد، مطرح نکنند. همچنین اکثر کارکنان روابط عمومی از موقعیت مالی مناسبی برخوردار نیستند. بنابراین اکثر آنها در کنار این کار دو یا سه شغل دیگر دارند که همین قضیه باعث میشود فعالیتهای آنها ضعیفتر جلوه کند و گاهی دیده شده متاسفانه پرسنل روابط عمومی در حضور جمع و سایر کارکنان سازمان مورد انتقاد قرار میگیرند و بیجهت بازخواست میشوند که شاید اصلا منصفانه نباشد.

هر فردی پس از مدتی حتی اگر در بهترین دانشگاههای دنیا نیز تحصیل کرده باشد، اطلاعاتش قدیمی میشود. بنابراین باید همواره سعی کند خود را با توجه به نیاز جامعه و مشتریان به آموزشهای جدید تجهیز کند که البته خیلی از مدیران سازمانها فکر میکنند اگر مدیر روابط عمومی و یا کارشناسان آن واحد آموزش ببینند، جایگاه مدیران ارشد کمرنگتر شده در نتیجه سعی میکنند تا جایی که ممکن است، با آموزش پرسنل و هزینه کردن در این خصوص فعالیت کنند. همان طور که میدانیم استخدام اولین مرحله در خصوص انتخاب نیروی انسانی است که مسایل دیگر از جمله آموزش، بهسازی و نگهداری باید بلافاصله بعد از استخدام یک کارمند مدنظر مدیران قرار گیرد.

از طرفی هنوز مدیرانی هستند که به روابط عمومی توجه کافی نداشته و آن را به عنوان یک واحد لوکس در نظر میگیرند تا یک واحد ضروری که توسعه سازمان متبوع آنهاست. اینگونه مدیران اغلب از موارد غیرکیفی و بیانگیزه برای مشاغل روابط عمومی استفاده میکنند و غافل هستند که یک مسئول قوی و توانمند روابط عمومی نشانه مدیریت کارآمد و پرقدرت آن سازمان است و عدول از دستورات توسط مدیران روابط عمومی امنیت شغلی آنها را به خطر میاندازد. روابط عمومی جدا از مدیریت نیست و نباید در حاشیه عمل کند و هر مدیری سزاوار روابط عمومی است که دارد. هر قدر به این واحد بها بدهد، نتیجهاش را هم میبیند و هر قدر منزلت آن را پایین فرض کند باز اولین ضربه بازگشتی به خود سازمان میرسد.

نتیجه گیری و پیشنهادات

در کشور ما روابط عمومی هنوز به عنوان یک واحد لوکس و تزیینی عمل میکند و مدیران ارشد نیز به امکاناتی که این واحد میتواند در اختیار آنها قرار دهد، آگاهی ندارند شاید کمکاری و ناآگاهی پرسنل و مدیران روابط عمومی از حقوق خود نیز یکی از آسیبهای روابط عمومی بومی منطقهای است. موارد زیر جهت توسعه سازمانی روابط عمومی پیشنهاد میشود:

- ایجاد وفاق عمومی تمامی کارکنان روابط عمومیها در شهرستانها.

- تلاش در جهت ارتقای رضامندی پرسنل روابط عمومی از این شغل.

- توجه به ارتقای توان تخصصی و مهارتی پرسنل.

- ایجاد ارتباط با انجمنهای روابط عمومی در داخل و خارج از مرزها.

- دادن بورسیه تحصیلی به کارکنان روابط عمومی جهت آموزش در سایر کشورها.

- انتخاب بهترین کارشناسان روابط عمومی در استانها.

منابع :

- ماهنامه علمی تخصصی انجمن روابط عمومی ایران شماره ۵۴ مهر وآبان ۱۳۸۶

تحقیق درباره حرکت جوهری

مقدمه :

حركت جوهري از مهمترين مباحث فلسفي در تاريخ فرهنگ وفلسفه اسلامي است كه به نام صدرالمتالهين شيرازي(ملاصدرا) مشهور شده است .

ملاصدرا در پرتور اين نظريه ، تفسير فلسفي نويني از حركت ارائه مي دهد كه اساساً باتبيين فلسفي ارسطو وابن سينا متفاوت است . دفاع ايشان از حركت در جوهر واثبات ناآرامي وبي ثباتي نهادي در بنيان همه كائنات مادي آن چنان عميق وقابل توجه است كه هنوز هم جاي پژوهش وژرف انديشي درآن وجود دارد. اين اصل ، بنياد جهان بيني ملاصدرا را تشكيل مي دهد.در پرتو اين اصل است كه وي تبيين فلسفي  نويني از مسائل دقيق طبيعي ومابعدالطبيعي از جمله حدوث زماني عالم ، رابطه ميان ثابت ومتغير ، خلق عالم ، آفرينش مستمر، ارتباط نفس وبدن ، معاد جسماني ومسائل مربوط به معاد را ارائه مي دهد.

اين اصل را بايد بعنوان يك نظريه جامع و وحدت بخش كه از مبدا ومعاد حكايت مي كند به منزله يكي از ويژگي هاي اساسي و ممتاز نظريه پردازي ملاصدرا را بشمار آورد.

جايگاه نظريه حركت جوهري چیست

حكيمان تا قبل از طلوع نظريه حركت جوهري ، عموماً براين مطلب متفق بودند كه حركت وتحول در جوهر يك شيء امري نامعقول وامكان ناپذير است اما ملاصدرا صريحاً وشجاعانه براثبات حركت جوهري اصرار ورزيد وحركت را چيزي جزتجديد وتجدد مداوم عالم در هرلحظه نمي داند وبه اين نتيجه مي رسد كه نه تنها اعراض ، بلكه خود جوهر عالم هم همواره در حركت ونوآفريني است.

ابن سينا در كتاب شفا با صراحت غيرقابل تاويلي به نفي حركت جوهري پرداخته آن را ناممكن    مي داند ازنظر وي چيزي كه موهم حركت ممتد جوهري است در واقع فاقد امتداد، بلكه امري منقطع وپراز فواصل است كه درتحت تصرف نيرويي خارج از قلمرو طبيعت قرار دارد.

ازنظر اوخلقت انسان به اين صورت نيست كه صورت هاي مختلف نطفه ، علقه مضفه وغيره به صورت يك حركت ممتد ومداوم در خارج تحقق پيدا كند ، بلكه به اين صورت است كه حركات كمي وكيفي ماده را براي قبول صورت مستعد مي سازد و در لحظه اي كه قابليت قبول به نقطه كمال خود مي رسد واهب الصور آنرا افاضه مي كند پس حركت در جوهرنيست چون صور جوهري، محصول حركت نبوده بلكه مخلوق اراده خالقي از سير دروني طبيعت مي باشد. درست درهمين جاست كه فلسفه ابن سينا واساساً تفكر فلسفي مسلمين ازفلسفه ارسطو جدا مي شود.

ابن سينا فاعليت خدا را ازنوع فاعليت ايجاد مي داند او در شفا سعي دارد تا تبيين فلسفي از تمايز ميان فاعل طبيعي و فاعل الهي ارائه دهد.

در فلسفه ملاصدرا ، حركت طبيعي ارسطويي وتغييردفعي يك جوهر به جوهر ديگر كه ابن سينا آن را همراه باتغيير تدريجي پذيرفته واز آن به كون و فساد تعبير كرده است جاي خود را به حركت جوهري ((وجودي)) مي دهند كه از منبع فيض الهي كه دائم الفيض است نشاءت مي گيرد . البته باتوجه به اين كه منبع فيض ايجادحركت نمي كند بلكه موجد صور دائمي بهم پيوسته اي است كه نفس حركت ثمره آن است .

صدرالمتالهين با صراحت اظهار مي دارد كه تحريك در حركت جوهري اين نيست كه محرك به چيزي حركت دهد، بلكه تحريك همان ايجاد وآفرينش است كه محرك  درآن موجد چيزي است كه ذاتش سيلان است . در واقع طبق حركت جوهري ، حركت ومتحرك درخارج يك چيزند كه همان وجود گذرا وسيال مي باشد وسيال بودن وگذرا بودن حركت ، لازم وجود متحرك است. پس حركت، ذاتي متحرك است ومتحرك قطع نظر از حركت هويتي ندارد . و به اين ترتيب نيست كه حركت در مرحله بعد از تحقق به آن ملحق شود بلكه حركت از حاق وجودش انتزاع مي شود بطوري كه نحوه وجود، نحوه سيلاني است لذا نيازمند علتي جداگانه نمي باشد ، بلكه جعل وجود متحرك ، جعل حركت هم هست.

بنابراين ملاصدرا تمام حركت را درمحور وجود مطرح مي كند وبه قدرت الهي برمي گرداند. ازنظرفلسفي اين سئوال هست كه موجد، يعني بوجود آورنده چيزي كه داراي حركت طبيعي ذاتي است چيست ؟ وچرا وچگونه چنين موجوديي از سيلان بهره منداست؟

فلسفه طبيعي از اينكه ساختمان فلان شيء چيست ؟ بسيط است يا مركب وشرايط تبديلش به شيء  ديگر كدام است جستجوگري مي كند.

اما اينكه حركت چيست وهستي چيزي چگونه بايد باشيد تا حركت پذير باشد و …سخني نمي گويد اين شاءن وحق فلسفه مابعدالطبيعه است كه دراين باره سخن مي گويد.

ملاصدرا بحث حركت را بحثي مربوط به متافيزيك مي داند وآن را تحت عنوان «تقسيم وجود» به ثابت وسيال مورد بحث وبررسي قرار مي دهد.

وي در اسفار مي گويد: حركت« تجدد الامر» است نه «الامرالمتجدد» ونسبت ثابت بودن حركت براي وجود سيال مانند نسبت فصل به جنس است .(1)

از نظر ملاصدرا حركت وشدن خود نوعي هستي وبودن است و در نتيجه بودن بردوگونه است :

بودن ثابت وبدون بعد زماني واز اينرو دستخوش تحول ودگرگوني واقع نمي شود.

بودن سيال و داراي بعد زماني كه در امتداد زمان گسترش مي يابد و بودنش عين دگرگون شدنش مي باشد. چنين وجودي به حسب براهين عقلي يا ذاتي مادي است يا متعلق با ماده است چنان كه روح انسان مادام كه نوعي تعلق واتحاد با بدن دارد داراي خاصيت حركت ودگرگوني مي باشد.

ملاصدرا اساساً حركت را درخارج بوسيله برهان عقلي اثبات مي كند از نظر او حركت يك معقول ثاني فلسفي است نه مفهومي ماهوي وبحث پيرامون آن بحث صد درصد فلسفي ومتافيزيكي است زيرا معتقد است مفهوم حركت از راه تجديد وتعميم ادراكات  بدست نيامده است بلكه مانندساير معقولات متافيزيكي از تحليل وتفسيرذهن نسبت به مدركات حضوري حاصل شده است به اين ترتيب كه ما جريان «وجودي» را وامتداد آن را در طول زمان ابتدا با علم حضوري درك مي كنيم وخواص حركت را با تجزيه وتحليل هاي عقلي وبصورت معقولات ثاني فلسفي مي شناسم،سپس با تطبيق اين خواص براشياء خارجي بوجود حركت در عالم خارج پي مي بريم.

به عبارت ديگر حيثيت حركت از حيثيت وجودشيء انفكاك عيني ندارد بلكه آن چه درخارج است فقط وجود بي قرار وذاتي نا‌آرام است وايندو فقط در تحليل عقلي از يكديگر جدا هستند.(2)

 پس از نظراو حركت نحوه وجود سيال و وجودسيال مرتبه اي از مراتب حقيقت عيني وجود است.

صدرالمتالهين ، اتصال را از ضروريات نحوه وجود سيال مي داند از نظراو وجود سيال وجودي پخش وگسترده است كه هر لحظه وپابه پاي حركت اجزاء وقطعات آن تحقق مي پذيرند. اما اين اجزاء وقطعات ، وحدتي اتصالي ودر نتيجه وحدت شخصي دارند.

اتصال وجودي يعني حضور داشتن همه هستي هاي پيشينين  درهستي كنوني شيء آشكاراست  كه اين حضور به نحو تركيب يافتن هستي فعلي از هستي هاي پيشين نيست ، بلكه هستي فعلي، حقيقت واحدي است كه همه كمالات وجودي هستي هاي پيشين را به اضافه كمالات وجودي بالاتري در خود به نحو بساطت و وحدت دارد . براين اساس، حركت همچون امتداد واحد و پيوسته اي در طول زمان تصور مي شود ومتحركت در تمام مراحل حركت ، وحدت حقيقي خود را حفظ مي كند.

دلايل اثبات حركت جوهري :

 اثبات حركت جوهري براين استوار است كه حركت ياقتن يك شيء صفتي نيست كه از چيزي به چيزي ديگر منتقل شود بلكه رابطه حركت ومتحرك ، رابطه شيء است با چيزي كه از آن شيء نشاءت مي گيرد از اينرو وقتي تحول در جسمي حادث مي گردد، خود آن شيء بدليل شرايطي كه برايش پيش مي آيد تحول خيز مي شود.. عوامل بيروني فقط جوهرشيء را آماده حركت مي كند واز آن پس آن جوهر است كه حركت زا است.

جوهرشيء كه موجد حركت است ، ناگزير بايد خودش متحرك وناآرام وبلكه عين تحول وحركت باشد. پس جوهر ذاتاً متحرك است.

ملاصدرا اعراض وصفات هرشيء را ازنظر هستي از مراتب وشئونات وجود جوهري مي داند از نظراو هر موجود جسماني وجود واحدي دارد كه خود بخود متشخص ومتعين است و اعراض هرموجودي  نمودها وپرتوهايي از وجود آن هستند براساس حركت متعاليه صفات گوناگون مايه تشخص نيستند بلكه علامات تشخص اند.(3) يعني موجودات مختلف ذاتاً واز پيش خود وبا تكيه بر وجود خاص خود از هم متمايزند وبدليل اين تشخص  هويت است كه صفاتشان متفاوت مي گردد نه بالعكس . ازاين روهر موجود يك هويت بيش نيست كه آن هويت واحد، چهره ها ونمودهائي گوناگون دارد پس تشخص از خارج بر وجودات تحميل نمي شود، بلكه از درون خود وجودات نشات مي گيرد.

بنابراين هرگونه صفتي در شيء عيناً‌صفت وجود خاص آن شيء است كه از تحليل هاي عقلي آن بشمار مي آيدو بدين قرار حركت شيء در واقع عين هويت شيء است نه چيزي جدايي از آن. به سخن ديگر اعراض وصفات هر شيء از نظرهستي از مراتب وشئون وجود جوهرند وبدين طريق نوشدن اعراض جز از طريق نوشدن جوهر ميسر نيست ، نوشدني پيوسته ومتصل وسازگار با حفظ شخصيت شيء واين همان حركت در جوهراست.

صدرالمتالهين در باب «حقيقت زمان» زمان را يك امتداد نامرئي يا بُعد چهارمي از وجود مادي مي داند ازنظر او زمان مندي اجسام ، نشانه نوعي امتداد در هستي آنهاست وحكايت از حركتي عميق وبنيادين در جهان مي كند درهيچ لحظه اي جهان را برقرار سابق خويش وانمي گذارد.

 هر موجود مادي داراي دو امتداد است : يكي دربستر مكان وديگري در بستر زمان. كشش مكاني كه همان موجود سه بُعداست وكشش زماني منبعث از سيلان دروني موجود مادي است واين خاصيت در هر پديده اي كه بتوان آن را با معيارهاي زماني ومكاني سنجيد، وجود دارد.

گذشت زمان بر چيزي ، نشانه آن است كه آن چيز ذاتاً پذيراي زمان است به همين دليل موجوداتي كه نه در زمانند و نه بازمان بلكه بيرون از زمانند، چون خدا ومجردات داراي عمر زماني نيستند زيرا وجود ثابت آنها سنخيتي با امتداد گذرا و نوشدن زمان ندارد.

اما موجوداتي كه هستي شان نسبت به اجزاي زمان بي تفاوت نيست در هر لحظه به گونه اي  هستند وهمراه با تعييري ، هويتشان بازمان پيوندي ريشه دار دارد ونه پيوندي بالعرض وتحمل از خارج و از اين رو موجودات مادي موجوداتي ذاتاً آرام وبه تبع ناآرام نمي توان پنداشت .

بدين ترتيب صدرالمتالهين از طريق شناخت حقيقت زمان بعنوان امتدادي گذار از موجودات جسماني دليلي بر وجود حركت در جوهر اقامه مي كند . براين اساس او هر موجود مادي را داراي  بعد زماني مي داند. از نظر او زماني كه در پدپده هاي زمانمندي دخالت دارد همان زمان حركت جوهري است وقطع حركت جوهري به منزله قطع زمان است. در چنين ديدگاهي، در مجموع جهان ، حركتي بنيادين است واين حركت عين هستي وهويت آن است.

دريك تصور صحيح از زمان، زمان امتدادي است گذرا از موجودات جسماني ، نه ظرف مستقلي از آنها كه درآن گنجانده شوند. ازاين رو نه زمان چيزي است كه مستقل از جهان عبور كنند ونه جهاني مستقل از زمان تحقق دارد.

نتايج فلسفي حركت جوهري:

1-با اثبات حركت جوهري ملاصدرا ، برهان حركت ارسطويي وسينوي شكل كاملتر ومحتواي    غني ترمي يابد زيرا براساس اين اصل هم تبيين فلسفي نويني از غايت مندي جهان طبيعت ارائه مي دهد وهم نيازمندي جهان را دراصل وجود وهويتش به خالق اثبات مي كند.

2-ملاصدرا از طريق حركت جوهري به اثبات وجود صورمفارقه مي پردازد واينكه هرطبيعتي نظر به اينكه ذاتاً نوشونده وبي قرار است نيازمند به محركي است كه وجودش را به جعل بسيط اعطا كند آن محرك وجود بخش بايد امري ثابت ومفارق از ماده ولواحق ماده باشد زيرا سلسله علل ومعلولات محال است به جايي منتهي نشوند به عبارت ديگر ملاصدرا جهان طبيعت را پراز انواعي مي بيند كه وجودشان عين ناآرامي وبي قراري است ودر سايه آن حكم مي كند طبيعت سيال نيازمند به موجود مجرد ومفارق از ماده است.

3-برحسب نظريه حركت جوهري هر پديده مادي در ذات وجوهر خود دگرگون شونده است و وجود آن درهر لحظه ،غير از وجود آن در لحظه اي ديگر است وفعل خلق دائم (خلق جديد) از سوي ذات مطلق الهي بي وقفه افاضه مي شود زيرا طبق نظر ملاصدرا هرموجودي دراين عالم داراي امكان فقري وجودي است وهستي هاي اين جهان ،هستي هاي تعلقي است .

بنابراين اتكاء مخلوق به خالق ونياز مستمر عالم به آفريدگار را آشكار مي كند ونشان مي دهدكه جهان نه فقط در ظواهر واحوالش ، بلكه در اصل وجود وهويتش در گذر وسيلان است وتعلق ونياز تا عمق جان آن ريشه دوانده و سراپاي هستي آن را فراگرفته است . صدرالمتالهين آيه مبارك «كل يوم هوفي شان»(4) رانشاني بر صحت سخن خود مي گيرد.

4-چگونگي ارتباط موجودات متغير كه در جهان ماده وجود دارد با خداوند كه ذاتاً ثابت است ملاصدرا ملاك ربط متغيرات به ثابت وحادث به قديم را همين جوهر سيال مي داند كه هويتي گذرا  دارد واز جنبه هستي پذيري متكي به علت خودش است . در واقع چنين موجودي داراي دو جهت است : جهت ثبات وجهت تغّير. از جهت ثبات هويتش منتسب به خالق است زيراهستي از او دريافت مي كند يعني خالق به او حركت نمي دهد بلكه خود او را به او مي دهد، اما همين هستي كه نسبتش با خالق نسبت ثبات است، خودش عين تحول وسيلان است وچنين است موجودي كه از يك چهره ثابت است واز چهره ديگر متحول ،منشاء تحول در جهان مي گردد.

5-از نتايج مهم حركت جوهري، اثبات حدوث زماني عالم است ملاصدرا براساس حركت جوهري، هم حدوث ذاتي وهم زماني را اثبات مي كند وهم بر حدوث زماني عالم به معناي آغاز زماني داشتن، خط بطلان مي كشد. از آنجا كه كل وجود ندارد جزبه وجود اجزاء پس عالم باتمام اجزائش اعم از افلاك وستارگان وبسائط ومركباتش حادث وزوال پذيراست وهز آنچه درآن است درهر«آن» موجودي ديگر وخلقي جديد مي باشد.(5) پس نمي توان براي عالم نقطه آغازي تصور كرد زيرا چنين نيست كه زماني جاري ومستقل از عالم داشته باشيم وجهان در زماني مشخص وجود پيدا كرده باشد بلكه زمان امتداد وبُعد ماده است ، نه مستقل از آن ، لذا نمي توان از نقطه آغاز خلقت جهان پرسش كرد. زمان دار بودن را در مورد اجزاء جهان مي توان گفت نه در مورد مجموع جهان. زيرا درخارج از مجموع جهان نه جايي وجود دارد ونه زماني تامعين كنيم كه جهان دراينجاست نه درآنجا.

6-ملاصدرا مطابق اصل حركت جوهري كه نفس را محصول (6) حركت جوهري بدن مي داند. درنظراونفس موجود خاصي است كه در پيدايش وظهور ، نيازمند زمينه مادي است ،اما در بقاء ودوام مستقل از ماده وشرايط مادي است.

نخست به صورت جسم ظاهري مي شود وآن گاه از طريق حركت جوهري به نفس نباتي ، نفس حيواني وسرانجام نفس ناطقه انساني تبديل مي شود تمام اين مراحل در جوهر به نحو قوّه تحقق دارند سپس از طريق تحول ذاتي دروني درنهايت از تعلق ماده وقوه آزاد مي گردد قاعده مشهور ملاصدرا « النفس جسمانيه الحدوث وروحانيه البقاء» كه بنام او در متون فلسفه ضبط است ناظر به حقيقت فوق است.

7- صدرالمتالهين براساس حركت جوهري در باب علم و ادراك (8) و نحوه پيدايش آن ، نظراتي مي دهد كه متفاوت از ديگر نظرات است وي قائل به اصل مهم اتحاد عقل وعاقل ومعقول است ، رشد وتعالي علم انساني درگرو استكمال وجودي ورشد دروني نفساني است ،نه اينكه شخص داراي روحي باشد كه به طور ثابت همراه او باقي باشد. وفقط علم او همانند حالات وصفاتش دگرگون شود. او ادراك را حركت از قوه به فعل وصعود مرتبه وجود مي داند كه طي آن مدرك ازمرتبه وجودي خود فرا مي رود وبه مرتبه وجودي مُد‌رك مي رسد.

8- ازمسائل ديگر حركت جوهري مساله معاد است آن چه موردنظر است اين است كه جهان مادي يك حركت است وناگزيرداراي مقصد وغايتي است كه با نيل به آن از قوه به فعليت رسيده واز تحول ودگرگوني  رهايي مي يابد وآرام مي گيرد. و نتيجه مي گيريم كه قيامت مساله اي منحصربه كره زمين وانسانهانيست بلكه امري است كيهاني و در سطح تمام كائنات مادي كه با ظهور آن يك تحول عظيم نه فقط در زمين بلكه در همه جهان رخ مي دهد و عالمي و صحنه اي كاملاً نوين پدپد مي آورد. كه اين تحول منحصر درطريق حركت جوهري مراحل مختلف را طي مي كند تا آن كه از تعلق ماده وقوه آزاد مي گردد وبه عالم عقول مجرد به جاودانگي مي رسد. ازنظر او در آخرت به تمام نفوس قدرت خلق صور خارجي داده مي شود واز اعضاي بدن درآخرت از درون نفس خلق مي شوند بطوريكه حشر نفس با حشر بدن همراه خواهد بود همان معاد جسماني است كه از افتخارات ايشان بوده است.

پارقی ها:

1-ملاصدرا ، الاسفار الاربعه ، ج 3،ص 74

2- ملاصدرا ،الاسفار الاربعه ،ج3 ، فصل 39 ص 180

3-همان ،ص 103

4- سوره الرحمن ،آيه29

5-ملاصدرا ، اسفار الاربعه ، فصل 2 ، ص 297

دولت و بانک های خصوصی

اقتصاد مبتنی بر بازار، بدون یک بازار مالی کارآمد نمی‌تواند عملکرد مناسبی داشته باشد.تاریخ اقتصادی ثابت کرده پیشرفت‌های صنعتی کشورهایی مانند انگلستان، ایالات‌متحده و آلمان به توسعه مالی آنها مربوط بوده، بنابراین خصوصی‌سازی بازار مالی که از قدم‌های اول برای دست‌یابی به توسعه است باید مورد توجه کشورهای در حال توسعه قرار گیرد. در کشور ما نیز با توجه به رویکرد جدید اقتصادی و اصل 44، خصوصی‌سازی بازار مالی و نظام بانکداری مورد توجه قرار گرفته است که اگرچه بسیار مهم است، اما بدیهی است که بدون تغییر مدیریت نمی‌تواند تأثیرات لازم و مورد نیاز برای رشد و توسعه را داشته باشد.

تاریخ اقتصادی، این اعتقاد را که توسعه مالی کمک فراوانی به رشد اقتصادی کرده است، تایید می‌کند. توسعه مالی نقش مهمی در توسعه صنعتی کشورهایی چون انگلستان، از طریق تسهیل در تجهیز سرمایه‌گذاری‌های بزرگ ایفا کرده اما به‌نظر می‌رسد این امر همچنان به‌صورت حلقه گمشده‌ای اقتصاد کشورمان را با مشکل مواجه ساخته و با وجود تلاش برای بانک‌های دولتی حتی بر بانک‌های خصوصی کشور نیز مدیریتی دولتی اعمال می‌شود.

اعتقاد عمومی بر این است که توسعه فناوری در اواخر قرن هجدهم، نیروی محرکه انقلاب صنعتی و رشد اقتصادی مدرن بود، اما دیدگاهی دیگر بر اهمیت تغییرات نهادی به‌ویژه نقش نهادهای مالی در این فرایند تأکید می‌کند. طبق این دیدگاه تحولات بازار سرمایه که موجب کاهش خطر تأمین نقدینگی است، عامل اصلی انقلاب صنعتی است. بسیاری از اختراعات قبلا موجود بود، ولی نیازمند تزریق سرمایه فراوان و تقبل تأمین سرمایه در بلندمدت بود که بدون تحول بیشتر بازارهای مالی امکان‌پذیر نبود.

انقلاب صنعتی چشم به راه انقلاب مالی بود. در قرن نوزدهم در ایالات متحده قبل از وقوع انقلاب صنعتی، یک نظام مالی پیشرفته توسعه یافت. در آلمان هم سال‌ها قبل از رشد سریع این کشور در قرن هفدهم یک انقلاب مالی رخ داده بود که شامل نوآوری‌های نهادی، چون استفاده از اسناد بین‌المللی قابل تبدیل به پول نقد جهت تأمین منابع مورد نیاز برای تجارت خارجی، اوراق بهادار قابل تبدیل به پول نقد برای تأمین بدهی‌های دولت، نظام مالی مناسب، پول باثبات، نظام بانکی خصوصی توانمند و بازارهای اوراق بهادار بود.

تجربه کشورهای صنعتی و در حال توسعه ثابت می‌کند که وجود یک نظام مالیه عمومی سالم و ثبات پولی برای توسعه نهادهای مالی خصوصی بسیار بااهمیت است. انقلاب مالی هلند با توسعه بدهی‌های بخش عمومی به شکل اوراق بهادار قابل تبدیل به پول نقد آغاز شد و انگلستان نیز مشکلات نقدینگی و بدهی بخش عمومی را با رواج مقرری‌های سالانه بلندمدت و دائمی حل کرد. دولت‌هایی که نظام‌های مالی خود را به‌منظور تأمین مالی مخارج بخش عمومی تحت فشار قرار داده‌اند، با نظام‌های مالی توسعه‌نیافته و مشکلات فراوانی روبه‌رو شده‌اند.

توسعه مالی و کاهش فقر

شواهد بی‌شماری وجود دارد که نشان می‌دهد، توسعه مالی حتی پس از در نظر گرفتن سایر عوامل تعیین‌کننده به‌طور قابل توجهی به رشد کمک می‌کند. توسعه مالی از طریق تاثیر زیاد آن بر رشد اقتصادی، برای کاهش فقر نیز بااهمیت است. همچنین تحقیقاتی که در سال‌های اخیر انجام شده است نشان می‌دهد که توسعه مالی به‌طور مستقیم گروه‌های فقیرتر جامعه را بهره‌مند کرده و با توزیع درآمد نیز در ارتباط است.

شواهد نشان می‌دهد که توسعه مالی به‌طور قابل ملاحظه‌ای با سهم درآمدی20‌درصد از افراد طبقه پایین جامعه رابطه مثبت دارد بنابراین، این استدلال که توسعه نظام مالی، تنها ثروتمندان را منتفع می‌سازد، چندان مورد حمایت شواهد تجربی نیست. نتایج حاصل از مطالعات اخیر نشان می‌دهد که توسعه مالی می‌تواند بی‌ثباتی اقتصادی در سطح کلان را کاهش دهد. توسعه مالی، بیمه‌ای مهم برای فقراست، زیرا تکانه‌های اقتصادی منفی موجب افزایش تعداد فقرا می‌شود. کمک نظام مالی برای کاهش فقر، بستگی به مقدار و کیفیت خدمات، کارایی و توسعه آن دارد.

خصوصی‌سازی و کارایی

خصوصی‌سازی بانک‌ها بر کارایی خدمات مالی تأثیر می‌گذارد. رقابت موجب بهبود کارایی می‌شود، انگیزه‌های نوآوری را افزایش می‌دهد و دسترسی بنگاه‌های کوچک‌تر به منابع مالی کاهش نمی‌یابد. تجربه کشورهای مختلف نشان می‌دهد که نظام بانکی کارآمد نیازمند وجود یک نظام انعطاف‌پذیر که در آن ورود و خروج آزاد است و نه لزوما یک نظام با نهادهای رقابتی متعدد است، حتی در بیشتر نظام‌های مالی توسعه‌یافته، مشکلات مربوط به اطلاعات و هزینه‌های ثابت نسبتا بالا در مورد وام‌های کوچک موجب محدود شدن دسترسی بنگاه‌ها و شرکت‌های کوچک می‌شود.

وجود یک نظام متشکل از نهادهای مکمل می‌تواند در این زمینه مفید باشد اصلاح قوانین وثیقه و ایجاد دفاتر ثبت وثیقه، بهبود اطلاعات درباره وام‌گیرندگان کوچک‌تر از طریق دفاتر اعتباری و کاهش هزینه‌ها با استفاده از مدل‌های رایانه‌ای امتیاز‌دهی اعتباری، از جمله روش‌های بهبود دسترسی برای وام گیرندگان کوچک است. سیاست‌های مورد نیاز برای بهبود فرایند توسعه مالی درصورتی کارآمدتر خواهد بود که تلاش‌های انجام گرفته در جهت توسعه محیط قانونی برای حمایت از تکامل طبیعی ساختار مالی هدایت شود.

توسعه نظام مالی نیاز مبرم به حمایت از مالکیت خصوصی دارد. مطالعات نشان داده که حمایت قانونی از سهامداران کوچک و بستانکاران یک عامل مهم تعیین‌کننده برای توسعه مالی در کشورهای مختلف است. در مطالعه‌ای که اخیرا بانک جهانی انجام داده بر این نکته تأکید شده است که سنت‌های قانونی نقشی مهم در تحت‌تأثیر قرار دادن توسعه مالی ایفا کرده است.

ایجاد نهادهای مالی مستلزم این است که سیاستگذاران بر بنیان‌هایی چون حقوق مالکیت و اجرای این حقوق تمرکز کنند. این مسئله بدون توجه به سطح درآمد و صرف‌نظر از محیط یک کشور، صادق است. کشورها می‌توانند وضعیت نظام‌های قانونی خود را اصلاح کرده و نظام‌های قضایی مناسبی را برای اجرای کارآمدتر و قابل پیش‌بینی‌تر قراردادها ایجاد کنند.

کشورهایی که در آنها جریان تجارت و سرمایه آزادتر است، ممکن است با سطوح بالاتر رقابت مواجه شوند که این امر می‌تواند اصلاحات نهادی را سرعت دهد. مطالعات موردی و تجربه کشورها از این دیدگاه که آزادسازی تجاری تأثیری مثبت بر توسعه نهادهای مالی دارد، صرف‌نظر از اثرهای تاریخی آن حمایت می‌کند. اقتصادهای آزاد برحسب تجارت بازارهای سرمایه و جریان اطلاعات و بازارهای رقابتی‌تر با توسعه سریع‌تر تقاضا برای نهادها مواجهند و عملکرد نهادهای موجود را بهبود می‌‌دهند.

فروش بخشی از سهام بانک ملت

قبل از فروش سهام بانک ملت، سهم بخش خصوصی از نظام بانکی کشور حدود 25‌درصد بود که به گفته وزیر امور اقتصادی و دارایی با الحاق بانک ملت به جرگه بانک‌های خصوصی سهم بخش خصوصی از صنعت بانکداری ایران به 40‌درصد افزایش ‌یافت. در آخرین روز بهمن‌ماه سال گذشته بخشی از سهام بانک ملت به‌عنوان نخستین بانک دولتی ایران در بورس عرضه شد و عمده سهام آن به وسیله شرکت‌های بزرگ سرمایه‌گذاری خریداری شد.

40‌درصد از سهام بانک ملت به‌عنوان سهام عدالت، 25‌درصد آن به گروه‌های دیگر همچون سازمان تأمین اجتماعی، صندوق بازنشستگی نیروهای مسلح و صندوق ذخیره فرهنگیان واگذار شده بود. همچنین 5 درصد سهام این بانک نیز به‌عنوان سهام ترجیحی به کارکنان آن واگذار می‌شود. در نخستین روز 655‌میلیون سهم بانک ملت در بورس عرضه شد که حدود331 میلیون سهم را مردم با مجموع قیمت حدود 36 میلیارد تومان خریداری کردند و به‌علت پایان یافتن وقت کاری بورس، عرضه بقیه سهام این بانک به روز بعد موکول شد. این درحالی بود که حدود 324 میلیون از این سهام در مدت 28 دقیقه به فروش رفت.

عرضه ‌سهام بانک تجارت

مجید رضا داوری، مدیرعامل بانک تجارت 26‌اردیبهشت‌ماه در همایش معرفی بانک تجارت پیش از عرضه سهام آن در بورس، پیش‌بینی سود هر سهم بانک تجارت را برای امسال حدود 260‌ریال اعلام کرد و گفت: براساس ضوابط اجرای سیاست‌های کلی اصل 44 قانون اساسی 40 درصد سهام بانک تجارت به واجدان شرایط دریافت سهام عدالت و 5‌درصد هم به کارکنان این بانک اعطا می‌شود.

‌شمس‌الدین حسینی، وزیر امور اقتصادی و دارایی نیز در این مراسم گفت: با عرضه سهام بانک تجارت در بورس، سهم بخش خصوصی از صنعت بانکداری ایران به 47 درصد افزایش می‌یابد. وی با تأکید بر اینکه مشکلی در عرصه ارتباطات مالی وجود ندارد و حجم تجارت خارجی کشور گسترده است، تصریح کرد: با وجود اتفاقات اخیر بین‌المللی، گشایش‌های مالی و فرصت‌های بخش‌های مالی کشور بیشتر فراهم شده است. با تعامل سازمان خصوصی‌سازی، سازمان و شرکت بورس و اوراق بهادار و بانک تجارت، با عرضه سهام بانک تجارت گامی دیگر در اجرای سیاست‌های اصل44 قانون اساسی برداشته شده است.

حسینی با بیان اینکه تا چند روز آتی سهام بانک تجارت در بورس عرضه می‌شود، گفت: با ورود بانک ملت به بازار سرمایه، یخ بازار سرمایه کشور ذوب شد و عرضه سهام بانک ملت دستاوردهای مناسبی برای کشور به همراه داشت و با عرضه سهام بانک تجارت در بورس، اگر یخی نیز در بازار سهام مانده باشد، ذوب خواهد شد. وی با بیان اینکه دولت مصمم به اجرای سیاست‌های اصل 44 قانون اساسی و واگذاری امور به مردم است، افزود: در دولت تردیدی برای واگذاری فعالیت بانکی به بخش غیردولتی وجود ندارد.

وزیر امور اقتصادی و دارایی با تأکید بر اینکه عرضه سهام بانک صادرات پس از عرضه سهام بانک تجارت اتفاق خواهد افتاد، از عرضه سهام شرکت‌های بیمه مشمول واگذاری سهام پس از آنها خبر داد و گفت: ابزارها و نهادهای مالی جدید نیز یکی پس از دیگری وارد عرصه می‌شود و هم‌اکنون شرایط برای صنعت بانکداری کشور مساعد است. بازار سرمایه نشاط را از سرگرفته و در کمتر از 2 ماه رشد شاخص بورس به حدود هزار واحد رسیده است.

حسینی با بیان اینکه با عرضه سهام بانک تجارت، سهم مؤسسات مالی از بازار سرمایه با 2درصد افزایش از 13‌ به 15‌درصد می‌رسد، افزود: این بانک 14‌درصد از کل بازار بانک‌های دولتی و 11‌درصد از کل بازار مالی کشور را در اختیار دارد. با واگذاری سهام بانک تجارت سهم بانک‌های خصوصی از کل نظام بانکی به 47‌درصد و با عرضه سهام بانک صادرات در بورس سهم بانک‌های خصوصی از کل سیستم بانکی به 60‌درصد افزایش خواهد یافت.

6 درصد از سهام بانک تجارت در بورس فروخته شد. 5‌درصد از سهام این بانک به قیمت هر سهم 120 تومان و یک درصد آن به قیمت هر سهم 123 تومان به فروش رسید. به این ترتیب بیش از 626 میلیون سهم دومین بانک مشمول واگذاری و حاضر در بورس به ارزش 4/75 میلیارد تومان به فروش رسید. این تعداد سهام از طریق 475 ایستگاه معاملاتی شرکت‌های کارگزاری در سراسر کشور و ایستگاه‌های صندوق سرمایه‌گذاری مشترک به فروش رسید.

همچنین قرار است در چند روز دیگر چند درصد از سهام بانک صادرات نیز در بازار فروخته شود. آنچه طرح آن در اینجا ضروری به‌نظر می‌رسد این است که به صرف اینکه بخشی از سهام چند بانک در بورس فروخته شود، اگرچه حضور بخش خصوصی را در بخش بانکداری افزایش می‌دهد و مسلما دارای اثرات مثبتی است، اما نتیجه مطلوب زمانی حاصل می‌شود که مدیریت بانک‌ها نیز تغییر پیدا کند و مدیر با تفکر غیردولتی و جدا از دولت بتواند کار کند تا بنگاه به کارایی، بازدهی و بهره‌وری بیشتری دست یابد. مطمئنا سازمان خصوصی با مدیریت دولتی نمی‌تواند از شکل سابق خود خیلی متفاوت باشد.

تأسیس بانک ویژه مناطق آزاد

«حسین سلطانی‌نیا» نماینده تام‌الاختیار وزیر بازرگانی در امور مناطق آزاد و ویژه اقتصادی با اعلام جزئیات تأسیس نخستین بانک ویژه و مستقل در مناطق آزاد، گفت: به‌زودی تأسیس شعبه‌های این بانک در تمامی مناطق آزاد کشور صورت خواهد گرفت. این بانک با مشارکت همه مناطق آزاد کشور تأسیس می‌شود. این موضوع با وزارت امور اقتصادی و دارایی و معاونت امور بانکی آن مطرح شد و جمع‌بندی‌های لازم صورت گرفته است. بر این اساس، نخستین بانک مستقل با مشارکت بانک رفاه، سهامداران خارجی و مناطق آزاد کشور تأسیس می‌شود. موافقت‌نامه مربوطه نیز به امضا رسیده است.

وی تصریح کرد: 6 منطقه آزاد کشور 45 درصد سهام این بانک را تقبل کرده‌اند، اما به هر میزان که سرمایه‌داران خارجی وارد شوند، از سهام در اختیار مناطق آزاد واگذار می‌شود. باقیمانده سهام این بانک نیز در اختیار سهامداران خارجی و بانک رفاه قرار می‌گیرد، این بانک در همه مناطق آزاد شعبه خواهد داشت و با انعطاف‌پذیری برای جذب سرمایه‌های خارجی و پوشش دادن پروژه‌ها با سرمایه‌گذاری خارجی در مناطق آزاد گام برمی‌دارد. همچنین دومین بانک مستقل نیز با مشارکت سایر بانک‌ها و سرمایه‌داران خارجی در مناطق آزاد شکل خواهد گرفت. بر این اساس تصور می‌شود که یک فعالیت همه‌‌ جانبه باید صورت گرفته شود تا زمینه‌های لازم برای ورود سرمایه‌های خارجی در مناطق آزاد فراهم شود.

سلطانی‌نیا تأکید کرد: این نکته را باید مورد توجه قرار داد که در این بحران مالی که حتی کشورهای منطقه و سرمایه‌گذاران ایرانی خارج از کشور با مشکل مواجه شده‌اند، تجار و سرمایه‌گذاران باید بدانند که به‌علت وجود قوانین خاص در مناطق آزاد ایران و دور بودن از بوروکراسی‌های سرزمین اصلی و نیز وجود معافیت‌های ویژه، محیطی فراهم شده است که برای ورود آنها بسیار مساعد است.

رابطه دولت با بخش خصوصی

از نخستین بسته‌های پیشنهادی که در اقتصاد ایران ظهور و بروز کرد، نام بسته پیشنهادی بانک مرکزی برای اجرای سیاست‌های پولی و مالی به چشم می‌خورد. اما بسته‌های پیشنهادی که از سوی نهاد‌های دولتی ارائه می‌شود، به دلیل وجود ارتباطات دولتی همواره بدون کمترین مانعی به تصویب نهاد‌های اجرایی می‌رسد، اما بسته‌های پیشنهادی بخش خصوصی از آنجایی که مطالبات گسترده بخش خصوصی از دولت است در بیشتر مواقع در پیچ و خم بوروکراسی دولتی می‌ماند.

تبلور تهیه و تصویب بسته‌های حمایتی پس از بحران مالی جهان به رخ کشیده شد. بسته‌های حمایتی در اکثر کشورها شامل سیاست‌های جدید از جمله سرمایه‌گذاری مستقیم دولت، بخشودگی یا حداقل کاهش دادن مالیات شرکت‌ها، کاهش نرخ بهره، پیش‌بینی برنامه‌های کارآفرینی برای مقابله با موج بیکاری، افزایش توان مالی سیستم بانکی و اقدامات بی‌شماری از این دست بود که در هر کشور بسته به شرایط اقتصادی تدوین و تنظیم می‌شود.

در جریان بحران مالی جهان، چین از میزان مالیات کالاهای صادراتی و مصرفی کاست و به صادرکنندگان خود توصیه کرد که راه بازارهای کمتر آسیب دیده را در پیش بگیرند. در عین حال نرخ بهره را هم پایین آورد و برای حمایت از ارزهای تحت فشار، صندوق ارزی مشترک راه‌اندازی کرد. دولت اندونزی ضمن اعلام این موضوع که امسال کسری بودجه نخواهد داشت، واردات را محدود کرد و سیاست استفاده از محصولات داخلی را در پیش‌گرفت.

ترکیه برای کاهش عواقب بحران اقتصادی، بسته‌ای حمایتی تدوین کرد که تمرکز آن بر حمایت از بخش خصوصی بود. دولت ترکیه همچنین صندوقی تشکیل داد تا در طول دوران فشار بحران اقتصادی، به کارگران بیکار شده، مقرری پرداخت کند. هند و سنگاپور نیز صادرکنندگان را از پرداخت مالیات معاف کردند و سیاست‌های حمایت از بخش خصوصی را در پیش‌گرفتند.

کمی ‌دورتر کشورهای اروپایی و آمریکایی هم برای حفظ توان اقتصادی خود در برابر بحران جهانی، بسته‌های حمایتی تدوین کردند.

با این حال این روزها پرسش مهمی‌ در ذهن فعالان اقتصادی ایران نقش بسته است با این مضمون که چرا دولت ایران برای به حداقل رساندن عواقب بحران جهانی اقتصاد، بسته‌ای حمایتی تدوین نکرده و در ضمن از پیشنهاد فعالان بخش خصوصی در مورد لزوم تدوین سیاست‌های حمایتی در برابر بحران فراگیر اقتصاد، استقبال نکرده است؟ حال پرسش اصلی این است که بحران اقتصادی چه تأثیری بر اقتصاد ایران گذاشته و در آینده خواهد داشت؟ بدون شک بحران جهانی اقتصاد، به شکل نگران‌کننده‌ای باعث کاهش درآمدهای نفتی ایران شده است و مطابق پیش‌بینی‌ها در سال آینده نیز بر همین حوزه تأثیرگذار خواهد بود. در این بین بخش خصوصی پیشتاز دولت شد و بسته حمایتی از تولید کنندگان و صادرکنندگان را به دولت فرستاد.

یکی از اعضای اتاق بازرگانی ایران با بیان جزئیات و آخرین وضعیت بسته حمایتی اتاق بازرگانی ایران که چندی پیش مطرح شده بود، عنوان کرد که این 100 پیشنهاد به دولت رفته و هنوز به مجلس نرفته است.

محسن حاجی‌بابا - عضو اتاق بازرگانی ایران ـ در گفت‌وگو با ایسنا در مورد جزئیات بسته پیشنهادی اتاق بازرگانی ایران برای تولیدکننده‌ها و صادرکننده‌ها اظهار کرد: یک بسته حمایتی را در کمیسیون بازرگانی اتاق ایران چندی قبل تأیید کرده بودیم که در آن مواردی را پیشنهاد داده بودیم.

وی از جمله این پیشنهادات را افزایش جوایز صادراتی به میزان 10 درصد عنوان کرد و افزود: علاوه بر این، پیشنهاد شده بود حجم فروش داخلی تولید کننده معادل آن قدر که صادر می‌کند، معاف از مالیات شود که این کمکی به صادرکننده خواهد بود.

حاجی‌بابا اضافه کرد: سومین پیشنهاد این بود که به صادرکنندگان اگر تسهیلات ریالی ندارند، دلاری بدهند و تسهیلات حداقلی برای صادر‌کننده‌ها را بلند مدت کنند. وی در این مورد متذکر شد: یک سال باید طی شود تا فرصت‌ بازاریابی و کار کردن باشد. در شرایطی که امروز پول را به حساب فرد واریز کنند و فردا بلافاصله آن پول توسط فرد پرداخته شود، صادرکننده که کاری نمی‌تواند انجام دهد.

این عضو اتاق ایران تاکید کرد: باید این فرآیند زمان طولانی داشته باشد و وام‌های صادراتی نیز حتماً ترجیحی باشند و بر مبنای صادرات واحدها به آن‌ها وام بدهند که با این کار مطمئناً صادرات جهش پیدا می‌کند.

وی در مورد دریافت وام از بانک‌ها با بیان اینکه 80 درصد واحدهای کشور ارتباطی با یک بانک خاص مانند بانک صنعت و معدن یا بانک توسعه صادرات ندارند، اظهار کرد: باید اعتبارها را در اختیار کل شبکه بانکی قرار بدهند. حاجی‌بابا در مورد آخرین وضعیت بسته پیشنهادی اتاق بازرگانی ایران یادآور شد: فکر کنم این بسته به دولت رفته و هنوز به مجلس نرفته است.

وی در ادامه بر تشکیل کمیسیون تخصصی صادراتی در مجلس نیز تأکید کرد و افزود: بعد از تشکیل کمیسیون صادرات در مجلس، حتی می‌توان یک فراکسیونی با این عنوان نیز تشکیل داد.

وی اذعان کرد: کمیسیونی که در این مورد در حال حاضر در مجلس وجود دارد، کمیسیون تخصصی نیست بلکه اعضای آن، با توجه به علاقه خود، عضو آن شده‌اند، این درحالی است که اگر طبق آئین‌نامه‌ای این کمیسیون تشکیل شود 15 یا 20 نماینده به عنوان مسئول در این کمیسیون حاضر خواهند بود.

او مجدد برای توسعه صادرات کشور پیشنهاد کرد: یکی از کارهایی که می‌توان انجام داد این است که صادرات را از کل هزینه‌های گمرکی معاف کنیم تا کمکی به صادرات شود، چرا که صادرات کشور، تولید ناخالص ملی و قدرت چانه زنی ما را بالا می‌برد.

این فعال بخش خصوصی در ادامه به موضوع مزیت نسبی نیز اشاره و بیان کرد: امروز در دنیا مزیت نسبی در منابع نیست، بلکه در مدیریت و نیروی انسانی است. موضوعی که کشورهای ژاپن و ترکیه در حال حاضر به آن توجه می‌کنند.

وی با تاکید بر صحیح حرکت کردن مدیریت اقتصادی کشور عنوان کرد: در مدیریت بنگاهی کشور ما (حداقل در بخش خصوصی آن) که نمی‌توان به موضوع مدیریت آن‌ها ایراد گرفت، چرا که مدیریت در این بخش، طبیعتاً برای سود بیشتر مدیریت می‌کند، اما در مدیریت خارج از توان مدیر بنگاه‌ها‌ یعنی مدیریت اقتصادی کشور باید گفت، وقتی به صورت صحیح حرکت شود، مدیریت بنگاه‌ها نیز صحیح حرکت می‌کنند.

او همچنین به اصلاح قانون کار نیز اشاره و تاکید و در این مورد بیان کرد: یکی از راه‌های حمایت از صادرات و صنعت کشور، اصلاح قانون کار به نفع کارگر و کارفرماست، چرا که کدام سرمایه‌دار مستکبری وجود دارد که از کارگر خود حمایت نکند؟

حاجی‌بابا با عنوان اینکه در این زمینه‌ها باید کار فرهنگی کرد، متذکر شد: این دیدگاه غلط است که بگوییم کارفرما بهره‌کش است و باید در این زمینه کار فرهنگی صورت بگیرد. این عضو اتاق بازرگانی می‌گوید: باید تولید برای صادرات باشد و صادرات کشور ما از مسیر تولید می‌گذرد.

با وجود گستردگی ابعاد دغدغه‌های بخش خصوصی در مورد تأثیرگذاری بحران جهانی اقتصاد، هنوز هیچ​کس به درستی نمی‌داند سیاست دولت برای کاهش اثرگذاری بحران چیست؟ آیا دولت برای جلوگیری از ایجاد شکاف بیشتر در تراز پرداخت‌های خارجی و اصلاح نرخ ارز در سال آینده چاره‌اندیشی کرده است. در حوزه بازرگانی، آیا سیاست خاصی برای تقویت صادرات غیرنفتی که ارزآوری این بخش ارتباط مستقیمی ‌با تراز پرداخت‌های خارجی دارد، اندیشیده شده است. آیا تلاشی برای تأمین سرمایه در‌گردش بنگاه‌های تولیدی صورت‌گرفته است یا آنچنان که ظرف ماه‌های گذشته، شاهد بودیم، فشار بر بخش تولید، همچنان تداوم خواهد داشت.

تغيير ساختار سازمان‌هاي دولتي در كشورهاي در حال توسعه

تغييرات سازماني يكي از مسايلي است كه همواره ذهن گروهي از اقتصاد دانان كه امروزه نهادگرايان جديد معرفي ميشوند را به خويش مشغول داشته است. پيگيري اتفاقاتي كه پيش و بعد از رخ دادن چنين اتفاقي در سطح نظام اجتماعي و اقتصادي رخ ميدهد ، خود نكته اي است كه ذهن كارشناسان امر را به خويش معطوف مينمايد ؛ چرا كه در حد خويش باعث تغيير شيوه تخصيص منابع اقتصادي خواهد شد و از سوي ديگر نتايج متفاوتي را (نسبت به قبل از تغيير) براي اجزائ مختلف جامعه بهمراه خواهد داشت. شايد يكي از ويژگي هاي نگاه نهادي آن باشد كه فروض ابتدايي آن منحصر به تحليل هاي مرسوم نبوده در روش شناسي خويش ،نوعي آزادي عمل د رخصوص امكان حركت پژوهشگر را در لايه هاي مختلف نظام اجتماعي به وي اعطا مينمايد و نوع روابط گروهها، انواع مختلف محدوديت هاي حاكم بر آنها ، چگونگي انتخاب رفتار بهينه در ساخت هاي نهادي و .. را مد نظر خويش قرار ميدهد . در اين نوشتار بر آنيم كه به بررسي اجمالي اين نكته بپردازيم كه چرا در كشورهاي توسعه نيافته ساخت سازمانها دچار تغيير ميشود و نقش گروههاي ذينفع در اين تغييرات چيست؟

1-تفاوت نهاد ها با سازمانها

به تعبير نورث، بايستي نهادها را از سازمان‌ها تفكيك نمود بدين معنا كه در تعريف، نهادها قوانين بازي يك جامعه يا به صورت رسمي‌تر، محدوديت‌هاي تدبير شده بشري هستند كه تعامل هاي انساني را ساختار مي دهند. نهادها از قواعد رسمي و محدوديت‌هاي غيررسمي و مشخصه‌هاي تقويت‌كننده هر دو تشكيل شده‌اند و اين در حالي است كه سازمان‌ها، بازيگران هستند؛ گروه‌هاي افراد كه توسط يك مقصود مشترك براي دستيابي به اهداف، محصور شده‌اند كه شامل پيكره‌هاي سياسي، (مانند احزاب، شوراي شهر، كارگزاران تنظيم‌گر و ...) ، پيكره‌هاي اقتصادي (شركت‌ها، اتحاديه‌هاي كارگري، مزارع خانوادگي)، پيكره‌هاي اجتماعي (كليساها، كلوپ‌ها، همكاري‌هاي ورزشي و ...) و پيكره‌هاي آموزشي (مدارس، مراكز كارآموزي و ...) مي‌باشد.

2-دولت

در مقام تعريف دولت نهادي شناخته مي‌شود كه در خشونت مزيت ‌نسبي دارد و بر محدوده‌اي جغرافيايي فرمان مي‌راند كه حدود آن را قدرت دولت در اخذ ماليات تعيين مي‌نمايد؛ هنگام ار ايه تعريف ، بر اين نكته تأكيد مي‌شود كه كليد شناخت دولت، توان بكارگيري خشونت (بالقوه) و بدست گرفتن منابع است. هنگاميكه بحث دولت مطرح مي‌شود، اين نكته بيش از پيش مورد واكاوي قرار مي‌گيرد كه دو نوع تبيين از دولت وجود دارد:

1- تبيين براساس نظريه قرارداد

2- تبيين براساس نظريه استثمار يا غارتگري

در تبيين براساس نظريه قرارداد كه احياء‌كنندگان آن اقتصاددانان نئوكلاسيكي مي‌باشند، دولت نقش حداكثركننده ثروت را دارد .اين رويكرد، تبييني است كه براي توسعه بحث حقوق مالكيت بكار مي‌رود. تبيين براساس نظريه استثمار يا غارتگري را ماركسيست‌ها و برخي ديگر از نئوكلاسيك‌ها مورد تاييد قرار داده‌اند؛ در اين تبيين دولت نماينده يك گروه يا طبقه است كه وظيفه‌اش استخراج درآمد از گروهي از مردم به نفع گروهي ديگر باشد؛ شايد لازم به تأكيد نباشد كه دولت غارتگر مجموعه حقوق مالكيتي را تعريف مي‌كند كه درآمد گروه صاحب قدرت را بدون توجه به پيامدهاي آن بر ثروت كل جامعه به حداكثر مي‌رساند؛ به نظر مي‌رسد كه با اين مقدمه در مورد دولت و حدود آن بتوان بحث تغيير ساختار سازمان را كه بخشي از بدنه دولت است مورد تحليل و واكاوي قرار دارد.واقعيت آن است كه تعريف و تبيين حقوق مالكيت وظيفه هر دولتي شناخته مي‌شود و كليدي‌ترين وظيفه دولت‌ها تعريف و تبيين اين حدود است.

3- دولت و مجريان اوامر

به تعبير اقتصاددانان نهادگرا ،در هر ساخت، يك زيربنا براي تعريف و اجراي مجموعه‌اي از حقوق مالكيت تعريف و طراحي مي‌شود كه متضمن تفويض قدرت به نمايندگان فرمانرواست؛ به تعبير ديگر، اشخاصي كه حكم نمايندگان دولت را دارند، اقدام به اجراي احكام و فرمان‌هاي دولتي مي نمايند؛ حال اين بستگي به قدرت دولت و نوع نگرش كارگزاران تحت امر دولتي دارد كه به چه ميزان به مجريان خويش اجازه آزادي عمل، آن هم به صورت متفاوت از فرامين بدهند . در اين راه ، فرمانروا گروهي را مأمور مي‌كند تا بر اعمال مجريان نظارت كافي داشته باشند تا دقيقاً اهداف فرمانرواي دولتي محقق گردد؛ آزادي عمل نمايندگان مجري فرمان، به معني كاهش قدرت فرمانرواست و اين امر به معناي كاهش رانت انحصاري فرمانروا خواهد بود.

4-نهادها،سازمان ها و وابستگي به مسير طي شده تاريخي

يكي از بحث‌هاي بسيار مهمي كه نهادگرايان بر آن تأكيد دارند، بحث وابستگي نهادي به مسير طي شده مي‌باشد و از اين موضع پاي تحليل‌هاي تاريخي در اقتصاد باز مي‌شود. در بحث مذكور، سخن از اين است كه تغييرات نهادي در اغلب جوامع به آساني رخ نمي‌دهد به دليل اينكه نهادهاي اجتماعي آن جوامع به مسير طي شده تاريخي وابستگي دارند و معمولاً درخت نهادها به واسطه ايدئولوژي و بر ساخت‌هاي ذهني مردم آبياري و روز بروز تنومند‌تر مي‌گردد؛ آبياري شدن نهادهاي موروث از تاريخ، باعث مي‌شود تا تغييرات در جامعه نياز به زمان طولاني داشته، در كوتاه‌مدت (مگر در شرايط كاملاً استثنايي) امكان وقوع نداشته باشد. اين معنا را مي‌توان از منظري ديگر نيز مورد واكاوي قرار دارد. هنگامي‌كه در جامعه‌اي نياز به تغييرات نهادي احساس شود، ممكن است تغييرات رسمي به واسطه دستور دولتمردان به آساني رخ دهد و قوانين و آيين‌نامه‌ها تغييراتي كنند اما اين تحولات در زمينه حدود غيررسمي به سختي و با دشواري هر چه تمامتر امكان وقوع دارد. همين امر باعث مي‌شود تا علي‌رغم تصوري كه در ميان برخي دولتمردان وجود دارد، تغييرات به آساني صورت نپذيرد.

5-مكانيزم تغييرات سازماني

با مقدماتي كه در بخش هاي قبلي ذكر شد حال سوال اصلي آن است كه تغيير در سازمانها از منظر دخالت گروههاي ذينفع چگونه امكان وقوع دارد؟ به تعبير داگلاس نورث، سازمان‌ها موجوديت خود را به ماتريس نهادي مديونند و درواقع گروه‌هاي ذي‌نفع پيش رويي هستند كه جاودانگي آن ساختار نهادي را بيمه مي‌كنند. اگر منافع اين گروه‌ها تحت تأثير مسايل جانبي قرار گيرد، احتمال تغيير و تحولات در سازمان‌ها بالا خواهد بود و در صورتي كه منافع اين گروه‌ها مانند قبل باشد و تعرضي به آن صورت نگيرد، عملكرد اين گروه‌ها به نحوي خواهد بود كه وابستگي به مسير طي شده را بيمه نمايد.در اينجا تبيين اين نكته ضروري بنظر ميرسد كه هنگاميكه شرايط رقابتي در عرصه سياست حاكم باشد و در شرايطي كه نوع انتخاب سياسي افراد و گروهها از نوع دمكراتيك است و احزاب بصورت مستقل د رجامعه فعاليت مينمايند ، قدرت چانه زني گروههاي مختلف موضوعيت پيدا ميكند و نتيجه نهايي در تغييرات سازماني را قدرت چانه زني گروهها تعيين مينمايد؛ ولي درصورتيكه رويه رقابتي د رعرصه سياسي مطرح نباشد ، تغييرات سازماني به نفع گروه انحصارگر خواهد بود و خواسته هاي آن گروه است كه تعيين ميكند تغييرات سازماني به چه نحوي بايد باشد.در اين شرايط وضعيت به گونه اي خواهد بود كه قدرت انحصاري گروه حاكم بيش از قبل استحكام پيدا كند . بنظر ميرسد كه در اين وضعيت گروه انحصارگر از تمام ظرفيت هاي نهادي شامل آيين نامه ها ، دستورالعمل ها و .. در جهت تحكيم تغييرات صورت گرفته در سطح سازمان استفاده نمايند .شايد لازم به توضيح نباشد كه د راينجا بحث اصلي ميزان كارايي يا كارامدي تغييرات صورت گرفته نميباشد بلكه مساله اصلي جابجايي منافع است كه با ظاهري آراسته و احتمالا با الفاظ زيبايي مانند تمركز زدايي ، افزايش كارايي عملكرد دولت و ..براي جا افتادن مساله در اذهان عمومي مطرح ميشود .ملاحظه ميگردد كه تغييرات سازماني در نتيجه نارضايتي گروه‌ها از وضعيت موجود امكان وقوع دارد و در غير اينصورت نبايستي انتظار تغييرات سازماني را داشت.

در هر صورت "زماني كه سازمان‌ها با منافع متفاوت پديدار مي‌شوند (نوعاً در نتيجه نارضايتي از عملكرد سازمان‌هاي موجود) و از سويي تناقض بنيادي ميان سازمان‌هاي مسلط بر تغيير نهادي را نتوان در چارچوب نهادي موجود تعديل كرد، انقلاب‌ها [در درون سازمان‌ها] بوقوع مي‌پيوندند . نهادها[و سازمان هاي ] سياسي [و حتي اجتماعي] تنها اگر توسط سازمان‌هايي كه به استمرار آنها علاقمند هستند حمايت شوند، امكان ثبات دارند. در غير اينصورت هر روزه با مشكلات و تنگناهاي فراواني روبرو خواهند شد و امكان ادامه حيات و بقاي آنها كاهش خواهد يافت

بودجه نويسي در ايران

تاريخ حكايت از آن دارد كه طى دوران مختلف دولت ها تا حدود زيادى تكيه بر كارشناسان بين المللى را مبناى تحولات ساختارى در بودجه قرار داده اند.

تاريخ حكايت از آن دارد كه طى دوران مختلف دولت ها تا حدود زيادى تكيه بر كارشناسان بين المللى را مبناى تحولات ساختارى در بودجه قرار داده اند به گونه اى كه طى چند سال اخير نيز دستورات صندوق بين المللى پول تاثيرات بسيارى در ساختار و نظام بودجه ريزى كشور داشته است. مورگان شوستر آمريكايى اولين كارشناسى بود كه به صورت رسمى و با هدف سامان بخشيدن به وضعيت مالى دولت ايران در سال ۱۲۹۰ شمسى به ايران آمد. اما به دليل تشديد بحرانهاى سياسى و اولتيماتوم دولت روسيه پس از ۸ ماه مجبور به ترك كشور شد.پس از گذشت يك دهه يعنى در سال ۱۳۰۱ دكتر ميليسپو كه او هم اهل آمريكا بود با ماموريتى مشابه شوستر به ايران سفر كرد. وى كه در راس هياتى به ايران آمد، به دنبال يك دوره اقدامات اجرايى بود و قرارداد خدمت و حدود اختيارات وى در سال ۱۳۰۴ به مدت دو سال ديگر تمديد شد. كارشناسان در حوزه بودجه ريزى ورود ميليسپو به ايران را پايان فصل بودجه ريزى سنتى در كشور مى دانند، چرا كه بدين ترتيب درآمدهاى دولت از درآمدهاى كشاورزى و روستايى جدا شد و در حقيقت ساختار بودجه به هم ريخت. البته چنين تحول ناگهانى در نظام بودجه نويسى ايران بعدها آثار ناگوار خود را بر اقتصاد كشور برجاى گذاشت. اما سال هاى ۱۳۰۴ تا ۱۳۲۰ دوران شكل گيرى نظام تازه اى براى بودجه ريزى ايران به شمار مى رود. در اين دوران نقش درآمدهاى نفتى در بودجه عمومى دولت جدى نبود و بيشتر صرف هزينه هاى نظامى مى شد.نظام بودجه نويسى در سال هاى ۱۳۱۸ و ۱۳۱۹ به تكامل رسيد و اطلاعات بودجه اى دولت در هفتاد ستون عرضه شد.از سال ۱۳۳۲ فصل نوينى در نظام بودجه ريزى آغاز شد. از آن سال كشور با وام ها و كمك هاى بلاعوض آمريكا و انگليس مواجه شد و درآمدهاى نفتى نيز نقش مهمى در بودجه پيدا كرد.با افزايش درآمدهاى نفتى و شروع برنامه هاى عمرانى، بودجه اهميت مضاعفى يافت و در سال ۱۳۴۵ پيشنهاد لايحه بودجه از وظايف وزارت دارايى خارج شد و در حوزه مسئوليت نخست وزير درآمد و بدين ترتيب دفتر بودجه در سازمان برنامه تشكيل شد.از سال ۱۳۵۲ تهيه و تنظيم بودجه كل كشور جزو وظايف سازمان برنامه و بودجه و كليه امور مالى و خزانه دارى در وزارت دارايى متمركز شد.همانطور كه گفته شد تحولات نظام بودجه ريزى طى ۱۰۰ سال گذشته همچنان ادامه داشته و به سمت اصلاح اين نظام پيش رفته است؛ تا جايى كه در تبصره ۴۸ قانون بودجه سال ۸۰ نيز دولت ملزم به اصلاح ساختار بودجه شد و سازمان مديريت و برنامه ريزى نيز نحوه طبقه بندى اقلام بودجه اى كشور را در لايحه بودجه سال ۸۱ بر مبناى نظام طبقه بندى آمارهاى مالى دولت GFS تغيير داد.در اين نظام بودجه به دو بخش كلى دريافت ها و پرداخت ها تقسيم مى شود كه دريافت ها شامل درآمدهاى عمومى است و از اين ميان درآمدهاى نفتى جزو واگذارى دارايى هاى سرمايه اى قرار مى گيرد. از سوى ديگر در برابر درآمدهاى عمومى اعتبارات هزينه اى يا هزينه جارى قرار دارد كه اين دو تراز عملياتى بودجه را تشكيل مى دهد. در مقابل تراز سرمايه اى برابر واگذارى دارايى هاى سرمايه اى است كه از تملك دارايى هاى سرمايه اى كم مى شود. نكته حائز اهميت در اين تعريف اين است كه در اين نظام كسرى بودجه تفاوت بين تراز عملياتى و تراز سرمايه اى بودجه است كه معمولا از طريق تراز مالى جبران خواهد شد.

Budgeting

Budgeting in a business sense is the planned allocation of available funds to each department within a company. Budgeting allows executives to control overspending in less productive areas and put more company assets into areas which generate significant income or good public relations. Budgeting is usually handled during meetings with accountants, financial experts and representatives from each department affected by the budgeting.

In a personal financing sense, budgeting can mean estimating monthly living expenses based on previous bills and wages. If your monthly income is a steady $3000, for example, you can subtract all of your known monthly bills from that figure even before they arrive. Some bills can be estimated and subtracted from the original income figure. The remaining balance after fixed expenses now becomes your household budget. Instead of assigning dollar amounts for sundries such as groceries, entertainment, gas and clothing, budgeting allows you to use percentages instead.

The key to successful budgeting is both flexibility and inflexibility. Certain expenses are fixed, so payment of those bills should be an inflexible element. Nothing is more important than paying those particular bills in full. In business, departments need to know the absolute ceiling on spending. Budgeting works best when very few exceptions are made to the upper limits. The idea of fiscal responsibility is to form a workable budget and stick to it as best as possible.

Budgeting also requires an element of flexibility. It isn't always possible to assign a fixed dollar amount on a project in January and expect the budget to remain stable in July. There are always unexpected events which can drastically change the priorities of a company or an individual. Without flexible budgeting, money allocated for one purpose could not be reallocated during a fiscal emergency. An unexpected drop in sales revenue in March can affect the budgeting plans in November, so accountants and financial officers need to adjust their figures regularly.

When economic times are good, many people become lax about personal budgeting. As long as there is more money coming in than going out, all is well. But those who learn to establish a workable budget and keep within it during the lean times often survive major financial crises better than those who don't. Financial discipline can spell the difference between weathering the storm and declaring bankruptcy.

تحقیق درباره تفریغ بودجه

تفریغ» از نظر لغوی یعنی فارغ ساختن و تفریغ بودجه در اصطلاح مالی، فراغت از بودجه و یا نتیجه اجرایی بودجه است. دیوان محاسبات کشور سالانه با بررسی حساب ها و اسناد مربوط به دستگاه های دولتی، گزارش تفریغ بودجه را تهیه می کند که در آن نحوه و میزان هزینه سازمانها، پروژه ها و پیشرفت آنها براساس لایحه بودجه مشخص است. در وب گاه دیوان محاسبات کشور، 

تعاریف تفریغ بودجه

تفریغ بودجه، نتیجه نهایی نظارت بعد از خرج است.

تفریغ بودجه، یک نوع حسابرسی کلی عملیات مالی دولت است.

تفریغ بودجه، نشانگر، درجه تطبیق یا عدم تطابق عملیات انجام شده توسط دولت بر مبنای محاسبات پیش بینی شده است.

تفریغ بودجه، نظارت قوه مقننه نسبت به دخل و خرج کشور است.

تفریغ بودجه، بررسی سرنوشت هر ریال درآمد کشور در مجرایی است که برای خرج آن پیش بینی شده است.

تعاریف تفریغ بودجه:

از تفریغ بودجه تعریف قانونی نشده است ولی با توجه به آن چه در قوانین و مقررات و فرهنگ لغات آمده است می توان تعاریف زیر را در مورد تفریغ بودجه عنوان نمود:

1- در فرهنگهای فارسی عمید و معین تفریغ به معنای فارغ ساختن ، پرداخته کردن ، آماده کردن و خالی کردن ظرف آمده و در لغت نامۀ دهخدا تفریغ حساب واریز کردن حساب و فارغ شدن از آن معنی شده است که در عمل نیز تفریغ بودجه چنین کاربردی دارد.

2) تفریغ بودجه نتیجۀ نهایی نظارت بعد از خرج است.

3) تفریغ بودجه یک نوع حسابرسی کلی عملیات مالی شهرداری است.

4) تفریغ بودجه نشانگر درجۀ تطبیق یا عدم تطابق عملیات انجام شده توسط شهرداری بر مبنای محاسبات پیش بینی شده است.

5) تفریغ بودجه نظارت به دخل و خرج کشور است.

6) تفریغ بودجه بررسی سرنوشت هر ریال در آمد شهرداری در مجرایی که برای خرج آن پیش بینی شده می باشد.

7) تفریغ بودجه آئینۀ تمام نمای تحقق بودجه است.

بنابراین تعریف ، گزارش تفریغ بودجه به صورت عملیاتی عبارت است از: گزارش یافته­ های ناشی از فرآیند تسویه بودجه در خصوص اجرای آن .

مجلس شورای اسلامی برای تأمین نیازهای مردم به عنوان وکیل آنها به دولت مأموریت می دهد قانون بودجه کل کشور را مطابق با مقررات مربوط اجرا کند. مامور باید گزارش کار خود را تحت عنوان صورت حساب عملکرد بودجه سالانه کشور که همان عملکرد مالی دولت است، به دیوان محاسبات کشور و هیئت وزیران ارسال کند و دیوان محاسبات نیز به عنوان عامل کنترل کننده مجلس شورای اسلامی، گزارش تفریغ بودجه را به مجلس تقدیم می کند.

می توان تفریغ بودجه را به صورت عملیاتی این گونه تعریف کرد:

«تفریغ بودجه به فرآیند تسویه بودجه از طریق تطبیق اطلاعات صورت حساب عملکرد تهیه شده توسط وزارت امور اقتصادی و دارایی با اطلاعات تهیه شده توسط دیوان محاسبات کشور و تجزیه و تحلیل نتایج حاصل از آن اطلاق می شود.» بنابراین تعریف، گزارش تفریغ بودجه به صورت عملیاتی عبارت است از گزارش یافته های ناشی از فرآیند تسویه بودجه و نظرات دیوان محاسبات کشور در خصوص اجرای بودجه.

مبانی قانونی تفریغ بودجه چیست

۱) در اصل ۵۵ قانون اساسی آمده است که دیوان محاسبات، حساب ها و اسناد و مدارک مربوط را برابر قانون جمع آوری و گزارش تفریغ بودجه هرسال را به انضمام نظرات خود به مجلس شورای اسلامی تحویل می دهد. این گزارش باید دردسترس عموم گذاشته شود.

به موجب این اصل، تهیه گزارش تفریغ بودجه به عهده دیوان محاسبات کشور است. درحالی که قبل از انقلاب و تصویب قانون اساسی در ۱۳۵۷تفریغ بودجه درقانون اساسی جایگاهی نداشت و وزارت دارایی مکلف بود لایحه تفریغ بودجه هرسال مالی را تا پایان آذر ماه سال بعد تهیه و به دیوان ارسال کند. دیوان نیز مکلف بود ظرف سه ماه لایحه مزبور را رسیدگی کرده و عین لایحه را همراه نظرات خود به دارایی برگرداند تا وزارت مزبور ظرف یک ماه؛ لایحه تفریغ بودجه را به مجلس شورای ملی تقدیم کند. پس از آن و محاسبات یک دوره مالی تسویه و تفریغ می شد. اولین لایحه تفریغ بودجه درسال ۱۳۳۶و آخرین آن مربوط به ۱۳۵۲ است.

عدم تهیه حساب نهایی در بسیاری از وزارتخانه ها و مؤسسات دولتی بویژه ترازنامه و حساب سود و زیان در شرکتهای دولتی، عدم آگاهی و یا بی توجهی به قوانین و مقررات مالی و اهمیت و ارزش آن، انتخاب برخی افراد غیرمتخصص و با مدیریت ضعیف در رأس برخی از دستگاههای اجرایی و ذی حسابی ها، گماردن افراد ناوارد در کادر مالی ذیحساب که عملا قادر به انجام کارهای روزمره نبودند، کمبود کادر دیوان محاسبات در جهت رسیدگی سریع به حسابها و عدم تهیه و تصویب قانون بودجه کل کشور به صورت برنامه ای و منظم که نهایتاً تهیه تفریغ بودجه را با مشکل روبرو می کرد باعث شده بود که گزارش تفریغ بودجه چندان جدی گرفته نشود.

قانون تفریغ بودجه، پس از انقلاب در تاریخ ۲۲/۴/۶۵ و آیین نامه اجرایی آن در تاریخ ۱۳/۲/۶۶ تصویب شد. قبل از تصویب پس از آن مقرر شد دولت و دیوان محاسبات برای به هنگام کردن گزارش تفریغ بودجه از سال ۱۳۶۱ به بعد با هر تعداد دستگاههایی که حساب نهایی و صورتهای مالی خود را تنظیم کرده اند، صورت حساب عملکرد سالانه و گزارش تفریغ بودجه تهیه شود.

گزارش جامع و کامل تفریغ بودجه در صورتی امکان دارد که حساب دستگاه های اجرایی به موقع تهیه و به مراجع ذی ربط ارسال شود. با تصویب ماده۲ قانون تفریغ بودجه سال های پس از انقلاب، بر به هنگام کردن حساب ها تأکید شد و وزارتخانه ها و مؤسسات دولتی مکلف شدند صورت حساب دریافت و پرداخت هر ماه را تا آخر ماه بعد و حساب نهایی هر سال را حداکثر تا پایان خردادماه سال بعد و شرکت های دولتی، نهادهای انقلاب اسلامی و سایر دستگاه هایی که به نحوی از انحا از بودجه کل کشور استفاده می کنند، طبق مقررات و در غیر این صورت حساب نهایی هر سال را حداکثر تا پایان تیرماه سال بعد تسلیم کنند.

گزارش صورت حساب عملکرد هر سال مالی باید توسط وزارت دارایی حداکثر تا پایان آذرماه سال بعد متضمن صورت ارقام قطعی درآمدهای وصول شده و هزینه های انجام یافته طبق تقسیمات و عناوین درآمد و سایر منابع تأمین اعتبار و اعتبارات مندرج در قانون بودجه سال مربوط تهیه شده و همراه با صورت گردش نقدی خزانه حاوی صورت حسابهای دریافت های خزانه و پرداختهای خزانه به طور همزمان یک نسخه به دیوان محاسبات کشور و یک نسخه به هیئت وزیران تسلیم شود.

دیوان محاسبات نیز مکلف است مطابق اصل۵۵ قانون اساسی با بررسی حساب ها و اسناد و مدارک و تطبیق با صورت حساب عملکرد سالانه بودجه کل کشور نسبت به تهیه تفریغ بودجه سالانه اقدام و هر سال گزارش تفریغ بودجه سال قبل را به انضمام نظرات خود به مجلس تقدیم کند و هر نوع تخلف را رسیدگی و به هیئت های مستشاری ارجاع کند.

اهداف تفریغ بودجه

۱ کنترل دقیق اعتبارات اعطائی به دستگاههای اجرائی نسبت به هزینه های انجام شده

۲ دریافت مفاصا حساب از مجلس توسط دولت برای سال بودجه مورد عمل

۳ استفاده در برنامه ریزی های آینده

۴ شناخت کامل نسبت به دستگاه بودجه ای و مدیریت دستگاهها و در صورت لزوم جابه جایی عمده و اساسی در اعتبارات امور، فصل و برنامه

۵ شناخت کارآیی دستگاه ها در رابطه با عملیات اجرائی و مقایسه آن با اعتبارات مصرف شده

۶ انطباق و مقایسه هزینه ها و درآمدها با سیاست ها و اهداف پیش بینی شده در کشور

۷ شناخت کامل مدیریت ها در دستگاههای اجرایی، کمبودها و یافتن لزوم جابجائی و چگونگی ارائه خدمات توسط دستگاه ها و شناسائی نقاط ضعف و قدرت مجریان امور

۸ شناختن تداخل وظایف دستگاههایی که کارهای مشابهی را انجام می دهند و انعکاس آن به مراجع ذیربط جهت تصمیم گیری

۹ تحویل کار به افراد متخصص و کاردان

۱۰ مجلس شورای اسلامی با ملاحظه گزارش تفریغ بودجه توسط دیوان محاسبات، باید مطمئن شود که وجوهی را که طبق قانون بودجه در اختیار دستگاههای دولتی قرار می دهد، به نحو مطلوب مصرف شده است.

ساختار گزارش تفریغ بودجه چگونه است

گزارش تفریغ بودجه کل کشور، در چندین جلد تهیه می شود و شامل قسمت های زیر است:

۱ گزارش تفریغ تبصره های قانون بودجه کل کشور

۲ گزارش تفریغ قسمت های مختلف قانون بودجه

۳ گزارش تفریغ بودجه دستگاهی به تفکیک سازمان های اصلی و دستگاههای تابعه و وزارتخانه ها

در گزارش تفریغ بودجه دستگاهی، عملکرد دستگاههای اجرایی استفاده کننده از بودجه کل کشور به تفکیک مورد مداقه قرارمی گیرد، و ضمن تبیین میزان توفیق دستگاههای مزبور در دستیابی به اهداف بودجه ای (در قالب آمار، اطلاعات، جداول و نمودارها)، گزارش های حسابرسی مرتبط با هر دستگاه که در آن موارد واخواهی و با اظهارنظر و پیشنهاد بااهمیتی وجود داشته باشد، به عنوان معیار سنجش عملکرد آورده شده است.

مباحث مندرج در گزارش تفریغ هر دستگاه از بخشهای زیر تشکیل شده است:

الف مقدمه، اهداف و وظایف سازمان اصلی

ب گزارش تفریغ تبصره های خاص سازمان اصلی

منظور از تبصره های خاص، تبصره هایی است که در آن عنوان دستگاه اصلی و یا دستگاههای زیر مجموعه ذکر شده باشد.

پ گزارش تفریغ دریافت ها و گزارشهای حسابرسی موجود، شامل اطلاعات تفریغ دریافت ها و گزارش های حسابرسی است.

ت: گزارش تفریغ اعتبارات و گزارشات حسابرسی موجود، شامل اطلاعات تفریغ اعتبارات و گزارش های حسابرسی است.

ث گزارش تفریغ اقلام سنواتی و گزارشات حسابرسی موجود، شامل اطلاعات تفریغ اقلام سنواتی و گزارش های حسابرسی.

ج گزارش تفریغ بودجه شرکت ها و گزارشات حسابرسی، شامل اطلاعات، تفریغ بودجه شرکتها در قالب جداول خلاصه وضعیت بودجه و منافع و مصارف و گزارش های حسابرسی.

ج سایر موارد در قالب تحلیل های آماری، نمودارها و...

گزارش تفریغ بودجه استانی

از سال ۱۳۷۸ و به منظور ارائه تفصیلی تر اطلاعات تفریغ بودجه، گزارش تفریغ بودجه به صورت استانی نیز در دستور کار دیوان محاسبات کشور قرارگرفت و برای اولین بار در همان سال گزارش تفریغ بودجه سال ۱۳۷۶ به صورت استانی تهیه شد و در سالهای بعد نیز این روند به طور پیوسته ادامه یافت.

زندگی نامه انوری

انوری در یکی از قراء ایبورد خراسان واقع در دشت خاوران متولد شد و در جوانی در طوس به تحصیل علوم پرداخت و در حکمت ، ریاضی ، نجوم و ادب قویدست شد .در شعر و شاعری استاد مسلم گشت و در موسیقی به تصریح خود مهارت تمام داشت و قطعه زیر که از اشعار اوست مصداق دعوی اوست

گرچه  در بستم در مدح غزل یکبارگی         ظن مبر کز نظم الفاظ و معانی قاصرم

بلکه از هر علم کز اقران من داند کسی        خواه جزوی گیر آن را خواه کلی قادرم

منطق و موسیقی و هئیت شناسم اندکی        راستی باید بگویم با نصیبی وافرم

در الهی آنچه تصدیقش کند عقل سلیم         گر تو تصدیقش کنی در شرح و بسطش ماهرم

انوری در قصیده و غزل و قطعه استاد بود و اگر چه غزل در این عصر دیگر انگونه که در اصطلاح شاعران و موسیقیدانان پیش از این معمول بود رواج نداشت و بیشتر به صورت مجرد و خالی از وزن غنایی گفته می شد .لیکن از انجا که انوری خود موسیقیدان و دارای احساسی عالی و فکری دقیق بود به نظر می رسد که بعضی از غزلهای او مانند قدیم وزن غنایی داشته باشد و با اینکه شعر انوری به سبب احاطه او بر علوم در بردارنده معانی و اصطلاحات علمیست گاه بسیار ساده و بی پیرایه  و بهزبان عامه است. و اونری با ابداع این روش و پشت پا زدن بر سنت پیشینیان و وارد کردن زبان محاوره در شعر و سادگی و روانی الفاظ دارای سبکی ممتاز است .

انواری علاوه بر غزلسرایی و آشنایی با موسیقی از صدای خوش نیز بهره داشته چنانکه گوید :

غزلکهای خود همی خوانم         در نهاوند و راهوی و عراق

اونوری در دستگاه سلطان سنجر مکنت و ثروت فراوان یافت و از جمله شعرای بزرگ ایران به شمار میرود

تحقیق درباره زندگی نامه سعدی

سعدی در شیراز مرکز فارس در حوالی سال  563 دیده به جهان گشود و نام او رامصلح الدین یا به قولی مشرف الدین عبد الله گذاشتند

در آن زمان در شیراز اتابکان فرمان میراندند . به مرور که قدرت سلجوقیان کاهش یافت سلسله های محلی به وجود میامدند و نیرو میگرفتند اتابکان نه تنها در شیراز بلکه در دمشق ، موصل  ، بین النهرین  ، حلب و آذربایجان  دستی داشتند  این حکومت های کوچک که اهمیت آنها از یک شهرستان تا یک سلطان نشین تغییر میکرد نسبت به یک پادشاه ابراز اطاعت میکردند ولی در عمل مستقل بودند

هنگام تولد سعدی حکمران شیراز اتابک مظفر الدین تکله سومین پادشاه از اتابکان فارس بود از ده سال پیش تکله در مقابل اتبکان عراق بدشواری مقاومت میکرد و همچنین مورد دستبرد و غارت اتابکان آذربایجان نیز  قرار میگرفت

شاعر پر آوازه در میان همه این بی نظمی ها در شهر شیراز  رشد میکرد پدر سعدی ، عبدالله در خدمت سعد بن زنگی بود که احتمال دارد شاعر  شیرین سخن شیراز نیز به عنوان حق شناسی تخلص سعدی را برای خود انتخاب کرده باید

یکی از مشخصات نبوغ سعدی در این است که از کوچکترین حادثه زندگی خود  درسی اخلاقی میدهد در چندین جای کلیات کودکی او مطرح است و چنین مینماید که وی از دوران طفولیت خود خاطره ای دلنشین و در عین حال حزن انگیز دارد چگونگی سالهای خردسالیش در بوستان آمده که از 1آنجا میتوان فهمید پدرش از کارکنان ساده دیوان اما در رفاه بوده

ز عهد پدر یاد دارم همی                      که باران رحمت بر او هر دمی

که طفلیم لوح و دفتر خرید                            ز بهر یکی خاتم زر خرید

بدر کرد ناگه یکی مشتری                      به خرمایی و از دستم انگشتری

بعد از مرگ پدر سعدی در شیراز تنها ماند در سایه توجه اتابک سعدی که در از همان دورانبر اثر هوش و ذکاوت بالای خود نزد همه انگشت نما بود رهسپار بغداد گشت و وارد مدرسه نظام شد و از سال 574 تا 604 یعنی تا سال فوت اتابک سعد بن زنگی و بر تخت نشستن فرزندش ابوبکردر بغداد ماند

هنگامی که سعدی برای تحصیل به نظامیه رفت ، مدرسه از گذشته ای پر اتخار بر خوردار بود . تا زمان سعدی متعدد نظامیه کتبی در مورد الهیات ، فقه ، تفسیر قرآن تالیف کرده بودند که نشان دهنده بزرگی و اعتبار مدرسه در آن زمان میباشد

سالهای مسافرت سعدی

سعدی در کلیات از سفر به  آسیای مرکزی ، هندوستان ، شام ، مصر ، عربستان ، حبشه و مغرب  بدون کمترین سرنخی برای ترتیب این سفرها معلوم شود نام برده است

میتوان چنین تصور کرد که سعدی سفرهای خود را با عزیمت مجدد به سمت مشرق آغاز کرد .  اگر سعدی از شیراز عزیمت میکرد می توانست یک راست  از راه کرمان و سیستان و خراسان به بلخ رسد . مسافر بلخ ناچار به جنوب شرقی عزیمت می کرد و از گردنه های کوه بابا میگذشت و به بامیان میرسید و از آنجا راهی هندوستان

در مورد سفر به هندوستان و مدت اقامت و مکان های بازید سعدی  در هند تناقص های زیادی وجود دارددر عین حال هنگام بازگشت از هند سعدی به همرا یک کشتی بازرگانی وارد جزیره کیش میشود - که در آن زمان مرکز اقتصادی ایران به شمار میرفته است - حال پایان سفر نیست چون شاعر به جای بازگشت به زادگاه خود شیراز به زیارت خانه خدا میرود در مسیر حرکت خود به سوی شهر مقدس مکه در صهعا توقف میکند وی در این شهر یکبار دیگر ازواج میکند که حاصل آن یک فرزند کوچک هست که رشته ایس که او را به آن سرزمین پیوند داده است . ناگهان این کودک در گذشت درد و غضه پدر همان بود که معمولا به پدران در چنین مصیبتی وارد میشود

به صنعا درم طفلی اندر گذشت                چه گویم کز آنم چه بر سر گذشت

در این باغ سروی نیامد بلند                         که باد اجل بیخ عمرش نکند

عجب نیست بر خاک اگر گل شکفت            که چندین گل اندام در خاک خفت

خانواده سعدی از هم میپاشد و او دیگر جز به ادامه سفر نمی اندیشد تا شاید از اندوهی که در این شهر محصور در میان کوهها خفه اش میکند رهایی یابد ، سعدی عازم مکه شده و بعد از انجام  مناسک حج ، عازم مصر میشود و بعد از چندی به دلیل شروع جنگ های صلیبی عازم تونس شد و بعد ار آرام شدن جنگ سعدی با کشتی به سمت شیراز راه افتاد که ابتدا در بیت المقدس توقفی کوتاه میکند  و از آنجا به سوی دمشق رهسپار می شود و در سایه امنیت شهر دمشق فرصت مطالعه و بحث با دانشمندان را نیز بدست آورد

حال موقع بازگشت رسیده ; سعدی رفته رفته خستگی و حسرت دیدار آسمان ایران را در دل خود احساس میکند

در اقصای عالم بگشتم بسی               بسر بردم ایام با هر کسی

تمتع ز هر گوشه ای یافتم              ز هر خرمی خوشه ای یافتم

چو پاکان شیراز خاکی نهاد          ندیدم که رحمت بر آن خاک باد

تولای مردان این پاک بوم           بر انگیختم خاطر از شام و روم

دریغ آمدم زان همه بوستان                  تهیدست رفن بر دوستان

دوران کهولت زندگی سعدی

سرانجام در حالی که قلب سعدی میتپید شیراز جلو چشمان او نمایان گشت و  در واقع موقع تقاعد سعدی از مسافرت فرا رسیده بود ، تقاعدی داوطلبانه و سرشار از سربلندی و مجاهدت

 تا این زمان سعدی فقط اشعاری بصورت مجزا سروده بود ، در طی دو سال دو شاهکار شعر اخلاقی او یعنی بوستان در سال 636 و گلستان در سال بعد آن 637 خاتمه یافت که نام سعدی را جاودان کردند

سعدی با خاطری آسوده به آرامی به پایان عمر خود نزدیک میشد . از مرگ بانیان عظیم الشان اندیش ایرانی مانند خواجه نصیر الدین طوسی ، شمس تبریزی ، جلال الدین رومی دیری نمیگذشت و سعدی در میان شاعران موفق نسل جدید تنها به جا مانده بود

از طرف دیگر به مرور که سعدی سالخرده تر میشد آشکار بود که تاثیر سخن او رفته رفته نه تنها در شیراز بلکه در دیگر شهر های ایران نیز به شعر فارسی رنگ و بویی تازه می بخشید

تاریخ وفات سعدی موضوعی بسیار مبهم و بحث انگیزست زیرا شرح حال نویسان دو تاریخ وفات برای او ترسیم کردند یکی  17 آذر 670 و دیگری  ( بزرگانی مانند جامی )  مهر ماه سال 671 را تاریخ وفات این بزرگ مرد پارسی میدانند

سعدی در بحبوحه اشتهار از دنیا رفت و شهرتی پایدار از خود بجا نهاد ، وی از زندگی چیزی انتظار نداشت و تا میتوانست از زیاده طلبی پرهیز میکرد به این اکتفا مینمود که افتخاری برای شیراز زادگاه خود میراث بگذارد ، شیراز نیز نبوغ شاعر خود را درک کرده بود . سعدی در نزدیکی بقعه خود در حومه شهر به خاک سپرده شد دیری نپایید که مرقد او زیارتگاه عشاق زبان و ادب پارسی شد

اخلاق  سعدی چگونه بوده اس

سعدی مانند لوکرس یا وینیی شاعر فیلسوف نیست . سعدی شاعری است که تعالیم اخلاقی میدهد ، تعلیم دهنه اخلاقی به معنی دقیق کلمه ، یعنی مصنفی است که رسوم و عادات و افعال و خلقیات معاصران خود را مورد مطالعه قرار میدهد

اما این اخلاق بیش از هر چیز حائز جنبه عملی است و در وهله اول باید همین جنبه عملی اخلاق سعدی را در نظر گرفت . سعدی پیش از آن انسان را بذاته مورد مطالعه قرار دهد به موضع گیری وی در برابر همنوعان مینگرد: خطاها و عیب ها را می بیند و به دور از هر نوع انتقاد نیشدار میکوشد در اشعار خو آداب و قوعاد بهتری را پیشنهاد دهد خود این موضوع را به کرات و آشکارا گوشزد میکند

اگر در سرای سعادت کس است                       ز گفتار سعدیش حرفی بس است

پند سعدی به گوش جان بشنو                             ره چنین است مرد باش و برو

سخن سودمند است اگر بشنوی                         به مردان رسی گر طریقت روی

اما سخنان سعدی مثال است و پند ،خواننده باید پند را در بین سطور حکایات جستجو کند .از این پندهای گوناگون یک فاسفه عملی حاصل میشود که بواقع اندک مبهم و دشوار یاب است ولی کامل

بر این اخلاق - که به آدم طرز رفتار در برابر همنوعان را تعلیم میدهد -  یک رشته نکات روان شناختی نیز افزوده میشود که سیمای انسان آرمانی سعدی را میسر میسازد و چون فرد بی ایمان به آفریدگار همیشه بشری ناقص است بنابر این سعدی بارها  مساله ارتباط بین انسان و خداوند رو طرح میکند

سبک شعری سعدی چیست

شیوه اصلی ترکیب کلام سعدی چنین به نظر می آید : نخست یک حقیقت اخلاقی را بیان میکند سپس آن را با یک سلسله تمثیلها بنوعی مجسم میسازد

«      

عدو را بکوچک نباید شمرد                         که کوه کلان دیدم از سنگ خرد

نبینی که چون باهم آیند مور                            ز شیران جنگی برارند شور

نه موری ، که مویی کزان کمتر است            چو پر شد ز زنجیر محکم ترست

»

گاهی نیز بر عکس ، تصویر حکایت از برای تجسم یک اندیشه به کار میرود حتی غالبا از یک داستان ساده یا خاطره ساده جوانی یک اندیشه عارفانه بدست می آید که اصلا انتظار نمیرفت

سعدی گاه نیز شیوه تضاد را در پیش میگیرد ومیداند که چگونه تاثیر جملات کوتاه و دقیق رابیشتر سازد « مثلا در گلستان چنین مینویسد : هرگز از دور زمان ننالیدم و روی از گردش آسمان در هم نکشیدم مگر وقتی که پایم برهنه ماند بود و استطاعت پاپوشی نداشتم  به جامع کوفه در آمدم  دلتنگ یکی را دیدم پا نداشت . سپاس نعمت حق بجا آوردم و بر بی کفشی صبر کردم»

شیوه دیگر سعدی این است که اندیشه را مطرح میکند  ودلائل  موافق و مخالف را باهم بیان میکند  « مثلا در پند نامه پس از ستایش کرم و سخاوت بلافاصله انتقاد از بخل شروع میشود »

یا اینکه موضوع را میان دو شخص مورد بحث قرار میدهد ودلائل موفق و مخالفرا مطرح میسازد « مثلا حکایت مناظره پدر و پسر درباره منافع و مضرات سفر »

اما در مورد اشخاص داستان ، سعدی با شیوه ای که رایحه قرون وسطی از آن به مشام میرسد نه تنها افراد بشر و زنده ها را بسخن در می اورد بلکه حیوانات و حتی اشیا را نیز به حرف زدن وا میدارد « مانند گفتگوی فرح انگیز طوطی و زاغ و مباحثه ایی میان رایت و پرده قصر در گلستان »

تمام لذت سبک سعدی از پیوند اندیشه ها با هم سر چشمه میگیرد و این لذت به اندازه ایی عالی است که حتی ترجمه نیز ان را از بین نمیبرد . این پیوند خشک و انتزاعی نیست بلکه یک اندیشه است که با تصویر تحقق یافته است  ، اندیشه و تصویر چنان با هم آمیخته است که خواننده از خود میپرسد آیا امکان دارد اندیشه ای بدون تصویری ملموس به مغز سعدی خطور کرده باشد در آثار سعدی قسمتهای بسیاری دیده میشود که در آنها تصویر و اندیشه در می آمیزد و حتی چنان با اندیشه آمیخته  میشود که تصویر تبدیل به همان اندیشه میشود

آثار سعدی چه چیرهایی است

از سعدی، آثار بسیاری در نظم و نثر برجای مانده‌است:

1.       بوستان: کتابی‌است منظوم در اخلاق.

2.       گلستان: به نثر مسجع

3.       دیوان اشعار: شامل غزلیات و قصاید و رباعیات و مثنویات و مفردات و ترجیع‌بند و غیره (به فارسی) و چندین قصیده و غزل عربی.

1.       صاحبیه: مجموعه چند قطعه فارسی و عربی‌است که سعدی در ستایش شمس‌الدین صاحب دیوان جوینی، وزیر اتابکان سروده‌است.

2.       قصاید سعدی: قصاید عربی سعدی حدود هفتصد بیت است که بیشتر محتوای آن غنا، مدح، اندرز و مرثیه‌است. قصاید فارسی در ستایش پروردگار و مدح و اندرز و نصیحت بزرگان و پادشاهان آمده‌است.

3.       مراثی سعدی:قصاید بلند سعدی است که بیشتر آن در رثای آخرین خلیفه عباسی المستعصم بالله سروده شده‌است و در آن هلاکوخان مغول را به خاطر قتل خلیفه عباسی نکوهش کرده‌است.سعدی چند چکامه نیز در رثای برخی اتابکان فارس و وزرای ایشان سروده‌است.

4.       مفردات سعدی:مفردات سعدی شامل مفردات و مفردات در رابطه با پند و اخلاق است.

4.       رسائل نثر:

1.       کتاب نصیحةالملوک

2.       رساله در عقل و عشق

3.       الجواب

4.       در تربیت یکی از ملوک گوید

5.       مجالس پنجگانه

5.       هزلیات سعدی

نام و آوازه سعدی و شهرت آثار گران قدر او دیری است از مرزهای ایران و قلمره زبان پارسی فراتر رفته و خطه ها و کشور های دیگر را در این جهان پهناور در نوردیده

از این رو علاوه بر ترجمه شعر و نثر او به دیگر زبانها پژوهشهایی که در مورد فکر و اندیشه و نوشته هایش به زبان های گوناگون توسط محققان کشور های مختلف صورت گرفته است اندک نیست

 راهکارهای ایجاد رضایت مشتر ی و فروش بیشتر

راهکار شماره ۱: الگوهای ذهنی مخاطب را به هم بریزید

سوالات، بحث های متفرقه و واقعیت های اجتماعی را پیش بکشید. به این ترتیب ذهن مخاطب تحریک می شود و سلول های خاکستری مغز به فعالیت وادار می شوند. الگوهایی که در ذهن قرار دارد، از بین می رود و حواس مخاطب متمرکز می شود. پرسیدن سوال بسیار مفید است زیرا ذهن را در حالت پاسخگویی و آمادگی در می آورد.

تأثیر روانی راهکار شماره ۱ همین است که ذهن مخاطب را تحریک می کند تا برای شنیدن حرف های شما آماده شود.

راهکار شماره ۲: روی مشکل مشتریان تمرکز کنید

آیا موضوع اصلی صحبت های شما “ارائه راه حل” است؟ به این ترتیب به فروش خود صدمه خواهید زد. به تبلیغات اطراف خود بنگرید. همه آنها به سهولت استفاده، فراگیری و برتری محصول خود اشاره می کنند. به این عبارات بسیار پرداخته شده است. در صورتیکه این مفاهیم باید در پس زمینه قرار بگیرند. در ملاقات ها و مکالمات حضوری نیز باید به این موضوع توجه شود. مردم تا زمانی که مشکل خود را درک نکنند اهمیتی به راه حل شما و ویژگی های آن نمی دهند. قبل از اینکه راه حل خود را مطرح و روی آن پافشاری کنید، مطمئن شوید که مخاطب شما مسئله و مشکل خود را کاملاً حس کرده و درگیر آن شده است. با دوباره طرح کردن مسئله، مشتری را متوجه اهمیت موضوع نمایید. هنگامی که شنونده با حرکات سر خود شروع به تأیید مسائل و مشکلات مطرح شده نمود، زمان ارائه و فروش راه حل فرا رسیده است.

راهکار شماره ۳: یک تصویر ذهنی برای مشتری ایجاد کنید

فرض کنید که یک طراح کلاه می خواهد برای محصولات خود تبلیغ نماید. جملۀ “من یک طراح هستم و طرحهای من توسط تولیدکنندگان مختلف به بازار عرضه شده است” خیلی تکراری و بی تأثیر خواهد بود. بهترین راه ارائه تصویر ذهنی به مخاطب است. در این مثال او می تواند از کلاهی که هنرپیشه معروف سینما در یکی از فیلمها به سر گذاشته بود، آغاز کند و وقتی این تصویر در ذهن شنونده تشکیل شد، بگوید که طراحی آن کلاه توسط او انجام شده است. این روش را می توان در صحبت کردن با یک فرد یا یک گروه به کار گرفت.

مردم افکار خود را با تصاویر به خاطر می سپارند. به همین علت امروزه آرم ها و تصاویر تبلیغاتی بسیار کارا شده اند. نفوذ به بخش تصویری مغز ،قوی ترین راه برای ایجاد ارتباط با افراد است.

راهکار شماره ۲ و ۳ را ادغام کنید تا مخاطب تصویر روشنی از مشکل خود را در ذهن داشته باشد. در این صورت نیازی به هیچ کار دیگری نیست. خو آنها به سراغ شما خواهند آمد.

آیا استفاده از هر ۳ راهکار ضروری است؟

جواب این سوال منفی است. شما می توانید از یک یا دو راهکار در جهت هدف خود استفاده کنید. در واقع، ممکن است یکی از این روشها در مورد بخصوص شما و نتیجه ای که می خواهید بگیرید، به کار نیاید.

ویژگی این ۳ مورد این است که در عین سادگی حداکثر تأثیر را دارند.

به ساختار این مقاله نگاه کنید. فرض کنید که این مقاله مقدمه ای برای شروع یک سخنرانی در مورد فروش در یک شرکت بزرگ صنعتی بود. من از مسائل مربوط به آن صنعت خاص سخن نگفتم، بلکه صحبت خود را از این سوال شروع کردم که آیا شما از این ۳ راهکار برای فروش استفاده می کنید؟ و به این ترتیب توجه شما را به خود جلب کردم.

شما نیز در صحبت کردن با افراد مختلف می توانید از همین روش استفاده کنید. ضمناً این کارها نه فقط برای پیامهای شفاهی بلکه در هر خبرنامه، تبلیغات، وب سایت و هر مکانی که شانس جذب مشتریان جدید وجود دارد، قابل استفاده هستند.

تحقیق درباره انواع مشتری از نظر میزان رضایت

”در تعريف ابتدايي مشتري‌ بايد گفت كه مشتري كسي است كه كالا و خدمات ما را مي‌خرد و دريافت مي‌كند، يعني به گيرندگان كالا و خدمات توليد شده سازمانها اطلاق مي‌گردد. اما امروز مشتري فراتر از اين معناست؛ مشتري كسي است كه از خدمات و توليدات سازمان ها منتفع مي‌شود. مشتري رئيس است، تنها رئيسي كه بايد او را راضي نگهداريد. مشتري، صاحب همه داراييها و مالك همه آنچه ما داريم تلقي مي‌شود. او كسي است كه براي شما خانه، اتومبيل، لباس و مايحتاج تهيه مي‌كند، پول تفريح شما را مي‌پردازد و هزينه درمان شما را تأمين مي‌كند. بنابراين با رنجش او همه آنچه را كه به شما داده پس خواهد گرفت“.

رضایت مشتریان هدف غایی هر یک از سازمان های امروزی است. در همین راستا سازمان ها و شرکت ها به دنبال شناخت مزیت های خاصی هستند که حداکثر رضایت مندی را در ارباب رجوع و مشتری ایجاد نماید. به همین منظور شناخت کافی از عوامل موثر بر رضایت مندی امری اساسی است. اگر بخواهیم مشتریان را بر اساس میزان رضایت مندی دسته بندی نمائیم انواع آن ها به شرح زیر می باشد:

1- مشتري راضي چه کسی است

مشتري راضي كسي است كه در حال حاضر، راضي بوده ولي هنوز جزء مشتريان ارزشي و وفادار و دائمي ما نيست. اين مشتري در سطح خوبي قرار داشته ولي دمدمي مزاج بوده و رقيب ما مي‌تواند نظر او را تغيير دهد و نسبت به سازمان ما بي‌تفاوت است.

2- مشتري شاد چه کسی است

اين مشتري ميزان وفاداريش به شما بيشتر است زيرا شما را باور دارد و از شما نزد دوستانش تعريف مي‌كند و مشتريان جديدي را مي‌آورد. ولي اين مشتري توقعاتي نيز دارد كه بايد در ابتدا خود را آماده براورده ساختن توقعات بعضاً نابجاي او نماييد وگرنه نداشتن برنامه منطقي و مدون براي برآورده ساختن او مي‌تواند او ر به مشتري ناراضي مبدل كند. براي اين كار بايد تخيف هاي مشخص و تعيين شده‌اي را در نظر بگيريد.

3- مشتري ناراضي چه کسی است

او به جاي راضي بودن، متأسفانه در گروه مخالفان و ناراضيان شما قرار داد. زيرا شما نيازش را برآورده نكرده‌ايد و رقباي شما بهتر از شما به او سرويس داده‌اند، بنابراين تلاش كنيد تا با ارائه خدمات بنياني از ابتدا مانع نارضايتي مشتريان شويد. زيرا اين قبيل مشتريان اقدامات زير را انجام مي‌دهند :

الف – مشتري ناراضي مشكلش را حداقل با 8 نفر در ميان مي گذارد و آنها را به سوي رقيب مي‌برند.

ب – مشتري ناراضي اطلاعاتش را به 20 نفر دیگر انتقال مي‌دهد.

ج – 98 درصد مشتريان ناراضي بدون شكايت و بدون اطلاع قبلي ما را ترك كرده و به سوي رقيب مي‌روند.

4- مشتريان شيفته چه کسانی هستند

اينها مشتريان متعصب و پروپاقرص سازمان شما هستند و با اصرار ديگران را به سوي سازمان شما مي‌كشانند. حتي از خودشان هزينه مي‌كنند تا سازمان شما را به شهرت برسانند.

اينها ارزشمندترين مشتريان شما هستند و بايد با استفاده از شيوه‌هاي نافذ رهبري و از طريق جلب قلوب و نفوذ در دلها، اينها را جذب سازمان كرده، زيرا اينها بعداً جزء مشتريان وفادار خواهند شد.

5- مشتريان خشمگين چه کسانی هستند

عملكرد شما و سازمانتان نه تنها موجب رضايت آنها نشده بلكه آنها را ناراحت و حتي خشمگين كرده است. اين نوع مشتريان در پي انتقام‌گيري بوده و براي نابودي شما تلاش مي‌كنند و كمترين خواسته آنها محو شما و سازمنتان از صحنه است. براي نابودي شما، وجود مقدار بسيار كمي از اين نوع مشتري فوق العاده خطرناك است به طوريكه براي نابودي و از بين بردن شما چند نفر ازاينها كافي است. لذا نبايد بگذاريد مشتري به اين حد خشمگين شود.

در پايان با ضروري دانستن تقويت مهارتهاي انساني در كارکنان باید اضافه كرد: ”بايد بياموزيم كه با يك مشتري خشمگين و ناراضي چگونه برخورد كنيم و هنرها و تكنيك هاي ارتباطي را در خود تقويت كنيم“. نحوه برخورد با هر يك از اين مشتريان به دليل ذهنيتي مثبت و منفي كه آنها از ما دارند بسيار متفاوت است. ”هميشه حق با مشتري است حتي اگر او محق نباشد. هرچه مشتري بخواهد درست است و هرچه او بپسندد صحيح است و مشتري‌مداري يعني فراتر از نيازها و انتظارات ارباب‌رجوع عمل كردن. در سازمان هاي توليدمدار كه ميزان تقاضا بيش از عرضه است، مشتري مداري صورت نمي‌پذيرد در حالي كه اگر عرضه بيش از تقاضا باشد، همه به سوي مشتري‌مداري و افزايش كيفيت گام خواهند برداشت“. در آمريكا و بريتانيا به او سلطان و همه‌كاره مي‌گويند، در ژاپن پادشاهش مي‌خوانند و در هند رئيس، بنابراين از مشتري به عنوان ارباباني ياد شده كه اكرامش ضروري است“.

تحقیق درباره سيستمهاي انتقال قدرت

مقدمه

    امروزه سيستم انتقال قدرت دستي MT) )(موسوم به گيربكس دستي) كه به وسيله راننده از طريق سيستم تعويض دنده و عملكرد كلاچ كنترل مي‌شود، در حال تغيير و تحول مي‌باشد. در سالهاي گذشته تعداد نسبت تبديل‌ها از چهار به پنج رشد يافته و براي خودروهاي ورزشي اين تعداد حتي به 6 دنده (مستقيم يا جلو) نيز مي‌رسد. اين افزايش تعداد دنده‌ها در كاهش مصرف سوخت موثر مي‌باشد. در حال حاضر صنايع سيستم انتقال قدرت متعارف در جهت افزايش كاربرد مواد سبك، افزايش تعداد نسبت تبديل‌ها، كاهش تعداد قطعات متحرك و افزايش كنترل الكترونيكي در حال تغيير است.

            سيستم‌هاي انتقال قدرت در حالت كلي به چند نوع تقسيم‌بندي مي‌شوند:

- سيستم انتقال قدرت دستي (گيربكس دستي)

- سيستم انتقال قدرت اتوماتيك (AT)

 - سيستم انتقال قدرت دستي با كلاچ اتوماتيك (MTAC)

- سيستم انتقال قدرت دستي اتوماتيك شده (AMT)

 - سيستم انتقال قدرت با تغييرات نسبت تبديل پوسته (CVT)

- سيستم انتقال قدرت متغير نامحدود (IVT)

            سالهاي متمادي اروپايي‌ها فقط از دو نوع گيربكس استفاده مي‌كردند- گيربكس اتوماتيك مرسوم و گيربكس متداول دستي. اما در اين ايام امريكايي‌ها و ژاپني‌ها بيشتر از گيربكس‌هاي اتوماتيك مرسوم به عنوان گيربكس استاندارد برروي خودروها استفاده مي‌نمودند. علت اين موضوع اين بود كه اروپايي‌ها معتقد بودند كه سيستم انتقال قدرت اتوماتيك گران و پرهزينه است. گذشت زمان سبب تغيير اين برداشت از گيربكس اتوماتيك شد. موضوعاتي مثل قابليت رانندگي، اقتصادي بودن، همچنين افزايش سطح درآمد مردم در اروپا باعث شد كه مردم اروپا پيش از پيش به گيربكس اتوماتيك گرايش پيدا كنند.

            از ديگر دلايل اين تغيير عقيده مي‌توان مسئله نياز به كاهش آلاينده‌هاي خروجي خودرو و نيز نياز به بهينه‌سازي مصرف سوخت با توجه به افزايش قيمت سوخت و مسئله حفظ محيط‌زيست اشاره كرد.

            صنعت گيربكس و سيستم انتقال قدرت امروزه توسط سازندگان توانمند در اروپا، آمريكا و ژاپن تقريباً به همه دنيا راه پيدا كرده است. در امريكا و ژاپن همانگونه كه اشاره شد اكثر خودروها مجهز به گيربكس اتوماتيك هستند. در صورتي كه در اروپا فقط %15 خودروها مجهز به گيربكس اتوماتيك هستند و بقيه بازار اختصاص به گيربكس‌هاي دستي دارد. در اروپا جائيكه پايه طراحي و ساخت سيستم‌هاي انتقال قدرت دستي استوار است، تحقيقات وسيعي در زمينه اتوماتيك كردن گيربكس‌هاي دستي در حال انجام است. نمونه‌هاي موفق و خوبي را نيز برروي خودروها سوار كرده‌اند. اين گيربكسها ابتدا برروي خودروهاي ميني و سبك سوار شده است ولي در آينده نزديك اين نوع سيستم انتقال قدرت برروي خودروهاي لوكس با حجم بالا نصب خواهد شد. در زمينه گيربكس CVT نيز اروپائيها كارهاي ارزشمندي را كرده‌اند اما هزينه بالا و نيز كارايي كم نسلهاي اول CVT در جهت انتقال گشتاور مانع از توسعه لازم اين نوع سيستم انتقال قدرت شده است. گيربكسهاي اتوماتيك در اروپا براي ماشينهاي سنگين و لوكس با حجم خيلي بالا استفاده مي‌شود و در اين كلاس از خودرو از جايگاه ويژه‌اي برخوردار است. انديشه كلي توسعه سيستم انتقال قدرت بهبود بخشيدن به كاهش مصرف سوخت، كاهش انتشار آلاينده‌ها و عملكرد بهتر و در عين حال افزايش قابليت رانندگي و افزايش راندمان خودرو وهمچنين كاهش هزينه‌ها براي مشتري مي‌باشد. يكي از ابزارهاي موثر در دستيابي به اين اهداف استفاده از الكترونيك براي كنترل بهتر سيستم انتقال قدرت مي‌باشد. به همين خاطر امروزه مشاهده مي‌شود كه گيربكس سازان قدمت دار جهان چه در زمينه گيربكس‌هاي اتوماتيك و چه دستي در طراحي محصولات جديد خودشان ارتباط تنگاتنگ با شركتهاي بزرگ الكترونيك برقرار كرده‌اند تا از اين طريق سختگيريهاي دولتها را در جهت كاهش مصرف سوخت و كاهش ميزان آلودگي و نيازهاي مشتريان خودشان را پاسخگو باشند.

انواع سيستمهاي انتقال قدرت را نام ببرید :

1-1- سيستم انتقال قدرت دستي

            كاربرد اين نوع گيربكس در خودروهاي اروپايي متداول است. اين نوع گيربكس بوسيله راننده از طريق سيستم تعويض دنده و كاركرد كلاچ كنترل مي‌شود. در سالهاي گذشته تعداد نسبت تبديل‌ها از چهار به پنج رشد يافته و براي خودروهاي ورزشي اين تعداد حتي به 6 دنده (مستقيم يا جلو) نيز مي‌رسد. اين افزايش تعداد دنده‌ها در كاهش مصرف سوخت موثر مي‌باشد.

1-2- سيستم انتقال قدرت اتوماتيك

            گيربكس متداول براي خودروهاي سوار در آمريكا، گيربكس اتوماتيك مي‌باشد. در اين نوع گيربكس از يك مبدل گشتاور جهت تعويض نرم دنده‌ها استفاده مي‌شود. نسل‌هاي قديم اين گيربكس داراي 3 دنده است. اما سالهاي اخير گيربكس‌هاي زيادي با 4 دنده و حتي5 دنده نيز به بازار عرضه شده است، همچنين شركت ZF آلمان اخيراً گيربكس 6 دنده اتوماتيك را نيز به بازار عرضه كرده است، اين گيربكس برروي خودروهاي سري BMW7 آلمان نصب شده است.

از ويژگي‌هاي اين گيربكس 6 دنده مي‌توان كاهش مصرف سوخت 5 تا 7 درصدي و نيز كاهش 13 درصدي وزن را نسبت به نسخه 5 دنده آن نام برد. لازم به ذكر است كه در امريكا تقريباً 88% خودروهاي سواري مجهز به گيربكس اتوماتيك هستند. اين رقم در ژاپن به 87% مي‌رسد و در اروپا تنها 15% از خودروهاي سواري مجهز به گيربكس اتوماتيك هستند.

  يك نوع سيستم تعويض دنده طراحي شده براي گيربكس‌هاي اتوماتيك موسوم به سيستم تعويض دنده آنتونو مي‌باشد. در گيربكس‌هاي اتوماتيك مرسوم، تعويض دنده از يك دنده به دنده ديگر به صورت پله‌اي اتفاق مي‌افتد و اين باعث تغيير لحظه‌اي سرعت مي‌گردد. در سيستم آنتونو، در حالت گذر از يك دنده به دنده ديگر، سيستم كلاچ وظيفه انتقال قدرت را بعهده مي‌گيرد، لذا هيچ وقت انتقال نيرو از موتور به چرخ منقطع نمي‌شود. همين امر موجب مي‌شود كه احساس رانندگي بهتري بوجود آيد. سيستم تعويض دنده خودكار آنتونو (AAD) از يك ايده كاملاً واضح و ساده استفاده مي‌كند. تغيير دنده‌ها بوسيله دو نيرويي كه بطور طبيعي در حين انتقال قدرت بوجود مي‌آيند صورت مي‌گيرد. دو نيرويي كه جايگزين المانهاي مصرف كننده انرژي در گيربكسهاي اتوماتيك موجود مي‌شوند. يكي از اين دو نيرو، نيروي محوري ايجاد شده در اثر درگيري چرخ‌دنده‌هاي مارپيچ است كه تمايل دارد چرخ دنده‌هاي درگير را در امتداد شفت‌هايشان از يكديگر دور كند. ديگري نيروي گريز از مركز ايجاد شده بوسيله اجسام دوار مي‌باشد. اگر تعادل بين اين دو نيرو يعني نيروي گريز از مركز و نيروي محوري در يك نمونه كلاچ بررسي شود، عملكرد اين سيستم بهتر درك مي‌شود.

در حين شتاب، گشتاور از طريق شفت ورودي اعمال مي‌شود. نيروي محوري ايجاد شده از درگيري چرخ دنده‌هاي مارپيچ، چرخ‌دنده حلقه‌اي را به سمت باز شدن كلاچ رانده و آن را در وضعيت باز نگه مي‌دارد و در نتيجه انتقال قدرت از طريق مجموعه چرخ دنده سياره‌اي اتفاق افتاده و يك نسبت تبديل كاهنده دور كه اولين نسبت تبديل است شكل مي‌گيرد. در اين حالت چرخ دنده خورشيدي مجموعه سياره‌اي با كمك يك سيسم جانبي قفل است. در وضعيت انتقالي (حالت گذر از دنده يك به دو) نيروي محوري با نيروي گريز از مركز برابر مي‌شود و كلاچ شروع به لغزش مي‌كند به محض اينكه اين لغزش افزايش مي‌يابد نيروي محوري كاهش خواهد يافت. بخشي از توان از طريق كلاچ انتقال مي‌يابد كه باعث مي‌شود نيروي محوري بطور تصاعدي حذف شده و كلاچ بطور كامل بسته شود. در اين حين، نسبت تبديل بصورت پيوسته تا لحظه يكي شدن دور شفت ورودي و خروجي كه نسبت تبديل دوم است، كاهش مي‌يابد. در حين حركت در دنده دو كه هيچ نسبت تبديلي از طريق چرخ‌دنده‌ها صورت نمي‌گيرد، نيروي گريز از مركز از نيروي محوري كه در اين حالت مقدار آن صفر است بزرگتر بوده و كلاچ را همواره بسته نگه مي‌دارد. در اين حال به منظور كاهش استهلاك چرخ‌دنده‌هاي مجموعه سياره‌اي مي‌توان قفل چرخ‌دنده خورشيدي مجموعه را برداشت.

 در فرايند دنده معكوس، در اثر افزايش بار روي شفت خروجي يا كاهش گشتاور روي شفت ورودي دور پايين مي‌آيد. با پايين آمدن دور، نيروي گريز از مركز كاهش يافته و ديگر براي بسته نگه داشتن كلاچ كافي نبوده و بنابراين لغزش كلاچ شروع خواهد شد. به محض شروغ لغزش مجموعه، چرخ‌دنده خورشيدي مجدداً فعال شده و در اثر نيروي محوري درگيري چرخ‌دنده‌هاي مارپيچ، كلاچ كاملاً باز مي‌شود. بدين ترتيب نسبت تبديل كاهنده (دنده يك) بطور يكنواخت ايجاد مي‌گردد. صفحات كلاچ اين سيستم از يك ويژگي خود حفاظتي برخوردار هستند كه مانع از آسيب ديدن آنها در دماي كاركرد بالا مي‌شود. در هنگام لغزش، دماي روغن بين صفحات كلاچ افزايش يافته و در نتيجه ويسكوزيته آن پايين مي‌آيد. روغن با ويسكوزيته كم بطور طبيعي از بين صفحات فرار كرده احتمال قفل شدن كلاچ افزايش مي‌يابد. فرايند شرح داده شده در بالا فقط دو نسبت تبديل را فراهم مي‌كند كه البته قادر به پوشش دادن تمام دامنه عملكرد خودروهاي جديد نيست. براي ايجاد 4، 6 يا هشت نسبت تبديل به ازاي هر جفت نسبت تبديل جديد لازم است يك مجموعه سياره‌اي به طور سري اضافه شود. پلانچر پمپ روغن نيرو را از طريق ياتاقان كف گرد به كلاچ اصلي مجموعه و پوسته نگه دارنده كلاچ منتقل مي‌كند بطوريكه اعضاء دوار كلاچ يكطرفه را به پوسته قفل مي‌كند. بطوريكه اعضاء دوار كلاچ يكطرفه را به پوسته قفل مي‌كند. بنابراين كلاچ مي‌تواند تحت گشتاور باز شود و يك نسبت تبديل ثابت بدون مشكل چه از نظر گشتاور و يا سرعت در مجموعه سياره‌اي اعمال گردد. يك شير ساده حركت پلانچر را كنترل مي‌كند. فشار لازم براي حركت پلانچر توسط يك پمپ فشار پايين (p £3 bar) تامين مي‌شود. بعلت سطح بزرگ اين پلانچر با همين فشار كم يك نيروي بزرگ جهت باز كردن كلاچ ايجاد مي‌گردد

- مزايا

            AAD آنتونو بطور قابل ملاحظه‌اي ساختمان گيربكس اتوماتيك سنتي را ساده مي‌نمايد. اين مزيت براي توليد كنندگان خودرو يا گيربكس، اندوخته‌هاي جالب توجهي را در قيمت، راندمان، اندازه و وزن ايجاد مي‌كند.

- كاربردها

            كاربردي AAD به وسيله‌ي راننده به همان روش بكار گرفته در گيربكس‌هاي اتوماتيك مرسوم است. در اين سيستم نيز تعويض دنده از دنده‌اي ديگر همچون يك گيربكس اتوماتيك متداول به نرمي انجام مي‌پذير اما در طي حركت، انتقال قدرت به چرخها هرگز منقطع نمي‌شود. اين ويژگي ديناميك وسيله نقليه را بهبود مي‌بخشد. بطوريكه كله كردن خودرو با استفاده از اين سيستم تعويض دنده فوق‌العاده خفيف مي‌گردد و احساس رانندگي بهتري به سرنشينان خودرو دست مي‌دهد. ارزيابي‌هاي مستقل توسط شركت‌هاي خودرو و گيربكس و مراكز آزمايشگاهي اثبات مي‌كند كه AAD پشرفت‌هاي عمده‌اي را برخلاف طرح‌هاي ارائه شده قديمي حاصل كرده و به مزاياي قابل توجهي در برابر سيستم‌هاي اتوماتيك متداول امروزي دست يافته است.

- منافع كاربران

· 15 تا 30 درصد بهبود راندمان مصرف سوخت

· سرعت گيري (شتاب) سريع‌تر

· حداكثر سرعت بالاتر

· حساسيت بيشتر

· ديناميك حركت بهتر خودرو

· قطع نشدن انتقال قدرت به چرخ‌ها در حين حركت

- منافع توليدكنندگان

· كاهش 30 تا 40 درصد هزينه تمام شده محصول

· ابعاد كوچك (كوچكترين طرح 4 و 6 سرعته در دنيا)

· تا 30 درصد كاهش وزن

· حداقل شدن هزينه‌هاي دگرگوني كامل محصول

            همه اينها به عواملي جهت سودآوري بيشتر محصول مجهز به اين سيستم مي‌شود. گيربكسهاي اتوماتيك مجهز به سيستم آنتونو براي عملكرد مناسب، راندمان فوق‌العاده، فشردگي و سادگي حداكثر ساخته شده‌اند. آنها سبب كارا شدن بهتر خودروها و مهمتر از همه تبلور احساس خوشايندي است كه به سرنشينان خودرو دست مي‌دهد. از اين نظر AAD نسبت به ساير اتوماتيك‌هاي جديد، كه در نرمي يا حساسيت‌هاي رانندگي يا هر دو مورد نااميد كننده هستند، قابل مقايسه نيست.

بكار بردن قطعات مرسوم و تكنولوژي‌هاي توليد امروزي در AAD به اين معني است كه AAD مي‌تواند بطور انبوه در مراكز توليد گيربكس‌هاي موجود با هزينه انساني كم توليد گردد. نداشتن تكنولوژي‌هاي پيچيده و سيستم‌هاي غيرقابل اطمينان موجب مي‌شود كه دوام و عمر كاري قطعات بهتر از گيربكس‌هاي طرح قديم باشد.

فرآيند توسعه‌ي AAD آنتونو، در طي يك دهه مرهون توجه برخي از مهندسان خلاق دنيا است. پيشرفت سريع AAD تا مرحله نمونه‌سازي و تشويق غيرقابل وصف توليدكنندگان وسايل نقليه، نشان‌دهنده اعتماد آنها به تكنيك AAD است. همه اين موارد حاكي از موفقيت AAD در آينده نزديك خواهد بود.

            مهمترين موضوعات جهت طراحي و توسعه محصول گيربكس عبارتند از:

· مصرف سوخت

· شتاب

· كيفيت جابجاي دنده‌ها

· كاهش صدا

· كيفيت و قابليت اطمينان

الف- مصرف سوخت

- كنترل لغزش مبدل كلاچ (Slip Controlled Converter Clutch = SCC)

            براي دست‌يابي به اهداف كاهش مصرف سوخت و همچنين دست‌يابي به محدوديت‌هاي تعيين شده در قالب مقررات دولتي كه در الزامات جديد (EU3) آورده شده است، لازم است تا از قابليتهاي موتور هميشه در حد بهينه استفاده شود. براي مثال در دورهاي پايين موتور لازم بود افت‌هاي هيدروليكي مبدل را حدالاامكان كاهش داد. در گذشته به خاطر مشكلات ارتعاشي و امكان قفل كردن كلاچ در دورهاي پايين انجين كاهش افت‌هاي هيدروليكي ممكن نبود. مبدل‌هاي مدرن از روش كنترل لغزش قفل‌كننده جهت كاهش افت‌هاي هيدروليكي ايجاد شده استفاه مي‌كنند. با توسعه اين روش امروزه امكان سويچ كردن به سيستم SCC در دورهاي پايين انجين (حدود RPM- 1200) ممكن مي‌باشد. براي افزايش رنج مد SCC لازم است تا ظرفيت حرارتي كلاچ نيز بهبود يابد. با توجه به گشتاور خروجي انجين، ZF از سيستم كلاچ قفل كننده يك يا دو طرفه در مبدلها استفاده مي‌كند. براي بهبود خنك كاري سيستم كلاچ از صفحات شياردار استفاده شده است. تا با عبور روغن از ميان اين شيارها راندمان خنك كاري سيستم كلاچ بهبود يابد. نتايج مشابهي نيز با استفاده از قفل‌كننده‌هاي يك طرفه‌اي (شبيه به لنت‌هاي ترمز كفشكي) كه سطوح اصطكاك آنها برروي بدنه مبدل فيكس مي‌شوند نيز بدست مي‌آيد. گرماي حاصل از اصطكاك به داخل يك پيستون كه توسط روغن به خوبي خنك كاري مي‌شود، انتقال پيدا مي‌كند.

- كاهش فشار اصلي (Reduction of Main Pressure)

            يكي از محسنات اين گيربكس كاهش ميزان فشار اصلي جهت انتقال گشتاور در دورهاي پايين انجين مي‌باشد. در شرايط مساوي در گيربكسهاي متداول اتوماتيك، فشار لازم حدود 5/6 بار مي‌باشد. در حالي كه در اين گيربكس اين فشار به 5/4 بار كاهش پيدا كرده است. يكي از عوامل مؤثر در كاهش اين فشار توسعه و پيشرفت در سيستم‌هاي كنترل جديد هيدروليكي جهت كنترل بهينه شيرهاي هيدروليكي مي‌باشد.

- كاهش افتهاي گشتاور مقاوم حركت

            در كنار بهبود عملكرد مجموعه سيستم در اين گيربكس، افت‌هاي گشتاور مقاوم حركت نيز كاهش يافته. با كاهش اين افت‌ها و عملكرد بهتر مجموعه گيربكس‌، مصرف سوخت گيربكس نيز كاهش محسوسي را نشان مي‌دهد. از عوامل مؤثر جهت كاهش افت‌هاي گشتاور مقاوم حركت مي‌توان موارد زير را ذكر كرد:

· حذف چرخ‌هاي آزاد

· حذف ترمزهاي نواري

· استفاده از ياتاقانهاي سوزني قفسه‌اي براي چرخ‌دنده‌هاي سياره‌اي

· كاهش رينگهاي پيستون

· استفاده از صفحات موج‌دار در كلاچ

· بهينه‌سازي سيستم تغذيه روغن جهت روانكاري

            انجام يك مقايسه بين ميزان گشتاور مقاوم بصورت تابعي از سرعت چرخ‌دنده و دور انجين، بين گيربكس 5HP18 و 5HP19 بدون استفاده از پمپ روغن، نشان مي‌دهد كه ميزان گشتاور مقاوم در SHP19 نسبت به نسخه قبلي SHP18 در كليه شرايط كاهش داشته است.

- استراتژي جابجايي (Shift Strategy)

            امروزه با آمدن كنترلرهايي با قابليت 32 بيتي به بازار، تغيير برنامه‌هاي جابجايي دنده‌ها (Shift Pro-Gramms) از مد اقتصادي به مد اسپرت نيز ممكن مي‌باشد. نرم‌افزارهايي كه برروي اين كنترلرها نصب مي‌شوند در واقع قدرت يادگيري دارند. آنها با ذخيره رفتار رانندگي راننده و پروفيل‌ جاده در واقع پي به خواسته راننده مي‌برند. آنگاه فرمان‌هاي لازم جهت جابجايي دنده‌ها را ارسال مي‌كنند. ممزوج كردن اين سيستم‌هاي كنترلي با گيربكس 5 دنده شركت ZF امكان انتخاب نسبت تبديل مناسب با توجه به درخواست راننده را به خوبي ممكن مي‌سازد.

با استفاده از حلقه‌هاي بسته در برنامه‌ريزي اين كنترلرها در واقع تعداد جابجايي دنده‌ها بيشتر از گذشته صورت مي‌گيرد تا درخواست راننده در مورد رفتار مناسب خودرو جامه عمل بپوشد. اين جابجاي‌ها بدون آگاهي راننده صورت مي‌گيرد و در واقع راننده از تعداد اين جابجايي‌ها بي‌خبر مي‌باشد. نقاطي كه جابجايي بايد صورت گيرد توسط سازنده خودرو تعيين مي‌شود. در تعيين اين نقاط بايد دقت كافي صورت بگيرد چرا كه تعيين مناسب اين نقاط تاثير مستقيم و مؤثري در كاهش مصرف سوخت و كاهش انتشار گاز CO2 در محيط اطراف دارد.

ب- كاهش وزن كل

            با توسعه و بكارگيري سيستم (SCC) در گيربكس اتوماتيك، امكان بكارگيري مبدلهاي گشتاور با سيستم‌هاي هيدروليك جمع و جور و فشرده نيز بوجود مي آيد. البته قابل ذكر است كه اين سيستم‌هاي هيدروليك داراي نقاط ضعف نيز مي‌باشند. (خصوصاً از جنبه اتلاف انرژي). لاكن اين نقاط ضعف در شرايط مختلف خودرو (از نظر رانندگي) خود را آشكار نمي‌كنند. در هر حال استفاده از اين سيستم‌هاي هيدروليكي جمع و جور و فشرده، سبب كاهش محسوس وزن كل گيربكس شده است. از ديگر عوامل موثر در كاهش وزن اين گيربكس مي‌توان كاهش تعداد چرخ‌هاي آزاد را نام برد. از اقدامات موثر ديگر كه باعث كاهش وزن گيربكس SHP19 شده است مي‌توان استفاده از روشهاي جديد قالبهاي سنبه ماتريس جهت طراحي و ساخت قالبهاي پوسته گيربكس SHP19 نام برد. با استفاده از اين تكنولوژي ضخامت پوسته گيربكس كاهش يافته، همچنين با كاهش حجم روغن لازم به مقدار 1 ليتر وزن گيربكس نيز سبكتر شده است. در جمع در مقايسه با گيربكس SHP18 وزن گيربكس SHP19 مقدار 5 كيلوگرم سبكتر شده است.

ج- افزايش ظرفيت انتقال گشتاور در دورهاي پايين

            علاوه‌بر كاهش وزن گيربكس SHP19، يكي ديگر از نقاط قوت اين گيربكس افزايش ظرفيت انتقال گشتاور در دورهاي پايين انجين اين گيربكس مي‌باشد. با افزايش ظرفيت انتقال گشتاور مي‌توان اين گيربكس را جايگزين گيربكس‌هاي بزرگتر با همان ظرفيت گشتاور كرد.

            با توجه به آمارهاي منتشره در طيف بزرگ، امروزه ثابت شده است كه حركت با استفاده از دورهاي بالاي موتور در مسيرهاي شهري و همچنين بزرگ راه‌هاي داخل شهرها ميسر نمي‌باشد. يا به عبارت ديگر جهت بهبود عملكرد خودرو در داخل معابر عمومي شهري بهتر است كه ظرفيت انتقال گشتاور خودرو در دورهاي پايين انجين افزايش يابد. براي مثال در هنگام ترافيك، خودرويي كه در دورهاي پايين از گشتاور بيشتري برخوردار است راحت‌تر حركت مي‌كند تا خودرويي كه همان گشتاور را در دورهاي بالاتر در اختيار راننده مي‌گذارد آمار نشان مي‌دهد زمانهاي لازم براي حركت خودرو با گشتاور مناسب در دورهاي بالاي انجين به شدت در معابر عمومي كاهش يافته است. همين مسئله سبب شد تا  ZF با بازنگري مجدد، ظرفيت انتقال گشتاور گيربكسهاي SHP19 و SHP24 را نسبت به نسخه‌هاي پيشين طراحي اين گيربكس به ترتيب 17 درصد و 24% افزايش دهد.

د- كاهش صداي ناخواسته گيربكس

            براي كاهش صداي ناخواسته گيربكس، مطالعات، آزمايشات و اندازه‌گيري‌هاي زيادي در دو شاخه مختلف انتشار صوت صورت گرفت.

· شاخه اول: انتقال صوت از طريق قطعات و پوسته (Structure Borne Noise)

· شاخه دوم: انتقال صوت از طريق هواي اطراف (Air Borne Noise)

            دستاوردهاي مهم بدست آمده از اين مطالعات نشان مي‌دهد كه موارد زير بيشترين اثر را در جهت كاهش صوت در گيربكس خواهند داشت.

· ميزان سختي ياتاقان‌هاي پينيون

· ميزان سختي محل چرخ دنده سياره‌اي

· كاهش انتقال صوت ناشي از ضربات  چرخ‌دنده سياره‌اي با استفاده از ياتاقان‌هاي پهن‌تر

· افزايش سطح درگيري چرخ‌دنده‌ها با يك ديگر

· كاهش تصحيح زاويه هليكس چرخ‌دنده‌ها

            با كمك سازندگان خودرو در جهت بهينه‌سازي و كاهش كلي صداي ناخواسته در خودرو، خصوصاً مقوله‌ واسطه‌ها (Interfaces) بين سيستم انتقال قدرت و اطاق خودرو، قدمهاي مؤثري در راستاي كاهش صداي ناخواسته برداشته شد.

و- توليد

            يكي از راه‌هاي كاهش مصرف انرژي گيربكس، جمع وظايف مختلف چند قطعه در يك قطعه است. نتيجه اينكه با اين تدبير مي‌توان تعداد كل قطعات را كاهش داد. شكل 5- پيشرفت حاصل شده با طراحي‌هاي مختلف و پي در پي نشان مي‌دهد. پارامتر مهم ديگر، زمان كل توليد گيربكس است. گيربكس‌هاي SHP19 نياز به 10 درصد زمان كمتر توليد در مقايسه با گيربكس SHP18 سابق دارد. كاهش وزن صرفه‌جويي در منابع مواد و نياز به انرژي را فراهم مي‌نمايد. استفاده از تكنولوژي‌هاي نو مثل منگنه كاري قطعات فولادي زمان‌هاي فرايند توليد را نيز كاهش مي‌دهد. مخصوصاً براي حجم توليد انبوه. روش‌هاي روكش كاري سخت (Hard Coating) سطوح آلومينيومي نياز به انرژي زيادي دارند و از مواد گران قيمتي كه مستعد اتلاف انرژي هستند، استفاده مي‌كنند. اين بخش از فرايند توليد با استفاده از مواد آلومينيومي مخصوص با همان دوام جايگزين شده‌اند. مونتاژ ساده و قابليت دمونتاژ در توليد، دوره‌هاي زمان سرويس پس از فروش و تلفات مواد را كاهش مي‌دهد.

ه- بازيافت

            مهمترين فاكتور در گيربكس در جهت آلودگي محيط‌زيست قطعاً روغن داخل گيربكس مي‌باشد. امروزه روغن‌هايي به بازار ارائه مي‌شوند كه براي تمام عمر خودرو كفايت مي‌كنند. استفاده از اين روغن يك قدم مؤثر در راستاي حفظ محيط‌زيست خواهد بود. همچنين با كاهش حجم روغن لازم به ميزان يك ليتر قدم مؤثر ديگري در اين جهت برداشته مي شود. مواد ديگري كه در گيربكس‌ها بكار مي‌رود، تقريباً همه آنها قابل بازيافت هستند و خطري براي محيط زيست ندارند (شكل 6).

1-3- سيستم انتقال قدرت دستي اتوماتيك شده (AMT)

            اغلب مردم در مورد افزايش ترافيك، مقررات فزاينده و هزينه‌هاي فوق‌العاده بنزين شكوه و شكايت مي‌كنند. عوامل ذكر شده، لزوم افزايش اتوماتيك‌سازي زنجيره‌ محرك خودرو را خاطر نشان مي‌سازند. راه‌ كارهاي قابل قبول در اين خصوص به چگونگي در نظر گرفتن موضوعاتي همانند صرفه‌جويي و رضايت بخشي سيستم‌هاي جديد در اين فرايند بستگي دارند. اتوماتيك سازي گيربكس‌هاي دستي از يك طرف موجب رضايت و خرسندي مشتري شده و از طرف ديگر مصرف سوخت را كاهش مي‌دهد. با استفاده از مديريت الكترونيكي كلاچ (ECM) در گيربكسهاي دستي، راننده، زمان و چگونگي تعويض دنده را تشخيص مي‌دهد. در اينجا رفتار خيلي شبيه به يك گيربكس دستي متعارف است. شركت LUK يكي از شركت‌هايي است كه در مقوله كلاچ اتوماتيك براي كليه كلاس‌هاي وسايل نقليه با ظرفيتهاي گشتاور متفاوت تسلط پيدا كرده است. ECM مي‌تواند در هر كلاس از گشتاور، براي رانندگاني كه دوست دارند دنده‌ها را بدون استفاده از پدال كلاچ  جابجا كنند، ارائه مي شود.

در سيستم AMT شركت LUK علاوه‌بر استفاده از فعال‌كننده الكتريكي براي كلاچ از دو فعال‌كننده الكتريكي ديگر به منظور تعويض دنده استفاده نموده است. اين تحريك‌كننده‌ها مستقيماً برروي گيربكس مونتاژ شده‌اند. در اين سيستم از اهرم‌هاي تعويض دنده نيز اثري نمي‌باشد. اين تحريك‌كننده‌ها در حقيقت جايگزين اهرم‌هاي تعويض دنده نيز شده‌اند. در اين نوع از گيربكس، دنده‌ها بطور اتوماتيك تعويض مي‌شوند. در مقايسه با گيربكس اتوماتيك (AT) پله‌اي، ASG بايد در زمان جابجايي نيروي كشش را قطع كند، اين قطع نيروي كشش در خودروهايي با گشتاور كم (خودروهاي سواري كلاس كوچك و متوسط) چندان اهميت ندارد، اما در خودروهاي با گشتاور بالا (مثل كاميون‌ها) با توجه به كاربرد آنها چندان مطلوب نمي‌باشد. بنابراين مي‌توان پيش‌بيني كرد كه ASG اساساً در خودروهاي كوچك و متوسط مورد پذيرش قرار گيرد.

تحقیق درباره نقش نانوفناوري در حذف مواد سمي از آب و پساب

يكي از معضلات زيست محيطي صنايع، فاضلاب صنعتي است. فلزات سنگين با توجه به توسعه شهرنشيني و صنايع كه منجر به افزايش ميزان فاضلاب و پساب شده است، عمدتاً از طريق دفع نادرست و غيربهداشتي فاضلاب شهري و پساب صنعتي وارد محيط زيست مي شود.

مرگ و ميرهاي آبزيان در اثر تخليه پسابهاي محتوي فلزات سنگين در دنيا و ايران بي سابقه نيست. مزارع كشاورزي اطراف تهران كه با فاضلاب آبياري مي شود از اين آلودگي ها تأثير گرفته است. فلزات سنگين شامل سرب، جيوه، روي، نيكل، كرم، كادميوم و غيره است كه همگي آنها از جمله مواد سمي به شمار مي آيند.

وجود فلزات سنگين و غلظت بيش از حد استاندارد در آب شرب باعث عوارض مختلف نظير مسموميت، حساسيت شديد، ضايعات كروموزومي، عقب افتادگي ذهني، فراموشي، سنگ كليه، نرمي استخوان و انواع سرطان

مي شود. آرسنيك از آلاينده هاي بسيار سمي رايجي است كه هم به طور طبيعي و هم به شكل پسابهاي انساني باعث آلودگي آب مي شود. در ايالات متحده ميزان استاندارد آرسنيك در آب آشاميدني به ppb 10 (يك در ميليارد) كاهش داده شده و اين رقمي است كه در اغلب سازمان هاي تصفيه آب، رسيدن به آن بسيار دشوار است. بين10 تا20 درصد جمعيت بسياري از كشورهاي در حال توسعه مانند بنگلادش مسموميت با آرسنيك را تجربه كرده اند كه اين امر يك فاجعه بهداشتي تلقي مي شود. به اين ترتيب نياز شديدي به فناوري هاي نوين كه بتواند آلاينده هاي فلزي سنگين را از آب آشاميدني و پساب حذف كند، احساس مي شود.

در اين خصوص، يكي از راهكارهاي پژوهشي محققان، اين بوده كه مواد جديد (INM) را به منظور توليد ذرات كامپوزيت فوق مغناطيسي (SPMC) نانو ذرات اكسيد آهن در يك محيط شيشه اي قرار داده اند. با استفاده از خاصيت مغناطيسي اين ذرات ميكروني و نانو متري، به راحتي مي توان فلزات سنگين را جذب كرد. اين ذرات كه داراي خاصيت فوق مغناطيسي هستند به درون آب فرستاده مي شوند و فلزات سنگيني را كه در آنجا وجود دارند جذب مي كنند. سپس اين آب از يك ميدان مغناطيسي عبور داده مي شود و ذرات فوق مغناطيسي حاوي فلزات سنگين از جريان خارج مي شوند. يكي از مزاياي اين روش آن است كه برخلاف روشهاي قبلي مانند فرآيندهاي ته نشيني يا شيميايي در پايان عمل تصفيه، مي توان به خلوص بالايي رسيد. اين موضوع به خصوص زماني مهم است كه فلزات مورد نظر خيلي سمي باشند.

نانو بلورهاي مغناطيسي به عنوان هسته اصلي سيستمهاي تصفيه جديد استفاده مي شود. سطوح معدني آهني نه تنها تمايل شديدي به جذب فلزات سنگيني مانند آرسنيك دارد، بلكه با انتخاب اندازه مناسب مي توان به راحتي اين ذرات مغناطيسي را به واسطه جداسازي مغناطيسي از آب جدا كرد. محققان راهبردي را براي توليد ذرات مغناطيسي تك پراكنشي به قطر20-15 نانومتر- مناسب ترين اندازه براي جداسازي مغناطيسي- توسعه داده اند. هنگام توليد اين مواد در حلالهاي آلي، استفاده از روشهاي شيميايي كنترل سطح ضروري است. دانشمندان براي اولين بار توانستند از تقسيم اكسايشي گروههاي پوششي آب گريز روي اين نانو ذرات استفاده كنند و تنها طي اين مرحله به موادي قابل حل در آب با بازدهي بالا دست يابند. در نظر گرفتن تمام اين نتايج، نشان مي دهد كه نانو ذرات مغناطيسي، جاذب هاي بسيار كارآمدي براي آرسنيك خصوصاً در PH پايين هستند و خاصيت جذبي غيرقابل برگشت آنها، مخزن مناسبي را براي جمع آوري آلاينده ها فراهم مي كند. در پايان نيز جداسازي مغناطيسي مورد ارزيابي قرار گرفته است. دانشمندان با استفاده از فیلتراسيون مغناطيسي توانسته اند اين ذرات را برحسب اندازه آنها جدا كنند و بازدهي اين عمل و امكان دستكاري مغناطيسي آنها را افزايش دهند. شركت هاي آلماني سالانه حدود15 هزار تن از اين نوع فلزات را توليد مي كنند كه اين رقم در ايالات متحده بالاتر است. يكي از مهمترين اهداف طرفداران محيط زيست، حذف مواد سمي و خطرناك از چرخه طبيعت است كه با بهره گيري از دانش و فناوري نانو

مي توان باعث جدا سازي آنها از محيط طبيعي شد. با توجه به اينكه اغلب آلايندگي هاي ناشي از آرسنيك به كشورهاي جهان سوم اختصاص دارد، لذا بايد نانو تكنولوژي همزمان با پيشرفت ها در اين رشته و اعلام كشفيات جديد در سطح جامعه و افكار عمومي شناسانده شود.

تحقیق درباره  سوخت هیدروژنی

هیدروژن

هیدروژن یا آبزا، یک عنصر شیمیایی در جدول تناوبی است كه با حرف H و عدد اتمی ۱ نشان داده شده است. هیدروژن عنصری بی رنگ، بی بو، غیر فلز، یک ظرفیتی و گازی دو اتمی، با خاصیت شعله وری فوق العاده بالا است. هیدروژن سبک‌ترین و فراوانترین عنصر در جهان بوده و در آب و نیز در تمامی ترکیبات آلی و موجودات زنده یافت می‌شود. هیدرژن قابلیت واکنش شیمیایی با بیشتر عناصر را دارد. ستارگان در توالی اصلی خود به وفور از هیدروژن در حالت پلاسمایی تشکیل شده اند. این عنصر در تولید آمونیاک، به‌عنوان یک گاز بالا برنده، یک سوخت جایگزین و اخیرا به‌عنوان منبع انرژی مورد استفاده پیلهای سوختی قرار می‌گیرد.

در آزمایشگاه، از واکنش اسیدها بر فلزهایی مثل روی، بدست می‌آید. اما برای تولید در حجم زیاد از الکترولیز آب که معمول‌ترین روش است، استفاده می‌شود. اکنون دانشمندان سعی دارند تا روش‌های جدیدی را بوجود آوردند که از جلبک‌های سبز برای تولید هیدروژن استفاده نمایند.

ویژگی‌های درخور نگرش چیست

هیدروژن سبک‌ترین عنصر شیمیایی بوده با معمول‌ترین ایزوتوپ آن که شامل تنها یک پروتون و الکترون است. در شرایط فشار و دمای استاندارد هیدروژن یک گاز،2H، دو اتمی با نقطه جوش27/20°K و نقطه ذوب 02/14°K را می سازد. در صورتیکه این گاز تحت فشار فوق العاده بالایی، مانند شرایطی که در مرکز غولهای گازی وجود دارد، قرار گیرد مولکولها ماهیت خود را از دست داده و هیدروژن بصورت فلزی مایع در می‌آید. اما در فشارهای بسیار پایین مانند شرایطی که در فضا یافت می‌شود، به این علت که هیچ راهی برای ترکیب اتمهایش وجود ندارد، هیدروژن تمایل دارد تا بصورت اتم‌های مجزا در آمده؛ابرهای 2H (هیدروژنی) تشکیل می‌شود که به شکل گیری ستارگان نیز مرتبط است.

این عنصر نقش بسیار حیاتی در تأمین انرژی جهان از طریق واکنش پروتون-پروتون و چرخه کربن-نیتروژن به عهده دارد(اینها فرآیندهای هم جوشی هسته‌ای هستند که با ترکیب دو اتم هیدروژن به یک اتم هلیم، مقدار بسیار عظیمی از انرژی آزاد می‌کنند.)

کاربردها

به مقدار بسیار زیادی هیدروژن در فرآیند هابر (Haber Process) صنعت نیاز است، مقدار قابل توجهی در  تولید آمونیاک، هیدروژنه کردن چربی‌ها و روغن‌ها، و تولید متانول. سایر مواردی که نیازمند هیدروژن است عبارت‌اند از:

آلکیل زدایی آبی (هیدرودیلکیلاسیون hydrodealkylation)، گوگردزدایی آبی (هیدرودیسولفوریزاسیون، hydrodesulfurization) و هیدروکرکینک (hydrocracking)

تولید اسید هیدروکلریک،جوشکاری،سوخت‌های موشک و احیاء سنگ معدن فلزی؛

هیدروژن مایع در تحقیقات سرما‌شناسی مانند مطالعات ابررسانایی بکار می‌رود؛

تریتیوم که در رآکتورهای اتمی تولید می‌شود در ساخت بمبهای هیدروژنی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

هیدروژن چهارده و نیم بار از هوا سبکتر است و سابقا به‌عنوان عامل بالا برنده در بالون‌ها و کشتی‌های هوایی مورد استفاده قرار می‌گرفت تا وقتیکه فاجعه هیندنبرگ ثابت کرد که استفاده از این گاز برای این منظور بسیار خطرناک است.

دوتریوم به‌عنوان یک کند کننده جهت کاهش حرکت نوترونها در فعالیت‌های هسته‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرد، و ترکیبات دوتریوم در شیمی و زیست‌شناسی در مطالعات تأثیرات ایزوتوپ، مورد استفاده واقع می‌شوند.

تریتیوم که یک ایزوتوپ طبقه بندی شده در علوم زیست‌شناسی است که به‌عنوان یک منبع تشعشع در رنگهای نورانی کاربرد دارد.

هیدروژن می تواند در موتورهای درون سوز سوخته شود و یا در پیلهای هیدروژنی انرژی بصورت برق تولید کند.تاکنون چند خودرو آزمایشی توسط شرکتهای مختلف اتومبیل سازی از جمله BMW(موتور گرمایی) و Mercedes Benz ،Toyota ،Opel و ... (پیل هیدروژنی) تولید شدند. پیل‌های سوختی هیدروژنی، به‌عنوان راه کاری برای تولید توان بالقوه ارزان و بدون آلودگی، مورد توجه قرار گرفته است.

تاریخچه

هیدروژن (در زبان فرانسه به معنی سازنده آب و واژه یونانی hudôr یعنی "آب" و gennen یعنی "تولید کننده") برای اولین بار در سال ۱۷۷۶ به‌وسیله هنری کاوندیش به‌عنوان یک ماده مستقل شناخته شده، آنتونی لاوازیه نام هیدروژن را برای این عنصر انتخاب کرد.

پیدایش

هیدروژن فراوان ترین عنصر در جهان است بطوریکه ۷۵٪ جرم مواد طبیعی از این عنصر ساخته شده و بیش از ۹۰٪ اتم‌های تشکیل دهنده آنها اتم‌های هیدروژن است.

این عنصر به مقدار زیاد و به فور در ستارگان و سیارات غولهای گازی یافت می‌شود. به نسبت فراوانی زیاد آن در جاهای دیگر، هیدروژن در اتمسفر زمین بسیار رقیق است(۱ ppm برحسب حجم). متعارف‌ترین منبع برای این عنصر در زمین آب است که از دو قسمت هیدروژن و یک قسمت اکسیژن (H2O) ساخته شده است.

منابع دیگر عبارتند از بیشترین اشکال مواد آلی که در اندام تمام موجودات زنده شناخته شده وجود دارند، زغال،سوخت فسیلی و گاز طبیعی. متان (CH4)، که یکی از محصولات فرعی فساد ترکیبات آلی است که اهمیت منابع آن رو به افزایش است.

هیدروژن از چندین راه مختلف بدست می‌آید:

 عبور بخار از روی کربن داغ، تجزیه هیدروکربن به‌وسیله حرارت، واکنش هیدروکسید سدیم یا پتاسیم بر آلومینیوم، الکترولیز آب یا از جابجایی آن در اسیدها توسط فلزات خاص.

هیدروژن تجاری در حجم های زیاد معمولاً به‌وسیله تجزیه گاز طبیعی تولید می‌شود.

ترکیبات

هیدروژن سبک ترین گاز ها با اکثر عناصر ترکیب شده و ترکیبات مختلف را بوجود می‌آورد. هیدروژن دارای عدد اکترونگاتیویته ۲.۲ است پس هیدروژن هنگامی ترکیبات را می‌سازد که عناصر غیر فلزی تر و عناصر فلزی تری وجود داشته باشند. در این حالت(غیر فلزی) تشکیل دهنده‌ها, هیدریدها نامیده می‌شوند، که هیدروژن یا بصورت یونهای -H یا بصورت حل شده در عنصر دیگر وجود خواهد داشت (مانند هیدرید پالادیوم). در حالت دوم (ترکیب با فلز) هیدروژن تمایل برای تشکیل پیوند کووالانسی دارد، چون یونهای + Hبصورت یک اتم عریان فاقد الکترون در می‌آیند بنابراین تمایل شدیدی به جذب الکترونها به سمت خود دارند. هر دوی اینها تولید اسید می‌کنند. لذا حتی در یک محلول اسیدی می‌توان یونهایی مثل+ O۳H را دید که گویی پروتونها محکم به چیزی چسبیده اند.

هیدروژن با اکسیژن ترکیب شده و تولید آب می‌کند، که در این واکنش مقدار زیادی انرژی را بصورتی آزاد می‌کند که، باعث انفجار در هوا می‌گردد. به تولید اکسید دوتریوم یا O۲D، که معمولاً آب سنگین گفته می‌شود می انجامد. همچنین هیدروژن با کربن یک سری ترکیبات گسترده‌ای را بوجود می‌آورد. بخاطر ارتباط این ترکیبات با چیزهای زنده، این ترکیبات را ترکیبات آلی می‌نامند، و به مطالعه خصوصیات این ترکیبات شیمی آلی گفته می‌شود.

حالتها

در شرایط عادی گاز هیدروژن ترکیبی از دو نوع متمایز مولکول است که با هم از نظر جهت چرخش الکترون‌ها و هسته تفاوت دارند. این دو شکل به نام ارتو- و پارا- هیدروژن معروفند. (این مورد با ایزوتوپ‌ها فرق می‌کند به پاراگراف بعد توجه کنید.) در شرایط استاندارد هیدروژن معمولی ترکیبی از ۲۵٪ شکل پاراو ۷۵٪ شکل ارتو است. شکل ارتو را نمی‌توان بصورت حالت خالص آن تهیه کرد. این دو مدل هیدروژن از نظر انرژی با هم متفاوتند که این مسئله موجب می‌گردد، تا خصوصیات فیزیکی آنها کمی متفاوت باشد. مثلاً نقطه ذوب و جوش پاراهیدروژن تقریباً 0.1K° پایین تر از ارتوهیدروژن است.

ایزوتوپ ها هیدروژن

پروتیوم , معمولی ترین ایزوتوپ  هیدروژن فاقد نوترون است گرچه دو ایزوتوپ دیگر به نام دوتریوم دارای یک نوترون و تریتیوم رادیو اکتیویته دارای دو نوترون، وجود دارند. دو ایزوتوپ پایدار هیدروژن پروتیوم(1H-) و دیتریوم(2H-,D ) هستند. دیتریوم شامل۰.۰۱۸۴- ۰.۰۰۸۲ ٪ درصد کل هیدروژن است (IUPAC)؛ نسبتهای دیتریوم به پروتیوم با توجه به استاندارد مرجع آب VSMOW اعلام می‌گردد. تریتیوم(T یا 3H-)، یک ایزوتوپ پرتوزا (رادیواکتیو) دارای یک پرتون و دو نوترون است. هیدروژن تنها عنصری است که ایزوتوپ‌های آن اسمهای مختلفی دارند. به نظر منطقي مي رسد.

هشدارها

هیدروژن گازی است با قدرت افروزش بسیار زیاد. این گاز همچنین به شدت با کلر و فلوئور واکنش نشان می‌هد. O۲ D، یا آب سنگین برای بسیاری از گونه‌ها سمی است. اما مقدار قابل توجهی از آن برای کشتن انسان لازم است.

سوخت هیدروژنی    چیست                                    

در ساليان اخير توجه به كار بر روي هيدروژن به عنوان جايگزين سوختهاي معمول افزايش يافته است.

موانع علمي اين امر كه به موانع اقتصادي آن دامن زده است موجب شده كه كمتر از آن به عنوان سوخت ياد شود ولي تحقيقات علمي همچنان ادامه دارد در مقايسه با سوختهاي رايج ,هيدروژن حجم بالاتري را به دليل گاز بودن اشغال مي كند يكي از راههاي از بين بردن اين مشكل بكار بردن اتانول به عنوان حامل هيدرژن است .هيدروژن همراه با اتمهاي كربن اتانول حمل ميشود و سپس از آن آزاد شده و در اختيار سلول سوختي قرار ميگيرد .(اين مواد در ماشين هاي اتانول سوز نيز ميسر است . )

هيدروژن ,منبع نويد بخشي براي تامين انرژي در سوختهاي آينده بشمار مي آيد ,زيرا ميتوان آن را در پيلهاي سوختي به كار گرفت .از لحاظ نظري ,پيلهاي سوختي بازده تبديل انرژي بالاتري نسبت به تجهيزات احتراقي كنوني دارند.حتي اگر هيدروژن را به عنوان سوختي احتراقي به كار گيريم, هيچ دي اكسيد كربن خروجي مشاهده نخواهيم كرد.به هر حال هيدروژن مي بايد از ديگر منابع انرژي توليد و جدا وبه گونه اي ايمن استفاده شود.                                                                 

آزمایشات انجام گرفته در ایستگاه فضایی بین المللی می تواند حركت به سوی اقتصاد مبتنی بر هیدروژن را تسریع كند. تصور كنید برای سوخت گیری خودروتان به سمت جایگاه سوخت رسانی حركت می كنید، دهانه لوله سوخت رسانی را وارد مخزن سوخت خودرو می كنید، اما سوختی كه مصرف می كنید، از نوع سوخت های متداول نیست بلكه هیدروژن است. هیدروژن گازی بی رنگ و بی بو است كه از سوختن آن فقط بخار آب حاصل می شود كه سریع و بدون هیچ خطری توسط محیط اطراف جذب می شود. یك كیلوگرم از هیدروژن تقریباً سه برابر همین میزان بنزین انرژی آزاد می كند. و این در حالی است كه هیدروژن فراوان ترین عنصر طبیعت محسوب می شود! پس جای تعجب نیست كه چرا دانشمندان در تلاش اند تا راهی بیابند كه بتوان از هیدروژن به عنوان سوخت در خودروها استفاده كنند. ال ساكو مدیر مركز تولید مواد پیشرفته تحت جاذبه ضعیف (CAMMP) در دانشگاه نورسسترون بوستون كه زیر نظر ناسا مشغول فعالیت است در این زمینه می گوید: «ده ها شركت از جمله بزرگ ترین شركت های سازنده خودرو، موتورهایی را طراحی كرده اند كه از هیدروژن به عنوان سوخت استفاده می كند. این موتورها بسیار شبیه به موتورهای احتراق داخلی هستند كه ما امروزه به طور گسترده ای از آنها استفاده می كنیم. سلول های سوختی ( یكی دیگر از منابع ممكن برای تولید نیرو در خودروها ) نیز از هیدروژن استفاده می كنند. برای آنكه استفاده از این فناوری ها در زندگی روزمره ممكن شود، لازم است دانشمندان راهی برای ذخیره سازی و انتقال ایمن هیدروژن بیابند كه از لحاظ هزینه به صرفه بوده و با هزینه های استفاده از بنزین قابل مقایسه باشد.» اما انجام این كار چندان هم آسان نیست. گاز هیدروژن سبك و فرار است. مولكول های كوچك H2 از طریق روزنه ها و شكاف ها و همچنین از طریق بست ها و شیرها بسیار سریع نشت می كنند و هنگامی كه از این طریق خارج شدند خیلی زود تبخیر می شوند. هیدروژن چهار برابر سریع تر از متان و ده برابر سریع تر از بخارهای بنزین نفوذ می كند. این مسئله در مورد حفظ ایمنی دستگاه از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است چرا كه قطرات هیدروژن بسیار سریع تبخیر شده و در محیط پراكنده می شوند و می توانند ایمنی سیستم را به خطر اندازند. این مسئله می تواند برای هر كسی كه می خواهد گاز هیدروژن را ذخیره كند، دردسرساز شود. هر چند كه هیدروژن مایع بسیار متراكم است و ذخیره سازی آن آسان به نظر می رسد، اما در عین حال ذخیره كردن آن می تواند مشكلاتی را نیز به همراه داشته باشد.

سامانه ‌هايي كه براي ذخيره هيدروژن توسعه يافته‌اند، عبارتند از:                                       

هيدروژن فشرده، هيدروژن مايع و پيوند شيميايي ميان هيدروژن و يك ماده ذخيره (براي مثال، هيدريد فلزات).                                           

با اين كه تاكنون هيچ سامانه حمل و نقل و توزيع مناسبي براي هيدروژن وجود نداشته، اما توانايي توليد اين سوخت از مجموعه متنوعي از منابع و خصوصيت پاك سوز بودن آن، هيدروژن را به سوخت جانشين مناسبي تبديل كرده است.                                                

هيدروژن يکي از ساده‌ترين و سبك‌ترين سوخت هاي گازي است که در فشار اتمسفري و دماي جوي حالت گاز دارد. سوخت هيدروژن همان گاز خالص هيدروژن نيست، بلكه مقدار كمي اكسيژن و ديگر مواد را نيز با خود دارد. منابع توليد سوخت هيدروژن شامل گاز طبيعي ، زغال سنگ ، بنزين و الكل متيليك هستند. فرآيند فتوسنتز در باكتري ها يا جلبك ها و يا شكافتن آب به دو عنصر هيدروژن و اكسيژن به كمك جريان الكتريسيته يا نور مستقيم خورشيد از آب، روش هاي ديگري براي توليد هيدروژن هستند.                                              

در صنعت و آزمايشگاه هاي شيمي، توليد هيدروژن به طور معمول با استفاده از دو روش شدني است: 1- الكتروليز

 2- توليد گاز مصنوعي از بازسازي بخار يا اكسيداسيون ناقص.

 در روش الكتروليز با استفاده از انرژي الكتريكي، مولكول‌هاي آب به هيدروژن و اكسيژن تجزيه مي‌شوند. انرژي الكتريكي را مي‌توان از هر منبع توليد الكتريسيته كه شامل سوخت هاي تجديد پذير نيز مي‌شوند، به دست آورد. وزارت نيروي آمريكا به اين نتيجه رسيده است كه استفاده از روش الكتروليز براي توليد مقادير زياد هيدروژن در آينده مناسب نخواهد بود.                           

روش ديگر براي توليد گاز مصنوعي، بازسازي بخار گاز طبيعي است. در اين روش، مي‌توان از هيدروكربن‌هاي ديگر نيز به عنوان ذخاير تامين مواد استفاده كرد. براي نمونه، مي‌توان زغال سنگ و ديگر مواد آلي (بيوماس) را به حالت گازي درآورد و آن را در فرآيند بازسازي بخار براي توليد هيدروژن به كار برد. از طرفي چون هيدروکربن هاي فسيلي محدود و رو به اتمام هستند، پس بهتر است ديد خود را به سمت استفاده از منابع تجديد شونده معطوف کنيم.

گاز هيدروژن مي تواند هم از منابع اوليه تجديد پذير و هم از منابع تجديد ناپذير توليد شود. امروزه توليد گاز هيدروژن از منابع تجديد پذير به سرعت مراحل توسعه و رشد خود را مي پيمايد. اين در حالي است که توليد گاز هيدروژن از منابع تجديد ناپذير به ويژه منابع فسيلي به علت محدود بودن اين منابع روز به روز کاهش مي يابد.

پردازنده های سوخت چگونه کار می کنند؟

این سلولها از هیدروژن و اکسیژن الکتریسیته تولید و تنها بخار آب ساتع می کنند. مشکل اصلی سلولهای سوختی هیدروژنی ، ذخیره و توزیع هیدروژن است.

هیدروژن، گازی با دانسیته انرژی زیاد نیست؛ یعنی در مقایسه با یک سوخت مایع مثل بنزین یا متانول انرژی کمی در واحد حجم دارد. لذا قرار دادن مقدار کافی هیدروژن در سلول سوختی یک ماشین هیدروژنی به منظور طی مسافتی معقول و منطقی دشوار به نظر می رسد. هیدروژن مایع، دانسیته انرژی خوبی دارد ، اما باید در دمای بسیار پایین و فشار زیاد نگهداری و ذخیره شود که نگهداری و حمل آن را مشکل می سازد.

سوختهای رایج و معمولی مثل گاز طبیعی ، پروپان ، بنزین وسوختهای  غیر رایج مانند متانول و اتانول ، همه در ساختار مولکولیشان هیدروژن دارند. اگر یک فناوری وجود داشت که هیدروژن را از این سوختها جدا و از آن برای سوخت رسانی به سلول سوختی استفاده می کرد می توان گفت مشکل ذخیره و توزیع هیدروژن به کلی برطرف می شد.این فنا وری در حال توسعه پردازنده سوخت یا مبدل (Reformer ) نام دارد. در این قسمت می آموزیم که مبدل گازی (Steam Reformer ) چگونه کار می کند.

هدف پردازنده های سوخت

وظیفه پردازنده های سوخت، تأمین هیدروژن خالص وابسته برای سلول سوختی ، با استفاده از یک سوخت است که آماده و دردسترس بوده و براحتی قابل حمل است. پردازنده های سوخت باید قادر باشند که این عمل را به روش بهینه و کارآمد با کمترین آلودگی انجام دهند؛ در غیر این صورت آنها مزایای استفاده از سلول سوختی را از بین می برند.

برای اتومبیلها، مسأله اصلی ذخیره انرژی است. برای اجتناب از مخزنهای سنگین و فشرده ، یک سوخت مایع به گاز ارجحیت دارد. شرکتهای مختلف روی پردازنده هایی برای سوختهای مایع مانند بنزین و متانول کار می کنند. بهترین سوختی که در کوتاه مدت توصیه می شود متانول است. در حال حاضر این سوخت بسیار شبیه بنزین، ذخیره و توزیع می شود.

برای خانه ها و ایستگاههای تولید برق، سوختهایی چون گاز طبیعی و پروپان مناسب ترند. بسیاری از خانه ها و ایستگاههای تولید برق قبلاً به منابع گاز طبیعی، لوله کشی و متصل شده اند. بعضی خانه ها نیز که لوله کشی نشده اند ، مخزن پروپان دارند.

بنابراین معقول به نظر می رسد که این سوختها را به هیدروژن تبدیل کرده تا در سلولهای سوختی ساکن استفاده شوند.

متانول و گاز طبیعی هردو می توانند در یک مبدل گازی (steam reformer) به هیدروژن تبدیل شوند. فناوری در حال توسعه، پردازنده سوخت یا مبدل (reformer) نام دارد. در این قسمت می آموزیم که مبدل گازی (steam reformer) چگونه کار می کند.

مبدل گازی (steam reformer)

 دو نوع مبدل گازی وجود دارد؛ یکی متانول را  و دیگری گاز طبیعی را بازسازی می کند.

بازسازی متانول

فرمول مولکولی متانول CH3OH است. هدف مبدل این است که حداکثر هیدروژن (H) ممکن را از این مولکول جدا کند طوری که میزان نشر آلاینده هایی چون کربن مونواکسید را به حداقل برساند.این فرآیند با تبخیر متانول مایع و آب آغاز می گردد. گرمایی که در فرآیند بازسازی تولید شده بود، برای این منظور (تبخیر) استفاده می شود. ترکیب بخار آب و متانول (متانول گازی) از یک اتاقک داغ حاوی کاتالیزگر عبور داده می شود.

هنگامی که مولکول های متانول به کاتالیزگر برخورد می کنند به مونواکسید کربن (CO) و گاز هیدروژن (H2) تجزیه می شوند:

CH3OH => CO + 2H2

بخار آب نیز به گاز هیدروژن و اکیسژن تجزیه می شود. این اکسیژن با CO ترکیب می شود تا CO2 بسازد. با این روش، مقدار بسیار کمی CO آزاد می شود چرا که بیشتر آن به CO2  تبدیل شده است:

H2O + CO => CO2 + H2

 بازسازی گاز طبیعی

گاز طبیعی که بیشترین ماده ترکیبی آن متان(CH4) است ، با عملکردی مشابه پردازش می گردد. متان موجود در گاز طبیعی با بخار آب واکنش داده و گازهای مونواکسید کربن وهیدروژن، آزاد می کند:

CH4 + H2O => CO + 3H2

 همانند عملی که در بازسازی متانول انجام شد، بخار آب به گاز هیدروژن و اکسیژن تجزیه می شود. اکسیژن با CO ترکیب شده و CO2 حاصل می گردد:

 H2O + CO => CO2 + H2

 هیچ کدام از این ترکیبها ایده آل نیستند؛ مقداری از متانول یا گاز طبیعی و مونواکسید کربن بدون اینکه واکنش دهند باقی می مانند. این مواد در مجاورت یک کاتالیزگر با مقدار کمی هوا(برای تأمین اکسیژن) سوزانده می شوند. این عمل، بسیاری از ملکولهای CO باقی مانده را به CO2 تبدیل می کند.

بسیاری روشهای دیگر ممکن است استفاده شود تا آلاینده های دیگری همچون گوگرد که ممکن است در گاز اگزوز باشند را پاک کنند.

به دو دلیل حذف کردن مونواکسید کربن از گاز اگزوز اهمیت دارد: اول اینکه اگر CO از سلول سوختی عبور کند ، کیفیت عملکرد و طول عمر سلول سوختی کاهش می یابد . دوم اینکه این گاز یک آلاینده کنترل شده است که بسیاری از ماشینها مجازند تنها مقدار بسیار کمی از آن را تولید کنند.

پردازنده سوخت و سلول سوختی

برای تولید برق، سیستم های مختلفی باید با هم کار کنند تا جریان الکتریکی خروجی را تأمین نمایند. یک سیستم معمولی از یک مصرف کننده الکتریکی (مثل اتاق خودرو یا موتور الکتریکی) یک سلول سوختی و یک پردازنده سوخت تشکیل شده است.

خودرویی که با سلول سوختی کار می کند را بررسی می کنیم. وقتی که شما پدال گاز(هیدروژن) را فشار می دهید، فعل و انفعالاتی به طور همزمان رخ می دهند.

● کنترل کننده موتور الکتریکی شروع به برقراری جریان در موتور الکتریکی کرده  و موتور الکتریکی نیز گشتاور بیشتری ایجاد می کند.

● در سلول سوختی، هیدروژن بیشتری واکنش می دهد، الکترونهای بیشتری تولید شده، در موتور و کنترل کننده الکتریکی جریان می یابند و نیاز بیشتر به انرژی را برطرف می کنند.

● پردازنده سوخت، متانول بیشتری را درون سیستم - که هیدروژن تولید می کند- پمپ می کند. پمپ دیگری  جریان هیدروژنی را که به سلول سوختی می رود افزایش می دهد.

 فعل و انفعالات متوالی مشابه ای نیز هنگامی که دراتاق، مصرف انرژی بالا می رود رخ می دهد. مثلاً وقتی سیستم تهویه روشن می شود برق خروجی سلول سوختی باید سریعاً افزایش یابد وگرنه چراغها کم نور می شوند تا اینکه سلول سوختی نیاز انرژی را تأمین کرده و افت ولتاژ را جبران نماید.

جنبه های منفی پردازنده های سوخت

پردازنده های سوخت زیانهایی نیز دارند. زیانهایی همچون آلودگی و تأثیر روی بازده کلی.

 آلودگی

اگرچه پردازنده های سوختی می توانند گاز هیدروژن را برای سلول سوختی با آلودگی بسیار کمتر از یک موتور درون سوز تأمین نمایند، مقدار قابل توجهی دی اکسید کربن (CO2) تولید می کنند. اگرچه این گاز یک آلاینده کنترل شده نیست، گمان می رود که در گرم شدن زمین (global warming) نقش داشته باشد.

اگر در یک سلول سوختی هیدروژن خالص استفاده شود ، تنها محصول فرعی آن ، آب (بخار آب) است. CO2  یا هیچ گاز دیگری تولید نمی شود. اما چون خودرو هایی با پردازنده های سوخت از سلول سوختی انرژی می گیرند، مقدار کمی از آلاینده های کنترل شده (مثل مونواکسید کربن) را تولید می کنند، نمی توان نام وسایل نقلیه پاک و غیر آلاینده (ZEVs : zero emission vehicles) را با با توجه به قوانین آلودگی کالیفرنیا بر آنها نهاد. هم اکنون فناوری های اصلی که تحت عنوان ZEV ها شناخته می شوند ، خودرو های الکتریکی با باتری و خودرو های هیدروژنی هستند.

به جای تلاش در جهت بهبود پردازنده های سوخت برای حذف آلاینده های کنترل شده از آنها، برخی شرکتها روی شیوه های جدیدی برای ذخیره یا تولید هیدروژن در وسیله نقلیه کار می کنند. Ovonic روی مخزنی از جنس هیدرید فلزی کار می کند تا هیدروژن را مثل اسفنجی که آب را جذب می کند، جذب کند. با این وسیله نیازی به مخزنهای پرفشار نیست و می توان ظرفیت هیدروژن وسیله نقلیه را افزایش داد.

Powerball Technologies درنظر دارد از گلوله های پلاستیکی کوچکی که مملو ازسدیم هیدرید می باشند استفاده کند. این توپها وقتی باز شده و به داخل آب انداخته شوند هیدروژن تولید می کنند. محصول فرعی این واکنش سدیم هیدرواکسید مایع بوده که یک ماده شیمیایی صنعتی رایج است.

بازده

زیان دیگر پردازنده های سوخت این است که بازده کلی ماشینی که با سلول سوختی کار می کند را کاهش   می دهند. پردازنده سوختی ازگرما وفشار برای کمک به انجام واکنشهایی که هیدروژن آزاد می کنند استفاده می کند.

بسته به نوع سوختی که به کار می رود و بازده سلول سوختی و پردازنده سوخت، بهبود بازده روی خودرو های بنزینی معمولی به طور آشکار کم است.برای این مقایسه بازده های ماشین بنزینی و ماشین با سلول سوختی و ماشین برقی را تحقیق کنید.

تولید هیدروژن از گیاهان و باکتری ها                                         همچنین گاز هيدروژن در اثر واکنش هاي تخميري ميکروارگانيسم هاي زنده، به ويژه باکتري ها و مخمر ها روي بيوماس، توليد مي شود. بيوماس از منابع اوليه تجديد پذير است که از موادي مانند علوفه، ضايعات گياهان و فضولات حيوانات به دست مي آيد. در روند توليد گاز هيدروژن، باکتري هاي بي هوازي با استفاده از پديده تخمير، مواد آلي و آب را به گاز هيدروژن تبديل مي کنند. براي توليد هيدروژن به وسيله باکتري ها دو نوع تخمير وجود دارد: يک نوع تخمير نوري است که در آن به منبع نور نياز است و نوع ديگر، تخمير در تاريکي است که نيازي به نور ندارد. در اين واکنش ها منابع کربني زيادي استفاده مي شود که همگي از بيوماس تامين مي شوند.                      

در طبيعت ميکروارگانيسم هاي بي هوازي در غياب اکسيژن و با استفاده از پديده تخمير، گاز هيدروژن توليد مي کنند، ولي مقدار اين گاز از نظر کمي پايين است و از نظر اقتصادي براي مصارف صنعتي و خانگي و ... قابل توجيه نيست؛ از اين رو بايد با استفاده از روش هايي، بازده توليد گاز هيدروژن را افزايش داد. يکي از روش هايي که مي توان بازده توليد گاز هيدروژن را بالا برد، تغييرات ژنتيک در ژنوم اين باکتري ها با استفاده از روش هاي مهندسي ژنتيک و بيوتکنولوژي است. روش ديگر، استفاده از ترکيبي از باکتري هاي هوازي و بي هوازي در کنار هم است. در اين روش چون باکتري هاي بي هوازي در فرآيند تخمير توليد اسيد هاي آلي مي کنند، رفته رفته محيط واکنش اسيدي مي شود و PH پايين مي آيد؛ از اين رو توليد هيدروژن کاهش مي يابد. ولي هنگامي که باکتري هاي هوازي در محيط باشند، از اسيد هاي آلي استفاده و آنها از محيط خارج مي کنند؛ در نتيجه راندمان توليد گاز هيدروژن بالا مي رود.                                             

تحقيق و توسعه                                         

وزارت نيروي آمريكا براي توسعه استفاده از هيدروژن دو برنامه اصلي را دنبال مي‌كند که يکي برنامه هيدروژن وزارت نيرو و ديگري شبكه اطلاعاتي تكنولوژي‌هاي هيدروژن است. هيدروژن، سومين انرژي فراوان بر روي سطح زمين است. همان طور كه به صورت ابتدايي در آب و تركيبات آلي يافت مي شود. هيدروژن از هيدروكربن ها يا آب به دست مي آيد و هنگامي كه به عنوان سوخت مصرف مي شود، يا براي توليد الكتريسيته از آن استفاده مي شود و يا با تركيب مجدد با اكسيژن توليد آب مي كند. از اين رو و با توجه به قابليت بالاي توليد انرژي در اين سوخت اخيراً تلاش هاي زيادي براي جانشين کردن اين سوخت صورت مي گيرد.                                  

مسائل ايمني                                       

هيدروژن از ديدگاه ايمني نيز مطمئن و مطلوب است و براي حمل ونقل ، نگهداري و استفاده، خطرناك تر از سوخت هاي رايج ديگر نيست. به هر صورت مسائل ايمني همچنان به عنوان يكي از اساسي‌ترين مقوله ها در استفاده از انرژي هيدروژن باقي مي ماند.استانداردهاي متداول دنيا امنيت استفاده از آن را با سختگيري در طراحي‌ و انجام آزمايش هاي متعدد فراهم مي آورد. همچنين در حوزة نگهداري و حمل آن، استانداردهاي بسياري براي تمام تجهيزات مرتبط تدوين شده است.

اقتصاد هيدروژن                                                

براي هيدروژن به عنوان يك سوخت، سيستم توزيعي مناسبي وجود ندارد. با اين كه معمولاً انتقال از طريق خط لوله با صرفه‌ترين راه انتقال سوخت‌هاي گازي است، اما در حال حاضر سيستم خط لوله مناسبي موجود نيست. انتقال هيدروژن به طور خاص از طريق مخزن و تانكرهاي گاز صورت مي‌گيرد. استفاده از هيدروژن به عنوان سوخت به يك زير ساختار براي حمل ونقل و نگهداري و با توجه به مسائل ايمني و اقتصادي نياز دارد.                              

ديدگاه ايجاد يك زير ساختار كه هيدروژن را به عنوان منبع انرژي مورد استفاده قرار مي‌دهد، مفهوم اقتصادي بودن اين طرح را پديد آورده كه بهترين راه جهت ايجاد تقاضاي بيشتر براي توليد و مصرف اين انرژي است، زيرا منابع توليد هيدروژن بسيار ارزان و در دسترس هستند. هيدروژن قابليت بالايي براي توليد انرژي دارد و ميزان آلودگي ناشي از مصرف اين سوخت در محيط زيست بسيار کم است. اين سوخت به عنوان منبعي تجديدپذير، پاک و فراوان تر از سوخت فسيلي مي تواند کاربرد زيادي براي نيروگاه ها و بخش حمل و نقل داشته باشد.

متاسفانه برخي از تركيبات ساده هيدروژني كه در آنها هيدروژن با يك عنصر سبك همچون ليتيوم پيوند شيميايي دارد قادر به برطرف كردن نيازهاي خودرو در توليد انرژي نمي‌باشند. چراكه اين مواد عموما در دماي بسيار بالا هيدروژن را آزاد مي‌كنند و اين دما از نقطه نظر مهندسي و استفاده در خودرو عملي نيست. در نتيجه پژوهشگران به تركيبات چندگانه هيدروژني روي آورده‌اند كه مي‌توانند هيدروژن را با چگالي حجمي و وزني بالاتري در ساختارشان ذخيره كنند و هچنين در دماهاي بهتري نسبت به تركيبات ساده و دوگانه هيدروژني در يك واكنش شيميايي هيدروژن را آزاد مي‌كنند.

تحقیق درباره قویترین اسید دنیا

قويترين اسيد دنيا كه لااقل يك ميليون مرتبه قويتر از اسيد سولفوريك غليظ شده مي باشد دريكي از آزمايشگاهاي كاليفرنيا ساخته شد.شايد اين اسيد كمترين ميزان خورندگي را هم داشته باشد.

اين تركيب كربوران اسيد ناميده شده است توليد كنندگان آن مي گويند اين نخستين ابر اسيدي است كه مي توان آنرا در ظرف شيشه اي (لوله آزمايشگاهي ) نگهداري كرد . ابر اسيد قبلي اسيد فلوئور و سولفوريك به قدري قوي است كه مستقيماً (فوراً) مي تواند شيشه را خود حل كند , ولي به نظر مي رسد خاصيت اسيد جديد به پايداري شيميايي قابل توجهش برگردد.

كريستفر ريد از دانشگاه كاليفرنيا ، ديور سيد و همكارانش . اين اسيد مانند همه اسيدها با تركيبات ديگر واكنش نشان مي دهد و يك اتم هيدروژن با بار مثبت به آنها مي دهد اما بنيان باقي مانده آنقدر پايدار است كه آن از واكنش بيشتر خودداري مي كند .

اين دومين واكنشي است كه براي خورندگي ضروري است براي مثال اسيد هيدروفلوريك كه غالباً تركيب شده از دي اكسيد سيليكون مي خورد شيشه را زيرا يون فلوريد به اين سيليكون حمله مي كند همانطوريكه هيدروژن با اكسيژن واكنش مي دهد.

اين اسيد جديد با فرمول(H(CHB11GL11  تمايل بسيار زيادي براي دادن يون هيدروژن داردكه ميزان قدرت اسيدي آنها را تعريف ميكند(معين ميكند)و صد تريليون بار از آب استخر اسيدي تر است اما بنيان باقي مانده اسيد كه نتيجه از دست دادن يون هيدروژن است شامل يازده اتم بور و يك اتم كربن است كه در يك ساختار 20 وجهي قرار گرفته اند .

ريد مي گويد شايد پايدارترين گروه اتمهايي كه در شيمي وجود دارد باشد . هدف اصلي محققان اين است كه با استفاده از اسيد هاي كربوران اتم هاي گاز نجيب زنون را بسادگي اسيدي كنند كاري كه تا كنون انجام نشده است.

تحقیق درباره سیستم های سوخت رسانی الکترونیکی موتور دیزل

مقدمه

دست یافتن به عملکرد نرم موتورهای رفت و برگشتی با پاشش مستقیم سوخت،با دشواریهایی همراه است.برای برطرف کردن این مشکل،پاشش غیر مستقیم سوخت بطور گسترده استفاده شود.در موتورهای با پاشش غیرمستقیم سوخت در یک محفظه احتراق اولیه یا محفظه گردابی طراحی شده در سر سیلندر،که در امتداد محفظه احتراق اصلی است،پاشیده می شود.

موتورهای پاشش غیر مستقیم سوخت دارای بازده کمتری نسبت به موتورها با پاشش مستقیم سوخت می باشند،و از طرفی به مرحله پیش گرمایش بیشتری در استارت سرد موتور نیاز دارند.

اخیرا با استفاده از سیستمهای الکترونیکی کنترل موتور دیزل استفاده از موتورهای پاشش مستقیم افزایش یافته است.

انواع سيستم هاي سوخت رساني پیشرفته موتورهاي ديزل چیست:

1-سيستم سوخت رساني PT(كومينز)

2-سيستم انژكتوري يك واحدي

3-سيستم سوخت رساني Common Rail

4-پمپ انژکتور ردیفی با کنترل الکترونیکی( (PE

1-سيستم سوخت رساني PT (كومينز)

اساس كار سيستم سوخت رسانيPT بر پايه تغييرات فشار (PRESSURE)و زمان(TIME)استوار است.

مفهوم تغييرات فشار و زمان عبارتست از:

تغييرات فشار مربوط به سوخت تحويلي به انژكتورها

تغييرات زمان مربوط به زمان ورود سوخت به انژكتور

هر دو عامل فشار و زمان تعيين كننده مقدار سوخت ارسالي به موتور است.

مدار سیستم سوخت رسانی PT  

در این مدار،پمپ فشار ضعیف سوخت را از باک کشیده و پس از فیلتر کردن به انژکتورها می رساند،در انژکتور سوخت توسط پلانچر،نیروی اسبک،میل تاپیت و میل بادامک تحت فشار قرار گرفته و با فشار زیاد به سیلندر تزریق می شود.

اجزا سیستم سوخت رسانیPT :

• تانک سوخت

• پمپ دنده ای

• گاورنر

• دریچه گاز

• شیر قطع کن

• انژکتورها

گاورنر

قطعات دوار در گاونر که شامل دو وزنه دوار می باشد بروی یک شفت سوار شده است و بوسیله چرخ دنده های داخل مجموعه پمپ سوخت به گردش در می آید.نیروی گریز از مرکز باعث می شود وزنه ها حول پین های که وزنه ها را به حامل متصل ساخته چرخیده و از هم باز شود.حرکت به سمت خارج وزنه ها پلانجر را به سمت راست و در مقابل نیروی فنرهای گاورنر حرکت می دهند

گاورنر چیست

دریچه گاز(کنترل کننده گاز)

دریچه گاز راننده را قادر می سازد تا بطور دلخواه سرعت موتور را بین دور درجا و ماکزیمم دور،بسته به شرایط سرعت و بار تغییر دهد.

شیر قطع کن چیست:

• سوخت عبوری از دریچه گاز از طریق شیر قطع کن به مجرای سوخت تعبیه شده در سر سیلندر و انژکتورها جریان می یابد.شیر قطع کن برای قطع جریان سوخت به انژکتورها و خاموش کردن موتور به کار می رود.

• در صورت خرابی در سیستم برقی می توان سوپاپ شیر را با تغییر وضعیت پیچ تنظیم از نشیمنگاه بلند کرد

شیر قطع کن

انژکتور سیستم PT

سيستم انژكتوري يك واحدي چیست

اين سيستم در دو صورت مكانيكي و الكترونيكي وجود دارد.نوع مكانيكي آن در موتورهاي ديزل ديترويت كه در ديزل ژنراتورها لكوموتيوها راه آهن به كار رفته است.نوع الكترونيكي آن در خودروهاي ديزل سنگين Actorz به كار رفته است.

نوع الكترونيكي خود شامل دو نوع

1-UPS (Unit pump system)

2-UIS (Unit injector system )

سيستم انژكتوري يك واحدي شامل بخش هاي زير است:

بخش اول : تهيه و تحويل سوخت (بخش كم فشار )

بخش دوم : بخش فشار بالا

بخش سوم: کنترل الكترونيكي ديزل EDCبا سنسورها ،عملگرها

بخش چهارم : تجهيزات جانبي (مانند توربو شارژ و بازخوراني هواي خروجي موتور )

بسته به نوع كاربرد و مدل خودرو ممكن است بعضي از اجزا را نداشته باشد.

مراحل كنترل تهيه سوخت موتور درسيستم انژكتور يك واحدي

فصل اول :بخش تامين سوخت شامل قسمتهاي زير است

-مخزن سوخت يا باك

-فيلتر اوليه

-پمپ سوخت

-سوپاپ كنترل فشار

-خنک کن ECU

-خنك كن سوخت

مخزن سوخت (باك )

• مخزن سوخت : سوخت را ذخيره مي كند که آن بايد ضد خوردگي بوده و بايد در دو برابر فشاركاري و حداقل .3barبيش از فشار كاري آب بندي شود.

فيلتر سوخت ديزل:

• وظيفه آن كاهش ناخالصي سوخت از ذرات معلق مي باشد.

پاسخ : سيستم هاي سوخت رساني الكترونيكي موتور ديزل

قسمت دوم

پمپ سوخت:

وظيفه پمپ سوخت در بخش كم فشار آن است كه اجزاي بخش پر فشار را با سوخت به اندازه كافي تغذيه كند.

انواع پمپ سوخت:

1-پمپ سوخت برقي (سواري)

پمپ سوخت برقي فقط در سواري ها و كاميون هاي سبك به كار برده مي شود.

2-پمپ دنده اي

اين پمپ توسط موتور با نيروي مكانيكي كار مي كند و در موتورهاي ديزل با ريل مشترك كاربرد دارد.

3-پمپ پيستوني روتوري

اين پمپ در موتورهاي ديزل يك واحدي به كار مي رود.

پمپ روتوري

سوپاپ كنترل فشار

سوپاپ كنترل فشاريك سوپاپ سر ريز است كه در مجراي برگشت سيستم سوخت رساني انژكتوري قرار گرفته است.توسط اين سوپاپ ،سوخت در مدار كم فشار در حد مناسبي نگهداري مي شود.

خنك كن ECU

در خودروهاي تجارتي ECUروي موتور نصب مي شود و نياز به خنك كاري دارد براي خنك كاري ECUاز سوخت استفاده مي شود.سوخت خنك از مجراي تكيه گاه ECUعبور كرده و قطعات الكترونيكي ECUراخنك كاري مي كند.

سيستم خنك كننده سوخت

سوخت در اثر فشار زياد انژكتورها در سيستم انژكتور UISبه شدت گرم مي شود و سوخت برگشتي داغ براي سنسورهاي مدار سوخت رساني موجود در باك ودر مدار خطرناك است.بنابراين سوخت برگشتي از مدار انژكتورها به دستگاه خنك كن سوخت رفته و حرارت سوخت به مدار خنك كاري منتقل مي شود.

فصل دوم : فشار بالا

سيستم پمپ و انژكتور يكپارچه (UIS)

در اين سيستم پمپ و انژكتور به صورت يك واحد در داخل پوسته مشترك جاسازي مي شوند.

در اين طرح هر كدام از سيلندرهاي موتوريك واحد جداگانه قرار مي گيرد تحريك آنها نيز از طريق بادامك هاي ميل سوپاپ صورت مي گيرد.

طرز كار انژكتور در سيستم UIS:

كار انژكتور در چهار مرحله انجام مي شود :

1-مرحله مكش :

در اين مرحله بادامك به پلانجر نيرو وارد نمي كند و پلانجر با نيروي فنر تا نقطه مرگ بالا حركت مي كند. دراين حالت سوخت با فشار پمپ اوليه (دنده اي ،غلتكي يا پيستوني)از مدار ورودي به داخل انژكتور راه يافته وبه محفظه اتاق سوپاپ سولنوئيدي مي رسد.

مرحله مکش

2-كورس مقدماتي:

باچرخش بادامك پلانجر به طرف پايين حركت مي كند . سوپاپ سولنوئيدي باز ميشود و پلانجر پمپ مي تواند سوخت را با حركت خود به مجراي خروجي و جايي كه سوخت با فشار پمپ ضعيف وجود دارد هدايت كند.

3-كورس تحويل سوخت و تزريق همزمان انژكتور:

در زمان لازم ECUبه سوپاپ سولنوئيدي سيگنال مي فرستد،در نتيجه سوپاپ سولنوئيدي درسيت خود تكيه مي كند.با اين حركت ارتباط مدار فشار ضعيف و مدار فشار قوي قطع مي شود .اين لحظه دقيقا لحظه شروع تزريق مي باشد.

باحركت بيشتر پلانچر به سمت پايين ،سوخت زير پلانجرفشار قرار گرفته و به محفظه فشاري انژكتور هدايت مي شود.وقتي فشار سوخت به 300بار برسد سوزن انژكتور از سيت خود بلند مي شود و سوخت به صورت كاملا اتميزه و پودري شكل به داخل اتاق احتراق تزريق مي شود.

كورس تحويل سوخت

4-كورس نهايي:

پس از پايان تزريق برق سوپاپ سولنوئيدي قطع مي شود و سوپاپ آن مدار برگشت را باز مي كند و ارتباط بين مدار فشار قوي و فشار ضعيف برقرار مي شود.

انژكتور با روش پيش تزريق در يونيت انژكتور:

تزريق سوخت در دو مرحله مقدماتي و نهايي انجام مي شود،لذا توليد گازهاي سمي در آن بسيار كم است و موتور با نرمش و بدون صدا كار مي كند.

طرز كار اين سيستم در چهار مرحله زير تشريح مي شود :

موقعيت اوليه:

سوزن انژكتور و پلانجر در نشيمنگاه خود تكيه كرده اند و سوپاپ سولنوئيدي باز است ،زيرا هيچ گونه فشار در مدار وجود ندارد.

تزريق مقدماتي :

با بسته شدن سوپاپ سولنوئيدي ،فشار در مدار افزايش پيدا مي كند،وقتي فشار به حدي برسد كه سوزن انژكتور در آن حد باز شود،سوزن از نشيمنگاه خود برخواسته و تزريق مقدماتي شروع مي شود.

پايان تزريق مقدماتي :

سوپاپ سولنوئیدی بازمي شود و ارتباط بين محفظه فشار قوي و محفظه فشار ضعيف برقرار مي شود .اين عمل باعث بسته شدن سوزن انژكتور شده و عمل تزريق مقدماتي پايان مي پذيرد.در اين فرآيند حدود1.5ميلي ليتر مكعب سوخت از انژكتور تزريق مي شود.

شروع تزريق اصلي :

با حركت بيشتر پلانجر به سمت پايين ،فشار سوخت در محفظه فشار قوي افزايش يافته و سوزن انژكتور را عليرغم نيروهاي مقاوم از طرف بالا بلند كرده و سوخت در اتاقك احتراق تزريق مي شود.

سيستم انژكتورتك واحدي با فشار بالا(UPS)

اين پمپ ها نسل جديد از پمپ ها تكي هستند كه داراي فشار تزريق بالا تا bar2200 هستند و دليل آن كنترل ورود و خروج سوخت از طريق سوپاپ هاي الكترونيكي مي باشد.

پاسخ : سيستم هاي سوخت رساني الكترونيكي موتور ديزل

قسمت سوم

طرز كار سيستم يونيت پمپ :

در اين سيستم هر سيلندر يك پمپ مستقل دارد كه توسط ميل بادامك به كار مي افتد.سوخت با فشار زياد پس از كنترل درسوپاپ سولنوئيدي با فرمان ECUبه لوله فشار قوي رسيده و به انژكتور منتقل مي شود.

پلانجر نيروي خود را از بادامك ميل سوپاپ مي گيرد.

سوپاپ هاي پمپ توسط سولنوئيدتحريك مي شوند و سولنوئيد از طريق واحد كنترل موتور مديريت مي شود.

سیستم یونیت پمپ UPS  

لوله هاي فشار قوي :

لوله هاي فشار قوي به دليل بالا بودن فشار و كاهش افت فشار در آنها داراي طول كمي هستند.

همه واحدها داراي يك لوله كوتاه فشار قوي هستند كه با طول يكسان در تمام سيلندرها بوده و مقاومت كافي در مقابل سوخت با فشار بالا را دارد. اين لوله ها بدون درز و داراي قطر خارجي6وقطر داخلي 1.8ميلي متر هستند.

لوله فشار قوي

كنترل الكترونيكي ديزل EDC

واحد کنترل الکترونیکی ECU

وظیفه ECUپردازش اطلاعات دریافتی از سنسورها و ژنراتورها و فرمان دادن به عملگرهاست.

برنامه عملیاتی و پروتکل ها در حافظه مخصوص ECUذخیره شده و میکرو کنترل ها که ریز پردازنده هستند،وظیفه پردازش عملیات را عهده دارند.

ECUدارای مدارات متفاوت الکترونیکی است که در یک محفظه فلزی جداسازی شده است.

ECU دارای اتصالات دریافت کننده سیگنال است.و دارای قسمت های زیر است:

• 1-قسمت درایور فشار ضعیف

• 2-قسمت قدرت قوی

• 3-مبدل

• 4-هسته میکروکنترلر

• 5-مرحله دایور پر قدرت

• 6-مدارهای عمومی ورودی و خروجی

ECU

سیگنال های ورودی

سیگنال های ورودی توسط سنسورها به ECUارسال می شود.

سیگنال ورودی از نوع آنالوگ

سیگنال آنالوگ به صورت ولتاژ ارسال می شود.

این سیگنال در مبدل آنالوگ به دیجیتال (A/D)به مقادیر دیجیتال تبدیل شده و درECUدر چرخه الگوریتم محاسبات قرار گرفته و پردازش می شود.

سیگنال های ورودی دیجیتالی

این نوع سیگنال ها دارای دو مرحله هستند.مرحله سیگنال بلند و مرحله سیگنال کوتاه.

این نوع سیگنال ها نیاز به تبدیل شدن نداشته و مستقیما در ECUپردازش می شود.

اصلاح سیگنال ها

با تکنولوژی فیلتر کردن و تکنیک روی هم گذاری می توان سیگنال ها را کوچک کرد و در صورت نیاز انها را تقویت نمود وسپس در ECU مورد استفاده قرار دارد.

مراحل کار سیگنال ها:

ECU با دریافت سیگنال از سنسورها عمل پردازش را در میکروکنترل ها انجام می دهد.در ECU برنامه کاملی نوشته شده است که پروتکل نام دارد.اطلاعات دریافتی با برنامه پروتکل پردازش شده و نتیجه بصورت دستورالعمل به عملگرها ارسال می شود.

حافظه برنامه ریزی:

برای اجرای عملیاتECU نیاز به برنامه حافظه خواندنی دارد کهROM (READ-ONLY-MEMORY) یاEPROMنامیده می شود.حافظه دارای اطلاعات مخصوص(اطلاعات انفرادی،منحنی مشخصه و نقشه ها و الگوها)است.این اطلاعات ثابت بوده و با تغییرات کار موتور تغییر نمی کند.تغییرات کار موتور که ذکر شد توسط سازندگان خودرو نسبت به شرایط کارکرد خودرو تعریف می شود و به ECU جهت انطباق با پروتکل معرفی می شود.در حافظه فلاش ایپروم EPROM:انواع برنامه های اجرایی خودرو هنگامی که خودرو در پایان خط تولید قرار دارد به ECUداده می شود.

مدول مانیتورینگ:

ECU دارای مدار مانیتورینگ است که در قسمت ICها قرار دارد.مدول مانیتورینگ و میکروکنترلر یکدیگر را کنترل می کنند و در هنگام تشخیص هرگونه عیبی به تنهایی عمل تزریق سوخت موتور را قطع می کنند.

ذخیره سازی اطلاعات

یک حافظه موقت بنام RAM(RANDOM-ACCESS-MEMORY)برای ذخیره سازی اطلاعات قابل تغییر وجود دارد.حافظه موقت نیاز به برق دائم دارد تا بتواند در اختیار قرار گیرد.با خاموش شدن برق ECUاطلاعات ذخیره شده در حافظه موقت از بین می رود.

مدارهای ICکاربردی در ECU:

با افزایش تجهیزات خودرو و وظیفه کنترل و مدیریت عملگرها دشوار می گردد.برای ساده سازی مدار از ICهای مختلف به نام مدول استفاده می شود.مدول ها با حافظه موقتRAM و حافظه دائم ROMارتباط دارند.این مدول ها در میکروکنترل ها قرار دارند.این مدول ها بین ورودی و خروجی واقع شده و می توانند سیگنال ها مربع شکل تولید کنند.

3-سيستم سوخت رساني Common Rail

يكي ازجديدترين طراحي سيستم هاي سوخت رساني سيستم Common Rail است.

قسمت هاي اين سيستم عبارتند از:

1-پمپ فشارقوي

پمپ وظيفه تامين سوخت با فشار بالا را بر عهده دارد.معمولي ترين اين پمپ ها از نوع دو پيستوني با فشار بالا مي باشد.پمپ به صورت مستقيم نيروي خود را از موتور مي گيرد. سوخت از مجرا وارد شده و پس از اندازه گيري توسط سوپاپ الكترونيكي وارد محفظه پمپ مي شود و پس از پمپاژ توسط لوله هاي فشارقوي به داخل ريل فشارقوي ارسال مي شود. سوخت اضافه از طريق مجراي برگشت پمپ به داخل باك مي ريزد.

پمپ فشار قوی

2-ريل فشارقوي :

در اين سيستم يك ريل فشار قوي وجود دارد كه در همه حالت ها توسط فشار سوخت ارسالي از پمپ،سوخت تحت فشار را در ذخيره مي كند.

3-انژكتورها :

انژكتورهاي به كار رفته از نوع PIEZO است .اين نوع انژكتورها داراي فشار تزريق تا حدود bar1800 مي باشد.

انژکتور

4-لوله هاي اتصال :

لوله هاي اتصال دهنده جريان خروجي پمپ فشارقوي به ريل و خروجي هاي فشارقوي ريل به انژكتورها از نوع فشارقوي و مقاوم هستند تا تحمل اين گونه فشارهاي وارده به خود را داشته باشند.

5-پدال كنترل سرعت موتور :

اين پدال داراي يك سنسور است كه با تغير مقدار حركت آن توسط راننده به واحد كنترل الكترونيكي فرمان داده و واحد كنترل نيز نسبت به مقدار حركت پدال يا گاز داده شده ، دستور كاهش و يا افزايش ميزان تزريق سوخت را مي دهد.

پدال گاز الکترونیکی

مزاياي سيستم هاي سوخت رساني الكترونيكي

• 1-كنترل دقيق تر مقدار سوخت پاشيده شده

• 2-كنترل بهتر لحظه آغاز سوخت پاشي

• 3-كنترل دور آرام

• 4-كاركرد ضد دل زدن

• 5-در نظر گرفتن و جبران تغييرات دما

مراحل پیشرفت این سیستم به ترتیب زیر است:

1997-اولین سیستم ریل سوخت مشترک برای خودروهای سواری

-فشار سوخت:1350 بار

-اولین سیستم از این نوع بروی آلفا رومئو و مرسدس نصب شد.

1999-سیستم ریل سوخت مشترک برای کامیونها

-فشار سوخت:1400بار

-اولین سیستم از این نوع بروی محصولات رنو نصب شد.

2001-دومین نسل سیستم ریل سوخت مشترک برای خودروهای سواری

-مزایا این سیستم:اقتصاد بهتر سوخت-آرامتر کار کردن موتور-کاهش آلاینده های خروجی-قدرت بیشتر موتور.

-فشار سوخت:1600 بار

-اولین سیستم از این نوع بروی محصولات ولوو و بی ام و نصب شد.

2002- دومین نسل سیستم ریل سوخت مشترک برای کامیونها

-فشار سوخت:1600بار

-اولین سیستم از این نوع بروی کامیونها مان نصب شد.

2003-سومین نسل سیستم ریل سوخت مشترک با انژکتورهای پیزوئی برای خودروهای سواری

-مزایا این سیستم:بیشتر از 20%کاهش آلاینده های خروجی-بیشتر از 5%افزایش قدرت موتور-بیشتر از 3%کاهش مصرف سوخت-کاهش صدای موتور

-اولین سیستم از این نوع بروی خودروهای آئودی نصب شد.

پاسخ : سيستم هاي سوخت رساني الكترونيكي موتور ديزل

قسمت چهارم

پمپ انژکتور ردیفی با کنترل الکترونیکی PE

نحوه عملکرد این سیستم مشابه پمپ ردیفی معمولی می باشد با این تفاوت که در این سیستم می توان مقدار و زمان سوخت را توسط سیستم الکترونیکی کنترل نمود.

• این سیستم در دو نوع وجود دارد که عبارت است از:

• 1-پمپ انژکتور ردیفی

• 2--پمپ انژکتور ردیفی با کنترل غلافی

کنترل الکترونیکی پمپ انژکتور ردیفی

این سیستم از سه قسمت تشکیل شده است که عبارتند از:

1-حس گرها شامل

    حسگر دور پمپ:این حس گر از نوع القایی می باشد ودر انتها پمپ قرار دارد و دور پمپ را به ECU اطلاع می دهد.

    حس گر فشار هوای ورودی

    حس گر درجه حرارت

    حس گر پدال گاز

2-واحد کنترل الکترونیکی ECU

3-عمل کننده سو لنوئیدی:به طور مستقیم به پمپ وصل است و حرکت خطی آن می تواند شانه را تغییر دهد.وقتی جریان برق از سولنوئید قطع می شود،یک فنر به شانه کنترل در جهت خاموش نیرو وارد می کند که موجب قطع شدن جریان سوخت به موتور می شود.ولی وقتی سولنوئید برق دار شد،نیروی در جهت مخالف نیروی فنر شانه وارد می سازد.با افزایش این نیرو که همراه با افزایش جریان برق در سولنوئید است،مقدار سوخت تزریقی در موتور بیشتر می شود.بدین معنی که حرکت شانه،به نسبت جریان برق بطور پیوسته تغییر می کن و مقدار سوخت تزریقی را بین مقادیر صفر و حداکثر تنظیم می کند.

عمل کننده سولنوئیدی

پمپ انژکتور ردیفی با کنترل زمان تزریق

در این نوع یک عمل کننده اضافی می تواند همراه با کنترل شروع تزریق به کار رود که نه تنها مقدار سوخت ارسالی بلکه زمان شروع تزریق را نیز تنظیم می کند.

این کار همراه بامزایای زیر می باشد:

به حداقل رساندن آلاینده های گاز اگزوز،بهبود مصرف سوخت در تمامی مراحل کار موتور،بهبود راه اندازی موتور به خصوص در مرحله گرم شدن

اجزا بکاربرده شده برای کنترل شروع تزریق به قرار زیرهستند:

• حس گر حرکت سوزن

• حس گر حرکت دورانی

• واحد کنترل الکترونیکی

• عمل کننده الکتریکی

حس گر سوزنی

یک مولد پالس القائی در یکی از افشانک های انژکتور نصب می شود.وقتی سوزن انژکتور باز و یا بسته می شود،مولد یک پالس خارج می کند.هنگامی که افشانک انژکتورباز می شود،سیگنال خروجی از حس گر سوزن شروع به تزریق را به ECU اطلاع می دهد.

مکانیزم عمل کننده

علاوه بر سولنوئید مقدار سوخت ،مکانیزم این نوع پمپ مجهز به یک سولنوئید شروع تحویل سوخت است که محور تنظیم کننده غلاف کنترل را از طریق یک اهرم تحریک می کند نیروی تنظیم کننده این سولنوئید متناسب با شدت جریان برق بوده ودر مقابل نیروی فنر برگشتی عمل می کند.

اساس كار پيزوالكتريك :

در سال 1880 ميلادي RIERRE CURIE و برادرش JASQUESپديده پيزوالكتريك را كشف كردند.آنها دريافتند كه بعضي از كريستال ها مانند كوارتز و تورمالين پيزوالكتريك هستند.اجسامي با كريستال شش وجهي با پايداري بسيار زياد داراي خواص فيزيكي مخصوصي هستند.

خاصيت توليد شارژ الكتريكي :

اگر پيزو الكتريك در معرض نيروي مكانيكي واقع شود،يون هاي منفي و مثبت كريستال به طرف سطوح بيروني كريستال حركت كرده و اختلاف پتانسيل بين دو سطح آن ايجاد شده و شارژ الكتريكي پديدار مي گردد.

تغيير شكل در پيزوالكتريك:

اگر ولتاژالكتريكي به دو انتهاي كريستال پيزوالكتري وارد شود،يون هاي مثبت به طرف يون هاي منفي و يون هاي منفي به طرف يون هاي مثبت حركت مي كنند.نتيجه اين حركت انقباض در كريستال است.اگر اعمال ولتاژ در جهت مخالف باشد،كريستال انبساط پيدا مي كند.

ساختمان و طرز كار انژكتور پيزوئي :

سوخت از مجراي ورودي داخل انژكتور شده و تا محفظه فشاري انژكتور ادامه پيدا مي كند.يا اتصال برق انژكتور توسط مدار ECU عملگر پيزو انبساط پيدا كرده و نيروي آن از طريق كوپلينگ هيدروليكي به سوپاپ سرو اي انتقال يافته و در زير سوپاپ سوخت تحت فشار قرار گرفته و از مدار خروجي به سطح فشار انژكتور راه پيدا كرده و سوزن انژكتور با نيروي فشاري سوخت از سيت خود بلند مي شود و سوخت تحت فشار از مجاري انژكتور در اتاق احتراق تزريق مي گردد.

 تحقیق درباره تایمینگ متغیر سوپاپ خودرو

مقدمه

اکثر علاقمندان به اتومبیل و صنایع خودروسازی با واژه VVT-i که روی بدنه انواع تویوتا های جدید، سیستم Vanos موتورهای ب ام و و سیستم V-Tec هوندا تا حدودی آشنا هستند و بعضا جویای مفهوم آن شده اند. این واژه ها هر یک معرف سیستم تایمینگ یا زمانبندی متغیر باز و بسته شدن سوپاپها در موتورهای ساخت کارخانه های مربوطه می باشند . هدف از ارائه چنین سیستمهائی افزایش بازده موتور در تمام شرائط کارکرد آن اعم از دور موتور مختلف و شرائط محیطی متفاوت می باشد. در موتورهای قدیمی تر متخصصین با در نظر گرفتن شرائطی که موتور برای آن در نظر گرفته شده میل سوپاپ با تایمینگ مناسب را برای آن انتخاب نموده اند که البته این امر دارای محدودیتهای زیادی است ، بعنوان مثال میل سوپاپ اصطلاحا درجه بالا برای مسابقات و افزایش بازده در دور بالا بسیار مناسب بوده که این افزایش قدرت در دور بالا به قیمت کاهش چشمگیر گشتاور و قدرت در دورهای میانی و پائین موتور می شود و عملا موتور را در دورهای پائین ( مثلا در شهر) غیر قابل استفاده می نماید .

طول مدت زمان و لحظه ای که در آن سوپاپهای ورودی و تخلیه باز و بسته میشوند ، تنها در دور موتور خاص و مشخصی حداکثر بازده را ایجاد میکند و هر چه دور موتور تغییر بیشتری نماید ، بازده موتور کاهش پیدا میکند ، به همین دلیل مهندسن سیستمی را در موتورهای جدیدتر ابداع کرد ه اند که تایمینگ یا زمانبندی با توجه به دور موتور تغییر پیدا می نماید . قبلا از بررسی این سیستم ابتدا اشاره ای خواهیم داشت به طرز کار موتور چهار زمانه .

هنگامی که پیستون در وضعیت TDC ( نقطه مرگ بالا یعنی بالاترین نقطه در داخل سیلندر ) قرار دارد ، سوپاپهای ورودی در حالی که پیستون به سمت پائین در حرکت است باز میشوند ، در این هنگام با آغاز پائین رفتن مخلوط هوا و سوخت به داخل سیلندر مکیده میشوند که به این مرحله مکش گفته میشود .

هنگامی که پیستون به پائین ترین نقطه ممکنه در داخل سیلندر میرسد ، سوپاپهای ورودی بسته شده و مخلوط هوا و سوخت در داخل سیلندر محبوس می گردد . در مرحله بعد پیستون به سمت بالا حرکت کرده و به تدریج مخلوط سوخت و هوا را فشرده میسازد که به این مرحله تراکم (Compression) گفته میشود . شمع هنگامی که پیستون مجددا به بالاترین نقطه ممکن میرسد ( یا نزدیک به آن میشود ) جرقه می زند . انفجار کنترل شده حاصله ، پیستون را با نیروی زیادی به پائین رانده و نیروی مکانیکی تولید مینماید که به آن مرحله تولید نیرو با قدرت گفته میشود . بعد از رسیدن پیستون به پائین ترین نقطه ممکن ، سوپاپ اگزوز باز شده و بر اثر بالا آمدن مجدد پیستون ، گازهای حاصل از احتراق تخلیه میگردند که به این مرحله تخلیه گفته میشود . در طی این مراحل که در تمام موتورهای چهار زمانه بنزینی مشترک است ، زمان باز و بسته شدن سوپاپها اهمیت زیادی داشته و در استفاده بهینه از سوخت و ایجاد حداکثر بازده موثر است . در این مقاله سعی شده عوامل موثر بر تعیین و تنظیم تایمینگ سوپاپها هر چند بطور اجمالی مورد بررسی قرار گیرد

● بسته شدن سوپاپ ورودی چگونه است:

سوپاپ ورودی معمولا چند درجه ( منظور از چند درجه ، مقدار زاویه دوران میل لنگ است ) بعد از پائین ترین وضعیت ممکنه پیستون در داخل سیلندر و در حالی که پیستون برگشت به سمت بالا را در داخل سیلندر آغاز نموده ، بسته میشود ،چرا ؟

به نظر میرسد اگر سوپاپ ورودی در حالی که پیستون به سمت بالا در حال حرکت است باز بماند مقدار زیادی از مخلوط هوا و سوخت از مسیر ورود به بیرون رانده شود ، ولی در عمل چنین اتفاقی رخ نمی دهد ، زیرا با توجه به سرعت بسیار زیاد ورود مخلوط به سیلندر ( حدود ۸۰۰ کیلومتر در ساعت ) ، مخلوط انرژی جنبشی پیدا کرده و بعد از رسیدن پیستون به پائینترین وضعیت در داخل سیلندر جریان آن ادامه پیدا کرده و حتی اندکی پس از شروع مرحله بالا رفتن پیستون جریان ادامه دارد . این مرحله تا ابد ادامه پیدا نمیکند و پیستون بالا رونده در مقطعی خاص و در صورتی که سوپاپ ورودی باز باشد به انرژی جنبشی مخلوط غلبه کرده و آنرا به داخل مسیر ورودی سیلندر پس میزند .

پس ، بهترین وضعیت پر شدن یا اشباع سیلندر هنگامی صورت میگیرد که بسته شدن پیستون تا لحظات اولیه پس زدن مخلوط به تعویق افتد ، یعنی ضمن بهره گیری از حداکثر ( انرژی جنبشی ) مخلوط ، از هدر رفتن آن جلوگیری شود و سیلندر تا حد اکثر ممکن از مخلوط پر شود .

● باز شدن سوپاپ اگزوز چگونه است :

اگر سوپاپ ورودی بعد از رسیدن پیستون به پائین ترین وضعیت ممکنه (TDC) در داخل سیلندر بسته نشده باشد و یا سوپاپ اگزوز که قبلا راجع به آن گفتیم در هنگام رسیدن پیستون به پائین ترین وضعیت ممکن باز شود چه اتفاقی خواهد افتاد ؟ اگر معتقدید که چنین اتفاقی ممکن نیست ، درست حدس زده اید . در واقع سوپاپ اگزوز قبل از رسیدن پیستون به پائین ترین وضعیت ممکن ، باز میشود . پیستون در مرحله تولید نیرو تحت تاثیر گازهای گرم به پائین رانده شده و نیروی تولید شده خودرو را به جلو می راند . با این تفاسیر چرا بعضا طراحان و مهندسین سعی دارند تا سوپاپ اگزوز کمی زودتر باز شده و مقداری از فشار داخل سیلندر کم شود؟

برای درک بهتر دلیل باز شدن سوپاپ اگزوز کمی قبل از رسیدن پیستون به پائین ترین وضعیت ممکن ، باید اشاره ای به مرحله بعدی که مرحله تخلیه سیلندر است داشته باشیم، تخلیه گازهای خروجی از طریق سوپاپ اگزوز ، در هنگام بالا آمدن پیستون نیازمند نیرو میباشد ، که این نیرو توسط میل لنگ وارد میگردد ، اگر سوپاپ اگزوز هنگامی که هنوز مقداری فشار حاصل از احتراق در سیلندر باقی مانده باز شود ، باعث می گردد که مقداری از گازهای حاصل از احتراق تحت تاثیر این فشار قبل از حرکت پیستون به بالا از سیلندر خارج شوند . با کاهش مقدار گازها ، نیروی مورد نیاز برای تخلیه سیلندر کم شده و نتیجتا بازده موتور افزایش پیدا می کند

●Overlap یا باز بودن همزمان سوپاپها چگونه است:

پیستون در مسیر خود به سمت بالاترین وضعیت ممکن الباقی گازهای حاصل از احتراق را به بیرون می راند . جریان گازهای خروجی نیز مثل جریان هوای ورودی دارای انرژی جنبشی است یعنی اینکه حتی بعد از رسیدن پیستون به بالاترین وضعیت ممکن و شروع مرحله پائین آمدن پیستون جریان گاز خروجی ادامه دارد ، بدین ترتیب میتوان بسته شدن سوپاپ را تا بعد از رسیدن پیستون به بالاترین وضعیت ممکن به تعویق انداخت .

لازم بیادآوری است که هدف مکش بیشترین حجم مخلوط هوا و سوخت میباشد زیرا نیروی موتورهای درون سوز از احتراق مخلوط سوخت و هوا در داخل سیلندر ایجاد میگردد . بهترین مکش هنگامی صورت میگیرد که سوپاپ ورودی قبل از رسیدن پیستون به بالاترین وضعیت ممکن باز شود . در این لحظه سوپاپهای ورودی و سوپاپهای اگزوز به طور همزمان باز میباشند که این مرحله را Overlap یا مدت زمان باز بودن همزمان سوپاپهای ورودی و خروجی می نامند .

در اینجا این سؤال مطرح میشود که چرا گازهای خروجی که توسط پیستون به بیرون رانده میشوند ، وارد منیفولد ورودی نمیگردند ، جواب این است که طراحی مناسب منیفولد اگزوز و فشار نسبی کمتر داخل آن باعث میشوند که گازهای خروجی تحت تاثیر فشار کم منیفولد خروجی ( اگزوز ) افزایش سرعت پیدا کرده و از سیلندر خارج گردند ، انرژی جنبشی گازهای خروجی نیز بنوبه خود باعث کاهش فشار داخل سیلندر و مکش بیشتر مخلوط هوا و سوخت به داخل آن میگردند .

لحظه بسته شدن سوپاپ ورودی مهمترین نکته در تایمینگ میل سوپاپ است ، هر چند که تمام مراحل آن از اهمیت به سزائی برخوردارند . به عنوان مثال تایمینگ صحیح باز شدن سوپاپ خروجی در واقع نقطه تعادلی از کاهش مقدار کمی از نیروی تولید شده در مرحله تولید نیرو و کاهش مقداری از بار گازهای خروجی در مرحله تخلیه است ، طول مدت Overlap نیز شدیدا در دور موتور تاثیر گذار است . در موتورهائی که مجهز به سیستم تایمینگ سوپاپ معمولی هستند ، رابطه بین تایمینگ سوپاپها ثابت است . در موتورهائی که دارای یک میل سوپاپ هستند این مسئله به شکل بادامکهای روی میل سوپاپ بستگی داشته و در موتورهای مجهز به دو میل سوپاپ به زاویه میل سوپاپها نسبت به یکدیگر بستگی دارد ( در هنگام تنظیم تایمینگ در موتورهای مجهز به دو میل سوپاپ در بالای سر سیلندر (DOHC) ، پرش یک دندانه فولی سر سیلندر باعث تغییر در میزان Overlap میگردد ) . تایمینگ سوپاپها بستگی زیادی به انرژی جنبشی جریان گاز دارد ، لازم به ذکر است که هر چقدر سرعت جریان گاز بیشتر شود ، انرژی جنبشی آن به همان نسبت افزایش پیدا میکند . بدین ترتیب تغییر تایمینگ با توجه به سرعت ( دور ) موتور ، مزیتهای زیادی در بر دارد . با استفاده از این سیستم میتوان جریان گازهای ورودی و خروجی را در تمام دورهای موتور به بهترین نحو تنظیم نمود و نتیجتا گشتاور بیشتری را در تمام دورهای موتور ایجاد کرد و باعث گسترش دامنه و محدوده تولید نیروی موتور گردید .

● تایمینگ متغیر سوپاپ :

انواع سیستمهای تایمینگ متغیر سوپاپ مختلفی وجود دارند که تفاوتهای مکانیسم های عملکردی آنها نسبت به عملکرد کلی شان از اهمیت کمتری برخوردار است . تا چند وقت پیش در اکثر سیستمهای تایمینگ متغیر میل سوپاپ ، تنها یکی از دو میل سوپاپ موتور متغیر بود که البته این تغییر تنها به میزان یک پله انجام می گرفت . در این سیستم در زمان افزایش دور موتور و یا در محدوده مشخصی از آن ، ECU ( واحد کنترل الکترونیکی ) تایمینگ میل سوپاپ را تغییر میدهد و بدین ترتیب یکی از میل سوپاپها در وضعیت آوانس یا ریتارد قرار میگیرد .

در خیلی از موتورهائی که مجهز به دو میل سوپاپ در سر سیلندر میباشند (DOHC) این نوع سیستم باعث میگردد تایمینگ سوپاپهای اگزوز ( بر خلاف تصور عمومی که حاکی از اهمیت بیشتر سوپاپهای ورودی است ) تغییر پیدا کند ، البته در برخی انواع نادرتر ، تایمینگ سوپاپهای ورودی تغییر میکند .

نمونه ای از نوع دوم در برخی اتومبیلهای پورشه مشاهده میگردد . در یکی از مدلهای Porsche ۹۱۱ که مجهز به سیستم Vario Cam است ، این سیستم باعث میگردد تا تایمینگ سوپاپ ورودی بعد از رسیدن دور موتور به ۱۳۰۰ دور در دقیقه ، ۲۵ درجه تغییر کند و نتیجتا محفظه احتراق بهتر پر و خالی شود و گشتاور افزایش پیدا کند . بعداز رسیدن دور موتور به حد ۵۹۲۰ دور در دقیقه ، تایمینگ ۲۵ درجه کاهش پیدا میکند و به حد اولیه ( دور آرام ) باز می گردد و عملکرد موتور در دور موتور بالا را بهبود می بخشد . در مواقعی که درجه حرارت روغن موتور بالا رفته باشد این تغییر در دور موتور ۱۵۰۰ دور در دقیقه انجام می گیرد .

سیستمهای اولیه که در آن تنها تایمینگ یک میل سوپاپ تغییر پیدا میکند هر چند که بهتر از سیستمهای تایمینگ ثابت عمل میکنند ، با این وجود کاملا قانع کننده نیستند . موتورهای مجهز به این سیستم تنها در دو حالت و دور موتور خاص دارای عملکرد بهینه هستند . واضح است که تغییرات کوچک و متعدد تایمینگ حتی اگر در مورد یکی از میل سوپاپها اعمال شود بهتر است و اگر تایمینگ هر دو میل سوپاپ قابل تغییر باشد نور علی نور خواهد بود . دراین حالت تایمینگ هر دو میل سوپاپ دائما با توجه به شرائط عملکرد موتور ، در حال تغییر خواهند بود .

BMW اولین شرکت بود که از سیستم دو میل سوپاپ متغیر استفاده نمود و آنرا Double Vanos نامید ، ( سیستم Single Vanos آنها تنها بر یک میل سوپاپ تاثیر گذار بود ) . در موتورهای مجهز به Double Vanos ، تایمینگ هر یک از میل سوپاپها تا ۶۰ درجه تغییر میکند ، البته در موتورهای V۸ مدل M۵ میل سوپاپ ورودی تا ۵۴ درجه و میل سوپاپ اگزوز " تنها " ۳۹ درجه قابل تنظیم است و بدین ترتیب Overlap ( مدت زمان باز بودن همزمان سوپاپهای ورودی و خروجی ) از ۸۰ درجه تا ۱۲- درجه قابل تنظیم است . منظور از ۱۲- درجه این است که سوپاپهای اگزوز ۱۲ درجه قبل از باز شدن سوپاپهای ورودی بسته میشوند .

● لیفت (lift)متغیر سوپاپ :

سیستم VTEC ساخت HONDA از این جهت مشهور است که در آن لیفت و تایمینگ سوپاپ قابل تغییرند . در سیستم HONDA ، میل سوپاپهای هر سیلندر دارای دو بادامک بلند اضافی و دو انگشتی اضافی میباشند که در دور موتورهای پائین هرز میگردند . در دور موتور خاص ( معمولا دور موتور بالا ) پیمهای هیدرولیکی که بطور الکترونیکی کنترل میشوند هر سه انگشتی را به یکدیگر قفل کرده و نتیجتا بادامکهای بلندتر وارد عمل میشوند . بدین ترتیب تغییر تایمینگ و لیفت سوپاپ در یک مرحله صورت میگیرد و باعث تغییر عمده ای در عکس العمل موتور میگردد .

موتور ۲ZZ – GE تویوتا با حجم cc ۱۸۰۰ که در نسل آخر تویوتا سلیکا مورد استفاده قرار گرفته است نیز از تایمینگ و لیفت متغیر سوپاپ بهره میبرد . سیستم لیفت متغیر تویوتا هم بر سوپاپهای ورودی و هم بر سوپاپهای اگزوز تاثیر گذار است ، در این موتور تنظیم لیفت بلند میل سوپاپ در ۶۰۰۰ دور در دقیقه فعال میشود . بادامکهای بلند ، لیفت سوپاپ ورودی را ۵۴ درصد افزایش داده و به mm ۱۱.۲ میرسانند ، لیفت سوپاپ اگزوز نیز با ۳۸ درصد افزایش به mm ۱۰ میرسد .

میل سوپاپهائی که دارای لیفت زیاد هستند ، باعث افزایش مدت زمان باز ماندن سوپاپ ورودی میگردند ، بدین ترتیب هر Overlap سوپاپها از چهار درجه ( در حالت تنظیم ورودی کاملا ریتارد و لیفت دور پائین ) و ۹۴ درجه ( در حالت فول آوانس و لیفت دور بالا ) متغیر است . Overlap ۹۴ درجه معمولا در موتورهای کاملا مسابقه ای (Full race) به چشم می خورد . لازم به ذکر است نسل قبلی تویوتا سلیکا (Celica) که مجهز به موتور ۵S – FE و تنها دارای Overlap ۶ درجه بود و موتور اسپرتی cc ۲۰۰۰ با نام ۳S – GE در اولین مدل سلیکا دیفرانسیل جلو تنها ۱۴ درجه Overlap داشت .

تایمینگ میل سوپاپ ورودی با توجه به دور موتور ، وضعیت پدال گاز ، زاویه سوپاپ ورودی ، درجه حرارت مایع خنک کننده موتور و حجم هوای ورودی تغییر میکند . تایمینگ میل سوپاپ ورودی در هنگام آغاز به کار موتور ( استارت ) ، سرد بودن موتور ، دور آرام و خاموش کردن موتور ، تا حد ممکن ریتارد میشود . یک پیم کنترل کننده تایمینگ میل سوپاپ را در هنگام استارت و در مرحله پس از آن قفل مینماید تا جائی که فشار روغن مناسب برقرار شود ( این تدبیر برای جلوگیری از سر و صدای اضافی موتور اتخاذ شده است ) .

در سیستم VVTI تویوتا ، تایمینگ میل سوپاپ تا ۴۳ درجه نسبت به زاویه میل لنگ متغیر است . البته سیستم لیفت متغیر نیز در طول مدت زمان باز بودن سوپاپ تاثیر گذار است و بدین ترتیب تایمینگ را به ۶۸ درجه میرساند ( با توجه به اینکه در وضعیت حداکثر ریتارد سوپاپ ورودی در دور موتور متوسط ، تایمینگ ۱۰- ( ۱۰ درجه قبل از TDC ) تا حداکثر آوانس سوپاپ ورودی در دور بالا که ۵۸ درجه قبل از TDC ( بالاترین وضعیت قرار گرفتن پیستون در سیلندر ) است متغیر می باشد ) .

سیستم لیفت متغیر از مکانیسم تعویض بادامک برای افزایش لیفت سوپاپهای ورودی و خروجی بعد از رسیدن دور موتور به ۶۰۰۰ دور در دقیقه استفاده میکند . این سیستم هیدرولیکی توسط ECU موتور که بخشی از سخت افزار کنترل هیدرولیکی آن با سیستم VVTI مشترک است استفاده میکند . اطلاعات ورودی های آن عبارتند از : زاویه و دور میل لنگ، حجم جریان هوا ، وضعیت دریچه گاز ، زاویه میل سوپاپ ورودی و درجه حرارت مایع خنک کننده . سیستم لیفت متغیر قبل از افزایش درجه حرارت مایع خنک کننده تا ۶۰ درجه سانتیگراد فعال نمیشود . این مکانیسم شامل میل سوپاپها با دو دست بادامک میباشد که یک دست آن برای دور پائین تا دور متوسط است و سری دوم برای دورهای بالاتر موتور به کار میرود ( لیفت بالا ) . کل سیستم شامل هشت انگشتی برای هر جفت سوپاپ ، دو انگشتی ( که در طرف داخلی میل سوپاپها قراردارند ) و یک دریچه کنترل روغن که در انتهای میل سوپاپ ورودی قرار دارند ، میباشد .

با وجود اینکه این نوع سیستمهای تایمینگ و لیفت متغیر تک مرحله ای باعث افزایش قدرت میگردند ، با این حال در کاربرد واقعی بسیار خام عمل مینمایند ، به عنوان مثال تغییر تک مرحله ای در گشتاور موتور در یک موتور توربوچارج شده قابل تحمل نمیباشد.

● تایمینگ و لیفت متغیر سوپاپ :

چند خودرو ساز دیگر نیز از تغییر تایمینگ و لیفت تک مرحله ای استفاده مینمایند . جدیدا BMW سیستم Valvetronic را ارائه نموده که تحولی چشمگیر در این رابطه است . این سیستم به طور نامحسوس و غیر منقطع تایمینگ را در یکی از میل سوپاپها و لیفت سوپاپهای ورودی را تغییر میدهد . جالب ترین نکته در این سیستم عدم استفاده از پروانه دریچه گاز است زیرا موتور بازده حجمی خود را با تغییر لیفت سوپاپ ورودی تنظیم مینماید .

سیستم Valvetronic بر گرفته از سیستم Double Vanos ساخت همین شرکت است که تایمینگ میل سوپاپهای ورودی و خروجی ( اگزوز ) را به طور غیر منقطع تغییر میدهد و علاوه بر آن با استفاده از یک اهرمی که بین میل سوپاپ و سوپاپهای ورودی قرار دارد ، لیفت سوپاپهای ورودی را نیز تغییر میدهد . محور مخصوصی فاصله اهرم را از میل سوپاپ تغییر میدهد ، وضعیت محور فوق توسط یک سیستم الکتریکی تعیین میشود . وضعیت اهرم در واقع لیفت را به دستور سیستم مدیریت موتور کوچک یا بزرگ مینماید .

سیستم Valvetronic تنها از لحاظ عدم قابلیت لیفت سوپاپهای خروجی از سیستمهای الکترونیکی پنوماتیک ( بادی ) مورد استفاده در موتورهای مسابقه ای F۱ ، که عملکرد سوپاپها به طور مستقل از هم و به طور انفرادی کنترل می کنند ، کم قابلیت تر است .

پس نتیجه میگیریم هر گونه قابلیت تغییر در تایمینگ با لیفت سوپاپ برای بهبود قابلیت تنفس ( تبادل هوا ) در هر محدوده عملکرد موتور باعث بهبود قابلیتهای آن میگردد . هر چقدر تنظیمات دقیق تر و تعداد سوپاپهای قابل تنظیم بیشتر باشد ، نتیجه نهائی بهتر خواهد شد و علاوه بر افزایش بازده باعث افزایش نرمی کارکرد و تسریع و بهبود عکس العمل موتور در تمام محدوده دور موتور آن میگردد . در موتورهای معمولی تغییر زاویه میل سوپاپ و افزایش آوانس باعث بهتر شدن بازده موتور در دور بالا میشود . هر چند که عملا نرمی کارکرد و بازده موتور را در دور پائین و دور متوسط بازده مختل میکند ( مثل میل سوپاپهائی که اصطلاحا به آنها فول ریس گفته میشود ). در نقطه مقابل این نوع میل سوپاپها انواع معمولی قرار دارند که با وجود نرمی عملکرد در دور پائین و متوسط قادر به ارائه حداکثر بازده موتور در دور بالا هستند که به آنها انواع شهری یا معمولی گفته می شود.

سیستمهای متغیر امروزی که در این مقاله سعی نمودیم نگاهی هر چند کلی به سیر تکامل و آخرین تحولات آن داشته باشیم در واقع حداکثر بازده موتور را چه در دور پائین و متوسط و چه در دور بالا ایجاد مینماید. ضمن آنکه نرمی عملکرد موتور در دور آرام و راحتی استارت آن در سرما و گرما را تضمین می نماید.