روش تدریس حل مسئله

در فرآیند تدریس معلم باید بتواند تاکتیک‌هایی را برای ساده سازی مواد آموزشی به کار برد . تا به یادسپاری مطالب برای دانش‌آموز عمیق گردد . رمز اینگونه یادگیری توجه به تفاوتهای فردی ست که اساس آن کارایی و اثربخشی معلم و در نتیجه بهره‌وری است .

معلمی که اطلاعات زیاد دارد اما نمی‌تواند تدریس را با شیوه‌ای درست انجام دهد کارایی دارد اما اثربخش نیست . معلم اثربخش کارهایش را درست انجام می‌دهد ، برنامه ریزی دارد ، دارای منش گفتاری مطلوب است و می‌تواند سؤالات ترغیبی چالش انگیز ایجاد کند .

چنین معلمی به نیازهای یادگیرنده حساس و آنها را تشخیص می‌دهد اهل تخصص ،‌دانش و انعطاف‌پذیر است و می‌داند چگونه با برنامه ریزی زمان را در اختیار بگیرد .

بدون شک معلمان با دانستن ویژگیهایی از قبیل مصمم بودن ، صمیمیت ، جرات ، کارایی ،‌ توان و کاردانی در هنر آموزش موفق هستند .

یکی از روشهای فعال تدریس معلم روش حل مسئله است در این روش معلم با طرح یک مسئله انگیزه را در دانش‌آموز ایجاد کرده و وی را وادار به گردآوری اطلاعات می‌کند و براساس همین اطلاعات فراهم شده قضاوت می‌کند . نکته مهم اینست که معلم باید درباره‌ی موضوع موردنظر اطلاعات و تسلط کافی داشته باشد و منابع مربوط به موضوع را به خوبی بشناسد و به دانش‌آموز انتقال دهد . در غیر اینصورت هدایت و رهبری او کمک زیادی به دانش‌آموز نمی‌کند از طرفی داشتن امکانات کافی نیز لازمه‌ی کار است. به عنوان مثال در اختیار داشتن کتابخانه‌ای مجهز و در صورت لزوم آزمایشگاه و امکان استفاده از آن‌ها نیز ضروری به نظر می‌رسد .

حال با توجه به مقدمه فوق می‌خواهیم روش حل مسئله را بیشتر باز کنیم و به آن بپردازیم .

حل مسئله  

حل مسئله فرایندی است برای کشف توالی و ترتیب صحیح راههایی که به یک هدف یا یک راه‌حل منتهی می‌شود . در موقعیتی که انسان با مسئله‌ای روبرو می‌شود ، باید بر موانع یا مشکلاتی که بر سر راه رسیدن به هدف وجود دارد ، غلبه کند . عامل اصلی در حل مسئله ، عبارت است از کاربرد تجربه قبلی فرد برای رسیدن به راه حل و پاسخی که پیش از آن برای انسان ناشناخته بوده است . حداقل در موقعیت ویژه‌ای که شخص در آن قرار دارد ، تجربه ،‌ دانش و مهارت گذشته ، پیشنیاز حل مسئله محسوب می‌شود . (صفوی – امان االه ۱۳۸۰)

روش حل مسئله یکی از روشها فعال تدریس است . مورگان و همکاران او مسئله را نوعی تعارض یا تفاوت بین موقعیت موجود و موقعیت دیگری که می‌خواهیم ایجاد کنیم ، تلقی می‌کنند . به دیگر سخن، انسان‌ها در پی حل مسائل خود هستند و می‌کوشند برای هر موضوع حل نشده‌ای راه حلی بیابند.

اگر نظام آموزشی توانایی حل مسئله را به دانش‌آموزان یاد بدهد ، به یقین به اهداف خود دست خواهد یافت . زیرا هرچه قدرت تصمیم‌گیری و گزینش راه‌حل های مطلوب در فراگیرندگان افزایش یابد ، نیازهای روزمره‌ی خود را راحت‌تر رفع می‌کنند و موفق تر خواهند بود . یک ضرب المثل چینی می‌گوید :  ” اگر به فردی یک ماهی بدهی ، یک وعده غذای او را فراهم آورده‌ای . اما اگر به او ماهیگیری بیاموزی ، غذای یک عمر او را تأمین کرده ای.”  این موضوع نشان می‌دهد که باید به فراگیرندگان ، روش حل مسئله و تصمیم گیری را بیاموزیم و آ»ان را به روش‌های گوناگون مسلح کنیم تا در موقعیت‌های مناسب دست به انتخاب بزنند . تأکید نظام‌های پیشرفته‌ای آموزشی ، به ویژه در مسائل پرورشی نیز ، بر همین است . باید روی کرد‌های روش حل مسئله را تقویت کنیم تا دانش‌آموزان بتوانند بنا به مقتضیات
زمان ،‌اطلاعات و آموخته‌های خویش را تعمیم دهند و نیزوهای بالقوه را به فعل برسانند در گستره‌ی زندگی ،‌به رفتارهای مطلوب تبدیل کنند . (فضلی خانی – منوچهر ۱۳۸۶)

راههای حل مسئله

راههای مختلفی برای حل مسئله وجود دارد که برخی از آنها به شرح زیر
 است :

حل مسئله از طریق آزمایش و خطا

چنانچه با مسئله‌ای روبرو شویم که برای حل آن ، قاعده و اصول از پیش شناخته شده‌ای در اختیار نداشته باشیم ، آن را از طریق آزمایش و خطا حل می‌کنیم و بعنوان
 مثال ، چنانچه برای نخستین بار بخواهیم با دسته کلیدی که تعداد زیادی کلیدهای شبیه به هم دارد ، قفلی را باز کنیم ناچار باید با آزمایش و خطا ، یک یک کلیدها را امتحان کنیم تا به کلید اصلی برسیم . روش آزمایش و خطا قاعده و اصول معینی ندارد و موجب اتلاف وقت می‌شود تنها چیزی که از این رهگذر می‌آموزیم حل همان یک مسئله است ؛ اما قاعده‌ای فرا نمی‌گیریم که بتوانیم آن را برای حل سایر مسائل تعمیم دهیم .

حل مسئله از طریق بینش و شناخت

هنگامی که عناصر و روابط مربوط به یک مسئله برای انسان شناخته شده باشند ، می‌توان آن را از طریق بینش و شناخت حل کرد . روش حل مسئله از طریق بینش به کشف قواعد و الگوی روابط و یا اصولی که در مسئله نهفته است ، دلالت دارد و به محض اینکه عوامل مذکور شناخته شوند ، مسئله مستقیماً حل خواهد شد. رفتار توأم با بینش دارای دو شرط است :

1.          باید اصول اصلی شناخته و فهمیده شوند  

2.         منابع و وسایل موجود تغییر یابند و یا انطباق داده شوند تا حل مسئله از طریق بینش عملی گردد .

مثال : فرض کنیم که یک پیام سری با این ارقام ( ۴-۴۰-۸-۴۰) ارسال شده است   برای حل این مسئله باید بدانیم ارقامی که به کار رفته اند ، چه ارتباطی با حروف الفبا دارند . وقتی کشف می‌کنیم که ارقام مزبور به ترتیب حروف ابجد هستند ، از طریق بینش ، مفهوم آن را دریافت و در حقیقت آن را حل می‌کنیم .

حل مسئله با روش تحلیلی

تحلیل تدریجی و گام به گام در جهت رسیدن به حل مسئله به فهم کامل کلیه مراحل و روابط مربوط نیاز دارد . این روش آمیزه‌ای از روش آزمایش و خطا ، بینش و تفکر منطقی است . بسیاری از مسائل هندسی به این گونه حل می‌شوند . در سطوح بالاتر ،‌احتمالاً این روش همان روشی است که دانشمندان در برخورد با مسئله در پیش می‌گیرند . معمولاً دانشمندان برای حل مسائل پیچیده ، آنها را توصیف می‌کنند ؛ علت پدیده‌ها را تشریح می‌نمایند و درباره‌ی پدیده ها به پیشگویی می‌پردازند .

مانند :

۱- چگونه می‌توان از تكثير و انتشار باكتري ها جلوگيري كرد ؟

۲-   چه عواملي باعث فرسايش خاك مي شوند ؟

مدلهای مختلف حل مسئله :

برای روش حل مسئله ،‌ مدل‌های متفاوتی وجود دارد که مهم‌ترین آن‌ها را جان دیویی و جورج پولیا  عنوان کرده‌اند .

مراحل روش حل مسئله مبتنی بر الگوی جان دیویی

1-     مشخص کردن مسئله

در این مرحله ، تمام ابعاد مسئله تعیین و به فراگیرندگان تفهیم می‌شود .

2-   جمع آوری اطلاعات براساس ساخت فرضیه

یک سلسله اطلاعات زمینه‌ای جمع آوری می‌گردد و فرضیه براساس آن‌ها حدس زده می‌شود .

3-  فرضیه سازی

براساس نظریات و عقیده‌ی شخصی افراد ، حدس و گمان اولیه ساخته و فرضیه معرفی می‌گردد .

4-    آزمایش فرضیه‌ها

روش‌های تحقیق و بررسی برای یکایک فرضیه‌ها پیش بینی می‌شود . دانش‌آموزان از طریق چند روش ، فرضیه‌ها را مورد آزمایش قرار می‌دهند ، نتایج را ثبت می‌کنند و در طی اجرای راه حل‌های متفاوت ،‌ درستی یا نادرستی فرضیه ها را مشخص می‌کنند .

5-  نتیجه گیری ، تعمیم و کاربرد

پس از این که اطمینان حاصل شد که نتیجه‌ی اجرای روش‌ها قابل دفاع است ، آنها را در حکم فرضیه‌های قابل قبول ، تأیید و برای تعمیم کاربرد و استفاده‌ی دیگران معرفی می‌کنند .

برای اجرای صحیح و مؤثر این الگو ، رعایت نکات زیر ضروری است :

1.          موضوعاتی که برای تدریس انتخاب می‌شود ، باید با شرایط و خصوصیات مراحل الگو متناسب باشد .

2.         در هریک از مراحل ، باید گروه‌هایی تشکیل گردد و بحث و گفتگو سامان‌دهی شود .

۳ -  اطلاعات مقدماتی برای بعضی از موضوعات ، به ویژه روش‌های تحقیق و آزمایش و ساخت فرضیه‌، باید به نحو مطلوب ارائه شود .

۴ -  دانش‌آموزان باید برای اجرای صحیح مراحل ، به نحو مناسبی راهنمایی شوند و به صورت غیرمستقیم هدایت گردند .

5- روش‌های جمع آوری اطلاعات و منابع اطلاعاتی ، به دانش‌آموزان معرفی شود .

۶ -  به روش‌های غیر معمولی که دانش‌آموزان ارائه می‌دهند ،‌ توجه شود ؛ زیرا ممکن است این روش‌های غیرعادی ، خلاقانه باشند .

۷ -  فراگیرندگان باید تشویق شوند و از روش‌های گوناگونی برای حل مسائل استفاده کنند و از اجرای یک روش یک‌نواخت و معمولی بپرهیزند .

اجرای نمونه تدریس به روش حل مسئله ( مدل جان دیویی)

پایه تحصیلی : پنجم دبستان

ماده درسی :علوم تجربي     موضوع : نور و رنگ           

راهبرد ایجاد انگیزه

اجرای مراحل روش

مرحله‌ی نخست : مشخص کردن مسئله

معلم :  ” دوستان گرامی و دانش‌آموزان کوشا ، امروز مسئله‌ای پیش روی ماست که می‌خواهیم با یک روش علمی ، آن را بررسی کنیم ، همان طور که می‌دانید ، یکی از ویژگیهای بارز یک محقق و دانشمند، شناخت مسئله ، بررسی آن و رسیدن به یک واقعیت علمی است . در این درس ، باید بسیاری از موقعیت‌های کار تحقیق را تجربه کنید و بکوشید در مدار علم و تفکر منطقی و حدس و گمان علمی حرکت کنید . بنابراین حوصله ، جدیت و مقاومت ،‌ در این کار نقش مهمی ایفا می‌کند .

مسئله‌ی امروز ما این است :

 رنگين كمان چیست ؟ چه عاملي باعث به وجود آمدن رنگين كمان مي شود؟ آيا ما هم مي توانيم رنگين كمان درست كنيم ؟ همه‌ی شما واژه‌های به کار رفته در این مسئله را درک می‌کنید اما اگر در مورد مفاهیم اشکالی دارید ، سؤال کنید . “

مرحله دوم : جمع آوری اطلاعات برای ساخت فرضیه

معلم : برای این که بتوانید جواب‌هایی برای سؤالات پیدا کنید . باید از مطالعه‌ی کتاب و گفتگو با دوستان ، به جمع‌آوری اطلاعات بپردازید ، زیرا ارائه‌ی یک فرض ، به پیش دانسته‌هایی نیاز دارد . یادآوری می‌کنم که حدس و گمان و فرض ، بر یک رشته اطلاعات مبتنی است و بدون داشتن ذهنیت قبلی نمی‌توان به این اقدام دست زد . ( معلم براساس توانایی‌های دانش‌آموزان و امکانات موجود ، زمان مناسبی پیش بینی می‌کند . )

مرحله سوم : فرضیه سازی

پس از بررسی‌های مقدماتی ، هریک از دانش‌آموزان به صورت انفرادی یا گروهی ( ترجیحاً گروهی) فرضیه‌هایی پیشنهاد می‌کنند . طبیعی است که ممکن است اکثر فرضیه‌ها نادرست باشد . اما لذت روش حل مسئله در این است که با تحقیق و بررسی علمی ، به درستی یا نادرستی فرضیه‌ها پی ببریم . بعضی‌ها گمان می‌برند که ثابت کردن درستی فرضیه کار ارزشمندی است و اگر فرضیه‌ای ثابت نشود ، کاری انجام نشده و تحقیق شکست خورده است . در حالی که چنین نیست و فرایند فرضیه سازی و نحوه‌ی بررسی و کنترل آن بسیار مهم است و هر نتیجه‌ای اعم از مثبت یا منفی ، از اعتبار علمی فعالیت نمی‌کاهد .

باید توجه داشت که امکان دارد دانش‌آموزان ، فرضیه‌های زیر را پیشنهاد کنند :

گروه یک : دلیل شكل گيري رنگين كمان نوع آب و هواي موجود مي باشد.

گروه دو : دلیل تشكيل رنگين كمان وجود ذرات ريز آب در هوا است.

گروه سه : نور خورشيد درشكل گيري رنگين كمان تاثير دارد.

مرحله چهارم : آزمایش فرضیه‌ها

در این مرحله ، معلم از دانش‌آموزانی که فرضیه‌ای پیشنهاد کرده‌اند ، می‌خواهد که با استفاده از وسایل یا دلایل نظری ، از فرضیه‌ی خود دفاع کنند . امکان دارد برای این مرحله وقت زیادی صرف شود که معلم باید این وقت را با توجه به توانایی شاگردان مشخص کند .

در این جا ، منظور از بررسی فرضیه این است که دانش‌آموزان ، متغیرهای اعلام شده در فرضیه‌ها را در محیط‌های گوناگون آزمایش کنند .  

مرحله پنجم : نتیجه گیری ،‌ تعمیم و کاربرد

معلم :  ” از تلاش شما متشکرم . همه‌ی گروه‌ها با جدیت زیادی کار کردید . من ، بدون این که به نتایج فکر کنم ، تلاش را مثبت ارزیابی می‌کنم که به اهداف زیادی رسیده‌ایم . حالا زمان آن است که گروه‌ها ، به ترتیب ، مراحل انجام دادن کار و فرضیه‌ی خود را بیان کنند و نتایجی را که به دست آورده‌اند ‌، مطرح سازند . بقیه دانش‌آموزان هم باید خوب گوش کنند و نظر خود را بیان دارند . “

همه‌ی گروه‌ها گزارش خود را ارائه می‌دهند و در جریان این مرحله ، فرضیه‌های آنان بررسی و آزمایش می‌شود . در پایان فرضیه های ثابت شده به مثابه یک اصل پذیرفته می‌شود و تأیید می‌گردد.

در این مرحله ، منظور از تعمیم و کاربرد آن است که با انجام دادن آزمایش‌های
 مشابه ، به درستی فرضیه پی ببریم و بتوانیم آن را به همه‌ی موقعیت‌های مشابه تعمیم دهیم . در پایان درس ، معلم باید ذهن دانش‌آموزان را به اجرای مراحل تحقیق به روش حل مسئله ، در امور زندگی جلب کند و از آنان بخواهد برای رسیدن به اهداف خود ، اطلاعات صحیحی جمع‌آوری کنند و به بررسی و تجزیه و تحلیل آن‌ها بپردازند .

ارزشیابی پایانی

1.       مراحل انجام دادن یک آزمایش و تحقیق را بیان کنید ؟

2.      دلایل شكل گيري رنگين كمان را نام ببرید .

ارائه تکلیف

الف) تکلیف تمرینی

1.          با چه آزمایش‌هایی می‌توان رنگين كمان را به وجود آورد؟    

2.         نور خورشيد از چه رنگ هايي درست شده است؟

ب) تکلیف بسطی و خلاقیتی

۱٫ بارش باران  چه پدیده‌هایی را به وجود می‌آورد ؟

۲٫ اگر نور نبود ، چه می شد ؟

مراحل روش‌ حل مسئله به روش جورج پولیا

جورج پولیا مراحل حل مسئله را به ترتیب به صورت ذیل بیان نموده است :

1- درک و فهم مسئله

2-   نقشه کشی یا طراحی برای حل مسئله

3-  اجرای نقشه و راهبردهای انتخاب شده

4-    بازنگری و کنترل

دیدگاه فلسفی روش حل مسئله

فلاسفه بسیاری روش حل مسئله را بهترین روش برای انتقال اطلاعات به فراگیر بیان کرده اند . در ذیل به تعدادی از مکاتب و نظرات آنها می پردازیم :

مکتب پراگماتیسم و تعلیم و تربیت:

فلسفة پراگماتیسم به معنای فلسفة تجربی، آزمایشی و حسی است. این فلسفه، یک فلسفة تمام عیار آمریکایی است که منبع هر گونه تصمیم گیری را عقل انسان می داند و معتقد است که ارزش هر اندیشه و تفکری به فایدة عملی آن وابسته است. جان دیویی، فیلسوف آمریکایی بیشترین نظریه ها را در این مکتب در زمان معاصر مطرح کرده است و معتقد است که آنچه را که به غرایض  انسان نسبت می دهند محصول فرهنگ جامعه است.( این نظریه در مقابل نظریة فروید است)

روش تدریس در مکتب پراگماتیسم:

روش تدریس کاملاً فعال، تجربی، برنامه ریزی شده و با توجه به رغبتها و انگیزه های دانش آموزان    و بر اساس فعال بودن آنها مبتنی است. محور اصلی تربیت، دانش آموز است که باید آنچه را که    برای زندگیش مفید است بیاموزد و تجربه کند. معلم باید به دانش آموزان   مطالب تازه را بیاموزد   و تا زمانی که مطلب جدید مورد توجه او قرار نگرفته و زمینه ای برای آموزش مطالب جدیدتر فراهم نکرده مطلب دیگری به آنها نیاموزد. زیرا اگر تجربه ای باعث انگیزش رغبت دانش آموز نشود؛ نمی تواند زمینة تجربة تازه تر را در او ایجاد کند. مطلب تازه باید به عنوان وسیله ای جهت رفع اشکال و حل مساله ارائه گردد.

دیدگاه صاحب نظران تعلیم تربیت در باره ی روش های تدریس فعال

سقراط:  سقراط جزو اولین اشخاصی است که به روش های فعال در تدریس اشاره کرده است.جمله ی معروف او مبنی بر: (همان طور که مادرم مامااست،من هم مامای دانش هستم و سعی می کنم دانش را از درون افراد بیرون بکشم) حاکی از تلاش دو جانبه ی معلم و دانش آموز برای اکتشاف است.

ژان ژاک روسو :روسو یادگیری را امری بیرونی می دانست که می بایست از طریق بررسی ،آزمایش و…. کشف شود.

ژان پیاژه:

۱- روش آموزشی بایدبر اساس فعالیت دانش آموز باشد.

۲- فراگیران باید شخصا قواعد را کشف کنند

۳- دانش آموزان باید به مرحله ی خود رهبری در یادگیری و آموختن برسند.

۴- کمک به دانش آموزان درجهت رسیدن به استقلال فکری.

پیاژه در تدریس به کشف قواعد و خود راهبری بسیار تاکید دارد.

محاسن و محدودیتهای روش حل مسئله :

محاسن :

۱-    در این الگو شاگردان احساس مسئولیت بیشتری می کنند و رضایت خاطر بیشتری دارند و هنگام موفقیت و یا شکست ، خود را مسئول می دانند ، نه معلم را .

۲-   در این الگو رشد شاگرد هدف است ، نه محتوا و مفاهیم آموزشی . بنابراین ، تمام جنبه های روانی ، اجتماعی و سرانجام کل شخصیت شاگردان مورد توجه قرار می گیرد.

۳-  در این روش شاگردان مطالب را برای نمره یاد نمی گیرند ، بلکه کاربرد معلومات خود را می دانند و به هنگام مواجهه با مسأله جدید ، توانایی حل آن را دارند .

۴-   فارغ التحصیلان چنین الگویی افرادی خلاق و نوآور و پذیرای تغییرات مربوط به فنآوری خواهند بود .

محدودیتها :

۱-    این روش نیاز به معلمان مجرب و پژوهشگر دارد .

۲-   اجرای چنین الگویی نیاز به فضا و امکانات آموزشی مناسب دارد .

۳-  تعداد شاگردان در هر کلاس باید محدود باشد . ( اگر چه به طور قطع نمی توان گفت که وجود چند نفر در یک کلاس کافی است . این تعداد بستگی به توانایی معلم ، امکانات مالی ، وسایل و روشها و هدفهای آموزشی دارد ) ولی بطور کلی ، تعداد شاگردان در هر کلاس نباید از ۲۰ نفر تجاوز کند .

نتیجه گیری :

تدریس یک فرآیند است و عوامل متعددی در آن نقش دارند . همه عوامل قابل مطالعه و کنترل نیستند . معلم باید در شرایط خاص ، چارچوبی محدود از فرآیند تدریس را به عنوان الگو انتخاب کند و مورد بررسی و تجزیه وتحلیل قرار دهد تا بتواند فعالیتهای آموزشی خود را به نحو مطلوبی سازماندهی کند .

الگوی حل مسئله یکی از روشهای تدریس فعال محسوب می شود که مورد توجه بسیاری از صاحبنظران است . این الگو به دلیل فعال و سهیم بودن شاگردان در فعالیتهای آموزشی ، یکی از بهترین الگوهای تدریس به حساب می آید . البته اجرای چنین الگویی بدین معنی نیست که مسئولیت کلیه امور با شاگردان باشد ، بلکه آنان در فرایند آموزشی نقش فعال دارند و بیشتر مفاهیم و نکته هایی را می آموزند که بر نیازهایشان منطبق باشد .

الگوی حل مسئله دارای مراحلی است :

1- طرح مسئله

 ۲- جمع آوری اطلاعات
 ۳ -ساختن فرضیه

 ۴- آزمایش فرضیه

 ۵- نتیجه گیری .

از جمله مکاتبی که در موافق این روش بودند می توان از مکتب پراگماتیسم نام برد که جان دیویی در این زمینه نظرات فراوانی را اعمال نمود .

به هر حال روش الگوی حل مسئله یک روش فعال تدریس است که معلم با طرح یک مسئله ، شاگرد را به فعالیت وا می دارد و در جهت حل مسأله او را راهنمایی می کند .

منابع

فارسی

۱-  شعبانی ، حسن ( ۱۳۸۷) – مهارتهای آموزشی و پرورشی (روشها و فنون تدریس) جلد اول – انتشارات سمت .

۲-  فضلی خانی ، منوچهر ( ۱۳۸۶) – روشهای فعال و اکتشافی در آموزش – انتشارات آزمون نوین .

۳-  صفوی ،‌ امان اله ( ۱۳۷۰) – کلیات روشها و فنون تدریس – انتشارات معاصر .

۴-  آرمند ، محمد (۱۳۷۲) – روشهای تدریس معلم – چاپ مجله رشد معلم .

۵-   قورچیان ، نادر (۱۳۷۹) – فرایند برنامه ریزی تکالیف دانش آموزی – انتشارات تربیت .

برای دانلود رایگان فرم های ارزشیابی مدیران مدارس بر روی لینک زیر کلیک کنید . فایل ها در یک پوشه زیپ می باشند .بعد از دانلود از حالت زیپ خارج کندی :

فرم ارزشیابی مدیران مدارس

همچنین لیست بیش از 1500  طرح درس از همه پایه ها را از صقحه زیر ببینید و به همکاران اطلاع دهید. ( بر روی لینک زیر کلیک کنید ) :

لیست کلیه طرح درس ها

توجه :

همچنین شما فرهنگیان گرامی می توانید تحقیقات اقدام پژوهی ، گزارش تخصصی ، درس پژوهی ، تجربیات ارتقای شغلی ، طرح جابر  و مقالات پرسش مهر مورد نیاز خود را از لینک های زیر تهیه نمائید :( سایت علمی و پژوهشی آسمان ) بر روی هر لینک کلیک نمائید :

• 
  بیش از سیصد طرح جابر برای شرکت در مسابقات طرح جابر

برای دانلود رایگان برنامه هفتگی پایه های چهارم و پنجم و ششم بر طبق کرونا بر روی لینک زیر کلیک کنید :

دانلود برنامه هفتگی پایه چهارم پنجم ششم طبق کرونا

همچنین لیست بیش از 1500  طرح درس از همه پایه ها را از صقحه زیر ببینید و به همکاران اطلاع دهید. ( بر روی لینک زیر کلیک کنید ) :

لیست کلیه طرح درس ها

توجه :

همچنین شما فرهنگیان گرامی می توانید تحقیقات اقدام پژوهی ، گزارش تخصصی ، درس پژوهی ، تجربیات ارتقای شغلی ، طرح جابر  و مقالات پرسش مهر مورد نیاز خود را از لینک های زیر تهیه نمائید :( سایت علمی و پژوهشی آسمان ) بر روی هر لینک کلیک نمائید :

• 
  بیش از سیصد طرح جابر برای شرکت در مسابقات طرح جابر

درس 15 ازاد فارسی نهم

مقدّمه

با توجه به اینکه روش تحقیق «اقدام پژوهى»¹ در سطح جهان و به ویژه در محافل علمى ایران، شیوه اى جدید است، لازم به نظر مى رسد که این شیوه پژوهشى از لحاظ پیشینه، تعریف، مراحل، اهداف و سایر جنبه ها مورد بررسى قرار گیرد تا پژوهشگران در موارد مقتضى از این روش تحقیق به نحو مناسب استفاده کنند.

1. پیشینه روش اقدام پژوهى

لوین (Kurt, Lewin; 1947) اولین کسى بود که با بیان این عقیده که اگر تحقیق نتواند فایده عملى داشته باشد تحقیق ناکافى است، زمینه لازم را براى تحقیق عمل نگر یا اقدام پژوهى

فراهم ساخت. به نظر او، هدف اصلى تحقیق تنها درک و تفسیر رویدادها نیست، بلکه تغییر آنها نیز هست.² تحقیق عمل نگر ابزار نیرومندى براى تغییر و بهبود رویدادها در سطح محلى است.

یکى از محققان در معرفى این روش مى نویسد:

متخصصان پژوهشى، روش هاى پژوهشى را به دو دسته بزرگ کمّى و کیفى تقسیم کرده اند. یافته هاى پژوهش هاى کمّى حاصل مطالعات نظام دار و قانونمندى است که به شیوه کل از جزء به دست مى آیند. اما یافته هاى پژوهش هاى کیفى، حاصل مطالعات و بررسى هاى فارغ از قانون هاى تغییرناپذیرى است که به شیوه جزء به کل به دست مى آیند. انجام دادن پژوهش کیفى نوعى چالش است که نتایج آن به صورت مجموعه اى به هم پیوسته و ناشى از خلّاقیت و سخت کوشى پژوهشگر به دست مى آید.³

در زمینه تاریخچه کاربرد این روش پژوهش نیز چنین آمده است:

توجه به پژوهش هاى کیفى، در برابر پژوهش هاى کمّى، روز به روز فزونى گرفته است. این توجه، جان تازه اى به روش تحقیق در عمل دمیده و از دهه 70 میلادى به بعد جاى ویژه خود را به دست آورده است.⁴

پس از مقدّمه مزبور که به اجمال روش اقدام پژوهى معرفى شد، هم اکنون به تعریف، مراحل انجام، و سایر مباحث آن مى پردازیم. پیش از پرداختن به تعریف روش «اقدام پژوهى» لازم است به این نکته اشاره شود که متخصصان فن در برابر نهاد فارسى اصطلاح «action research» از واژه هاى «اقدام پژوهى»، «تحقیق در عمل»، «تحقیق توأم با عمل» و «تحقیق عمل نگر» استفاده نموده اند; اما به دلیل کثرت استفاده از واژه «اقدام پژوهى» در منابع نسبت به دیگر برابرنهادهاى آن، در این تحقیق کاربرد واژه «اقدام پژوهى» ترجیح داده شده است.

2. تعریف اقدام پژوهى و تبیین جایگاه آن در میان سایر روش هاى پژوهش

تعاریف گوناگونى از «اقدام پژوهى»، از سوى متخصصان فن ارائه شده است که در اینجا به اختصار به برخى از آنها اشاره مى شود:

کمیز و مک تگارت (Kemmis & Mc Taggart; 1982) در تعریف اقدام پژوهى گفته اند:

با پیوند دو اصطلاح «اقدام» و «پژوهش» چهره اصلى این روش نمایان مى شود. آزمون نظر در حین عمل، به عنوان وسیله اى است براى بهبود کار، و ابزارى براى ارتقاى سطح دانش.⁵

در تعریفى دیگر آمده است:

اقدام پژوهى فرایند جستوجوى منظم مشارکتى براى «مشخص کردن یک موقعیت نامعین» و کوشش جهت کاهش یا رفع آن است.⁶

اقدام پژوهى نوعى تحقیق است که توسط خود افراد درگیر در یک مسئله و براى حل یا کاهش آن انجام مى گیرد.⁷ عمل، محور اساسى در این نوع تحقیق است.

در تبیین جایگاه روش اقدام پژوهى در میان دیگر روش هاى پژوهش باید گفت:

چنانچه نوع داده هاى مورد نیاز تحقیق را ملاک دسته بندى روش هاى تحقیق قرار دهیم، مى توان روش هاى یادشده را به سه دسته تقسیم کرد: تحقیق توصیفى، تحقیق آزمایشى و تحقیق تاریخى.⁸

داده هاى لازم براى تحقیق تاریخى که مربوط به رویدادها و وقایع گذشته است، از قبل وجود دارد. در این مورد پژوهشگر باید به جستوجو بپردازد تا داده هاى مورد نیاز را بیابد; در حالى که براى تحقیق آزمایشى، پژوهشگر باید با کنترل متغیرهاى ناخواسته به دست کارى متغیرها پرداخته و از این طریق داده هاى لازم را تولید کند. در تحقیق توصیفى، پژوهشگر قادر به کنترل متغیرهاى ناخواسته نبوده، ولى سعى دارد «موقعیت نامعین» را شناسایى کند. در تحقیق توصیفى، پژوهشگر متغیرها را بدون کنترل مورد بررسى قرار مى دهد تا وضعیت موجود را شناسایى کند. تحقیق توصیفى را مى توان به پنج دسته تقسیم کرد: 1. پیمایشى;⁹ 2. همبستگى:¹⁰ 3. پس رویدادى (علّى ـ مقایسه اى);¹¹ 4. بررسى موردى (موردپژوهى);¹² 5. اقدام پژوهى.¹³

نتیجه آنکه اقدام پژوهى در زمره روش هاى تحقیق توصیفى است. هدف این دسته از پژوهش هاى آموزشى، توصیف شرایط یا پدیده هاى مربوط به نظام آموزشى مى باشد. با استفاده از اقدام پژوهى مى توان موقعیت هاى مربوط به اقدام ها و عملیات آموزشى را مشخص کرد و در بهبود آن کوشید.

3. مراحل اقدام پژوهى

از نظر متخصصان فن¹⁴ اقدام پژوهى به هر شکلى که صورت بگیرد، مستلزم طى هفت گام به این شرح است:

1. انتخاب موضوع اقدام پژوهى;

2. مشخص کردن مبانى نظرى اقدام پژوهى که شامل تعیین ارزش ها، باورها و دیدگاه هاى نظرى پژوهشگر درباره موضوع انتخابى است;

3. تعیین سؤال ها یا مسائل اقدام پژوهى که پژوهش را رهنمون مى سازند;

4. گردآورى داده ها و اطلاعات;

5. تحلیل داده ها که در اقدام پژوهى از تحلیل هاى ساده تر و عملى تر استفاده مى شود;

6. گزارش نتایج و یافته هاى اقدام پژوهى در جلسات، سمینارها، کنفرانس ها و نشریات (بدین سان، پژوهشگر مى تواند دامنه ارتباط خود را براى حل کردن مسائل موردنظر گسترش دهد);

7. برنامه ریزى عملى و مبتنى بر نتایج پژوهش; مانند استفاده از نتایج اقدام پژوهى در تهیه طرح درس و برنامه آموزشى که سبب مى شود معلم نقاط ضعف کار خود و نیز دانش آموزان را به درستى و بدون آزمایش و خطا برطرف کند تا اشتباهات گذشته تکرار نگردد.

4. اهداف اقدام پژوهى در گستره تعلیم و تربیت

در اقدام پژوهى، هدف پى بردن به روابط پدیده ها و یا ـ به اصطلاح ـ متغیرها نیست، بلکه بررسى موضوعاتى است که فرد در محیط کار و در حیطه شغلش با آنها درگیر است و مى خواهد پاسخشان را به صورت علمى و از راه پژوهش بیابد. پس ایجاد تغییر، تعدیل یا اصلاح در وضعیت موجود هدف عمده در این پژوهش است.¹⁵

سه هدف عمده را مى توان براى اقدام پژوهى یادآور شد:

1. تربیت معلمان پژوهشگر;

2. پیشبرد هدف هاى مدرسه;

3. بناکردن فرهنگ حرفه اى در میان معلمان.¹⁶

ایزاک (Stephen Isaac) در خصوص هدف از روش تحقیق اقدام پژوهى مى نویسد:

گسترش مهارت ها یا رویکردهاى جدید و حل مسائل با استفاده از کاربرد مستقیم روش ها و مهارت ها در مراکز آموزشى و یا محیط هاى واقعى و شغلى، و به دست آوردن اطلاعات براى استفاده در کلاس هاى درس محلى و دادن آموزش ضمن خدمت به معلمانى که درگیر تدریس هستند.¹⁷

همچنین در زمینه هدف از روش اقدام پژوهى مى توان گفت:

پژوهش در اینجا به معناى آنچه در دانشگاه ها و مراکز عالى انجام مى پذیرد و داراى مراحل ویژه و پیچیده مى باشد نیست، بلکه منظور بررسى راه هاى گوناگون ممکن براى تغییر وضعیت نامطلوب موجود توسط خود افراد درگیر در آن مسئله در محیط کلاس و آموزشگاه با در نظر گرفتن مراحل ساده مى باشد.¹⁸

5. گستره اقدام پژوهى

«اقدام پژوهى» مى تواند در همه عرصه هاى زندگى حرفه اى، یعنى هر جا که تربیت و آموزشى جریان دارد، کاربرد داشته باشد. بنابراین، متخصصان شاغل در خدمات بهداشتى، امور رفاهى، آموزش و پرورش، و حتى خدمات پلیسى و نظامى و نیز متخصصان شاغل در سایر سازمان هاى مذهبى، فرهنگى، و اجتماعى مى توانند از اقدام پژوهى بهره بگیرند.

درباره گستره اقدام پژوهى باید گفت:

تحقیق عمل نگر ممکن است تقریباً در تمام موقعیت هایى که مسئله اى براى افراد پیش مى آورد، مانند: یک کلاس، بیمارستان، صنعت، زندان و از این قبیل به کار گرفته شود تا مسئله پیش آمده را حل کند. این روش ممکن است توسط یک معلم، گروهى از معلمان یک مدرسه، تعدادى از معلمان و پژوهشگران، و همکارى معلمان و تعدادى از استادان دانشگاه انجام شود. تحقیق عمل نگر (اقدام پژوهى) در حوزه هاى زیر بیشتر مورد استفاده قرار مى گیرد:

1. روش هاى تدریس: براى مثال، جایگزین کردن روش سنتى با روش اکتشافى; 2. راهبردهاى تدریس: براى مثال، اتخاذ یک روش یکپارچه براى یادگیرى; 3. روش هاى ارزشیابى; 4. نگرش ها و ارزش ها; 5. رشد حرفه اى و مداوم معلمان: براى مثال، بهبود مهارت هاى تدریس، توسعه روش هاى جدید یادگیرى، افزایش قدرت تحلیل و بالابردن خودآگاهى معلمان.¹⁹

6. ویژگى هاى اصلى اقدام پژوهى در تعلیم و تربیت

1. در اقدام پژوهى، معمولا معلم خود پژوهشگر است و نقش اصلى پژوهشى به عهده او مى باشد; چه به این وسیله معلم به عنوان مجرى اصلى تحقیق اقدام پژوهى، مى تواند مسئله ملموسى را که با آن روبه روست حل کند یا بهبودى امور را میسّر سازد; مثلا مشکلات فرایند تدریس را به طور گام به گام در طول یک مدت معین و با استفاده از سازوکارهاى گوناگون پژوهشى (پرسشنامه، مصاحبه و مانند آن) مورد کندوکاو قرار دهد.²⁰

2. در این روش پژوهشى از روش هاى تجزیه و تحلیل ساده استفاده مى شود و تأکید بر معناداربودن عملى است تا معنادار بودن آمارى.²¹

3. تحقیق عمل نگر (اقدام پژوهى) فاقد سخت گیرى و روش عملى است، بلکه پژوهشى است که در مقایسه با سایر روش هاى علمى از انعطاف پذیرى و قابلیت انطباق بالایى برخوردار است.²²

4. اقدام پژوهى موجب مى شود که افراد درباره موقعیت هایى که در آن کار مى کند (کلاس درس، مدرسه، نظام ها) به تحلیل هاى انتقادى دست بزنند و همچنین پژوهشگر نسبت به حرفه خود نگرش عینى به دست مى آورد و ویژگى هاى آن را مى شناسد.²³

5. در حقیقت، اقدام پژوهى پاسخى است به انتقادهایى که از کاربردى نبودن اغلب پژوهش هاى مرسوم به عمل مى آید.²⁴

6. تحقیق عمل نگر فاقد سخت گیرى و روش علمى است، بلکه پژوهشى است که در مقایسه با سایر روش هاى علمى از انعطاف پذیرى و قابلیت انطباق بالایى برخوردار است.²⁵

7. تحقیق در عمل (اقدام پژوهى) معلمان را درگیر مسئله مى کند. معلمان در عمل مهار تمام مراحل پژوهش را در دست مى گیرند و به دوباره سازى مهارت هاى حرفه اى خود مى پردازند.²⁶

8. در اقدام پژوهى لازم نیست که همه داده ها و شواهد متکى بر اعداد یا به عبارتى، کمّى باشند. اظهارنظر همکاران، والدین، دانش آموزان، متخصصان فن و دیگران تأییدى بر اصلاح و تغییر است.²⁷

7. اهمیت و ضرورت استفاده از روش اقدام پژوهى در تعلیم و تربیت

به باور برخى صاحب نظران، تا خود معلمان وارد میدان پژوهش نشوند نمى توانند فقط به اتکاى یافته هاى پژوهشى پژوهشگران دانشگاهى و مرسوم تحول چشمگیرى در آموزش و یادگیرى به وجود آورند. براى نمونه، پرینگ (Pring)، آورده است که در کشور آمریکا براى پژوهش هاى آموزشى سالانه بیش از یک میلیارد دلار از وجوه فدرال و دولتى هزینه مى شود. از سوى دیگر، بسیارى بر این باورند که این پول ها خوب هزینه نشده و در گزارش ها آمده است که این پژوهش ها پاسخگوى پرسش هایى دولت ها در زمینه هاى آموزشى نبوده و نتوانسته است در مورد مسائل آموزشى ویژه و خُرد، مثل روش هاى تدریس و گروه بندى دانش آموزان مفید واقع شود.²⁸

نکته دیگر اینکه تخصصى بودن پژوهش هاى دانشگاهى نیاز به تحقیق به روش اقدام پژوهى را دوچندان نموده است; زیرا پژوهش هاى دانشگاهى مبتنى بر اصول و نظامى است که هر گام آن مستلزم داشتن دانش و مهارت و تخصص ویژه است; مثل نمونه گیرى هاى آمارى، تجزیه و تحلیل آمارى، تهیه پرسش نامه هاى روا و مانند آن. یافته هاى این نوع از پژوهش ها نیز متأسفانه به گونه اى گزارش مى شوند که بیشتر معلمان قادر به فهم آن نیستند و در نتیجه، این پژوهش ها از نظر معلمان چندان مفید ارزیابى نمى شوند.²⁹

در خصوص نیاز جامعه آموزش و پروش به روش اقدام پژوهى باید گفت:

از آنجا که پژوهشگران کمّى واقعیت هاى تدریس در کلاس درس را تجربه نکرده اند یا نمى کنند، باید به روش هاى دیگرى دست یازید تا شکاف میان پژوهش هاى کمّى و کیفى پرشود.³⁰

با مرورى اجمالى بر تاریخ اقدام پژوهى، به دست مى آید که معلمان به دلیل احساس جدایى بین عمل و نظر همواره نگران ناهمخوانى پژوهش هاى کلاسیک با دنیاى واقعى یاددهى ـ یادگیرى مى باشند و از این رو، از تحقیق به روش اقدام پژوهى حمایت مى کنند. در این خصوص، مى توان به این موارد اشاره کرد:

1. معلمان اغلب با تردید به پژوهش هاى آموزشى مى نگرند.

2. معلمان ترجیح مى دهند از تجربه هاى شخصى یا همکاران خود سود ببرند.

3. حتى معلمانى که براى استفاده از یافته هاى پژوهشى انگیزه کافى دارند، از اجراى الگوهاى پژوهش عاجز شده اند.³¹

همچنین در مورد نیاز آموزش و پرورش به تحقیق به روش اقدام پژوهى باید گفت:

این خطر وجود دارد که تدریس معلمان رفته رفته به نوعى تفکرزدایى تبدیل شود; زیرا معلمان نباید همانند فنورزان (تکنسین ها)، هویت حرفه اى خود را مرهون به کارگیرى قالبى یا مکانیکى یافته هاى پژوهشى علمى بدانند و تصور کنند که از تفکر بى نیازند. در غیر این صورت، روح آموزش و پرورش و یاددهى یادگیرى، با تمام ظرافت ها و راز و رمزهاى شگفت انگیزى که دارد، در معرض ورشکستگى قرار خواهد گرفت.³²

یکى از محققان در مورد ضرورت استفاده از روش اقدام پژوهى درتعیلم و تربیت به این نکات اشاره نموده است:

1. با درگیرشدن معلم در عمل پژوهش، موضوع جدایى بین نظر و عمل از بین مى رود.

2. اگر معلم خود پژوهنده باشد، نسبت به یافته هاى پژوهش هاى دیگران نیز واکنش نشان مى دهد.

3. معلمان موجّه ترین افراد در تشخیص مسائل و نیازهاى دانش آموزان و در سطحى بزرگ تر، مشکلات آموزشى و پرورشى، هستند; چه بهتر که این مسائل به دست خود آنان حل شود.

4. یافته هاى پژوهش هاى آموزشى را در نهایت معلم به کار خواهد برد و از این رو، بهتر است خود وى از خانواده پژوهشگران باشد.

5. معلم بیش از دیگران در معرض پرسش قرار مى گیرد. والدین علاقه مند همواره پرسش هاى خود را با معلمان در میان مى گذارند. بهتر است خود معلم درگیر پژوهش و حل مسائل مربوط به خود باشد.

6. معلم، ضمن پژوهش رشد مى کند و به بالندگى مى رسد، چاره یاب مى شود و از طریق فعالیت هاى پژوهش گرایانه او نوجویى و نوخواهى اشاعه مى یابد.

7. پژوهش به وسیله معلم پژوهشگر، رنگ و بوى بومى و محلى به خود مى گیرد; چیزى که جامعه بسیار پراکنده و متنوع آموزش و پرورش به آن نیاز بسیار دارد.³³

8. برترى روش اقدام پژوهى نسبت به سایر روش هاى پژوهشى

این روش همچون سایر روش هاى معتبر علمى داراى محدودیت هایى است. درباره محدویت داده هاى پژوهش هاى دانشگاهى باید گفت:

داده هاى پژوهش هاى تربیتى دانشگاهى، اغلب کمّى و مبتنى بر پرسشنامه است. این داده ها نه تنها در اکثر موارد قابل درک و تحلیل توسط معلمان نیستند، بلکه براى پاسخ گویى به مسائل مطرح شده در کلاس درس از کفایت لازم برخوردار نمى باشند; چراکه معلمان در کلاس هاى درس، علاوه بر عدد و رقم، با احساس ها و عواطف و نگرش ها و جنبه هاى کیفى دانش آموزان سر و کار دارند که داده هاى کمّى مرسوم توانایى تجزیه و تحلیل آن ها را ندارد. گفتنى است در کشور ما، استادان و پژوهشگران دانشگاهى بر استفاده از آمار و پژوهش هاى کمّى چنان اهمیت و ارزش داده اند که پژوهش هاى کیفى و غیرآمارى را یا جزو پژوهش به شمار نمى آورند یا آن را از دانشجویان فوق لیسانس و دکترى قبول نمى کنند. اینان آگاهانه یا ناآگاهانه دنباله رو رویکرد پوزیتیویستى یا اثبات گرایى اند که به غلط معتقدند هر چیزى را که نتوان به صورت کمّى سنجید و تجربه کرد باید در موجودیت آن شک کرد.³⁴

کِمیس و کرر (Kemis & Carer) در زمینه نقص پژوهش هاى مرسوم مى گویند:

پژوهش هاى آموزشى مرسوم فاقد روش تحقیق ویژه است; زیرا روش تحقیقى که در پژوهش هاى مرسوم دانشگاهى به کار گرفته مى شود، برگرفته از روش تحقیق علوم اجتماعى و روان شناسى است، نه برآمده از محیط هاى آموزشى و جریان آموزش و یادگیرى. خودِ روش هاى تحقیق در علوم اجتماعى و روان شناسى نیز در اکثر موارد تقلیدى است از روش هاى تحقیق علوم طبیعى که همیشه قابل تعمیم و تسرّى به علوم انسانى به ویژه کلاس هاى درس نیستند.³⁵

مک نیف و همکاران او در مورد برترى هاى اقدام پژوهى در قلمرو آموزش و پرورش این گونه مى گویند:

طرف داران پژوهش در عمل، از جمله پژوهش در عمل آموزشى، بر این باورند که پژوهش باید از انحصار نخبگان درآید و به صورت مشارکتى ـ یا فردى ـ جزو وظایف همه دست اندرکاران آموزش و پرورش، به ویژه معلمان، قرار گیرد.³⁶

9. پیامدهاى مثبت اقدام پژوهى

نوفک و زیچنر (Noffke & Zeichner) معتقدند که تحقیق عمل نگر براى معلمان داراى این پیامدهاى مثبت است:

1. در تعریف و برداشت معلمان از مهارت هاى حرفه اى و نقششان تغییراتى ایجاد مى کند.

2. احساسات خودارزشى و اطمینان آنها را افزایش مى دهد.

3. آگاهى آنهارا ازموضوع هاى کلاسى افزایش مى دهد.

4. آمادگى آنها را براى تفکر و تعمق بهبود مى بخشد.

5. ارزش ها و باورهایشان را تغییر مى دهد.

6. همخوانى بین نظریه هاى کاربردى و شیوه هاى عملى را بهبود مى بخشد.³⁷

البته به برخى دیگر از فواید استفاده از این روش نیز مى توان اشاره نمود; از جمله:

1. دلنشین ترین فایده پژوهش در عمل ـ اقدام پژوهى ـ معلم این است که نتایج پژوهش از بالا، یا بیرون کلاس و مدرسه، صادر نمى شود، بلکه به همت خود معلم و همکاران او به دست مى آید.

2. حاصل پژوهش هاى معلمان کاملا جنبه کاربردى پیدا مى کند; چون معلم فقط براى حل مشکلات کلاس یا مدرسه خود دست به پژوهش مى زند و در نتیجه، یافته هاى پژوهش هاى آموزشى را در نهایت معلم به کار خواهد برد.

3. معلم، ضمن پژوهش رشد مى کند و به بالندگى مى رسد، چاره یاب مى شود و از طریق فعالیت هاى پژوهش گرایانه او نوجویى و نوخواهى اشاعه مى یابد.

4. وقتى معلم دست به پژوهش مى زند و مشکل یا مسئله خودش را حل مى کند، نسبت به یافته هاى خود احساس تعلّق حرفه اى پیدا مى کند.

5. پژوهش هاى معلم پژوهنده، در مقایسه با هزینه هاى هنگفت در زمینه هاى گوناگون که اغلب ناموفق هم هستند بسیار مناسب و منطقى تر است.

6. مشارکت معلمان در پژوهش سبب مى شود اعتماد به نفس و خودباورى آنان تقویت شود.

7. چون داورى در مورد درستى یا نادرستى پژوهش به وسیله خود معلم انجام مى گیرد، زودتر به توانمندى حرفه اى دست مى یابد.³⁸

جمع بندى

با تبیین روش اقدام پژوهى از جهات گوناگون روشن گردید که قلمرو پژوهش اختصاص به متخصصان و پژوهشگران دانشگاهى ندارد; بلکه کارگزاران عملى آموزشى و پرورشى، یعنى معلمان که از نزدیک با مسائل و مشکلات فراگیران در ارتباط هستند هم مى توانند در نقش پژوهشگر ظاهر شده و به صورت علمى و روشمند به حل مسائل حرفه اى خود که به طور ملموس و عینى با آنها سرو کار دارند اقدام نمایند.

با توجه به آنچه گفته شد، در صورتى که دست اندرکاران تعلیم و تربیت زمینه هاى لازم را فراهم کنند، معلمان مى توانند همزمان با عمل تدریس با انجام تحقیق به روش اقدام پژوهى که نوعى وارسى در کار حرفه اى با هدف بهبود آن است، در جهت کارایى هرچه بیشتر فرایند تعلیم و تربیت نقش مهمى را ایفا کنند و علاوه بر آن، به رشد و ترقّى حرفه اى نایل آیند.

·  پى نوشت ها

1. Action research.

2ـ رمضان حسن زاده، روش هاى تحقیق در علوم رفتارى، تهران، ساوالان، 1382، ص 166.

3و4ـ على رؤوف، «چرا علاقه به پژوهش در عمل احیا شده است؟»، مجله رشد تکنولوژى آموزشى، دوره نوزدهم، ش 152 (آذر 1383)، تهران، دفتر انتشارات کمک آموزشى، ص 47.

5ـ جین مک نیف و همکاران، اقدام پژوهى، ترجمه محمّدرضا آهنچیان، تهران، رشد، 1382، ص 28.

6ـ عبّاس بازرگان، «جزوه آموزشى اقدام پژوهى»، تهران، دانشگاه تهران، 1385، ص 168.

7ـ اقبال قاسمى پویا، راهنماى عملى پژوهش در عمل، تهران، پژوهشکده تعلیم و تربیت، 1381، ج 2، ص 9.

8ـ عبّاس بازرگان، پیشین، ص 168.

9. Survey Research.

10. Correlational Research.

11. Ex-Post Factor / Causal Comparative.

12. Case - Study.

13. Action Research.

14ـ جین مک نیف و همکاران، پیشین، ص 109.

15ـ ر.ک. عزت اللّه نادرى و مریم سیف نراقى، روش هاى تحقیق و شیوه هاى ارزشیابى در علوم انسانى، تهران، بدر، 1380.

16ـ مک نیف و همکاران، پیشین، ص 108.

17ـ استفان ایزاک، راهنماى تحقیق و ارزشیابى در روان شناسى و علوم تربیتى، ترجمه على دلاور،تهران،ارسباران،1380،ج2،ص44.

18ـ حسن ملکى، مهارت هاى اساسى تدریس، زنجان، نیکان کتاب، 1382، ص 304.

19ـ رمضان حسن زاده، پیشین، ص 166.

20ـ زهره سرمد و همکاران، روش هاى تحقیق در علوم رفتارى، تهران، آگه، 1376، ص 85.

21ـ استفان ایزاک، پیشین، ص 47.

22ـ رمضان حسن زاده، پیشین، ص 168.

23ـ على رؤوف، پیشین، ص 48.

24ـ ر.ک. محمود مهرمحمّدى، جستارهایى در پژوهش در قلمرو آموزش و پرورش، تهران، پژوهشکده تعلیم و تربیت، 1379.

25ـ رمضان حسن زاده، پیشین، ص 137.

26ـ على رؤوف، پیشین، ص 49.

27ـ حبیب صدرزاده، پیشین، ص 51.

28و29ـ اقبال قاسمى پویا، پیشین، ص 13ـ14/ ص 24.

30ـ على رؤوف، پیشین، ص 49.

31و32ـ محمود مهرمحمّدى، «نگاهى تازه به رابطه میان پژوهش و عمل تربیتى»، مجله پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت، ش 7 و 8 (زمستان، 1376 و بهار 1377)، تهران، به نقل از: على رؤوف، پیشین، ص 47/ ص 44.

33 و 34 و 35ـ اقبال قاسمى پویا، پیشین، ص 9/ ص 18/ ص 24.

36ـ مک نیف و همکاران، پیشین، به نقل از: على رؤوف، پیشین، ص 49.

37ـ رمضان حسن زاده، پیشین، ص 168.

38ـ اقبال قاسمى پویا، پیشین.