سایت اقدام پژوهی - گزارش تخصصی و فایل های مورد نیاز فرهنگیان
1 -با اطمینان خرید کنید ، پشتیبان سایت همیشه در خدمت شما می باشد .فایل ها بعد از خرید بصورت ورد و قابل ویرایش به دست شما خواهد رسید. پشتیبانی : بااسمس و واتساپ: 09159886819 - صارمی
2- شما با هر کارت بانکی عضو شتاب (همه کارت های عضو شتاب ) و داشتن رمز دوم کارت خود و cvv2 و تاریخ انقاضاکارت ، می توانید بصورت آنلاین از سامانه پرداخت بانکی (که کاملا مطمئن و محافظت شده می باشد ) خرید نمائید .
3 - درهنگام خرید اگر ایمیل ندارید ، در قسمت ایمیل ، ایمیل را بنویسید.
در صورت هر گونه مشکل در دریافت فایل بعد از خرید به شماره 09159886819 در شاد ، تلگرام و یا نرم افزار ایتا پیام بدهید آیدی ما در نرم افزار شاد : @asemankafinet
نبود منابع مكتوب به زبان فارسي در زمينه بخشهاي عمده‌اي از فعاليتهاي گرافيك همواره يكي از چالشهاي پيش روي اين هنر و از جمله موانع رشد اصولي و علمي آن در ميان علاقه‌مندان بوده است. اگر چه گرافيك در چنددهه اخير جايگاهي شايسته در ساختار دانشگاهي كشور يافته و شناخت عامه جامعه نسبت به محدوده علكرد اين فن افزايش پيدا كرده است، ولي تدوين كتب درسي و آموزشي در اين رشته و غني سازي آرشيو دانش مكتوب گرافيك، حركتي همسان با فراگير شده آن نداشته و به استثناء چند موضوع محدود (همچون نشانه، صفحه آرايي و بسته بندي) در ديگر شاخه‌هاي پرشمار اين رشته، حركتها كند و كم جلوه بوده‌اند.
از يك سو، اندك منابع در دسترس، هر كدام تنها پاسخگوي بخشي از نيازهاي روبه افزوني دانشجويان، هنرجويان و علاقه‌مندان اين رشته پرمخاطب بوده است و از دريگر سو با وجود گذشت بيش از سه دهه از ارائه رشته گرافيك در مقاطع كارداني، كارشناسي و كارشناسي ارشد در مراكز آموزش عالي كشور و افزايش گستره حضور آكادميك آن، همچنان در حسرت تدوين منابع لازم و ضروري در زمينه واحدهاي تخصصي آن همچون «كارگاه گرافيك»، «گرافيك محيطي»، «نقد و تحليل آثار گرافيك» و… هستيم.
نشانه:
عنصري بصري است كه به منظور معرفي يك موضوع (كالا، فعاليت و…) طراحي و ارائه ميشود. به عبارت ديگر، نشانه، هويت بصري يك موضوع است.
نشانه جايگزين واژه‌هايي همچون آرم (با كاربرد بيشتر) و مارك است.
نشانه ميتواند در قالب هر عنصر بصري جلوه‌گر شود ولي بطور مشخص به دو حالت كلي ارائه شود:
الف) نشانه‌هاي تصويري
ب) نشانه‌هاي نوشتاري
نشانه‌هاي تصويري، نشانه هايي هستند كه عنصر بصري به كار رفته در آنها، تصوير است. اين تصوير ميتواند يك گل، يك حيوان، يك نماد ملي، سنتي و… يا حتي تصوير نامشخص باشد (چگونگي اين تصوير را مواردي مانند موضوع و عوامل جانبي تعيين مي‌كنند). تصوير مورد استفاده در نشانه‌هاي تصويري در ارتباط با محدوده فعاليت موضوع، چهار وضعيت ممكن دارد:
1) تصوير با موضوع ارتباط مستقيم دارد. براي مثال در صورتي كه براي يك شركت توليد خودرو نشانه‌اي طراحي مي كنيم، از تصوير يك خودرو سود ببريم.
2) تصوير با موضوع ارتباط غيرمستقيم دارد. براي مثال در يك شركت هواپيمايي از تصوير يك پرنده استفاده كنيم.
3) تصوير مطلقاً با موضوع ارتباط ندارد. براي نشانه يك شركت هواپيمايي از تصوير يك گل استفاده كنيم.
4) تصوير با موضوع از جنبه‌هاي فرعي ارتباط پيدا ميكند. براي نمونه، چنانچه در مثال شمارة «3» بجاي تصوير گل از تصوير از تصوير سرستون‌هاي تخت جمشيد سود ببريم، اگر چه هر دو عنصر بصري ارتباطي با محدوده فعاليت موضوع (فعاليتهاي هوايي) ندارند ولي تصاوير تخت جمشيد در فرهنگ جامعه ايراني ريشه دارد و نوعي از ارتباط فرهنگي را با مخاطب برقرار مي كند.
بديهي است مناسبترين شيوة گزينش تصوير در نشانه در غالب موارد، گزينه شماره «1» و «2» هستند. اگر چه بكارگيري موارد «3» و «4» نيز قابل پيش‌بيني خواهند بود. نشانه هاي نوشتاري نيز شانه هايي هستند كه عنصر بصري آنها حروف، نوشتار و اعداد هستند كه توام با يكديگر و يا بصورت منفرد ارائه ميشوند.
نشانه‌هاي نوشتاري خود به دو گونة كلي تقسيم ميشوند:
1) لگو تايپ: نشانه هايي هستند كه نوشتار آنها براساس نام كامل موضوع است و با طراحي ويژه (و غالباً متفاوت از شكل حروف متداول) ارائه ميشوند.
2) منو تايپ (منوگرام): نشانه‌هايي هستند كه نوشتار آنها حرف ابتداي نام موضوع است و با طراحي ويژه (متفاوت از شكل حروف متداول) ارائه ميشوند. لازم به توضيح است بعضي از صاحب نظران معتقدند در صورتي كه نام موضوع داراي بيش از يك واژه باشد، طراحي بر اساس حروف آغازين واژگان موضوع نيز، منوگرام خواهد بود.
اوراق اداري:
به مجموعه سربرگ، كارت ويزيت و پاكت‌نامه گفته ميشود. دركنار آنها، مواردي همچون كاغذ يادادشت، فلش كارت، كارتهاي اعتباري و پرسنلي، ليبل وسايل و… مي‌توانند جايگاه داشته باشند.
الف) سربرگ: برگه‌اي است كه بطور معمول در قطع AH (7/29*21 سانتيمتر) ارائه ميشود و براي انجام امور نامه‌نگاري ادارات و مؤسسات حقيقي مورد استفاده قرار ميگيرد. مواردي كه امكان حضور در سربرگ را دارند، عبارتند از: نشانه و عنوان، نشاني، عناويني مانند «تاريخ، شماره، پيوست» كه با توجه به فايل‌هاي آماده براي نامه‌نگاري هاي اداري، بر روي سربرگ چاپ نمي‌شوند و تنها فضاي لازم براي چاپ آنها توسط چاپگرهاي روميزي در سربرگ پيش‌بيني ميشود. همچنين عناصر بصري تزئيني ديگر.
ب) كارت ويزيت: كارتي در ابعاد استاندارد 5*9 سانتيمتر است كه بر روي مقوا باگراماژ گوناگون ارائه ميشود.
كارت ويزيت در حقيقت نخستين مانور تبليغاتي براي يك موضوع است. (بويژه براي اشخاص حقيقي)
عناصر بصري كه بطور معمول در كارت ويزيت قابليت حضور دارند عبارتند از: نشانه و عنوان، مختصري از محدوده فعاليت و نشاني. افقي با عمودي بودن كارت ويزيت بستگي به چگونگي تصاوير و نوشتار آن دارد. در طراحي گرافيك كارت بايد محدوده‌اي خالي از عناصر نوشتاري و تصويري پيش‌بيني شود تا گرفتن كارت از آن قسمت انجام گيرد.
پ) پاكت نامه: ابعاد پاكت نامه معمولاً متناسب با ابعاد سربرگ (A4) تعيين ميشود. بهتر است ابعاد پاكت موردنظر در حالت بسته شده، يك سوم ابعاد سربرگ به اضافه شش ميلمتر (پهنا و بلند) باشد.
نكته پراهميت در طراحي ست اوراق، ضرورت هماهنگي بصري در تمامي محصولات آن است. به عبارت ديگر يك هويت مشخص بايد در ميان سربرگ، كارت ويزيت، پاكت‌نامه، كارت پرسنلي و… موجود باشد.
بروشور:
به معناي جزوه و دفترچه است و به محصولي گفته مي شود كه توضيحات جامع و كاملي در مورد يك موضوع يا فرايند ارائه كند، اين توضيحات معمولاً با مجموعه‌اي از تصاوير همراهي ميشود.
ويژگي منحصر به فرد بروشور كه در كمتر محصول گرافيكي ديگري به چشم مي‌آيد) قابليت تغيير ابعاد در هنگام ارائه و استفاده است. بدين معني كه در هنگام ارائه يك بروشور، اين امكان وجود دارد كه ابعاد آن 20*10 سانتيمتر باشد ولي در هنگام استفاده از آن، ممكن است ابعاد اين محصول به 20*60 سانتيمتر افزايش يابد.
بروشور عمدتاً به يكي از اشكال زير طراحي و ارائه ميشود:
الف- بروشورهاي لتي (به هر برگ بروشور كه به برگ ديگر اتصال دارد، يك لت گفته ميشود)
ب- بروشورهاي فرمي
پ- بروشورهاي اسليپ كيس
الف) بروشورهاي لتي، بروشورهايي هستند كه صفحات آن بر روي هم تا مي‌خورند و در نهايت بروشور به صورت مجموعه‌اي از صفحات تا شده (روي جلد، پشت جلد و صفحات داخل) در اختيار مخاطب قرار ميگيرد. ويژگي اصلي اين بروشور اين است كه نياز به دوخت صفحات به يكديگر ندارند و صحافي آنها با خطوط تاخور انجام مي‌پذيرد.
ب) در بروشورهاي فرمي، حالت چيدمان صفحات مانند نشريه يا كتاب است. به عبارت ديگر تفاوت عمده بروشورهاي فرمي و بروشورهاي لتي در اين است كه در بروشورهاي فرمي صفحات در قسمت عطف به يكديگر متصل‌اند و ديدن تمام صفحات در كنار يكديگر امكان پذير نيست، در حالي كه در بروشورهاي لتي شما غالباً امكان ديدن نيمي از صفحات بروشور را در يك ديد خواهيد داشت. بروشورهاي فرمي در بيشتر موارد ته دوخت مي‌شوندو اين دوخت معمولاً با مفتول‌هاي فلزي (در منگنه) انجام ميگيرد.
پ) بروشورهاي اسليپ كيس بروشورهايي هستند كه جلد آنها بصورت يك فولدي يا پوشه ساخته ميشوند و صفحات داخل آن بطور مجزا و جدا از يكديگر تهيه ميشوند، سپس اين صفحات در داخل جلد يا همان فولدر قرار ميگيرند. غالباً جنس جلد در بروشورهاي اسيلپ‌كيس نسبت به صفحات داخل ضخامت بيشتري دارد.
پامفلت و ليف‌لت از گونه‌هاي ديگر بروشور هستند. پامفلت، بروشوري است كه داراي صفحات اندك است و جنس كاغذ جلد و صفحات داخل آن از كاغذ‌هاي گرماژكم انتخاب ميشود. ليف‌لت نيز به برگه‌هاي كوچكي اطلاق ميشود كه درون بسته‌بندي‌ها قرار ميگيرند و توضيحات لازم را در اختيار مخاطبات قرار ميدهند (مانند بسته‌هاي داور).
در صفحه آرايي بروشور، رسم يك پايه كاياگريد الزامي است.
ايجاد روحيه هماهنگ در تمامي صفحات بروشور از جمله مواردي است كه بايد مورد توجه طراح قرار گيرد. اين هماهنگي ميتواند از طريق اجراي لي‌اوت مناسب، به كارگيري عنصر بصري مشترك در صفحات و يا سود بردن از زنگ‌هاي هارمونيك انجام پذيرد.
اندازة تصاوير بروشور بسته به سه عامل تعيين ميشود:
1)اهميت تصوير
2)كيفيت تصوير
3)وسعت سطحي كه لازم است پوشيده شود.
طرح جلد كتاب:
جلد پوششي است كه براي تبليغ و محافظت از محصول فرهنگي تجاري توليد ميشود.
طرح جلد ميتواند براي نشريه يا كتاب و يا حتي بروشور و كاتالوگ طراحي شود. ولي در اين بخش از بحث، منظور از طرح جلد، جلد كتاب است. جلد كتاب داراي حداقل سه بخش اصلي است: روي جلد، عطف و پشت جلد كه امكان دارد بخشهاي لب برگردان، رول‌باند و قاب جلد نيز به آن اضافه شود. البته قاب جلد بيشتر براي كتب نفيس (مانند ديوان اشعار) و با مجموعه‌هاي چند جلدي كه الزامي است با يكديگر ارائه شوند، تهيه ميگردد.
معمولاً بنگاه‌هاي انتشاراتي بزرگ و مطرح براي جلد كتاب خاص خويش يك يونيفورم مشخص تعيين و سپس بر اساس آن هر كتاب را طراحي مي‌كنند.
استفاده از تايپوگرافي نيز ميتواند جايگاه ويژه‌اي در نحوه ارائه عنوان در جلد كتاب داشته باشد. البته اين شيوه بيشتر براي عناوين كوتاهي كه براي مخاطب داراي پيشينه ذهني هستند مناسب است.علاوهن بر اين، شيوة تايپوگرافي در كتب ويژه كودكان توصيه نمي‌شود.
پوستر:
اعلان يك رو چاپ كه بطور معمول فاقد تاخور و عطف است و در غالب موارد بر روي سطح مورد نظر چسبانده مي شود، از متداولترين گونه‌هاي گرافيك است كه به شكل امروزي پيشينه‌اي در حدود قرن دارد. اصطلاح پلاكات و آفيش نيز به همين معني مورد استفاده قرار ميگيرند.
توجه به اين نكته ضروري است كه نسبت ابعاد پوستر ميتواند كاملاً متفاوت با ابعاد استاندارد ذكر شده باشد. علاوه بر اين، براي تعيين ابعاد اعلان اصطلاح ديگري بنام «ليست» مورد استفاده قرار ميگيرد. اين اصطلاح بيشتر در ميان چاپخانه‌داران و فروشندگان كاغذ و مقوا رواج دارد.
الف- پوسترهاي فرهنگي:
مانند پوسترهاي ويژه جشنواره هاي هنري، مذهبي، ورزشي و جلب مردم به فعاليتهاي آموزشي، تفريحي و… .
در طراحي پوسترهاي فرهنگي امكان مانور دادن طراح بر روي عوامل تصويري انتخابي بيشتر است و به اصطلاح قابليت شيرين كاري‌هاي گرافيكي افزايش مي‌يابد.
توجه به اين نكته ضروري است كه بطور معمول و منطقي انتقال پيام در زماني كوتاه ميتواند براي هر اثر گرافيكي يك اولويت و امتياز به شمار آيد.
ب) پوسترهاي سينمايي:
اگر چه ميتواند زيرمجموعه‌اي از پوسترهاي فرهنگي باشد ولي به دليل اهميت موضوع كار(صنعت سينما) و گستردگي آن به طور مجزا آورده ميشود. در طراحي اين ژانداز پوسترها، بطور معمول كادر پنج به هفت، حالت عمودي و ابعاد 50*70 سانتيمتر و يا 100*70 سانتيمتر انتخاب ميشود.
توجه به اين نكته الزامي است كه اگر چه پوستر فيلم را به نوعي ويترين فيلم مي‌دانند ولي با توجه به حضور پررنگ انونس سينمايي و پخش تلويزيوني ؟؟؟ فيلم، و همچنين عدم نياز تخليه بصري و تخليه مفهوم پوستر فيلم، بر خلاف نظر برخي كه معتقدند پوستر فيلم بايد موضوع فيلم را به مخاطب منتقل كند، بايد گفت كه اين وظيفه بويژه بر عهده تبليغات تلويزيوني و سينمايي گروه تبليغات فيلم است و گر چه نمي‌توان منكر مسئوليت پذيري پوستر در اين زمينه شد ولي درصد اين مسئوليت به مراتب كمتر از تبليغات ذكر شده است، لذا در طراحي پوستر فيلم نيز آنچه بيش از هر چيزي ميتواند و بايد مورد توجه قرار گيرد، جذابيت‌هاي بصري (در نگاه نخست) و البته ارتباط مناسب پوستر با موضوع فيلم است.
پ) پوسترهاي سياسي:
سفارشي دهنده اينگونه پوسترها شخصيتهاي حقيقي و حقوقي مرتبط با امور اداري سياسي‌اند و فرم هاي موجود در اين نوع پوستر عمدتاً داراي شاكله‌هاي رسمي و قاعده‌مند و به استثناي مواردي خاص، فاقد تنوع و نوآوري در ايده و اجرا هستند.
فونت‌هاي فانتزي جايگاه اندكي خواهند داشت. و به عكس قلم هايي همچون تيتر، نسخ، يا قوت و از اين دست بسيار متداول هستند.
ت) پوسترهاي تجاري:
موضوعات و فعاليتهاي تجاري و اقتصادي را در برمي‌گيرد. اين نوع پوستر بيشترين موارد اجرايي در جوامع مختلف را به خود اختصاص ميدهد و شايد گسترده‌ترين مخاطبان در اين گونه از پوستر حضور داشته باشند.
رعايت و توجه به برخي اصول ميتواند طراح را در خلق پوستري جذاب ياري رساند:
1) بكارگيري شعار اثر گذار (در صورتي كه صاحب كالا يا خدمات اسلوگان مناسب و شناخته شده‌اي دارد حتماً آن را به كار گيريد)
2) تاكيد داشتن بر ويژگي‌اي كه ديگر رقبا از آن بي‌بهره‌اند و حقيقتاً به كالا يا خدمات برتري خاص مي دهد.
3) ايجاد اين حس در مخاطب كه چنانچه از آن كالا يا خدمات بهره گيرد داراي موقعيت ممتاز و برجسته‌اي نسبت به همتايان خود ميشود. مثال زدن افراد برجسته كه سوژه تبليغاتي مورد نظر استفاده مي‌كنند در رسيدن به اين هدف كاملاً مؤثر است.
4) ارائه تصويري لوكس و چشم نواز از خدمات و كالاي تبليغي همواره اثرگذاري بالايي داشته است. از جمله متداولترين شيوه‌هاي ايجاد جذابيت در پوسترهاي تجاري (و البته ديگر‌گونه‌هاي پوستر) سود بردن از فتوگرافيسم است.
منابع و مآخذ
پاكباز، روبين، دايره‌المعارف هنر، چاپ نخست 1378، نشر فرهنگ معاصر،تهران.
مميز، مرتضي، حرف‌هاي تجربه، چاپ نخست 1382، انتشارات ديد، تهران.
رضايي، مهدي، ساختار بسته بندي، چاپ دوم، 1382، كانون انتشارات پويا نما، تهران.
عابدي، علي، 101 نكته براي گرافيست شدن؟، چاپ دوم، 1384ؤ نشر دات، تهران.
برخي عناصر كاريكاتور درهنر دوران باستان قرون وسطي ديده مي شود . البته در هنر اين دو دوره، ما كاريكاتور را به شكل خاصي كه امروزه مطرح است، نمي بينيم. با اين همه استثنائاتي وجوددارند كه درخور توجه اند، هرچند اين موارد درآثار بعدي رو به تكامل ننهاد. مجسمه كوچك كاريكاتور امپراتور كاراكالا كه درموزه اويگون نگهداري مي شود، يكي از اين استثنائات جالب است . در اين مجسمه، امپراطور به شكل آدم كوتوله اي نشان داده شده است كه زنبيل به دست درحال توزيع نان است. ازسوي ديگر، هنر كلاسيك يونان و رم از بسيار از عناصر ظاهري كاريكاتور برخوردار است، اما به اين همه اين آثار فاقد روح اصيل كاريكاتور است. درهنر قرون وسطي عناصر كاريكاتوري طوري با عناصر جدي درهم مي آميزد كه تشخيص اين دو از هم مشكل است. به طور مثال، شيطان مضحكي كه سعي ميكند ترازو را براي كشيدن ارواح پايين بياورد، ازجمله آثار مقدس به شمار مي رود. اين صحنه بخشي ازنماي سرد دركليساي جامع آتن را تشكيل ميدهد.
يكي ديگر از نمونه هاي بارز درهنر يونان باستان، گرايشي است كه هنرمندان اين دوره درنشان دادن اشكال و گونه هاي مضحك و بي تناسب نشان مي دهند. البته طبق نظر تاريخ نويسان اين گرايش عكس العملي نسبت به هنر كلاسيك بوده است. با آن كه منظور از خلق اين آثار نمايش جنبه ي خنده دار بودن و ضعف موجود انساني بوده ولي واقعاً نمي توان اين آثار راكاريكاتور به حساب آورد. بنابراين، درهنر عصر باستان، عناصري ديده مي شود كه درپيدايش كاريكاتور موثر بوده اند. اين عناصر برخي فراموش شده و برخي جنبه جهاني يافته و در دوران هاي بعد به ويژه عصر رنسانس درمسير اصلي هنر اروپا قرار گرفته اند. بهترين نمونه از اين عناصر، گرايش هنرمندان به كشيدن انسان به شكل هاي حيواني و تركيب شكل انسان با حيوان است. افسانه حيوانات از ديرينه ترين آثار ادبي است كه قدمت آن از مصر باستان تاكنون ادامه داشته است. در پاپيروس هاي مصري به جا مانده تعدادي ازحيوانات در حال انجام كارهاي انساني نشان داده مي شوند. برخي از شكل هاي مركب انسان و حيوان برروي سنگ هاي قيمتي و گوهر آلات ديده مي شود. اكنون اين اشكال ديگر جنبه احترام آميز ندارند، بلكه گونه هايي هزل گونه و خيالي به شمار مي روند. همچنين دردوره هاي رم باستان، موضوع آدم هاي كوتوله به گونه اي مورد علاقه و توجه هنرمندان واقع شده بودكه درحدود چهارپنجم تصاوير و آثار مضحك و خنده دار را شامل مي شد. اما اين امر به هيچ وجه به اين معني نيست كه دنياي كلاسيك كوتوله ها همه ويژگي هاي هنر مدرن كاريكاتور را دارا بوده است.
بايد توجه داشت مقصود هنرمند دردوران باستان از عناصري كه امروزه خنده دار و كميك به نظر مي آيند، خلق آثاري درارتباط با زندگي افراد جامعه نبوده است، بلكه اين آثار بيشتر جنبه مذهبي، تزئيني و خنده دار داشته اند و فاقد شخصيت قوي و بنيادي بوده اند.
قرون وسطي
پس از دوران هنر روم ويونان باستان، به عصر هنر قرون وسطي مي رسيم كه شامل آثاري از قرن دهم ميلادي به بعد است. دراين صورت پا به عصري مي گذاريم كه عنصريك پارچه و منحصر به فرد مسيحيت آن را فراگرفته است. دوره اي كه موضوعات سنگين و عالي كاملاً با مطالب مضحك و مسخره آميخته مي شود. دراين دوره تجاوز موضوعات مسخره آميز و ظنز آميز به حريم هنر مقدس به هرشكلي مردود است. اموري مانند سرستون ها در وزالي كه سنگين ترين وقايع كتاب مقدس را با موضوعات خيالي و تفنني ادغام كرده مورد تحريم قرار ميگريد. ميموني در حال نواختن ويلن و الاغي كه كتابچه نت موسيقي را بين سم هاي خود درمقابل او گرفته، موضوع يكي از اين سرستون هاست. به واقع، با وجود فشارهاي زياد، مذهب قرون وسطي هيچ گاه به طور كامل موفق نشد از تركيب عناصر سنگين با مطالب خنده دار و مضحك و تفنني جلوگيري نمايد.
تصاوير تركيبي انسان و حيوان درهنر قرون وسطي در هيئت اجنه غالباً ترسناك و جدي هستند و به شكل نيم خداياني جنگلي ظاهر مي شوند. دراين دوران به مراتب بيشتر باعناصر سمبليك و اشارات ضمني روبه روييم. سرانجام اختراع چاپ درقرن پانزدهم نقطه تحولي براي ارائه اشكال تمثيلي و كنايه دار مي گردد. نخستين كاريكاتورهاي سياسي با اولين چاپ «رقص مرگ» هيجان تازه اي را ايجاد ميكند. همچنين يك اثر هزل آميز حكاكي شده برروي چوب به نام «عكس بازي سويسي»(1499) جاه طلبي هاي سياسي فرانسه را درايتاليا به نقد مي كشد. اين اثر، پاپ و امپراطور و پادشاه فرانسه و انگلستان رادرحال بازي وروق نشان مي دهد، درحالي كه سرباز كوچك سويسي درزير ميز اشياء به هم ريخته راجمع و جور ميكند. دراين اثر كنايه به شكلي ارائه شده كه براي بيننده امروزي كاملاً به هم ريخته را جمع و جورمي كند. دراين اثر كنايه به شكلي ارائه شده كه براي بيننده امروزي كاملاً قابل فهم است. به اين ترتيب چاپ سبب بخشيدن جنبه دنيوي و مادي به هنر تمثيلي شد. به علاوه اين صنعت توانست براي اولين بار اين نوع آثار را از خلوت برخي آدم ها به عرصه ي اجتماع بكشاند و هنر را از آزادي برداشت برخوردار نمايد.
رشد اصول و عقايد پروتساني و چاپ كه با يكديگر مرتبط بودند، فضايي را ايجاد كرد كه جلوگيري از گسترش عقايد تازه را امري غيرممكن مي كرد. به گونه اي كه وايتن برگ (محل اقامت لوتر) مركز مهم صنعت چاپ گرديد. به اين ترتيب شمار فراوان متون چاپ شده با تصاوير تمثيلي و كنايه از سوي سنت گرايان و اصلاح طلبان به جامعه سرازير شد. اگر چه بسياري از اين تصاوير فاقد رابطه اي مشخص با شوخ طبعي و امور خنده دار هستند، ولي دربرخي از آنها نكات خنده دار و مضحك نيز ديده مي شود. درقرن شانزدهم كاريكاتور اغلب خام ولي موثر است. تصوير «نواختن لوتر به عنوان يك جفت ني انبان» اثر اهارد شون را كنون باهر ملاكي بسنجيم، قدرت ابتكار طراح آن رانشان ميدهد. دراين اثر، طراح منظور خود را با دگرگون كردن اشكال بيان ميكند. آثار چاپ شده ي بروگل به جهت پرداختن به موضوعات كلي كه نشان دهنده طعنه و كناياتي كه اساس آن ضرب المثل و شبيه سازي فرهنگ عامه است، حائز اهميت مي باشد. او را بايد درارتباط بايك سنت رئاليسم شمالي دانست كه درآثار اوليه چاپي از شيوه هاي بياني ساده تر بهره مي گيرد. آثار او از جمله «زوج روستايي» «شوهر حرف گوش كن» و «مناظره زن و شوهر» را بايد اسلاف نمايش خنده دار آداب و رسوم وطرز زندگي مردم دانست كه توسط كساني مانند هوگارت و رولاندسون به شكل كاريكاتور بيان گرديد. اين آثار همچنين اسلاف كارتون هايي به شمار مي روند كه نقاط ضعف اخلاقي مردم عادي را به نمايش ميگذارد و خوانندگان نشريات «پانچ» و «نيويوركر» راسرگرم مي‌ساخت.
ايتاليا و سبك باروك
دراواخر قرن پانزدهم و درطول قرن شانزدهم، هنرمندان ايتاليايي برآرا و آرمان هاي كلاسيك و انساني ورنسانس صحه گذاشتند و لئوناردوداوينچي و ميكلانژ خالق طرح هايي بودند كه گاه واژه كاريكاتور برآن ها اطلاق مي شد، هرچند كه اين نوع تصاوير بيشتر مضحك به نظر مي رسند.
آنچه اثر «پنج سرمضحك» اثر داوينچي را درارتباط با آثار چاپي رئاليست هاي شمالي قرار مي دهد، اتكا اين هر دو به انحراف خصوصيات چهره از حالت طبيعي است. بااين همه ، طرح هاي داوينچي از سربا تعريف كنوني كاريكاتور منطبق نيست. زيرا اولاً متعلق به افراد حقيقي نيست و ثانياً ازمضامين كنايه آميز و هجو بهره اي ندارد. درواقع داوينچي به دنبال اين بود كه آيا تصويري از زشتي مطلوب با تصويري يكسان از زيبايي مطلوب برابري ميكند يا خير و ازهمان ميزان تأثير اهميت برخوردار است يانه. كارهاي اومورد تقليد بسيار قرار گرفت و به اين ترتيب الهام بخش كاريكاتورهاي دوره «باروك» و «شيوه گرايان» بود.
پس از بيان مختصري كه درباره برخي تمرين هاي سينما شناسي داوينچي و به خصوص نظرات و كارهاي او درزمينه زيبا شناسي داوينچي و به خصوص نظرات و كارهاي او درزمينه زيبايي شناسي، به ويژه درحوزه تقابل زشتي با زيبايي داشتيم اكنون به خانواده آنيبانه كاراتچي براي نخستين بار درسده هفدهم واژه كاريكاتور Caricature ايتاليايي : caricatora رابه طراحي هاي خودش و ساير اعضاي آكادمي بلونيا اطلاق كرد. اما لازم است قبلاً زمينه اي راكه كاراتچي و برادرش آگوستينو و پسر عمويش لودوويكو درآن قرار گرفتند، درحوزه نقاشي ايتاليا درسده هفدهم مورد بررسي قرار دهيم.
سه ميراث بزرگ و با نفوذ دوره رنسانس پيشرفته عبارت بودند از سبك هاي رافائل، ميكلانژ و تيسين به علاوه يك جريان فرعي ديگر كه از كوردجو، نقاش ايتاليائي، الهام مي گرفت. نقاشي باروك پيامد تغييرات و تاثيرات بسيار همين سبك ها بود و هنر كلاسيك روزگار باستان نيز گاه نقش تكميل كننده و گاه نقش مخالف آن ها راداشت. در خارج از قلمرو هنر روزگار و دوره رنسانس، چيزي سربرداشت كه ميتوان آن را ناتوراليسم بومي ناميدش،سبكي كه ظاهراً دشمن بزرگان هنر است و براين معيار تكيه دارد كه هنرمند بايد چيزي را نقاشي كند كه مي بيند و توجه اي به استادان كلاسيك و دوره رنسانس نداشته باشد. اين ناتوراليسم بومي، درايتاليا و فرانسه به عنوان يك سبك اقليت ظاهر شد ولي دراسپانيا به ويژه درهلند بالاترين درجه اعتبار را به دست آورد.
سبك باروك درحدود 1600 ميلادي، با تزئين تالار كاخ فارنزه توسط آنيباله كاراتچي، هنر نقاشي ايتاليايي را به تمامي زير نفوذ خود درمي آورد. نسل كاراتچي كه از مهارت ساختگي استادان سبك شيوه گرايان (كه مقلدان نوابغي چون داوينچي، رافائل ميكلانژ و تيسين بودند) خسته شده بود؛ پس از مطالعه دقيق آثار استادان دوره رنسانس، به تماشاي دگر باره طبيعت روي آورد. انيباله تعلمات هنري را درآكادمي هنر زادگاه خود، يعني شهر زادگاه خود، يعني شهر بولونيا فراگرفت.
اين آكادمي كه توسط عموزاده انيباله يعني لودوويكو تاسيس شده بود، درتاريخ هنر مغرب زمين، نخستين موسسه درنوع خود به شمار مي رود نخستين ركن فعاليت آكادمي بولونيا اين بود كه هنر را مي توان يادداد (شالوده هرگونه فلسفه آكادميك هنر) و موضوعات تدريس بايد شامل سنت ها، هنر كلاسيك و دوره رنسانس به علاوه ي مطالعه اندام هاي بدن و نقاشي ازروي مدل زنده باشد. نقاشان بولونيايي كه از مدت ها پيش با لقب آكادميك ها و گاه با لقب التقاطيون مشخص مي شدند معتقد بودند كه پيدايش و تكامل يك سبك درست را نقاشي ميتوان ياد داد. به هر حال بامشاهده تالار كاخ فارنزه مي توان گفت كه انبياله با آثار ميكلانژ، رافائل و تيسين آشنا بوده و گذشته از اين ها مي توانسته است نقاشي هاي عمق نمايانه ي استادانه اي بكشد. موضوع اصلي نقاشي هاي سقف تالار كاخ فارنزه عشق هاي خدايان است. اين گونه مشخص سازي هاي دقيق «واقعيت هاي» تصويري به منظور عمق نمايي سرتاپا به شيوه ي باروك است. در بالاترين نقطه طاق، قاب تزئيني درازي باصحنه پيروزي باكوس ديده مي شود كه تركيب خلاقانه ي بي نظيري ازسبك هاي رافائل و تيسين است و نشان ميدهد كه كاراتچي با چه مهارتي توانسته است سبك هاي معتبر را با هم بياميزد و سبكي مختص خودش را خلق كند. بدين سان كاراتچي يكي از آغازگران هنر «باروك» بود.
ناتوراليسم بومي درآثار نقاشي انبيانه كاراتچي به ويژه در شاهكار اين مرحله او«مغازه قصابي» كه اكنون دركليساي آكسفورد است، ديده مي شود. برادر بزرگ كاراتچي، آگوستينو درباسمه كاري و چهره نگاري واقع گرايانه دست داشت. طرح هاي كاريكاتوري آنها نه تنها تلاشي براي رسيدن به ايده آل زشتي است، بلكه نمايانگر انگيزه ناتوااليزم نيز مي باشد. آثار آن ها اگر چه برخلاف طرح هاي مضحك داوينچي، سطحي ومبالغه آميز به نظر مي رسد ولي هميشه چهره ي افراد مشخصي رانشان مي دهند و موضوع آن ها از زندگي روزمره گرفته شده نه ازكنايات و تمثيل ها ازنظر خانواده كراتچي نكته قابل انتقاد دراحساس انسان نسبت به خودش نيست بلكه درتصور وي ازتاثيري است كه برروي ديگران مي گذارد. هنرمند با ترسيم طرحي اغراق آميز يا توهين آميز از انسان، تاثيري جادويي برموضوع اثر خود مي گذارد. دراينجا با جنبه جديدي ازمفهوم ذوق هنري روبه رو مي شويم كه خودمعرف سبك باروك است.
برمبناي اين ذوق هنري تازه، امكان استفاده از مواد با ظرافت و دقتي بيش از رقباي ديگر به وجود آمد. دركاريكاتورهاي كاراتچي و افراد پس از او، اين استعداد شامل توانايي مجسم نمودن تصاوير دريك لحظه و تنها با چند حركت قلم مومي شد. اهميت اين امر بدين لحاظ بود كه هنرمند را قادر مي ساخت تا نكات اساسي و مهم موضوع خود را دركنار همديگر و در حداقل جا قرار دهند. اين صرفه جويي وقت وزبر دستي كه ابزارهاي اصلي كاريكاتور مي شود، تنها دركار آنيباله و آگوستينو كاراتچي ديده نمي شود، بلكه با شدت بيشتري دركارهاي برنيني (Bemini) گرسينو و مولا قابل شاهد است. بدين ترتيب كاريكاتور را (CARICATURA) دراوايل قرن هفدهم دربولونيا پديد آمد و درتمامي اين سده و تا هنگام شناخته شدن و انتشار آن درديگر كشورهاي اروپائي، درايتاليا محبوس ماند. دراواسط قرن هفدهم، مركز ثقل كاريكاتور از بولونيا كه تحت تسلط كاراتچي و خانوده اش و لوگوئوكينو و مولا قرار داشت، به رم انتقال يافت. نبوغ عالمگير برنيني (پيكره ساز، نقاش و معمار ايتاليايي،1598-1680 توانست كاريكاتور را به عنوان يك سبك به بالاترين حد خود رساند. او برخلاف برادران كاراتچي و خصوصيات تجربي آثار آنها كه برمبناي چهره هاي متفاوت شكل مي گرفتند، تنها به يك چهره پاي بند شد و با انتخاب يك شخصيت واحد توانست تصوير جديدي از كاريكاتور ارائه دهد، به گونه اي كه ويتكوور WITTKOWR او را خالق واقعي كاريكاتور، خواند. ازآثار برنيني و ديگر هنرمندان كاريكاتوريست بوليونياي آثار چنداني به جاي نمانده و بسياري از طرح ها به صورت كپي حفظ و نگهداري شده اند. ظاهراً آنها بيش از هرچيز كاريكاتور را يك تفنن شخصي و يا وسيله اي براي سرگرمي ميهمانان به شمار مي آوردند. برنيني با تغيير قيافه ي افراد به صورت اغراق آميز و بدون وارد آوردن كوچكترين خللي درشباهت ظاهري آنها، توانست شخصيت هاي كاريكاتوري خود را بيافريند. پرتره هاي كاريكاتوري برنيني قبل از آنكه به لطف پ.ال.گنزي.PLGHEZZI انتشار جهاني يابد، بنيانگذار مكتبي مستقل دررم شد. گنزي درشمار نخستين كاركاتوريست هاي حرفه اي بود كه آثارش به شكل گراور به طور گسترده اي انتشار يافت و سبك برجسته او انعكاس وسيعي درخارج از ايتاليا به ويژه در انگليس نزد رولاندسون (Rowlanson) درفرانسه نزد ريوالزRivalz داشت.
انگلستان
پس از گسترش كاريكاتور به آن سوي مرزهاي ايتاليا، اين هنر دراوايل قرن هجدهم پا به مرحله نويني گذاشت كه با آغاز نقش اجتماعي آن همزمان شد. كاريكاتور اگر چه درايتاليا ابداع گرديد، ولي درانگلستان و درطول قرن هجدهم بود كه فنون طراحي ايتاليايي ها با تصاوير واقع گرايانه هلندي كه برخوردار ازمضامين اجتماعي بودند، درهم تركيب شد و كاريكاتور كنوني به وجود آمد. درطول اين قرن، كاريكاتور به صورت ابزاري شناخته شده براي نقد موضوعات اجتماعي درآمد. انگلستان به دليل پرهيز ازحكومت مطلق سلطنتي بيش از هركشور ديگري دراروپا از آزادي بيان برخوردار بود كه اين امر به علاوه تلاطمات سياسي و اجتماعي اين جامعه سبب پيشرفت و ترويج كاريكاتور به شكل امروزين آن گرديد. براي كاريكاتور هيچ موضوعي حتي چيزهايي كه ازسوي روحانيون منع شده بود، استثناپذير نبود و جنبه هاي مختلف زندگي روزمره كليه طبقات اجتماعي، حرف مختلف ووقايع گوناگون قربانيان مسلم كاريكاتور به شمار مي رود.
دردهه 1720، رسوايي مالي«حباب درياي جنوب» تحرك تازه اي به ظنز ترسيمي بخشيد. از 1730 به بعد، تصاوير طنز آلود و هجوآلود به طور مداوم تهيه مي شد و نشرياتي كه حاوي اين تصاوير بودند ازجذابيتي برخوردار گشتند. كاريكاتوريست هاي انگليسي اوايل قرن هجدهم كه درزمينه موضوعات سياسي كار مي كردند، بيشتر از آنكه به مهارتشان در طراحي كاريكاتور چهره تكيه كنند، به كنايه و تمثيل متكي بودند و از سنت جا افتاده ي سمبوليك بهره مي بردند. يكي از كتاب هايي كه به عنوان منبع مورد بهره برداري بيشتر كاريكاتوريست هاي انگليسي بود، كتاب «شمار قيصر» ريپا بود. نخستين بار اين كتاب درسال 1593 دررم منتشر يافت. ولي تا سال 1709 درانگلستان نيافت. درميانه قرن هيجدهم با انتشار كتاب هاي تازه تري دراين زمينه، بريتانيا خود خود را مطلوب كاريكاتوريست هايي قرار داد كه درزمينه سياسي كار مي كردند.
ويليام هوگارت (Hogarth)، 1764-1697 بي ترديد يكي از معروفت ترين طراحان آثار طنز درنيمه اول قرن هيجدهم است. او حكاك ماهري بود كه از اين وسيله بهتر از ديگران استفاده مي كرد. اين در حالي بود كه جانشينان او از سياه قلم بهره مي بردند. نقاشي هاي اوليه هوگارت بيشتر پرده هاي كوچك اندازه مجلس گفتگو بودند (مانند « تالار اجتماعات درخانه ي وانستد). پرده هاي «اپرافقرا» (حدود 1730) نخستين گام براي پرداختن به موضوع هاي اجتماعي بود كه او را مشهور ساخت . وي پس از اين با سلسله تصاوير داستاني درشش صفحه تحت عنوان «ترقي يك روسپي» (1731) بر شهرت خود افزود. قالبي كه هوگارت براي كارش برگزيد، در نقاشي غير مذهبي اروپايي كاملاً تازگي داشت. درواقع وي صحنه هاي تئاتري را يك به يك روي پرده هاي خود به تصوير مي كشيد و به اين ترتيب مجموعه پرده ها، داستاني را با تمام جزئياتش روايت مي كرد. از ابتكارات ديگر هوگارت ساختن باسمه هايي از روي اين نقاشي ها بود كه با قيمت ارزاني به فروش مي رسيد. به اين ترتيب او راهي را براي ارتباط هنرمند با جامعه گشود كه تا آن زمان بي سابقه بود. واقع گرايي طنز آميز هوگارت درآثار چاپي اش جلوه ي بازرتري داشت. او دراين باسمه ها عليه بي عدالتي و خشنونت و تسلط هنرمندان بيگانه برذوق و سليقه انگليسي اعتراض مي كرد. با اين همه تأكيد او بر موضوع و پافشاري برروايت گري مانع شد تا او به نتايج تازه اي درزمينه هنرهاي تجسمي دست يابد و به اين دليل تنوانست از شيوه هاي باروك و ركوكو، پيشتر برود.
به هرحال، ويليام هوگارت به دلايل گوناگون، جايگاه مهمي درتاريخ كاريكاتور به خود اختصاص داده شده است. او با آنكه طرح هاي خود را به هيچ وجه كاريكاتور نمي دانست و آنها را نقاشي كميك خواند، با اين وجود ما را با خصوصيات اساسي اين هنر آشنا كرد. هوگارت دردوران بازنشستگي رساله اي را با عنوان «تجزيه و تحليل زيبايي» تاليف كرد و درآن نظرتاتش را پيرامون زيبايي ايده آل ارايه داد. او دراين رسانه عليه هنر دوستي بي معيار دست به اعتراض زد.
در 1740، كاريكاتور درانگلستان دچار تحول و تغيير جهت شده بود. ميان سالهاي 1737 تا 1739، آرتورپوند مجموعه جالبي شامل 21 اثر كاريكاتور كه تصاويري از كارهاي كار تانچي، گيزي، جرينكو، واتو و ديگران بود، منتشر نمود. اين آلبوم كاريكاتور ايتاليا را دردسترس بينندگان انگليسي كه اززمينه قبلي برخوردار بودند، ازجمله اشراف زادگاني كه اثر «سفر بزرگ» را به وجود آورده بودند و فرضيه زيبايي شناسي راكه الهام بخش كاريكاتوريست هاي ونيزي و بوليونيايي بود درك كرده و اين چنين آثاري را قبلاً درايتاليا ديده بودند، قرار داد. اما سبك كاريكاتور ايتاليايي هوگارت را كاملاً قانع نمي كرد. اثر چاپي وي به نام «شخصيت هاي و كاريكاتورها كه درسال 1743 كه درمجموعه «ازدواج بر طبق مد روز» منتشر ساخت، در پاسخ به كار پوند بود. دراين اثر هوگارت سه سررا دركنار هم به نمايش مي گذارد كه يكي مضحك و دوتا ديگر به نحوي شايسته ترسيم شده بودند. اواين تصاوير را از كاريكاتورهاي رافائل كه معياري درنقاشي تاريخي به شمار مي رود و كاريكاتورهايي از كاراتچي و داوينچي اقتباس كرد. فضاي بالاي اين قسمت را انبوه فراواني از سرهاي چهره هاي معاصر پوشانده است.
هوگارت اين اثر را براي بيان حقانيت نقاشي خنده دار تاريخي به عنوان بخشي از نقاشي تاريخ، ترسيم كرد. او همچنين اختلافات سبك خود را با آنچه پوند توصيه كرده بود، نشان داد.
با اين همه، عنصر بچه گانه و ماده اي كه به طور عمده دركاريكاتور كلاسيك ايتاليا به كار ميرفت، به هنرمندان آماتور الهام بخشيد و آن ها را قادر ساخت تا به خلق آثاري مانند رقصيدن، شمشير بازي با مكالمه مودبانه به صورت يك مهارت اجتماعي بپردازند.
توماس رولندسون Rowlandson 1927-1765 و جيمز گيلري Gilray 1757-1815 دو تن از مشهورترين پيروان هوگارت در اواخر قرن هجدهم درانگلستان بودند. اين دو جنبه هاي متفاوتي از هنر هوگارت را تكامل بخشيدند. رولند سون تصويري جامع و زنده اززندگي معاصر ارائه ميدهد كه درآن نقاط ضعف اخلاقي شخصيت ها را با شوخ طبعي بسيار و درك واقعي نكات خنده دار آن، بيان ميكند. او به عنوان هجو نويس اجتماعي جانشين بلافصل هوگارت به شمار مي رود. اگر چه وي درمقايسه باهوگارت ازجديت كمتري برخوردار بود و همچون او به نكات اخلاقي توجه نداشت، بااين همه، سبك زيباي رولندسون كه عمدتاً مرهون شيوه معماري و دكوراسيون فرانسه است،به همراه ظرافت و جذابيت آب رنگ هاي وي كاريكاتور را اعتلا بخشيد و هنرمندان بعدي فرانسه و انگليس را تحت تأثير قرار داد. گيلري، برخلاف رولندسون، هجو پرداز پرقدرتي درزمينه موضوعات سياسي بود. طرح هاي او ضمن دربرداشتن دستخط هايي براي روشن نمودن مفاهيم، تركيبي از طرح هاي كنايه دار و كاريكاتور چهره را نيز در بر مي گيرد. گليري بدون وابستگي حزبي سياستمداران محافظه كار و حزب آزاديخواه انگلستان را به تساوي مورد تمسخر و هجو قرار داد . ظاهراً وي نخستين هنرمندي است كه ازطراحي كاريكاتورهاي سياسي، امرار معاش مي كرد. ظهور انقلاب درفرانسه و شركت انگلستان درجنگ تاپلئون زمينه علاقه روز افزون مردم به كاريكاتور را فراهم آورد. بسيار طبيعي بود كه قرن هجدهم با دگرگوني هاي عمقيقي كه دربرداشت، مسئوليت ها و وظايف اجتماعي و سياسي تازه اي را بردوش ؟ كاريكاتور گذاشت. دراين دروان كاريكاتور همچون آينه اي كه از ريخت مي اندازد و بدشكل ميكند، بازتاب تصويري ازجامعه حاكم است كه نقص ها و عيب ها و فضايل ساختگي اشرافي و سرانجام ورشستگي چنين جامعه اي را بازتاب ميدهد.
درسال 1796، مجله اي به نام «مورينگ كرونيكل» شكايت ميكند كه سليقه توجه روز مردم كاملاً بركاريكاتور مسلط شده و مردم علاقه فراواني به آن نشان مي دهند. بيان حال اين مردم اين است : ما احساس لذت خود را نسبت به زيبايي هاي طبيعت از دست داده ايم… ديگر به آداب و رسوم و آراستگي قانع نيستيم، بايد چيز مضحك و بي تناسبي داشته باشيم كه با ابعاد بزرگ و تزئينات خود بسيار خسته كننده و دل آزار است. به هرحال، كاريكاتورهاي گيلري سلاحي براي تبليغات سياسي مي شود و گاه گاه جمعيت فراواني پشت پنجره اتاق ناشرش تجمع مي‌كنند تا طرهاي چاپي جديدش را ببينند. انقلاب فرانسه، ناپلئون و ويلنگتوي موضوعات بسيارمناسبي براي طرح هاي گيلري و همكارانش بود. به هر حال محبوبيتي كه جيمز گيلري درزمان حيات خود به دست آورد تا بدان حد گسترده بود كه ميتوان درباره او گفت كه ازبزرگترين كاريكاتوريست هاي جهان به شمار مي رود.
درخلاف قرن هجدهم، كاريكاتور ايتاليا درموارد اندكي موفق به احياي خود نشد. درفرانسه آثار كاريكاتور قبل از انقلاب با تماماً اجتماعي بود و يا شامل شخصيت هاي برجسته و بي خطري همچون ولتر مي شد. درواقع، انقلاب فرانسه درانگلستان پيش از فرانسه به عرصه كاريكاتور كشيده شد. درحقيقت موضوعات بي پرواترين و گوياترين آثار گيلري رامانند «اوج عظمت بي پرواترين و گوياترين آثار گليري رامانند «اوج فرانسه» ، «خانواده اي از انقلابيون افراطي و طرفدار» «جمهوري درحال استراحت» و «آشاميدن بعد از خستگي روز» را عناصر ضد سلطنت و شاه دوستي درفرانسه تشكيل ميدهد. با اين همه بي باك ترين طراح انقلابي فرانسه ويلفرد بود كه اثر ترسناك خود را به نام «درس عبرتي براي ديگران شيادان» شيادان سلطنتي در 1793 منتشر ساخت. وي كاملاً روح حكومت ترور و وحشت را تصوير كشاند. ازسوي ديگر درفرانسه، ناپلئون به دليل برخورداري از غريزه عالي تبليغات، پس ازگرفتن قدرت كاريكاتوريست هاي فرانسوي را به حمايت از سياست هايش ترغيب نمود. نقاشان برجسته اين عصر كه كاريكاتوريهاي ناپلئوني به آن نسبت داده شده است عبارت انداز : ج. بي ايسايي، ال.ال.بويلي، جي. اچ.ورانت و كارل وانت.
جنگ هاي ناپلئون جنبه هاي جدي تري نسبت به زمان اصلاحات به كاريكاتور بخشيد. اثرگيا به نام «فجايع جنگ» الهام گرفته از خشونت هاي جنگ اسپانياست . اين اثر تنها در صورتي كاريكاتور به شمار مي رود كه تفسيري كاملاً بدون تعجب از واژه «كاريكاتور» داشته باشيم.
گياهي لوسيون تس (1746-1828) فرانسيسكو خسته د براي ذهنيت مترقي، عمق محتواي آثار و نوآوري هاي صوري اش يكي از برجسته ترين هنرمندان اروپايي به شمار مي رود. وي توانست د ر62 سالگي پس از سال ها خدمت در دربار اسپانيا، فاجعه كشتار وويرانگري ارتش فرانسه را به عنوان سند مشي و خوي تجاوز طلبي انسان به ثبت رساند. درهشر ساراگسا نقاشي آموخت و به مادريد رفت و شاگرد با مو گرديد و پس از ازدواج به ايتاليا رفت و پس از بازگشت تعدادي پرده براي كلسياي سارگسا كشيد و عهده دار كارگاه سلطنتي نقش بافت هاي ديوار كوب شد. سپس نقاش دربار گرديد و پس از يك دوره بيماري كه منجر به ناشنوايي او شد، دچارتحولي گرديد كه سبك و ديدگاه وي را تغييرداد.
هجوم ارتش فرانسه به فرماندهي ناپلئون به اسپانيا (1808) دروره تازه اي از بحران رادرزندگي گيا گشود. او اوضاع مصيب بار هموطنانش را درآثاري چون «دوم ماه مه» (1814)، «اعدام شورشيان درسوم ماه مه» (1814) و همچنين باسمه هاي «فجايع جنگ» (1810-1814) نشان داد. گيا در اواخر عمر اسپانيا را به قصر برد و فرانسه ترك كرد. دريان زمان روش ليتوگرافي را آموخت و نوآوري هايش درنقاشي ادامه داد. گيا دراين سالها حماقت هاي درباريان، سبك مغزي و خودبيني هاي زنان در طبقه اشراف را درباسمه هايش به تصوير كشيد. در مجموعه باسمه هايي به نام «كاپرديس» (1796-1797) رسوم كهن اجتماعي و ريا كاري دستگاه كليسا را به ريشخند گرفت. هرچه سن گيابالاتر گرفت. هرچه سن گيا بالاتر مي رفت، مضامين آثارش كه بيشتر درباره زندگي روزمره و صحنه هاي خيالي بود به طرف عناصر مخوف و ظلماني پيش مي رفت. با اين حال، گيا تلاش مي كرد كه دنيا را واقعي مجسم كند. بنا براين وقتي آدمها را شبيه هيولا مي كشيد و با مشاهداتش را به نحوي اغراق آميز ترميم مي كرد، باز هم يك هنرمند واقع گرا بود. گيا ازسوي بسياري ازجمله نويسندگاني مانند بودلمر مورد ستايش قرار گرفت. و هنرمندان به بعد از او همچون دلاكروا، دميه، مانه تا گل ويتس و پيكاسو از آثارش مايه گرفتند.
درواقع گيا درآثارش به دور از وقاعيات روزمره و با رويدادهاي گذرا به به خصوصيات تغييرناپذير و ابدي بشر توجه داشته است. واينكه ازدوران بودلر به اين سو هنوز مي توان تعدادي از ابداعيات گرافيكي وي را درمقوله گسترده نقاشي كاريكاتوري و تنظر آميز گنجاند. بدين سبب است كه اين هنرمند درزمينه كاريكاتور وسعت يافته خودتوانسته برروي نمودهاي روح انساني انگشت بنهد. اين گيا است كه توانسته روياها، تصورات و آمال بشري را به بالاترين حد آن توصيف ميكند يا فشاري عجيب كه انسان درچنگ انداختن به اين آروزها و خيالات از خود نشان مي دهد، او را دقيقاً به دنيايي غريب، محال و نا معقول كه چيزي جز كاريكاتور واقعي نسبت مي برد. بودلر دراثر خود به نام «عجايب هنري» مي نويسد: تنها چند كلمه اي درمورد عنصر بسيار نادري كه گياه وارد مقوله، مضحكه كرده است، اضافه مي كنم. مي خواهم ازچيز غريب و خارق العاده اي سخن بگويم. بدون شك گيا غالباً به سبك مضحكه اي بي رحم و خشن پا مي گذارد تا مضحكه مطلق پيش مي رود. بودلر درادامه مطلبش دراشاره به دونوع «مضحكه گذرا» و «مضحكه جاويدان» مي نويسد: درآثاري حاصل و فرديت هاي عميق اند چيزي نهفته است كه بيشتر به روياهاي دوره اي يا مزمن و كهنه اي كه به طور منظم خواب ما را آشفته مي سازد، شباهت دارد. اين عامل هميشه زنده و پايدار- حتي درآثار زودگذري كه به رويدادهاي روزمره وابسته اند و كاريكاتور ناميده مي شوند- شناسنده ي يك هنرمند واقعي است. اين چيزي است كه كاريكاتوريست هاي فرا زماني جدا ميكند. بدين ترتيب با آثار گيا و ديگران كنايات ترسيمي بر ضد تجاوزات ارتش ناپلئون در همه جا فراگير شد. اين كنايات شامل طرح هايي از هنرمند سويسي، آنتوان ديكنز (8-1798) و كاريكاتورهاي ضد ناپلئوني جان گوتفريد شاد و آي .تي.دبيلو هافمن، دو تن از موسسان كاريكاتور آلمان جديد، نيز ميشد. در اين زمان، و از دهه 1760 به بعد، درزمينه هنر جدي، شيوه رايج معماري و دكوراسيون جاي خود را به سبك نئوكلايسم مي بخشد كه با تاكيدش بر نظم، ترتيب و جديت، مخالف كاريكاتور است. با اين همه، سه هنرمند سوئدي اواخر قرن هجدهم به نام هاي الياس مارتين، جوهان توبياس سرجل و كارل آگوست ارنستوارد كه همگي با نئوكلارسيسم ارتباط داشتند، طرح هاي كاريكاتوري تخيلي و جذابي را صرفاً براي تفنن و تفريح خود خلق نمودند كه بربهترين كاريكاتورهاي قرن نوزدهم پيش مي گيرد. همچنين تقليد هاي تمسخر آميز ج.اچ . رامبرگ ازايلياد درميان هنرمندان دوره نئوكلاسيسم موثر و جالب بود زيرا فرمولي را كه فلانكن براي به تصوير كشيدن اشعار حماسي ابداع كرده بود، مورد هجو قرار داد. اين فرمول عبارت بود از طرح هاي خطي نظير طرح هايي براي مجسمه سازي برجسته برروي سطوح.
فرانسه
گسترش و تكامل كاريكاتور درقرن نوزدهم به دو ليل عمده بود: يكي پيوستن و اتحاد كاريكاتور با روزنامه و ديگري ابداع چاپ سنگي. دراين عصر، ديگر تصاوير طنز آلود و كنايه دار به شكل ورق هاي جدا و منفرد ديده نمي شود، بلكه آن ها تصاوير روزنامه ها و مجلات هفتگي را به خود اختصاص مي دهند. به علاوه ابداع چاپ سنگي در1798 براي طراحان بزرگ و با استعدادي چون دميه اين امكان را فراهم آورد تا از شكل و رنگ كه مي توانست به مقدار زياد به سرعت تكثير شود، بهره ببرند. اكنون اين فرانسه است كه خط كاريكاتور را مشخص ميكند نه انگلستان و دراين ميان دميه شاخص ترين كاريكاتوريست اواسط اين قرن است .
با اين همه كاريكاتوريست هاي فرانسوي مي بايست تا انقلاب ژوئيه 1830كه به آن ها آزادي عمل كامل داده شد، صبر مي كردند. حكومت لوئي فيليپ ازنظر بسياري عصر طلايي طنزترسيمي بود. مطبوعات تا مدت زيادي از آزادي كامل برخودار بودند، هرچند دميه به خاطر نشان دادن لويي فيليپ به شكل آدم غول مانندي كه درخوردن و آشاميدن افراط ميكند درطرحي به نام «كاريكاتور» د رسال 1832 زنداني شد. اما پس ازآنكه از 1835 قوانين سانسور به اشاره صريح افراد و موسسات خاص را ممنوع كرد، كاريكاتور از لحاظ جنبه سياسي محدودتر اما زيرك تر و لطيف تر شد. ديمه به هرماه ناشر جسورش شارل فيليون كه خود نيز كاريكاتوريست بود، رژيم قلابي و فاسد لويي فيليپ را بي رحمانه آماج حملات خود قرار داد. فيپون تصوير مشهور و متوالي خود را كه چهره پادشاه درآن به تدريج تبديل به گلابي مي شود را ابداع نمود. «گلابي» درزبان فرانسه به سربزرگ و چاق و احتمالاً صاحب احمق آن اطلاق مي شود. لويي فيليپ شاه فرانسويان خوانده شد و در 4 نوامبر همان سال «لاكاريكاتور» روزنامه طنز آميزي كه موسس آن شارل فيلپون بود، به چاپ رسيد. فيلپون بود به چاپ رسيد. فيلپون كه به حق پدر كاريكاتور مدرن سياسي محسوب مي شود، در1806 در ليون چشم به جهان گشود. او كه يك جمهوري خواه بسيار معتقد بود عازم پاريس شد و چون در فن چاپ سنگي نيز مهارت تام داشت با محافل هنري و هجونگاران پيشرو تماس برقرار كرد. نخستين تصوير طنزآميز فيلپون كه درنشريه اش به چاپ رسيد لحن و گرايش اين جريده را آشكار ساخت . اين نشريه نخستين هفته نامه سياسي-طنزآميز به معناي امروزي كلمه بود، چرا كه به طور منظم انتشار مي يافت و داراي تجزيه اي ثابت بود كه گرايش آشكاري داشتند. گفته شده كه اين نشريه به صحنه جنگ هاي فيلپون با فيليپ تبديل شده بود.
فيلپون درشماره 28 آوريل 1831 اين نشريه نوشته است: «كاريكاتور پيوسته آئينه وفادار عصر پراستهزاي ما، ياس هاي سياسي، ادا و اصول و تظاهرات و نمايش هاي مذهبي، سلطنتي و با ميهن پرستانه بوده و هرگز نيز به غير اين نخواهد بود...» قطع اميد و آرزو ناكامي اي كه براثر شكست حزب پيشرو و پيروزي طرفداران سنت تشديد شده بود، به مرور د رانتشار نشريه «لاكاريكاتور» به روشني آشكار مي شد. هنگامي كه تصوير، «درازگوشي حامل اشياي متبرك» درشماره 58 اين نشريه انتشار يافت، فيپلون به سومين محاكمه خود و توزيع كننده نشريه‌اش به دوازدهمين بار توقيف نشريانش رسيده بودند. فيلپون كه تعدد توقيف‌ها و جرايم امانش را بريده بود. به ناچار به توسعه توليد خود پرداخت. او در اول دسامبر 1832،مجله «شاريواري» را بنيان نهاد. او نوشت: پس فردا، نخستين شماره «شايواري» به چاپ مي‌رسد… توجه داريد كه چه امتيازاتي از رقم بيشمار نقاشي‌هايي كه براي ما ارسال خواهد شد، به دست خواهد آمد و انتخاب كارهايي كه با جنبه سياسي نشريه كاريكاتور مناسب‌اند، براي ما تا چه اندازه آسان خواهد بود… به اين ترتيب آرمان جديد نشريه به آن اجاره داد تا از دگرگوني‌هاي سال 1848 جان سالم به در ببرد و با موفقيتي با ثبات‌تر روبه‌رو گردد.
دوميه، گرانويل، تراويه، دكام، شارله، فورد، بوكه، دسپره و ديگران همه از كساني‌اند كه به منظور حمايت از اقدام فيلپون گرد او را گرفتند. همگي اين افراد، حتي كم اهميت‌ترين آنها، مرداني پراستعداد بودند كه به ويژه به تعهد سياسي خود كاملاً آگاهي داشتند. اما به هر حال در اين بين دميه از برجسته‌ترين چهره‌هاي روزگار خود و پس از آن بود.
دميه، انره DAUMIER، 1808- 1879) براي تيزبيني، حساسيت انساني و صراحت در ترسيم زندگي اجتماعي، از برجسته‌ترين هنرمندان واقع‌گراي سده نوزدهم به شمار ميرود. شهرت عمده او به دليل طنز‌نگاري‌اش است، هر چند در سالهاي آخر عمر، كيفيت‌هاي متمايز نقاشي‌اش شناخته و ستوده شد. او در جواني به پاريس رفت و پس از يك همكاري كوتاه با يك ناشر ليتوگراف به نام مستعار روژلن در 1380 كارش را با مجله «لاكاريكاتور» آغاز كرد. دو سال بعد به اتهام كشيدن يكي از طرح‌هايش كه شاه فرانسه، لويي فيليپ را در حال بلعيدن كيسه‌هاي طلاي مردم نشان مي‌داد، راهي زندان شد (1832).
ولي اين طرح، دميه را مشهور ساخت و مردم را مجذوب مجموعه‌اي از پرتره‌ها و تصاوير مضحكي نمود كه وي از جهان سياست ارائه مي كرد. تصاويري كه در آنها همانندي شگفت انگيزي با شخصيتهاي اصلي، به رغم تغييرات حاصل در چهره‌ها وجود داشت و سبكي كاملاً متفاوت از آنچه تاكنون ارايه شده بود، را نشان مي‌داد. تصاويري كه به گفته ارسن الكساندر: شباهت اخلاقي در آنها تضمين شده است.
هنگامي كه در 1835 قانون مربوط به مطبوعات انتشار «لاكاريكاتور» را ممنوع ساخت، دميه به مجله «شاريواري» پيوست و به يكي از همكاران سرسخت و كوشاي آن تبديل شد. او هر هفته 4 تا 8 سنگ چاپ را كه فيلتون برايش حكاكي مي‌كرد. كاري بس طاقت فرسا كه بارها اعتراض سخت وي را به همراه داشت. او در آثارش وقايع نگار زندگي روزمره بورژواها و اعمال و رفتارها و تفريحاتشان و خالق گزنده صحنه‌هاي بيشمار و شخصيت هاي خاصي چون زنان، حقوق‌دانان، هنرمندان، مردان تئاتر و مردم پاريس و پرووانس بود. او تنها نقاش برجسته‌ي فرانسوي در سده نوزدهم بود كه هنرش كاملاً مستقل از آكادمي و سالن تحول يافت.
او كه در زندگي شخصي بسيار متين و فروتن بود، در 1848 تصميم گرفت خود را وقف نقاشي سازد و هنگامي كه در سالهاي 1858- 1860 به دليل نقاشي‌هاي بسيار گزنده و دگرگون‌كننده‌اش از «شاريواري» اخراج شد. كوشيد تا از روزنامه‌نگاري نيز كناره بگيرد و نقاشي را وسيله معاش خود قرار دهد. دميه به تدريج توان بينايي‌اش را از دست داد و واپسين سال هاي زندگي خود را در خانه كوچكي كه كرو به او بخشيده بود، در فقر و انزوا گذرانيد.
دميه استعداد شگفت‌انگيزي در بيان شخصيت كلي افراد از طريق سيما شناسي داشت و جوهر طنز او در قدرت تفسير بيمايگي ذهني از طريق نمايش ناهنجاري جسماني نهفته بود. او در آثار چاپي، نقاشي‌ها و مجسمه‌هايش از حد نمايش خصوصيت اخلاقي و طبيعي اشخاص فراتر ميرفت و مفهوم روشن و صريحي را به دور از احساساتي‌گري تجسم مي‌كرد.
از سوي ديگر، اختصار در بيان و ارائه موضوع، مهمترين ويژگي طراحي دميه است. وي با چند خط بيجان و يكي دو لكه آب مركب توانست نه تنها حجم و حركت، بلكه سرشت رو رفتار آدمي را نمايان سازد. هر چهره‌ي مضحكي را كه آفريده معرف يك شخصيت خاص ناشي از شيوه زندگي در بطن يك نظام بغرنج اجتماعي بوده است. شيوه كار او به آثار متأخر گُيا نزديك است و اين نزديكي در آثار چاپي او نيز ديده ميشود. دميه چندين پرده در مضامين مربوط به دن كيشوت كشيده كه تفسير تازه‌اي را از شخصيتهاي داستان سروانتس ارائه مي دهد.
اگر چه دميه برجسته‌ترين كاريكاتوريست عصر خود به شمار ميرود، با اين همه رقيباني داشت كه هنرمندان شايسته‌اي بودند. گاواراني و گراندويل دو تن از اين هنرمندان بودند.
بودلر درباره پل گاوارني (هدقشرشل، 1804- 1866 نام اصلي‌اش سولپيس گيوم شواليه) مي‌گويد: وي در حقيقت تنها يك كاريكاتوريست و يا حتي صرفاً يك هنرمند نيست، بلكه وي اديب نيز هست. به واقع گاواراني را نمي‌توان تنها به چشم يك كاريكاتوريست نگريست. نزد او هيچ گونه اغراق طنزآميز يا كمترين عيار مشاهده نمي‌شود. اما وي نقشي را به عنوان نقاش موضوعات اخلاقي ايفا كرده و بر هنري تسلط داشته كه در توصيف دنياي روسپيان سطح بالاي پاريسي معاشران آنها شيوه‌اي خاص را به كار گرفته و پرتره اي از مردم سطح پايين پاريس عرضه كرده كه تا مدت‌ها ذهن را به خود مشغول مي كند.
گاواراني با بالزاك دوستي داشت و زمان «چرم ساغري» او را مصور نمود. در ترسيماتي كه براي «شايواري» و ديگر نشريات طنز كشيد، با طنزي گزنده، پوچي كمدي انساني را بر ملا كرد. در مسافرت‌هايي كه به لندن داشت بي نوايي زحمتكشان را از نزديك مشاهده و لمس كرد. به اين ترتيب تلخي تصاويرش مضاعف گرديد. او قبل از همكاري با «شاريواري» «تحصيلات كودكان» را به چاپ رساند و سپس به دنبال بلند پروازي‌هاي ادبي اش نشريه «ژورنال ده‌ژان دوموند» روزنامه اشراف و متمولين، را بنيان نهاد كه شكست مالي اين اقدام او را در 1835 روانه زندان كرد.
در 1837، همكاري خود را با «شاريواري» آغاز كرد و بدين طريق مجموعه‌اي تحت عنوان «تزوير‌هاي زنانه… » و سپس «صندوق پست» ارائه دهد. براي گاوارني، سالهاي ميان 1837 و 1846 سالهاي فعاليت جدي و بسيار پرباري به شمار ميرفت كه طي آن نه تنها مجموعه‌هاي فراوان و موفقيت‌آميزي را به نمايش گذاشت، بلكه نوعي كمدي مضحك و هجوآميز را نيز مطرح كرد كه نام وي در شمار مشهورترين هنرمندان قرارداد. شهرت مجموعه هاي «باربران» و «كارناول» او مدت‌هاست كه پايدار مانده است.
گاوراني پس از اقامت چهارساله‌اش در انگلستان (1847- 1851) و چاپ بسياري از نقاشي‌هايش در نشريات اين شهر، به پاريس بازگشت و با روزنامه «لوپاري» شروع به همكاري كرد. در اين زمان بيان او خشن تر و گزنده تر شده و در مقابل از مهارت و زبردستي و طراوت كارهايش كاسته شده بود. او از اين پس بينش عوام گونه و مردم پسندتر و حتي وقيح از انسانيت عرضه داشته كه در آن زنها پيرند و جسم و روحي بس زشت دارند. مجموعه‌هاي «نقاب‌ها و صورت‌ها»، «اشتراكي‌ها» (زنان معتقد به تقسيم كليه دارائي‌ها) و چند مجموعه حاوي چنين مضاميني هستند. گاوارني از خود آثار زيادي به جا گذاشت كه تصاوير چاپ سنگي، تعداد بيشماري نقاشي و آكوارل را شامل ميشود. تأثير وي بر روحيه روزگارش بسيار بوده است، به گونه‌اي كه حتي رمان‌نويسان نيز ذخاير تصاوير او را به رعايت گرفته‌اند. تئوفيل گوتيه با گفتن اينكه «گاوارني كمدي انساني اي كه بالزاك توصيف مي‌كرد، قلم زده است» بار ديگر به استعداد و توانايي او درود مي فرستد.
گراندويل دنباله رو سنتي در زمينه طنز ترسيمي شناخته شده است كه با نشان دادن افراد به شكل حيوانات، آن ها را به تمسخر مي‌كشيد. او تا سال 1835 يك كاريكاتوريست سياسي بود و در اين زمينه تاليفات بسياري داشته است. بعد از اين سال به نقاشي براي كتاب ها پرداخت. اغلب متوني كه مورد بهره‌برداري او قرار ميگرفت به شكل خاصي ساخته ميشد. تا مناسب كار وي باشد و در اين ميان از مشهورترين انتشارات وي «صحنه‌هايي از زندگي خصوصي جانوران» (1842) و «جهاني متفاوت» (1844) را مي توان نام برد.
انقلاب 1848 لوئي ناپلئون و امپراطوري دوم را به قدرت رساند و كاريكاتور با شدت بيشتري مورد سانسور قرار گرفت. اين امر موجب دوري جستن از موضوعات سياسي و اجتماعي و جدي گرديد و در نتيجه كاريكاتور از جديت و اهميت كمتري برخوردار شده به نوع سبك‌تري تنزل يافت. اما با سقوط امپرطوري روم، بعد از شكست‌هاي سخت در جنگ فرانسه و پروس، كاريكاتوريست‌ها بار ديگر انگيزه و تحرك يافتند و اين حالت موجب پيدايش طنز و هجو شديدي شد. امپراطوري ساقط شده موضوع بسياري از كنايات خشن بي رحمانه قرار گرفت و در مارس 1871، زماني كه سرنوشت فرانسه زيرپاي آنها قرار داشت، دميه اثر صلح را منتشر كرد. در اين اثر مرگ به شكل يك اسكلت بر ميدان جنگ حكمفرماست. او مثل چوپان‌هاي يوناني تاجي از گل برسرداشته در حال نواختن ني صلح است. كنايه و طنز اين اثر ساده خردكننده و دندان شكن بود.
آلمان
در آلمان، شرايط مناسب براي تولد يك نشريه طنزآميز تنها در ميانه قرن نوزدهم فراهم آمد، زيرا قوانين سانسور مطبوعات را نزديك به 30 سال به طور جدي زيرنظر داشت. تنها در پي انقلاب 1848 فرانسه بود كه دستگاه سانسور اجازه انتشار كاريكاتور سياسي مدرن را صادر كرد و اين كاريكاتور براي تأثير گذاردن بر مردم به وجود و همكاري مطبوعات نيازمند بود.
در اوت 1845، كاسپار براون و فريدريش اشنايدر روزنامه خود را با نام «فيگنده بلتر» (Fliegende Blatter) بنيان گذاشتند. اين روزنامه به شيوه «پاسخ» و مطابق با الگوي شاريواري شكل گرفت و نامش به عمد نام شب‌نامه‌هاي (لوگ بلتر) دوران اصلاحات را در ذهن تداعي مي‌كرد. اين در حالي بود كه اركاني اساساً سياسي همچون لويختكو گلن (Leuchthugeln) (به معناي تحت اللفظي «گوي‌هاي درخشان» كه روزنامه‌اي دموكراتيك و ضدمذهبي در مونيخ بود، در 1848 تصميم به ارايه تفسيري مصور از وقايع جاري گرفت. ناشران اين روزنامه در همين سال به اتهام توطئه گري و سركردگي انقلاب دستگير شدند و سه سال بعد «گوي‌هاي درخشان» در آسمان سياه و تاريك ارتجاع به خاموشي گراييد. نشريات متعددي در اين دوران ظهور كردند كه از آن جمله‌اند: كلادراداش (1848) در برلن، «برلينز شاريواري» (پايان 1847)، دوسلدور فرموناتسهفته (1849). پس از شكست انقلاب، كاريكاتور آلماني كه بسيار نويدبخش مي نمود، بار ديگر دستخوش ناكامي و رهاشدگي شد. در اين فاصله، نقاشي مردمي به شكل تصاويري دنباله‌رو، ساده و بسيار عوام پسند از رونق فراواني، برخوردار شد. به هر حال اين زمينه و تغييرات بعدي به گونه‌اي بود كه نيم‌قرن بعد موجبات پيدايش سيمپلي سي‌سي موس (1869 و Simplicissimus) را فراهم آورد.
اوضاع در ايتاليا 1848 كاملاً همانند وضعيت آلمان بود. در اينجا نيز انقلاب در مقابل ارتجاع به زانو درآمد. با اين همه از 1952 كارور (Carour) ماتزيني و گاريبالدي مبارزه‌اي را براي وحدت ايتاليا آغاز كرده بودند. اين دوران پرآشوب شاهد ظهور نشريات طنزآميز چون «فسكيتو» (1848) بود كه در آن سياست وحدت آينه‌اي مضحك و طنزآميز در آن مي‌يافت.
آمريكا
اولين آثار بزرگ كاريكاتور در ايالات متحده امريكا ميان سالهاي 1828- 1836 و در اثناي حكومت جكسون پديدار شد. اين امر به دو دليل بود: يكي بحث شخصيت بي‌پرده و صريح جكسون كه هيچگاه از زير مجادله شانه خالي نمي‌كرد و دوم استفاده از چاپ سنگي. در 1841 «نشريه فكاهي امريكايي» منتشر شد و موقعيت مجله «پاسخ» در انگلستان به زودي منجر به انتشار مجلهاي همانند با آن يعني «پانچي‌نلو» در آمريكا شد. با اين وجود، نخستين مجلهاي كه در زمينه كاريكاتور سياسي از استواري بيشتري برخوردار شد، مجله هفتگي «هارپر» بود كه در 1857 تأسيس گرديد. دو سال بعد، مجله «وينتي فر» نيز منتشر شد.
توماس ناست، اولين كاريكاتوريست برجسته امريكايي، در نهضت امريكا در خلال جنگ داخلي و همچنين خلع سلاح گروه فاسد «تويد» در نيويورك دخيل بود. اثري به نام «مغزهاي گروه تويد» خود تويد با با كيسه‌اي از دلار به جاي سرش نشان مي‌داد. اين كاريكاتور يكي از مخرب ترين اتهاماتي بود كه تاكنون از يك طراح هجوپرداز خلق شده است. ناست همچنين دو سمبول مشهور «فيل» حزب جمهوري خواه و «خر» آزاديخواه (طرفدار حزب دموكرات) را خلق كرد.
موضوع طنز اجتماعي در امريكا از ميدان وسيعي برخوردار بود. سياهپوستان و پيروان مورمن كه تعدد زوجات آنها طراحان طنز نويس را مجذوب خود كرده بود. مضامين مطلوب طنزهاي اجتماعي را تشكيل مي‌داد و همچنين مسئله نهضت زنان كه جامعه قرن نوزدهم امريكا را به تشويق انداخته بود.
كاريكاتور در قرن نوزدهم انگلستان تحت تسلط و نفوذ مجله «پاسخ» كه مشهورترين و پردوام‌ترين مجله طنز و فكاهي جهان به شمار ميرود، قرار داشت. لندن كه يكي از اولين خاستگاه هاي هجوآميز را به خود اختصاص مي‌داد، تنها در 1841 (تاريخ تأسيس پاسخ» بود كه شاهد آغاز كار روزنامه نگاري كاريكاتوري شد. نشريات ديگري همچون «ساتيرست» (The Satirist) و «اسكارج» (The Scourge) نيز پيش از اين تأسيس شده بودند، كه دوامي نداشتند، «پاسخ» با برخورداري از يك روحيه جدي و با به كارگيري هزل و مضحكه چه درباره رويدادهاي محلي و چه در ارتباط با سياست خارجي با روشي نه چندان ملايم و نه چندان تهاجمي موفق شد در مقابل همه دگرگوني‌ها پايداري كند و به يك «بناي ملي» تبديل شود.
جانليچ (Leech) در 1841 پا به اين روزنامه گذاشت و 23 سال از عمرش را در آن سپري كرد و بيش از 300 اثر از خود به جاي نهاد. ريچارد دويل (DOYLE)، فرزند جان، كه كاريكاتورهاي طنزآميزش عليه ولينگتون از سالهاي دهه 1820 با موفقيت بسيار روبه‌رو شده بود، نيز در شمار اولين نفرات گروه طراحان «پاسخ» قرار داشت و افتخار تهيه و تدارك صفحه اول به وي داده شده بود. در طول ساليان، بزرگترين كاريكاتوريست‌هاي انگليس «پاسخ» فعاليت داشته‌اند كه از جمله‌ي آنها مي توان به هري فرنيس، تينل، دموريه، چارلز كين و ديگران اشاره كرد. در دوران معاصر نيز صفحه اول «پاسخ» امضاي بسياري از بزرگان كاريكاتور معاصر چون آندره فرانسوا، سيرل، استدمن را در خود جاي داده است.
در فرانسه، تغيير و تحول اوضاع با پايان يافتن قرن با رغبت بيشتري انجام گرفت و كاريكاتور توانست هنرمندان جدي را به طور فزاينده جذب كند. به احتمال قوي دميه با سبك «آرايش روي كاغذ» مشخص خود توانست، امپرسيونيست ها را تحت تأثير قرار دهد. به اين ترتيب، بسياري از نقاشان پيشگام امپرسيونيست به تجربه در زمينه طراحي كاريكاتور پرداختند. به طور مثال مانت در 1860 تصوير چهره‌اي را به شكل كاريكاتور در ديوژن انتشار داد. با اين همه، ظهور سمبرليزم بود كه باعث شد تا طراحان فرانسوي مرزهاي هنري خود را گسترش دهند. سمبرليزم دخاير پرباري را فراهم نمود كه ميشد هم به شكل طنزآلود و تفنني و هم به شكل جدي مورد استفاده قرار گيرد. وقار و متانت سمبرليزم عامل مهمي در تركيب طراحي طنزآلود و فكاهي بود. به علاوه اين سبك اساساً در مسير اهداف كاريكاتور قرار داشت، زيرا هدفش خلق كنايات تجسمي بود كه در ذهن و خاطره انعكاس مي يافت.
از اين رو، صف كاريكاتوريست‌هاي فرانسوي را در دوره 1890- 1910 تنها كاريكاتوريست‌هاي ناشناخته تشكيل نمي دهند، بلكه كساني كه قبلاً در زمينه‌هاي ديگر هنري فعال بودند، را نيز شامل ميشود. از جمله كساني كه كاريكاتور در مجلات متعدد فرانسوي چاپ مي‌كردند، تولوس- لوترك، ژاك ويلون، كوپكا، فيلكس و الوتون و ژان‌گريس بودند.
در آلمان، تأسيس مجله سيمپلي سي‌سي موس در 1896 خط هنري را در اختيار كاريكاتوريست‌هاي آلمان گذاشت. شماره‌هاي قبل از جنگ آن، به ويژه نشانگر وجود يك جريان هنري جديد و قوي بود. اين نشريه توانست هنر جديد را به مقدار زيادي از حالت تصنعي بيرون ببرد. طرح‌هايي كه توسط هنرمنداني همچون گول برانسونو توماس تئودرهاين كشيده مي شد، در مسير سنت مهم طنز ترسيمي آلمان قرار داشت كه ريشه آن در طراحي كاريكاتور قرن شانزدهم در اين كشور بود. قدرت طنز اين نشريه به دليل نظم و سبك موجزش نظير نداشت. سيمپلي سي‌سي موس از بسياري جنبه‌ها يكي از بزرگترين نشريات هجو است كه هيچ نشريه‌اي قادر به رقابت با آن نبود.
جنگ جهاني اول با وحشت‌ها و اشتياق‌هايش فرصتهاي تازه‌اي را براي ارائه هنر كاريكاتور فراهم آورد. «بورن» اثر فورين كه مظهر اراده‌‌ي فرانسه به مقاومت در وردن بود، در هزاران شعبه به چاپ رسيد و در پشت خطوط دشمن توزيع شد. در آن طرف خط، در آلمان، مجله «سيمپلي سي‌سي‌موس» عهده‌دار تبليغ برضد فرانسوي‌ها و انگليسي‌ها بود. در سال 1917 به تقاضاي لويد جرج به امريكا رفت تا آمريكا را براي شركت در جنگ تشويق كند. كارهاي او در بهترين شرايط چندان شاخص نبودند، با اين همه، قدرت و نيش‌دار بودن برخي از كارهايش بر ضعف ياد شده برتري داشت، آن چنان كه تأثير وي بر جريان قابل توجه بود. به اين ترتيب كاريكاتور بار ديگر ثابت كرد نه تنها مردم پسند است، بلكه از قدرتي واقعي برخوردار مي باشد.
از 1918 به بعد، هنر كاريكاتور چه از لحاظ كيفي و چه از لحاظ كمي گسترش فوق‌العاده‌اي يافت و موضوعات و سبك‌هاي فراواني را در برگرفت. شكل جديد كاريكاتور، يعني «كارتون استريپ» در قرن بيستم به اوج رشد و تكامل خود رسيد. ضمن آنكه وجه تمايز ميان طنز اخلاقي و طنز هنري نيز شدت يافت. به هر حال، هر يك از رشته‌هاي گوناگون كاريكاتور در قرن بيستم سير تكامل خود را در ابعاد مختلف پي گرفت.
منابع:
پاكباز، روبين. دايره‌المعارف هنر، تهران، فرهنگ معاصر، 1378.
جنسن، ه. و. تاريخ هنر، ترجمه پرويز مرزبان، تهران سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامي، ج 2، 1368.
ريد، هربرت. كتاب هنر، ترجمه يعقوب آژند، تهران، انتشارات مولي، ج 1، 1361.
گاردنر، هلن. هنر در گذر زمان، ترجمه محمد تقي فرامرزي، تهران، آگاه، 1365.
و ترجمه مقالات منبع زير به قلم مژگان نژند كه در مجله «كيهان كاريكاتور» (دوره‌ي 10 ساله) منتشر شده است:
LACARICATURE, Art et manifeste, 1974. By
Editions d Art Albert Skira, Geneve.
چيرگي و تسلط تكنيكي در طراحي يكي از نيازهاي اوليه و اكتسابي در اين عرصه است.
زيرا تمرين و آموزش مداوم گر چه ممكن است مهارتهاي شخصي كاريكاتوريست را كامل كند اما هيچ گاه از او يك كاريكاتوريست معتبر و عالي نمي‌سازد.
براي رسيدن به چنين درجه و مرحله‌اي، هنرمندان بايد داراي قريحه و استعداد فطري باشد، قريحه و استعدادي در طنز كه خداوند همچون يك رحمت و عنايت به برخي از مخلوقات خود هديه كرده است تا همچون آينه‌اي انعكاس‌گر زندگي در شكلهاي مختلف و گوناگون باشد و بتواند هميشه به دنيا و اطرافيان خود بخندند.
در حال حاضر، ما افتخار داريم كه هنرمند جواني را در عرصه گرافيك معرفي كنيم، كاريكاتوريستي كه داراي گنجينه موثري از طرحهاي گروتسك و ايده‌هاي سرگرم‌كننده است نام او گونترپاستور است.
برخي عناصر كاريكاتور درهنر دوران باستان قرون وسطي ديده مي شود . البته در هنر اين دو دوره، ما كاريكاتور را به شكل خاصي كه امروزه مطرح است، نمي بينيم. با اين همه استثنائاتي وجوددارند كه درخور توجه اند، هرچند اين موارد درآثار بعدي رو به تكامل ننهاد. مجسمه كوچك كاريكاتور امپراتور كاراكالا كه درموزه اويگون نگهداري مي شود، يكي از اين استثنائات جالب است . در اين مجسمه، امپراطور به شكل آدم كوتوله اي نشان داده شده است كه زنبيل به دست درحال توزيع نان است. ازسوي ديگر، هنر كلاسيك يونان و رم از بسيار از عناصر ظاهري كاريكاتور برخوردار است، اما به اين همه اين آثار فاقد روح اصيل كاريكاتور است. درهنر قرون وسطي عناصر كاريكاتوري طوري با عناصر جدي درهم مي آميزد كه تشخيص اين دو از هم مشكل است. به طور مثال، شيطان مضحكي كه سعي ميكند ترازو را براي كشيدن ارواح پايين بياورد، ازجمله آثار مقدس به شمار مي رود. اين صحنه بخشي ازنماي سرد دركليساي جامع آتن را تشكيل ميدهد.
يكي ديگر از نمونه هاي بارز درهنر يونان باستان، گرايشي است كه هنرمندان اين دوره درنشان دادن اشكال و گونه هاي مضحك و بي تناسب نشان مي دهند. البته طبق نظر تاريخ نويسان اين گرايش عكس العملي نسبت به هنر كلاسيك بوده است. با آن كه منظور از خلق اين آثار نمايش جنبه ي خنده دار بودن و ضعف موجود انساني بوده ولي واقعاً نمي توان اين آثار راكاريكاتور به حساب آورد. بنابراين، درهنر عصر باستان، عناصري ديده مي شود كه درپيدايش كاريكاتور موثر بوده اند. اين عناصر برخي فراموش شده و برخي جنبه جهاني يافته و در دوران هاي بعد به ويژه عصر رنسانس درمسير اصلي هنر اروپا قرار گرفته اند. بهترين نمونه از اين عناصر، گرايش هنرمندان به كشيدن انسان به شكل هاي حيواني و تركيب شكل انسان با حيوان است. افسانه حيوانات از ديرينه ترين آثار ادبي است كه قدمت آن از مصر باستان تاكنون ادامه داشته است. در پاپيروس هاي مصري به جا مانده تعدادي ازحيوانات در حال انجام كارهاي انساني نشان داده مي شوند. برخي از شكل هاي مركب انسان و حيوان برروي سنگ هاي قيمتي و گوهر آلات ديده مي شود. اكنون اين اشكال ديگر جنبه احترام آميز ندارند، بلكه گونه هايي هزل گونه و خيالي به شمار مي روند. همچنين دردوره هاي رم باستان، موضوع آدم هاي كوتوله به گونه اي مورد علاقه و توجه هنرمندان واقع شده بودكه درحدود چهارپنجم تصاوير و آثار مضحك و خنده دار را شامل مي شد. اما اين امر به هيچ وجه به اين معني نيست كه دنياي كلاسيك كوتوله ها همه ويژگي هاي هنر مدرن كاريكاتور را دارا بوده است.
بايد توجه داشت مقصود هنرمند دردوران باستان از عناصري كه امروزه خنده دار و كميك به نظر مي آيند، خلق آثاري درارتباط با زندگي افراد جامعه نبوده است، بلكه اين آثار بيشتر جنبه مذهبي، تزئيني و خنده دار داشته اند و فاقد شخصيت قوي و بنيادي بوده اند.
قرون وسطي
پس از دوران هنر روم ويونان باستان، به عصر هنر قرون وسطي مي رسيم كه شامل آثاري از قرن دهم ميلادي به بعد است. دراين صورت پا به عصري مي گذاريم كه عنصريك پارچه و منحصر به فرد مسيحيت آن را فراگرفته است. دوره اي كه موضوعات سنگين و عالي كاملاً با مطالب مضحك و مسخره آميخته مي شود. دراين دوره تجاوز موضوعات مسخره آميز و ظنز آميز به حريم هنر مقدس به هرشكلي مردود است. اموري مانند سرستون ها در وزالي كه سنگين ترين وقايع كتاب مقدس را با موضوعات خيالي و تفنني ادغام كرده مورد تحريم قرار ميگريد. ميموني در حال نواختن ويلن و الاغي كه كتابچه نت موسيقي را بين سم هاي خود درمقابل او گرفته، موضوع يكي از اين سرستون هاست. به واقع، با وجود فشارهاي زياد، مذهب قرون وسطي هيچ گاه به طور كامل موفق نشد از تركيب عناصر سنگين با مطالب خنده دار و مضحك و تفنني جلوگيري نمايد.
تصاوير تركيبي انسان و حيوان درهنر قرون وسطي در هيئت اجنه غالباً ترسناك و جدي هستند و به شكل نيم خداياني جنگلي ظاهر مي شوند. دراين دوران به مراتب بيشتر باعناصر سمبليك و اشارات ضمني روبه روييم. سرانجام اختراع چاپ درقرن پانزدهم نقطه تحولي براي ارائه اشكال تمثيلي و كنايه دار مي گردد. نخستين كاريكاتورهاي سياسي با اولين چاپ «رقص مرگ» هيجان تازه اي را ايجاد ميكند. همچنين يك اثر هزل آميز حكاكي شده برروي چوب به نام «عكس بازي سويسي»(1499) جاه طلبي هاي سياسي فرانسه را درايتاليا به نقد مي كشد. اين اثر، پاپ و امپراطور و پادشاه فرانسه و انگلستان رادرحال بازي وروق نشان مي دهد، درحالي كه سرباز كوچك سويسي درزير ميز اشياء به هم ريخته راجمع و جور ميكند. دراين اثر كنايه به شكلي ارائه شده كه براي بيننده امروزي كاملاً به هم ريخته را جمع و جورمي كند. دراين اثر كنايه به شكلي ارائه شده كه براي بيننده امروزي كاملاً قابل فهم است. به اين ترتيب چاپ سبب بخشيدن جنبه دنيوي و مادي به هنر تمثيلي شد. به علاوه اين صنعت توانست براي اولين بار اين نوع آثار را از خلوت برخي آدم ها به عرصه ي اجتماع بكشاند و هنر را از آزادي برداشت برخوردار نمايد.
رشد اصول و عقايد پروتساني و چاپ كه با يكديگر مرتبط بودند، فضايي را ايجاد كرد كه جلوگيري از گسترش عقايد تازه را امري غيرممكن مي كرد. به گونه اي كه وايتن برگ (محل اقامت لوتر) مركز مهم صنعت چاپ گرديد. به اين ترتيب شمار فراوان متون چاپ شده با تصاوير تمثيلي و كنايه از سوي سنت گرايان و اصلاح طلبان به جامعه سرازير شد. اگر چه بسياري از اين تصاوير فاقد رابطه اي مشخص با شوخ طبعي و امور خنده دار هستند، ولي دربرخي از آنها نكات خنده دار و مضحك نيز ديده مي شود. درقرن شانزدهم كاريكاتور اغلب خام ولي موثر است. تصوير «نواختن لوتر به عنوان يك جفت ني انبان» اثر اهارد شون را كنون باهر ملاكي بسنجيم، قدرت ابتكار طراح آن رانشان ميدهد. دراين اثر، طراح منظور خود را با دگرگون كردن اشكال بيان ميكند. آثار چاپ شده ي بروگل به جهت پرداختن به موضوعات كلي كه نشان دهنده طعنه و كناياتي كه اساس آن ضرب المثل و شبيه سازي فرهنگ عامه است، حائز اهميت مي باشد. او را بايد درارتباط بايك سنت رئاليسم شمالي دانست كه درآثار اوليه چاپي از شيوه هاي بياني ساده تر بهره مي گيرد. آثار او از جمله «زوج روستايي» «شوهر حرف گوش كن» و «مناظره زن و شوهر» را بايد اسلاف نمايش خنده دار آداب و رسوم وطرز زندگي مردم دانست كه توسط كساني مانند هوگارت و رولاندسون به شكل كاريكاتور بيان گرديد. اين آثار همچنين اسلاف كارتون هايي به شمار مي روند كه نقاط ضعف اخلاقي مردم عادي را به نمايش ميگذارد و خوانندگان نشريات «پانچ» و «نيويوركر» راسرگرم مي‌ساخت.
ايتاليا و سبك باروك
دراواخر قرن پانزدهم و درطول قرن شانزدهم، هنرمندان ايتاليايي برآرا و آرمان هاي كلاسيك و انساني ورنسانس صحه گذاشتند و لئوناردوداوينچي و ميكلانژ خالق طرح هايي بودند كه گاه واژه كاريكاتور برآن ها اطلاق مي شد، هرچند كه اين نوع تصاوير بيشتر مضحك به نظر مي رسند.
آنچه اثر «پنج سرمضحك» اثر داوينچي را درارتباط با آثار چاپي رئاليست هاي شمالي قرار مي دهد، اتكا اين هر دو به انحراف خصوصيات چهره از حالت طبيعي است. بااين همه ، طرح هاي داوينچي از سربا تعريف كنوني كاريكاتور منطبق نيست. زيرا اولاً متعلق به افراد حقيقي نيست و ثانياً ازمضامين كنايه آميز و هجو بهره اي ندارد. درواقع داوينچي به دنبال اين بود كه آيا تصويري از زشتي مطلوب با تصويري يكسان از زيبايي مطلوب برابري ميكند يا خير و ازهمان ميزان تأثير اهميت برخوردار است يانه. كارهاي اومورد تقليد بسيار قرار گرفت و به اين ترتيب الهام بخش كاريكاتورهاي دوره «باروك» و «شيوه گرايان» بود.
پس از بيان مختصري كه درباره برخي تمرين هاي سينما شناسي داوينچي و به خصوص نظرات و كارهاي او درزمينه زيبا شناسي داوينچي و به خصوص نظرات و كارهاي او درزمينه زيبايي شناسي، به ويژه درحوزه تقابل زشتي با زيبايي داشتيم اكنون به خانواده آنيبانه كاراتچي براي نخستين بار درسده هفدهم واژه كاريكاتور Caricature ايتاليايي : caricatora رابه طراحي هاي خودش و ساير اعضاي آكادمي بلونيا اطلاق كرد. اما لازم است قبلاً زمينه اي راكه كاراتچي و برادرش آگوستينو و پسر عمويش لودوويكو درآن قرار گرفتند، درحوزه نقاشي ايتاليا درسده هفدهم مورد بررسي قرار دهيم.
سه ميراث بزرگ و با نفوذ دوره رنسانس پيشرفته عبارت بودند از سبك هاي رافائل، ميكلانژ و تيسين به علاوه يك جريان فرعي ديگر كه از كوردجو، نقاش ايتاليائي، الهام مي گرفت. نقاشي باروك پيامد تغييرات و تاثيرات بسيار همين سبك ها بود و هنر كلاسيك روزگار باستان نيز گاه نقش تكميل كننده و گاه نقش مخالف آن ها راداشت. در خارج از قلمرو هنر روزگار و دوره رنسانس، چيزي سربرداشت كه ميتوان آن را ناتوراليسم بومي ناميدش،سبكي كه ظاهراً دشمن بزرگان هنر است و براين معيار تكيه دارد كه هنرمند بايد چيزي را نقاشي كند كه مي بيند و توجه اي به استادان كلاسيك و دوره رنسانس نداشته باشد. اين ناتوراليسم بومي، درايتاليا و فرانسه به عنوان يك سبك اقليت ظاهر شد ولي دراسپانيا به ويژه درهلند بالاترين درجه اعتبار را به دست آورد.
سبك باروك درحدود 1600 ميلادي، با تزئين تالار كاخ فارنزه توسط آنيباله كاراتچي، هنر نقاشي ايتاليايي را به تمامي زير نفوذ خود درمي آورد. نسل كاراتچي كه از مهارت ساختگي استادان سبك شيوه گرايان (كه مقلدان نوابغي چون داوينچي، رافائل ميكلانژ و تيسين بودند) خسته شده بود؛ پس از مطالعه دقيق آثار استادان دوره رنسانس، به تماشاي دگر باره طبيعت روي آورد. انيباله تعلمات هنري را درآكادمي هنر زادگاه خود، يعني شهر زادگاه خود، يعني شهر بولونيا فراگرفت.
اين آكادمي كه توسط عموزاده انيباله يعني لودوويكو تاسيس شده بود، درتاريخ هنر مغرب زمين، نخستين موسسه درنوع خود به شمار مي رود نخستين ركن فعاليت آكادمي بولونيا اين بود كه هنر را مي توان يادداد (شالوده هرگونه فلسفه آكادميك هنر) و موضوعات تدريس بايد شامل سنت ها، هنر كلاسيك و دوره رنسانس به علاوه ي مطالعه اندام هاي بدن و نقاشي ازروي مدل زنده باشد. نقاشان بولونيايي كه از مدت ها پيش با لقب آكادميك ها و گاه با لقب التقاطيون مشخص مي شدند معتقد بودند كه پيدايش و تكامل يك سبك درست را نقاشي ميتوان ياد داد. به هر حال بامشاهده تالار كاخ فارنزه مي توان گفت كه انبياله با آثار ميكلانژ، رافائل و تيسين آشنا بوده و گذشته از اين ها مي توانسته است نقاشي هاي عمق نمايانه ي استادانه اي بكشد. موضوع اصلي نقاشي هاي سقف تالار كاخ فارنزه عشق هاي خدايان است. اين گونه مشخص سازي هاي دقيق «واقعيت هاي» تصويري به منظور عمق نمايي سرتاپا به شيوه ي باروك است. در بالاترين نقطه طاق، قاب تزئيني درازي باصحنه پيروزي باكوس ديده مي شود كه تركيب خلاقانه ي بي نظيري ازسبك هاي رافائل و تيسين است و نشان ميدهد كه كاراتچي با چه مهارتي توانسته است سبك هاي معتبر را با هم بياميزد و سبكي مختص خودش را خلق كند. بدين سان كاراتچي يكي از آغازگران هنر «باروك» بود.
ناتوراليسم بومي درآثار نقاشي انبيانه كاراتچي به ويژه در شاهكار اين مرحله او«مغازه قصابي» كه اكنون دركليساي آكسفورد است، ديده مي شود. برادر بزرگ كاراتچي، آگوستينو درباسمه كاري و چهره نگاري واقع گرايانه دست داشت. طرح هاي كاريكاتوري آنها نه تنها تلاشي براي رسيدن به ايده آل زشتي است، بلكه نمايانگر انگيزه ناتوااليزم نيز مي باشد. آثار آن ها اگر چه برخلاف طرح هاي مضحك داوينچي، سطحي ومبالغه آميز به نظر مي رسد ولي هميشه چهره ي افراد مشخصي رانشان مي دهند و موضوع آن ها از زندگي روزمره گرفته شده نه ازكنايات و تمثيل ها ازنظر خانواده كراتچي نكته قابل انتقاد دراحساس انسان نسبت به خودش نيست بلكه درتصور وي ازتاثيري است كه برروي ديگران مي گذارد. هنرمند با ترسيم طرحي اغراق آميز يا توهين آميز از انسان، تاثيري جادويي برموضوع اثر خود مي گذارد. دراينجا با جنبه جديدي ازمفهوم ذوق هنري روبه رو مي شويم كه خودمعرف سبك باروك است.
برمبناي اين ذوق هنري تازه، امكان استفاده از مواد با ظرافت و دقتي بيش از رقباي ديگر به وجود آمد. دركاريكاتورهاي كاراتچي و افراد پس از او، اين استعداد شامل توانايي مجسم نمودن تصاوير دريك لحظه و تنها با چند حركت قلم مومي شد. اهميت اين امر بدين لحاظ بود كه هنرمند را قادر مي ساخت تا نكات اساسي و مهم موضوع خود را دركنار همديگر و در حداقل جا قرار دهند. اين صرفه جويي وقت وزبر دستي كه ابزارهاي اصلي كاريكاتور مي شود، تنها دركار آنيباله و آگوستينو كاراتچي ديده نمي شود، بلكه با شدت بيشتري دركارهاي برنيني (Bemini) گرسينو و مولا قابل شاهد است. بدين ترتيب كاريكاتور را (CARICATURA) دراوايل قرن هفدهم دربولونيا پديد آمد و درتمامي اين سده و تا هنگام شناخته شدن و انتشار آن درديگر كشورهاي اروپائي، درايتاليا محبوس ماند. دراواسط قرن هفدهم، مركز ثقل كاريكاتور از بولونيا كه تحت تسلط كاراتچي و خانوده اش و لوگوئوكينو و مولا قرار داشت، به رم انتقال يافت. نبوغ عالمگير برنيني (پيكره ساز، نقاش و معمار ايتاليايي،1598-1680 توانست كاريكاتور را به عنوان يك سبك به بالاترين حد خود رساند. او برخلاف برادران كاراتچي و خصوصيات تجربي آثار آنها كه برمبناي چهره هاي متفاوت شكل مي گرفتند، تنها به يك چهره پاي بند شد و با انتخاب يك شخصيت واحد توانست تصوير جديدي از كاريكاتور ارائه دهد، به گونه اي كه ويتكوور WITTKOWR او را خالق واقعي كاريكاتور، خواند. ازآثار برنيني و ديگر هنرمندان كاريكاتوريست بوليونياي آثار چنداني به جاي نمانده و بسياري از طرح ها به صورت كپي حفظ و نگهداري شده اند. ظاهراً آنها بيش از هرچيز كاريكاتور را يك تفنن شخصي و يا وسيله اي براي سرگرمي ميهمانان به شمار مي آوردند. برنيني با تغيير قيافه ي افراد به صورت اغراق آميز و بدون وارد آوردن كوچكترين خللي درشباهت ظاهري آنها، توانست شخصيت هاي كاريكاتوري خود را بيافريند. پرتره هاي كاريكاتوري برنيني قبل از آنكه به لطف پ.ال.گنزي.PLGHEZZI انتشار جهاني يابد، بنيانگذار مكتبي مستقل دررم شد. گنزي درشمار نخستين كاركاتوريست هاي حرفه اي بود كه آثارش به شكل گراور به طور گسترده اي انتشار يافت و سبك برجسته او انعكاس وسيعي درخارج از ايتاليا به ويژه در انگليس نزد رولاندسون (Rowlanson) درفرانسه نزد ريوالزRivalz داشت.
انگلستان
پس از گسترش كاريكاتور به آن سوي مرزهاي ايتاليا، اين هنر دراوايل قرن هجدهم پا به مرحله نويني گذاشت كه با آغاز نقش اجتماعي آن همزمان شد. كاريكاتور اگر چه درايتاليا ابداع گرديد، ولي درانگلستان و درطول قرن هجدهم بود كه فنون طراحي ايتاليايي ها با تصاوير واقع گرايانه هلندي كه برخوردار ازمضامين اجتماعي بودند، درهم تركيب شد و كاريكاتور كنوني به وجود آمد. درطول اين قرن، كاريكاتور به صورت ابزاري شناخته شده براي نقد موضوعات اجتماعي درآمد. انگلستان به دليل پرهيز ازحكومت مطلق سلطنتي بيش از هركشور ديگري دراروپا از آزادي بيان برخوردار بود كه اين امر به علاوه تلاطمات سياسي و اجتماعي اين جامعه سبب پيشرفت و ترويج كاريكاتور به شكل امروزين آن گرديد. براي كاريكاتور هيچ موضوعي حتي چيزهايي كه ازسوي روحانيون منع شده بود، استثناپذير نبود و جنبه هاي مختلف زندگي روزمره كليه طبقات اجتماعي، حرف مختلف ووقايع گوناگون قربانيان مسلم كاريكاتور به شمار مي رود.
دردهه 1720، رسوايي مالي«حباب درياي جنوب» تحرك تازه اي به ظنز ترسيمي بخشيد. از 1730 به بعد، تصاوير طنز آلود و هجوآلود به طور مداوم تهيه مي شد و نشرياتي كه حاوي اين تصاوير بودند ازجذابيتي برخوردار گشتند. كاريكاتوريست هاي انگليسي اوايل قرن هجدهم كه درزمينه موضوعات سياسي كار مي كردند، بيشتر از آنكه به مهارتشان در طراحي كاريكاتور چهره تكيه كنند، به كنايه و تمثيل متكي بودند و از سنت جا افتاده ي سمبوليك بهره مي بردند. يكي از كتاب هايي كه به عنوان منبع مورد بهره برداري بيشتر كاريكاتوريست هاي انگليسي بود، كتاب «شمار قيصر» ريپا بود. نخستين بار اين كتاب درسال 1593 دررم منتشر يافت. ولي تا سال 1709 درانگلستان نيافت. درميانه قرن هيجدهم با انتشار كتاب هاي تازه تري دراين زمينه، بريتانيا خود خود را مطلوب كاريكاتوريست هايي قرار داد كه درزمينه سياسي كار مي كردند.
ويليام هوگارت (Hogarth)، 1764-1697 بي ترديد يكي از معروفت ترين طراحان آثار طنز درنيمه اول قرن هيجدهم است. او حكاك ماهري بود كه از اين وسيله بهتر از ديگران استفاده مي كرد. اين در حالي بود كه جانشينان او از سياه قلم بهره مي بردند. نقاشي هاي اوليه هوگارت بيشتر پرده هاي كوچك اندازه مجلس گفتگو بودند (مانند « تالار اجتماعات درخانه ي وانستد). پرده هاي «اپرافقرا» (حدود 1730) نخستين گام براي پرداختن به موضوع هاي اجتماعي بود كه او را مشهور ساخت . وي پس از اين با سلسله تصاوير داستاني درشش صفحه تحت عنوان «ترقي يك روسپي» (1731) بر شهرت خود افزود. قالبي كه هوگارت براي كارش برگزيد، در نقاشي غير مذهبي اروپايي كاملاً تازگي داشت. درواقع وي صحنه هاي تئاتري را يك به يك روي پرده هاي خود به تصوير مي كشيد و به اين ترتيب مجموعه پرده ها، داستاني را با تمام جزئياتش روايت مي كرد. از ابتكارات ديگر هوگارت ساختن باسمه هايي از روي اين نقاشي ها بود كه با قيمت ارزاني به فروش مي رسيد. به اين ترتيب او راهي را براي ارتباط هنرمند با جامعه گشود كه تا آن زمان بي سابقه بود. واقع گرايي طنز آميز هوگارت درآثار چاپي اش جلوه ي بازرتري داشت. او دراين باسمه ها عليه بي عدالتي و خشنونت و تسلط هنرمندان بيگانه برذوق و سليقه انگليسي اعتراض مي كرد. با اين همه تأكيد او بر موضوع و پافشاري برروايت گري مانع شد تا او به نتايج تازه اي درزمينه هنرهاي تجسمي دست يابد و به اين دليل تنوانست از شيوه هاي باروك و ركوكو، پيشتر برود.
به هرحال، ويليام هوگارت به دلايل گوناگون، جايگاه مهمي درتاريخ كاريكاتور به خود اختصاص داده شده است. او با آنكه طرح هاي خود را به هيچ وجه كاريكاتور نمي دانست و آنها را نقاشي كميك خواند، با اين وجود ما را با خصوصيات اساسي اين هنر آشنا كرد. هوگارت دردوران بازنشستگي رساله اي را با عنوان «تجزيه و تحليل زيبايي» تاليف كرد و درآن نظرتاتش را پيرامون زيبايي ايده آل ارايه داد. او دراين رسانه عليه هنر دوستي بي معيار دست به اعتراض زد.
در 1740، كاريكاتور درانگلستان دچار تحول و تغيير جهت شده بود. ميان سالهاي 1737 تا 1739، آرتورپوند مجموعه جالبي شامل 21 اثر كاريكاتور كه تصاويري از كارهاي كار تانچي، گيزي، جرينكو، واتو و ديگران بود، منتشر نمود. اين آلبوم كاريكاتور ايتاليا را دردسترس بينندگان انگليسي كه اززمينه قبلي برخوردار بودند، ازجمله اشراف زادگاني كه اثر «سفر بزرگ» را به وجود آورده بودند و فرضيه زيبايي شناسي راكه الهام بخش كاريكاتوريست هاي ونيزي و بوليونيايي بود درك كرده و اين چنين آثاري را قبلاً درايتاليا ديده بودند، قرار داد. اما سبك كاريكاتور ايتاليايي هوگارت را كاملاً قانع نمي كرد. اثر چاپي وي به نام «شخصيت هاي و كاريكاتورها كه درسال 1743 كه درمجموعه «ازدواج بر طبق مد روز» منتشر ساخت، در پاسخ به كار پوند بود. دراين اثر هوگارت سه سررا دركنار هم به نمايش مي گذارد كه يكي مضحك و دوتا ديگر به نحوي شايسته ترسيم شده بودند. اواين تصاوير را از كاريكاتورهاي رافائل كه معياري درنقاشي تاريخي به شمار مي رود و كاريكاتورهايي از كاراتچي و داوينچي اقتباس كرد. فضاي بالاي اين قسمت را انبوه فراواني از سرهاي چهره هاي معاصر پوشانده است.
هوگارت اين اثر را براي بيان حقانيت نقاشي خنده دار تاريخي به عنوان بخشي از نقاشي تاريخ، ترسيم كرد. او همچنين اختلافات سبك خود را با آنچه پوند توصيه كرده بود، نشان داد.
با اين همه، عنصر بچه گانه و ماده اي كه به طور عمده دركاريكاتور كلاسيك ايتاليا به كار ميرفت، به هنرمندان آماتور الهام بخشيد و آن ها را قادر ساخت تا به خلق آثاري مانند رقصيدن، شمشير بازي با مكالمه مودبانه به صورت يك مهارت اجتماعي بپردازند.
توماس رولندسون Rowlandson 1927-1765 و جيمز گيلري Gilray 1757-1815 دو تن از مشهورترين پيروان هوگارت در اواخر قرن هجدهم درانگلستان بودند. اين دو جنبه هاي متفاوتي از هنر هوگارت را تكامل بخشيدند. رولند سون تصويري جامع و زنده اززندگي معاصر ارائه ميدهد كه درآن نقاط ضعف اخلاقي شخصيت ها را با شوخ طبعي بسيار و درك واقعي نكات خنده دار آن، بيان ميكند. او به عنوان هجو نويس اجتماعي جانشين بلافصل هوگارت به شمار مي رود. اگر چه وي درمقايسه باهوگارت ازجديت كمتري برخوردار بود و همچون او به نكات اخلاقي توجه نداشت، بااين همه، سبك زيباي رولندسون كه عمدتاً مرهون شيوه معماري و دكوراسيون فرانسه است،به همراه ظرافت و جذابيت آب رنگ هاي وي كاريكاتور را اعتلا بخشيد و هنرمندان بعدي فرانسه و انگليس را تحت تأثير قرار داد. گيلري، برخلاف رولندسون، هجو پرداز پرقدرتي درزمينه موضوعات سياسي بود. طرح هاي او ضمن دربرداشتن دستخط هايي براي روشن نمودن مفاهيم، تركيبي از طرح هاي كنايه دار و كاريكاتور چهره را نيز در بر مي گيرد. گليري بدون وابستگي حزبي سياستمداران محافظه كار و حزب آزاديخواه انگلستان را به تساوي مورد تمسخر و هجو قرار داد . ظاهراً وي نخستين هنرمندي است كه ازطراحي كاريكاتورهاي سياسي، امرار معاش مي كرد. ظهور انقلاب درفرانسه و شركت انگلستان درجنگ تاپلئون زمينه علاقه روز افزون مردم به كاريكاتور را فراهم آورد. بسيار طبيعي بود كه قرن هجدهم با دگرگوني هاي عمقيقي كه دربرداشت، مسئوليت ها و وظايف اجتماعي و سياسي تازه اي را بردوش ؟ كاريكاتور گذاشت. دراين دروان كاريكاتور همچون آينه اي كه از ريخت مي اندازد و بدشكل ميكند، بازتاب تصويري ازجامعه حاكم است كه نقص ها و عيب ها و فضايل ساختگي اشرافي و سرانجام ورشستگي چنين جامعه اي را بازتاب ميدهد.
درسال 1796، مجله اي به نام «مورينگ كرونيكل» شكايت ميكند كه سليقه توجه روز مردم كاملاً بركاريكاتور مسلط شده و مردم علاقه فراواني به آن نشان مي دهند. بيان حال اين مردم اين است : ما احساس لذت خود را نسبت به زيبايي هاي طبيعت از دست داده ايم… ديگر به آداب و رسوم و آراستگي قانع نيستيم، بايد چيز مضحك و بي تناسبي داشته باشيم كه با ابعاد بزرگ و تزئينات خود بسيار خسته كننده و دل آزار است. به هرحال، كاريكاتورهاي گيلري سلاحي براي تبليغات سياسي مي شود و گاه گاه جمعيت فراواني پشت پنجره اتاق ناشرش تجمع مي‌كنند تا طرهاي چاپي جديدش را ببينند. انقلاب فرانسه، ناپلئون و ويلنگتوي موضوعات بسيارمناسبي براي طرح هاي گيلري و همكارانش بود. به هر حال محبوبيتي كه جيمز گيلري درزمان حيات خود به دست آورد تا بدان حد گسترده بود كه ميتوان درباره او گفت كه ازبزرگترين كاريكاتوريست هاي جهان به شمار مي رود.
درخلاف قرن هجدهم، كاريكاتور ايتاليا درموارد اندكي موفق به احياي خود نشد. درفرانسه آثار كاريكاتور قبل از انقلاب با تماماً اجتماعي بود و يا شامل شخصيت هاي برجسته و بي خطري همچون ولتر مي شد. درواقع، انقلاب فرانسه درانگلستان پيش از فرانسه به عرصه كاريكاتور كشيده شد. درحقيقت موضوعات بي پرواترين و گوياترين آثار گيلري رامانند «اوج عظمت بي پرواترين و گوياترين آثار گليري رامانند «اوج فرانسه» ، «خانواده اي از انقلابيون افراطي و طرفدار» «جمهوري درحال استراحت» و «آشاميدن بعد از خستگي روز» را عناصر ضد سلطنت و شاه دوستي درفرانسه تشكيل ميدهد. با اين همه بي باك ترين طراح انقلابي فرانسه ويلفرد بود كه اثر ترسناك خود را به نام «درس عبرتي براي ديگران شيادان» شيادان سلطنتي در 1793 منتشر ساخت. وي كاملاً روح حكومت ترور و وحشت را تصوير كشاند. ازسوي ديگر درفرانسه، ناپلئون به دليل برخورداري از غريزه عالي تبليغات، پس ازگرفتن قدرت كاريكاتوريست هاي فرانسوي را به حمايت از سياست هايش ترغيب نمود. نقاشان برجسته اين عصر كه كاريكاتوريهاي ناپلئوني به آن نسبت داده شده است عبارت انداز : ج. بي ايسايي، ال.ال.بويلي، جي. اچ.ورانت و كارل وانت.
جنگ هاي ناپلئون جنبه هاي جدي تري نسبت به زمان اصلاحات به كاريكاتور بخشيد. اثرگيا به نام «فجايع جنگ» الهام گرفته از خشونت هاي جنگ اسپانياست . اين اثر تنها در صورتي كاريكاتور به شمار مي رود كه تفسيري كاملاً بدون تعجب از واژه «كاريكاتور» داشته باشيم.
گياهي لوسيون تس (1746-1828) فرانسيسكو خسته د براي ذهنيت مترقي، عمق محتواي آثار و نوآوري هاي صوري اش يكي از برجسته ترين هنرمندان اروپايي به شمار مي رود. وي توانست د ر62 سالگي پس از سال ها خدمت در دربار اسپانيا، فاجعه كشتار وويرانگري ارتش فرانسه را به عنوان سند مشي و خوي تجاوز طلبي انسان به ثبت رساند. درهشر ساراگسا نقاشي آموخت و به مادريد رفت و شاگرد با مو گرديد و پس از ازدواج به ايتاليا رفت و پس از بازگشت تعدادي پرده براي كلسياي سارگسا كشيد و عهده دار كارگاه سلطنتي نقش بافت هاي ديوار كوب شد. سپس نقاش دربار گرديد و پس از يك دوره بيماري كه منجر به ناشنوايي او شد، دچارتحولي گرديد كه سبك و ديدگاه وي را تغييرداد.
هجوم ارتش فرانسه به فرماندهي ناپلئون به اسپانيا (1808) دروره تازه اي از بحران رادرزندگي گيا گشود. او اوضاع مصيب بار هموطنانش را درآثاري چون «دوم ماه مه» (1814)، «اعدام شورشيان درسوم ماه مه» (1814) و همچنين باسمه هاي «فجايع جنگ» (1810-1814) نشان داد. گيا در اواخر عمر اسپانيا را به قصر برد و فرانسه ترك كرد. دريان زمان روش ليتوگرافي را آموخت و نوآوري هايش درنقاشي ادامه داد. گيا دراين سالها حماقت هاي درباريان، سبك مغزي و خودبيني هاي زنان در طبقه اشراف را درباسمه هايش به تصوير كشيد. در مجموعه باسمه هايي به نام «كاپرديس» (1796-1797) رسوم كهن اجتماعي و ريا كاري دستگاه كليسا را به ريشخند گرفت. هرچه سن گيابالاتر گرفت. هرچه سن گيا بالاتر مي رفت، مضامين آثارش كه بيشتر درباره زندگي روزمره و صحنه هاي خيالي بود به طرف عناصر مخوف و ظلماني پيش مي رفت. با اين حال، گيا تلاش مي كرد كه دنيا را واقعي مجسم كند. بنا براين وقتي آدمها را شبيه هيولا مي كشيد و با مشاهداتش را به نحوي اغراق آميز ترميم مي كرد، باز هم يك هنرمند واقع گرا بود. گيا ازسوي بسياري ازجمله نويسندگاني مانند بودلمر مورد ستايش قرار گرفت. و هنرمندان به بعد از او همچون دلاكروا، دميه، مانه تا گل ويتس و پيكاسو از آثارش مايه گرفتند.
درواقع گيا درآثارش به دور از وقاعيات روزمره و با رويدادهاي گذرا به به خصوصيات تغييرناپذير و ابدي بشر توجه داشته است. واينكه ازدوران بودلر به اين سو هنوز مي توان تعدادي از ابداعيات گرافيكي وي را درمقوله گسترده نقاشي كاريكاتوري و تنظر آميز گنجاند. بدين سبب است كه اين هنرمند درزمينه كاريكاتور وسعت يافته خودتوانسته برروي نمودهاي روح انساني انگشت بنهد. اين گيا است كه توانسته روياها، تصورات و آمال بشري را به بالاترين حد آن توصيف ميكند يا فشاري عجيب كه انسان درچنگ انداختن به اين آروزها و خيالات از خود نشان مي دهد، او را دقيقاً به دنيايي غريب، محال و نا معقول كه چيزي جز كاريكاتور واقعي نسبت مي برد. بودلر دراثر خود به نام «عجايب هنري» مي نويسد: تنها چند كلمه اي درمورد عنصر بسيار نادري كه گياه وارد مقوله، مضحكه كرده است، اضافه مي كنم. مي خواهم ازچيز غريب و خارق العاده اي سخن بگويم. بدون شك گيا غالباً به سبك مضحكه اي بي رحم و خشن پا مي گذارد تا مضحكه مطلق پيش مي رود. بودلر درادامه مطلبش دراشاره به دونوع «مضحكه گذرا» و «مضحكه جاويدان» مي نويسد: درآثاري حاصل و فرديت هاي عميق اند چيزي نهفته است كه بيشتر به روياهاي دوره اي يا مزمن و كهنه اي كه به طور منظم خواب ما را آشفته مي سازد، شباهت دارد. اين عامل هميشه زنده و پايدار- حتي درآثار زودگذري كه به رويدادهاي روزمره وابسته اند و كاريكاتور ناميده مي شوند- شناسنده ي يك هنرمند واقعي است. اين چيزي است كه كاريكاتوريست هاي فرا زماني جدا ميكند. بدين ترتيب با آثار گيا و ديگران كنايات ترسيمي بر ضد تجاوزات ارتش ناپلئون در همه جا فراگير شد. اين كنايات شامل طرح هايي از هنرمند سويسي، آنتوان ديكنز (8-1798) و كاريكاتورهاي ضد ناپلئوني جان گوتفريد شاد و آي .تي.دبيلو هافمن، دو تن از موسسان كاريكاتور آلمان جديد، نيز ميشد. در اين زمان، و از دهه 1760 به بعد، درزمينه هنر جدي، شيوه رايج معماري و دكوراسيون جاي خود را به سبك نئوكلايسم مي بخشد كه با تاكيدش بر نظم، ترتيب و جديت، مخالف كاريكاتور است. با اين همه، سه هنرمند سوئدي اواخر قرن هجدهم به نام هاي الياس مارتين، جوهان توبياس سرجل و كارل آگوست ارنستوارد كه همگي با نئوكلارسيسم ارتباط داشتند، طرح هاي كاريكاتوري تخيلي و جذابي را صرفاً براي تفنن و تفريح خود خلق نمودند كه بربهترين كاريكاتورهاي قرن نوزدهم پيش مي گيرد. همچنين تقليد هاي تمسخر آميز ج.اچ . رامبرگ ازايلياد درميان هنرمندان دوره نئوكلاسيسم موثر و جالب بود زيرا فرمولي را كه فلانكن براي به تصوير كشيدن اشعار حماسي ابداع كرده بود، مورد هجو قرار داد. اين فرمول عبارت بود از طرح هاي خطي نظير طرح هايي براي مجسمه سازي برجسته برروي سطوح.
فرانسه
گسترش و تكامل كاريكاتور درقرن نوزدهم به دو ليل عمده بود: يكي پيوستن و اتحاد كاريكاتور با روزنامه و ديگري ابداع چاپ سنگي. دراين عصر، ديگر تصاوير طنز آلود و كنايه دار به شكل ورق هاي جدا و منفرد ديده نمي شود، بلكه آن ها تصاوير روزنامه ها و مجلات هفتگي را به خود اختصاص مي دهند. به علاوه ابداع چاپ سنگي در1798 براي طراحان بزرگ و با استعدادي چون دميه اين امكان را فراهم آورد تا از شكل و رنگ كه مي توانست به مقدار زياد به سرعت تكثير شود، بهره ببرند. اكنون اين فرانسه است كه خط كاريكاتور را مشخص ميكند نه انگلستان و دراين ميان دميه شاخص ترين كاريكاتوريست اواسط اين قرن است .
با اين همه كاريكاتوريست هاي فرانسوي مي بايست تا انقلاب ژوئيه 1830كه به آن ها آزادي عمل كامل داده شد، صبر مي كردند. حكومت لوئي فيليپ ازنظر بسياري عصر طلايي طنزترسيمي بود. مطبوعات تا مدت زيادي از آزادي كامل برخودار بودند، هرچند دميه به خاطر نشان دادن لويي فيليپ به شكل آدم غول مانندي كه درخوردن و آشاميدن افراط ميكند درطرحي به نام «كاريكاتور» د رسال 1832 زنداني شد. اما پس ازآنكه از 1835 قوانين سانسور به اشاره صريح افراد و موسسات خاص را ممنوع كرد، كاريكاتور از لحاظ جنبه سياسي محدودتر اما زيرك تر و لطيف تر شد. ديمه به هرماه ناشر جسورش شارل فيليون كه خود نيز كاريكاتوريست بود، رژيم قلابي و فاسد لويي فيليپ را بي رحمانه آماج حملات خود قرار داد. فيپون تصوير مشهور و متوالي خود را كه چهره پادشاه درآن به تدريج تبديل به گلابي مي شود را ابداع نمود. «گلابي» درزبان فرانسه به سربزرگ و چاق و احتمالاً صاحب احمق آن اطلاق مي شود. لويي فيليپ شاه فرانسويان خوانده شد و در 4 نوامبر همان سال «لاكاريكاتور» روزنامه طنز آميزي كه موسس آن شارل فيلپون بود، به چاپ رسيد. فيلپون بود به چاپ رسيد. فيلپون كه به حق پدر كاريكاتور مدرن سياسي محسوب مي شود، در1806 در ليون چشم به جهان گشود. او كه يك جمهوري خواه بسيار معتقد بود عازم پاريس شد و چون در فن چاپ سنگي نيز مهارت تام داشت با محافل هنري و هجونگاران پيشرو تماس برقرار كرد. نخستين تصوير طنزآميز فيلپون كه درنشريه اش به چاپ رسيد لحن و گرايش اين جريده را آشكار ساخت . اين نشريه نخستين هفته نامه سياسي-طنزآميز به معناي امروزي كلمه بود، چرا كه به طور منظم انتشار مي يافت و داراي تجزيه اي ثابت بود كه گرايش آشكاري داشتند. گفته شده كه اين نشريه به صحنه جنگ هاي فيلپون با فيليپ تبديل شده بود.
فيلپون درشماره 28 آوريل 1831 اين نشريه نوشته است: «كاريكاتور پيوسته آئينه وفادار عصر پراستهزاي ما، ياس هاي سياسي، ادا و اصول و تظاهرات و نمايش هاي مذهبي، سلطنتي و با ميهن پرستانه بوده و هرگز نيز به غير اين نخواهد بود...» قطع اميد و آرزو ناكامي اي كه براثر شكست حزب پيشرو و پيروزي طرفداران سنت تشديد شده بود، به مرور د رانتشار نشريه «لاكاريكاتور» به روشني آشكار مي شد. هنگامي كه تصوير، «درازگوشي حامل اشياي متبرك» درشماره 58 اين نشريه انتشار يافت، فيپلون به سومين محاكمه خود و توزيع كننده نشريه‌اش به دوازدهمين بار توقيف نشريانش رسيده بودند. فيلپون كه تعدد توقيف‌ها و جرايم امانش را بريده بود. به ناچار به توسعه توليد خود پرداخت. او در اول دسامبر 1832،مجله «شاريواري» را بنيان نهاد. او نوشت: پس فردا، نخستين شماره «شايواري» به چاپ مي‌رسد… توجه داريد كه چه امتيازاتي از رقم بيشمار نقاشي‌هايي كه براي ما ارسال خواهد شد، به دست خواهد آمد و انتخاب كارهايي كه با جنبه سياسي نشريه كاريكاتور مناسب‌اند، براي ما تا چه اندازه آسان خواهد بود… به اين ترتيب آرمان جديد نشريه به آن اجاره داد تا از دگرگوني‌هاي سال 1848 جان سالم به در ببرد و با موفقيتي با ثبات‌تر روبه‌رو گردد.
دوميه، گرانويل، تراويه، دكام، شارله، فورد، بوكه، دسپره و ديگران همه از كساني‌اند كه به منظور حمايت از اقدام فيلپون گرد او را گرفتند. همگي اين افراد، حتي كم اهميت‌ترين آنها، مرداني پراستعداد بودند كه به ويژه به تعهد سياسي خود كاملاً آگاهي داشتند. اما به هر حال در اين بين دميه از برجسته‌ترين چهره‌هاي روزگار خود و پس از آن بود.
دميه، انره DAUMIER، 1808- 1879) براي تيزبيني، حساسيت انساني و صراحت در ترسيم زندگي اجتماعي، از برجسته‌ترين هنرمندان واقع‌گراي سده نوزدهم به شمار ميرود. شهرت عمده او به دليل طنز‌نگاري‌اش است، هر چند در سالهاي آخر عمر، كيفيت‌هاي متمايز نقاشي‌اش شناخته و ستوده شد. او در جواني به پاريس رفت و پس از يك همكاري كوتاه با يك ناشر ليتوگراف به نام مستعار روژلن در 1380 كارش را با مجله «لاكاريكاتور» آغاز كرد. دو سال بعد به اتهام كشيدن يكي از طرح‌هايش كه شاه فرانسه، لويي فيليپ را در حال بلعيدن كيسه‌هاي طلاي مردم نشان مي‌داد، راهي زندان شد (1832).
ولي اين طرح، دميه را مشهور ساخت و مردم را مجذوب مجموعه‌اي از پرتره‌ها و تصاوير مضحكي نمود كه وي از جهان سياست ارائه مي كرد. تصاويري كه در آنها همانندي شگفت انگيزي با شخصيتهاي اصلي، به رغم تغييرات حاصل در چهره‌ها وجود داشت و سبكي كاملاً متفاوت از آنچه تاكنون ارايه شده بود، را نشان مي‌داد. تصاويري كه به گفته ارسن الكساندر: شباهت اخلاقي در آنها تضمين شده است.
هنگامي كه در 1835 قانون مربوط به مطبوعات انتشار «لاكاريكاتور» را ممنوع ساخت، دميه به مجله «شاريواري» پيوست و به يكي از همكاران سرسخت و كوشاي آن تبديل شد. او هر هفته 4 تا 8 سنگ چاپ را كه فيلتون برايش حكاكي مي‌كرد. كاري بس طاقت فرسا كه بارها اعتراض سخت وي را به همراه داشت. او در آثارش وقايع نگار زندگي روزمره بورژواها و اعمال و رفتارها و تفريحاتشان و خالق گزنده صحنه‌هاي بيشمار و شخصيت هاي خاصي چون زنان، حقوق‌دانان، هنرمندان، مردان تئاتر و مردم پاريس و پرووانس بود. او تنها نقاش برجسته‌ي فرانسوي در سده نوزدهم بود كه هنرش كاملاً مستقل از آكادمي و سالن تحول يافت.
او كه در زندگي شخصي بسيار متين و فروتن بود، در 1848 تصميم گرفت خود را وقف نقاشي سازد و هنگامي كه در سالهاي 1858- 1860 به دليل نقاشي‌هاي بسيار گزنده و دگرگون‌كننده‌اش از «شاريواري» اخراج شد. كوشيد تا از روزنامه‌نگاري نيز كناره بگيرد و نقاشي را وسيله معاش خود قرار دهد. دميه به تدريج توان بينايي‌اش را از دست داد و واپسين سال هاي زندگي خود را در خانه كوچكي كه كرو به او بخشيده بود، در فقر و انزوا گذرانيد.
دميه استعداد شگفت‌انگيزي در بيان شخصيت كلي افراد از طريق سيما شناسي داشت و جوهر طنز او در قدرت تفسير بيمايگي ذهني از طريق نمايش ناهنجاري جسماني نهفته بود. او در آثار چاپي، نقاشي‌ها و مجسمه‌هايش از حد نمايش خصوصيت اخلاقي و طبيعي اشخاص فراتر ميرفت و مفهوم روشن و صريحي را به دور از احساساتي‌گري تجسم مي‌كرد.
از سوي ديگر، اختصار در بيان و ارائه موضوع، مهمترين ويژگي طراحي دميه است. وي با چند خط بيجان و يكي دو لكه آب مركب توانست نه تنها حجم و حركت، بلكه سرشت رو رفتار آدمي را نمايان سازد. هر چهره‌ي مضحكي را كه آفريده معرف يك شخصيت خاص ناشي از شيوه زندگي در بطن يك نظام بغرنج اجتماعي بوده است. شيوه كار او به آثار متأخر گُيا نزديك است و اين نزديكي در آثار چاپي او نيز ديده ميشود. دميه چندين پرده در مضامين مربوط به دن كيشوت كشيده كه تفسير تازه‌اي را از شخصيتهاي داستان سروانتس ارائه مي دهد.
اگر چه دميه برجسته‌ترين كاريكاتوريست عصر خود به شمار ميرود، با اين همه رقيباني داشت كه هنرمندان شايسته‌اي بودند. گاواراني و گراندويل دو تن از اين هنرمندان بودند.
بودلر درباره پل گاوارني (هدقشرشل، 1804- 1866 نام اصلي‌اش سولپيس گيوم شواليه) مي‌گويد: وي در حقيقت تنها يك كاريكاتوريست و يا حتي صرفاً يك هنرمند نيست، بلكه وي اديب نيز هست. به واقع گاواراني را نمي‌توان تنها به چشم يك كاريكاتوريست نگريست. نزد او هيچ گونه اغراق طنزآميز يا كمترين عيار مشاهده نمي‌شود. اما وي نقشي را به عنوان نقاش موضوعات اخلاقي ايفا كرده و بر هنري تسلط داشته كه در توصيف دنياي روسپيان سطح بالاي پاريسي معاشران آنها شيوه‌اي خاص را به كار گرفته و پرتره اي از مردم سطح پايين پاريس عرضه كرده كه تا مدت‌ها ذهن را به خود مشغول مي كند.
گاواراني با بالزاك دوستي داشت و زمان «چرم ساغري» او را مصور نمود. در ترسيماتي كه براي «شايواري» و ديگر نشريات طنز كشيد، با طنزي گزنده، پوچي كمدي انساني را بر ملا كرد. در مسافرت‌هايي كه به لندن داشت بي نوايي زحمتكشان را از نزديك مشاهده و لمس كرد. به اين ترتيب تلخي تصاويرش مضاعف گرديد. او قبل از همكاري با «شاريواري» «تحصيلات كودكان» را به چاپ رساند و سپس به دنبال بلند پروازي‌هاي ادبي اش نشريه «ژورنال ده‌ژان دوموند» روزنامه اشراف و متمولين، را بنيان نهاد كه شكست مالي اين اقدام او را در 1835 روانه زندان كرد.
در 1837، همكاري خود را با «شاريواري» آغاز كرد و بدين طريق مجموعه‌اي تحت عنوان «تزوير‌هاي زنانه… » و سپس «صندوق پست» ارائه دهد. براي گاوارني، سالهاي ميان 1837 و 1846 سالهاي فعاليت جدي و بسيار پرباري به شمار ميرفت كه طي آن نه تنها مجموعه‌هاي فراوان و موفقيت‌آميزي را به نمايش گذاشت، بلكه نوعي كمدي مضحك و هجوآميز را نيز مطرح كرد كه نام وي در شمار مشهورترين هنرمندان قرارداد. شهرت مجموعه هاي «باربران» و «كارناول» او مدت‌هاست كه پايدار مانده است.
گاوراني پس از اقامت چهارساله‌اش در انگلستان (1847- 1851) و چاپ بسياري از نقاشي‌هايش در نشريات اين شهر، به پاريس بازگشت و با روزنامه «لوپاري» شروع به همكاري كرد. در اين زمان بيان او خشن تر و گزنده تر شده و در مقابل از مهارت و زبردستي و طراوت كارهايش كاسته شده بود. او از اين پس بينش عوام گونه و مردم پسندتر و حتي وقيح از انسانيت عرضه داشته كه در آن زنها پيرند و جسم و روحي بس زشت دارند. مجموعه‌هاي «نقاب‌ها و صورت‌ها»، «اشتراكي‌ها» (زنان معتقد به تقسيم كليه دارائي‌ها) و چند مجموعه حاوي چنين مضاميني هستند. گاوارني از خود آثار زيادي به جا گذاشت كه تصاوير چاپ سنگي، تعداد بيشماري نقاشي و آكوارل را شامل ميشود. تأثير وي بر روحيه روزگارش بسيار بوده است، به گونه‌اي كه حتي رمان‌نويسان نيز ذخاير تصاوير او را به رعايت گرفته‌اند. تئوفيل گوتيه با گفتن اينكه «گاوارني كمدي انساني اي كه بالزاك توصيف مي‌كرد، قلم زده است» بار ديگر به استعداد و توانايي او درود مي فرستد.
گراندويل دنباله رو سنتي در زمينه طنز ترسيمي شناخته شده است كه با نشان دادن افراد به شكل حيوانات، آن ها را به تمسخر مي‌كشيد. او تا سال 1835 يك كاريكاتوريست سياسي بود و در اين زمينه تاليفات بسياري داشته است. بعد از اين سال به نقاشي براي كتاب ها پرداخت. اغلب متوني كه مورد بهره‌برداري او قرار ميگرفت به شكل خاصي ساخته ميشد. تا مناسب كار وي باشد و در اين ميان از مشهورترين انتشارات وي «صحنه‌هايي از زندگي خصوصي جانوران» (1842) و «جهاني متفاوت» (1844) را مي توان نام برد.
انقلاب 1848 لوئي ناپلئون و امپراطوري دوم را به قدرت رساند و كاريكاتور با شدت بيشتري مورد سانسور قرار گرفت. اين امر موجب دوري جستن از موضوعات سياسي و اجتماعي و جدي گرديد و در نتيجه كاريكاتور از جديت و اهميت كمتري برخوردار شده به نوع سبك‌تري تنزل يافت. اما با سقوط امپرطوري روم، بعد از شكست‌هاي سخت در جنگ فرانسه و پروس، كاريكاتوريست‌ها بار ديگر انگيزه و تحرك يافتند و اين حالت موجب پيدايش طنز و هجو شديدي شد. امپراطوري ساقط شده موضوع بسياري از كنايات خشن بي رحمانه قرار گرفت و در مارس 1871، زماني كه سرنوشت فرانسه زيرپاي آنها قرار داشت، دميه اثر صلح را منتشر كرد. در اين اثر مرگ به شكل يك اسكلت بر ميدان جنگ حكمفرماست. او مثل چوپان‌هاي يوناني تاجي از گل برسرداشته در حال نواختن ني صلح است. كنايه و طنز اين اثر ساده خردكننده و دندان شكن بود.
آلمان
در آلمان، شرايط مناسب براي تولد يك نشريه طنزآميز تنها در ميانه قرن نوزدهم فراهم آمد، زيرا قوانين سانسور مطبوعات را نزديك به 30 سال به طور جدي زيرنظر داشت. تنها در پي انقلاب 1848 فرانسه بود كه دستگاه سانسور اجازه انتشار كاريكاتور سياسي مدرن را صادر كرد و اين كاريكاتور براي تأثير گذاردن بر مردم به وجود و همكاري مطبوعات نيازمند بود.
در اوت 1845، كاسپار براون و فريدريش اشنايدر روزنامه خود را با نام «فيگنده بلتر» (Fliegende Blatter) بنيان گذاشتند. اين روزنامه به شيوه «پاسخ» و مطابق با الگوي شاريواري شكل گرفت و نامش به عمد نام شب‌نامه‌هاي (لوگ بلتر) دوران اصلاحات را در ذهن تداعي مي‌كرد. اين در حالي بود كه اركاني اساساً سياسي همچون لويختكو گلن (Leuchthugeln) (به معناي تحت اللفظي «گوي‌هاي درخشان» كه روزنامه‌اي دموكراتيك و ضدمذهبي در مونيخ بود، در 1848 تصميم به ارايه تفسيري مصور از وقايع جاري گرفت. ناشران اين روزنامه در همين سال به اتهام توطئه گري و سركردگي انقلاب دستگير شدند و سه سال بعد «گوي‌هاي درخشان» در آسمان سياه و تاريك ارتجاع به خاموشي گراييد. نشريات متعددي در اين دوران ظهور كردند كه از آن جمله‌اند: كلادراداش (1848) در برلن، «برلينز شاريواري» (پايان 1847)، دوسلدور فرموناتسهفته (1849). پس از شكست انقلاب، كاريكاتور آلماني كه بسيار نويدبخش مي نمود، بار ديگر دستخوش ناكامي و رهاشدگي شد. در اين فاصله، نقاشي مردمي به شكل تصاويري دنباله‌رو، ساده و بسيار عوام پسند از رونق فراواني، برخوردار شد. به هر حال اين زمينه و تغييرات بعدي به گونه‌اي بود كه نيم‌قرن بعد موجبات پيدايش سيمپلي سي‌سي موس (1869 و Simplicissimus) را فراهم آورد.
اوضاع در ايتاليا 1848 كاملاً همانند وضعيت آلمان بود. در اينجا نيز انقلاب در مقابل ارتجاع به زانو درآمد. با اين همه از 1952 كارور (Carour) ماتزيني و گاريبالدي مبارزه‌اي را براي وحدت ايتاليا آغاز كرده بودند. اين دوران پرآشوب شاهد ظهور نشريات طنزآميز چون «فسكيتو» (1848) بود كه در آن سياست وحدت آينه‌اي مضحك و طنزآميز در آن مي‌يافت.
آمريكا
اولين آثار بزرگ كاريكاتور در ايالات متحده امريكا ميان سالهاي 1828- 1836 و در اثناي حكومت جكسون پديدار شد. اين امر به دو دليل بود: يكي بحث شخصيت بي‌پرده و صريح جكسون كه هيچگاه از زير مجادله شانه خالي نمي‌كرد و دوم استفاده از چاپ سنگي. در 1841 «نشريه فكاهي امريكايي» منتشر شد و موقعيت مجله «پاسخ» در انگلستان به زودي منجر به انتشار مجلهاي همانند با آن يعني «پانچي‌نلو» در آمريكا شد. با اين وجود، نخستين مجلهاي كه در زمينه كاريكاتور سياسي از استواري بيشتري برخوردار شد، مجله هفتگي «هارپر» بود كه در 1857 تأسيس گرديد. دو سال بعد، مجله «وينتي فر» نيز منتشر شد.
توماس ناست، اولين كاريكاتوريست برجسته امريكايي، در نهضت امريكا در خلال جنگ داخلي و همچنين خلع سلاح گروه فاسد «تويد» در نيويورك دخيل بود. اثري به نام «مغزهاي گروه تويد» خود تويد با با كيسه‌اي از دلار به جاي سرش نشان مي‌داد. اين كاريكاتور يكي از مخرب ترين اتهاماتي بود كه تاكنون از يك طراح هجوپرداز خلق شده است. ناست همچنين دو سمبول مشهور «فيل» حزب جمهوري خواه و «خر» آزاديخواه (طرفدار حزب دموكرات) را خلق كرد.
موضوع طنز اجتماعي در امريكا از ميدان وسيعي برخوردار بود. سياهپوستان و پيروان مورمن كه تعدد زوجات آنها طراحان طنز نويس را مجذوب خود كرده بود. مضامين مطلوب طنزهاي اجتماعي را تشكيل مي‌داد و همچنين مسئله نهضت زنان كه جامعه قرن نوزدهم امريكا را به تشويق انداخته بود.
كاريكاتور در قرن نوزدهم انگلستان تحت تسلط و نفوذ مجله «پاسخ» كه مشهورترين و پردوام‌ترين مجله طنز و فكاهي جهان به شمار ميرود، قرار داشت. لندن كه يكي از اولين خاستگاه هاي هجوآميز را به خود اختصاص مي‌داد، تنها در 1841 (تاريخ تأسيس پاسخ» بود كه شاهد آغاز كار روزنامه نگاري كاريكاتوري شد. نشريات ديگري همچون «ساتيرست» (The Satirist) و «اسكارج» (The Scourge) نيز پيش از اين تأسيس شده بودند، كه دوامي نداشتند، «پاسخ» با برخورداري از يك روحيه جدي و با به كارگيري هزل و مضحكه چه درباره رويدادهاي محلي و چه در ارتباط با سياست خارجي با روشي نه چندان ملايم و نه چندان تهاجمي موفق شد در مقابل همه دگرگوني‌ها پايداري كند و به يك «بناي ملي» تبديل شود.
جانليچ (Leech) در 1841 پا به اين روزنامه گذاشت و 23 سال از عمرش را در آن سپري كرد و بيش از 300 اثر از خود به جاي نهاد. ريچارد دويل (DOYLE)، فرزند جان، كه كاريكاتورهاي طنزآميزش عليه ولينگتون از سالهاي دهه 1820 با موفقيت بسيار روبه‌رو شده بود، نيز در شمار اولين نفرات گروه طراحان «پاسخ» قرار داشت و افتخار تهيه و تدارك صفحه اول به وي داده شده بود. در طول ساليان، بزرگترين كاريكاتوريست‌هاي انگليس «پاسخ» فعاليت داشته‌اند كه از جمله‌ي آنها مي توان به هري فرنيس، تينل، دموريه، چارلز كين و ديگران اشاره كرد. در دوران معاصر نيز صفحه اول «پاسخ» امضاي بسياري از بزرگان كاريكاتور معاصر چون آندره فرانسوا، سيرل، استدمن را در خود جاي داده است.
در فرانسه، تغيير و تحول اوضاع با پايان يافتن قرن با رغبت بيشتري انجام گرفت و كاريكاتور توانست هنرمندان جدي را به طور فزاينده جذب كند. به احتمال قوي دميه با سبك «آرايش روي كاغذ» مشخص خود توانست، امپرسيونيست ها را تحت تأثير قرار دهد. به اين ترتيب، بسياري از نقاشان پيشگام امپرسيونيست به تجربه در زمينه طراحي كاريكاتور پرداختند. به طور مثال مانت در 1860 تصوير چهره‌اي را به شكل كاريكاتور در ديوژن انتشار داد. با اين همه، ظهور سمبرليزم بود كه باعث شد تا طراحان فرانسوي مرزهاي هنري خود را گسترش دهند. سمبرليزم دخاير پرباري را فراهم نمود كه ميشد هم به شكل طنزآلود و تفنني و هم به شكل جدي مورد استفاده قرار گيرد. وقار و متانت سمبرليزم عامل مهمي در تركيب طراحي طنزآلود و فكاهي بود. به علاوه اين سبك اساساً در مسير اهداف كاريكاتور قرار داشت، زيرا هدفش خلق كنايات تجسمي بود كه در ذهن و خاطره انعكاس مي يافت.
از اين رو، صف كاريكاتوريست‌هاي فرانسوي را در دوره 1890- 1910 تنها كاريكاتوريست‌هاي ناشناخته تشكيل نمي دهند، بلكه كساني كه قبلاً در زمينه‌هاي ديگر هنري فعال بودند، را نيز شامل ميشود. از جمله كساني كه كاريكاتور در مجلات متعدد فرانسوي چاپ مي‌كردند، تولوس- لوترك، ژاك ويلون، كوپكا، فيلكس و الوتون و ژان‌گريس بودند.
در آلمان، تأسيس مجله سيمپلي سي‌سي موس در 1896 خط هنري را در اختيار كاريكاتوريست‌هاي آلمان گذاشت. شماره‌هاي قبل از جنگ آن، به ويژه نشانگر وجود يك جريان هنري جديد و قوي بود. اين نشريه توانست هنر جديد را به مقدار زيادي از حالت تصنعي بيرون ببرد. طرح‌هايي كه توسط هنرمنداني همچون گول برانسونو توماس تئودرهاين كشيده مي شد، در مسير سنت مهم طنز ترسيمي آلمان قرار داشت كه ريشه آن در طراحي كاريكاتور قرن شانزدهم در اين كشور بود. قدرت طنز اين نشريه به دليل نظم و سبك موجزش نظير نداشت. سيمپلي سي‌سي موس از بسياري جنبه‌ها يكي از بزرگترين نشريات هجو است كه هيچ نشريه‌اي قادر به رقابت با آن نبود.
جنگ جهاني اول با وحشت‌ها و اشتياق‌هايش فرصتهاي تازه‌اي را براي ارائه هنر كاريكاتور فراهم آورد. «بورن» اثر فورين كه مظهر اراده‌‌ي فرانسه به مقاومت در وردن بود، در هزاران شعبه به چاپ رسيد و در پشت خطوط دشمن توزيع شد. در آن طرف خط، در آلمان، مجله «سيمپلي سي‌سي‌موس» عهده‌دار تبليغ برضد فرانسوي‌ها و انگليسي‌ها بود. در سال 1917 به تقاضاي لويد جرج به امريكا رفت تا آمريكا را براي شركت در جنگ تشويق كند. كارهاي او در بهترين شرايط چندان شاخص نبودند، با اين همه، قدرت و نيش‌دار بودن برخي از كارهايش بر ضعف ياد شده برتري داشت، آن چنان كه تأثير وي بر جريان قابل توجه بود. به اين ترتيب كاريكاتور بار ديگر ثابت كرد نه تنها مردم پسند است، بلكه از قدرتي واقعي برخوردار مي باشد.
از 1918 به بعد، هنر كاريكاتور چه از لحاظ كيفي و چه از لحاظ كمي گسترش فوق‌العاده‌اي يافت و موضوعات و سبك‌هاي فراواني را در برگرفت. شكل جديد كاريكاتور، يعني «كارتون استريپ» در قرن بيستم به اوج رشد و تكامل خود رسيد. ضمن آنكه وجه تمايز ميان طنز اخلاقي و طنز هنري نيز شدت يافت. به هر حال، هر يك از رشته‌هاي گوناگون كاريكاتور در قرن بيستم سير تكامل خود را در ابعاد مختلف پي گرفت.
منابع:
پاكباز، روبين. دايره‌المعارف هنر، تهران، فرهنگ معاصر، 1378.
جنسن، ه. و. تاريخ هنر، ترجمه پرويز مرزبان، تهران سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامي، ج 2، 1368.
ريد، هربرت. كتاب هنر، ترجمه يعقوب آژند، تهران، انتشارات مولي، ج 1، 1361.
گاردنر، هلن. هنر در گذر زمان، ترجمه محمد تقي فرامرزي، تهران، آگاه، 1365.
و ترجمه مقالات منبع زير به قلم مژگان نژند كه در مجله «كيهان كاريكاتور» (دوره‌ي 10 ساله) منتشر شده است:
LACARICATURE, Art et manifeste, 1974. By
Editions d Art Albert Skira, Geneve.
چيرگي و تسلط تكنيكي در طراحي يكي از نيازهاي اوليه و اكتسابي در اين عرصه است.
زيرا تمرين و آموزش مداوم گر چه ممكن است مهارتهاي شخصي كاريكاتوريست را كامل كند اما هيچ گاه از او يك كاريكاتوريست معتبر و عالي نمي‌سازد.
براي رسيدن به چنين درجه و مرحله‌اي، هنرمندان بايد داراي قريحه و استعداد فطري باشد، قريحه و استعدادي در طنز كه خداوند همچون يك رحمت و عنايت به برخي از مخلوقات خود هديه كرده است تا همچون آينه‌اي انعكاس‌گر زندگي در شكلهاي مختلف و گوناگون باشد و بتواند هميشه به دنيا و اطرافيان خود بخندند.
در حال حاضر، ما افتخار داريم كه هنرمند جواني را در عرصه گرافيك معرفي كنيم، كاريكاتوريستي كه داراي گنجينه موثري از طرحهاي گروتسك و ايده‌هاي سرگرم‌كننده است نام او گونترپاستور است.
بررسي تاثير رضايتمندي شغلي معلمان با پيشرفت تحصيلي
دانش آموزان مقطع ابتدايي منطقه 6 آموزش و پرورش
شهر تهران در سال تحصيلي 85- 1384
·تقديم به خداوند عيسي مسيح كه عشق را در دل يكايك ما به امانت گذاشته است و اميد است كه از آن بهترين استفاده را بكنيم.
·تقديم به گرانبهاترين عناصر هستي‌ام «پدر و مادر» كه بيشتر از جانم دوستشان دارم و به دستهاي با گذشت آنها بوسه مي‌زنم.
فصل اول
«كليات تحقيق»
مقدمه:
رضايتمندي شغلي معلمان از عوامل مهمي است كه پيوسته در توسعه تكنولوژيك مورد توجه قرار ميگيرد، مطالعه و بررسي تاريخچه توسعه و تحول جوامع تكنولوژيك نشان ميدهد كه رضايتمندي شغلي نيروي انساني ماهر و تعليم يافته در تبديل جوامع به جوامع تكنولوژيك تاثير انكارناپذيري داشته است. از آنجا كه هر فردي سعي دارد شغلي را انتخاب كند كه علاوه بر تامين نيازهاي مادي از نظر فردي- اجتماعي و روان شناختي نيز او را ارضاء نمايد. بدين لحاظ براي نيل به اين هدف يعني گماردن افراد در مشاغل مناسب مطالعه خصوصيات فردي و اجتماعي و روان‌شناختي نيروي انساني لازم و ضروري است. در غير اين صورت، با سپردن مشاغل به افرادي كه يا علاقه‌اي به انجام شغل مورد نظر ندارند و يا فاقد رضايتمندي شغلي لازم براي انجام آن هستند علاوه بر آنكه فردي ناشايست بر سر كاري گمارده مي شود، بلكه موجب تغيير در سطح آموزشگاه نيز مي گردد.
تحول در آموزش مشكلات فراواني را در تصميم گيري مناسب شغلي و حرفه اي به وجود مي آورد. به عنوان مثال مي توان گفت تنوع و تعدد حرف و مشاغل و نيز پيچيده بودن روابط بين افراد، طرح ريزي حرفه اي و انتخاب شغل و رضايتمندي شغلي مفاهيمي هستند كه معطوف به آموزش اند.
از آنجا كه كار قسمت اعظمي از اوقات زندگي هر فرد را به خود اختصاص مي دهد حتي در جوامع بدوي نيز هر كس مجبور به انجام كاري است و بايد قسمتي از وظايف محوله در جامعه خود را بر عهده گيرد. گروهي معتقدند انسان به خاطر ارضاي نيازهاي مادي خود بالاجبار به كار تن مي دهد در حاليكه گروهي ديگر كار كردن و اشتغال را بالاجبار توام نمي دانند و معتقدند اجبار نمي تواند عامل مهمي در ادامه اشتغال به شمار رود. به نظر اين گروه گرچه انسان از طريق كار نيازهاي زندگيش را برطرف مي سازد. در حين حال از كار نيز لذتمي برد و به خاطر كار كردن زندگي مي كند كار از سوي ديگر علاوه بر رفع نيازهاي مادي براي جسم و ذهن تمرين و ممارستي طبيعي محسوب مي شود و ارضاء كننده فعالتيها و تلاشهاي جسمي و ذهني انسان است.
ارضاي نيازهاي جسماني كه از طريق كسب پول در مقابل انجام كار حاصل مي شود، نمي تواند تنها علت لازم و كافي براي كار كردن محسوب گردد. ارضاي نيازهاي رواني- اجتماعي نيز از تعيين كننده هاي مهم در اشتغال و نوع آن به شمار مي روند. هيچ عاملي به اندازه انجام كاري كه درست انتخاب شده باشد، براي انسان لذت‌آور و رضايتمنديبخش نيست. از طريق كار كردن انسان خود را با ديگران مقايسه مي كند. توانايي ها و مهارت هاي خود را مي شناسد و همچنين محدوديتهايش را كشف مي كند. تعامل بين انسان و پديده هاي محيط شغلي ساختار رضايتمندي و در نهايت سطح عملكرد را به تصوير مي كشد.
تحقيق حاضر به بررسي تاثير رضايتمندي شغلي معلمان با پيشرفت تحصيلي دانش آموزان ابتدايي اختصاص دارد. اگر رضايتمندي شغلي به شكل صحيح مطالعه و بررسي شود و با توجه به نتايج به دست آمده براي دستيابي به آن، طرح ريزي شده و بر اجراي طرحها نظارت شود، منافع چندگانه عام و خاص براي آموزش و پرورش، به همراه خواهد داشت.
بيان مساله:
در دنيايي كه هر روز به سوي تكنولوژي گام بر‌مي‌دارد و در دنيايي كه هر فردي براي داشتن زندگي در آن نياز به كار كردن دارد، آيا ضروري است كه مديران و برنامه‌ريزان بخش آموزش، با خواستها و ملاكهايي كه يك فرد در زمينه عوامل رضايتمندي شغلي با آن روبروست آشنا شوند؟
آيا شناخت خواستهاي معلمان ميتواند منجر به تغيير سطح پيشرفت آموزش و تحصيلي دانش‌آموزان گردد؟ آيا وقتي معلمي براي شغل خود ارزش و اعتبار قائل شود و يا اهميت آن را واقعاً دريابد، اين فرايند به تغيير سطح رضايتمندي شغلي او و تغيير سطح پيشرفت آموزش و تحصيلي دانش‌آموزان مي‌انجامد؟ و از همه مهمتر اينكه آيا هميشه رضايتمندي شغلي موجب پيشرفت آموزش بالا مي شود يا خير؟
مهمترين مسأله تلاش در جهت انجام مطالعه هدفمند و معطوف به رضايتمندي شغلي در راستاي پيشرفت تحصيلي است. يعني شناخت علمي فرايند متغير مستقل، بر متغير وابسته، در شرايط تعديل كننده و…دربحث رضايتمندي شغلي و پيشرفت دانش‌آموزان.
آنچه در پي مي‌آيد جزئيات كوشش پژوهشگر است براي شناسايي و سنجش ميزان رضايتمندي شغلي معلمان و پيشرفت تحصيلي و در نهايت ارائه استراتژيهاي مناسب براي بهبود وضعيت موجود در خصوص جامعه هدف تحقيق.
هدف از تحقيق و علت انتخاب موضوع:
هدف پژوهش حاضر مطالعه شرايط رضايتمندي شغلي معلمان بر پيشرفت تحصيلي دانش‌آموزان مقطع ابتدايي است. نتايج تحقيق، منعكس كننده بخشي از رضايتمندي يا نارضايتمندي گروههاي خاصي از كاركنان است و به عبارت ديگر بيانگر احساسات كاركنان در خصوص كارشان است كه اين احساسات مربوطه به كدام بخش از رضايتمندي شغلي ميشود، پيشرفت تحصيلي بيشتر از كدام بخش از رضايتمندي تاثير خواهد پذيرفت و به چه عاملي مربوط ميشود. جنبه‌هاي وابسته به ابزار سنجش عبارتند از كار، سرپرست، همكار، ترفيع و دستمزد كه مباني رضايتمندي شغلي را شامل ميشود.
اين رو هدف اساسي از انجام پژوهش حاضر مطالعه ارتباط رضايتمندي شغلي معلمان با پيشرفت تحصيلي دانش‌آموزان مقطع ابتدايي است.
گرچه رضايتمندي شغلي همواره ذهن مديران را به سوي خود معطوف داشته، اما هميشه مورد تجزيه و تحليل دقيق و كندو كاو علمي قرار نگرفته است. مهمترين هدف اين پژوهش سنجش ميزان رضايتمندي شغلي و در نهايت كاربرد موثر رضايتمندي شغلي معطوف به پيشرفت تحصيلي است.
با وجود آنكه مقصود اصلي اين پژوهش بررسي رضايتمندي شغلي اعم از شناخت عواملي مانند كار، سرپرستي شغل، حقوق مزايا، امكان ترفيع و رشد در شغل و نقش همكاران در اين حوزه از يكسو و درك عوامل معطوف به سطح واحد (ميزان نيل به هدف نسبت به نيروي انساني و ميزان رضايتمندي ذينفعان اصلي نسبت به نيروي انساني) از سوي ديگر است. اما در اين ميان ايجاد حساسيت در مديران شركت از ناحيه درك بيشتر پيامدهاي عدم رضايتمندي شغلي و همچنين بسترسازي جهت اثرگذاري بر ادراك و طرز تلقي كاركنان نسبت به تلاشهاي شركت در جهت اهميت دادن به منابع انساني و اولويت بندي رضايتمندي شغلي معطوف به پيشرفت تحصيلي است.
اهميت و ضرورت موضوع تحقيق:
رضايتمندي شغلي معلمان مفهومي است كه به مشخص كردن برنامه ريزي هاي مهم جامعه و وضعيت اجتماعي، سبك زندگي و ضوابط خانوادگي، بهداشت و درمان و نيازهاي آموزشي تاثيرگذار است. از آنجا كه رفتار فرد توسط تعامل ميان شغل او يا ويژگيهاي محيطي- شغلي تعيين مي شوند، چنين تعاملات فرهنگي ميان افراد و محيط آنها به انتخاب شغلي با ثبات تر، پيشرفت شغلي بيشتر، دست يابي به رضايتمندي بيشتر و سرانجام آموزش موثر منجر مي شود. اغلب بزرگسالان بيشتر اوقات خود را در محل كار مي گذرانند، پس تعجب آور نيست كه مشاغل يا حرفه ها منبع مهم در بهداشت رواني- اجتماعي نقش موثر ايفا كنند بنابراين بررسي رضايتمندي شغلي عليرغم اهميت در آموزش براي بهداشت رواني معلمان از اهميت بالاي پژوهشي برخوردار است.
از سوي ديگر، رضايتمندي شغلي نيروي انساني بعنوان استراتژيك ترين عامل سازماني آموزش و پرورش نقش ويژه اي در آموزش دارد. به طوريكه متون جديد ارزش هر سازمان را معادل ارزش كاركنان آن مي دانند. اگربا نگرشي واقع بينانه به سازمانهاي موفق نظري بيفكنيم متوجه خواهيم شد كه تنها و تنها سازمانهاي تكنولوژيك كه به منابع انساني توجهي عميق داشته اند. به توفيق واقعي دست يافته‌اند.
امروزه منابع انساني چه به لحاظ مهارت ها و توانايي ها و چه به لحاظ تفكرات، ارزشها، نيازها و خواسته ها با گذشته متفاوت است و ديگر نمي توان با همان انگيزاننده‌هاي ساده و غيرپوياي گذشته. انسان پيچيدة امروزي را به تحرك و پويايي ترغيب نمود. بنابراين درك ميزان رضايتمندي كاركنان از سازمانها و شناسايي عوامل انگيزاننده و نگهدارنده در دنياي امروز براي هر سازماني متناسب با شرايط خاص خود، مهم به نظر مي رسد كه اين اهميت، ضرورت انجام اين تحقيق را ايجاب نموده است.
از آنجا كه رضايتمندي شغلي در آموزش مفهومي پيچيده و چند بعدي است و عوامل موثر بر رضايتمندي شغلي در كار و آموزش تكنولوژيك به علت فقدان تعاريف و مفاهيم روشن از يكسو و تكثر و تفاوت فرهنگ ها و محيط ها متفاوت تكنولوژيك از سوي ديگر بسيار گسترده و فراوانند، از اين رو انجام پژوهش عملياتي براساس مفاهيم نظري و دستمزدن به شاخصهاي آن در فرايند علمي و تجربي فعاليتي تازه محسوب مي شود.
مطالعه موردي پيشرفت تحصيلي، زاويه اي ديگر از آموزش به حساب مي آيد كه پژوهش در حيطه آن گامي مهم تلقي مي شود. از جهت ديگر پاسخ به سوالات كارشناسان آموزش ابهامات فرايند نظامدار در زمينه تغيير سطح آموزش و افزايش آن را مرتفع خواهد ساخت. زيرا دستمزدن به اين بخش آموزش، زمينه هاي بسط و توسعه پژوهش در ساير منابع تحقيقي نيروي انساني و پيشرفت و آموزش را امكانپذير مي سازد. در بخش مباني نظري پژوهش، هدف پژوهشگر ذكر مهمترين تعاريف، مفاهيم و نظريه هاي رايج و عوامل و روشهاي ارزيابي رضايتمندي شغلي معلمان بوده است.
فرضيه تحقيق:
بين رضايتمندي شغلي معلمان و پيشرفت تحصيلي دانش آموزان مقطع ابتدايي رابطه آماري معناداري وجود دارد.
تعريف واژه ها (اصطلاحات):
رضايتمندي شغلي: به نمره حاصل جمع ارزشيابي مجموع معيارهاي پنجگانه پرسشنامه سنجش رضايتمندي شغلي (JDI) ويسوكي و كروم اتلاق مي شود.
معيار اول (كار): كه طراحي شغل در خصوص غني سازي، توسعه شغلي و به مجموعه امتيازهايي استناد دارد كه پيچيدگي، غيرتكراري و خلاقانه بودن، شيفته بودن، خوب، محترمانه، مفيد و ارزشمند، مطبوع و سودمند همراه با احساس موفقيت و رسيدن به هدف را مي سنجد.
معيار دوم (سرپرستي): كه به كاربرد در روابط انساني و مواردي همچون شايستگي، هوش، در دسترس بودن، مورد پسند بودن، ميانه روي، انعطاف پذيري، عدم دخالت در كار، بازخورد دهي سرپرست را مورد سنجش قرار مي دهد.
معيار سوم (حقوق و مزايا): به مجموعه ارزيابي عملكرد و ارزشيابي شغل و ملاك‌هاي خوب بودن، امنيت شغلي، دستمزد بالا، مكفي و متناسب و توانمند بودن حقوق را اندازه گيري مي نمايد.
معيار چهارم (امكان ترفيع و رشد در شغل): كه برنامه ريزي كارراهه را با ملاك هاي ترفيع مناسب، منظم و براساس توانايي، مستمر همراه با فرصت پيشرفت را مورد سنجش قرار مي دهد.
معيار پنجم (همكاران در شغل): كه مجموعه روابط انساني، مشاغل گروهي و حلقه‌هاي كيفيت را با زير مجموعه انگيزه دهنده، وفادار، سريع، مسئوليت پذير، زيرك، فعال، مراعات كننده، خوشايند، دوستانه و پرجاذبه بودن را مي سنجد.
پيشرفت تحصيلي: شامل نمره آخرين معدل تحصيلي است كه دانش آموز كسب نموده است.
فصل دوم
«ادبيات و پيشينه تحقيق»
مباني نظري رضايتمندي شغلي
افراد از نظر شرايط ويژگيهاي فردي با هم متفاوتند. بعضي اشخاص براي تعدادي از مشاغل واجد شرايط هستند كه به نوعي از استعدادها و خصايص شخصيتي و ساير ويژگيها نيازمند است. در عين بايد به توانايي رواني مورد نياز و تخصصها و تعليمات لازم براي ورود به آن شغل توجه نمود.
شرايطي كه مردم در آن زندگي مي‌كنند و مفاهيمي كه از خود دارند همراه با گذشت زمان و كسب تجربه تغيير ميكند و به همان نسبت هم اولويت‌هاي شغلي تغيير مي‌كنند. رضايت از كار و زندگي نيز به ميزان ثمره‌اي دارد كه فرد از استعدادها و خصايص شخصيتي خود به دست مي‌آورد. اگر نوع كار با كسب زندگي خود سازگار باشد و در ايفاي نقش او مشكلات و موانع و محدوديتهاي مختلف پيش نيايد، سازگاري با شغل را موجب ميشود.
تعاريف رضايت شغلي
تلاش اوليه براي تعريف رضايت شغلي توسط «رابرت هاپاك» انجام شد. وي عوامل رضايت شغلي را به عنوان تركيبي از موارد روان شناختي، زيست شناختي و پديدار شناختي معرفي كرد كه باعث ميشود اظهار نمايد كه «من از شغل خود رضايت دارم».
«رضايت شغلي» مجموعه اي از احساسات و باورهاست كه افراد در مورد مشاغل كنوني خود دارند (شفيع آبادي، 1367، ص 146).
رضايت شغلي يكي از عوامل مهم در موفقيت شغلي است؛ عاملي كه موجب افزايش كارايي و نيز احساس رضايت فردي ميگردد (بروس آي. شرتزر، پيشين. ص 209)
رضايت شغلي يعني دوست داشتن شرايط و لوازم يك شغل، شرايطي كه در آن كار انجام ميگيرد و پاداشي كه براي آن دريافت ميشود.
با توجه به مطالب مزبور، ميتوان گفت: «رضايت شغلي» يعني احساس خرسندي و رضايت كه فرد از كار خود ميكند و لذتي كه از آن مي‌برد و در پي آن، به شغل خود دلگرمي و وابستگي پيدا ميكند. «رضايت شغلي» حالتي مطبوع، عاطفي و مثبت حاصل از ارزيابي شغل و يا تجارت شغلي است؛ مفهومي داراي ابعاد، جنبه‌ها و عوامل گوناگون كه بايد مجموعه آنها را در نظر گرفت. از جمله اين عوامل مي توان به معيارهاي نفس كار، سرپرستي شغل، حقوق و مزايا، امكان ترفيع و رشد در شغل و همكاران در شغل اشاره نمود (عبدالله شفيع آبادي، پيشين، ص 123).
فيشر[1]و هانا[2] رضايت شغلي را عامل دروني مي‌دانند و آن را نوعي سازگاري عاطفي با شغل و شرايط مي‌انگارند؛ يعني اگر شغل مورد نظر، لذت مطلوب را براي فرد تامين كند، شخص، از شغلش راضي است. در مقابل چنانچه شغل مورد نظر رضايت و لذت مطلوب را به فرد ندهند، در اين حالت، او از كار خود راضي نيست و درصدد تغيير آن بر‌مي‌آيد (سفيري، 1377، ص 76).
چستر بارنارد (1985)، عقيده دارد كه رضايت شغلي باعث تداوم همكاري فردو سازمان ميگردد. رضايت‌هاي ويژه‌اي كه انسان را برمي انگيزد تا كوشش هاي خود را به ياري يك سازمان روانه سازد.
كنزل و بارت(1986) در مقاله رضايتمندي شغلي، انجام كار و شرايط شغل را بيان كرده‌اند كه رضايتمندي شغلي بايد به عنوان يك بازده كه متكي به ديگر متغيرها است مورد توجه قرار گيرد نه اينكه به شكل متغيري مستقل تلقي گردد.
ديويس و نيواستورم (1985)، رضايت شغلي را مجموعه‌اي از خواسته‌ها، نيازها، آرزوها و آزمودگي‌هاي گذشته را با خود به همراه مي‌آورند و رضايت شغلي، نشاني ازهم داستاني توقعات نوخواسته انسان با پاداش هايي است كه كار فراهم مي‌آورد. رضايت شغلي ابعاد متعددي دارد و مي تواند نمايانگر نگرش كلي يا تنها به پاره‌هايي از مشاغل انسان باز گردد. رضايت شغلي به همان شتابي كه پديد مي‌آيد، از ميان ميرود، بنابراين نياز به توجه مستمر دارد. (محمدزاده و مهروژان، 1375 ص 274تا 279).
شرترز (1987)، رضايت شغلي را به معناي دوست داشتن وظايف مورد لزوم يك شغل شرايطي كه كار در آن انجام مي گيرد و پاداشي كه براي آن دريافت ميشود، ميداند. وي همچنين اظهار مي كند كه فعاليتها و شرايطي كه كار را تشكيل مي دهند، تا چه حدود و به چه ميزاني نيازهاي فرد را برآورده مي‌سازند، بستگي به قضاوت فرد دارد. فرد بايد موارد خوب و بد شغلش را ارزشيابي كند. چنانچه خوبيها بر بديها غلبه كند احتمال دارد كه فرد از شغلش راضي باشد.
عوامل ساختاري رضايت شغلي
رضايت شغلي يعني علاقه داشتن به وظيفه‌هاي مورد نياز يك شغل، شرايطي كه در آن كار انجام ميگيرد و پاداشي كه براي انجام آن ميگيرد. اينكه تلاشها و فعاليتها و مسائل و شرايطي كه كار يك كارگر را شكل ميدهد تا چه حد و به چه نحوي نيازها و احتياجاتش را برآورده ميسازد، بستگي به قضاوت او دارد. شخص بايد موارد نيك و بد شغل خود را موازنه كند چنانچه بديها احتمال دارد ك فرد از شغل خود رضايت داشته باشد.
اصلي كه حاكم بر همه بررسيهاي مربوط به رضايت شغلي است اين است كه هر يك از كاركنان، انساني است با نيازهاي بيشمار. و اگر قرار است او خوشحال و توليد كننده و مفيد باشد، مي‌بايست در كارش ارضاء گردند(طوسي، 1372، ص 129).
بعضي از عوامل كه به نظر شرتوزا در رضايتمندي شغلي مهم هستند به طور اختصار مورد بحث قرار ميگيرند:
حقوق يا دستمزد چيزي است كه به افراد اجازه تهيه ماديات و لوازم دلخواه مورد نياز زندگي را ميدهد و بيشتر مردم درآمد كم ولي طولاني مدت را به درآمد زياد اما بدون تغيير تخمين ترجيح ميدهند. عاملي كه به نظر مي‌رسد در رضايتمندي شغلي رتبه بالايي دارد امنيت است. افرادي مي‌خواهند بدانند كه آيا شغل بادوام و ثابتي خواهند داشت و يا آينده شغلي آنان چگونه است و كارشان براي چند ساله ادامه خواهند يافت، امنيت يعني كاركردن بر روي شغل مطمئني كه با يك اتفاق و تصادف از بين نخواهد رفت مي باشد.
شرايط كاري خوب در رضايتمندي شغلي بسيار مهم است افراد دوست دارند در محيطهاي تميز و پاكيزه كار كنند، محيط كارشان مطبوع و دلپذير باشد. كارمندان اداري يا يقه سفيدها مانند كارمندان دفتري و يا منشي‌ها اگر كارهاي تخصصي انجام بدهند، درآمد بيشتري خواهند داشت. ولي به علت شرايط كاري خوب حاضر به تغيير طبقه بندي شغلي نمي‌شوند (ثنائي، 1371، ص 113).
به دليل اهميت پيشرفت و ترقي در رضايت مندي شغلي كارمندان بيشتر نگران آينده هستند تا حال. و به طور مثال يك مرد يا زن شغلي را كه درآمد بالايي دارد رد ميكند و شغلي را كه درآمد كمتري دارد شروع مي‌كنند ليكن وعده ترقي سريعتري را كه مي دهند انتخاب ميكند.
روابط انساني بيش از هر عامل ديگري در رضايتمندي شغلي مهم است مردم مي‌خواهند با كساني كه با آنها كنار مي‌آيند كار كنند و براي كساني كه دوستشان دارند و قدرشان را مي‌دانند كار كنند، آنها براي يك رئيس خوب كار مي‌كنند وقتي او را دوست نداشته باشند، كار را رها مي كنند، آنها مي‌خواهند كه مشكلاتشان را راحت بازگو كنند و قسمت مديريت به آنان كمك نموده و راهنمايشان كند و نحوه پيشرفتشان را بازگو كنند و مي‌خواهند احساس كنند كه از كارشان قدرداني ميشود.
تمام اين عوامل خاطرنشان مي سازد كه مردم براي خيلي چيزها به غير از پول كار مي‌كنند و چنانچه شغل آنان ازامنيت امكانات و شرايط كاري خوب و روابط انساني و حقوقي مناسب برخوردار باشد معمولاً برايشان رضايت بخش است.
به نظر تيدمن اوهارا تاريخچه اشتغال و نيز جريان انتخاب شغل فرد در سازش شغلي تاثير بسزايي دارد.
مشخصات تاريخچه انتخاب و اشتغال به شرح زير است:
1- انواع امكانات گوناگون از نظر فردي و موقعيتهاي شغلي كه در احراز شغل موثر بوده‌اند.
2- ارزش اجتماعي و نيز ميدان درآمد شغل مورد نظر در مقايسه با ساير مشاغل چگونه است، هر چه درآمد شغل بيشتر و ارزش اجتماعي بالاتري را حائز باشد امكان سازش شغلي بيشتري است.
3- مدت زمان اشتغال به كار مورد نظر يكي از عوامل سازش شغلي است.
گينزبرگر و همكارانش رضايت شغلي را از ديدگاههاي گوناگون مورد توجه قرار داده‌اند و به دو نوع رضايت شغلي اشاره مي‌كنند:
1- رضايت دروني كه از دو منبع حاصل مي گردد. اول احساس لذتي كه انسان صرفاً از اشتغال به كار نصيبش مي شود. دوم لذتي كه بر اثر ترقي و پيشرفت و يا انجام بعضي مسئوليتهاي اجتماعي و ظاهر ساختن توانايي‌ها و انگيزه‌هاي فردي به انسان دست مي دهد.
2- رضايت بيروني كه با شرايط اشتغال و محيط كار ارتباط دارد و دائماً در حال تغيير و تحول است از عوامل رضايت بيروني به عنوان مثال شرايط محيط كار، ميزان دستمزد، پاداش، نوع كار و روابط موجود بين كاركرد كارفرما را مي توان نام برد.
رضايت شغلي با عواملي در محيط كار و خارج از آن ارتباط دارد، در تحقيقاتي كه روم به عمل آورد روابط زير بين رضايت شغلي و عوامل ديگر حاصل شده است:
1- بين رضايت شغلي و غيبت از كار رابطه منفي وجود دارد يعني كسي كه از شغل خود رضايت دارد احتمال كمي وجود دارد كه از حضور در كارش غيبت كند(شريفي، 1370، ص 93).
2- بين رضامندي شغلي و استعفاء نيز رابطه منفي وجود دارد يعني كسي كه از كارش راضي است احتمال كمي وجود دارد كه از شغلش استعفاء دهد.
3- بين رضامندي شغلي و تصادفات و موانع كار رابطه منفي وجود دارد يعني كسي كه از شغلش رضايت داشته باشد در محيط كار كمتر دچار موانع و تصادفات مي شود(حيدر ناركي، 1372، ص 105)
4- بين رضامندي شغلي و ميزان كارايي رابطه مثبت وجود دارد يعني كسي كه زا شغلش رضايت دارد باعث افزايش كارايي او ميشود.
همبسته‌هاي رضايت شغلي به عوامل محيطي
سطح شغل:
يكي از پايدارترين يافته‌ها اين است كه هر چه سطح شغل بالاتر باشد رضايت شغلي بيشتر است. بخشي از توضيح نظري در رابطه مثبت ميان سطح شغلي و رضايت شغلي ناشي از نظريه گروه مرجع است. بدين معنا كه اجتماع روي هم رفته براي بعضي از مشاغل ارزش بيشتري قائل است تا براي برخي ديگر از مشاغل.
محتواي شغل:
شواهد خوبي حاكي از آنند كه هر چه تنوع در محتواي شغل بيشتر باشد رضايت افراد درگير بيشتر است. نمونه معمولي از اين مطالعه توسط واكر و گيست (1952) در رابطه با كارگران يك كارخانه مونتاژ و قطعات اتومبيل انجام گرفت، آنها كشف كردند كه 69% از كارگران شاغل واحد پنج عمل يا بيشتر احساسات شغلي مطلوب هستند. در مقام تنها 33% از آنها كه عمل ساده‌اي را انجام مي‌دادند به كار خود علاقمند بودند.
رهبري ملاحظه: شمار بسياري از مطالعات پژوهشي دلالت بر اين نتيجه گيري دارند كه رهبري ملاحظه كار به رضايت شغلي بيشتر مي انجامد تا رهبري بي‌ملاحظه.
دستمزد و فرصتهاي ترفيع: در شرايط يكسان ديگر اين دو متغير يا رضايت شغلي رابطه مثبت دارند.
تعامل اجتماعي و كار در يك گروه: در پاسخ كه چه هنگام تعامل رضايت بخش‌ترين است، شايد فرضيه‌هاي زير متداولترين فرضيه‌ها باشند:
1- تعامل هنگامي بيشترين رضايت را به بار مي‌آورد كه نگرشهاي ديگران با نگرشهاي فرد مشابه باشند، زيرا اين امر محاسبه رفتار ديگران را آسان ميسازد و براي شخص نوعي اعتبار به شمار مي‌آيد.
2- تعامل هنگامي بيشترين رضايت را به بار مي‌آورد كه پذيرش خود از سوي ديگران بيانجامد.
3- تعامل هنگامي بيشترين رضايت را به بار مي‌آورد كه حصول اهداف را تسهيل نمايد.
همبسته‌هاي رضايت شغلي به عوامل شخصي
در اين قسمت ويژگيهاي شخصي مربوط به رضايت شغلي را بازنگري ميكنيم.
سن: بيشترين شواهد در خصوص رابطه مياني سن و رضايت شغلي، با ثبات نگهداشتن عواملي از قبيل سطح شغل حاكي از اين است كه تا سالها پيش از بازنشستگي (تقريباً اوايل دهه شست سالگي) عموماً رابطه‌اي مثبت ميان اين دو متغير وجود دارد و بعد كاهشي چشمگير در آن ديده ميشود.
سطح تحصيلات: شواهد نسبتاً پايداري حاكي از اين است كه با ثبات نگهداشتن سطح شغل ميان سطح تحصيلات فرد و رضايت شغلي رابطه اي منفي وجود دارد. ميتوان چنين استدلال كرد كه هر چه سطح تحصيلات فرد بيشتر باشد سطح گروهي كه وي براي راهنمايي و چگونگي ارزشيابي پاداشهاي شغلي به آن مي‌نگرد بالاتر خواهد بود. بنابراين هر چه سطح مرجع گروهي كه وي ممكن است به آن بنگرد بالاتر باشد، كمتر از امتيازهايي كه دريافت مي دارد رضايتمند ميشود.
جنسيت: تاكنون شواهد پايداري حاكي از اين كه اگر سطح شغل را ثابت نگهداريم زنان از مشاغل خود رضايتمندتر از مردانند در دست نيست. حتي اگر تفاوتي هم وجود داشته باشد مطمئن نيستيم مفهوم آن چيست (شكركن، 1370، 65).
نتايج رضايت از شغل
آگاهي از نتايج مهم رضايت از شغل به اندازه شناخت آنچه موجب رضايت ميشود اهميت دارد. اين نتايج عبارت است از:
الف- رضايت و ترك خدمت
رضايت از شغل و ترك خدمت با يكديگر رابطه دارند. وروم[3]پي برد كه دامنه همبستگي بين اين دو متغير در بررسيهاي گوناگون، از 25% - تا 42%- است. سپس پورتر و استيرز در پانزده بررسي، پي بردند كه همبستگي ميان رضايت و ترك خدمت 25%- است (آبراهام. ك. كورمن، 1370، ص 236-332).
بازنگران قرن اخير كه به بررسي رابطه بين وضعيت شغلي و رها كردن شغل پرداخته‌اند، گزارش مي دهند كه بين اين دو يك رابطه منفي برقرار است؛ يعني اگر كاركنان از شغل خود راضي باشند كار خود را رها نخواهند كرد و اگر از شغل خود راضي نباشند، به رها كردن شغل خود مبادرت مي‌ورزند. لاك در سال 1976 نيز گزارش تقريباً مشابهي ارائه داد(عباس محمدزاده و آرمن مهروژان، ص 294).
ب- رضايت از شغل و غيبت از كار
شواهد نشان ميدهد كه رابطه‌اي معتدل و معكوس بين رضايت از شغل و غيبت كاركنان از محل كار خود وجود دارد. وروم در چندين بررسي نشان داد كه دامنه همبستگي از 14-% تا 38-% است. اين بررسي مورد تائيد پورتر و استيرز و ديگران نيز قرار گرفت.
ج- رضايت و عملكرد
يكي از بحث‌انگيزترين مباحث در زمينه رضايت شغلي، ارتباط آن با عملكرد است. سه نظريه در اين باره ارائه شده است:
رضايت موجب عملكرد مي شود.
عملكرد موجب رضايت مي شود.
پاداش، بين عملكرد و رضايت به عنوان واسطه عمل مي كند.
دو نظريه نخست از حمايت ضعيفي برخوردار است، اما نظريه سوم، كه بر اساس آن، پاداش به عنوان واسطه عملكرد و رضايت عمل كند، از حمايت بيشتري برخودار است. عملكرد قبلي موجب دريافت پاداش دروني (احساس كام‌يابي شخصي) و پاداش بروني (حقوق و ترفيع) ميشود. اين پاداش به نوبه خود هم عملكرد آينده فرد را بالا مي‌برد و هم در بالا بردن ميزان رضايت شغلي او موثر است.
وروم در تحقيقات خود، به دست آورد كه بين رضايت شغلي و ميزان كارايي و عملكرد، رابطه مثبتي وجود دارد.
استيرز و پورتر در كتاب خود مي‌گويند: هر قدر انگيزه كاري كارمند و كارگر بالاتر باشد و هر قدر نگران او به شغلش مثبت تر باشد (از كارش راضي‌تر باشد)، عملكرد او نيز در سطحي بالاتر خواهد بود. به عكس هر قدر انگيزه و نگرش مثبت نسبت به كار، پايين تر باشد (رضايت از كار كمتر باشد)، عملكرد فرد نيز در سطح پايين تري قرار خواهد گرفت.
د- تاثير رضايت شغلي بر سازمان
ارزيابي‌ها نشان مي دهد كه هرگاه كاركنان يك سازمان از شغل خود رضايت داشته باشند، سازمان آنها نيز داراي اثرات مثبتي خواهد بود و به صورت يك سازمان اثر بخش و مفيد در خواهد آمد (پورتر واستيرز، 1991، ص 257).
علاوه بر موارد مذكور، رضايت شغلي نتايج ديگري نيز دارد: كاركنان كاملاً راضي گرايش كمتري در مورد تسليم شكايت دارند، از سلامت جسماني و رواني بيشتري برخوردارند، طول عمرشان بيشتر است، وظايف جديد مرتبط به شغل را سريعتر ياد ميگيرند و با سوانح شغلي كمتر روبه‌رو مي شوند.
پيامدهاي نگرشهاي مطلوب شغلي
پرسش مورد نظر در اين است كه رفتار كاركنان رضايتمند، از چه جهاتي با رفتار كاركنان نارضايتمند تفاوت دارد. چهار موضوع اصلي يعني ترك شغل، غيبتهاي شغلي، سلامتي و باروري بازنگري خواهد شد:
باروري
ساليان متمادي مزمن بر اين بود كه كاركنان رضايتمند كارآمدترند، كه حصول سطوح بالاتري از كارآمدي از رهگذر بهبود روحيه ميسر است. بازنگريهاي كامل و نسبتاً حمايت اندكي در ارتباط با اين فرضيه فراهم ساخته اند. ميانگين همبستگي ها ميان رضايت شغلي و باروري 15% است.
رضايت شغلي و باروري به هيچ وجه به گونه اي هماهنگ با هم رابطه ندارند. برخي از مولفان حتي استدلال كرده اند كه رابطه اندك موجود مي تواند ناشي از ارتباطي معكوس باشد يعني اينكه باروري موجب رضايت است (طوسي، 1372، ص 179).
عواملي كه رضايت حرفه اي را به وجود مي آورند:
1- سازش شخص به محيط: بسياري عقيده دارند كه نارضايتي شغلي در اثر عدم سازگاري به محيط به وجود مي آيد.
2- رضايت حرفه اي و نوع كار: هر چه كار متنوع تر باشد آن كار براي فرد جالب تر و نشاط بخش تر است نوع كار در بعضي از كاركنان چنان ايجاد شوق و شعف مي كند كه اغلب دستمزد كار آنها را نيز تحت شعاع قرار مي دهد ولي در بعضي افراد بدين صورت نيست.
3- رضايت شغلي و همكاران: روان شناسان و جامعه شناسان معتقدند گروهي كه در يك محيط شغلي با هم كار مي كنند طبعاً دچار عدم هماهنگي مي شوند. اگر حسن روابط كه ايجاد رضايت شغلي مي نمايد، وجود داشته باشد، افراد با دلگرمي به كار خود ادامه مي دهند و اگر عدم هماهنگي وجود داشته باشد، به ناراحتي ها، انتقادها و بالاخره به ترك شغل منتهي مي گردد.
4- رضايت شغلي و سرپرست: سرپرستان و روابط آنها با كارمندان موبات رضايت شغلي را فراهم مي كند اينجاست كه ديگر اضافه دستمزدها و شرايط خوب محيطي و بالاخره هيچ چيز نمي تواند جوابگوي احساسات و عواطف كارمندان بشود.
5- رضايت شغلي و محيط اجتماعي كار: هاپاك در اين مورد مي گويد: رضايت شغلي بستگي به موقعيت اجتماعي و مقام شغلي آن دارد و كارهاي تجربي و اداري بيشتر از مشاغل ديگر تقاضاي مقام شغل مي كنند.
مسائل حل نشده در رضايت شغلي
به نظر گراتيز 1969 چندين سوال در زمينه رضايت شغلي بلاجواب مانده است و با انجام تحقيقات بيشتري بايد پاسخ مناسب براي اين پرسش ها تعيين شود. برخي از اين پرسشها عبارتند از:
1-آيا بين رضايت كلي در زندگي با رضايت شغلي ارتباطي وجود دارد؟
مطالعات اندكي كه در اين مورد انجام شده نشان مي دهد كه رابطه مثبتي بين رضايت كلي در زندگي و رضايت شغلي وجود دارد. يعني افرادي كه از زندگي خود راضي هستند از شغلشان نيز رضايت دارند برعكس رضايت شغلي تا حدود زيادي تامين كننده رضايت در زندگي است.
2-آيا مي توان براي رضايت شغلي حداكثري قائل شد؟
راهنما و مشاور شغلي و حرفه اي به مراجع كمك مي كند تا حداكثر رضايت شغلي از اشتغال را به دست آورد. آيا رضايت شغلي حدودي دارد و آيا مي توان براي كلمه حداكثر حدودي را تعيين كرد؟ متاسفانه تعيين حدود رضايت شغلي غيرممكن است و ميزان آن به نوع شغل و فرد شاغل بستگي دارد.
3-آيا رضايت شغلي از روزي تا روز ديگر در حال تغيير و تحول است؟
رضايت شغلي به طور كلي در حال تغيير وتحول است مثلاً ممكن است فردي در لحظه معيني از زمان به طور كلي از شغلش راضي باشد و در زمان ديگري رضايت قبلي را از شغلش نداشته باشد. زيرا عوامل ايجاد كننده رضايت دائماً در حال تغيير و تحول هستند.
4-آيا رضايت شغلي آگاهانه انجام مي‌پذيرد يا ناآگاهانه؟
به نظر فيشر و هانا 1931 رضايت شغلي تا حدودي زيادي ناآگاهانه انجام ميگيرد زيرا فرد دقيقاً نمي‌داند كه چرا كارش را دوست دارد. به عبارت ديگر عواملي كه رضايت شغلي را موجب ميشوند از نظر فرد كاملاً شناخته شده نمي‌باشند. شيفر 1953 عدم رضايت بخش شغلي به طور كامل شناخته شده نيستند. هنوز تحقيق در زمينه آگاهانه يا ناآگاهانه بودن رضايت شغلي به نتيجه قطعي نرسيده و بايد قبول كرد كه برخي از عوامل رضايت شغلي آگاهانه و برخي ناآگاهانه انجام مي‌پذيرد (شفيع آبادي، 1374، ص 30).
علل اساسي رضايت از شغل
محققان مدت‌هاست در جست و جوي تعيين علل اساسي رضايت از شغل در سازمان و اداره هستند. تاكنون آنها توانسته‌اند به رشته اي از عوامل ثابت و مرتبط با رضايت شغلي دست يابند، اما دست يابي به يك الگوي جامع تجربي تحقق نيافته است. ميتوان به اختصار به چند عامل كه در اين زمينه از اهميت بيشتري برخوردارند اشاره كرد. پورتر[4] و استيرز[5] به چهار عامل ذيل اشاره كرده‌اند:
عوامل سراسري سازمان؛ يعني متغيرهايي كه به طور وسيع در مورد بيشتر كاركنان صدق ميكند؛ مثل حقوق و فرصتهاي ارتقا.
عوامل بلافصل محيط شغلي؛ متغيرهايي كه گروههاي شغلي را تشكيل مي دهد. همانند شيوه سرپرستي و كيفيت روابط با همكاران، شرايط كار و محل كار.
عوامل محتوايي يا فعاليتهاي بالفعل شغلي؛ مانند قلمرو شغل (ميزان تنوع، استقلال و مسؤوليت) و وضوح نقش.
عوامل فردي ويژگي‌هايي كه يك فرد را از ديگري متمايز ميسازد. همچون سن، سنوات خدمت و شخصيت (اعتماد به نفس، عزم و بلوغ) ؛ (عباس محمدزاده و آرمين مهروژان، پيشين، ص 375/ ص 279).
لاك [6]مهمترين عوامل مؤثر بر رضايت شغلي را چنين خلاصه مي كند:
كار پرمخاطره ذهني كه فرد ميتواند با موفقيت با آن سازگار شود(موفقيت در سازگاري با كار).
علاقه فردي به خود شغل كه هر قدر علاقه فرد به شغل بيشتر باشد ميزان رضايت او بيشتر خواهد بود.
كاري كه از نظر جسماني بيش از حد خسته كننده نباشد (هر قدر فرد بيشتر خسته شود، رضايتش كمتر خواهد بود و هر قدر كمتر خسته شود ميزان رضايتش بيشتر خواهد بود.
پاداش براي علكرد، منصفانه، آموزنده و منطبق با خواست فرد باشد.
شرايط كار كه با نيازهاي فيزيكي سازگار باشد و به اهداف شغلي كمك كند.
احساس احترام به نفس از سوي شاغل؛ او هر قدر از سوي ديگران نسبت به خود بيشتر احساس احترام كند، ميزان رضايتش بيشتر خواهد بود.
عواملي كه در محيط كار، نياز به ارزشهاي شغلي را تسهيل مي كند؛ از قبيل افزايش حقوق و ترفيع.
انصاف و عدالت در پرداخت نيز با رضايت شغلي ارتباط دارد. هر قدر انصاف و عدالت در پرداخت بيشتر و بهتر رعايت شود، ميزان رضايت شغلي بالاتر است و هر قدر ميزان رضايت بيشتر باشد. عملكرد كارگر و كارمند نيز بالاتر ميرود. همچنين رضايت شغلي به وسيله پرداخت پاداش و تشويق كردن نيز بالا ميرود. نگرش هاي فرهنگي، خدمات درماني و تسهيلات رفاهي در بالابردن ميزان رضايت شغلي دخالت دارند (جورج و جونز، رفتار سازماني، 1999، ص 78).
جورج و جونز چهار عامل اساسي را در ميزان رضايت شغلي موثر مي دانند: 1- شخصيت و صفات شخصيتي. 2- ارزشها. 3- موقعيت كار و شغل. 4- تاثير اجتماعي. هر يك از اين عوامل اساسي چهارگانه، با زير مجموعه‌هاي آن در شكل (1) منعكس شده است:
شكل (1): عوامل اساسي موثر در ميزان و سطح رضايت شغلي
شرتزر[7] عوامل ذيل را در رضايتمندي شغلي مؤثر ميداند: حقوق، امنيت كاري و ثبات شغلي، شرايط كاري خوب، امكان پيشرفت و ترقي روابط انساني (وودمن و هل ريجل، رفتار سازماني، ص 53)
كورمن اين عوامل مؤثر را به دو دسته تقسيم ميكند:
عوامل محيطي؛ مثل سطح شغل، محتواي شغل، رهبري ملاحظه‌كار، دستمزد و فرصتهاي ترفيع.
عوامل شخصي؛ مثل سن، سطح تحصيلات و جنسيت.
هر قدر شغل از لحاظ سطح مسؤوليت، استقلال و تنوع بالاتر باشد، مطلوب‌تر است. هر چند به نسبتي كه فرد در سطح بالاتري قرار داشته باشد (برحسب تحصيلات، توانايي‌ها و مانند آن)، سطح لازم اين خصوصيات براي كسب رضايت بايد بالاتر باشد (بروس آي، شرتزر، پيشين، ص 209).
بارن (1986)، عوامل مؤثر در رضايت شغلي را به شرح زير بيان مي نمايد:
وضعيت كار و رضايت شغلي، با توجه به وضعيت كار، به نظر مي‌رسد مهمترين عوامل، سيستم هاي پاداش باشد. سيستمهاي تشويقي كه از نظر كارمندان منصفانه باشد، باعث افزايش رضايت شغلي و سيستمهايي كه به نظر آنها غير منصفانه باشد، باعث كاهش آن ميگردد و به همين نحو اعمال رويه هايي مثل شركت افراد در تصميم گيرهايي كه به آنها مربوط ميشود و تفويض اختيار و مسئوليت در سطح سازمان چگونگي نظارت و سرپرستي باعث افزايش رضايت شغلي ميگردد. «هنگاميكه كاركنان سبك مديريت سرپرستانشان را بپذيرند، رضايت شغلي افزايش مي‌يابد. برعكس وقتي كاركنان از شيوه مديريت سرپرستشان راضي نباشد رضايت شغلي كاهش ميباشد.»
خود كار، يافته‌ها نشان مي دهد، بيشتر اشخاص شغلي كه از نظر ذهني قابل رقابت و متنوع و جالب باشد را ترجيح ميدهند. شرايط عمومي كار كه دستيابي به هدفهاي كار آسان ميشود، معمولاً سطوح رضايت شغلي بالاتري از يك محيط نامساعد، بي‌نظم و غير قابل پيش‌بيني را ايجاد مي كند. همچنين وجود ابهام در مسئوليت يا اهداف، غالباً رضايت شغلي را كاهش ميدهد. وضوح و روشني نسبت به اين موضوعات ميتواند آن را افزايش دهد.
ويژگيهاي فردي، اشخاص به دو طريق در رضايت شغلي نقش مهمي دارند. اول ويژگيهاي فردي آنها مي تواند روي احساس آنها نسبت به كارشان تاثير بگذارد. به عنوان مثال افراديكه عزت نفس بالا و كنترل دروني دارند در مقايسه با كسانيكه عزت نفس پاييني دارند از شغل خود راضي‌تر هستند. دوم نحوه ارتباط افراد با ديگران، يافته‌هاي پژوهشي نشان مي دهد كه وقتي افراد، ارتباطات مثبت و دوستانه به همكاران و مديرانشان داشته باشند رضايت شغلي بيشتري دارند تا وقتيكه ارتباطي ندارند. وقتي افراد احساس كنند افراد پيرامونشان، اعتقادات و ارزشهاي مشتركي با آنها دارند. به نوبه خود، وجود اين ارتباطات آسانتر مي گردد و رضايت شغلي افزايش مي يابد.
توقعات درباره شغل، اغلب موقع استخدام افراد جديد، شركتهاي تصويري بسيار خوشبينانه از اوضاع داخلي خود ترسيم مي كنند، بعد وقتي افراد به استخدام شركت درآمدند، متوجه ميشوند كه انتطاراتشان از كار برآورده نمي‌شود. در نتيجه ممكن است نارضايتي در آنها بوجود آيد. براي جلوگيري از چنين عكس‌العملهايي و پژوهشگران ديگر استفاده از چشم اندازهاي واقعي را توصيه نمودهاند، كه تحت آن شرايط، توضيحي صحيح درباره كارهايي كه انجام خواهند داد، ارائه ميشود. احتمالاً، تحت شرايطي توقعاتشان واقعي‌تر و شانس بيشتري براي برآورده شدن خواهند داشت.
از سوي ديگر شعاري نژاد عوامل رضايت شغلي را چنين خلاصه كرده است:
منابع؛ در دسترس بودن منابع براي انجام كار از قبيل كمك به موقع.
پاداش مالي؛ البته به اندازه نياز مشروع كارگر با كارمند، كه موجب ايمني خاطر او شود.
چالش؛ كه كار را براي شخص معني‌دار ميكند و فرصت شكوفايي و رشد توانايي‌ها را به او ميدهد.
روابط با همكاران؛ اين عامل به نيازهاي عاطفي و شغلي شخص پاسخ ميدهد.
آسايش؛ يعني شخص اين فرصت را دارد كه در موقع لزوم به استراحت بدني بپردازد.
گينزبرگ و همكارانش(1981)، رضايت شغلي را از ديدگاههاي گوناگون مورد توجه قرار داده اند و به دو نوع رضايت شغلي اشاره مي‌كنند:
رضايت دروني كه از دو منبع حاصل ميگردد. اول احساس لذتي كه انسان صرفاً از اشتغال به كار فعاليت عايدش ميشود. دوم لذتي كه بر اثر مشاهده و يا انجام برخي مسئوليتهاي اجتماعي و بظهور رساندن توانايي‌ها و رغبت‌هاي فردي به انسان دست مي دهد.
رضايت بيروني كه با شرايط اشتغال و محيط كار ارتباط دارد و هر آن در حال تغيير و تحول است. عوامل دروني كه خصوصيات و حالات فردي را شامل ميشود، در مقايسه با عوامل بيروني كه شرايط كار و اشتغال را در برمي‌گيرد، از ثبات بيشتري برخوردارند. لذا رضايت دروني پايدارتر از رضايت بيروني است. گينزبرگ رضايت كلي را نتيجه تعامل بين رضايت دروني و بيروني ميداند.
كان (1983) يكي از صاحبنظران علوم مديريت معتقد است اگر چهار عامل مستقل وجود داشته باشد رضايت فرد نيز تامين مي گردد. اين چهار عامل عبارتند از:
رضايت از ارزش مادي شغل.
رضايت از كار.
رضايت از سازمان و شرايط كار.
رضايت از تعامل با همكاران و سرپرستان
كوله رضايت شغلي را ساختاري شامل چهار عامل اصلي توصيف ميكند. وي عوامل اصلي را چنين نامگذاري مي نمايد:
عامل پاداش (حقوق و شرايط ارتقاء).
زمينه شغلي (شرايط و مزاياي شغلي).
عوامل انساني (روابط با سرپرستان و همكاران).
ويژگيهاي شغلي يا حرفه.
همانگونه كه ملاحظه ميشود، صاحبنظران بسياري به ذكر عوامل موثر در رضايت شغلي پرداخته‌اند. با نظر اجمالي به كليه مطالب، چنين به نظر مي‌رسد كه بسياري از اين عوامل مشترك ميباشد. بنابراين در جمع بندي، اين عوامل را مي توان چنين ذكر كرد:
هستيا ايزد بانويي است كه در اسطوره‌ها به معني زن دانا و آگاه آمده است، زني كه گرما و روشني خانه‌هاي مردم از اوست.
1- معرفي:
هستيا انديش، كانوني است غير دولتي، غيرانتفاعي كه به همت گروهي از افراد فعال و آگاه در عرصه مسائل اجتماعي با هدف حساس سازي و تغيير نگرش مردم نسبت به مسائل جنسيتي در يك جامعه مدني پويا از طريق توانمند سازي و ارتقاء آگاهي با آموزش، پژوهش، اطلاع رساني، ترويج و لابي گري در سال 1381 تأسيس شده است.
2-چشم انداز:
آرمان كانون، جامعه‌‌‌‌‌‌‌‌اي است انساني، آزاد، عادلانه و عاري از خشنونت، جايي كه زنان و مردان با برخوداري از حقوق انساني وفرصت‌هاي برابر، صرف نظر از تبعيض‌هاي جنسيتي، نژادي، طبقاتي، قومي، مذهبي، سني وديگر وضيعت‌هاي محروميت زا همگام با هم در توسعه انساني پايدار صاحب نقش باشند و از ثمرات آن بهره‌مند گردند.
3- اهداف:
·رفع كليشه‌هاي تبعيض جنسيتي
·رسيدن به برابري زن و مرد در چارچوب معيارهاي حقوق بشر
·بهبود زندگي زنان
·مشاركت زنان در حوزه‌هاي تصميم گيري، مشاغل مديريتي و پست‌هاي كليدي
·دستيابي زنان به سرمايه، توليد و اطلاعات در زمينه‌هاي مختلف
·تلاش براي گسترش تفاهم و گفتمان اجتماعي ميان زنان و مردان
·بهبود بخشيدن ديد جامعه نسبت به توانايي زنان در تمامي عرصه‌ها
·آسيب شناسي زنان با تكيه بر محيط اجتماعي و فرهنگي
·رايزني و تبادل تجربيات ميان اعضا، سازمانهاي ملي و بين‌المللي
·انجام پژوهش در امور زنان و انعكاس نتايج به دست آمده به مردم و مراجع مسئول
·مخالفت با همه اشكال خشونت ديدگان در جهت بهبود وضعيتشان
·تغيير ارزشها و طرز تلقي‌ها و اعمال تقويت كننده خشونت
4- اعضاي هئيت مؤسس چه كساني هستند؟ جلوه جواهري، بيتا طاهباز، مونا محمدزاده، سارا لقماني، كاوه مظفري
5- چه كسي يا كساني NGO را حمايت مالي مي‌كنند؟ از طرف محل يا نهاد خاصي حمايت نمي‌شوند اعضاي NGO خودشان هزينه‌ها را پرداخت مي‌كنند و افراد عضو هم ماهانه هزار تومان پرداخت مي‌كنند.
6- مشكلات سازمان چيست؟ مالي، امنيتي (اجراي مراسم)، گرفتن مجوز، جانيفتادن نقش NGO در جامعه و…
7- روابط اعضاي NGO با همديگر چگونه ميباشد؟ چون اعضاي NGO در كل جوان ميباشند همگي اعضاء زير 30 سال سن دارند روابطشان خيلي با همديگر صميمانه ميباشد.
8- آيا با NGO ها يا نهادهاي ديگر در ارتباطيد؟ بله مثلاً NGO هاي محيط زيست وهم‌‌انديش زنان و…
9- فعاليتهاي انجام شده توسط هستيا را ذكر بفرماييد؟
-برگزاري مراسم 8 مارس 1381: حقوق انساني و كنوانسيون رفع تبعيض عليه زنان
-توانا سازي اعضا با شركت در كارگاهها، كلاسهاي آموزشي و برگزاري دوره‌هاي مطالعاتي
-چاپ نشريه هستيا
-مشاركت در كمپين زنان و مردان عليه خشونت تا ؟ مارس
-جمع‌آوري طومار از دانشگاهها در اعتراض به طرح سهميه‌بندي جنسيتي در پذيرش رشته‌هاي پزشكي و فرستادن آن به مجلس
-برگزاري مراسم 8 مارس سال 1382: زنان، صلح و خشونت
-راه اندازي سايت هستيا
-مشاركت در كمپين اعتراضي عليه صدا و سيما
-پيوستن به گروه همكاري پكن
-برگزاري و شركت در جلسات هم‌انديشي زنان.
فاطمه كريمي
-مسائل زن و خانواده از محضر آيت‌الله اميني:
1-جايگاه زن از ديدگاه اسلام
2- ناقص بودن عقل زنان
3- مسائل حقوق بشر درباره جايگاه زن و مرد
-حق حيات و زندگي
-حق آزادي
-حق استفاده از منابع طبيعي
-حق بهداشت و درمان
-حق اشتغال
-حق تملك و تصرف در اموال خود
-حق امنيت
-حق جعل قانون و در سايه قانون زيستن
-حق دخالت و مشاركت در حكومت
-حق اختيار همسر
-حق داشتن و تربيت فرزند
-حق انديشيدن و عقيده داشتن
-حق تحصيل علم
-حق تكامل روحي و معنوي
4-روابط زن و مرد در جامعه
5- الگوي زن مسلمان
-خانهداري
-شوهرداري
-شركت در كارهاي بيرون از خانه
6-نتيجه‌گيري
آيت‌ا… اميني جزو كساني است كه سابقه طولاني در عرصه تحقيق . تأليف و خصوصاٌ اولويت دادن به موضوعات تربيتي، خانوادگي و به ويژه مسائل زنان دارد. اين كتابها و تأليفات عبارتند از: آئين همسرداري، آئين تربيت، انتخاب همسر، بانوي نمونه اسلام. اين كتابها مشخصاٌ پيرامون موضوع زن و مسائل زنان ميباشد. البته در كتابهاي ديگري مثل كتاب «آشنايي با مسائل كلي اسلام» هم حدود 90 صفحه كه تقريباٌ يك سوم كتاب است در مورد مسائل زنان ميباشد.
1- جايگاه زن از ديدگاه اسلام:
مقام زن در قرآن و در اسلام، در واقع همان مقام انسان است. اصولاٌ خيلي جالب است كه در هزار و چند صد سال قبل كه زن را معمولاٌ يك جنس پست‌تر و ضعيف‌تر مي‌دانستند و حتي بعضي‌ها در انسان بودن او ترديد داشتند، اسلام هيچ اين مسأله را به طور مستقيم مطرح نميكند، بلكه مسائلي را كه درباره انسان بيان ميكند به طور طبيعي شامل زن و مرد و هر دو ميكند. بنابراين براي تبيين مقام زن بايد بررسي كنيم و ببينيم كه مقام انسان از ديدگاه اسلام چيست؟
اسلام انسان را موجودي ممتاز و برتر از موجودات مادي ميداند كه مركب از جسم و روح است. انسان موجودي است باقي كه در آفرينش او هدفي وجود دارد و آن هدف، تكامل نفساني و سعادت در مجموعه حيات و بويژه سعادت اخروي است. با اين بيان مقام زن هم روشن ميشود. در قرآن و احاديث نسبت به اين موضوع تأكيد شده است. از جمله در قرآن خداوند مي‌فرمايد: ما بني‌آدم آدميزادگان را گرامي داشتيم، يعني مقامشان را بالا برديم از ساير موجودات مادي- هم زنان آدميزاده‌اند و هم مزدان- و براي اينها در خشكي و دريا وسيله حمل فراهم كرديم و براي رزق و روزي‌شان غذاهاي پاكيزه‌اي تهيه ديديم و آنان را بر بسياري موجودات برتري داديم. پس در اين آيه در صدق عنوان بني‌آدم، زن و مرد مساوي هستند. اگر زن برتر نبود گفته ميشد:«ما مردها را برتري داديم».
در موضوع آفرينش آدم به طور كلي داستانش در قرآن مفصل است كه خداوند متعال به فرشتگان فرمود كه من مي‌خواهم خليفه‌اي را در زمين بيافرينم. اما آن خليفه مرد تنها نبود. بلكه انسان بود يعني بني‌آدم و همه انسانها در طول تاريخ خليفه خدا هستند و در اين جهت زن و مرد تفاوت نميكنند. اينكه اسلام اصلاٌ زن و مرد را جدا نكرده است خيلي مسئاله جالبي است، يعني اين امر مسلمي است كه اصلاٌ قابل بحث نيست، خصوصاٌ در آن زمانها كه حتي بعضي‌ها در انسان بودن زن ترديد مي‌كردند، اسلام احتياجي به دفاع نمي‌بيند هيچ جايي نداريم كه اسلام گفته باشد زن هم انسان است، چون اين امر مسلمي است.
ما در تمام قرآن حتي يك آيه پيدا نمي‌كنيم كه زن را پايين‌تر از ورد بداند و احتمال نقصان و ضعفي را در عقل و يا در كارهاي اجتماعي‌اش داده باشد. مرد محوري، خود‌محوري و مرد را عالي‌تر دانستن، همه اينها از رسوماتي است كه از سابق باقي مانده است. الان هم در همه جوامع افرادي هستند كه زن را عقب‌تر از مرد مي‌دانند. اسلام با اين افكار موافق نيست.
2- ناقص بودن عقل زنان:
در كتب حديث، مواردي داريم كه بانوان را به عنوان نواقص‌العقول ذكر كرده‌اند. تعداد اين احاديث خيلي زياد نيست. آنچه كه من در كتابهاي شيعه ديده‌ام، شايد حدود ده حديث، يا كمي زياد‌تر باشد، كه اينها، هم از لحاظ دلالت و هم از لحاظ سند قابل بحث هستند. چون
حديثي كه در كتابها نوشته شده كه حجت نيست. اين احاديثي كه ما در مورد بانوان داريم چون متواتر و قطعي‌الصدور نمي باشند ما بر اساس اينها نمي‌توانيم بگوييم كه عقيده اسلام اينست كه زنان ناقص‌‌الايمان و ناقص‌‌العقلند. كسي نمي‌تواند در مورد اين موضوع مهم ته يك گمان وطن ترتيب اثر بدهد.
در جايي كه آدم يقين ندارد و مظنه دارد بايد تحقيق و بررسي كند زنان را آزمايش كند ببيند كه واقعاٌ همين طورست و اينها ناقص‌‌العقلند يا نه؟
و در توضيح اين مورد بايد گفت: كه اصولاٌ ما دو نوع عقل داريم: ذاتي و اكتسابي. در عقل ذاتي همه انسانها با هم مساويند و اصلاٌ زن و مرد در اين جهت فرق نميكنند، هر دو انسانند و هر دو عاقل.
عقل اكتسابي را هم هر دو مي‌توانند داشته باشند. يك مرد را اگر در محيط محدود و كوچكي نگه دارند تكامل پيدا نميكند اما وقتي در اجتماع به او مسئوليت بدهند عقلش كاملترمي‌شود. اگر مردي تحصيل نكند عقلش ناقص است اما وقتي تحصيل كرد عقلش كامل ميشود. انان هم همينطور هستند. زنان هم اگر وارد اجتماع نشوند و در يك محيط محدودي زندگي كنند معلوم است كه عقلشان خيلي كامل نخواهد بود، اگر در اجتماع باشند كاملتر ميشود و اين را عرض كنم كه منظورم اين نيست كه با هر نوع حضوري، عقلشان كامل ميشود. ما خيلي زنان را در اجتماع داريم خصوصاٌ در غرب كه خيلي هم آزادي و رفت و آمد دارند. اما عقلشان كامل نمي‌شود. عقل به وسيله مسئووليت پذيري و تحصيل علم و دانش و امثال اينها كامل ميشود و زن و مرد در اين جهت تفاوتي نميكنند.
3- مسائل حقوق بشر درباره جايگاه زن و مرد:
موضوع حقوق بشر همانطور كه مي‌دانيد در حدود يك قرن ميباشد كه در سطح جهاني مطرح است. البته اسلام از ابتدا در اين قسمت بحث كرده و حقوق زن عرض مي‌كنم همان حقوقي است كه بعضاٌ به عنوان حقوق بشر مطرح ميشود، و بين زن و مرد مشترك است و در اينجا به مهمترين آنها اشاره ميكنيم:
·حق حيات و زندگي:
انسان به عنوان يك موجود زنده اين حق را دارد كه حياتش را ادامه دهد و كسي حق ندارد كه بدون مجوز قانوني و شرعي اين حق را از او سلب كند.
·حق آزادي:
هر انساني، چه زن و چه مرد، آزاد آفريده شده است و اين آزادي در نهادش گذاشته شده است. كسي هم حق ندارد اين آزادي را از او سلب كند مگر اينكه مزاحم آزادي ديگران يا مزاحم مصلحت خودش و جامعه شود.
·حق استفاده از منابع طبيعي:
انسان در يك جهاني زندگي ميكند كه نيازهاي خاصي دارد. نياز به آب، هوا، غذا . لباس دارد بايد از اينها استفاده كند كسي هم حق ندارد مانع او بشود مگر اينكه استفاده از اين حق، مزاحم حقوق ديگران شود.
·حق بهداشت و درمان:
زن و مرد به عنوان انسان حق دارند كه براي صيانت از حيات و سلامتي خود، از محيط سالم و بهداشتي بهره‌مند باشد م آنچه را كه براي درمان و رفع بيماري نيازمند‌ند در اختيار داشته باشند و اين حق طبيعي هر انساني است كه هيچ كس نبايد مانع آن بشود.
·حق اشتغال:
لازمه تأمين نيازهاي زندگي، كار كردن است. و لذا زن و مرد حق دارند كه براي رفع احتياجات خود به كار بپردازند و نتيجه كار هر كسي متعلق به خودش باشد. بنابراين هر كسي كه راي ديگري كار ميكند بايد مزد عادلانه‌‌اي دريافت كند. مزد عادلانه يعني مزدي كه به اندازه كار است. با قطع نظر از اينكه نيروي كار، زن است يا مرد، سياه است يا سفيد. چرا كه هر كسي در قبال كاري كه انجام ميدهد حق دريافت مزد دارد. نمي‌شود به كسي گفت كه چون تو زن هستي بايد به ازاي كار مساوي، حقوق كمتري دريافت كني. اسلام كاملأ با اين امر مخالف است. از نظر اسلام اگر زن در خانه يا در هر جاي ديگري كار كند همان حقوقي به او تعلق ميگيرد كه به مرد تعلق ميگيرد. يعني زن بودن نيايد يك معيار باشد خودكار و شرايط و بازده آن است. مشاغل زنان در داخل يا خارج خانه براي زنان خوب است ولي نبايد وارد مشاغل سخت و سنگين شوند يعني بايد شغل‌اشان طوري باشد كه به زيبايي و ظرافتشان و به تربيت فرزندانشان لطمه نزند. به مردان توصيه مي‌كنم كه در صورتي كه ضرورت اقتضا نكند از خانمها كارهايي را كه به شادابي خود و تربيت فرزندانشان لطمه مي‌زند انتظار نداشته باشند از نظر اسلام زن مثل گل و ريحان است و او را فوق طاقتش نبايد به كارهاي سنگين واداشت ولي اگر خانمها بخواهند كار بكنند اگر ظوابط شرعي و حجاب را رعايت كنند اشكالي ندارد.
اشتغال بايد با وضعيت روحي و رواني زنان سازگاري داشته باشد و اگر خانمي شاغل است اين شغل در تربيت فرزندان و نگهداري خانه و خانواده نبايد خدشه‌اي وارد كند چون خانمها آمادگي بيشتر و بهتري براي تربيت فرزند دارند. البته مردها هم آمادگي تربيت را دارند ولي وجود عاطفي خانمها مهمترست. شايد هيچ كاري از حيث تأثير بنيادي و ثمره‌اي كه براي سعادت كل جامعه بشري دارد با اهميت‌تر از كار تربيت انسان نيست. پس خانمها باير بيشتر فكرشان روي اصل بقاي خانواده متمركز باشد. نكته ديگر اينست كه اشتغال خانمها به كارهايي كه موجب تماس و ارتباط زياد بين زن و مرد ميشود به مصلحت نيست، زيرا اختلاط و ارتباط بيش از حد علاوه بر ايجاد فشارهاي روحي و رواني و اختلال كندي در كار ممكن است مفاسدي در پي داشته باشد و به قوام خانواده آسيب برساند. از نظر من بايد زنان در كارشان محدوديت‌هايي ايجاد كنند و اين به معني ممنوع يا حرام بودن معضي از كارها براي خانمها نيست بلكه توجه به اين مسايل باعث ميشود كه در عين فعاليت و حضور مؤثر در اجتماع براي خود و خانواده و جامعه‌شان مشكلي پيش نيايد.
فعاليتهايي كه براي زنان خيلي مفيد است مثل تمامي مراحل تعليم و تربيت از ابتدايي‌ترين و مقدماتي‌ترين سطوح تا عالي‌ترين سطح و حتي‌الامكان در محيطهايي كاملأ مستقل و تحت اختيار خودشان، امور مربوط به بهداشت و درمان، فعاليتهاي علمي، ادبي، فرهنگي و هنري، كارهايي مانند تحقيقات علمي در رشته‌هاي گوناگون نويسندگي، نقاشي، خياطي، قاليبافي، همه اينها براي خانمها خوب است با خانهداري و بچه‌داري هم ميسازد. پس در كل بعضي از مشاغل به خانمها توصيه ميشود و برخي ديگر هر چند منع شرعي هم ندارد ولي توصيه نمي‌شود و يكي از دلايل آن هم، توجه به اصالت و بقاي خانواده است.
در مورد توجه به خانهداري كه آيا شغل است يا نه؟ به نظرمن خانهداري لازمه بقاي خانواده است. خانهداري، صرف انجام كارهاي خدماتي منزل نيست بلكه يك مسأله بالاتري است. نگهداري و اداره اين تشكيلات كه ابعاد انساني درون آن مانند شوهرداري و بچه‌داري هم جزء آنست يكي از نيازهاي اوليه و مهم جوامع است. امور داخل خانه اگر خوب اداره نشود خانواده ضربه ميبيند و اين مديريت داخلي را معمولاٌ خانمهاي خانه‌دار عهده‌دار هستند اين كار از نظر اقتصادي هم كار با ارزش و قابل ملاحظه‌اي است. اگر خانم خانه اين كارها را قبول نكند صاحبخانه يا شوهر بايد هزينه گزافي را بپردازد كه اين كارها انجام شود (به كسي كه خانه را تميز ميكند، غذا مي‌پزد، بچه را تربيت ميكند بايد پول گزافي پرداخت شود) پس كار زن در خانواده صرفه اقتصادي دارد و من به خانمها توصيه مي‌كنم كه در هر حال نگهداري خانه و خانهداري را در دأس امور قرار بدهند تا مادامي كه ضرورتي پيش نيامده كارهايي را كه به خانهداري لطمه مي‌زند انتخاب نكنند. علاوه بر بعد اقتصادي، شايد بد نباشد به جنبه انساني و ارزش معنوي كار نيز اشاره‌اي بشود چرا كه خانواده اگر خوب اداره شود در كيفيت كار و حضور مثبت افراد در جامعه مؤثرست و با تربيت صحيح و به سامان بچه‌ها، آينده جامعه نيز بر پايه و اساس محكمي استوار است از اين رو ميتوان گفت: كه شغل خانهداري يك كار بنيادي و داراي تأثير عميق و گسترده محسوب ميشود. پس زن خانه‌دار اگر از خانه بيرون هم نيايد ولي بتواند نقش خوبي در خانه داشته باشد واقعأدر سياست اجتماع مؤثرست در اقتصاد اجتماع مؤثرست و نبايد وجود خودش را كوچك بداند و فكر كند كه موفقيت وخدمت فقط در كارهاي بيرون از خانه است. شغل‌خانه‌داري لازمست كه به عنوان يك كار سنجيده و تخصصي تلقي شود و تشكيلاتي باشد كه روي اين موضوع كار كند به صورت محققانه و كاشناسي. اصول و شيوه‌هاي مديريت و ارتقاء كيفيت آه را مدفون كرده و به طور سازمان يافته آموزش بدهد.
·حق تملك و تصرف در اموال خود:
هر انساني وقتي كه كار كرد، خودش مالك نتيجه كارش ميشود اين نتيجه به كس ديگري تعلق ندارد مثلاٌ اگر يك زن كار كند و نتيجه كارش را شوهرش يا پدرش بردارد، اين ستم است. البته اگر خودش بخواهد در زندگي مشترك خرج كند مسأله نيست، اما چون مال، متعلق به خودش است، از هر مجراي مشروعي كه به دست آورده باشد، چه از طريق كار يا ارث يا بخشش و امثال آن، به هر حال حق تصرف در آن هم در اختيار خودش است و زن بودن هيچ گونه محدوديتي در حق كمك و در حق تصرف در اموال ايجاد نميكند. اگر زن اموالي را پيدا كرد و خواست آن را به كسي ببخشد، خواست در تجارت بيندازد، ذخيره كند يا در راه خدا بدهد در همه اينها، آزاد است. اما بعضي تصرفات را چه زن چه مرد حق ندارند حتي در اموال خودشان انجام دهند مثل اينكه كسي بخواهد اموالش را آتش بزند يا در راه حرامي به كار بيندازد اين گونه تصرفات ممنوع است و فرقي بين زن و مرد نيست.
·حق امنيت:
انساني كه مي‌خواهد در اجتماع زندگي كند چه زن و چه مرد، نياز به امنيت دارد. يعني بايد محيطي باشد كه در آن جان و مال و عرض و آبرويش در امان باشد و كسي معترض حقوق و شؤون و آزادي‌هاي مشروع وي نشود. امنيت، مهمترين و بزرگترين خواستهاي است كه هر انساني دارد. اين نياز براي زن، بايد هم در خانة شوهر و هم در كل جامعه تأمين باشد و اگر امنيتش مورد تجاوز قرار بگيرد. حق دارد براي گرفتن حقش به دادگاههاي صالحه مراجعه كند و اگر تزاحم و هرج و مرجي در جامعه پيش نمي‌آيد مستقيماٌ از خودش دفاع كند و حقش را بگيرد. زن و مرد در اين جهت تفاوتي ندارند. زن هم ميتواند شكايت كند، وكيل بگيرد، خودش در دادگاه صحبت كند، خودش دفاع كند و اگر مسافرت يا هر اقدام ديگري لازم دارد انجام دهد.
·حق جعل قانون و در سايه قانون زيستن:
وجود قانون از ضروريات زندگي اجتماعي انسان است. زن و مرد حق دارند كه در قانونگذاري سهيم باشند و طبعاٌ حق دارند كه در سايه قانون زندگي كنند. كسي مجاز نيست كه در اين زمينه تبعيضي قايل شود و مثلاٌ زن را از دخالت در قانونگذاري منع كند يا كسي را به خاطر زن بودن از حمايت قانون محروم نمايد.
·حق دخالت و مشاركت در حكومت:
اصل نيازمندي جامعه به حكومت يك امر قطعي و محرز است و لازمه اجراي قانوني اين است كه حكومتي عهده‌دار ساماندهي نظام جامعه باشد. زن و مرد هر دو به عنوان شهرونداني كه حق دخالت در تعيين سرنوشت خود را دارند مي‌توانند در حكومت و تعيين آن سهيم باشند. طبعاٌ حضور در مقدمات اين كار نيز حق همه است. ايجاد تشكلهاي صنفي و سياسي، شركت در احزاب و گروهها، حضور در انتخابات و هر نوع فعاليت سياسي، جزء حقوق مردم و از جمله زنان است. آنها مي‌توانند تشكلهاي بوجود آورند. از حقوق خود دفاع كنند، زنها نبايد فقط به فكر امور خودشان باشند، بايد به فكر حقوق مظلومين باشند اگر به اين فكر باشند خيلي موفق‌تر خواهند بود. نبايد به تقابل و رمزبندي‌هاي بيهوده ميان زن و مرد دامن زد. خانمها بايد با حفظ موازين شرعي و ضوابط قانوني، براي كل جامعه و براي همه انسانها فعاليت كنند.
فقط در دو مورد هست كه زنان ما در امور سياسي با مشكل روبرو هستند يكي در شغل
دفتري حكومت و ديگر در امر قضاوت است فقها دو دسته‌اند بعضي موافقند در اشتغال زنان به اين دو مورد و بعضي هم آن را جايز ندانسته‌اند. و اين بستگي به نظر فقها دارد كه با گذشت زمان و عالمتر و آگاه شدن زنان اين امر را جايز بدانند يا نه؟
·حق اختيار همسر:
همينطوري كه مرد وقتي به سن ازدواج رسيد حق دارد ازدواج كند و زن بگيرد، زن هم وقتي به سن ازدواج رسيد حق دارد كه شوهري را براي خودش انتخاب كند. زن در انتخاب شوهر آزاد است و كسي نمي‌تواند او را به ازدواج يا ترك آن مجبور كند. انسان در انتخاب همسر كاملاٌ آزاد است و كسي حق جبر و تحميل ندارد.
·حق داشتن و تربيت فرزند:
داشتن فرزند و يك نياز و يك حق طبيعي است و انسان وجود فرزند را ادامه بقاي خودش ميداند همان طور كه مرد حق دارد فرزند داشته باشد زن هم حق دارد بچه‌دار شود يعني اگر مردي به همسرش بكويد كه من اصلاٌ نمي‌خواهم بچه داشته باشم، از جهت خودش ميتواند بگويد اما حق زن در اينجا نبايد ناديده گرفته شود. بنابراين قوانين مدني بايد به نحوي حقوق هر دو را حفظ كنند، كه البته اين بحث مربوط به جاي ديگري است. در مورد تربيت نيز هر زن يا مردي حق دارد كه فرزندنش را بر طبق دلخواهش تربيت كند، اين يك خواسته طبيعي است و يك خواسته احساسي است كه در درون هر زن و مردي هست، كه اين هم باز در محدودة حقوق خانواده بحث واضحتري را مي‌طلبد.
·حق انديشيدن و عقيده داشتن:
زن عاقل است، مرد هم عاقل است. يعني عقل داشتن و فكر كردن از خواص هر دوست. وقتي كه خدا اين نعمت را به كسي داده است او هم حق دارد كه آه را به كار بيندازد وفكر كند، و طبيعي است كه انسان در پي انديشه‌هايش به يك عقيده‌اي مي‌رسد، حالا اين عقيده يا نسبت به مسايل معنوي و اخروي و امثال اينهاست، يا در مورد مسائل اجتماعي و دنيوي. به هر حال عقيده انسان محترم است از هر راهي كه كسب كرده باشد.
·حق تحصيل علم:
يكي از حقوق انساني حق تحصيل علم است، بنابراين تحصيل كردن براي بانوان يك حق طبيعي و يك حق انساني است. در اين زمينه روايات فراواني داريم و شايد فقط شش ياهفت مورد روايت داشته باشيم كه آنها هم البته تحصيل خانمها را نهي نكرده است بلكه نوشتن خانمها را نهي كرده است، به اين معني كه گفته خط و نوشتن را تعليمشان نكنيد. در اصل تحصيل ما هيچ نهي نداريم به طور مطلق خانمها مي‌توانند تحصيل كنند اما در مورد خط چند روايت داريم كه اين روايات اولاٌ اكثر آنها ضعيف يا مرفوع و يا مرسلند و دلالتشان هم قوي نيست. مثلاٌ در حديثي از پيامبر آمده است كه زنان را در غرفه‌ها و در طبقات فوقاني جاي ندهيد. كتابت و نوشتن را به اينها نياموزيد و فقط زيستن و سوره نور را يادشان بدهيد. به نظر من بي‌دليل است كه بعضي‌ها با استناد به اين حديث مي‌خواهند جلوي تحصيلات زنان را يگيرند حتي در زمان پيامبر زناني بوده‌اند كه خيلي عالمه بودند، تحصيل مي‌كردند مثلاٌ حضرت زهرا- عايشه- حفصه كه علاوه بر خواندن، نوشتن هم مي‌دانستند.
اگر قرار بود كه زنها دنبال تحصيل علم نروند، قطعاٌ خداوند استعدادش را هم به آنها نمي‌داد پس بايد بروند و با مردها در اين جهت كاملاٌ مشتركند.
تقريباٌ نصف جامعه ما زن است طبعاٌ بايد نصف دانشگاههاي ما هم زنانه محض باشد نصف دبيرستانها مدارس ابتدايي و راهنمايي بايد زنانه باشد و چه بهتر كه همه اركان آن را خودشان اداره كنند، يعني از راننده گرفته تا مستخدم و دبير و آموزگار و استاد، همه از خود خانمها باشند.
و به نظر من بهترين رشته براي تحصيل زنان مربوط به رشته پزشكي و توابعش است چون اين رشته‌ها هميشه مورد نيازند براي همه و از جمله بانوان. چون لازمه رشته پزشكي لمس كردن طرف مقابل و معاينه كردن اوست و براي زنان مشكل است كه يك پزشك مرد او را لمس كند پس بايد زنان خود پزشك باشند. تا اين زمينه لمس كردن كه باعث ايجاد انحراف است از بين برود و احكام الهي و مصالح مورد نظر دين به آساني بتواند پياده شود.
در معاينه شدن زن توسط پزشك ورد اولاٌ زمينه انحراف وجود دارد ثانياٌ اگر زن متدين باشد و نخواهد مرتكب خلاف شود ناراحتي روحي برايش مي‌آيد و علاوه بر اين عوارض منفي ديگري هم ميتواند پيش بياورد مثلاٌ ممكن است شخص نسبت به همسر خودش علاقه و احساسي را كه سابقاٌ داشت از دست بدهد و زندگي‌اش مختل شود.
چرا زن بايد منشي باشد و مرد پزشك؟ بايد پزشك متخصص، زن باسد منشي‌اش هم زن باشد. اين شأني نيست كه يك خانمي بيايد منشي شود براي يك پزشك مرد، يا مثلاٌ در حال عمل جراحي دستيار او باشد.
همانطور كه يك زن در رشته پزشكي ميتواند مرجع درمان بيماري و معالجه شوند در زمينه مرجعيت ديني هم ميتواند مرجع فتوا شود.
من نظرم اينست كه ما بر اساس آمارهايمان بايد پذيرفتن دانشجويان پسر را در رشته‌هاي پزشكي به حداقل برسانيم در عوض دانشجويان دختر را بيشتر براي اين رشته‌ها بپذيريم تا اين دو در همه سطوح عمومي، تخصص و فوق تخصص متعادل شوند.
·حق تكامل روحي و معنوي:
از آنجا كه انسان داراي استعداد و ظرفيت تكامل روحاني و پيشرفت عقلي است براي زن و مرد اين حق وجود دارد كه براي نيل به مقامات عالي معنوي تلاش كنند و به تعالي روحي و كمالات نفساني نايل شوند و كسي حق ممانعت از اين امر را ندارد.
4- روابط زن و مرد در جامعه:
اسلام براي جلوگيري از تحريكات ناصحيح و ارتباط مشروع اختلاط زن و مرد را محدود ميداند و آنان را ملزم ميكند به حفظ حجاب، پرهيز از نگاه كردن به همديگر و يا پرهيز از ايجاد محيطهاي كاري مختلط. همه اينها براي سلامت خانواده و روح و براي به فساد نيافتادن انسانهاست. اين چيزي است كه اسلام خواسته است كه زن و مرد ارتباط به آن شكل نداشته باشند تا مشكل اجتماعي و رواني ايجاد نشود و اين به نفع زن و مردست. و من پيشنهاد مي‌كنم كه محيط مدارس، دانشگاهها، بيمارستانها نيز جداسازي شود و اين به نظر من بيشتر به نقع زنان است بهتر مي‌توانند استقلال و لياقت خود را نشان دهند اثبات كنند و آزادانه پيشرفت بكنند. ما جدايي را اينطور نمي‌گوييم كه آنان اصلاٌ روي همديگر را نبينند بلكه منظور از آن معايناتي است كه محذور شرعي ندارد.
5- الگوي زن مسلمان از ديدگاه اميني:
آيت‌ا… اميني در كتاب بانوي نمونه اسلام، فاطمه(س) را به عنوان نمونه و الگوي زنان مسلمان بيان ميكند و در اين كتاب به بيان ويژگي‌هايي از او كه بايد چراغ راه ديگر زنان مسلمان باشد اشاره ميكند و ما نيز به ذكر پاره‌اي از اين موارد كه رمز خوشبختي و سعادت يك زن مسلمان است اشاره ميكنيم:
-در امور مربوط به خانهداري به امر پيامبر وظايف به طور مساوي بين فاطمه و علي تقسيم شد. علي مسئول امور خارج از خانه و فاطمه نيز مسئول امور مربوط به داخل خانه ميشود هر چند كارهاي خانه سنگيني زيادي بر دوش فاطمه ميگذارد ولي اين زن نمونه اسلام بدون هيچگونه شكايتي به انجام كارها مي‌پردازد. فاطمه(س) از اين تقسيمبندي ( تقسيمبندي طبيعي) خيلي خوشحال بود چون مي‌توانست بهتر به امور خانهداري و تربيت فرزندان بپردازد.
-در امور مربوط به شوهرداري فاطمه به تمام وظايف خود عمل مي‌كرد به روحيه علي(ع) توجه مي‌كرد تا ايشان بهتر به امور جنگوري بپردازد محيط خانه را سرشار از عشق و محبت مي‌كرد تا حضرت علي در موقع برگشتن از جنگ احساس رضايت داشته باشد. به همين خاطر است كه اسلام خوب شوهرداري را در رديف جهاد قرار داده است.
-شركت در كارهاي بيرون از خانه: فاطمه(س) زني نبود كه در گوشه خانواده بنشيند و در امور بيرون از خانه دخالتي نداشته باشد بلكه در تاريخ آمده است كه وقتي پيامبر يا حضرت علي از جنگ بر‌مي‌گشتند به حضرت فاطمه مي‌گفتند شمشير را بگيرد و خونهايش را بشوي.
-فاطمه (س) هرگز بدون اجازه علي(ع) از خانه خارج نمي‌شد. هيچگاه او را غضبناك نكرد چون مي‌دانست كه اسلام امر ميكند كه هر زنيكه شوهرش را غضبناك كند خدا نماز و روزه‌اش را قبول نميكند تا اينكه شوهرش راضي شود.
-فاطمه در خانه علي هيچوقت دروغ نگفت و هيچگاه از دستوراتش سرپيچي ننمود. و چون فكر(ع) از جهت اوضاع داخلي خانه كاملاٌ آزاد بود و از تشويقهاي همسرش بهره‌مند ميشد آن همه موفقيت و پيروزي برايش امكانپذير شد. علي(ع) به عوض تشكر از كارهاي سخت و طاقت‌فرساي فاطمه وقتي به خانه مي‌‌آمد او را مورد نوازش و دلجويي قرار مي‌داد.
در امور مربوط به بچه‌داري هم فاطمه(س) نمونه و الگوست او اين را به خوبي درك كرده بود و تمام تلاش خود را در جهت تربيت منظم بچه‌هايش به كار ميگرفت و بهمين خاطر زهرا از زن بودن، احساسي بس عالي و شامخ داشت كه خداوند چنين مسئووليت خطيري را به عهده او گذاشته است.
درس‌هايي كه فاطمه(س) در تربيت فرزندان به كار مي‌برد اولين چيز محبت بود چون كودكي كه كسري محبت داشته باشد گوشه‌گير و بي علاقه بار مي‌آيد. درس دوم پرورش شخصيت است و آنها به همين خاطر هيچوقت بچه‌ها را تحقير نمي‌كردند.
فاطمه(س) به بچه‌هايش توصيه مي‌كرد كه مانند پدرشان شجاع و خداپرست باشيد، از حق دفاع كنيد، از كينه توزي بپرهيزيد و…
اميني در مورد حجاب زن مي‌گويد كه اسلام چون زن را يكي از اعضاي مهم اجتماعي ميداند پس سلوك و رفتار او در جامعه مؤثر مي‌افتد لذا اين وظيفه بزرگ را از او خواستار سده كه بوسيله پوشش خود از عوامل انحراف و فساد جلوگيري كنند از اين رهگذرست كه فاطمه مي‌فرمايد: بانوان صلاحشان در اينست كه طوري زندگي كنند كه نه مردان بيگانه را ببينند و نه چشم بيگانگان به آنها بيفتد.
7-نتيجه‌گيري:
دليلي كه من علامه اميني را براي موضوع تحقيقم انتخاب كردم اين بود كه مجله پيام زن در 6 شماره پياپي با ايشان مصاحبه به عمل آورده بودند من هم گفتم كه وقتي يك مجله مربوط به زنان اينگونه در 6 شماره متوالي با كسي مصاحبه ميكند لابد حرفي براي گفتن دارد ولي با مطالعه مقالات و يكي از كتابهاي ايشان بازديدم كه نظرات ايشان تكرار مكررات است و ايشان هم مثل بقيه براي توجيه احاديث و روايت به دلايلي پرداخته‌اند كه اصلاٌ قابل قبول نيست حتي ايشان مبحث جداگزيني و جلوگيري از اختلاط زن و مرد را به طوري جدي پيش كشيده است به تقسيم كار طبيعي(مردنان آور زن خانه‌دار) اشاره ميكند، حق اشتغال و تحصيل زن را به طور مشروط مي‌پذيرد، حضرت فاطمه را كه شايد براي دوره خودش الگو باشد را باز براي زن مسلمان قرن 21 به عنوان الگو مطرح ميكند و در مبحث تربيت فرزند حتي يك زن الگو و نمونه خود نمي‌تواند الگويي براي آينده فرزندانش باشد پس زن نمونه به فرزندانش توصيه ميكند كه در زندگيتان همانند پدرتان باشيد.
حل مسايل مقدار اوليه- مرزي دستگاه معادلات ديفرانسيل جزئي مرتبه بالا غير خطي بوسيله شبكه هاي عصبي مصنوعي پيشخور.
چكيده
در اين مقاله روش جديد عمومي براي حل علمي مسايل مقدار اوليه- مرزي دستگاه معادلات جزئي بخصوص مراتب بالا و غيرخطي در يك ابرمكعب سيلندري ارائه مي شود. اين روش يك روش مش- فري بوده و جدايي بفرم بسته تحليلي توليد ميكند. تركيبي از مفاهيم شبكه هاي عصبي مصنوعي و ابزارهاي بهينه سازي چند بعدي در اين روش بكار ميرود. بوسيله مفاهيم تقريب توابع چندمتغير، وابسته به مباحث شبكه هاي عصبي مصنوعي پيشخوار و نيز بكمك هم محلي در نقاطي مشخص، حل مسئله مقدار اوليه- مرزي به مسئله بهينه سازي نامتغير يك تابع انرژي تبديل ميگردد. بعبارت دقيقتر يك جواب آزمون عصبي براي مسئله مقدار اوليه- مرزي متشكل از مجموع دو قسمت در نظر ميگريم: قسمت اول در شرايط اوليه- مرزي (زماني- فضايي) صدق ميكند، درحاليكه قسمت دوم شامل متغيرهاي لازم براي مينيمم سازي تابع خطاي مسئله ميباشد و بكمك يك شبكه عصبي سه لايه و پيشخور شبيه سازي گشته و براي صدق در دستگاه معادلات ديفرانسيل مسئله آموزش ميبيند. اين روش را ميتوان بعنوان تعميمي مناسب از روشهاي معيني در نظر گرفت. كاربرد اين روش جديد صرفنظر از نوع شرايط اوليه- مرزي در دامنه اي از يك معادله ديفرانسيل معمولي تا دستگاهي از معادلات ديفرانسيل جزئي متغير است.
در علوم مهندسي اغلب سيستمهاي دنياي واقعي كه با معادلات ديفرانسيل توصيف شده اند، شامل چندين شرط اوليه يا مرزي وابسته به شرايط فيزيكي مسئله نيز ميباشند. مهمترين شاخص در مورد هر مسئله مقدار اوليه- مرزي براي يك دستگاه معادلات ديفرانسيل جزئي عبارتست از خوش‌خيمي آن يعني وجود و يكتايي جواب مسئله بسته بنوع معادلات و نيز نوع شرايط اوليه- مرزي قابل بحث است. مانند ساير مسايل روشهاي زيادي هر چند مشكل، براي حل غيرتحليلي چنين مسايلي وجود دارد از قبيل روشهاي جداسازي متغيرها، تبديلات انتگرالي، تغيير مختصات، تغيير متغيير وابسته، معادلات انتگرال و . . . ارزش اين روشها زماني مشخص تر ميشود كه براي مسايلي بكار بروند كه جواب تحليلي نداشته يا جواب تحليلي‌شان مستقيما قابل محاسبه نباشد. اين ارزش در صورت توانايي بكارگيري روش براي دستگاه معادلات ديفرانسيل جزئي (وابسته بزمان) از مراتب بالا و غيرخطي، دوچندان ميشود.
در رياضيات كاربردي عبارتند از همگرايي، پايدار علمي، سازگاري و خوشحالي عددي آنها. سه دسته مجزا براي اين روشهاي حل غيرتحليلي ميتوان در نظر گرفت: روشهاي تغييراتي، روشهاي بسطي و روشهاي علمي. در روشهاي تغييراتي معادلات ديفرانسيل مسئله را بهمراه شرايط اوليه- مرزي آن بيك مسئله مينيمم سازي تابعكي مناسب در يك فضاي تابعي تبديل كرده و با حل اين مسئله بهينه سازي جواب مسئله اصلي را بدست مياوريم. مهمترين مشكل چنين روشهايي تعريف مناسب تابعكهاي مورد نياز ميباشد.
در روشهاي بسطي (طيفي و شبه طيفي) مانند روشهاي هم محلي و گالركين يا روشهاي سري فوريه، سري وزنوله متناهي جواب تقريبي مسئله را بكمك يك دسته از توابع پايه اي (چندجمله ايهاي متعامد) در نظر گرفته و با تحويل مسئله اصلي بيك دستگاه معادلات (خطي) ضرايب مجهول سري مذكور را بدست مياوريم مهمترين مشكلات اين روشها نحوه انتخاب توابع پايه اي و چگونگي محاسبه ضرايب مجهول، ميباشد.
تا اينجا روشهاي مزبور همگي بدون مش ميباشند. در مقابل، روشهاي علمي طبق معمول بر پايه گستر سازي دامنه تعريف مسئله به تعداي المان، محلي بوسيله يك مجموعه از پيش تعيين شده و متناهي از نقاط گرهي بنام مش، استوار هستند و جواب را در اين مجموعه متناهي از نقاط بدست ميدهند.
مهمترين مشكلات چنين روشهايي عبارتست از اسلوب المان، خواص حل كنندة اصلي و محاسبات مربوط به توليد مش. از ميان روشهاي علمي براي حل مسايل مقدار اوليه- مرزي معادلات ديفرانسيل جزئي، مشهورترينشان روشهاي تفاضلات، المان محدود، حجم محدود و المان مرزي ميباشند.
اكثر كارهاي پيشين در حل مسايل مقدار اوليه امرزي معادلات ديفرانسيل جزئي در يك دامنة ابر مكعبي بكمك شبكه هاي عصبي پيشخور، به اصل جايگذاري تقريب تابع جواب كه بوسيلة خواص تقريب زنندگي شبكه هاي عصبي مصنوعي بدست آورده است، در معادلات (و شرايط اوليه امرزي) مسئله، استوار ميباشند.
از اولين موارد چنين كاربردي را ميتوان در يافت. كه در اولي معادله خطي پواسون با نرم خطاي چهار رقم اعشار و نيز معادله گرماي غيرخطي، حل شده است و دومي نيز شامل حل عددي دو مسئله مرتبه دو بيضوي تا شش رقم اعشار دقت ميباشد.
در سال 1998 لاگاريس و ديگران در با تعميم و تدقيق اصل مذكور در با روش بدون مش به حل مسايل غير خطي مرتبه دو با شرايط مرزي مخلوط (ديريكله و نويمان) تا دقت حدود هفت رقم اعشار در رژيمي علمي مبادرت ورزيده اند.
حاوي كاربردي از شبكه هاي عصبي مصنوعي پيشخور براي حل علمي نوع خاص از معادلات ديفرانسيل جزئي مرتبه اول است. معادله هاميلتون- ژاكوبس- بلمن كه مرتبه اول و غير خطيست در و با كمك يك شبكه عصبي مصنوعي سه لايه حل گرديده است و در نيز مسئله مرتبه دو يك بعدي (وابسته به زمان) جريان غيرثابت آبهاي زيرزميني، بكمك شبكه هاي عصبي و الگوريتمهاي ژنتيك حل شده است. در شاهد حل علمي شبكه گرماي كنترل شده با سه رقم اعشار دقت، بكمك شبكه هاي عصبي سه لايه و پيشخور هستيم.
در سال 2003 حسن علي و ديگران در بر مبناي كار مسئله معادله دوبعدي مربع را تا شش رقم اعشار و مسئله معادله نوسان طولي ميله اي با دو سه ثابت را تا پنج رقم اعشار دقت در يك رژيم عصبي حل كرده اند. و اخيراً در به حل علمي معادلات يك بعدي كوراموتو- سرواشينسكي (وابسته به زمان) و معادلات دو بعدي ناويه- استوكس، بوسيله شبكه هاي عصبي مصنوعي پرداخته شده است. و سرانجام، سابقاً با كاربرد روش جديد خود براي حل مسايل مقدار اوليه و مرزي دستگاه معادلات ديفرانسيل معمولي مراتب بالا و غيرخطي، به حل مسايل نمونه (تا مرتبه چهار) با دقت پنج رقم اعشار پرداخته ايم.
در اين مقاله، روش جديدي و كالا براي حل مسايل مقدار اوليه- مرزي دستگاه معادلات ديفرانسيل جزئي وابسته بزمان در كاملترين حالت و در دامنه اي ابرمكعبي سيلندري ارائه ميدهيم. روش ما در واقع تعميمي قوي و كارا از روشهاي طيفي مي باشد، بدين معنا كه جواب آزمون عصبي، شامل ضرايب كنترل كننده دقت در مخرج كسرهايي بعنوان توابع شبه پايدار ميباشد. ما با استفاده از روشهاي تقريب توابع بكمك شبكه هاي عصبي مصنوعي، نياز به گسسته سازي دامنه را برطرف ميكنيم، يعني روش ما مش- فري بوده و تنها از مجموعه نقاط دلخواهي براي هم محلي و آموزش شبكه عصبي استفاده ميكند. بعبارت ديگر، چنانچه خواهيم ديد، مسئله را از زاويه ديگري ميبينيم و در رژيم عصبي براي حل يك مسئله مقدار اوليه- مرزي دستگاه معادلات ديفرانسيل جزئي، شبكه عصبي چند لايه و پيشخور را بعنوان المان تقريب پايه اي (سرير متناهي از تركيب خطي توابع شبه پايه اي) در نظر گرفته و با توجه به خواص تقريب زدن توابع چند متغير، در اين نوع شبكه ها، جواب تقريبي (آزمون) مسئله را بصورت مجموع دو قسمت مينويسيم: قسمت اول، جواب آزمون را مجبور مي كند كه در شرايط مسئله صدق نمايد و قسمت دوم را كه شامل يك شبكه عصبي چند لايه و پيشخوار است، بكمك روشهاي بهينه سازي نامتغير چند متغيره براي صدق در دستگاه معادلات ديفرانسيل مسئله آموزش ميدهيم تا مقادير بهينه پارامترهاي شبكه براي مينيمم سازي يك تابع خطاي مناسب بدست آيد. اين مقادير بهينه پارامترهاي شبكه براي مينيمم سازي يك تابع خطاي مناسب بدست آيد. اين مقادير همان ضرايب تعيين كننده جواب تقريبي مسئله بصورت سري متناهي اي از توابع شبه پايداري، ميباشند. از مهمترين مزاياي اين روش جديد عبارتست از: امكان كاربرد عالي روش براي حل دستگاه معادلات ديفرانسيل جزئي وابسته بزمان، عموميت اين روش در حل مسايل مراتب بالا و غيرخطي، تعيين جواب تقريبي مسايل بصورت فرم بسته تحليلي (همه جا از هر مرتبه مشتقپذير) كه براحتي قابل بكارگيري در كاربردهاي ديگر ميباشد، سروكار داشتن با تعداد پارمترهاي متنوع در مقايسه با ساير روشها، قابليت كاربرد روش براي حل مسايل مقدار اوليه و مرزي معادلات ديفرانسيل معمولي، فراغت روش از هرگونهه محدوديتهاي رايج در روشهاي مرسوم مانند دستگاههاي خطي بدست آمده در روشهاي بسطي و يا لزوم برقراري رابطه اي خاص ميان طول گام در ابعاد مختلف، در روش تفاضلات متناهي و . . . )، قابليت پردازش موازي موجود در روشهاي شبكه هاي عصبي مصنوعي و امكان پياده سازي سخت افزاري روش در قالب تراشه هاي عصبي كه در مورد آخر نشاندهنده پياده سازي سلولهاي عصبي بمنظور حل علمي معادلات ديفرانسيل جزئي و نيز بيانگر نوعي پياده سازي پرس مبناي روشهاي موجود در بر روي يك دستگاه پنتيوم 3، 733 مگاهرتز براي حل علمي معادله پواسون ميباشد.
باقيمانده اين مقاله بصورت زير سازماندهي شده است: در بخش 2 مباني مختصري از معماري شبكه هاي عصبي مصنوعي پيشخور براي آشنايي بيشتر و بكارگيري در بخشهاي بعدي، ارائه ميگردد. در بخش 3 روش جديد پيشنهادي بطور كلي معرفي شده و ساير مباحث مرتبط با آن توصيف مي شود. بخش 4 شامل فرمولبندي دقيقتري از روش است، همچنين فرمولهاي لازم براي بخشهاي بعدي در اين بخش بدست ميايند. بخش 5 كاربردهايي از روش پيشنهادي براي برخي مسائل نمونه و نحوه بدست آوردن جواب آزمون و تابع خطا براي آنها را شامل ميشود. مثالهاي علمي بخش 6 با استفاده از مطالب بخش قبل ارائه ميگردند. مقادير خطاي جوابهاي تقريب بدست آمده براي اين مثالها نسبت به جوابهاي دقيق بصورت گرافيكي در نمودارهايي نشان داده خواهد شد. نهايتاً بخش 7 شامل نتايج و جهتگيريهايي براي تحقيق بيشتر بوده و مقاله را به پايان ميرساند.
2.مباني شبكه هاي عصبي مصنوعي پيشخور:
بحثهاي اوليه در مورد شبكه هاي عصبي مصنوعي در دهه 40 با معرفي شبكه هاي عصبي پيشخور آغاز شد. شبكه هاي عصبي مصنوعي تا حدودي از مغز و سيستم عصبي اسنان الگو برداري شده اند و نوعي از روشهاي مدل – فري براي پردازش داده، با مقدار حقيقي ميباشند كه قادرند برپايه سوابق اطلاعاتي درست از مسئله، جوابهاي قابل قبولي ارائه دهند.
مهمترين كاربردهاي انواع مختلف شبكه هاي عصبي عبارتند از: تشخيص گفتار، پردازش تصوير، سيستم كنترل، هوش مصنوعي، تشخيص چهره، جريان سيالات، سريهاي زماني، سيستمهاي ديناميكي و . . . .
مراجع متفاوتي شامل منابع نرم افزاري متنوع در مورد تئوري، رياضيات، مدلسازي، الگوريتم، طراحي، معماري و كاربردهاي شبكه هاي عصبي مصنوعي وجود دارد كه براي مطالعه بيشتر ميتوان بدانها مراجعه نمود.
شبكه هاي عصبي از واحدي محاسباتي بنام عصب تشكيل شده اند. هر عصب تعداي ورودي غددي دارد. درون عصب هر ورودي در ضريب عصبي متناظرش كه بنانگر ارزش آنست ضرب شده و مجموع همه اين مضارب با مقداري بنام اريب جمع ميشود. نهايتاً تابع تحريك روي اين مجموع اثر گذاشته و خروجي حقيقي عصب را بطور پيشخور تعيين ميكند.
معمولا در اكثر كاربردها حداقل شرايط براي شكل تابع تحريك در كليترين حالت عبارتست از اس- شكل (زيگموئيد) تعميم يافته بودن، يعني يكنو (غير تروپي) بودن تابع و اينكه حد تابع تحريك در مثبت و منفي بينهايت متنهاي باشد. دو نوع مناسب از چنين توابعي، تانژانست هيپربوليك و اوژستيك با ضابطه ميباشد كه ما در استفاده از مورد دوم قرار ميدهيم.
در چنين سازماني براي عصب منظور از يادگيري عبارتست از تعيين مقادير عددي بهينة ضرايب عصبي، بنحويكه با معلوم بودن وروديها، خروجي عصب قابل محاسبه باشد. اولين روش يادگيري براي مدل عصبي مذكور به قانون يادگيري عصب معروفست. كه چون براساس مينيمم سازي ميزان اختلاف بين مقادير محاسبه شده و مطلوب خروجي عصب كار ميكند، يادگيري با سرپرست ناميده ميشود. قدرت اصلي شبكه هاي عصبي، نشأت ميگيرد. ساده ترين توپولوژي شبكه هاي عصبي بصورت گروهي از عصبهاست كه در يك لايه سامان داده شده و يك يا چند ورودي مشترك دارند و شبكه تك لايه يا پرسپترون ناميده ميشوند. (ممكن است خروجي يك عصب وردي عصب يا عصبهاي ديگر بوده و شبكه بازگشتي باشد.)
معماري شبكه هاي عصبي چند لايه از چند شبكه تك لايه بصورت آبشاري بدنبال هم قرار گرفته اند و عصبهاي لايه هاي متوالي حداقل يك ورودي (خروجي) مشترك دارند، تشكيل ميشود. در شبكه هاي عصبي چند لايه و پيشخور كه در اين مقاله در نظر گرفته ميشوند، بازگشتي وجود نداشته و خروجيهاي عصبهاي هر لايه وروديهاي عصبهاي لايه بعدي را تشكي ميدهند. چنين شبكه اي از عصبها پرسپرترون چند لايه ناميده ميشود. در معماري پرسپترونهاي چند لايه، عصبهايي كه به وروديها متصلند لايه ورودي، عصبهايي كه به خروجيها متصلند لايه خروجي و ساير عصبها لايه هاي مياني (پنهان) را تشكيل ميدهند. بدين ترتيب چنين شبكه اي ميتواند يك نكاشت غيرخطي از وروديها به خروجيها برقرار كند. بعبارت ديگر شبكه‌هاي عصبي پيشخور بصورت يك جعبه سياه توانايي برقراري ارتباطي نامعين بين وروديها و خروجيهاي يك سيستم را دارا ميباشند و ايم امر مناسبست براي تحليل سيستمهايي كه با مسايل مقدار اوليه- مرزي توصيف شده اند كه جواب تحليلي نداشته يا جواب تحليلي شان بسادگي قابل محاسبه نيست.
مهمترين كاربرد پرسپترونهاي چند لايه كه باعث تحولي عظيم در تاريچه شبكه هاي عصبي مصنوعي شد، عبارتست از قابليت تقريب زدن توابع چند متغيره حقيقي آنهم بصورت سراسري و بفرم بسته تحليلي بعبارت ديگر چنين شبكه هايي شرط وجود تعداد كافي از عصبها، لايه ها و تعادلات بين اعصاب و وجود تابع تحريك زيگموئيد (تعميم يافته) در لايه هاي مياني، تقريب زننده هاي جهاني اند. يعني مي توانند براي تقريب زدن هر تابع اندازه پذير بوري تعريف شده روي يك ابرمكعب (هرقدر كه پيچيده باشد) با هر دقتي آموزش داده شوند. البته بايد توجه داشت كه طبق غيرخطي بودن حداقل شرط براي توابع تحريك لايه هاي مياني ميباشد.
همچنين بطوركلي تعداد لايه هاي مياني در معماري پرسپترون لازم نموده و تنها يك لايه پنهان كافيست و دقت تقريب وابسته به تعداد اعصاب در لايه مياني شبكه ميباشد، نه تعداد لايه هاي پنهان، البته بايد دانست كه بكارگيري تعداد لايه هاي مياني بيشتر ميتواند منجر به استفاده از تعداد كمتري عصب در كل شبكه شود. در مورد تعداد اعصاب در كل شبكه نيز قضيه وجودي كولموگروف وجود دارد كه نتيجه ميدهد ميتوان مقادير هر تابع پيوسته متغيير، تعريف شده يك ابرمكعب تنها توسط حاصلجمع هاي خطي و توابع غيرخطي پيوسته و اكيداً صعودي يك متغيره، محاسبه نمود. براساس اين قضيه يك پرسپترون سه لايه شامل عصب با استفاده از توابع غيرخطي پيوسته و اكيداً صعودي ميتواند هر تابع پيوسته متغيره را محاسبه نمايد. بايد توجه داشت. كه اين قضيه در مورد ضابطه توابع يك متغيرة مورد نياز مسكوتت. در مورد كران خطاي تحميلي كه با فيكس كردن ضابطه توابع تحريك، عارض ميشود نيز قضيه ساختاري ساي بنكو وجود دارد كه براساس آن ميتوان دقت تقريب تابع بوسيله شبكه عصبي را كنترل نمود. از لحاظ تاريخي قضيه صعودي انطباق كولموگروف بيان ميدارد كه به ازاي هر تابع پيوسته، توابع و ثوابت وجود دارند بقسميكه.
البته بايد توجه داشت كه ساختن توابع يك متغيره فوق ممكنست پيچيده و حتي غيرممكن باشد. اما قضيه ساختاري تقريب ساي بنكو مشخص ميسازد كه به ازاي هر تابع پيوسته و تابع تحريك فقط كرانوله و داده شده، عدد طبيعي و ثوابت حقيقي و و وجود دارند بقسميكه روي
در همين راستا بايد گفت كه شبكه هاي عصبي مصنوعي پيشخور در تقريب زدن تابعكها و عملگرها نيز بكار رفته اند، بنحويكه در حالت حدي با نامتناهي شدن تعداد اعصاب در شبكه تقريب نيز دقيق ميشود.
تنها نكته اي كه در مورد شبكه هاي عصبي پيشخور باقي ميماند عبارتست از مسئله يادگيري اين شبكه ها. در بعضي حالات كلي فرآيند يادگيري پرسپترونهاي چند لايه يك مسئله بد حالت و زمانگير ميباشد كه البته براي اجتناب از اين مشكل، در هر مورد بايستي برخورد خاص آن مورد انجام شود.
بعنوان مثال افزايش اطلاعات ورودي شبكه و استفاده مناسب از روشهاي مينيمم سازي خطا غالباً ميتواند كارساز باشد.
3.توصيف كلي مسئله و روش:
براي توصيف روش جديد، مسئله مقدار اوليه- مرزي دستگاه معادلات ديفرانسيل جزئي وابسته بزمان زير را در نظر ميگيريم.
كه در آن توابع برداري چند متغيره بترتيب نشاندهندة دستگاه معادلات ديفرانسيل جزئي وابسته بزمان و شرايط اوليه و مرزي مسئله از مراتب دلخواه (در حالت كلي غيرخطي)، تا متغيير مستقل زمان، متغيير مستقل فضا، متغيير چند انديسه، عملكرد برداري ديفرانسيل جزئي مختلط مرتبه تابع برداري حقيقي متغيير و تحليلي روي دامنه ابر مكعبي سيلندري جوابيست كه مي بايست محاسبه شود. البته بايد دقت كرد كه در فوق مرتبه، نوع و ابعاد دستگاه معادلات مسئله و نيز مرتبه، نوع و تعداد شرايط اوليه و مرزي آن هيچگونه محدوديتي ندارد و خوش خيمي مسئله از لحاظ تحليلي در حالات مختلف قابل بحث و بررسي است[1] .
طبق مطلب بخش قبل دريك درايم عصبي جواب آزمون (تقريبي) عصبي شامل شبكه عصبي پيشخور و سه لايه شبكه عصبي و سه لايه داراي پارامترهاي قابل تنظيم ضرايب عصبي و اريبها در ساختار پرسپترون چند لايه براي جواب وجود دارد، بنحويكه با قضاوت مناسب درمورد مقادير پارامترهاي تنظيم، به اندازه كافي بجواب نزديك مي شود. ميزان اين نزديكي را مي توان به وسيله يك فرم مناسب مثلاً توصيف نمود. بنابراين مسئله اصلي (1) به دسته مسايل مينيمم سازي نا مقيد و پيوسته باقيمانده ها زير تبديل خواهد شد.
روشهاي تزريقي يكي از روشهاي پيشگيري از حاملگي است كه موقت وطولاني اثر است و بطور منظم بصورت عضلاني تزريق مي گردد كه اثربخشي آن حدود 100 درصد است كه DMPA و NET-EN و ليونل از پرمصرف ترين روشها هستند.
كه اين روشها با جلوگيري از تخمك گذاري و نامساعد كردن مخاط رحم عمل مي كنند و بهترين زمان تزريق آن 5 روز اول قاعدگي است. از عوارض آن تغييرات قاعدگي، افزايش وزن، سردرد، افسردگي و ديگر موارد را ميتوان نام برد و بطور كلي افرادي كه خونريزي واژينال بدون علت مشخص دارند و يا براي سرطان سينه و سرويكس و رحم دارو دريافت مي كنند و يا سابقه آن را دارند نبايد از اين روشها استفاده كنند اين روشها از STI (بيماري منتقله از راه جنسي) جلوگيري نمي كنند.
حاملگي بطور معمول بين 18-12 ماه بعد از قطع DMPA اتفاق خواهد افتاد.
مقدمه :
در حدود 37 سال از كشف داروهاي ضدبارداري تزريقي مي گذرد و امروز حدود 150 كشور جهان به ميزان قابل توجهي از اين داروها استفاده مي كنن.(16)
حدود 5/1 ميليون نفر در چين و آمريكاي لاتين تزريق ماهانه هورمون را به عنوان روش پيشگيري از حاملگي انتخاب نموده اند (17)
داروهاي تزريقي كه بيشتر در جهان مورد استفاده اند شامل موارد زير است:
·DMPA
· ليونل
·NET-EN
DMPA با نام تجاري دپو- پروورا Noristerateپيشتاز همه اين روشهاي طولاني اثر تزريقي مي باشد. (17)
DMPA در بيش از 90 كشور و NET-EN در بيش از 40 كشور دنيا به عنوان روشهاي پيشگيري از حاملگي تائيد شده اند.(17)
علاوه بر اين روش هاي تركيبي و كوتاه اثر ديگري نيز وجود دارد كه به طور خلاصه از آنها سخن به ميان خواهد رفت.
CICS « تزريقي هاي تركيبي»
نام وسايل پيشگيري از بارداري تركيبي تزريقي يا CICS به يك گروه جلوگيري از بارداري هورموني كمكي اطلاق مي گردد كه به وسيله تزريق در عضله داده ميشود. اصطلاح تركيبي نشان مي دهد كه اين مواد قابل تزريق شامل پروژسترون و استروژن با هم است.
نام تجاري
استروژن طبيعي
پروژستين
Cyclofen
Estradiol Cypionat
(5 mg)
DMPA
(25mg)
Mesigyna
Estradiol Valerate
(5mg)
Norethistrone enantate
NET-EN (50mg)
Deladroxate
Estradiol enantate
(10mg)
Dihydroxy-Progesterone
Acetophenid (150mg)
دو مورد اول توليدات جديدي است كه درسرتاسر جهان استفاده مي گردد اما مورد سوم بيشتر در برخي كشورهاي آمريكاي لاتين مورد استفاده قرار ميگيرد . (11)
علاوه بر اين به اين تركيبات، تزريقي هاي كوتاه اثر نيز مي گويند كه مقادير تركيبي و ميزان و زمان تزريق آنها را در جدول زير مي تواند ديد.
ليونل (Cyclofen)
يا سيلكوپروورا
DMPA (25mg)
25 ميلي گرم استراديول سيپيونات
تزريق ماهانه 5/0 ميلي ليتر عضلاني
Norethin drone
Enathate
(Mesigyna ) 50mg
5 ميلي گرم استراديول والرات
تزريق ماهانه 200 ميلي گرم عضلاني
دي هيدروكسي پروژسترون استوفنايد و استراديول انانيت
Periutal
150 ميلي گرم دي هيدروكسي پروژسترون استوفنايد
و 10 ميلي گرم استراديول انانيت
مهلت تزريق CICS رسماً 3 روز است و اگر متقاضي بعد از اين مدت آمد 33-27 روز بعد از تزريق قبلي او را آگاه كنيد كه تاخيرات در تزريق ريسك حاملگي را افزايش مي دهد.(11)
روش هاي تزريقي طولاني اثر:
مهمترين آمپولهاي موجود MPA طولاني اثر Depo-provera است. در اين ميان نامهاي ديگر آمپولهاي تزريفي شامل موارد زير است. (17)
كه با عنوان را ولرا (Depo- Ravolera TM) نيز شناخته ميشود. يك وسيله پيشگيري از بارداري طولاني مدت است. (12) كه حاوي مدروكسي پروژسترون استات (DMPA) كه مشابه پروژسترون طبيعي كه به وسيله تخمدان در طي نيمه دوم سيكل قاعدگي توليد مي گردد، مي باشد( 9)
محل و زمان تزريق:
محل تزريق در سرين يا قسمت بالاي عضله بازو به صورت تزريق هاي منظم هر 13-12 هفته اي مي باشد (19)
مقدار تزريق:
مقدار طبيعي تزريق به ميزان 150 ميلي گرم مي باشد. (3)
مكانيسم عمل:
1)پيشگيري از تخمك گذاري (14)
2) كلفت و غليظ كردن موكوس مدخل رحم (سرويكس ) به اندازه اي كه اسپرم نتواند تخمك را بارور كند .(12)
3) تغيير دادن آستر رحم به گونه اي كه هيچ تخم بارور شده اي نتواند لانه گزيني و رشد نمايد. (12)
ميزان اثربخشي
در مورد DMPA تقريباً 100 درصد است. (1)
شروع تزريق:
در حدود 3 روز ابتدايي پريود براي ايجاد اثر كنتراسپيتوفوري مي باشد و در صورتي كه DMPA در زمان ديگري از سيكل تزريق گردد بهتر است براي 7 روز از اشكال ديگر پيشگيري از بارداري استفاده شود (12)
زمان شروع DMPA در قاعدگي :
اولين تزريق در يكي از 5 روز اول قاعدگي است و تا يك هفته نيز از يك روش كمكي مثل كاندوم استفاده ميشود. (15)
مادران غير شيرده :
1- پس از زايمان : اولين تزريق DMPA بلافاصله پس از زايمان و تا 3 هفته پس از آن امكان پذير بوده و نيازي به برگشت قاعدگي نيست.
2- پس از سقط : استفاده از آن تا 5 روز بعد از سقط 3 ماهه اول يا دوم امكان پذير است تزريق DMPA پس از اين فاصله زماني (5 روز) منوط به دريافت پاسخ منفي تست بارداري B-HCG از آزمايشگاه و رعايت ساير شرايط خواهد بود.
مادران شيرده
1- درصورت قاعده شدن : مشابه مورد اول مي باشد.
2- در صورت قاعده نشدن و تغذيه انحصاري شيرخوار با شير مادر مصرف DMPA بايد 6 هفته بعد از زايمان شروع شود.
3- به دنبال قطع يك روش: اگر فرد در 5 روز اول قاعدگي مراجعه كند ميتوان بلافاصله آنرا شروع كرد، در غير اينصورت تا فرا رسيدن دوره قاعدگي بعدي براي تزريق ، از كاندوم استفاده شود.(15)
4- ريسك برفك و بيماري التهابي لگن (PID) را كاهش مي دهد ( يك عفونت كه مي تواند منجر به عقيمي شود)
5- مي تواند توسط زناني كه قادر به استفاده از وسايل پيشگيري از بارداري حاوي استروژن نمي باشند، استفاده شود (12)
6- براي زناني كه خوردن قرص را فراموش مي كنند مفيد است (2)
7- كاهش عفونت قارچي كانديدا
8- كاهش 50 درصد عفونت دستگاه تناسلي و لگن PID
9- بدليل ايجاد آمنوره و خونريزي كم قاعدگي هماتوكريت (HCT) افزايش مي يابد. (17)
اثرات جانبي
1- تغييرات قاعدگي : اين عارضه مهمترين عارضه جانبي تجربه شده است مقدار خونريزي مي تواند از يك لكه بيني غيرقابل پيش بيني يا نامنظم و يك خونريزي سبك تا بدون خونريزي يابد. با افزايش تداوم استفاده مقدار و مدت خونريزي معمولاً هر بار كاهش مي يابد.
در مطالعات باليني 55% زنان خونريزي قاعدگي را يك سال بعد از مصرف گزارش نكرده اند، گاهي يك زن خونريزي روزانه يا خونريزي كه مي تواند سنگين تر از يك پريود معمولي باشد را تجربه مي كنند اين عارضه مرتبط با تأثير DMPA روي تخمدانها و جدار رحم است.(9)
2- افسردگي : DMPA ممكن است سبب بي حوصلگي و احساس افسردگي شود اين مي تواند در زناني كه در گذشته افسرده بودند بدتر باشد.
3- وزن گرفتن : اسفتاده كنندگان از DMPA ممكن است يك افزايش اشتها را تحريك كند ميانگين اضافه وزن تقريباً 5 پوند در اولين سال و 8 پوند بعد از 2 سال استفاده است. يك رژيم بهداشتي و تمرينات ورزشي منظم به كاهش وزن كمك خواهد كرد. (9)
4- تراكم استخوان و پوكي استخوان DMPA: زناني كه از DMPA استفاده مي كنند ممكن است تراكم مواد معدني مهم استخوان رابا تداوم در استفاده از دست بدهند.
نتايح مطالعه همگروهي بر 59 زن چيني اين تحقيق را به اين قسمت نتيجه گيري مي كشاند كه DMPA براي مدت طولاني بدون ترس از پوكي استخوان كه منجر به استئوپورز زود رس ميشود مي تواند استفاده شود.
دكتر اولاومريك نتيجه گرفته كه در طول دوره تأثيرات وسايل پيشگيري از حاملگي هورموني بر توده استخوان وابسته به سن و دوره زندگي است و تغييرات ناشي از آن وسايل پيشگيري از بارداري هورموني كوچك و ناپايدار است.
در يك مطالعه ديگر گروه DMPA تغيير كمي در تراكم استخوان در طول 3 سال مطالعه در مقايسه با گروه كنترل نشان داده مولفان نتيجه گرفتند كه زناني كه DMPA استفاده كرده اند در يائسگي با شدت كمتري از پوكي استخوان (در ناحيه كمري وسراستخوان ران) داشته اند.(10)
5- DMPA و سيگار : DMPA و سيگار مي تواند سطح كلسيم ذخيره شده در استخوان را كاهش دهد. بنابراين بسيار مهم است كه رژيم غذايي زن شامل كلسيم كافي دريافتي باشد ( 1500-1200 mg) يا از مكمل استفاده نمايد (9)
6- ساير عوارض شامل : سردرد، كاهش ميل جنسي، نرمي سينه، آكنه، كرامپ شكمي يا لگني (9) لكه يا تورم صورت و دستها وقسمت هاي تحتاني و يا پاها، سرفه،بلعيدن مشكل ، گيجي ، تندي ضربان قلب ، كهير، خارش، از دست دادن اشتها، تهوع، پف كردگي يا تورم پلك ها يا دور چشم و صورت و لب و زبان ، افزايش سريع وزن ، تنفس كوتاه ، فشار در سينه، خستگي و خواب آلودگي غيرعادي، استفراغ خوني، خس خس ، چشم و پوست زرد، خشكي واژينال. (13)
موارد منع مصرف:
-زن فكر مي كند كه حامله شود.
-خونريزي واژينال بدون علت مشخص و بررسي پزشكي
-به طور فعال درمان دريافت مي كند براي سرطان سينه، سرويكس واژن يا رحم ( يا سابقه اين موارد )
-يك حساسيت شناخته شده به DMPA يا هر يك از ديگر تركيبات آن (9)
بازگشت باروري:
60% زنان در طي 12 ماه بعد از قطع دارو باردار شده اند، 90 درصد در طي 2 سال باردار شده اند.
اين تأثيرات روي تخمدان ها و رحم بازگشت پذيرند و سيكل هاي منظم قاعدگي 10-3 ماه بعد از آخرين تزريق بر مي گردند. حاملگي به طور معمول بين 18-12 ماه بعد از قطعDMPA اتفاق خواهد افتاد. (9)
علايم OVER DOSE:
تهوع، قاعدگي، خونريزي از واژن ، استفراغ
اين اثرات جانبي ممكن است در طول درمان با تعديل بدنتان با دارو گم شوند اما از علائم ديگر ميتوان به موارد زير اشاره كرد:
درد شكم، بزرگ شدن شكم، غايب شدن يا از دست رفتن دوره هاي قاعدگي ، آكنه ، راش هاي آلرژيكي ، برشته شدن، كاهش ميل جنسي، افسردگي، ريزش مو، نازك شدن مو، سردرد، افزايش مقدار خونريزي قاعدگي، يا خونريزي معمولي كه زودتر اتفاق مي افتد، كمبود يا از دست داد نيرو، عصبانيت، واكنش سريع و بيش از اندازه هيجاني ، تغييرات سريع خلق، توقف خونريزي قاعدگي بيش از 7 ماه، عفونت و تغييرات وزن (13)
DMPA و ريسك STI:
اين روشن است كه وسايل پيشگيري از بارداري هورموني نمي تواند در برابر STI (شامل سوزاك، كلاميديا، هر پس ناحيه تناسلي، زگيل تناسلي، سفليس، هپاتيت و HIV) حفاظتي فراهم كند(9)
فراهم كنندگان بايد زنان را براي كاهش خطر انتقال STI به استفاده از كاندوم تشويق كنند (10)
داروها و DMPA:
- داروهاي مهيج آنزيم هاي كبدي مثل ريفامپين همراه با DMPA نياز است كه 2-4 هفته زودتر داده شوند.
- آمينوگلوتاميك (سيتادرين) : اين داروها ممكن است تأثير پيشگيري كننده را كاهش مي دهد.
- كرباما زپين (تگرتول ) يا فنوباربيتال (لومينال) يا فني توئين ( ديلانتين): اين داروها ممكن است برداشت DMAP و استرايول از بدن افزايش دهند و به يك كاهش در توانايي براي حفاظت در برابر حاملگي منتج شود.
-ديگر مشكلات دارويي :
· تغييرات غير نرمال در قاعدگي يا خونريزي رحم
·لخته هاي خوني ( يا سابقه آن) يا بيماري كيسه صفرا و سنگ هاي صفراوي ( يا سابقه آن)
·مشكلات قلبي يا گردش خون
·كلسترول بالاي خون
·فشار بالا
·بيماري هاي كبد (يا سابقه آن)
· مشكلات ذهني (13)
نكاتي در مورد روشهاي تزريقي:
سرطان : وسايل پيشگيري از بارداري ممكن است برخي سرطان ها را بدتر نمايد ، خصوصاً اگر سرطان سينه يا سرويكس يا رحم در حال حاضر موجود باشد. استفاده از تزريقي هاي ماهيانه توصيه نمي شود. البته در صورت داشتن بيماري سينه پيشگيري كننده هاي هورموني تركيبي تزريقي هنوز ممكن است انتخاب خوبي باشد اما تست بيشتري ممكن است نياز باشد.
ديابت مليتوس (ديابت شيرين): استفاده از پيشگيري كننده هاي تركيبي ممكن است باعث يك افزايش معمولاً كم درقند بدن شود و معمولاً بر ميزان داروي ديابت تأثيري ندارد.
سردردهاي ميگرني: جلوگيري كننده هاي تركيبي ممكن است به علت انسداد مايع، باعث بدتر شدن اين شرايط شود. هر چند برخي از مردم وقتي از اين روشها استفاده مي كنند ممكن است سردردهاي ميگرني كمتري داشته باشند(13)
ليونل
روش هورموني زنان و بسيار موثري است كه محتوي دو هورمون استروژن و پروژسترون مي باشد .
محل / مقدار / زمان تزريق:
ليونل تزريقي فرم دست ساز استروژن ( استراديول سيپيونات به ميزان 5 ميلي گرم ) و پروژسترون ( دپوهدروكسي پروژسترون استات به مقدار 25 ميلي گرم) مي باشد كه به صورت يك دوره 30-28 روز يكبار به مقدار 5/0 ميلي ليتر تزريق عضلاني مورد استفاده قرار ميگيرد.
بايد به خاطر داشت كه بين تزريق هاي آن نبايد بيش از 33 روز فاصله باشد و در غير اين صورت حفاظت در برابر بارداري داده نمي شود.
اولين تزريق طي 5 روز اول دوران قاعدگي نرمال انجام ميگيرد و يا 7 روز بعد از قطع قرص هاي ضدبارداري يا 13- 11 هفته پس از قطع DMPA
مكانيسم عمل:
مشابه DMPA مي باشد اما كمتر از آن باعث كاهش قاعدگي ميشود و بازگشت باروري در آن سريعتر است.
درصد كارآيي :
درصورت مصرف درست و به موقع بيش از 99% موثر است اما اين روش در برابر بيماريهاي STD حفاظتي ايجاد نكرده بايد از كاندوم استفاده شود.
اثرات جانبي:
-دوره هاي نامنظم قاعدگي طولاني يا كوتاه شدن مدت قاعدگي
-قطع قاعدگي
-سردرد
-قاعدگي و ليونل
-افزايش وزن ( به طور متوسط 4 پوند در 13 ماه)
-درد پستان
-عصبي شدن
قاعدگي وليونل
برخي خانم ها قاعدگي منظم دارند و بقيه قاعدگي نامنظم (خصوصاً در ابتداي آن ) و برخي نيز در حين مصرف ليونل دچار قطع قاعدگي مي شوند در صورت آمنوره اين بدان معني است كه تخمدان در حال استراحت است و پوشش رحم رشد نمي كند. بنابراين خونريزي قاعدگي ندارد به هر حال پس از قطع ليونل قاعدگي باز مي گردد.
منع مصرف
-بارداري
-داشتن لخته هاي خوني
-فشار خون بالا
-مشكلات يا بيماري هاي كبدي
-داشتن نوعي بيماري قلبي
-سردرد شديد ميگرني (7)
نت ان NET-EN:
در حال حاضر اگر اين دارو حداقل در 35 كشور قابل دسترسي است اما هنوز بدرستي معين نشده است كه چند كشور اجازه استفاده از آن را داده اند(6)
مكانيسم عمل و نحوه دريافت آن :
مشابه DMPA اما اين دارو هر ماه يكبار به ميزان 200ميلي گرم در هفته اول پريود و در عضلة سرباز و ياسرين تزريق ميشود. محل تزريق نبايد ماساژ داده شود زيرا اين عمل اثر دار ورا كاهش مي دهد.
احتمال بارداري :
در اين روش 2% است.
هر چند DMPA و NET-EN از نظر قدرت ضدبارداري تقريباً مساوي اند اما مزاياي DMPA شامل :
-تزريق هر 3 ماه يكبار DMPA در مقابل NET-EN
-كمي بيشتر بودن اثر كنتراسپيتو DMPA در مقابل NET-EN
امكان درك و تفسير پديده ها و وقايع را فراهم مي سازد
انگيزه دانش آموزان را از طريق كاوشگري تقويت مي كند
فرصت لازم را براي پيوند نظر و عمل فراهم مي كند
به صورت منعطف و مستمر اهداف را منعكس مي كند
2-احساس خرسندي و رضايت از هويت اسلامي خود و علاقه و تلاش براي حفظ آن» جزو قلمرو كدام حوزه تربيت و يادگيري مي باشد؟
قرآن و عربي
حكمت و معارف اسلامي
فرهنگ و هنر
سلامت و تربيت بدني
3-چرا متربي در جريان تربيت؛ نيازمند مديريتي فعال است؟
زيرا انسان طبيعتي غير فعال دارد
زيرا انسان طبيعتي فعال دارد
زيرا متربي در مقام يك انسان مي باشد
انسان ذاتا نياز به مديريت دارد
4-آموزش آداب معاشرت و آداب معيشت و مديريت زمان در قلمرو كدام حوزه تربيت و يادگيري مي باشد؟
فرهنگ و هنر
آداب و مهارت هاي زندگي و بنيان خانواده
كار و فن آوري
تربيت بدني و سلامت
5-كدام گزينه جزو مباني هستي شناختي برنامه درسي ملي است؟
آفرينش انسان؛ هدفمند و در هماهنگي كامل با غايت هستي است
جهان طبيعت در حال شدن و دگرگوني و حركت مداوم است
علم انسان مراتب و سطوح مختلف دارد
انسان داراي نيازهاي گسترده و متنوعي است
6-نگاه به طبيعت به عنوان مخلوقات و امانت الهي و كتاب معرفت جزو كدام يك از ارزش هاي برنامه درسي ملي مي باشد؟
ارزش هاي مربوط به جامعه جهاني
ارزش هاي مربوط به خلقت
ارزش هاي مربوط به خلق
ارزش هاي مربوط به خدا
7-بررسي و تاييد راهنماي برنامه درسي حوزه هاي تربيت و يادگيري توسط كدام مرجع انجام مي گيرد؟
سازمان پژوهش و برنامه ريزي آموزشي
شوراي آموزش و پرورش
شوراي عالي آموزش و پرورش
شوراي عالي انقلاب فرهنگي
8-در رويكرد و جهت گيري كلي برنامه هاي درسي ملي؛ محتوا بايد شامل چه مواردي باشد؟
مبتني بر ارزش هاي فرهنگي و تربيتي باشد
دربرگيرنده مفاهيم و مهارت هاي اساسي و ايده هاي كليدي باشد
برگرفته از يافته هاي علوم تجربي باشد
مورد الف و ب صحيح است
9-اسلام به دنبال ايجاد چگونه جامعه اي در زندگي بشريت است؟
پويا
مجاهد
مسئول و اثرگذار
همه موارد
10-كدام يك ازگزينه هاي زير ريشه در قوه تعقل انساني و نقش موثر در درك قانونمندي طبيعت دارد؟
علوم اجتماعي
جغرافيا
علوم تجربي
رياضيات
11-در مورد برنامه درسي ملي كدام گزينه صحيح است؟
سندي است كه نقشه كلان برنامه درسي مدارس را مشخص مي كند
سندي است كه نقشه كلان برنامه درسي و چارچوب نظام برنامه ريزي درسي كشور را به منظور تحقق اهداف آموزش و پرورش نظام جمهوري اسلامي ايران تعيين و تبين مي كند
سندي است كه براساس سند تحول بنيادين طراحي و تدوين شده است
سندي است كه براساس چشم انداز 20 ساله نظام تعليم و تربيت جمهوري اسلامي ايران طراحي و تدوين شده است
12-این عبارت: «انسان در شناخت هستي و درك موقعيت خود و ديگران در آن توانايي دارد» مربوط به كدام يك از مباني برنامه درسي ملي است؟
مباني انسان شناختي
مباني معرفت شناختي
مباني ارزش شناختي
مباني هستي شناختي
13-عبارت: «آفرينش انسان هدفمند و در هماهنگي كامل با غايت هستي است» مربوط به كدام گزينه مي باشد؟ مباني هستي شناختي
مباني ارزش شناختي
مباني انسان شناختي
مباني معرفت شناختي
14-با بهره گيري از ظرفيت هاي نظام هستي؛ محيطي امن؛ منعطف؛ پويا؛ برانگيزاننده و غني را براي پاسخگويي به نيازها؛ علايق و ويژگي هاي دانش آموزان تدارك مي بيند» این عبارت مربوط به كدام گزينه است؟
مدير مدرسه
معلم (مربي)
محيط يادگيري
محتوا
15-كدام يك از حوزه هاي يادگيري به مطالعه كنش ها و تعاملات انساني مي پردازد؟
6-مهمترين كاركرد حوزه تربيت و يادگيري فرهنگ و هنر كدام مورد است؟
دستيابي به سواد فرهنگي و هويت بخشي
ايجاد شوق ونشاط ودرك و بيان احساسات و معاني و ابراز وجود به زبان هنر
توانايي درك معاني عبارات ساده و پركار زبان فارسي
مورد الف و ب
7-تفكر خلاق و استدلال فضايي جزو قلمرو كدام حوزه تربيت و يادگيري مي باشد؟
حكمت اسلامي
علوم تجربي
رياضيات
علوم انساني
8-كدام گزينه جزو مباني انسان شناختي برنامه درسي ملي محسوب نمي شود؟
انسان فطرتي الهي دارد
نظام آفرينش فعل و آيت خداوند است
حقيقت انسان روح است
سنت هاي الهي بر زندگي انسان حاكم است
9-زمان آموزش هر پايه تحصيلي در دوره ابتدايي چند ساعت است؟
935 ساعت
1295 ساعت
1480 ساعت
945 ساعت
10-مهمترين رسالت تعليم وتربيت اسلامي كدام گزينه است؟
تعميق معرفت و ايمان متربيان به اعتقادات اسلامي
تعميق معرفت متربيان به اخلاق و احكام الهي
تعميق معرفت و ايمان به دين اسلام
همه موارد
11-فرآيند تربيت بايد به گونه اي باشد كه:
طي آن تفكر و تعقل پرورش يابد
طي آن تفكر و اخلاق پرورش يابد
طي آن تفكر و تعقل و حكمت پرورش يابد
طي آن تفكر و حكمت پرورش يابد
12-در رويكرد فطرت گرايي توحيدي، دانش آموز:
امانت الهي و داراي كرامت ذاتي است
فطرت الهي در وجود او نهفته است
از اراده و انگيزه برخوردار است
همه موارد
13-كدام گزينه جزو ارزش هاي مرتبط با خودنمي باشد؟
كسب روزي حلال
مشورت و بهره گيري از تجارب بزرگتران
حفظ عزت نفس و كرامت انساني
پرهيز از اسراف و زياده خواهي
14-كدام گزينه كاركرد اصلي زبان را بيان مي كند؟
ابزاري براي ارتباط در مراودات اجتماعي
ابزاري براي بيان افكار وعقايد
ابزاري براي ايجاد زيبايي هنري كه همان ادبيات است
گزينه الف و ج
15-عناوين حوزه هاي تربيت و يادگيري شامل كدام گزينه است؟
حكمت و معارف اسلامي
قرآن و عربي
فرهنگ هنر
همه موارد
16=عبارت زیر نشانگر كدام اصل از اصول ناظر برنامه هاي درسي و تربيتي مي باشد؟:«برنامه هاي درسي و تربيتي بايد به نيازهاي گوناگون دانش آموزان و جامعه در سطوح محلي - منطقه اي؛ ملي و جهاني در كليه ساحت هاي تعليم و تربيت تاكيد كند»
تقويت هويت ملي
جامعيت
يادگيري مادام العمر
تعادل
17-احساس خرسندي و رضايت از هويت اسلامي خود و علاقه و تلاش براي حفظ آن» جزو قلمرو كدام حوزه تربيت و يادگيري مي باشد؟
قرآن و عربي
حكمت و معارف اسلامي
فرهنگ و هنر
سلامت و تربيت بدني
18-در فرآيند يادهي –يادگيري رياضي دانش آموز چه چيزي را ياد مي گيرد؟
ياد مي گيرد كه چگونه مفاهيم جديد رخ مي دهد
ياد مي گيرد كه چگونه بايد مفاهيم جديد را نام گذاري كند
ياد مي گيرد كه چگونه مي توان با مفاهيم جديد كاركرد
همه موارد
19-ارزشيابي برنامه هاي درسي با نظارت .......... و توسط ......... انجام مي گيرد.
شوراي عالي آموزش و پرورش –شوراي عالي انقلاب فرهنگي
شوراي عالي انقلاب فرهنگي– وزارت آموزش و پرورش
شوراي عالي آموزش و پرورش –وزارت آموزش و پرورش
وزارت آموزش و پرورش –سازمان پژوهش و برنامه ريزي آموزشي
20-این عبارت: «انسان موجودي است كه استعدادهاي متنوع؛ قابل رشد و تعالي مداوم دارد» مربوط به كدام يك از مباني برنامه درسي ملي است؟
مباني هستي شناختي
مباني انسان شناختي
مباني خود شناختي
مباني معرفت شناختي
1-قلمرو حوزه يادگيري علوم تجربي شامل كدام گزينه مي باشد؟
مطالعه فرآيندهاي حياتي و موجودات
مطالعه زمين و پيرامون آن
مطالعه تغييرات ماده و انرژي
همه موارد
2-در ميان عناصر پنجگانه الگوي هدف گذاري؛ كدام عنصر جنبه محوري دارد؟
تعقل
ايمان
علم
عمل
3-درك موقعيت و فراموقعيت و عناصر آن در ابعاد مختلف (زمان و مكان) جزو قلمرو كدام حوزه تربيت و يادگيري مي باشد؟
رياضيات
علوم انساني و مطالعات اجتماعي
جغرافي
علوم تجربي
4-ارزش هاي مربوط به جامعه و كشور شامل كدام گزينه مي باشد؟
توجه به آزادي مسئولانه و عدالت اجتماعي
رعايت توازن بين درآمد و هزينه و صبر در امور
عمل مبتني برايمان و تفكر
احترام به پيمان هاي معتبر جهاني
5-نظام آفرينش ...... و ........ خداوند است.
فعل –خلقت
خلقت –آيت
فعل –آيت
آيت –خلقت
6-برگزاري اردوهاي علمي؛ فرهنگي و زيارتي مقدمات آموزش بهتر كدام يك از حوزه هاي تربيت و يادگيري را فراهم مي آورد؟
آداب و مهارت هاي زندگي و بنيان خانواده
علوم تجربي
مطالعات اجتماعي
جغرافي
7-فرآيند تربيت بايد به گونه اي باشد كه:
طي آن تفكر و تعقل پرورش يابد
طي آن تفكر و اخلاق پرورش يابد
طي آن تفكر و تعقل و حكمت پرورش يابد
طي آن تفكر و حكمت پرورش يابد
8-همسويي جامعه با برنامه درسي ملي چه نتيجه اي در بر دارد؟
موجبات توسعه و تعالي آموزش و پرورش مي گردد
موجبات توسعه و تعالي مدرسه مي گردد
موجبات توسعه و تعالي جامعه مي گردد
موجبات توسعه و تعالي دانش آموز مي گردد
9-احترام به اديان الهي و تقويت روابط انساني با پيروان آن ها» مربوط به كدام يك از ارزش ها مي باشد؟
ارزش هاي مربوط به جامعه وكشور
ارزش هاي مربوط به جامعه جهاني
ارزش هاي مربوط به امت اسلامي
ارزش هاي مربوط به خلقت
10-تفكر خلاق و استدلال فضايي جزو قلمرو كدام حوزه تربيت و يادگيري مي باشد؟
حكمت اسلامي
علوم تجربي
رياضيات
علوم انساني
11-این عبارت: «انسان در شناخت هستي و درك موقعيت خود و ديگران در آن توانايي دارد» مربوط به كدام يك از مباني برنامه درسي ملي است؟
مباني انسان شناختي
مباني معرفت شناختي
مباني ارزش شناختي
مباني هستي شناختي
12-ارزشمند دانستن عالم؛ علم آموزي و يادگيري مادام العمر» مربوط به كدام گزينه است؟
ايمان
تعقل
علم
اخلاق
13-این عبارت: «انسان موجودي است كه استعدادهاي متنوع؛ قابل رشد و تعالي مداوم دارد» مربوط به كدام يك از مباني برنامه درسي ملي است؟
مباني هستي شناختي
مباني انسان شناختي
مباني خود شناختي
مباني معرفت شناخت
14-از نظر مباني جامعه شناختي برنامه درسي ملي كدام گزينه از جمله اهداف برنامه هاي درسي مي باشد؟
تربيت افرادي جامعه پذير و اصلاح هنجارهاي نامطلوب در جامعه
تربيت افرادي با سواد و متخصص
تربيت افرادي جامعه پذير و متعهد
تربيت افرادي متخصص و متعهد
15-خداوند مبدا وغايت هستي است» مربوط به كدام يك از مباني برنامه درسي ملي مي باشد؟
مباني هستي شناختي
مباني انسان شناختي
مباني معرفت شناختي
مباني ارزش شناختي
16-در ساختار نظام آموزش و پرورش ايران؛ دوره پيش دبستانی كدام گروه سني را تحت پوشش قرار مي دهد؟گروه سني 5 و 6 سال
18-پس از خانواده كدام نهاد زمينه ساز كسب نخستين تجربه اجتماعي مي باشد؟
اجتماع
همسالان
دوستان
مدرسه
19-كدام گزينه در رابطه با تربيت صحيح است؟
نهاد تعليم و تربيت مهمترين بخش فرهنگ است
فرآيندي تحولي است كه در اثر تفكر؛ تعقل؛ شهود و تجربه بدست مي آيد
تربيت محصول رشد انسان است
رشد محصول تربيت است
20-آموزش تعامل مسولانه با جامعه و مسائل آن و نيز ارتقاي شايستگي هاي زندگي فردي و جمعي از كاركردهاي كدام حوزه تربيت و يادگيري مي باشد؟
علوم انساني و مطالعات اجتماعي
كار و فن آوري
سلامت و تربيت بدني
فرهنگ و هنر
1-ارزشمند دانستن عالم؛ علم آموزي و يادگيري مادام العمر» مربوط به كدام گزينه است؟
ايمان
تعقل
علم
اخلاق
2-نظام آفرينش ...... و ........ خداوند است.
فعل –خلقت
خلقت –آيت
فعل –آيت
آيت –خلقت
3-درك موقعيت و فراموقعيت و عناصر آن در ابعاد مختلف (زمان و مكان) جزو قلمرو كدام حوزه تربيت و يادگيري مي باشد؟
رياضيات
علوم انساني و مطالعات اجتماعي
جغرافي
علوم تجربي
4-علاوه بر ساعات موظف آموزش در تمامي پايه ها؛ چند ساعت به فعاليت هاي خارج از كلاس اختصاص مي يابد؟ 90 ساعت
50 ساعت
70 ساعت
80 ساعت
5-تفكر خلاق و استدلال فضايي جزو قلمرو كدام حوزه تربيت و يادگيري مي باشد؟
حكمت اسلامي
علوم تجربي
رياضيات
علوم انساني
6-رويكرد برنامه هاي درسي وتربيتي .......است.
فطرت گرايي
فطرت گرايي توحيدي
دانش آموز محوري
فطرت گرايي و حقيقت جويي
7-با بهره گيري از ظرفيت هاي نظام هستي؛ محيطي امن؛ منعطف؛ پويا؛ برانگيزاننده و غني را براي پاسخگويي به نيازها؛ علايق و ويژگي هاي دانش آموزان تدارك مي بيند» این عبارت مربوط به كدام گزينه است؟
متربيان در جريان رشد؛ نيازمند راهنمايي و مشاوره اند
تهذيب نفس و تقوا موجب افزايش ظرفيت روحي انسان مي شود
برخورداري از حيا و عفت و آراستگي ظاهري و پوشيدن لباس مناسب
9-در مورد برنامه درسي ملي كدام گزينه صحيح است؟
سندي است كه نقشه كلان برنامه درسي مدارس را مشخص مي كند
سندي است كه نقشه كلان برنامه درسي و چارچوب نظام برنامه ريزي درسي كشور را به منظور تحقق اهداف آموزش و پرورش نظام جمهوري اسلامي ايران تعيين و تبين مي كند
سندي است كه براساس سند تحول بنيادين طراحي و تدوين شده است
سندي است كه براساس چشم انداز 20 ساله نظام تعليم و تربيت جمهوري اسلامي ايران طراحي و تدوين شده است
10-كدام گزينه كاركرد اصلي زبان را بيان مي كند؟
ابزاري براي ارتباط در مراودات اجتماعي
ابزاري براي بيان افكار وعقايد
ابزاري براي ايجاد زيبايي هنري كه همان ادبيات است
گزينه الف و ج
11-آموزش كدام يك از حوزه هاي تربيت و يادگيري به دريافت تعاملات فرهنگي و انتقال دستاوردهاي دانش بشري منجر مي شود؟ فرهنگ و هنر زبان و ادبيات فارسي زبان هاي خارجي علوم انساني و مطالعات اجتماعي 12-توانايي خواندن صحيح و روان قرآن كريم مربوط به قلمرو كدام يك از حوزه هاي تربيتي مي باشد؟
تربيت و يادگيري حكمت و معارف اسلامي
تربيت و يادگيري قرآن و عربي
تربيت و يادگيري اعتقادات اسلامي
گزينه الف و ج
13-قلمرو حوزه يادگيري علوم تجربي شامل كدام گزينه مي باشد؟
مطالعه فرآيندهاي حياتي و موجودات
مطالعه زمين و پيرامون آن
مطالعه تغييرات ماده و انرژي
همه موارد
14-مباني برنامه درسي ملي برگرفته از كدام گزینه مي باشد؟
فلسفه تربيت در جمهوري اسلامي ايران
فلسفه تربيت رسمي و عمومي در جمهوري اسلامي ايران
سند ملي آموزش و پرورش
همه موارد
15-خداوند مبدا وغايت هستي است» مربوط به كدام يك از مباني برنامه درسي ملي مي باشد؟
مباني هستي شناختي
مباني انسان شناختي
مباني معرفت شناختي
مباني ارزش شناختي
16-علايق و نياز هاي متربيان و محدوده اهداف تعليم و تربيت در دوره هاي مختلف تحصيلي متفاوت است» این عبارت مربوط به كدام گزينه مي باشد؟
مباني هستي شناختي
مباني دين شناختي
مباني روان شناختي
مباني انسان شناختي
17-دانش آموزان بايادگيري كدام يك از علوم زير خواهند توانست به طور منطقي استدلال كنند و قدرت تجزيه وتحليل داشته باشند؟
علوم اجتماعي
رياضيات
شيمي
علوم تجربي
18-آموزش مهارت هاي پدافند غيرعامل و آمادگي دفاعي مربوط به قلمرو كدام حوزه تربيت و يادگيري مي باشد؟
مهارت هاي زندگي
كار و فن آوري
مطالعات اجتماعي
آداب و مهارت هاي زندگي و بنيان خانواده
19-در هدف گذاري محتواي دروس بر اساس فطرت گرايي توحيدي كدام عناصر دخيل مي باشند؟
تعقل
ايمان و اخلاق
علم وعمل
همه موارد
20-پس از خانواده كدام نهاد زمينه ساز كسب نخستين تجربه اجتماعي مي باشد؟
كداميك از فعاليت ها جزء زمان رسمي كلاسي به شمار مي آيد ؟ ورزش كردن كتابخانه آزمايشگاه تماشاي فيلم
۲
براساس سند تحول بنيادين ، وزارت آموزش و پرورش ماموريت دارد كه به كدام دوره تحصيلي بپردازد ؟
سه دوره تحصيلي چهار ساله چهار دوره تحصيلي سه ساله
سه دوره لازم التعليم سه دوره ( 6-3-3 )
۳
كدام عنوان به حوزه هاي يادگيري اضافه شده است ؟
زبان خارجه فرهنگ و ادبيات فارسي سلامت و تربيت بدني كار و فناوري
۴
گسترش مباني ارزشهاي اسلامي جزء كداميك از ارزشها مي باشد ؟ ارزشهاي مربوط به خلق ارزشهاي مرتبط با خود ارزشهاي مربوط به خلقت ارزشهاي مرتبط با خدا
۵
"يادگيريهايي كه همه خروجي هاي آ.پ بايد به گونه اي به آن ها دست يابند " دلالت بر كدام گزينه دارد ؟ محتواي آموزشي حوزه هاي يادگيري صلاحيت ها و يادگيريهاي مشترك كتابهاي درسي
۶
منظور از محيط يادگيري در برنامه درسي ملي چيست ؟
خانواده محيط مدرسه و ساير محيط هاي متنوع
كلاس درس محيط مدرسه
۷
كداميك از موارد زير رويكرد برنامه درسي ملي است ؟
فرهنگي و تربيتي آموزشي و پرورشي فطرت گرايي توحيدي تقويت هويت ملي
۸
بستر اصلي براي تسهيل فرآيند تعليم و تربيت جهت دستيابي به اهداف برنامه درسي ملي تعريف كدام گزينه است ؟ الف) حوزه هاي يادگيري
صلاحيت هاي مشترك
كار و فناوري آداب و مهارتهاي زندگي
۹
كدام مورد جزء چهار عرصه ارتباطي الگوي هدف گذاري نيست ؟ خلقت خلق خدا طبيعت
۱۰
سندي كه نقشه كلان ياددهي و يادگيري را به منظور تحقق اهداف آموزش و پرورش تبيين و تعيين مي كند چه نام دارد ؟
الگوي هدف گذاري حوزه هاي يادگيري برنامه درسي ملي اصول و فلسفه آ .پ
۱۱
حكمت نتيجه تركيب كدام عناصر است ؟ تفكر و تعقل ايمان و اخلاق علم و عمل تفكر و ايمان
۱۲
مقدم شمردن تزكيه بر تعليم و غني سازي محيط تربيتي و يادگيري بر كدام اصل حاكم بر برنامه هاي درسي و تربيتي اشاره دارد ؟
اصل محوريت معلم و مربي اصل جامعيت اصل توجه به تفاوتها اصل مشاركت
۱۳
پايين ترين سطح اهداف برنامه درسي ملي كدام است ؟
اهداف كلي هدف غايي اهداف جزيي اهداف تفضيلي
۱۴
مسئوليت خلق موقعيت هاي تربيتي و آموزشي ، انطباق ، اجرا و ارزشيابي برنامه هاي درسي و تربيتي در سطح مدرسه بر عهده چه كسي است ؟
وزير آموزش و پرورش مدير مدرسه معلم مدرسه رئيس آموزش و پرورش منطقه
۱۵
تربيت انسانهاي موحد ، مومن ، معتقد به معاد و متعهد به مسئوليت ها جزء كدام اهداف مي باشد ؟
اهداف كلان راهبردهاي كلان اهداف عملياتي برنامه چشم انداز
۱۶
– تعليم وتربيت بر اساس سند تحول بنيادين بايد تحقق بخش كدام موضوع باشد ؟
حيات طيبه
ارزشها
تعالي و پيشرفت انسانهاي عالم و متقي
۱۷
ارزشيابي پيشرفت تحصيلي بايد به عنوان بخش جدايي ناپذير از كدام فرآيند تلقي شود ؟ الگوي هدف گذاري
فرآيند معرفت شناختي
فرآيند حوزه هاي يادگيري فرآيند ياددهي و يادگيري
۱۸
علت تدوين سند تحول بنيادين آموزش و پرورش چيست ؟ نظام آموزش وپرورش فعلي با چالش هاي جدي روبرو است نظام آموزش وپرورش فعلي پاسخگوي تحولات محيطي نمي باشد. نظام آموزش وپرورش فعلي پاسخگوي نيازهاي جامعه نمي باشد . همه موارد
۱۹
كدام حوزه يادگيري سبب ارتقاي هويت ملي متربي مي شود ؟ الف) حوزه تفكر و حكمت حوزه فرهنگ و هنر
آداب و مهارتهاي زندگي حوزه علوم انساني
۲۰
در ميان عناصر پنج گانه الگوي هدف گذاري كدام عنصر مهمترين و محوري ترين جايگاه را دارد ؟
الف – نقشه ی تحول و تطبیق ب – نقشه ی تحول ، هماهنگی عوامل ج- نقشه ی تحول فلسفه ی تربیت د – الف و ج 2-منظور از اهداف غایی در تربیت کدامند ؟ الف – قرب الهی ب- حیات طیبه ج – خداشناسی د- الف و ب
3- تفکر و تعقل ، ایمان ، علم ، عمل و اخلاق پنج عنصر ....... هستند. الف – اهداف غایی ب – اهداف کلی ج – اهداف اهداف تفصیلی د اهداف جزئی
4-کدام گزینه از اصول حاکم بر برنامه ی درسی و تربیت است ؟ الف – اصل توجه به تفاوت ها ب – اصل خود یادگیری مادام العمر ج – اصل مشارکت و تعامل د – همه ی موارد
5-در مرکز نمودار دایره ای اهداف کدام یک از عناصر پنجگانه قرار می گیرد ؟ الف – تفکر و تعقل ب – ایمان و باور ج – اخلاق د – علم
6-سندی است که نقشه ی کلان برنامه ی درسی و چارچوب نظام برنامه‌ریزی درسی کشور را به منظور تحقق اهداف آموزش و پرورش نظام جمهوری اسلامی ایران تعیین و تبیین می نماید. الف – تحول بنیادین ب – برنامه ی درسی ملی ج – نظام آموزش و پرورش د – الف و ج
7-کدام گزینه «روح حاکم» بر همه ی عناصر برنامه و «جهت‌گیری کلی» آن برنامه را نشان می‌دهد ؟ الف - اصول برنامه ی درسی ملی ب- محتوای برنامه ی درسی ملی ج – رویکرد برنامه ی درسی ملی د- مبنای برنامه ی درسی ملی
8- کدام گزینه از اهداف تولید برنامه درسی ملی نمی باشد ؟ الف - تعیین اصول، سیاست‌ها و فرایند طراحی و تدوین برنامه درسی ب- تعیین منطق، جهت‌گیری‌ها و ابعاد تعداد محدودی از حوزه‌های یادگیری ج - تعیین اصول، سیاست‌ها و فرایند اجرای برنامه درسی د- تعیین اصول و سیاست‌های ناظر بر مواد و منابع آموزشی
9-تحولی عمیق وریشه ای همه جانبه ،نظام مند ،آینده پژوهانه مبتنی بر آموزه های وحیانی ومعارف اسلامی کدام است ؟ الف – نظام آموزش و پرورش ب – برنامه ی درسی ملی ج – تحول بنیادین د – سند ملی
10- فرایند تعلیم و تربیت شامل کدام موارد است ؟ الف – اعتقادی و عبادی ب- نظری و عملی ج- اجتماعی و عملی د – سیاسی و نظری
11- کدام یک از موارد ریر انسان را به گناه فرا می خواند ؟ الف – نفس لوامه ب- نفس مطمئنه ج – نفس اماره ج – همه ی موارد
12- کدام گزینه ازمنابع اسناد قانونی بالادستی نمی باشد ؟ الف - سند چشم انداز بیست ساله کشور ب - سیاست های کلی تحول نظام آموزشی مصوب مجمع تشخیص مصلحت ج - نقشه جامع علمی کشور د - اسناد و یافته های علمی و پژوهشی موجود
13- فعالیت هایی که ترجیحاَ خارج از کلاس و مدرسه انجام می گیرد فعالیت های ................. می نامند . الف – رسمی و غیر رسمی ب – رسمی کلاسی ج – رسمی غیر کلاسی د – همه ی موارد
14- از رویکردهای تغییر و نوآوری در نظام تعلیم و تربیت رسمی و عمومی کدام گزینه درست است ؟ الف – پویا ب- بالنده ج – تعالی بخش د – همه ی موارد
15- کدام یک به معنای قدرت تجزیه و تحلیل است ؟ الف – تعلیم ب – حکمت ج – تعقل د – علم
16- زمان تربیت دو نوع است ......... و ........ الف – رسمی ، غیر رسمی ب – کلاسی ،غیر کلاسی ج – کلاسی ، رسمی د – غیررسمی ،غیر کلاسی
17- بجز علوم و ریاضی چند حوزه ی دیگر یادگیری داریم ؟ الف – 8 ب – 9 ج – 10 د – 11
18- مهارت های عملی برای اداره ی زندگی کدام است ؟ الف – عمل ب – کار و فناوری ج – علم د – همه ی موارد
19- کدام گزینه از عوامل و ایجاد تحول در نظام آموزش و پرورش می باشد ؟ الف - ضعف در پاسخگویی به نیازهای انقلاب اسلامی در سطح ملی و جهانی ب - کهنگی و عدم به روزآوری ساختارها ،روندها و فرایندها ج - پایین بودن نرخ بهره وری و اثر بخشی د – همه ی موارد
20- کدام یک از گزینه های زیراز الزامات اجرایی تحول بنیادین در آموزش و پرورش نمی باشد ؟ الف - تدوین برنامه های میان مدت و دراز مدت (پنج ساله- یکساله) ب – عدم گسترش فرهنگ تحول خواهی ج - تربیت نیروهای کارآمد و باورمند به تحول د - تأمین، امکانات ومنابع موردنیاز
21- در اصول حاکم بر انتخاب راهبردها ی یاددهی –یادگیری به چه مواردی باید توجه شود ؟ الف – جامعه ، خود یادگیرنده ،خانواده ب – فقط جامعه ج – خانواده د – ب و ج
22- راهبردهای آموزشی کدامند ؟ الف – آموزش مستقسم و غیر مستقیم ب – آموزش رسمی و غیر رسمی ج – تعاملی و تجربی د – الف و ج
23- کدام گزینه نادرست است ؟ الف – معلم در وضع مطلوب مربی،اسوه و تسهیل کننده یادگیری است . ب – فراگیر در وضع مطلوب فعال،تربیت جو و مشارکت پذیر است . ج- مدرسه در وضع موجود محل کسب تجربه های تربیتی محله وکانون تربیتی محلهاست . د – خانواده در وضع موجود تامین بخشی از منابع مالیرا بر عهده دارد .
24- در فلسفه ی تعلیم و تربیت جمهوری اسلامی ایران ، کدام گزینه از مبانی هستی شناسی می باشد ؟ الف - خداوند مبدا، مالک ،مدبر و رب همه ی جهان ب - دگرگونی و حرکت مداوم جهان طبیعت ج – الف و ب د - عدالت اساسی ترین ارزش اجتماعی
25- اهداف کلان آموزش و پرورش کدام است ؟ الف – تربیت انسانی موحد ب – ارتقای نظام تعلیم و تربیت ج – افزایش مشارکت همگانی د – همه ی موارد
26- .......... برآیند مجموعه ای از بینش ها، باورها،گرایش ها، اعمال و صفات آدمی است. الف– اخلاق ب – تربیت ج – هویت د – همه ی موارد
27- برنامه درسی ملی پاسخ کدام پرسش فلسفه ی تعلیم و تربیت را می دهد ؟ الف – چیستی تعلیم و تربیت ب – چگونگی تعلیم و تربیت ج – چرایی تعلیم و تربیت د – همه ی موارد
28- مهم ترین بخش برنامه ی درسی کدام است ؟ الف – محتوا ب – اجرا ج – اهداف د – ارزشیابی
29- مدیر لازم است چه مهارت هایی داشته باشد تا بتواند سبک های یادگیری را به کار گیرد ؟ الف – استفاده از روش های مختلف رهبری ب- تشخیص نیازهای افراد تحت مدیریتی ج – توافق با افراد زیر دست د – همه ی موارد
30- کدام گزینه نادرست است ؟ الف – نظام آفرینش به طبیعت خلاصه نمی شود . ب – جهان طبیعت و همه ی واقعیت های آن محدود ، پایان پذیر و فنا شدنی نیستند . ج – نظام آفرینش فعل و آیت خداوند است . د – نظام آفرینش دارای مراتب شهود و غیب است .
31- "کشف جهان به عنوان فعل خداوند ، خود آگاهی ، فرهنگ و هویت " صلاحیت ها و یادگیری های مشترک کدام عنصر از عناصر پنچگانه می باشند ؟ الف – علم ب – ایمان و باور ج – تفکر و تعقل د – اخلاق
32- این که "علم انسان مراتب و سطوح مختلف دارد" جزء کدام یک از مبانی فلسفی – علمی است ؟ الف – مبانی معرفت شناختی ب – مبانی دین شناختی ج – مبانی هستی شناختی د - مبانی ارزش شناختی
33- این که "برنامه ی درسی ملی به دنبال ایجاد رابطه ی تعاملی با جامعه و استعلای فردی و اجتماعی است " جزء کدام مبانی از مبانی فلسفی – علمی است ؟ الف – مبانی معرفت شناختی ب – مبانی جامعه شناختی ج – مبانی روان شناختی د – مبانی دین شناختی
34- در مورد آسیب شناسی ساختار موجود (1+3+3+5) کدام مورد از معایب این ساختار است ؟ الف - ناکارآمدی دوره پیش دانشگاهی و ازبین رفتن فلسفه ی وجودی آن ب- ضعف کارایی دوره راهنمایی تحصیلی در تحقق اهداف دوره ج -عدم تناسب با مراحل رشد و یادگیری و ویژگی ها و شرایط سنی و روانی دانش آموزان د – همه ی موارد
35- کدام یک از گزینه های زیر از پیش فرض های راهبردی یاددهی – یادگیری تلقی نسبت به معلم و مربی نیست ؟ الف - الگو و اسوه اخلاقی ، معنوی و علمی متربی است . ب – برنامه ریز درسی و تربیتی است . ج – رهبر آموزشی و تربیتی است . د –یک پژوهشگر آموزشی و پرورشی است .
36- کدام گزینه از اصول تولید مواد و رسانه های یادگیری می باشد ؟ الف – بومی گرایی ب – خلاقیت و نو آوری ج – چند منظوره بودن د – همه ی موارد
1- دو گام اساسی در تحول کدامند ؟
الف – نقشه ی تحول و تطبیق ب – نقشه ی تحول ، هماهنگی عوامل ج- نقشه ی تحول فلسفه ی تربیت د – الف و ج 2-منظور از اهداف غایی در تربیت کدامند ؟ الف – قرب الهی ب- حیات طیبه ج – خداشناسی د- الف و ب
3- تفکر و تعقل ، ایمان ، علم ، عمل و اخلاق پنج عنصر ....... هستند. الف – اهداف غایی ب – اهداف کلی ج – اهداف اهداف تفصیلی د اهداف جزئی
4-کدام گزینه از اصول حاکم بر برنامه ی درسی و تربیت است ؟ الف – اصل توجه به تفاوت ها ب – اصل خود یادگیری مادام العمر ج – اصل مشارکت و تعامل د – همه ی موارد
5-در مرکز نمودار دایره ای اهداف کدام یک از عناصر پنجگانه قرار می گیرد ؟ الف – تفکر و تعقل ب – ایمان و باور ج – اخلاق د – علم
6-سندی است که نقشه ی کلان برنامه ی درسی و چارچوب نظام برنامه‌ریزی درسی کشور را به منظور تحقق اهداف آموزش و پرورش نظام جمهوری اسلامی ایران تعیین و تبیین می نماید. الف – تحول بنیادین ب – برنامه ی درسی ملی ج – نظام آموزش و پرورش د – الف و ج
7-کدام گزینه «روح حاکم» بر همه ی عناصر برنامه و «جهت‌گیری کلی» آن برنامه را نشان می‌دهد ؟ الف - اصول برنامه ی درسی ملی ب- محتوای برنامه ی درسی ملی ج – رویکرد برنامه ی درسی ملی د- مبنای برنامه ی درسی ملی
8- کدام گزینه از اهداف تولید برنامه درسی ملی نمی باشد ؟ الف - تعیین اصول، سیاست‌ها و فرایند طراحی و تدوین برنامه درسی ب- تعیین منطق، جهت‌گیری‌ها و ابعاد تعداد محدودی از حوزه‌های یادگیری ج - تعیین اصول، سیاست‌ها و فرایند اجرای برنامه درسی د- تعیین اصول و سیاست‌های ناظر بر مواد و منابع آموزشی
9-تحولی عمیق وریشه ای همه جانبه ،نظام مند ،آینده پژوهانه مبتنی بر آموزه های وحیانی ومعارف اسلامی کدام است ؟ الف – نظام آموزش و پرورش ب – برنامه ی درسی ملی ج – تحول بنیادین د – سند ملی
10- فرایند تعلیم و تربیت شامل کدام موارد است ؟ الف – اعتقادی و عبادی ب- نظری و عملی ج- اجتماعی و عملی د – سیاسی و نظری
11- کدام یک از موارد ریر انسان را به گناه فرا می خواند ؟ الف – نفس لوامه ب- نفس مطمئنه ج – نفس اماره ج – همه ی موارد
12- کدام گزینه ازمنابع اسناد قانونی بالادستی نمی باشد ؟ الف - سند چشم انداز بیست ساله کشور ب - سیاست های کلی تحول نظام آموزشی مصوب مجمع تشخیص مصلحت ج - نقشه جامع علمی کشور د - اسناد و یافته های علمی و پژوهشی موجود
13- فعالیت هایی که ترجیحاَ خارج از کلاس و مدرسه انجام می گیرد فعالیت های ................. می نامند . الف – رسمی و غیر رسمی ب – رسمی کلاسی ج – رسمی غیر کلاسی د – همه ی موارد
14- از رویکردهای تغییر و نوآوری در نظام تعلیم و تربیت رسمی و عمومی کدام گزینه درست است ؟ الف – پویا ب- بالنده ج – تعالی بخش د – همه ی موارد
15- کدام یک به معنای قدرت تجزیه و تحلیل است ؟ الف – تعلیم ب – حکمت ج – تعقل د – علم
16- زمان تربیت دو نوع است ......... و ........ الف – رسمی ، غیر رسمی ب – کلاسی ،غیر کلاسی ج – کلاسی ، رسمی د – غیررسمی ،غیر کلاسی
17- بجز علوم و ریاضی چند حوزه ی دیگر یادگیری داریم ؟ الف – 8 ب – 9 ج – 10 د – 11
18- مهارت های عملی برای اداره ی زندگی کدام است ؟ الف – عمل ب – کار و فناوری ج – علم د – همه ی موارد
19- کدام گزینه از عوامل و ایجاد تحول در نظام آموزش و پرورش می باشد ؟ الف - ضعف در پاسخگویی به نیازهای انقلاب اسلامی در سطح ملی و جهانی ب - کهنگی و عدم به روزآوری ساختارها ،روندها و فرایندها ج - پایین بودن نرخ بهره وری و اثر بخشی د – همه ی موارد
20- کدام یک از گزینه های زیراز الزامات اجرایی تحول بنیادین در آموزش و پرورش نمی باشد ؟ الف - تدوین برنامه های میان مدت و دراز مدت (پنج ساله- یکساله) ب – عدم گسترش فرهنگ تحول خواهی ج - تربیت نیروهای کارآمد و باورمند به تحول د - تأمین، امکانات ومنابع موردنیاز
21- در اصول حاکم بر انتخاب راهبردها ی یاددهی –یادگیری به چه مواردی باید توجه شود ؟ الف – جامعه ، خود یادگیرنده ،خانواده ب – فقط جامعه ج – خانواده د – ب و ج
22- راهبردهای آموزشی کدامند ؟ الف – آموزش مستقسم و غیر مستقیم ب – آموزش رسمی و غیر رسمی ج – تعاملی و تجربی د – الف و ج
23- کدام گزینه نادرست است ؟ الف – معلم در وضع مطلوب مربی،اسوه و تسهیل کننده یادگیری است . ب – فراگیر در وضع مطلوب فعال،تربیت جو و مشارکت پذیر است . ج- مدرسه در وضع موجود محل کسب تجربه های تربیتی محله وکانون تربیتی محلهاست . د – خانواده در وضع موجود تامین بخشی از منابع مالیرا بر عهده دارد .
24- در فلسفه ی تعلیم و تربیت جمهوری اسلامی ایران ، کدام گزینه از مبانی هستی شناسی می باشد ؟ الف - خداوند مبدا، مالک ،مدبر و رب همه ی جهان ب - دگرگونی و حرکت مداوم جهان طبیعت ج – الف و ب د - عدالت اساسی ترین ارزش اجتماعی
25- اهداف کلان آموزش و پرورش کدام است ؟ الف – تربیت انسانی موحد ب – ارتقای نظام تعلیم و تربیت ج – افزایش مشارکت همگانی د – همه ی موارد
26- .......... برآیند مجموعه ای از بینش ها، باورها،گرایش ها، اعمال و صفات آدمی است. الف– اخلاق ب – تربیت ج – هویت د – همه ی موارد
27- برنامه درسی ملی پاسخ کدام پرسش فلسفه ی تعلیم و تربیت را می دهد ؟ الف – چیستی تعلیم و تربیت ب – چگونگی تعلیم و تربیت ج – چرایی تعلیم و تربیت د – همه ی موارد
28- مهم ترین بخش برنامه ی درسی کدام است ؟ الف – محتوا ب – اجرا ج – اهداف د – ارزشیابی
29- مدیر لازم است چه مهارت هایی داشته باشد تا بتواند سبک های یادگیری را به کار گیرد ؟ الف – استفاده از روش های مختلف رهبری ب- تشخیص نیازهای افراد تحت مدیریتی ج – توافق با افراد زیر دست د – همه ی موارد
30- کدام گزینه نادرست است ؟ الف – نظام آفرینش به طبیعت خلاصه نمی شود . ب – جهان طبیعت و همه ی واقعیت های آن محدود ، پایان پذیر و فنا شدنی نیستند . ج – نظام آفرینش فعل و آیت خداوند است . د – نظام آفرینش دارای مراتب شهود و غیب است .
31- "کشف جهان به عنوان فعل خداوند ، خود آگاهی ، فرهنگ و هویت " صلاحیت ها و یادگیری های مشترک کدام عنصر از عناصر پنچگانه می باشند ؟ الف – علم ب – ایمان و باور ج – تفکر و تعقل د – اخلاق
32- این که "علم انسان مراتب و سطوح مختلف دارد" جزء کدام یک از مبانی فلسفی – علمی است ؟ الف – مبانی معرفت شناختی ب – مبانی دین شناختی ج – مبانی هستی شناختی د - مبانی ارزش شناختی
33- این که "برنامه ی درسی ملی به دنبال ایجاد رابطه ی تعاملی با جامعه و استعلای فردی و اجتماعی است " جزء کدام مبانی از مبانی فلسفی – علمی است ؟ الف – مبانی معرفت شناختی ب – مبانی جامعه شناختی ج – مبانی روان شناختی د – مبانی دین شناختی
34- در مورد آسیب شناسی ساختار موجود (1+3+3+5) کدام مورد از معایب این ساختار است ؟ الف - ناکارآمدی دوره پیش دانشگاهی و ازبین رفتن فلسفه ی وجودی آن ب- ضعف کارایی دوره راهنمایی تحصیلی در تحقق اهداف دوره ج -عدم تناسب با مراحل رشد و یادگیری و ویژگی ها و شرایط سنی و روانی دانش آموزان د – همه ی موارد
35- کدام یک از گزینه های زیر از پیش فرض های راهبردی یاددهی – یادگیری تلقی نسبت به معلم و مربی نیست ؟ الف - الگو و اسوه اخلاقی ، معنوی و علمی متربی است . ب – برنامه ریز درسی و تربیتی است . ج – رهبر آموزشی و تربیتی است . د –یک پژوهشگر آموزشی و پرورشی است .
36- کدام گزینه از اصول تولید مواد و رسانه های یادگیری می باشد ؟ الف – بومی گرایی ب – خلاقیت و نو آوری ج – چند منظوره بودن د – همه ی موارد
ج) آﻣﻮزشﻫﺎی ﺣﺮﻓﻪای و آﻳﻴﻦ و رﺳﻮم د) ﻣﻮارد اﻟﻒ و ب 19- در راﺳﺘﺎی ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻧﻘﺶ ﺷﻮراﻫﺎی آﻣﻮزش و ﭘﺮورش درﺳﻨﺪ ﺗﺤﻮل ﺑﻨﻴﺎدﻳﻦ ﭼﻪ راﻫﻜﺎری اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ؟ اﻟﻒ) اﺻﻼح ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﻣﻘﺮرات ﻣﻮﺟﻮد
ب) ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﺮدن ﺗﺴﻬﻴﻼت و اﻣﺘﻴﺎزات ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮای اﻋﻀﺎی ﺷﻮرا
ج) اﻳﺠﺎد ﺳﺎز و ﻛﺎر ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺑﺮای اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﺸﺎرﻛﺖ اوﻟﻴﻪ
20-كداميك از موارد زير جزو راهكارهاي تغيير و نواوري در نظام تعليم و تربيت بر اساس سند تحول بنيادين مي باشد؟
الف) ايجاد شبكه پژوهشي فعال و فراگير در درون ساختار نظام تعليم و تربيت
ب) اصلاح و به روز آوري روشهاي تعليم و تربيت ج) توسعه ضريب نفوذ شبكه ملي اطلاعات
و ارتباطات ( اينترانت) د) ايجاد تنوع، فرصتهاي تربيتي در مراكز آموزشي و تربيتي
21-جهت ارتقاي جايگاه و افزايش كيفيت و كارآمدي علوم انساني در نظام تعليم و تربيت كدام راهكار زير مناسب است؟
الف) جذب و تربيت معلمان مستعد ب) دانش افزايي مستمر معلمان ج) تدوين منابع علوم انساني مبتني بر جهان بيني اسلامي د) همه موارد
22-طبق بند تامين و بسط عدالت در تعليم و تربيت، چند درصد از برنامه هاي آموزشي به معرفي حرفه ها و هنرها اختصاص مي يابد؟
الف)10 تا 20 درصد ب) 20 تا 30 درصد ج) 15 تا 25 درصد د) تا 40 درصد
23-اضافه شدن درس مديريت و سلوك مناسب خانواده به جدول برنامه ي درسي كدام دوره الزامي مي باشد؟
الف) دوره ابتدايي ب) متوسطه ج) پيش دبستاني د) دانشگاه
24-بر اساس سند تحول بنيادين، در متناسب سازي فضاهاي فيزيكي، آموزشي و تربيتي با نيازهاي ويژه و تفاوت هاي جنسيتي دانش آموزان، چه مواردي مورد تاكيد مي باشد؟
الف) الزامات نهادينه سازي فرهنگ ايماني و عفاف و پوشش و رعايت احكام محرميت در
محيط ب) اهتمام به طراحي، ساخت و تجهيز مناسب نمازخانه
ج)طراحي و ساخت فضاهاي تربيتي متناسب با اقتضائات برنامه درسي
د) اهتمام به طراحي، ساخت و تجهيز مناسب فضاي سبز
25-اختصاص اعتبارات خاص براي فعاليتهاي پژوهشي معلمان در كدام هدف عملياتي سند تحول بنيادين قيد شده است؟
الف) باز مهندسي سياستها و باز تنظيم اصول حاكم ب)ايجاد و متناسب سازي
فضاهاي تربيتي ج) تامين و بسط عدالت در برخورداري از فرصتهاي تعليم و
تربيت د) تنوع بخشي در ارائه خدمات آموزشي
26-بر اساس سند تحول بنيادين"رابطه معلم و دانش آموز"بر چه اصلي تاكيد شده است؟
۱-مبانی نظری تحول بنیادین آموزش پرورش شامل کدام مورد می باشد؟
الف-فلسفه ی تعلیم و تربیت ب- فلسفه ی تعلیم و تربیت رسمی عمومی
ج- رهنامهی نظام تعلیم و تربیت رسمی عمومی در جمهوری اسلامی د *-همه موارد
۲- در بیانه ارزش ها استمرار فرهنگ اسلامی-ایرانی بر اساس نظام معیار اسلامی از این طریق پیش بینی شده است .
الف تدوین فرهنگ متناسب نیازهای جامعه ب *- ارزیابی آگاهانه و تعامل با سایر فرهنگ ها
ج- ارزیابی و به کار بستن فرهنگ های دیگر د- ارایه تصویری روشن از واقعیت های فرهنگی جامعه
۳- موثرترین عنصر در تحقق ماموریت های نظام تعلیم و تربیت رسمی عمومی به شمار می رود:
الف *- معلم ب- دانش آموز ج ) اولیا د ) برنامه ریزان نظام تعلیم و تربیت
۴- در سند تحول کانون تعلیم و تربیت رسمی عمومی و محل کسب تجربه های تربیتی به شمار می رود:
الف - کلاس ب*- مدرسه ج - مراکز پژوهشی د- اماکن کارگاهی
۵ - در بیانیه ی ماموریت دستیابی به مراتبی از حیات طیبه در سنین لازم التعلیم در چند دوره تحصیلی
تعریف شده است ؟ الف - سه دوره چهار ساله ب - دو دوره شش ساله
ج - یک دوره شش ساله و دو دوره سه ساله د *- چهار دوره سه ساله
۶ - مدرسه در افق چشم انداز ۱۴۰۴ جلوه ای است از :
الف*- تحقق مراتب حیات طیبه ب- علم و دانش مستمر تربیتی
ج - رشد همه جانبه ظرفیت ها د - تحول روز افزون امکانات و تجهیزات
7 – مدرسه در افق چشم انداز ،زمینه ساز درک و اصلاح موقعیت توسط دانش آموزان و تکوین
وتعالی پیوسته ی هویت آنان بر اساس ...... است .
الف- نیازهای فردی و اجتماعی ب*-نظام معیار اسلامی
ج- تغییر کارکردهای اجتماعی د- تصمیم برنامه ریزان آموزشی
8 – در دیدگاه مقام معظم رهبری طراحی برای آموزش و پرورش توسط کدام گروه باید محقق شود؟
الف- صاحب نظران تعلیم و تربیت ب- متخصصان حوزه ی تربیتی
ج- بهترین طراحان نظام های آموزشی د*- بهترین و برجسته ترین فکرها
9 – راهبردهای کلان در سند تحول بنیادین بر اساس ..... در این سند مدون شده است .
الف – بیانیه ارزش ها ب- بیانیه ی مأموریت ج- چشم انداز د*- هدف های کلان
10 –گسترش و تأمین همه جانبه ی عدالت آموزشی و تربیتی یکی از .... در سند تحول بنیادین به شمار می رود .
الف *- راهبردهای کلان ب- هدف های کلان ج – هدف های عملیاتی د – مأموریت های ضروری
11 – یکی از هدف های کلان در سند تحول کسب......و ارتقای فزاینده ی جایگاه تعلیم و تربیتی ایران
در سطح جهانی تعیین شده است .
الف – جایگاه شایسته ی آموزشی و علمی فرهنگی در داخل ب*- موقعیت نخست تربیتی در منطقه و جهان اسلام ج – جایگاه ممتاز جهانی در فرایندهای تربیتی د – موقعیت قابل قبول در عرصه های مختلف علمی ،فرهنگی
12-ارتقای جایگاه علم و علم آموزی به عنوان عاملی مؤثر در دستیابی به حیات طیبه با تأکید بر کدام مورد صورت می گیرد ؟
الف – تثبیت موقعیت ها و تایید آن ها ب- توسعه ی نظر پردازی های علمی
ج*- حیثیت کاشفیت و مطلوبیت علم د – توانمندیسازی جنبه های تربیتی ، علمی و حرفه ای
۱۳- یکی از راهبردهای کلان در سند تحول توسعه ی مستمر شایستگی ها و توانمندی های اعتقادی، تربیتی،
علمی و حرفه ای ....... است .
الف- دانش آموزان ب *- فرهنگیان ج- صاحب نظران د- مردم
14- متناسب سازی حجم و محتوای کتاب های درسی، ساعات و روزهای آموزشی با توانمندی ها
و ویژگی های دانش آموزان در راستای طراحی،تدوین و اجرای ......شکل گرفته است ؟
الف- دوره های تحصیلی جدید ب- نظام های نوین آموزشی
ج*- برنامه های درسی ملی د – موقعیت های محلی ،منطقه ای
15- آشنایی با مفاهیم کلیدی قرآن در این دوره به عنوان یک راهکار در پرورش تربیت یافتگان مورد توجه قرار گرفته است .
الف- دوره ابتدایی ب*- دوره متوسطه اول ج- دوره متوسطه دوم د – دوره پایانی تحصیلات
16 – ایجاد سازو کارهای ترویج و نهادینه سازی فرهنگ ولایت مداری،روحیه ی جهادی و انتظار و زمینه سازی
استقرار دولت عدل مهدی"عج" با بهره گیری از این ظرفیت مورد توجه قرار گرفته است :
الف *- حوزه های علمیه و نقش الگویی معلمان ب- کانون های فرهنگی و مؤسسات علمی و فرهنگی
ج – نهاد های دینی و تربیتی د- رسانه های فرهنگی و نقش الگویی معلمان
17 – گسترش و تنوع دادن به حرفه ها و مهارت های مورد نیاز جامعه و تعلیم متناسب و برنامه ریزی شده ی
آن در کدام دوره ی تحصیلی به آن توجه شده است .
الف- ابتدایی ب –متوسطه اول ج – متوسطه دوم د* - همه ی دوره های تحصیلی
18- ایجاد ساز و کارهای لازم برای هماهنگی رسانه ها و تولید کنندگان کتب و مواد آموزشی، لوازم التحریر
و تجهیزات آموزشی و تربیتی می تواند در جهت تحقق این هدف عملیاتی مؤثر واقع شود:
الف *- ترویج و تعمیق فرهنگ حیا،عفاف و حجاب ب- تقویت بنیان خانواده
افزایش نقش مدرسه به عنوان کانون پیشرفت تحصیلی د- ایجاد فرصت برخورداری از عدالت اجتماعی
19- هدف عملیاتی تأمین و بسط عدالت در برخورداری از فرصت های تعلیم و تربیت در این راهکار آمده است .
الف- تنظیم و اجرای برنامه ی جامع کار آفرینی ب- ایجاد موزه و نمایشگاه علم و فناوری
ج- ایجاد شبکه ای از محیط های یادگیری
د *- اختصاص حداقل 10 و حداکثر 20% از برنامه های آموزشی به معرفی حرفه ها
20 – تنظم و اجرای برنامه های جامع کار آفرینی و مهارت آموزی تا پایان برنامه ی
پنجم توسعه در برنامه درسی و آموزشی راهکار مناسب برای هدف عملیاتی زیر است:
الف افزایش نقش مدرسه ب- توسعه فعالیت های علمی
ج *- تنوع بخشی به محیط یادگیری د- تأمین وبسط عدالت
21- ایجاد سازو کارهای مناسب برای حفظو ارتقای مستمر سطح مشارکت واقفین و خیرین مدرسه ساز در جهت تحقق این هدف عملیاتی است .
الف- ارتقاء منزلت اجتماعی افراد ب *- جلب مشارکت ارکان سهیم و مؤثربخش عمومی و غیر دولتی
ج- روحیه ی تعون و همکاری متقابل د – ترسیم باورهای اجتماعی لازم
22- استقرار نظام ملی تربیت معلم و راه اندازی دانشگاه ویژه فرهنگیان با چه رویکردی می باشد ؟
الف- ارتقاء جایگاه ساختار مرکزی علمی ب * - آموزش تخصصی و حرفه ای تربیت محور
ج- اصلاح ساز و کارهای فعلی مرکزی د – آموزش مستمر و ویزه فرهنگیان
23-طراحی و ارتقای نظام تربیت حرفه ای معلمان در آموزش و پرورش با تاکید بر این بخش صورت گرفته است؟
الف – حفظ تعامل مستمر دانشجو معلمان با مدارس ب- ارتباط با نهادهای علمی و پژوهشی
ج – امکان کسب تجربیات واقعی از کلاس و محیط های آموزشی د-*- هموه موارد سه گانه
24- در امر تربیت تخصصی،حرفه ای و دینی معلمان و کارشناسان با همکاری دانشگاه
فرهنگیان جلب مشارکت این نهاد مورد توجه قرار گرفته است.
الف *- دانشگاههای برتر و حوزه های علمیه ب – نهادهای فرهنگی و رسانه ها
ج- دانشگاهها و رسانه های ملی د- حوزه های علمیه و نهادهای فرهنگی
25- در هدف عملیاتی باز مهندسی سیاست ها و باز تنظیم اصول حاکم بر، برنامه ی
درسی تربیت معلم و مشارکت فعال در تعاملات بین المللی ،اولویت با کدام مورد می باشد.
الف –کشورهای منطقه ب- کشورهای آسیایی ج *- جهان اسلام د- کشورهای هم پیمان
26- فراهم آوردن تسهیلات و امتیازات مناسب برای جذب و نگهداشت نیروهای کار آمد
دوره ابتدایی در راستای تحقق این هدف است ؟
الف *-برقراری الگوی جبران خدمات و تامین رفاه نیروی انسانی ب- ایجاد و متناسب سازی فضاهای تربیتی
ج- ایجاد انگیزه در دوره های متفاوت تحصیلی د – استقرار نظام تعلیم و تربیت رو به روشد
27 راهکار گسترش و تقویت مدارس و مجموعه های آموزشی و تربیتی خاص علوم انسانی
در سراسر کشور در جهت این هدف عملیاتی است .
الف- تنوع بخشی در ارایه خدمات آموزشی ب *- اصلاح محتوا، ارتقای جایگاه و کارآمدی علوم انسانی
ج- رشد همزمان همه رشته های تحصیلی د- تغییر ساختار رشته های موجود و توجه به علوم انسانی
28- این راهکار در راستای ارایه خدمات آموزشی و فرصت های تربیتی متناسب با مصالح جامعه و
علایق دانش آموزان طراحی شده است .
الف *- رعایت اقتضائات هویت جنسیتی ب- اصلاح طراحی و معماری فضاهای آموزشی
ج- گسترش و تدوین برنامه های خاص آموزشی د- متناسب سازی فرهنگ سازمانی
29- این راهکار در جهت ارتقا منزلت لجتماعی و جایگاه حرفه ای منابع انسانی با
تاکید بر نقش الگویی و جایگاه معلم است :
الف *- طراحی و استقرار نظام خاص باز نشستگی فرهنگیان ب- تبیین دستاوردهای علمی و فنی تمدن اسلامی ج- توسعه مشارکت بخش های دولتی و غیر دولتی د- برقراری ارتباط سازمان یافته مراکز علمی- پژوهش
30 سند تحول بنیادین آموزش و پرورش در .....به تصویب نهایی رسیده است:
الف- شورای عالی آموزش و پرورش ب *- شورای عالی انقلاب فرهنگی
ج- مجلس شورای اسلامی د – وزارت آموزش و پرورش
31- در بیانیه ی ارزش ها ساحت های شش گانه تعلیم و تربیت از این ویژگی برخوردارند:
الف*- جامعیت ،یکپارچگی و توجه متوازن به آن ها ب- ترجیح بعضی از ساحت ها بر دیگر موارد
ج – اجرای مورد ی ساحت ها در صورت ضرورت د- تدوین راهکارهای علمی در تحقق ساحت ها به تشخیص برنامه ریزان
32- فرایند ترمیم سند تحول راهبردی نظام تعلیم و تربیت رسمی عمومی در بازده های
زمانی چند ساله پیش بینی شده است :
الف – سالانه ب- دو ساله ج سه ساله د *- پنج ساله
33- کدام مورد به عنوان یک هدف عملیاتی به شمار می رود .
الف * - استقرار نظام ارزش یابی و تضمین کیفیت ب- ایجاد نظام رتبه بندی مدارس
ج- ساماندهی ساعات کار مربیان د – استقرار نظام مکان یابی مدارس
34- ارتقاء جایگاه ایران در ارزیابی های کیفیت جهانی در چار چوب معیارهای اسلامی
راهکار مناسبی برای هدف عملیاتی زیر است :
الف – تامین تخصیص و تنوع بخشی به منابع مالی ب *- استقرار نظام ارزیابی و تضمین کیفیت
ج- مدیریت بهینه منابع و مصارف د – ارزیابی از طرح های آموزشی داخلی
35- تولید به کار گیری محتوای الکترونیکی متناسب با نیازدانش آموزان و مدارس راهکار ی برای تحقق هدف عملیاتی زیر است ؟
الف تغییر نظام آموزشی فعلی ب- اهتمام به طراحی و اصلاح محتوا
ج- تغییر و نوآوری در نظام تعلیم و تربیت رسمی د *- استفاده هوشمندانه از فناورهای نوین در ارتقا کیفیت
36 – بازنگری و باز مهندسی ساختارها، ویه ها و روش هابا کدام راهکار زیر همخوانی ندارد.
الف – اصلاح و بازنگری ساختار دوه های آ؛موزشی ب – استقرار نظام مکان یابی مدارس
ج *- بهینه سازی و بهره برداری از منابع مادی و فیزیکی د- استقرار و استفاده از نظام« دوری»
37- اولویت بخشی به رویکرد مدیریت مجتمع های آموزشی و تربیتی به این منظور صورت گرفته است :
الف *- اعمال مدیریت یکپارچه تربیتی در طول مدت تحصیلی ب- هماهنگی بیشتر بخش های آموزشی
ج- تغییر در ساختار نظام آموزشی فعلی د – تعدد کمتر در ساختار و افزایش عملکرد
38- طراحی و اجرای الگوی بالندگی شغلی- حرفه ای برای منابع انسانی در راستای تحقق هدف عملیاتی زیر است :
الف – باز مهندسی ساختار ها و رویه ها ب *- استقرار نظام ارزش یابی و تضمین کیفیت
ج- استقرار نظام جامع هدایت تحصیلی د – ارتقا و بهبود مستمر کیفیت مدیریت و راهبرد ی آموزشی
39- مسئو لیت بررسی ،تصویب و ابلاغ سیاست های اجرایی، طراحی ساز و کار، تحقق اهداف،
اصلاح ساختارها و ....توسط کدام نها د انجام می شود ؟
الف – وزارت آموزش و پرورش ب – شورای عالی آموزش و پرورش ج * - شورای عالی انقلاب فرهنگی د – هیأت دولت
40 – وزارت آموزش و پرورش در تحقق اهداف و مفاد سند چه مسئولیتی دارد :
الف سیاست گذاری و تصمیم گیری کلان ب * - نهادینه سازی و اجرای سند ملی آموزش و پرورش
ج – تصویب و ابلاغ سیاست اجرایی د – اصلاح ساختار ها و فرایند های مربوط
41- مهمترین نهاد تعلیم و تبت رسمی عمومی در بیانیه ی مأموریت ......است :
الف - شورای عالی آموزش و پرورش ب - شورای عالی انقلاب فرهنگی
ج *- وزارت آموزش و پرورش د- کمسیون معین شورای عالی آموزش و پرورش
42- در افق چشم انداز 1404 این مجموعه دارای ظرفیت تصمیم سازی برای تعلیم و تربیت رسمی عمومی است .
الف - وزارت آموزش و پرورش ب – فرهنگ سراها ج *- مدرسه د – مراکز تربیتی
43- در دیدگاه مقام معظم رهبری طراحی برای آموزش و پرورش توسط کدام گروه باید محقق شود >
الف – صاحب نظران تعلیم و تربیت ب- متخصصان حوزه ی تربیتی
ج- بهترین طراحان نظام های آموزشی د *- بهترین و برجسته ترین فکرها
44- تعامل اثر بخش وفعال نظام تعلیم و تربیت رسمی عمومی با سایر نهادها و دستگاههای مرتبط به ویژه نهاد خانواده
و رسانه با تأکید بر چه اصلی صورت گرفته است ؟
الف *- کاهش مرزهای تعلیم و تربیت رسمی و غیر رسمی ب- فرهنگ سازی مناسب توسط این نهادها
ج- تغییر رفتار لازم در مخاطبان د- انتقال پیام های مؤثر
45- در یکی از هدف های کلان،بهسازی و تحول در نظام ........پیش بینی شده است .
الف – برنامه ریزی آموزشی و درسی ب- مالی و اداری ج- زیر ساخت های کالبدی د *- همه موارد
ساپورت بازيابي اطلاعات در مورد استفاده وساخت آنتولوژي(antology)
چكيده:
بازيابي اطلاعات ميتواند به ساخت آنتولوژيها و كاربرد مؤثر و مفيد آنها، كمك كند. ما از استخراج واژة اصلي مبتني بر تركيب و تجانس (Collocation)، جهت ارائه مفاهيم جديد، استفاده و در مورد ارائة ارتباط وسيع جهت اتوماتيك سازي جمعيت آنتولوژي با مثال، مطالعه ميكنيم. ما، متدهاي خود را در تنظيم پروژة كتابخانة ديجيتال، با استفاده از متدولوژي ارزيابي اطلاعات، ارزيابي ميكنيم. در يك تنظيم مشابه، در مورد متدهاي بازيابي مطالعه ميكنيم كه ساپورت جهت‌يابي ارائه شده توسط روابط معنايي و لغوي موجود در اغلب آنتولوژيها را جهت كمك به كاربران در بررسي آنتولوژي تكميل مي‌كنند.
مقدمه:
متدهاي جستجو، جهت يابي و سازماندهي اطلاعات اينترنت رايج امروز، دهه‌هاي تحقيق دوره بازيابي اطلاعات را پايه و مبنا قرار ميدهند. اين متدها مبني بر قوانين آماري كنترل كنندة استفاده انسان از زبان، نه تنها در بازيابي سند و مدرك، بلكه در امورغني‌تر به لحاظ معنايي مثل پاسخگويي به پرسش، مورد استفاده قرار ميگيرند. يك شكل Semantic Web اين است كه بسيار شبيه به Web است كه ما امروزه مي‌شناسيم و انتظار داريم كه اسناد مدارك، سرشار از منافع قابل فهم باشند. اين تفسيرها را در مورد اسناد وعبارات قابل توجيهي كه در جستجوي معاني مضمون اسناد ومدارك هستند، ارائه خواهند داد. ما توضيح ميدهيم كه صورتهاي صرفي IR چگونه مي‌توانند در اين امر، با كمك آرشيتكت‌هاي آنتولوژي غيرمعمولي، مؤثر باشند. تكنيكهاي IR مي‌توانند به تعريف، تشخيص و بررسي ثبات و تداوم آنتولوژي كمك كنند. هشت مرحله مي‌توانند در پروسه ايجاد آنتولوژي متمايز شوند.
1-تعيين محدودة آنتولوژي
2- توجه به استفادة مجدد از قسمتهاي مربوط به آنتولوژي موجود
3- بر شماري و ذكر كلية مفاهيمي كه مي‌خواهيد
4- تعريف و تشخيص تاكونومي اين مفاهيم
5- تعريف و تشخيص ويژگيهاي مفاهيم
6- تعريف و تشخيص جنبه‌هايي از مفاهيم مثل اصول و ارزشهاي مورد نياز وغيره
7- تعريف و تشخيص نمونه‌ها
8- بررسي ثبات و تداوم آنتولوژي
ما، از ميان اين مراحل، مراحل 3 و7 را با تكنيكهاي مبتني بر IR بررسي كرده و معتقديم كه اين مراحل مي‌توانند به طور مفيدي با استفاده از تكنولوژي بازيابي قابل دسترس امروزي، انجام شوند. مرحلة 4 براي اتوماتيك سازي، مناسب است، در عين حال، مسئله حل‌شده‌اي به شمار نمي رود و مرحله 8 در مورد متدهاي استدلال سمبوليك به گونه‌اي كه مثلاً در PACER و FACT اجرا ميشوند، بهترين گزينه است. تكنيكهاي IR ، علاوه بر اينكه جهت كمك به سازندگان آنتولوژي مورد استفاده قرار ميگيرند، مي‌توانند در جستجو، مرورگري و ارائه موارد غيرمترقبه نيز به كاربران كمك كنند. مردم تمايل دارند كه از Semantic Web شركتها جهت جستجوي اسناد و مدارك، بلكه جهت جستجوي اطلاعاتي در مورد روابط معنايي خاص، مثلاً در تنظيم كتابخانه هاي ديجيتال، استفاده كنند. بنابراين، روشهايي را جهت «بازيابي در يك سلسله مراتب مفهومي» ارائه ميدهيم، كه در آنها به جستجوي واقعي هماهنگي به نحوييكه توسط اغلب ابزارهاي جهت‌يابي و ويراستارهاي آنتولوژي ارائه ميشود. ممكن است مناسب و كافي نباشد. پيشرفتهاي گذشته، با ايجاد آلگوريتم‌هاي بازيابي سند و مدرك مفيد امروزي جهت ايجاد و به‌كارگيري زيرساختار Semantic web، مستقيماً منجر به ايجاد پيشرفتهايي در آينده ميشوند. اما دليل متدولوژيكي بيشتري براي نزديك تر كه من اقدامات Semantic web در IR به هم داريم، جامعه IR بر اهميت ارزيابي، تأكيد كرده است. با ظهور كنفرانس‌هاي بازيافت متن (IRC)، ارزيابي آزمايشي امور مربوطه به بازيابي، به پيشرفت چشمگيري رسيده كه منجر به پيشرفت سريع در امور ارزيابي شده، شده است. منافع مشابهي با اقدامات ارزيابي مربوط به بازيايب و اقدامات مربوط به امور پردازش زبان غني‌تر به لحاظ معنايي، وجود دارند. جامعه Semantic web، از تأكيد شديدتر بر ارزيابي و اموري كه مي‌توانند ارزيابي شوند، سود مي‌برد. با خوردن غذاي سگ خود، ارزيابي تجربي در مورد كليه امور مورد بررسي در اين مقاله انجام ميدهيم.
بخش 2، تنظيمي را بررسي ميكند كه كلية امور در آن رخ ميدهند. پروژهLanguage Links و (Lolali )Logic ، به هدف فراهم آوري امكان دستيابي مبتني بر آنتولوژي به يك كتاب راهنماي الكترونيكي در فصل مشترك و واسط زبانشناسي و منطق. در بخش 3، اتوماتيك سازي مرحله 3 و ارزيابي آنرا، توصيف ميكنيم. در بخش 4، در مورد اتوماتيك سازي مرحله 7 و ارزيابي آن، صحبت ميكنيم در بخش 5، جستجو در سلسله مراتب مفهوم LaLaLi را ارزيابي ميكنيم. در بخش 6، نتيجه گيري ميكنيم.
2- LoLaLi:
كارما، و آزمايشات مربوط به آن، در تنظيم پرونده كتابخانه ديجيتال، انجام شدند. پروژهLoLaLi ، متدهايي را جهت گسترش مزمت قديمي كتابهاي راهنمايي علمي با ابزارهاي الكترونيكي ، ارائه ميدهد. اين ابزارها به خوانندگان كمك مي كنند كه به مضمون و محتواي كتاب راهنما دست يابند و اين ابزارها، يافتن اطلاعات مربوطه را آسانتر مي‌سازند.
طبق اين مطالعه ، پروژهHandbook of Logic and Language در فصل 20 ص 1200 تمركز دارد، مانند آزمايشات از منابع Latex استفاده كرديم. پروژهLoLaLi، از سلسله مراتب مهم word net جهت فراهم آوري امكان دستيابي به كتاب راهنما استفاده ميكند. سلسله مراتب مفهوم، غالباً جهت جهت يابي از طريق تركيبها و تجانس‌ها اسناد در مدارك، مورد استفاده قرار ميگيرند. آنها براي سازماندهي، نمايش دهي و ارائه اطلاعات متعدد،مفيد واقع ميشوند، و كاربراني در جستجوي يك hypertext هستند و داراي الگوهاي مرورگري سلسله مراتبي هستند، بهتر از كاربران داراي مسيرهاي مرورگري متوالي، اين كار را انجام ميدهند. از اينرو، معماريهاي مربوط به كتابهاي راهنماي الكترونيكي بايد الگوهاي سلسله مراتبي را توجيه كننده يك سلسله مراتب مفهومي، روش مناسبي براي انجام اين كار باشد. سلسله مراتب مهم LoLaLi با دست و توسط متخصصين اين رشته كه اخيراً حدود 600 مفهوم را جمع آوري، سازماندهي و مرتبط ساخته‌اند، ايجاد ميشود و يك سرويس دهنده مبتني بر secame ، اطلاعات سلسله مراتبي را ذخيره ميكند كه از طريق يك مجموعه از نوشته‌جات و Protégé هدفمند، ويرايش و به روز رساني ميشود. ما در بخش 3، توضيح ميدهيم كه تكنيكهاي اصلي IR، چگونه مي‌توانند به نويسندگان در تعيين و انتخاب مفاهيمي جهت تحول در سلسله مراتب، كمك كنند.
هر مفهوم در سلسله مراتب LoLaLi، با يك توضيح و تفسير، حاشيه نويسي ميشود كه به طور خلاصه، آنرا توصيف مي‌كنند. بعلاوه، مفاهيم داراي توصيفات طولاني‌تري هستند و آنها هم توسط نويسندگان، ارائه ميشوند. سلسله مراتب، از يك مفهوم TOP با چهار شعبة اصلي در زير آن تشكيل ميشود : علم كامپيوتر، رياضيات، زبانشناسي و فلسفه كه توسط روابط زير موضوع، فوق موضوع (Subtopic-supertopic) ، سازماندهي و تنظيم ميشوند. اين روابط، تايپ مي شوند و تايپها عبارتند از “per-of”,”is-a” هستند. سلسله مراتب در LoLaLi، بيشتر يك نمودار است يا يك قالب دقيق و واضح شكل 1 . روابط غيرسلسله مراتبي نيز در نظر گرفته شده و به منظور اهداف جهت يابي مورد استفاده قرار ميگيرند؛ اين روابط مشتمل بر Sibing(همشيره و خواهر)، “معاني ديگر” و “مفاهيم مربوطه” مي باشند. مفاهيم موجود در سلسله مراتب LoLaLi نيز به منابع خارجي ارتباط دارند. مورد اصلي در ميان اين روابطHand book of Logicians lenguage ميباشد، مثالهاي ديگر مشتمل بر روابط با ابزارهاي مستقيم (on line) مربوطه ميباشند روابط با Handbook ، مفهومي را در سلسله مراتب، به عنوان منبع وبخش‌هاي مربوطه موجود در Hand bookرا به عنوان هدف، اتخاذ مي‌كنند. در بخش 4، ما توضيح‌مي‌دهيم كه چگونه تكنيكهاي IR به بررسي اين امر كمك مي‌كنند.
در حال حاضر ، كابران مي‌توانند به شكل “آساني”سلسله مراتب دست يابند از نتايج مطالعة يك كاربر، جهت يابي در راستاي روابط معنايي فوق اينكه، با تسهيلات جستجوي كامل شده است كه كاربران را مجاز ميسازد مفاهيم موجود در سلسله مراتب را به شيوه‌اي اختياري، بيابند. دربخش 5، ما تكنيكهاي اصلي IR را ارزيابي و توصيف ميكنيم.
3- كمك به سازندگان آنتولوژي
طبق پروژهLoLaLi، درزمان ساختن يك آنتولوژي براي يك رشته علمي خاص، آثار ادبي ارزشمندي وجود دارند كه محتوا و معانيشان بايد تحت پوشش آنتولوژي قرار گيرند. ما در مورد ساپورت IR جهت بررسي سوال زير، گزارش ميدهيم: كدام مفاهيم بايد در آنتولوژي قرارگيرند؟ ما به جاي اينكه به صورت دستي و غيراتوماتيك به جستجوي آثار ادبي بپردازيم، متدهاي شناسائي مفاهيم مورد نظر را از يك متن خاص، با استفاده از استخراج واژه توضيح ميدهيم. اسامي مفاهيم، معمولاً عبارات اسمي (noun phrase) هستند. از اينرو، تشخيص عبارات اسمي، احتمالاً اولين مرحله براي تشخيص مفاهيم مورد نظر به شمار ميرود. ما دو مورد را در عين به كارگيري تكنيكهاي مختلف، متمايز ميكنيم: كانديداهاي تك واژه‌اي و كانديداهاي چندواژه‌اي.
1-3- مفاهيم يك اسمي
با جهت يافتن اسامي جالب، ابتدا POS را به دنبال متن Hand book اضافه كرده و سپس كلية اسم ها را انتخاب ميكنيم. ما از دو روش براي طبقه بندي آنها استفاده مي كنيم. توسط تواتر و تعداد خام و توسط تواتر يا تعدد نسبي، يعني توسط تعداد وقايع تقسيم بر تعداد وقايع در مجموعه اسناد ومدارك با هدف كلي. ليستهاي حاصله، توسط سه ارزيابي، ارزيابي شدند كه از آنها در مورد هر اسم در فهرستهاي حاصله پرسيده ميشد كه آيا آنها در فهرست جامعي از نظريات مفيد يا مهم كه به مبتديان و متخصصين كمك ميكند، قرار دارند يا خير. در مورد “استاندارد طلائي” ما، يك اسم در صورتي در نظر گرفته ميشد كه اكثر ارزياب‌ها، آنرا وابسته به آن فهرست بدانند.
ما، با اين استاندارد طلايي، امتيازات دقيق a(n) را جهت افزايش ارزشهاي n ، محاسبه كرديم در جدول1، دومين رديف، فهرست حاصله تنظيم شده توسط تواتر و تعدد خام و سومين فهرست تنظيمي توسط تعدد وتواتر نسبي را نشان ميدهد. نمايانگر كننده است كه حتي فهرست حاصلة تعدد خام از كيفيت بالايي برخوردار بوده وداراي اسم‌هاي نامربوط به تعدد و تواتر و تكرار زياد در راس، ميباشد و با احتساب ويژگيهاي اين حيطه خاص، امتيازات دقيق بسيار بالا مي‌توانند حاصل شوند. در مورد يادآوري چطور؟ گردآوري وت دوين فهرست كاملي از اسم‌هاي مفيد يا مهم محدوده Hand book، كار مشكلي است، البته اگر غيرممكن نباشد، در عوض، ما تصميم داريم كه با استفاده از يادآوري مفهوم به يادآوري تقريبي بپردازيم(CK): چه تعدادي از مفاهيم تك اسمي در سلسله مراتب LoLaLi را ما شناسايي كرده ايم، و آنها كدام قسمت فهرستهاي حاصله قرار دارند؟ از 522 مفهوم در سلسله مراتب مفهومي، 158مفهوم، تك اسمي هستند؛ از اينرو، CR در برابر آن 158 مفهوم ، ارزيابي شد. آلگوريتم استخراج اسم، 77% از مفاهيم تك اسمي موجوددر سلسله مراتب LoLaLi را شناسايي كرد؛ و 70% اين مفاهيم در 750 مورد از 1 به بعد قرار دارند. در حاليكه اين، امتياز يادآوري كاملي نيست، سازندگان آنتولوژي ما، به موارد بسيار مهمي در ارائه سلسله مراتب پي برده و به ما مي‌گويند كه اين موارد غالباً آنها را به تفكر در مورد مفاهيم ديگر و بررسي غيرمستقيم مسئله يادآوري وا مي‌دارند.
2-3- عبارات اسمي چند واژه اي
بيائيد به استخراج عبارات اسمي چند واژه‌اي بپردازيم، ما متد مفيدي را ارائه ميدهيم كه مبتني بر تركيبها و تجانس ها بوده و ميتواند به مرحله تقسيم شود. Parsel سطحي متن، 2 ارائه توالي هاي واژه‌اي با الگوهاي جالب pos-tag براي ارزيابي و بررسي دقيقتر،3/ تصميم‌گيري در مورد اينكه هر توالي واژه، يك تجانس يا تركيب اسمي هست يا خير. مرحله 1/ با Schmid Tree-Tagger pos-tagger انجام مي شود. مرحله 2، با متدي كه توسط Katz,Justeson ارائه شده، انجام مي شود و از الگوهاي pos-tag جدول 2 استفاده ميكند. ما متن ضميمه شده يا اضافه شده را بررسي كرده و هر چيزي را كه بايكي از الگوهاي pos-tag فهرستي، هماهنگ نيست، كنار مي‌گذاريم. مرحله 3 ، با آزمايش اينكه آيا واژه‌هاي موجود در توالي، بيشتر از موقعي ايجاد ميشوند كه كليه واژه هاي موجود در متن به صورت تصادفي، تنظيم شده باشند. طبق نظريه Krenn , Evert كه آشكارسازي تركيبها و تجانس‌هاي pp-Verb را بررسي كرده اند، از t-test جهت بررسي مرحله 3 استفاده ميكنيم. فرضيه بي اعتبار ما اين است كه در متن، واژه‌هايي كه توالي را مي‌سازند، كاملاً مستقل از يكديگر هستند.
زمانيكه از متد چند واژه‌اي خود در مورد Handbook of logic and lansuage استفاده ميكنيم، به نتايج اميدوار كننده اي مي‌رسيم. مثلاً ، 10 تركيب يا تجانس اسمي با بالاترين امتيازات t در جدول 3 نشان داده ميشوند. در واقع، ما چگونه اين كار را انجام ميدهيم؟ مثل عبارات تك اسمي، ما از يادآوري مفهوم (CR) و دقت (P) جهت پاسخگويي به اين سوال، استفاده ميكنيم از 522 مفهوم موجود در اين شكل سلسله مراتب مفهومي مورد استفاده، 364 مفهوم، چند واژه‌اي هستند؛ از اينرو، CR در برابر آن 364 مفهووم، ارزيابي شد. آلگوريتم ما با كار در مورد Hand book،3896 تركيب و تجانس را ارائه داد، 99 مورد، مفاهيم مربوط به سلسله مراتب هستند. مثلا، با 28% از مفاهيم چند واژه‌اي را يافتيم؛ 73% آنها در 750 هستند. با توجه به P، ما از سه ارزياب جهت ارزيابي مفاهيم كانديداي مورد نظر، استفاده كرديم. جدول 3، نمونه‌اي از نتايج را بهمراه ارزيابي‌هاي انساني، ارائه ميدهد. جدول 4، داراي امتيازات دقت حاصله در درجات مختلف ميباشد؛ دقت با حركت به سمت پائين فهرست، كاهش مي‌يابد.
در حاليكه وقت در سطح قابل قبولي است، يادآوري مفهووم، در حد مطلوبي باقي ماند. چند راه براي افزايش يادآوري وجود دارد: توسعة الگوهاي استخراج بيشتر، واضح سازي كمتر الگوها، يا افزايش اطلاعات و داده‌هايي كه بر روي آنها كار مي شود. ممكن است در بين گزينه به دقت لطمه بزند، و اولين گزينه الگوهاي بسيار خاصي را ايجاد كرده و هيچ تفاوتي در دوره‌هاي يادآوري مفهوم ايجاد نكند. به سومين گزينه مي‌پردازيم. عبارت اسمي جالب بسياري، تنها در اhand book ايجاد ميشوند؟ زمانيكه متد تشخيص ما، از طريق افزونگي عمل ميكند، تا در به يافتن آن واژه ها نخواهيم برد.
جهت ايجاد يك مجموعه اطلاعاتي وسيع‌تر بايد به شرح زير عمل كنيم. هر يك از 522 مفهوم موجود در سلسله مراتب LoLaLi به موتور تحقيق وب دارد شدند.كه در عين حال، خروجي فايل‌هاي PDF را محدود كردند. 20 نتيجه بالايي، حفظ شدند؛ متن، با استفاده از pstotext، استخراج شد و MB385 از متن قابل استفاده ايجاد كرد. ما 475/206 تركيب و تجانس را استخراج كرديم،كل 197 مفهوم يافت شده و مهمتر اينكه 44% آنها در ميان 750 نتيجه بالايي بودند. بنابراين، CR مشخصاً در زمان مقايسه با نتايج اجرا كننده آلگوريتم ما در برابر متن Handbook، ايجاد شده است. در جدول 5، اعداد دقيق مربوط به مجموعه Web را در رابطه با مجموعه CLEF فهرست ميكنيم. تخصيص و تصريح اين امر، به خلاص شدن از دست عباراتي مثل “other hand” كمك ميكند، اما عباراتي مثل “next section” (بخش بد) را به درجات بالا مي برد و امتياز p@10 پائين را در رديف 3، توجيه ميكند.
جهت بررسي تعامل دقت و يادآوري، به دقت مفهوم ، توجه كرده و طرح‌هايي را براي دقت مفهوم و يادآوري مفهوم، تدوين كرديم، در شكل 2 ، يادآوري مفهوم(چپ) و وقت مفهوم (راست) تركيبات موجود در Hand book، در مجموعه Web و در رابطه با مجموعه CLEF ارائه كرده ايم؛ درجه يا رتبه ( كه در محور X نشان داده شده ) با دسته بندي توسط امتياز t-test حاصل مي شود. همانطور كه انتظار مي رود در رابطه با مجموعه بزرگتر Web، يادآوري مفهوم، داراي بالاترين رتبه است، پس از آن، مجموعه Web مربوط به CLEF و پس از آن، Hand book قرار دارد. در مورد دقت مفهوم، ترتيب مربوطه نشان داده ميشود.
3-3- نتيجه گيري ها و مراحل ديگر
يك متد تك اسمي ساده و يك متد مبتني بر تركيب و تجانس ساده مي‌توانند اظهارات ارزشمندي در مورد مفاهيم موجود در سلسله مراتب يك مفهوم ارائه داده و بنابراين. مرحله 3 فهرست Van Harmelen و Antonok را بررسي كنند. در مورد استخراج عبارات چند واژه‌اي، اطلاعات و داده‌هاي بيشتر جهت ارتقاي يادآوري، مفيد واقع مي‌ِوند. نتايج ما، با جداسازي عبارات انگليسي كلي و عمومي، افزايش مي يابند. امتيازات ما به هيچ وجه كامل نسيتند، اما سازندگان هستي شناسي ما، به عنوان منبع اطلاعات ، نتيجة متدهاي ما را بسيار با ارزش يافتند. ممكن است اين امر در تمركز بيشتر بر مجموعة Web، ما را ياري كند؛ اگر برخي مفاهيم، قبل از تشخيص تركيب بر تجانس در دسترس باشند؛ مي‌توانند جهت محدودسازي متن مورد استفاده قرار گيرند: مفاهيم جديد و جالب مي‌توانند در نزديكي و مجاورت مفاهيم قديمي ايجاد شوند.
4- تعريف وتشخيص اتوماتيك مثالها و نمونه‌ها
هستي‌شناسي ها به ندرت بخاطر خودشان بوجود مي‌آيند، و كاربرد آنها تعيين ميكند كه هستي شناسي ها چگونه بايد مكان‌يابي شوند. در تنظيماتي كه ساختارهاي شبه هستي‌شناسي به عنوان موارد كمكي در جهت‌يابي مورد استفاده قرار ميگيرند، مثال ها و نمونه‌هاي حائز اهميتي، روابط چشمگيري با اسناد ومدارك برقرار‌مي كنند. ما ، در اين بخش ، متدهاي مربوط به تعريف و تشخيص اتوماتيك و در اين مثال ها را در تنظيم پروژه LoLaLi، توصيف و ارزيابي ميكنيم. كاري كه بايد انجام دهيم، مرتبط سازي مفاهيم موجود در سلسله مراتب LoLaLi با قسمتهايي از متن مربوطه در Handbook ميباشد. ما، اين امر را بازيافت اطلاعات با دقت با تلقي هر مفهوم به عنوان يك موضوع و تلقي هر بخش از متن به عنوان يك سند (مدرك) مي‌ناميم. براي اينكه نمونه‌ها و مثالهاي مورد نياز را تعريف و مشخص ميكنيم، به شناسائي بخش‌هايي از متن مربوطه در مورد هر مفهوم در سلسله مراتب LoLaLi، نياز داريم. چه مقدار از كتابخانه ديجيتال و سطوح هستي شناسي كه ما به آنها دستيابي داريم، مي‌توانند در بررسي اين امر، به كار روند. استراتژي ما ، يك استراتژي فزاينده است. تا با آغاز كار از يك خط پايه و مبناي ساده، تاثير به كارگيري ساختار سند و مدرك ، نشان هاي متن و تركيبات را تعيين ميكنيم.
1-4- زير يك سرپوش و پوشش (under the Hand)
مجموعه اسناد و مداركي كه ما بايد در آنها ،اهداف ارتباطي را شناسائي كنيم، متشكل از اسناد و مدارك LATEX ميباشد. داده هاي نيمه ساختار يافته با قسمتهاي مشخص: فصل/ بخش / زيربخش وغيره. اين موارد، بخشي از كل Handbook را داراي ارتباط منطقي با قسمتهاي مختلف متن مي‌دانند به عنوان اهداف و داراي ارتباط وسيع، ما هر بخش را در هر سطحي از فصل گرفته تا پاراگراف، مورد توجه قرار مي دهيم. اما در اين امر، مشكلي مطرح ميشود. اگر يك زيربخش، داراي قسمتي مربوط به متن باشد، پس آن بخش و هر قسمت بزرگتر نيز به متن تعلق دارند. شما چگونه در مورد بزرگ يا كوچك بودن واحد بازيافتي، تصميم گيري مي‌كنيد؟ ما با داشتن تجربه در مورد بازيابي XML، قسمتهاي متداخل متن را در نظر نمي گيريم، در موارديكه بايد بين دو واحد متداخل بازيابي، انتخابي انجام دهيم، يك واحد داراي رتبه بالاتر را توسط سيستم بازيابي انتخاب مي كنيم. اين امر در شكل 3 نشان داده ميشود: اگر تصميم بگيريم به بخش (Section) برگرديم، پس مجاز نيستيم كه به هر چيزي كه در آن بخش وجود دارد و يا هر چيزيكه در بخش ديگري وجود دارد، برگرديم.
جهت ارزيابي امر ايجاد رابطه، از وروديهاي از شاخص يا فهرست Handbook استفاده مي كنيم، ما از كليه وروديها در فهرست پشت كتاب كه آنها هم در سلسله مراتب LoLaLi ايجاد ميشوند، استفاده كرديم؛ 141 ورودي وجود دارد. هر ورودي، شخصاً در منبع LATEXHandbook ، علامت گذاري ميشود، به طور ميانگين، يك ورودي داراي سه بار تكرار مطابق با lindex {….} ميباشد. “استاندارد طلايي” مورد استفاده ما جهت ارزيابي، متشكل از 141 مفهوم به عنوان “موضوع” ميباشد. يك بخش متن، در صورتي كه به يك موضوع، مرتبط است كه با فرمان lindex {…} مشخص شده باشد. بديهي است كه كيفيت نتايج ما به كيفيت فهرست كتاب بستگي دارد.
ما از Incremental R-Precision به عنوان ابزار سنجش استفاده ميكنيم؛ زمانيكه هيچ يك از اسناد مربوطه در يك موضوع معين، موجود نباشند. اين ابزار صفر را نشان ميدهد و زمانيكه كليه اسناد در مدارك موجود باشند، يك را نشان ميدهد. ارزش و عدد بالاتر در زماني ارائه مي شود كه يك مدرك در درجه بندي بالاتري قرار داشته باشد، ارائه مي شود در مورد يك موضوع معين P@ n عبارت است از :
كه Relevant ، مجموعه اسناد مربوطه در مورد موضوع ميباشد. امتياز مربوط به يك آزمايش، توسط ميانگين‌گيري كليه موضوع‌ها، حاصل ميشود. اگر توزيع تفاوتهاي عملكرد ، منحرف نشود، و اگر چند انحراف معدود موجود باشد، پس استفاده از t-test جفتي براي ارزيابي اطلاعاتي، مناسب به نظر مي رسد. اين دو شرط مي توانند با طرح هاي quantile آزمايش شوند. فرض بر اين است نقاط موجود در يك چنين طرحي، در اطراف identity (اتحاد)، متعادل باشند. ما اين امر را در رابطه با داده ها و اطلاعات خود بررسي ميكنيم؛ مثالي در شكل 4 ارائه ميشود. از اينرو ما ميزان اهميت تفاوتهاي اين دو متد را با مقايسه نتايج هر تحقيق با t-test جفتي، آزمايش مي كنيم. تفاوتهاي حائز اهميت با و تفاوتهاي جزئي با نشان داده ميشوند.
2-4- آزمايشات
خط مبناي ما، از طرح ارزشيابي tf-idf استاندارد استفاده ميكند، و با كليه لغات وواژه‌هاي را با استفاده از LemmatizerTree Tagger به بن و ريشه شان تبديل ميكنيم. ما اين آزمايش را با نشانه‌هاي طراحي ديگر و با تركيبات تجانس ها انجام داده‌ايم ابتدا واژه‌هايي كه داخل عناوين واحدها قرار دارند، احتمالاً شاخصهاي مناسب موضوع اصلي هستند كه تحت پوشش آن واحدها قراردارند. توالي‌هاي واژه‌اي كه مورد تاكيد قرار ميگيرند، احتمالاً از بقيه ، مهمترند. ما واژه‌هاي داراي تفسير در توضيح مشخص، يا واژه‌هايي را كه در شرايط معيني ايجاد شده اند را با افزايش امتياز آن بخش از متن ، ترجيح ميدهيم. اگر يك قسمت ، با عنوان آغاز شود و آن عنوان داراي واژه‌هاي پرسشي باشد، امتياز آن قسمت را دو برابر ميكنيم.اگر عنوان آن قسمت داراي چيزديگري باشد، باز هم امتياز را دو برابر مي كنيم. اگر يك سند و مدرك داراي /emph,/em باشد كه به لحاظ ادبي مهم و پرسش ميباشند، امتياز را دو برابر ميكنيم؛ اگر تأكيد بر چيزي بجز پرسش نباشد نيز، امتياز را دو برابر ميكنيم. نتايج آزمايش درج دول 6 ارائه مي شوند. تفاوت جزئي در موارد ارجحيت عناوين وجود دارد، اما تفاوت مهمي بين موارديكه متن در آنها ارجحيت دارد و موارديكه متن درآنها ارجحيت ندارد، وجود ندارد. هر چند كه تأكيد، مكرراً بر عبارات كليدي ميباشد اما به نظر مي رسد كه در زمانيكه تاكيد بر واژه‌هاي بي اهميت ميباشد، اين موارد بيشتر وجود دارند.
با منابع ارائه شده در بخش قبل، سعي كرديم كه عملكرد متد ايجاد ارتباط خود را افزايش دهيم. با استفاده از تركيبات حاصل از مجموعهweb، امتياز يك بخش را در مورد موضوع ودر زمانيكه داراي تركيب يا تجانسي از موضوع بود، افزايش داديم. با استفاده از مكانيسم امتيازبندي مشابه با مكانيسم قبلي، هر زمانيكه يك قسمت داراي يك يا چند تركيب و تجانس باشد، امتيازش را دو برابر مي كنيم. اعتقاد برارائه ترتيب واژه و پروسه هماهنگ سازي وتنظيم بخش موضوع ميباشد، كه بايد در هر زمانيكه مي فهميم ترتيب واژه ممكن است حائزا هيمت باشد. دقت را افزايش دهد. جدول 6، نتايج آزمايشات را با مزاياي تركيب و تجانس، نشان ميدهد. هيچ تفاوت مهمي بين خط پايه و موارديكه تنها تركيبها وتجانس‌ها را به كار مي برد وجود ندارد، اما زمانيكه ارجحيت تركيب و تجانس و عنوان را تركيب ميكنيم، تفاوت جزئي موجود خط پايه و حتي در مورد ارجحيت عنوان، بوجود مي‌آيد. تكرار لفظي پرسش در يك بخش يا متن، چيز زيادي در مورد احتمال ارتباط داشتن يك بخش با پرسش نمي‌گويد. بنابراين ،تكرار لفظي واژه‌ها و عبارات پرشي، نشاندهنده وجود ارتباط ميباشد.
3-4- نتيجه گيريها در مراحل ديگر
ما نشان داديم كه به كارگيري عنوان و تركيب و تجانس ميتواند عملكرد ايجاد ارتباط اتوماتيك را افزايش دهد. متدهايي كه مورد استفاده قرار ميدهيم، كاملاً خام و بي تجربه هستند و اين احتمال وجود دارد كه پيشرفتهاي بيشتر بتوانند با بهينه سازي حاصل شوند. يك متد دقيق براي تركيب مدارك كه توسط tf,idf، نشانه گذاري عنوان و تركيبها و تجانس‌ها ارائه شده ، مي‌توانند در مورد نتايج، مفيد واقع شده و ما را درتوجه بيشتر به برنامه هاي ارزشيابي، ياري دهد.
5- جستجو در آنتولوژي
پس از بخش 3 و4 ، كه هدفشان، ساپورت IR در مورد ساخت آنتولوژي بود، مسير را عوض كرده وبه بررسي ساپورت كاربران نهايي مي پردازيم كه به منظور اهداف جهت يابي به آنتولوژي ها دستيابي دارند. پروسه مرورگري از طريق آنتولوژي جهت يافتن يك مفهوم ، مي تواند تصور مناسبي در مورد چگونگي سازماندهي آنتولوژي و چگونگي ارتباط مفاهيم، به كاربر ارائه دهد، اما اين پروسه همچنين ميتواند پروسه مشكل و سختي باشد. مثالهاي مربوط به عدم موفقيت مرورگري در پروسه دستيابي به اطلاعات، مشخص هستند. و مشتمل بر مواردي مي باشند كه ممكن است در سلسله مراتب موجود نباشند. در چنين مواردي، تكنيكهاي IR مي‌توانند اين نياز به اطلاعات را بررسي كنند. IR به جاي تبعيت زا روابط معنايي در يك آنتولوژي به دستيابي تصادفي بر يك آنتولوژي و تفسير انعطاف پذير نياز اطلاعاتي كاربر اشاره ميكند.
امري كه ما در اين بخش بررسي مي كنيم به شرح زير است، يافتن مفاهيم مربوط به يك پرسش معين در سلسله مراتب مفهومي، به عبارت ديگر، نيازهاي اطلاعاتي كاربران، با استفاده از واژه‌هاي اصلي اختياري و انتخابي تنظيم ميشوند، در حاليكه “اسناد و مدارك” ،مفاهيم موجود در سلسله مراتب LoLaLi ميباشند.
1-5- تحت يك سرپوش (Under the Hand)
ما در زمان سعي جهت بازيافت مفاهيم مربوط از يك آنتولوژي ، بايد با چند مسئله سروكار داشته باشيم، از پرسش‌هاي تمايل دارند كه بسيار كوتاه باشند. تعداد واژه‌هاي اصلي درهر موضوع ، مي توانند برابر با تعداد پرسش‌هاي محرك جستجوي وب، به طور ميانگين دو واژه اصلي در هر موضوع، باشند.2/ اسناد ومدارك نيز بسيار كوتاه هستند. حتي اگر توصيف وسيعي در مورد مفاهيم داشته باشيم، اسناد و مدارك بازيافت شده، در مقايسه با مجموعه‌هاي آزمايش استاندارد، كوتاه هستند. 3/ مجموعه اسناد و مدارك كوچك ميباشد. اين امر، بدين معناست كه ممكن است يادآوري ،مسئله مهمي باشد. بازيابي در برابر سلسله مراتب LoLaLi ، يك كار بسيار دقيق است اما داراي شرايط و نيازهاي يادآوري مي باشد.
موضوعات ما كه 26 عدد هستند، توسط چهار نويسنده مختلف ارائه شده و مبتني بر كاري هستند كه دانشجويان سال اول هوش مصنوعي دانشگاه آمستردام درتحقيق اوليه در مورد ›آمايش واسط يا رابط كاربر LoLaLi، انجام داده اند. “استاندارد طلايي” با استفاده از سه ارزياب، به شيوه‌اي مشابه با ايجاد رابطه در بخش 4، ارائه شد. واحد سنجش مورد استفاده نيز مشابه با فصل 4 ميباشد. R-Precision فزاينده كليه اسناد و موضوعات عاري از ويژگيهاي غير واژه‌اي هستند به استثناي خط تيره ها. هر موضوع، با اسناد موجود در فهرست، مقايسه ميشود و فهرست درجه بندي شده اسناد توليدي مي گردد كه دراختيار كاربر قرار ميگيرد.
2-5- آزمايشات
ما ، به عنوان يك خط مبنا، يك مدل بازيابي مبتني بر tf.idf ساده را انتخاب ميكنيم. مثل بخش قبلي، مي خواهيم بفهميم كه ساختار مفاهيم و سلسله مراتب مفهومي تا چه حد مي‌توانند به ارتقاي تاثير بازيافت، كمك كنند. ما عقايد زير را در مورد خط مبنا ارائه ميدهيم هدف همه آنها ،داشتن دقت بالا بردن صدمه زدن به يادآوري ميباشد؛ 1/ مفاهيمي را كه ارائه دهيد كه در واقع، موضوع را تنظيم كرده و مزيتي بر مفاهيم ديگر دارند، مثلا اگر كاربر در “منطق (logic)” تايپ كند، پس “منطق” مفهوم بر “منطق model” ارجحيت دارد. 2/ مفاهيمي را ارائه مي دهيد كه يك تركيب يا تجانس را با موضوعي تقسيم مي‌كنند كه بر مفاهيم ديگري كه مولفه هاي موجود در ترتيبات ديگر را تقسيم مي كنند، ارجحيت دارند. 3/ مفاهيمي را ارائه دهيد كه با يكديگر در ارتباطند، مفاهيمي كه با مفاهيم ديگر موجود در درجات بالاتر، در ارتباطند.
اولين چيزي كه بايد سعي كنيم ، آنرا افزايش دهيم، به كارگيري ويژگيهاي نحوي اسناد و مدارك مي باشد. نتايج اصل از آزمايشات مرتبط سازي اتوماتيك ما نشان مي دهند كه ما بايد واژه‌هاي موجود در عناوين را بر واژه هاي موجود در يك بخش، ترجيح دهيم. متشابهاً ، واژه‌هاي پرسش موجود در نام مفهوم را بر واژه هاي موجود در توصيف و تشريح آن، ترجيح دهيم. امتشابهاً ، واژه هاي پرسشي موجود در نام مفهوم را بر واژه هاي موجود در توصيف و تشريح آن، ترجيح ميدهيم؛ در مورد قبلي، امتيازات دو برابر مي شوند . زماينكه سلسله مراتب مفهومي، پر از واژه هاي بسيار خاص باشد، تاثير ترتيب واچه ميتواند حتي در اين آزمايش، بيشتر از مرتبط سازي اتوماتيك باشد. بنابراين، ما سعي مي كنيم كه متد مشابهي مانند آزمايش را به كار بريم. زماينكه يك مفهوم داراي تركيب و تجانس است كه در پرسش نيز مطرح مي شودامتياز آنها را دو برابر مي كنيم زمانيكه نام مفهومي در واقع برابر و معادل با موضوع مي باشد، احتمال اينكه كاربر به مفهوم ديگري را توجه كند، وجود ندارد. بنابراين، با تكنيكي مشابه، با تكنيك قبل را به كار مي بريم. امتياز مفهوم را دو برابر مي كنيم.
نتايج اين تكنيكها در جدول 7 نشان داده مي شوند. با ارائه تعدادي از موضوعات ، نمي توانيم استنتاج كنيم كه پيشرفت چشمگيري حاصل شده است.
تنها مي‌توانيم با حدود 90% اطمينان بگوييم كه تفاوتي وجود ندارد./
حالا به پيشرفتهاي بيشتري در خط پايه مي پردازيم، پيشرفتهايي كه سعي دارند از معناهايي استفاده كننده كه توسط روابط موجود در سلسله مراتب مفهوم كدگذاري ميشوند. ما ، تنها در مورد استفاده از روابط Subclass-for, is-a صحبت مي كنيم. مفاهيم، اطلاعات را از والدهاي خود به ارث برده و آنها را به چند طريق، مشخص مي كنند؛ پرسش ها بايد تا حد امكان، دقيق پاسخگويي شوند: نه خيلي كلي و نه خيلي خاص، غالباً، مفاهيمي كه بيشترين امتياز را از يك طرح ارزشيابي مي گيرند، مفاهيم درستي هستند. اما گاهي، طبق شكل 5، پيچيدگيهاي بيشتري بوجود مي آيد. در اينجا پرسش “رابطه معنايي” و مفهوم مورد نظر “رابطه مفهومي” ميباشد، اما تنها مفاهيمي كه داراي “رابطه معنايي هستند، فرزندان ”“رابطه مفهومي” مي باشندجهت بررسي اين مسئله ، فهرست مفاهيم ارائه شده توسط طرح ارزشيابي را مجددا به روشي درجه بندي مي كنيم كه مفاهيم مربوط به يكديگر ، نزديكتر باشند. اين امر، مفاهيمي را ايجاد ميسازد كه با مفهوم داراي امتياز بالا جهت نفع بردن از اين رابطه، توليد بوده و به درجات بالاتر مي‌روند. قوانين مورد استفاده ما در گروه بندي مفاهيم مربوطه به شرح زير هستند:
1/ هر مفهومي بايد زير والدينش قرار گيرد، اين مفهوم والد، نشان دهنده موقعيت مفهوم ميباشد.
2/ مفاهيم تنظيم كننده با والد مشابه بايد زيرآن را در مشترك قرار گرفته و با امتياز مربوط خودشان، مرتب شوند.
3/ هر زنجيره والد- فرزند مربوط به مفاهيم تنظيم كننده بايد در يك مفهوم تنظيم كننده به پايان برسند كه نشاندهنده وضعيت و موقعيت زنجيره است.
4/ دسته ها و گروههاي نامربوط ، به شكل يك توده بهم ملحق ميشوند، توسط ماكزيمم امتياز گروه، مرتب مي شوند.
5/ زمانيكه والدين داراي فرزندان مشابهي باشند/ بهم ملحق شده و به بيشترين امتياز مي‌رسند.
اين قوانين ، والدين را مجاز مي سازند كه از فرزندانشان سود ببرند و بالعكس، و آنها خواهران و برادران خود را مجاز مي سازند كه از خواهران و برادران داراي امتياز بالاتر ، سود ببرند.
جهات محدودسازي سايز گروهها و جهت مجاسازي يك گروه براي رفتن به درجات بالاتر، هر چيزي را كه پس از يك نقطه برش معيني قرار دارد، بركنار كرده و مفاهيم باقيمانده را گروه بندي مي كنيم. پس ازچند آزمايش ، عدد 10 را به عنوان نقطه برش انتخاب كرديم، البته مبتني بر تعداد ميانگين اسناد و مدارك مربوط به هر موضوع، بررسي پروسه بازيافت بعلاوه درجه بندي مجدد، در شكل 6 نشان داده مي شود. نتايج قوانين گروه بندي نزي در جدول 7 نشان داده مي شود. حتي با تعداد اندك پرسش ها ، مي توانيم استنتاج كنيم كه پيشرفت جزئي در امتيازات وجود دراد، البته زمانيكه از روابط مفهومي استفاده مي كنيم و تركيب كليه تكنيكها، پيشرفتها را توجيه مي كند، نشان مي دهد كه تكنيكهاي مجزا داراي مزايا و اثرات مجزايي هستند
3-5- نتيجه گيريها و مراحل ديگر
در حاليكه درجستجو يك سلسله مراتب مفهومي داراي ويژگيهاي خاصي است كه ممكن است به روش هاي IR خاصي نياز داشته باشد ، متوجه مي شويم كه تكنيكهاي بازيافت استاندارد، سطوح عملكرد قابل قبولي را ارائه مي دهند، اما پيشرفتهاي جزئي مي‌توانند با استفاده از ساختار سلسله مراتب مفهومي حاصل شوند ما معتقديم كه اين امر، تركيب بسيار جالبي از تكنيكهاي Semantic web و IR ميباشد. مراحل ديگر جهت ارتقاي جستجوي آنتولوژي ، مشتمل بر استفاده از روابط ديگر سلسله مراتب و استفاده از مدل‌هاي بازيافت شده مختلف مي باشند.
6- نتيجه گيري
ما از استخراج واژه اصلي مبتني بر تركيب و تجانس جهت ارائه مفاهيم جديد استفاده و در مورد ايجاد اتوماتيك روابط جهت اتوماتيك سازي پرسازي آنتولوژيها با مثال ها و نمونه ها مطالعه كرديم. مانندهاي تنظيم و پروژه كتابخانه ديجيتال مبتني بر آنتولوژي را ارزيابي كرديم. درهمان تنظيم، متدهاي بازيافتي را به هدف كمك به كاربران درجستجوي آنتولوژي به كار برده وفهميديم كه تركيب تكنيكهاي IR و درجه بندي مجدد حاصله مبتني بر سلسله مراتب اصلي مفهوم ،موثرترين و مفيدترين متد ميباشد.
بايد بگوئيم كه به استثناي متدهاي گروه بندي به كار رفته در بخش قبل، متدهاي IR مورد استفاده ما، عمدتاً متدهاي استانداردي هستند؛ بنابراين، كاربرد آنها در Semanic web، جديد ميباشد. متدها و نتايج ارائه شده در اين مقاله بايد به عنوان متدها و نتايج فراهم آوري خطوط پايه براي امور مربوط به خود، تفسير شوند. اعتقاد ما بر اين است كه متدهاي IR وجود دارند كه مي‌توانند كمكهاي بيشتري به ساخت آنتولوژيها و استفاده موثر از آنها ، ارائه دهند.
ساپورت بازيابي اطلاعات در مورد استفاده وساخت آنتولوژي(antology)
چكيده:
بازيابي اطلاعات ميتواند به ساخت آنتولوژيها و كاربرد مؤثر و مفيد آنها، كمك كند. ما از استخراج واژة اصلي مبتني بر تركيب و تجانس (Collocation)، جهت ارائه مفاهيم جديد، استفاده و در مورد ارائة ارتباط وسيع جهت اتوماتيك سازي جمعيت آنتولوژي با مثال، مطالعه ميكنيم. ما، متدهاي خود را در تنظيم پروژة كتابخانة ديجيتال، با استفاده از متدولوژي ارزيابي اطلاعات، ارزيابي ميكنيم. در يك تنظيم مشابه، در مورد متدهاي بازيابي مطالعه ميكنيم كه ساپورت جهت‌يابي ارائه شده توسط روابط معنايي و لغوي موجود در اغلب آنتولوژيها را جهت كمك به كاربران در بررسي آنتولوژي تكميل مي‌كنند.
مقدمه:
متدهاي جستجو، جهت يابي و سازماندهي اطلاعات اينترنت رايج امروز، دهه‌هاي تحقيق دوره بازيابي اطلاعات را پايه و مبنا قرار ميدهند. اين متدها مبني بر قوانين آماري كنترل كنندة استفاده انسان از زبان، نه تنها در بازيابي سند و مدرك، بلكه در امورغني‌تر به لحاظ معنايي مثل پاسخگويي به پرسش، مورد استفاده قرار ميگيرند. يك شكل Semantic Web اين است كه بسيار شبيه به Web است كه ما امروزه مي‌شناسيم و انتظار داريم كه اسناد مدارك، سرشار از منافع قابل فهم باشند. اين تفسيرها را در مورد اسناد وعبارات قابل توجيهي كه در جستجوي معاني مضمون اسناد ومدارك هستند، ارائه خواهند داد. ما توضيح ميدهيم كه صورتهاي صرفي IR چگونه مي‌توانند در اين امر، با كمك آرشيتكت‌هاي آنتولوژي غيرمعمولي، مؤثر باشند. تكنيكهاي IR مي‌توانند به تعريف، تشخيص و بررسي ثبات و تداوم آنتولوژي كمك كنند. هشت مرحله مي‌توانند در پروسه ايجاد آنتولوژي متمايز شوند.
1-تعيين محدودة آنتولوژي
2- توجه به استفادة مجدد از قسمتهاي مربوط به آنتولوژي موجود
3- بر شماري و ذكر كلية مفاهيمي كه مي‌خواهيد
4- تعريف و تشخيص تاكونومي اين مفاهيم
5- تعريف و تشخيص ويژگيهاي مفاهيم
6- تعريف و تشخيص جنبه‌هايي از مفاهيم مثل اصول و ارزشهاي مورد نياز وغيره
7- تعريف و تشخيص نمونه‌ها
8- بررسي ثبات و تداوم آنتولوژي
ما، از ميان اين مراحل، مراحل 3 و7 را با تكنيكهاي مبتني بر IR بررسي كرده و معتقديم كه اين مراحل مي‌توانند به طور مفيدي با استفاده از تكنولوژي بازيابي قابل دسترس امروزي، انجام شوند. مرحلة 4 براي اتوماتيك سازي، مناسب است، در عين حال، مسئله حل‌شده‌اي به شمار نمي رود و مرحله 8 در مورد متدهاي استدلال سمبوليك به گونه‌اي كه مثلاً در PACER و FACT اجرا ميشوند، بهترين گزينه است. تكنيكهاي IR ، علاوه بر اينكه جهت كمك به سازندگان آنتولوژي مورد استفاده قرار ميگيرند، مي‌توانند در جستجو، مرورگري و ارائه موارد غيرمترقبه نيز به كاربران كمك كنند. مردم تمايل دارند كه از Semantic Web شركتها جهت جستجوي اسناد و مدارك، بلكه جهت جستجوي اطلاعاتي در مورد روابط معنايي خاص، مثلاً در تنظيم كتابخانه هاي ديجيتال، استفاده كنند. بنابراين، روشهايي را جهت «بازيابي در يك سلسله مراتب مفهومي» ارائه ميدهيم، كه در آنها به جستجوي واقعي هماهنگي به نحوييكه توسط اغلب ابزارهاي جهت‌يابي و ويراستارهاي آنتولوژي ارائه ميشود. ممكن است مناسب و كافي نباشد. پيشرفتهاي گذشته، با ايجاد آلگوريتم‌هاي بازيابي سند و مدرك مفيد امروزي جهت ايجاد و به‌كارگيري زيرساختار Semantic web، مستقيماً منجر به ايجاد پيشرفتهايي در آينده ميشوند. اما دليل متدولوژيكي بيشتري براي نزديك تر كه من اقدامات Semantic web در IR به هم داريم، جامعه IR بر اهميت ارزيابي، تأكيد كرده است. با ظهور كنفرانس‌هاي بازيافت متن (IRC)، ارزيابي آزمايشي امور مربوطه به بازيابي، به پيشرفت چشمگيري رسيده كه منجر به پيشرفت سريع در امور ارزيابي شده، شده است. منافع مشابهي با اقدامات ارزيابي مربوط به بازيايب و اقدامات مربوط به امور پردازش زبان غني‌تر به لحاظ معنايي، وجود دارند. جامعه Semantic web، از تأكيد شديدتر بر ارزيابي و اموري كه مي‌توانند ارزيابي شوند، سود مي‌برد. با خوردن غذاي سگ خود، ارزيابي تجربي در مورد كليه امور مورد بررسي در اين مقاله انجام ميدهيم.
بخش 2، تنظيمي را بررسي ميكند كه كلية امور در آن رخ ميدهند. پروژهLanguage Links و (Lolali )Logic ، به هدف فراهم آوري امكان دستيابي مبتني بر آنتولوژي به يك كتاب راهنماي الكترونيكي در فصل مشترك و واسط زبانشناسي و منطق. در بخش 3، اتوماتيك سازي مرحله 3 و ارزيابي آنرا، توصيف ميكنيم. در بخش 4، در مورد اتوماتيك سازي مرحله 7 و ارزيابي آن، صحبت ميكنيم در بخش 5، جستجو در سلسله مراتب مفهوم LaLaLi را ارزيابي ميكنيم. در بخش 6، نتيجه گيري ميكنيم.
2- LoLaLi:
كارما، و آزمايشات مربوط به آن، در تنظيم پرونده كتابخانه ديجيتال، انجام شدند. پروژهLoLaLi ، متدهايي را جهت گسترش مزمت قديمي كتابهاي راهنمايي علمي با ابزارهاي الكترونيكي ، ارائه ميدهد. اين ابزارها به خوانندگان كمك مي كنند كه به مضمون و محتواي كتاب راهنما دست يابند و اين ابزارها، يافتن اطلاعات مربوطه را آسانتر مي‌سازند.
طبق اين مطالعه ، پروژهHandbook of Logic and Language در فصل 20 ص 1200 تمركز دارد، مانند آزمايشات از منابع Latex استفاده كرديم. پروژهLoLaLi، از سلسله مراتب مهم word net جهت فراهم آوري امكان دستيابي به كتاب راهنما استفاده ميكند. سلسله مراتب مفهوم، غالباً جهت جهت يابي از طريق تركيبها و تجانس‌ها اسناد در مدارك، مورد استفاده قرار ميگيرند. آنها براي سازماندهي، نمايش دهي و ارائه اطلاعات متعدد،مفيد واقع ميشوند، و كاربراني در جستجوي يك hypertext هستند و داراي الگوهاي مرورگري سلسله مراتبي هستند، بهتر از كاربران داراي مسيرهاي مرورگري متوالي، اين كار را انجام ميدهند. از اينرو، معماريهاي مربوط به كتابهاي راهنماي الكترونيكي بايد الگوهاي سلسله مراتبي را توجيه كننده يك سلسله مراتب مفهومي، روش مناسبي براي انجام اين كار باشد. سلسله مراتب مهم LoLaLi با دست و توسط متخصصين اين رشته كه اخيراً حدود 600 مفهوم را جمع آوري، سازماندهي و مرتبط ساخته‌اند، ايجاد ميشود و يك سرويس دهنده مبتني بر secame ، اطلاعات سلسله مراتبي را ذخيره ميكند كه از طريق يك مجموعه از نوشته‌جات و Protégé هدفمند، ويرايش و به روز رساني ميشود. ما در بخش 3، توضيح ميدهيم كه تكنيكهاي اصلي IR، چگونه مي‌توانند به نويسندگان در تعيين و انتخاب مفاهيمي جهت تحول در سلسله مراتب، كمك كنند.
هر مفهوم در سلسله مراتب LoLaLi، با يك توضيح و تفسير، حاشيه نويسي ميشود كه به طور خلاصه، آنرا توصيف مي‌كنند. بعلاوه، مفاهيم داراي توصيفات طولاني‌تري هستند و آنها هم توسط نويسندگان، ارائه ميشوند. سلسله مراتب، از يك مفهوم TOP با چهار شعبة اصلي در زير آن تشكيل ميشود : علم كامپيوتر، رياضيات، زبانشناسي و فلسفه كه توسط روابط زير موضوع، فوق موضوع (Subtopic-supertopic) ، سازماندهي و تنظيم ميشوند. اين روابط، تايپ مي شوند و تايپها عبارتند از “per-of”,”is-a” هستند. سلسله مراتب در LoLaLi، بيشتر يك نمودار است يا يك قالب دقيق و واضح شكل 1 . روابط غيرسلسله مراتبي نيز در نظر گرفته شده و به منظور اهداف جهت يابي مورد استفاده قرار ميگيرند؛ اين روابط مشتمل بر Sibing(همشيره و خواهر)، “معاني ديگر” و “مفاهيم مربوطه” مي باشند. مفاهيم موجود در سلسله مراتب LoLaLi نيز به منابع خارجي ارتباط دارند. مورد اصلي در ميان اين روابطHand book of Logicians lenguage ميباشد، مثالهاي ديگر مشتمل بر روابط با ابزارهاي مستقيم (on line) مربوطه ميباشند روابط با Handbook ، مفهومي را در سلسله مراتب، به عنوان منبع وبخش‌هاي مربوطه موجود در Hand bookرا به عنوان هدف، اتخاذ مي‌كنند. در بخش 4، ما توضيح‌مي‌دهيم كه چگونه تكنيكهاي IR به بررسي اين امر كمك مي‌كنند.
در حال حاضر ، كابران مي‌توانند به شكل “آساني”سلسله مراتب دست يابند از نتايج مطالعة يك كاربر، جهت يابي در راستاي روابط معنايي فوق اينكه، با تسهيلات جستجوي كامل شده است كه كاربران را مجاز ميسازد مفاهيم موجود در سلسله مراتب را به شيوه‌اي اختياري، بيابند. دربخش 5، ما تكنيكهاي اصلي IR را ارزيابي و توصيف ميكنيم.
3- كمك به سازندگان آنتولوژي
طبق پروژهLoLaLi، درزمان ساختن يك آنتولوژي براي يك رشته علمي خاص، آثار ادبي ارزشمندي وجود دارند كه محتوا و معانيشان بايد تحت پوشش آنتولوژي قرار گيرند. ما در مورد ساپورت IR جهت بررسي سوال زير، گزارش ميدهيم: كدام مفاهيم بايد در آنتولوژي قرارگيرند؟ ما به جاي اينكه به صورت دستي و غيراتوماتيك به جستجوي آثار ادبي بپردازيم، متدهاي شناسائي مفاهيم مورد نظر را از يك متن خاص، با استفاده از استخراج واژه توضيح ميدهيم. اسامي مفاهيم، معمولاً عبارات اسمي (noun phrase) هستند. از اينرو، تشخيص عبارات اسمي، احتمالاً اولين مرحله براي تشخيص مفاهيم مورد نظر به شمار ميرود. ما دو مورد را در عين به كارگيري تكنيكهاي مختلف، متمايز ميكنيم: كانديداهاي تك واژه‌اي و كانديداهاي چندواژه‌اي.
1-3- مفاهيم يك اسمي
با جهت يافتن اسامي جالب، ابتدا POS را به دنبال متن Hand book اضافه كرده و سپس كلية اسم ها را انتخاب ميكنيم. ما از دو روش براي طبقه بندي آنها استفاده مي كنيم. توسط تواتر و تعداد خام و توسط تواتر يا تعدد نسبي، يعني توسط تعداد وقايع تقسيم بر تعداد وقايع در مجموعه اسناد ومدارك با هدف كلي. ليستهاي حاصله، توسط سه ارزيابي، ارزيابي شدند كه از آنها در مورد هر اسم در فهرستهاي حاصله پرسيده ميشد كه آيا آنها در فهرست جامعي از نظريات مفيد يا مهم كه به مبتديان و متخصصين كمك ميكند، قرار دارند يا خير. در مورد “استاندارد طلائي” ما، يك اسم در صورتي در نظر گرفته ميشد كه اكثر ارزياب‌ها، آنرا وابسته به آن فهرست بدانند.
ما، با اين استاندارد طلايي، امتيازات دقيق a(n) را جهت افزايش ارزشهاي n ، محاسبه كرديم در جدول1، دومين رديف، فهرست حاصله تنظيم شده توسط تواتر و تعدد خام و سومين فهرست تنظيمي توسط تعدد وتواتر نسبي را نشان ميدهد. نمايانگر كننده است كه حتي فهرست حاصلة تعدد خام از كيفيت بالايي برخوردار بوده وداراي اسم‌هاي نامربوط به تعدد و تواتر و تكرار زياد در راس، ميباشد و با احتساب ويژگيهاي اين حيطه خاص، امتيازات دقيق بسيار بالا مي‌توانند حاصل شوند. در مورد يادآوري چطور؟ گردآوري وت دوين فهرست كاملي از اسم‌هاي مفيد يا مهم محدوده Hand book، كار مشكلي است، البته اگر غيرممكن نباشد، در عوض، ما تصميم داريم كه با استفاده از يادآوري مفهوم به يادآوري تقريبي بپردازيم(CK): چه تعدادي از مفاهيم تك اسمي در سلسله مراتب LoLaLi را ما شناسايي كرده ايم، و آنها كدام قسمت فهرستهاي حاصله قرار دارند؟ از 522 مفهوم در سلسله مراتب مفهومي، 158مفهوم، تك اسمي هستند؛ از اينرو، CR در برابر آن 158 مفهوم ، ارزيابي شد. آلگوريتم استخراج اسم، 77% از مفاهيم تك اسمي موجوددر سلسله مراتب LoLaLi را شناسايي كرد؛ و 70% اين مفاهيم در 750 مورد از 1 به بعد قرار دارند. در حاليكه اين، امتياز يادآوري كاملي نيست، سازندگان آنتولوژي ما، به موارد بسيار مهمي در ارائه سلسله مراتب پي برده و به ما مي‌گويند كه اين موارد غالباً آنها را به تفكر در مورد مفاهيم ديگر و بررسي غيرمستقيم مسئله يادآوري وا مي‌دارند.
2-3- عبارات اسمي چند واژه اي
بيائيد به استخراج عبارات اسمي چند واژه‌اي بپردازيم، ما متد مفيدي را ارائه ميدهيم كه مبتني بر تركيبها و تجانس ها بوده و ميتواند به مرحله تقسيم شود. Parsel سطحي متن، 2 ارائه توالي هاي واژه‌اي با الگوهاي جالب pos-tag براي ارزيابي و بررسي دقيقتر،3/ تصميم‌گيري در مورد اينكه هر توالي واژه، يك تجانس يا تركيب اسمي هست يا خير. مرحله 1/ با Schmid Tree-Tagger pos-tagger انجام مي شود. مرحله 2، با متدي كه توسط Katz,Justeson ارائه شده، انجام مي شود و از الگوهاي pos-tag جدول 2 استفاده ميكند. ما متن ضميمه شده يا اضافه شده را بررسي كرده و هر چيزي را كه بايكي از الگوهاي pos-tag فهرستي، هماهنگ نيست، كنار مي‌گذاريم. مرحله 3 ، با آزمايش اينكه آيا واژه‌هاي موجود در توالي، بيشتر از موقعي ايجاد ميشوند كه كليه واژه هاي موجود در متن به صورت تصادفي، تنظيم شده باشند. طبق نظريه Krenn , Evert كه آشكارسازي تركيبها و تجانس‌هاي pp-Verb را بررسي كرده اند، از t-test جهت بررسي مرحله 3 استفاده ميكنيم. فرضيه بي اعتبار ما اين است كه در متن، واژه‌هايي كه توالي را مي‌سازند، كاملاً مستقل از يكديگر هستند.
زمانيكه از متد چند واژه‌اي خود در مورد Handbook of logic and lansuage استفاده ميكنيم، به نتايج اميدوار كننده اي مي‌رسيم. مثلاً ، 10 تركيب يا تجانس اسمي با بالاترين امتيازات t در جدول 3 نشان داده ميشوند. در واقع، ما چگونه اين كار را انجام ميدهيم؟ مثل عبارات تك اسمي، ما از يادآوري مفهوم (CR) و دقت (P) جهت پاسخگويي به اين سوال، استفاده ميكنيم از 522 مفهوم موجود در اين شكل سلسله مراتب مفهومي مورد استفاده، 364 مفهوم، چند واژه‌اي هستند؛ از اينرو، CR در برابر آن 364 مفهووم، ارزيابي شد. آلگوريتم ما با كار در مورد Hand book،3896 تركيب و تجانس را ارائه داد، 99 مورد، مفاهيم مربوط به سلسله مراتب هستند. مثلا، با 28% از مفاهيم چند واژه‌اي را يافتيم؛ 73% آنها در 750 هستند. با توجه به P، ما از سه ارزياب جهت ارزيابي مفاهيم كانديداي مورد نظر، استفاده كرديم. جدول 3، نمونه‌اي از نتايج را بهمراه ارزيابي‌هاي انساني، ارائه ميدهد. جدول 4، داراي امتيازات دقت حاصله در درجات مختلف ميباشد؛ دقت با حركت به سمت پائين فهرست، كاهش مي‌يابد.
در حاليكه وقت در سطح قابل قبولي است، يادآوري مفهووم، در حد مطلوبي باقي ماند. چند راه براي افزايش يادآوري وجود دارد: توسعة الگوهاي استخراج بيشتر، واضح سازي كمتر الگوها، يا افزايش اطلاعات و داده‌هايي كه بر روي آنها كار مي شود. ممكن است در بين گزينه به دقت لطمه بزند، و اولين گزينه الگوهاي بسيار خاصي را ايجاد كرده و هيچ تفاوتي در دوره‌هاي يادآوري مفهوم ايجاد نكند. به سومين گزينه مي‌پردازيم. عبارت اسمي جالب بسياري، تنها در اhand book ايجاد ميشوند؟ زمانيكه متد تشخيص ما، از طريق افزونگي عمل ميكند، تا در به يافتن آن واژه ها نخواهيم برد.
جهت ايجاد يك مجموعه اطلاعاتي وسيع‌تر بايد به شرح زير عمل كنيم. هر يك از 522 مفهوم موجود در سلسله مراتب LoLaLi به موتور تحقيق وب دارد شدند.كه در عين حال، خروجي فايل‌هاي PDF را محدود كردند. 20 نتيجه بالايي، حفظ شدند؛ متن، با استفاده از pstotext، استخراج شد و MB385 از متن قابل استفاده ايجاد كرد. ما 475/206 تركيب و تجانس را استخراج كرديم،كل 197 مفهوم يافت شده و مهمتر اينكه 44% آنها در ميان 750 نتيجه بالايي بودند. بنابراين، CR مشخصاً در زمان مقايسه با نتايج اجرا كننده آلگوريتم ما در برابر متن Handbook، ايجاد شده است. در جدول 5، اعداد دقيق مربوط به مجموعه Web را در رابطه با مجموعه CLEF فهرست ميكنيم. تخصيص و تصريح اين امر، به خلاص شدن از دست عباراتي مثل “other hand” كمك ميكند، اما عباراتي مثل “next section” (بخش بد) را به درجات بالا مي برد و امتياز p@10 پائين را در رديف 3، توجيه ميكند.
جهت بررسي تعامل دقت و يادآوري، به دقت مفهوم ، توجه كرده و طرح‌هايي را براي دقت مفهوم و يادآوري مفهوم، تدوين كرديم، در شكل 2 ، يادآوري مفهوم(چپ) و وقت مفهوم (راست) تركيبات موجود در Hand book، در مجموعه Web و در رابطه با مجموعه CLEF ارائه كرده ايم؛ درجه يا رتبه ( كه در محور X نشان داده شده ) با دسته بندي توسط امتياز t-test حاصل مي شود. همانطور كه انتظار مي رود در رابطه با مجموعه بزرگتر Web، يادآوري مفهوم، داراي بالاترين رتبه است، پس از آن، مجموعه Web مربوط به CLEF و پس از آن، Hand book قرار دارد. در مورد دقت مفهوم، ترتيب مربوطه نشان داده ميشود.
3-3- نتيجه گيري ها و مراحل ديگر
يك متد تك اسمي ساده و يك متد مبتني بر تركيب و تجانس ساده مي‌توانند اظهارات ارزشمندي در مورد مفاهيم موجود در سلسله مراتب يك مفهوم ارائه داده و بنابراين. مرحله 3 فهرست Van Harmelen و Antonok را بررسي كنند. در مورد استخراج عبارات چند واژه‌اي، اطلاعات و داده‌هاي بيشتر جهت ارتقاي يادآوري، مفيد واقع مي‌ِوند. نتايج ما، با جداسازي عبارات انگليسي كلي و عمومي، افزايش مي يابند. امتيازات ما به هيچ وجه كامل نسيتند، اما سازندگان هستي شناسي ما، به عنوان منبع اطلاعات ، نتيجة متدهاي ما را بسيار با ارزش يافتند. ممكن است اين امر در تمركز بيشتر بر مجموعة Web، ما را ياري كند؛ اگر برخي مفاهيم، قبل از تشخيص تركيب بر تجانس در دسترس باشند؛ مي‌توانند جهت محدودسازي متن مورد استفاده قرار گيرند: مفاهيم جديد و جالب مي‌توانند در نزديكي و مجاورت مفاهيم قديمي ايجاد شوند.
4- تعريف وتشخيص اتوماتيك مثالها و نمونه‌ها
هستي‌شناسي ها به ندرت بخاطر خودشان بوجود مي‌آيند، و كاربرد آنها تعيين ميكند كه هستي شناسي ها چگونه بايد مكان‌يابي شوند. در تنظيماتي كه ساختارهاي شبه هستي‌شناسي به عنوان موارد كمكي در جهت‌يابي مورد استفاده قرار ميگيرند، مثال ها و نمونه‌هاي حائز اهميتي، روابط چشمگيري با اسناد ومدارك برقرار‌مي كنند. ما ، در اين بخش ، متدهاي مربوط به تعريف و تشخيص اتوماتيك و در اين مثال ها را در تنظيم پروژه LoLaLi، توصيف و ارزيابي ميكنيم. كاري كه بايد انجام دهيم، مرتبط سازي مفاهيم موجود در سلسله مراتب LoLaLi با قسمتهايي از متن مربوطه در Handbook ميباشد. ما، اين امر را بازيافت اطلاعات با دقت با تلقي هر مفهوم به عنوان يك موضوع و تلقي هر بخش از متن به عنوان يك سند (مدرك) مي‌ناميم. براي اينكه نمونه‌ها و مثالهاي مورد نياز را تعريف و مشخص ميكنيم، به شناسائي بخش‌هايي از متن مربوطه در مورد هر مفهوم در سلسله مراتب LoLaLi، نياز داريم. چه مقدار از كتابخانه ديجيتال و سطوح هستي شناسي كه ما به آنها دستيابي داريم، مي‌توانند در بررسي اين امر، به كار روند. استراتژي ما ، يك استراتژي فزاينده است. تا با آغاز كار از يك خط پايه و مبناي ساده، تاثير به كارگيري ساختار سند و مدرك ، نشان هاي متن و تركيبات را تعيين ميكنيم.
1-4- زير يك سرپوش و پوشش (under the Hand)
مجموعه اسناد و مداركي كه ما بايد در آنها ،اهداف ارتباطي را شناسائي كنيم، متشكل از اسناد و مدارك LATEX ميباشد. داده هاي نيمه ساختار يافته با قسمتهاي مشخص: فصل/ بخش / زيربخش وغيره. اين موارد، بخشي از كل Handbook را داراي ارتباط منطقي با قسمتهاي مختلف متن مي‌دانند به عنوان اهداف و داراي ارتباط وسيع، ما هر بخش را در هر سطحي از فصل گرفته تا پاراگراف، مورد توجه قرار مي دهيم. اما در اين امر، مشكلي مطرح ميشود. اگر يك زيربخش، داراي قسمتي مربوط به متن باشد، پس آن بخش و هر قسمت بزرگتر نيز به متن تعلق دارند. شما چگونه در مورد بزرگ يا كوچك بودن واحد بازيافتي، تصميم گيري مي‌كنيد؟ ما با داشتن تجربه در مورد بازيابي XML، قسمتهاي متداخل متن را در نظر نمي گيريم، در موارديكه بايد بين دو واحد متداخل بازيابي، انتخابي انجام دهيم، يك واحد داراي رتبه بالاتر را توسط سيستم بازيابي انتخاب مي كنيم. اين امر در شكل 3 نشان داده ميشود: اگر تصميم بگيريم به بخش (Section) برگرديم، پس مجاز نيستيم كه به هر چيزي كه در آن بخش وجود دارد و يا هر چيزيكه در بخش ديگري وجود دارد، برگرديم.
جهت ارزيابي امر ايجاد رابطه، از وروديهاي از شاخص يا فهرست Handbook استفاده مي كنيم، ما از كليه وروديها در فهرست پشت كتاب كه آنها هم در سلسله مراتب LoLaLi ايجاد ميشوند، استفاده كرديم؛ 141 ورودي وجود دارد. هر ورودي، شخصاً در منبع LATEXHandbook ، علامت گذاري ميشود، به طور ميانگين، يك ورودي داراي سه بار تكرار مطابق با lindex {….} ميباشد. “استاندارد طلايي” مورد استفاده ما جهت ارزيابي، متشكل از 141 مفهوم به عنوان “موضوع” ميباشد. يك بخش متن، در صورتي كه به يك موضوع، مرتبط است كه با فرمان lindex {…} مشخص شده باشد. بديهي است كه كيفيت نتايج ما به كيفيت فهرست كتاب بستگي دارد.
ما از Incremental R-Precision به عنوان ابزار سنجش استفاده ميكنيم؛ زمانيكه هيچ يك از اسناد مربوطه در يك موضوع معين، موجود نباشند. اين ابزار صفر را نشان ميدهد و زمانيكه كليه اسناد در مدارك موجود باشند، يك را نشان ميدهد. ارزش و عدد بالاتر در زماني ارائه مي شود كه يك مدرك در درجه بندي بالاتري قرار داشته باشد، ارائه مي شود در مورد يك موضوع معين P@ n عبارت است از :
كه Relevant ، مجموعه اسناد مربوطه در مورد موضوع ميباشد. امتياز مربوط به يك آزمايش، توسط ميانگين‌گيري كليه موضوع‌ها، حاصل ميشود. اگر توزيع تفاوتهاي عملكرد ، منحرف نشود، و اگر چند انحراف معدود موجود باشد، پس استفاده از t-test جفتي براي ارزيابي اطلاعاتي، مناسب به نظر مي رسد. اين دو شرط مي توانند با طرح هاي quantile آزمايش شوند. فرض بر اين است نقاط موجود در يك چنين طرحي، در اطراف identity (اتحاد)، متعادل باشند. ما اين امر را در رابطه با داده ها و اطلاعات خود بررسي ميكنيم؛ مثالي در شكل 4 ارائه ميشود. از اينرو ما ميزان اهميت تفاوتهاي اين دو متد را با مقايسه نتايج هر تحقيق با t-test جفتي، آزمايش مي كنيم. تفاوتهاي حائز اهميت با و تفاوتهاي جزئي با نشان داده ميشوند.
2-4- آزمايشات
خط مبناي ما، از طرح ارزشيابي tf-idf استاندارد استفاده ميكند، و با كليه لغات وواژه‌هاي را با استفاده از LemmatizerTree Tagger به بن و ريشه شان تبديل ميكنيم. ما اين آزمايش را با نشانه‌هاي طراحي ديگر و با تركيبات تجانس ها انجام داده‌ايم ابتدا واژه‌هايي كه داخل عناوين واحدها قرار دارند، احتمالاً شاخصهاي مناسب موضوع اصلي هستند كه تحت پوشش آن واحدها قراردارند. توالي‌هاي واژه‌اي كه مورد تاكيد قرار ميگيرند، احتمالاً از بقيه ، مهمترند. ما واژه‌هاي داراي تفسير در توضيح مشخص، يا واژه‌هايي را كه در شرايط معيني ايجاد شده اند را با افزايش امتياز آن بخش از متن ، ترجيح ميدهيم. اگر يك قسمت ، با عنوان آغاز شود و آن عنوان داراي واژه‌هاي پرسشي باشد، امتياز آن قسمت را دو برابر ميكنيم.اگر عنوان آن قسمت داراي چيزديگري باشد، باز هم امتياز را دو برابر مي كنيم. اگر يك سند و مدرك داراي /emph,/em باشد كه به لحاظ ادبي مهم و پرسش ميباشند، امتياز را دو برابر ميكنيم؛ اگر تأكيد بر چيزي بجز پرسش نباشد نيز، امتياز را دو برابر ميكنيم. نتايج آزمايش درج دول 6 ارائه مي شوند. تفاوت جزئي در موارد ارجحيت عناوين وجود دارد، اما تفاوت مهمي بين موارديكه متن در آنها ارجحيت دارد و موارديكه متن درآنها ارجحيت ندارد، وجود ندارد. هر چند كه تأكيد، مكرراً بر عبارات كليدي ميباشد اما به نظر مي رسد كه در زمانيكه تاكيد بر واژه‌هاي بي اهميت ميباشد، اين موارد بيشتر وجود دارند.
با منابع ارائه شده در بخش قبل، سعي كرديم كه عملكرد متد ايجاد ارتباط خود را افزايش دهيم. با استفاده از تركيبات حاصل از مجموعهweb، امتياز يك بخش را در مورد موضوع ودر زمانيكه داراي تركيب يا تجانسي از موضوع بود، افزايش داديم. با استفاده از مكانيسم امتيازبندي مشابه با مكانيسم قبلي، هر زمانيكه يك قسمت داراي يك يا چند تركيب و تجانس باشد، امتيازش را دو برابر مي كنيم. اعتقاد برارائه ترتيب واژه و پروسه هماهنگ سازي وتنظيم بخش موضوع ميباشد، كه بايد در هر زمانيكه مي فهميم ترتيب واژه ممكن است حائزا هيمت باشد. دقت را افزايش دهد. جدول 6، نتايج آزمايشات را با مزاياي تركيب و تجانس، نشان ميدهد. هيچ تفاوت مهمي بين خط پايه و موارديكه تنها تركيبها وتجانس‌ها را به كار مي برد وجود ندارد، اما زمانيكه ارجحيت تركيب و تجانس و عنوان را تركيب ميكنيم، تفاوت جزئي موجود خط پايه و حتي در مورد ارجحيت عنوان، بوجود مي‌آيد. تكرار لفظي پرسش در يك بخش يا متن، چيز زيادي در مورد احتمال ارتباط داشتن يك بخش با پرسش نمي‌گويد. بنابراين ،تكرار لفظي واژه‌ها و عبارات پرشي، نشاندهنده وجود ارتباط ميباشد.
3-4- نتيجه گيريها در مراحل ديگر
ما نشان داديم كه به كارگيري عنوان و تركيب و تجانس ميتواند عملكرد ايجاد ارتباط اتوماتيك را افزايش دهد. متدهايي كه مورد استفاده قرار ميدهيم، كاملاً خام و بي تجربه هستند و اين احتمال وجود دارد كه پيشرفتهاي بيشتر بتوانند با بهينه سازي حاصل شوند. يك متد دقيق براي تركيب مدارك كه توسط tf,idf، نشانه گذاري عنوان و تركيبها و تجانس‌ها ارائه شده ، مي‌توانند در مورد نتايج، مفيد واقع شده و ما را درتوجه بيشتر به برنامه هاي ارزشيابي، ياري دهد.
5- جستجو در آنتولوژي
پس از بخش 3 و4 ، كه هدفشان، ساپورت IR در مورد ساخت آنتولوژي بود، مسير را عوض كرده وبه بررسي ساپورت كاربران نهايي مي پردازيم كه به منظور اهداف جهت يابي به آنتولوژي ها دستيابي دارند. پروسه مرورگري از طريق آنتولوژي جهت يافتن يك مفهوم ، مي تواند تصور مناسبي در مورد چگونگي سازماندهي آنتولوژي و چگونگي ارتباط مفاهيم، به كاربر ارائه دهد، اما اين پروسه همچنين ميتواند پروسه مشكل و سختي باشد. مثالهاي مربوط به عدم موفقيت مرورگري در پروسه دستيابي به اطلاعات، مشخص هستند. و مشتمل بر مواردي مي باشند كه ممكن است در سلسله مراتب موجود نباشند. در چنين مواردي، تكنيكهاي IR مي‌توانند اين نياز به اطلاعات را بررسي كنند. IR به جاي تبعيت زا روابط معنايي در يك آنتولوژي به دستيابي تصادفي بر يك آنتولوژي و تفسير انعطاف پذير نياز اطلاعاتي كاربر اشاره ميكند.
امري كه ما در اين بخش بررسي مي كنيم به شرح زير است، يافتن مفاهيم مربوط به يك پرسش معين در سلسله مراتب مفهومي، به عبارت ديگر، نيازهاي اطلاعاتي كاربران، با استفاده از واژه‌هاي اصلي اختياري و انتخابي تنظيم ميشوند، در حاليكه “اسناد و مدارك” ،مفاهيم موجود در سلسله مراتب LoLaLi ميباشند.
1-5- تحت يك سرپوش (Under the Hand)
ما در زمان سعي جهت بازيافت مفاهيم مربوط از يك آنتولوژي ، بايد با چند مسئله سروكار داشته باشيم، از پرسش‌هاي تمايل دارند كه بسيار كوتاه باشند. تعداد واژه‌هاي اصلي درهر موضوع ، مي توانند برابر با تعداد پرسش‌هاي محرك جستجوي وب، به طور ميانگين دو واژه اصلي در هر موضوع، باشند.2/ اسناد ومدارك نيز بسيار كوتاه هستند. حتي اگر توصيف وسيعي در مورد مفاهيم داشته باشيم، اسناد و مدارك بازيافت شده، در مقايسه با مجموعه‌هاي آزمايش استاندارد، كوتاه هستند. 3/ مجموعه اسناد و مدارك كوچك ميباشد. اين امر، بدين معناست كه ممكن است يادآوري ،مسئله مهمي باشد. بازيابي در برابر سلسله مراتب LoLaLi ، يك كار بسيار دقيق است اما داراي شرايط و نيازهاي يادآوري مي باشد.
موضوعات ما كه 26 عدد هستند، توسط چهار نويسنده مختلف ارائه شده و مبتني بر كاري هستند كه دانشجويان سال اول هوش مصنوعي دانشگاه آمستردام درتحقيق اوليه در مورد ›آمايش واسط يا رابط كاربر LoLaLi، انجام داده اند. “استاندارد طلايي” با استفاده از سه ارزياب، به شيوه‌اي مشابه با ايجاد رابطه در بخش 4، ارائه شد. واحد سنجش مورد استفاده نيز مشابه با فصل 4 ميباشد. R-Precision فزاينده كليه اسناد و موضوعات عاري از ويژگيهاي غير واژه‌اي هستند به استثناي خط تيره ها. هر موضوع، با اسناد موجود در فهرست، مقايسه ميشود و فهرست درجه بندي شده اسناد توليدي مي گردد كه دراختيار كاربر قرار ميگيرد.
2-5- آزمايشات
ما ، به عنوان يك خط مبنا، يك مدل بازيابي مبتني بر tf.idf ساده را انتخاب ميكنيم. مثل بخش قبلي، مي خواهيم بفهميم كه ساختار مفاهيم و سلسله مراتب مفهومي تا چه حد مي‌توانند به ارتقاي تاثير بازيافت، كمك كنند. ما عقايد زير را در مورد خط مبنا ارائه ميدهيم هدف همه آنها ،داشتن دقت بالا بردن صدمه زدن به يادآوري ميباشد؛ 1/ مفاهيمي را كه ارائه دهيد كه در واقع، موضوع را تنظيم كرده و مزيتي بر مفاهيم ديگر دارند، مثلا اگر كاربر در “منطق (logic)” تايپ كند، پس “منطق” مفهوم بر “منطق model” ارجحيت دارد. 2/ مفاهيمي را ارائه مي دهيد كه يك تركيب يا تجانس را با موضوعي تقسيم مي‌كنند كه بر مفاهيم ديگري كه مولفه هاي موجود در ترتيبات ديگر را تقسيم مي كنند، ارجحيت دارند. 3/ مفاهيمي را ارائه دهيد كه با يكديگر در ارتباطند، مفاهيمي كه با مفاهيم ديگر موجود در درجات بالاتر، در ارتباطند.
اولين چيزي كه بايد سعي كنيم ، آنرا افزايش دهيم، به كارگيري ويژگيهاي نحوي اسناد و مدارك مي باشد. نتايج اصل از آزمايشات مرتبط سازي اتوماتيك ما نشان مي دهند كه ما بايد واژه‌هاي موجود در عناوين را بر واژه هاي موجود در يك بخش، ترجيح دهيم. متشابهاً ، واژه‌هاي پرسش موجود در نام مفهوم را بر واژه هاي موجود در توصيف و تشريح آن، ترجيح دهيم. امتشابهاً ، واژه هاي پرسشي موجود در نام مفهوم را بر واژه هاي موجود در توصيف و تشريح آن، ترجيح ميدهيم؛ در مورد قبلي، امتيازات دو برابر مي شوند . زماينكه سلسله مراتب مفهومي، پر از واژه هاي بسيار خاص باشد، تاثير ترتيب واچه ميتواند حتي در اين آزمايش، بيشتر از مرتبط سازي اتوماتيك باشد. بنابراين، ما سعي مي كنيم كه متد مشابهي مانند آزمايش را به كار بريم. زماينكه يك مفهوم داراي تركيب و تجانس است كه در پرسش نيز مطرح مي شودامتياز آنها را دو برابر مي كنيم زمانيكه نام مفهومي در واقع برابر و معادل با موضوع مي باشد، احتمال اينكه كاربر به مفهوم ديگري را توجه كند، وجود ندارد. بنابراين، با تكنيكي مشابه، با تكنيك قبل را به كار مي بريم. امتياز مفهوم را دو برابر مي كنيم.
نتايج اين تكنيكها در جدول 7 نشان داده مي شوند. با ارائه تعدادي از موضوعات ، نمي توانيم استنتاج كنيم كه پيشرفت چشمگيري حاصل شده است.
تنها مي‌توانيم با حدود 90% اطمينان بگوييم كه تفاوتي وجود ندارد./
حالا به پيشرفتهاي بيشتري در خط پايه مي پردازيم، پيشرفتهايي كه سعي دارند از معناهايي استفاده كننده كه توسط روابط موجود در سلسله مراتب مفهوم كدگذاري ميشوند. ما ، تنها در مورد استفاده از روابط Subclass-for, is-a صحبت مي كنيم. مفاهيم، اطلاعات را از والدهاي خود به ارث برده و آنها را به چند طريق، مشخص مي كنند؛ پرسش ها بايد تا حد امكان، دقيق پاسخگويي شوند: نه خيلي كلي و نه خيلي خاص، غالباً، مفاهيمي كه بيشترين امتياز را از يك طرح ارزشيابي مي گيرند، مفاهيم درستي هستند. اما گاهي، طبق شكل 5، پيچيدگيهاي بيشتري بوجود مي آيد. در اينجا پرسش “رابطه معنايي” و مفهوم مورد نظر “رابطه مفهومي” ميباشد، اما تنها مفاهيمي كه داراي “رابطه معنايي هستند، فرزندان ”“رابطه مفهومي” مي باشندجهت بررسي اين مسئله ، فهرست مفاهيم ارائه شده توسط طرح ارزشيابي را مجددا به روشي درجه بندي مي كنيم كه مفاهيم مربوط به يكديگر ، نزديكتر باشند. اين امر، مفاهيمي را ايجاد ميسازد كه با مفهوم داراي امتياز بالا جهت نفع بردن از اين رابطه، توليد بوده و به درجات بالاتر مي‌روند. قوانين مورد استفاده ما در گروه بندي مفاهيم مربوطه به شرح زير هستند:
1/ هر مفهومي بايد زير والدينش قرار گيرد، اين مفهوم والد، نشان دهنده موقعيت مفهوم ميباشد.
2/ مفاهيم تنظيم كننده با والد مشابه بايد زيرآن را در مشترك قرار گرفته و با امتياز مربوط خودشان، مرتب شوند.
3/ هر زنجيره والد- فرزند مربوط به مفاهيم تنظيم كننده بايد در يك مفهوم تنظيم كننده به پايان برسند كه نشاندهنده وضعيت و موقعيت زنجيره است.
4/ دسته ها و گروههاي نامربوط ، به شكل يك توده بهم ملحق ميشوند، توسط ماكزيمم امتياز گروه، مرتب مي شوند.
5/ زمانيكه والدين داراي فرزندان مشابهي باشند/ بهم ملحق شده و به بيشترين امتياز مي‌رسند.
اين قوانين ، والدين را مجاز مي سازند كه از فرزندانشان سود ببرند و بالعكس، و آنها خواهران و برادران خود را مجاز مي سازند كه از خواهران و برادران داراي امتياز بالاتر ، سود ببرند.
جهات محدودسازي سايز گروهها و جهت مجاسازي يك گروه براي رفتن به درجات بالاتر، هر چيزي را كه پس از يك نقطه برش معيني قرار دارد، بركنار كرده و مفاهيم باقيمانده را گروه بندي مي كنيم. پس ازچند آزمايش ، عدد 10 را به عنوان نقطه برش انتخاب كرديم، البته مبتني بر تعداد ميانگين اسناد و مدارك مربوط به هر موضوع، بررسي پروسه بازيافت بعلاوه درجه بندي مجدد، در شكل 6 نشان داده مي شود. نتايج قوانين گروه بندي نزي در جدول 7 نشان داده مي شود. حتي با تعداد اندك پرسش ها ، مي توانيم استنتاج كنيم كه پيشرفت جزئي در امتيازات وجود دراد، البته زمانيكه از روابط مفهومي استفاده مي كنيم و تركيب كليه تكنيكها، پيشرفتها را توجيه مي كند، نشان مي دهد كه تكنيكهاي مجزا داراي مزايا و اثرات مجزايي هستند
3-5- نتيجه گيريها و مراحل ديگر
در حاليكه درجستجو يك سلسله مراتب مفهومي داراي ويژگيهاي خاصي است كه ممكن است به روش هاي IR خاصي نياز داشته باشد ، متوجه مي شويم كه تكنيكهاي بازيافت استاندارد، سطوح عملكرد قابل قبولي را ارائه مي دهند، اما پيشرفتهاي جزئي مي‌توانند با استفاده از ساختار سلسله مراتب مفهومي حاصل شوند ما معتقديم كه اين امر، تركيب بسيار جالبي از تكنيكهاي Semantic web و IR ميباشد. مراحل ديگر جهت ارتقاي جستجوي آنتولوژي ، مشتمل بر استفاده از روابط ديگر سلسله مراتب و استفاده از مدل‌هاي بازيافت شده مختلف مي باشند.
6- نتيجه گيري
ما از استخراج واژه اصلي مبتني بر تركيب و تجانس جهت ارائه مفاهيم جديد استفاده و در مورد ايجاد اتوماتيك روابط جهت اتوماتيك سازي پرسازي آنتولوژيها با مثال ها و نمونه ها مطالعه كرديم. مانندهاي تنظيم و پروژه كتابخانه ديجيتال مبتني بر آنتولوژي را ارزيابي كرديم. درهمان تنظيم، متدهاي بازيافتي را به هدف كمك به كاربران درجستجوي آنتولوژي به كار برده وفهميديم كه تركيب تكنيكهاي IR و درجه بندي مجدد حاصله مبتني بر سلسله مراتب اصلي مفهوم ،موثرترين و مفيدترين متد ميباشد.
بايد بگوئيم كه به استثناي متدهاي گروه بندي به كار رفته در بخش قبل، متدهاي IR مورد استفاده ما، عمدتاً متدهاي استانداردي هستند؛ بنابراين، كاربرد آنها در Semanic web، جديد ميباشد. متدها و نتايج ارائه شده در اين مقاله بايد به عنوان متدها و نتايج فراهم آوري خطوط پايه براي امور مربوط به خود، تفسير شوند. اعتقاد ما بر اين است كه متدهاي IR وجود دارند كه مي‌توانند كمكهاي بيشتري به ساخت آنتولوژيها و استفاده موثر از آنها ، ارائه دهند.
امروزه شبكه‌هاي عمومي به دلايل متفاوتي ناهمگن هستند. مشتريان به خدماتي همانند صوت داده و ويدئو نياز دارند و از وسايل متفاوتي نظير نوت بوك‌ها، PDAها، تلفنهاي سلولار، دوربينهاي ويديويي و غيره استفاده ميشود. بنابراين رنج وسيعي از وسايل سيار و ثابت پديدار ميشود.
ازديدگاه مشتري ناهمگن بودن شبكه غيرقابل درك است. درگذشته شبكه‌هاي متفاوتي براي پاسخ به اين نيازهاي متنوع توسط فراهم‌كننده‌هاي سرويس ساخته شده است كه هر يك براي يك نياز ويژه بهينه شده بودند. براي مثال PSTN براي خدمات صوتي، شبكه Ip براي خدمات اينترنت (Web) و شبكه داده مبني بر سوئيچ براي خدمات ATM و Frame relay و هم چنين شبكه‌هاي ويژه‌اي براي يك كاربرد خاص نظير كنفرانس ويديويي طراحي شده بودند [3] [1].
اين گزارش براوردي از شبكه‌هاي نسل آينده، فوايد NGN و همچنين نقش مهم تكنولوژي انتقال فيبر نوري را كه اخيراً توسعه داده شده است را ارائه ميكند. تكنولوژي DWDM دسترسي به NGN را ميسر ميسازد. خدمات NGN مبني بر سوييچينگ پيشرفته با يك سطح كنترل يكپارچه خواهد بود. در فصل 2 تعريفي از NGN ارائه و معماري و اجزا اصلي آن معرفي ميشود در فصل سوم اتصالهاي متقابل نوري و فوتوني بررسي ميشود. در فصل چهارم فيبرها و ظرفيت آنها در شبكه NGN، اجزا ارسال سيستم انتقال فيبر نوري و درنهايت برد فيبرهاي موجود بررسي مي شود. انتخاب معماري شبكه عنوان فصل 5 ميباشد در اين قسمت سه معماري شبكه مختلف معرفي ميشود شبكه Shared Ip-Only ، شبكه مركب و شبكه فيبر. و در فصل 6 به dark fibre ها پرداخته ميشود و نگاهي به تكنولوژيهاي موجود و آينده، تكنولوژيهاي فيبر و سوييچينگ نوري آخرين فصل اين گزارش به شمار مي‌آيد.
2- بررسي اجمالي NGN
2-1- NGN چيست؟
تعريف واحد و پذيرفته شده اي از NGN[1] وجود ندارد و در حال حاضر عبارت مبهمي است. تعاريف ارائه شده از NGN نسبتاً گسترده هستند. سازمانهايي مثل ETSI و ITU-T[2] مشخصات اصلي NGN را معرفي كرده اند. به عنوان مثال NGN;ITU-T را به عنوان شبكه‌اي مبتني بر بسته[3] تعريف كرده است، كه خدماتي شامل سرويسهاي ارتباطي، توانايي استفاده از پهناي باند چندگانه[4] و كيفيت سرويس[5] كه براي تكنولوژيهاي انتقال تهيه شده است را فراهم ميكند. عموماً NGN به عنوان all IP يا شبكه‌هاي مجتمع مبتني بر بسته با مشخصاتي كه درجدول (2-1) نشان داده شده است بيان ميشود. NGN به تنهايي مشخصات شبكه را پوشش نمي‌دهد اما مشخصات سرويس آن فرصتهاي جديدي را براي اپراتورهاي شبكه، فراهم كننده‌هاي سرويس،[6] توليد كننده‌هاي ارتباطات و كاربرها فراهم ميكند [1].
جدول (2-1) مشخصات اصلي NGN[1]
all Ip يا شبكه مبتني بر بسته
بيشتر كارشناسان معمولاً NGN را به عنوان يك شبكه چندسرويسي[7] مبني بر تكنولوژي Ip مي‌شناسند.
NGN مانند يك شبكه Ip مجتمع ميتواند براي ارتباطات بي‌سيم و با سيم انواع ترافيك يا برنامه‌هاي كاربردي را روي شبكه‌هاي مبتني بر بسته بكار گيرد. در مجموع، بسياري از كارشناسان استدلال مي‌كنندكه NGN در ده سال آينده جايگزين مدار رايج مبني بر PSTN[8] خواهد شد.
خدمات كاربردي مجزا از شبكه انتقال
NGN يك معماري باز[9] بوسيله برنامه هاي كاربردي و شبكه‌هاي مجزا فراهم ميكند و به آنها اجازه ميدهد به صورت جداگانه ارائه شوند و برنامه‌هاي كاربردي مي توانند مستقلاً صرفنظر از نوع شبكه‌اي كه استفاده ميشود توسعه پيدا كنند. با يك معماري باز استانداردسازي به طور فزاينده‌اي اهميت پيدا ميكند اما به كاربران شبكه اجازه مي دهد كه بهترين محصولات موجود را انتخاب كنند و يك برنامه كاربردي جديد ميتواند در يك مدت زمان خيلي كوتاهتر نسبت به PSTN و ISDN[10] اجرا شود.
شركتهايي كه وسايل يا تجهيزات كامپيوتري را توليد كرده و به فروش مي‌رسانند،[11] مي‌توانند برنامه هاي كاربردي و سرويسها را براي كاربران نهايي توسعه دهند. فراهم‌كننده‌هاي سرويس مي‌توانند يك يا چند برنامه كاربردي را داخل يك سرويس بسته‌بندي كنند يا برنامه‌هاي كاربردي مي‌توانند بوسيله كاربران روي يك پايه نظير به نظير مورد استفاده قرار گيرند.
شبكه‌هاي مجتمع يا همگرا شده
شبكه‌هاي مجزا وسايل مورد نياز جداگانه‌اي را براي خدمات ويدئو، داده و صوت استفاده مي‌كنند. NGN انواع متفاوتي از برنامه‌ها را درون بسته‌ها تغيير شكل داده و بطور همزمان تحويل ميدهد. ارتباط بين NGN و شبكه‌هاي موجود از قبيل PSTN، ISDN و GSM[12] ميتواند بوسيله پلهاي ارتباطي[13] فراهم شود.
شبكه موجود در همه جا
NGN به كاربران اجازه تحرك گسترده و دستيابي يكپارچه به انواع برنامه‌هاي كاربردي با كيفيت يكسان را در هر ناحيه جغرافيايي ميدهد. ارتباطات كشتيراني و برج مراقبت امكان پشتيباني از انتقال، تجارت و نيازهاي اوقات فراغت را در هر وضعيت كه كاربر انتخاب ميكند، امكانپذير ميكند.
توزيع هوشمندي شبكه
در صورتيكه PSTN رايج، مبني برشبكه هوشمند و پايانه‌هاي نامفهوم (پايانه‌اي كه شامل ريز پردازنده داخلي نباشد) است، NGN شبكه‌اي هوشمند و پايانه‌هاي هوشمند دارد. در اين محيط شبكه، فراهم‌كننده‌هاي سرويس به آساني انواع متفاوتي از سرويسها را بدون نياز به تجهيزات سنگين شبكه فراهم مي‌كنند.
2-2- معماري NGN
يك نمايش از معماري شبكه NGN ميتواند به روشن شدن ساختار واجزا آن كمك كند. شكل (2-1) يك تصوير كلي از معماري NGN را نشان ميدهد. در اين شكل پايانه‌هاي بي‌سيم و با سيم با back bone شبكه انتقال از طريق سطح[14] دسترسي متصل هستند و ديگر سطوح از قبيل سرويس، انتقال و شبكه‌هاي دسترسي بوسيله سطح كنترل، كنترل ميشوند.
چنانكه در شكل مشاهده مي‌كنيد سطح سرويس ميتواند بوسيله واسطه‌هاي استاندارد شده و باز از سطح دسترسي و انتقال جدا باشد. NGN ميتواند با شبكه‌هاي ديگر از قبيل PSTN از طريق پلهاي ارتباطي كه اجازه گرفتن گردش هر نوع داده را به طور يكپارچه از ميان شبكه‌هاي متفاوت ميدهند، متصل شود [1].
شكل (2-1) معماري NGN [1]
2-3- اجزا اصلي NGN
معماري NGN علاوه بر تجهيزات صوتي و داده‌اي قديمي شامل انواع تجهيزات شبكه همگرا شده از قبيل كنترل‌كننده‌هاي تماس/ مدت زمان ارتباط دو كامپيوتر،[15] پلهاي ارتباطي رسانه،[16] پلهاي ارتباطي سيگنالينگ،[17] سرويس‌دهنده‌هاي ويژگي،[18] سرويس‌دهنده‌هاي برنامه،[19] سرويس‌دهنده‌هاي رسانه،[20] سرويس‌دهنده‌هاي مديريت[21] و واسطه‌هاي صدور صورتحساب و عرضه نمودن سرويس مخابرات به يك كاربر كه شامل وسايل انتقال و كابل كشي نيز ميباشد، است. تكنولوژيهاي هسته شامل تكنولوژي انتقال بسته، پروتكل كنترل مهندسي ترافيك، تكنولوژي كه كيفيت سرويس را ضمانت ميكند از قبيل MpLs[22]، تكنولوژي ارتباطات چند قسمتي از قبيل پخش بلادرنگ چند مقصدي پيام،[23] تكنولوژي كنترل جلسه و غيره است.
Soft Switch
Soft Switch يك كنترل كننده تماس/ مدت زمان ارتباط دو كامپيوتر، نيز ناميده ميشود و يكي از اجزا هسته NGN است. بدليل اينكه انواع كاربردها از قبيل صوت و سرويسهاي ديگري كه اضافه ميشوند تا ارزش انتقال افزايش يابد را كنترل ميكند. Soft Switch يك وسيله كنترل مبني بر نرم افزار است كه كنترل تماس بين پروتكلهاي NGN از قيبل MGCP[24]، SIP[25]، H.232 و پروتكلهاي تكنولوژي قديمي مانند ISDN و SS7 را ميسر ميسازد. هم چنين با سرويس‌دهنده‌هاي برنامه براي تهيه، توابع / برنامه‌هاي كاربردي كه مستقيماً روي Soft Switch وجود ندارد در ارتباط است. يكي از نقش‌هاي Softswitch، واسطه PSTN است كه بوسيله سيستمهاي سيگنالينگ انجام ميشود [1] [3].
Gateway
يك پل ارتباطي يك نقطه شبكه است كه به عنوان يك دروازة دخول در شبكه ديگر عمل ميكند. براي ارتباط با شبكه‌هاي ديگر سه نوع پل ارتباطي وجود دارد:Signalling gateway , Access gateway, Trunking gatewayكه در شبكه فراهم كننده سرويس قرار داده ميشوند.
Application Server
سرويس دهنده برنامه كاربردي در شبكه فراهم‌كننده سرويس قرار داده ميشود و سرويس منطقي و اجرايي براي سرويسها و برنامه‌هاي كاربردي كه مستقيماً روي Soft Switch وجود ندارند فراهم ميكند. به طور برجسته SoftSwitch تماسهاي سرويس‌دهنده برنامه مناسب را زماني كه يك برنامه كاربردي تقاضا ميشود مسيريابي ميكند. در مجموع كارگزار سرويس در لبه شبكه فراهم‌كننده سرويس قرار داده ميشود و توزيع سرويس و كنترل بين سرويس‌دهنده‌هاي برنامه كاربردي و Soft Switch را فراهم ميكند. در شكل (2-2) اجزا اصلي NGN و نقش‌آنها خصوصاً نقش Softswitch را در اين شبكه مشاهده مي‌كنيد.
شكل (2-2) نقش soft Switch در NGN[3]
3- تجهيزات سوييچينگ
بعضي از مهمترين شبكه‌هاي باند پهن[26] جديد اتصالهاي متقابل[27] هستند و اغلب اوقات به سوييچها منصوب ميشوند.
وسايلي كه براي دريافت، پردازش و ارسال داده در حوزه الكتريكي عمل مي‌كنند كه همان اتصالهاي متقابل SDH[28]/SONET[29] قديمي با واسطه‌هاي مسي هستند.
2- اتصالهاي متقابل نوري (OXC)
اتصالهاي متقابل ديجيتالي مجهز شده با واسطه‌هاي نوري هستند و بيشتر اوقات به عنوان سوييچهاي O-E-O(Optical – Electrical- Optical) استفاده ميشوند. اين اتصالها براي بيشتر مشتريها بطور گسترده موجود ميباشند. شكل (3-1) اتصالهاي متقابل الكتريكي و نوري را نشان ميدهد.
شكل (3-1) اتصالهاي متقابل الكتريكي و نوري [4]
3- اتصالهاي متقابل فوتوني (PXC)
تجهيزاتي كه براي دريافت، پردازش و ارسال داده در حوزه نوري عمل كرده و اغلب اوقات به عنوان سوييچهاي O-O-O(Optical – Optical – Optical) استفاده ميشوند. تعداد كمي از فروشنده‌ها اين اتصالها را توليد مي‌كنند.
3-1- اتصال هاي متقابل نوري
اكثر OXC ها وسايلي پيچيده هستند كه توانايي كاركردن مثل اتصالهاي متقابل SONET/SOH، بعلاوه سوييچهاي ATM[30] و اترنت،[31] گيگابيت اترنت با VLAN[32]ها، Cos[33] و ديگر پروتكلهاي خاص را دارند.به دليل اينكه واسطهاي باند پهن نوري هستند به اين دليل به اين اتصالهاي متقابل نوري مي‌گوئيم بدين معني كه اتصال به وسايل ديگر از طريق فيبر نوري ميباشد اما پردازش اصلي در حوزه الكتريكي انجام ميشود. براي توسعه، OXC ها مي‌توانند چندين واسطه الكتريكي (مسي ) شامل فست اترنت[34] و گيگابيت اترنت روي مس داشته باشند.اتصالهاي متقابل نوري براي پردازش سريع سيگنالهاي دريافتي با نرخ بيت بالا، سوييچينگ پرسرعت تا 640 گيگابايت برثانيه و بالاتر ASIC[35] هاي توسعه داده نشده را استفاده مي‌كنند.
3-2- اتصالهاي متقابل فوتوني
PXC ها بطور كلي با OXC ها متفاوت هستند. مهمترين تفاوت بين يك OXC و يك PXC در پردازش داده در حوزه الكتريكي و تبديل آن به حوزه نوري در خروجي واسطه هنگاميكه در PXC ها سيگنال در حوزه نوري است ميباشد. مبدلهاي چندگانه براي PXC ها: بيشتر وسايل با تجهيزات انتقال مجتمع نيستند و بنابراين به يك سيستم DWDM[36] در انتهاي فيبر نياز دارند كه سبب برگشت طول موجهاي مختلف توسط فرستنده/ گيرنده به حوزه الكتريكي ميشود در ساير PXC ها هر پورت معين روي سوييچ به يك زوج فيبر وصل ميشود اين اتصالهاي متقابل طول موجهاي موجود در فيبر را به صورت نوري از هم جدا كرده و به يك پورت خروجي مطلوب سوييچ ميكند. سپس آنها دوباره دسته بندي شده و روي فيبر خروجي مربوط به آن پورت فرستاده ميشوند. بنابراين پايانه‌هاي DWDM و الكترونيكي در مسير وجود ندارد در نتيجه سگينالها هميشه درحوزه نوري باقي مي‌مانند. يك سري مشكلات در استفاده از PXC ها در شبكه‌هاي نوري چند لا مبدا[37] وجود دارد در اين گزارش چند لامبدا يعني شبكه‌اي كه با تجهيزات DWDM ساخته شده و روي هر اتصال كانالهاي نوري موازي چند گانه وجود دارد. در بعضي از نقاط شبكه براي مسيريابي طول موج به منظور تهيه انعطاف پذيري بهتر بايد از PXC ها استفاده شود [2].
4- فيبرها و تجهيزات انتقال
4-1- انواع فيبر و ظرفيت آنها
در يك سيستم انتقال نوري، اطلاعات روي فيبر به روش زير منتقل مي شود سيگنالهاي الكتريكي به سيگنالهاي نوري تبديل شده و در طول فيبر حركت مي‌كنند تا زمانيكه به يك آشكارساز[38]كه سيگنالهاي نوري را به سيگنالهاي الكتريكي تبديل مي‌كنند مي‌رسند. منبع نور پالسهاي نوري را در طول موجهاي خاص منتشر ميكند. يك طول موج به يك لامبدا (lambda) يا كانال اشاره ميكند عبارتهاي لامبدا، طول موج و كانال اغلب به صورت معادل استفاده ميشوند اگر چه طول موجها با چشم قابل روييت نيستند با اين وجود اغلب به صورت رنگ نمايش داده ميشوند. ظرفيت فيبر خيلي بالا است. تجهيزات انتقال نرخ داده از 10 گيگا بيت بر ثانيه در يك لامبدا و 128 لامبدا كه معادل با 28/1 ترابيت بر ثانيه كه ظرفيت يك فيبر تنها است را پشتيباني ميكند هر مسير فيبر ميتواند هشت كانال كه هر يك، داراي كابل نوري شامل 192 زوج فيبر است را داشته باشد. پس اين ظرفيت ميتواند بيشتر از يك پتابيت بر ثانيه را حمل كند. ولي در عمل از ظرفيت پايين‌تري استفاده ميشود و كابلهايي با 6 فيبر مشاهده ميشود كه براي انتقال تك رنگ با نرخ 10 مگا بيت بر ثانيه استفاده ميشود [2].
روش رايج در سيستمهاي حامل براي انتقال نوري در مسافتهاي طولاني[39] نرخ بيت بالاتري را در هر لامبدا فراهم ميكند. آن هم چنين تعداد لامبداهاي پشتيباني شده در يك فيبر نوري را افزايش ميدهد. ظرفيت 2/10 ترا بيت بر ثانيه روي يك فيبر واحد در آزمايشگاه اثبات شده است. بنابراين زماني كه سيستم درچنين محدوده اي عمل ميكند بسياري از مشكلهاي غيرخطي اتفاق مي افتد كه به فيبرهاي نسل آينده با مشخصات كيفيت بالا نياز است. مشخصات نسل اول فيبرهاي تك مد(SFM)[40] بوسيله پيشنهاد ITU ، G.652 تعيين شده است كه به عنوان استاندارد فيبرتك مد شناخته ميشود. امروزه بيشتر فيبرهاي تك مد در اروپا مطابق پيشنهاد G.652 استفاده مي شوند. كه اين در مورد كابلهاي نوري زير دريا نيز صادق است. شكل (4-1) فيبر نوري را در شبكه‌هاي باند پهن نشان ميدهد. مسيرهاي فيبري جديد معمولاً با فيبرهاي G.655 مجهز شده اند كه بيشتر براي نرخهاي اتصال 10 گيگابيت بر ثانيه و بالاتر مناسب هستند. G.655 يك استاندارد براي NZDSF[41] ميباشد. فيبرنوري G.655 براي استفاده به وسيله سيستمهاي چندكانالي[42]DWDM طراحي شده است. پيشنهاد ITu,G.692 طرح و تقسيمبندي ( به معني 50 هرتز و 100 هرتز و 200 هرتز ) براي DWDM در فيبرها را شرح ميدهد.
شكل (4-1) فيبر نوري درشبكه‌هاي باند پهن [6]
ظرفيت بالا و فواصل طولاني اتصالات به بهينه سازي چندين پارامتر شامل تعداد طول موجها و فاصله فركانسي، شكل مدولاسيون، فاصله بين تقويت كننده‌هاي نوري، سطح توان ورودي فيبر، اثرات غيرخطي مانند (SPM)[43] ، (XPM)[44] و [45](FWM)، انتخاب نوع فيبرها، جبرانسازي پراكندگي فيبرها و ترتيب آنها نياز دارد اثر پراكندگي رنگي با مقياس كردن با مربع نرخ بيت شناخته ميشود و بايد در سيستمهاي سرعت بالا ( در 10 گيگا بيت بر ثانيه وبالاتر) با دقت جبران شود.
تكنيك كامل شده، استفاده از فيبري است كه پراكندگي آن برخلاف پراكندگي فيبري كه در سيستم انتقال استفاده شده است باشد. DCF[46] ها به طور عادي به صورت ماجولهاي مجزا استفاده شده و در ايستگاههاي تقويت كننده جايگذاري شده و بنابراين سبب بهبود سيستمهاي نصب شده به سمت نرخ بيت بالاتر ميشوند.
4-2- اجزا ارسال
اجزا اصلي يك سيستم انتقال فيبر نوري فيبر، فرستنده و گيرنده است.
فرستنده‌ها سيگنالهاي الكترونيكي رمزشده را دريافت و به سيگنالهاي نوري تبديل مي‌كنند (مدولاسيون) و سپس روي فيبر ارسال مي‌كنند. ديودهاي ليزري (LD) نيمه هادي مي‌توانند براي توليد نور استفاده شوند و براي انتقال در مسافتهاي طولاني مناسب هستند. منبع نور پالسهاي نوري را در طول موجهاي ويژه منتشر ميكند. سپس LDها مي‌توانند آنها را در دامنه 1550 نانومتر انتقال داده و توانايي مدولاسيون تا حدود 10 گيگاهرتز را دارند. مدولاسيون خارجي نور در نرخ بيتهاي 10 گيگابايت بر ثانيه و بالاتر استفاده ميشود، LD هاي گران قيمت براي انتقال در مسافتهاي كوتاه ضروري نيستند. گيرنده‌ها در انتهاي ديگر فيبر جايگذاري ميشوند و يك آشكارساز نوري را براي تبديل سيگنال نوري وارد شده به سيگنال الكتريكي استفاده مي‌كنند. طول موج سمت گيرنده بايد با سمت فرستنده مطابقت داشته باشد.
ويژگيهاي مهم شامل اشباع[47]، حساسيت[48]، و نرخ خطاي بيت (BER)[49] براي سطح ديجيتال و نسبت سيگنال به نويز (SNR)[50] براي سطح آنالوگ است. نرخ خطاي بيت تعداد خطاهايي است كه بين فرستنده‌ها و گيرنده‌ها اتفاق مي‌افتد. اشباع ماكزيمم توان دريافت شده است كه ميتواند پذيرفته شود.
اگر توان بيشتري دريافت شود موجب اعوجاج سيگنال و عدم كارآيي ميشود. حساسيت، مينيمم تواني است كه بايد از يك سيگنال وارد شده دريافت شود. يك سيگنال ضعيف ميتواند موجب نادرست خواندن بيتها يا SNR پايين شود WDM[51] يك روش افزايش ظرفيت يك فيبر نوري است كه از طريق ارسال همزمان بيش از يك پرتو نور در فيبر صورت ميگيرد.
OADM[52] تجهيزاتي است كه ترافيك ( تعداد كانالها) را از يك مدار نوري بدون نياز به تبديل سيگنالهاي الكتريكي درج يا رها[53] ميسازد. هنگاميكه ترافيك در يك گره شبكه افزايش پيدا ميكند OADM ميتواند براي انشعاب نوري ترافيك عبوري استفاده شود.
تجهيزات OADM پيشرفته نياز به مهندسي پيچيده را از طريق توانايي درج يا رها سازيش براي هر يا همه كانالهاي نوري حمل شده بوسيله زوج فيبر بدون اثر روي مابقي ترافيك عبوري رفع ميكند. تجهيزات OADM ميتواند به سوييچهاي نوري براي پشتيباني از مسيرهاي فيبري چندگانه تبديل شوند و كانالهاي نوري را بدون انجام تبديل O-E-O راه گزيني كنند [2].
تقويت نوري[54] در دهه 1980 معرفي شده بود كه با توسعه فاصله بين تقويت‌كننده‌هاي گران قيمت O-E-O براي اقتصاد شبكه نوري دوباره تعريف شد يك شبكه O-E-O بايد تقويت كننده‌هاي نوري را بسته به نوع تجهيزات 100-40 كيلومتر و تقويت‌كننده‌هاي O-E-O را هر 400 تا 500 كيلومتر استفاده كند.
تقويت كننده O-E-O به مبدل و تقويت مجزايي براي هر كانال نياز دارد.
تقويت كننده‌هاي Raman و اربيوم (EDFA)[55] بدون تبديل O-E-O مكرراً براي انتقال نوري دور (براي مثال 2000 كيلومتر) و انتقال خيلي دور[56] (براي مثال 4000 كيلومتر) استفاده ميشوند. هدف مبدل O-E-O بازگرداندن، بازسازي و تنظيم دوباره سيگنال نوري است. اين امكان با وسايل نوري موجود در بازار امروز كاملاً وجود ندارد. هر چند فعاليتهاي تحقيقي در حال پيشرفت اميد بخش است و ما انتظار تقويت كننده‌هاي نوري خالص را در آينده داريم [2].
يك شبكه فيبر نوري خالص را ميتوان از طريق خطوط فيبر نقطه به نقطه با طول 4000 كيلومتر بسازيم نور خالص يعني اينكه تبديل O-E-O تنها در واسط كاربر رخ ميدهد شبكه فيبر نوري خالص براي فواصل طولاني بايد نسبتاً ارزانتر از شبكه‌هاي قديمي باشد يك نمونه از معماري سيستم انتقال نوري در شكل (4-2) نشان داده است.
شكل (4-2) معماري سيستم انتقال نوري [2]
بسته به ظرفيت يا تقاضاي اتصال تا 128 طول موج روي يك فيبر تنها ارسال ميشود. از ديدگاه اقتصادي عوامل اصلي براي پيكربندي و مقياس پذيري، قيمت و جاي كامپيوتر هستند. به سبب شباهت طبيعي سيستمهاي انتقال چند طول موجي نوري دور و خيلي دور دو به يك اندازه به كار مهندسي مربوط به پارامترهاي فيبر نياز دارند.
فيبر، به هم تابيدن سيمها[58] ، اتصال دهنده‌ها و ديگر تجهيزات بين فرستنده و گيرنده داراي مشخصات فيزيكي از قبيل تضعيف، پراكندگي و غيره هستند كه سيگنال نوري را از شكل طبيعي خارج ميكند. پراكندگي پيش از اندازه به معناي انتقال ناموفق است. در اين مورد وسايلي براي تقوقيت نور، جبران سازي پراكندگي و توليد دوباره مسافتهاي طولاني استفاده ميشود.
در شبكه شهري (MAN)[59] كارتهاي واسط يا روترها يا سوييچهاي O-E-O موجود ( با فرستنده‌ها و گيرنده‌ها) مي‌توانند با dark Fiber هاي G.652 براي ماكزيمم فاصله 125 كيلومتر در نرخ ارسال 5/2 گيگابيت بر ثانيه در هر طول موج ( ماكزيمم برد تجهيزات توليد قبلي 80 كيلومتر بود) و ماكزيمم 80 كيلومتر در 10 گيگابيت بر ثانيه در هر طول موج استفاده شوند. ظرفيت انتقال براي سيستمهاي DWDM با استفاده از مالتي پلكسرها و دي مالتي پلكسرها بالاتر ميرود. سيستمهاي CWDM[60] ارزانتر با پهناي باند و تراكم كمتر در صورت نياز براي تقويت بيشتر ( با گسترش فاصله) استفاده ميشود، فرستنده‌ها و گيرنده‌ها براي انتقال در دو جهت روي يك فيبر با برد حدود 125 كيلومتر و نرخ انتقال تا 1 گيگابيت بر ثانيه قابل استفاده هستند فرستنده ها و گيرنده ها براي نرخ انتقال 40 گيگابايت بر ثانيه يا سرعتهاي بالاتر از لحاظ فني موجود بوده اما هنوز به صورت تجاري گسترش پيدا نكرده‌اند. در اين سيستمهاي انتقال وسايل مياني[61] بين فرستنده وگيرنده وجود ندارد.
با فيبر G.655 و باند باريك برد بالاتري در نرخ انتقال 10 گيگابيت بر ثانيه و (بالاتر) در هر طول موج بدست مي‌آيد. براي مثال فرستنده / گيرنده ها داده اترنت[62] را روي فيبر تا 120 كيلومتر ارسال يا دريافت مي‌كنند. [2] [6].
5- انتخاب معماري شبكه
در اين قسمت ما سه معماري شبكه مختلف را شرح مي دهيم. يك معماري شبكه را كه تقريباً شبيه به شبكه هاي تحقيقي رايج پيشين است را صرف نظر از ظرفيت و تكنولوژي روتر استفاده شده بررسي مي كنيم. اين شبكه shared IP- only ناميده مي شود. شبكه هايي را كه قادر به عرضه اتصلالات نقطه به نقطه سوئيچ شده بعلاوه يك سرويس IPيا شبكه هاي هايبريد هستند را شرح مي دهيم. هم چنين موردي كه NREN[63]ها نقش مستقيم زيادي در تهيه اتصال پايه (جايي كه آنها تمام كنترل زيربنا فيبر را بر عهده دارند) دارد را شرح ميدهيم.
5-1- شبكه Shared IP- only
در اين گزارش شبكه Shared IP- only به شبكه اي گفته مي شود كه در آن تمامي اتصالات از طريق به كارگيري روترهاي IP است.
شكل (5-1) نمونه اي از شبكه IP- onlyshared را در تمام اروپا براي اتصال كاربران سنتي، كاربران شبكه و شبكه هاي خصوصي مجازي[64] نشان مي دهد.
در شكل GEANT يك شبكه فيبر نوري سرعت بالاي پيشنهادي جهت پوشش دادن 30 كشور اروپايي با سرعت 5/2 گيگابيت بر ثانيه مي باشد كه در سال 2001 تعريف شده است.
5-2- شبكه مركب[1](IP + switched)
شبكه اي را شبكه مركب مي نامند كه از يك جزء all- IP ساخته شده و بوسيله اتصالات مبني بر سوييچ تكميل شده باشد. همانطور كه در شكل (5-2) نشان داده شده است كاربران عمومي هنوز يك زيربنا به اشتراك گذاشته IP را استفاده مي كنند. زيربنا به اشتراك گذاشته شده IP مي تواند براي پشتيباني كاربراني با نيازهايي براي كيفيت سرويس استفاده شود. براي پشتيباني كاربران شبكه خصوصي مجازي يا شبكه روش متفاوتي مي تواند به كار گرفته شود. تجهيزات سوييچينگ كه خدمات گيگابيت اترنت و يكپارچه سازي يا جداسازي ترافيك براي بازدهي بهتر[65]SDH را فراهم مي كنند قبلا در دسترس بودند (و در حال توسعه هستند) به اين معني كه يك مدار STM-64[66] مي تواند به چندين گيگابيت اترنت و مدارات STM-16 (يا كمتر) تقسيم شود و اينها مي توانند روي يك واسط اختصاصي براي كاربران عرضه شود. اين يك راه حل خيلي ارزان (به سبب هزينه كمتر واسطهاي روي اين نوع از تجهيزات) نسبت به راه حل all- IP قبلاً ارائه شده است.
در واقع تجهيزات سوييچينگ و روترهاي IP شبيه تجهيزات سوييچينگ و انتقال هستند اما در انتها به ASICها و نرم افزار موردنياز براي خدمات IP پيشرفته نياز ندارند. اين معماري بر حسب مديريت شبكه و تخصيص منابع، موافق و مخالفهاي خودش را دارد. براي تخصيص منابع، بيشتر فروشندگان تجهيزات سوييچينگ در فرايند پشتيباني از G-MPLS[67] فعاليت دارند چون اجراها هميشه مطابق با استانداردها نيست بنابراين فروشنده ها توانايي كار با يكديگر را ندارند.
به اين معني كه منابع اتصال توزيع شده بين تجهيزات سوييچينگ و روترهاي IP عامل لازم براي مديريت و تخصيص مداوم را دارند.
دو گزينه موجود براي مديريت عملكردي اين قبيل معماري شبكه:
· مديريت NRENها، تجهيزات سوييچينگ و IP
·مديريت NRENها، تجهيزات IP و فراهم كردن يك سرويس سوييچينگ مديريت شده از عملگرهاي قديمي
در هر يك از اين موارد يك علامت شفاف بين تهيه كننده هاي اتصال و عناصر سوييچينگ / روتينگ وجود دارد. مانند شبكه Shared IP- only تهيه كننده اتصال يك سرويس طول موج چندگانه را عرضه ميكند.
چون طول موجهاي تنها مي توانند به طور جداگانه به كاربران پروژه عرضه شوند از ديدگاه NREN يك امتياز شفاف به حساب مي آيد. اين خصوصاً در مواردي است كه عناصر سوييچينگ نوري هستند. بنابراين در اين مورد معماري شبكه مي تواند هم چنين به عنوان يك شبكه با طول موج چندگانه[68] تعريف شود.
شكل (5-2) معماري شبكه مركب [2]
5-3- شبكه فيبر
در اين معماري يك NREN روي يك زيربنا شبكه فيبر كنترل دارد.
NREN مي تواند طول موجهاي زيادي (با محدوديتهاي تكنولوژي استفاده شده) به اندازه موردنياز تهيه كند. روي هم رفته NREN مي تواند شبكه Shared IP- only يا hybrid را از شبكه فيبر بسازد و خدماتي به كاربرانش عرضه كند.
اين معماري شبكه خيلي شبيه معماري شبكه hybrid است با اين تفاوت كليدي كه NREN زير بنا فيبر را نيز كنترل مي كند. يك نكته بنيادي براي ساختن اين است كه: شبكه چطور به كار انداخته مي شود؟
دو گزينه وجود دارد:
·شبكه فيبر بوسيله يك حامل سنتي از طرف NREN به كار انداخته مي شود. اين يك مدل جديد از همكاري بين NRENها و حامل ها را نشان مي دهد تجهيزات in-line و line–Termination بوسيله مالك انتخاب و بكار انداخته مي شود. در اين مورد شخص ثالث توابع مبني بر فيبر را از طرف NREN اجرا خواهد كرد.
·شبكه فيبر كاملاً بوسيله NREN به كار انداخته مي شود.
پيشرفتهاي تخصصي در تجهيزات انتقال حتي روي يك مقياس بين المللي اين گزينه را امكان پذير ميسازد. شكل (5-3) معماري شبكه فيبر را نشان مي دهد.
شكل (5-3)- معماري شبكه فيبر [2]
6- Dark Fibre
dark fibre، فيبر نوري اختصاصي يك مشتري تنها (يا يك گروه از مشتريان) است. جائيكه مشتري مسئول متصل كردن تجهيزات انتقال به آن است.
پياده سازي شبكه نوري مبني بر dark fibre، بر طبق محدوده جغرافيايي تاسيسات به معني زمين دانشكده و محوطة كالج، مترو، منطقه اي و قاره اي يا بين قاره اي طبقه بندي شده است. تفاوت اصلي موارد بالا در موارد زير است:
·مسافتي كه سيگنالها بايد منتقل شود.
·تراكم، به معني تعداد طول موجها (سيگنالها، رنگها) در يك dark fibre تنها است.
هر يك از اين پارامترها مفهوم متفاوتي براي تجهيزات انتقال دارد.
معمولاً و در آينده قابل پيش بيني تراكم موردنياز اتصالات، بوسيله NRENها (64-1) كمتر از برخي dark fibreهاي استفاده شده بوسيله حاملها (256-32) است. در هر دو مورد تراكم موردنياز در لبه شبكه ها كمتر از هسته است. درخواستها براي مسافت انتقال در هر دو مورد يكسان است اما براي مسافتهاي طولاني تر (2000 كيلومتر و بيشتر) خريد خدمات لامبدا از حاملها نسبت به استفاده از dark fibreها مي تواند ارزانتر باشد.
شركتهاي حرفه اي كه به سيستمهاي dark fibre تخصيص پيدا كرده اند نصب فيبر و هم چنين نگهداري آن را به نيابت از طرف مشتري تامين مي كنند. در بسياري موارد مديريت پيچيده اضافي يا منابع انساني و اقتصادي در پشتيباني از مشتري dark fibre وجود ندارد و اين مورد نسبت به خدمات مخابراتي قديمي قابليت اطمينان بيشتري دارد. مديريت پيچيده اضافي تنها در خطوط فيبر مسافت طولاني (طولاني تر از 250 كيلومتر) زمانيكه سيگنال نوري در خطوط ارتباطي نياز به تقويت يا توليد دوباره دارد آشكار مي شود. در چنين مواردي مشتري مسئوليت مديريت تجهيزات بين دو خط ارتباطي را بر عهده مي گيرد و شركت نگهداري فيبر بعضي از كمكهاي محلي را عرضه مي كند.
7- تكنولوژيهاي موجود و آينده
هدف از اين قسمت شرح تكنولوژيهاي موجود و آينده است كه ممكن است تاثير مثبتي روي توسعه بيشتر خدمات شبكه سازي پيشرفته داشته باشد.
7-1- تكنولوژيهاي فيبر
كابلهاي فيبر نوري از سال 1970 استفاده شده و متضمن تكنولوژي فيزيكي هستند كه سبب افزايش دسترس پذيري به پهناي باند ارتباطات مي شوند. تكنولوژي فيبر در حال حاضر روند خوبي دارد و تكنيكهاي ساخت بطور اساسي در حال بهبود است. در نتيجه فيبرها امروزه با مشخصات پراكندگي بهتري نسبت به روزهاي اول نصب مي شوند. فيبر نصب شده تا قبل از سال 1992 توانايي پشتيباني از سيستمهاي WDM با تراكم بالا در مسافتهاي طولاني را بدون نياز به تجهيزات گران قيمت جبران سازي پراكندگي نداشت.
فيبرهاي قديمي DWDM را در 40 گيگا بيت بر ثانيه و بالاتر در مسافتهاي طولاني پشتيباني نخواهد كرد. تقريباً جدا از نياز به تجهيزات انتهايي جديد براي پشتيباني 40 گيگا بيت بر ثانيه فيبرهاي قديمي نيز نياز به جايگزين شدن خواهند داشت. فيبرهاي ساخته شده مطابق پيشنهاد ITU، G.652 (براي فيبرهاي استاندارد تك مد) و G.655 (براي NZDSF) بايد توانايي پشتيباني چنين اتصالاتي را داشته باشند. شركتهايي كه در توسعه فيبرهاي كريستال فوتوني ميان تهي[69] پيشگام هستند ممكن است پهناي باند و طول اتصال را بيشتر كنند. مطابق معمول كابل فيبر نوري، نور را از فرستنده تا گيرنده بوسيله پردازش جمع انعكاسات داخلي هدايت ميكند.
7-2-سوييچينگ نوري
همانطور كه در قسمت قبل اشاره شده مبدلهاي نوري به الكتريكي در سرعتهاي 40 گيگا بيت بر ثانيه و بالاتر از طريق محدوديتهاي اعمال شده بوسيله قوانين فيزيكي دچار مشكل خواهند شد.
سوييچينگ نوري در سرعتهاي بالا، پردازش سيگنال مورد نياز را تماماً در حوزه نوري بر عهده خواهد داشت. OXCها معمولاً در دسترس هستند اما به تجهيزات الكترونيكي خارجي براي سوييچينگ نياز دارند.
با دسترس پذيري كامل MPLS و G-MPLS انگيزه براي سوييچنگ كاملاً نوري تقويت خواهد شد. به اين دليل كه تركيبي از بسته هاي IP پيوسته شده با G-MPLS ميتواند بدون نياز به لايه هاي مياني اضافي كه هر يك به كنترل و مديريت خودشان نياز دارند مستقيماً روي زير بنا DWDM منتقل شوند. مفهوم OPS[70] در بسياري از محافل مطرح ميشود و ممكن است درمدل slotted براي بسته هايي با طول ثابت يا در مدل un-slotted براي بسته هايي با طول متغير اجرا شود. يك احتياج بحراني مورد نياز براي پياده سازي ops دسترس پذيري بافرهاي تأخير نوري خواهد بود . اين بافرهاي براي ذخيره موقتي بار داده[71] هنگاميكه سرايند[72] بسته نوري پردازش ميشود و مسير نوري مناسب داخل ساختار فيزيكي سوييچ برقرار ميشود مورد نياز هستند. يك روش معروف به OBS[73]پيشنهاد شده است. در يك سيستم انتقال OBS بار داده نوري جدا از سيگنال كنترل كه خودش ميتواند در حوزه نوري وجود اشته باشد نگهداري ميشود. سطح كنترل اغلب به آساني روي يك مسير يا طول موج جدا از بار داده منتقل ميشود. سيگنال كنترل از منبع سوييچ به مقصد سوئيچ فرستاده ميشود. اين سيگنال اندكي جلوتر از بار داده براي برقراري مسير نوري مورد نياز از طريق سوييچ قبل از ارسال بار داده فرستاده ميشود [2]. در شكل (7-1) تكنولوژيهاي پيشنهادي براي NGN مشاهده ميشود.
شكل (7-1)تكنولوژيهاي پيشنهادي براي NGN [5]
نتيجه گيري
تكنولوژي فيبر در حال حاضر روند خوبي دارد و تكنيكهاي ساخت آن در حال بهبود است. فيبرها رشد دسترس پذيري پهناي باند ارتباطي را پشتيباني مي‌كنند با تكنولوژي فيبرو تقويت كننده ها (EDFA) سيستمهاي انتقال مي‌توانند براي سرعتهاي 5/2 گيگا بيت بر ثانيه و 10 گيگا بيت بر ثانيه بدون نياز به توليد دوباره، بردهاي 1500-1000 كيلومتر (فواصل دور) و 4000-3000 كيلومتر (فواصل خيلي دور )را پوشش دهند.
با فعاليتهاي تحقيقاتي در حال پيشرفت ما انتظار تقويت كننده هاي نوري خالص را در آينده داريم با شبكه فيبر نوري خالص مي توان نسبتاً ارزانتر از شبكه هاي قديمي فواصل طولاني را پوشش داد.
فرهنگ لغات و اصطلاحات
درج يا رها
………………………………………………………………………………….
Add / Drop
سرويس دهنده هاي برنامه
……………………………………………………...
Application Servers
نرخ خطاي بيت
…………………………………………………………………………………….
BER
باند پهن
……………………………………………………………………………………
Broad band
اتصالهاي متقابل
………………………………………………….………………...
Cross Connects
آشكارساز
…………………………………………………….………………………………
Detector
ويرايش ظرفيت بالا براي DWM
………………………………………………….………..
DWDM
يك تكنيك كه براي تقويت قدرت سيگنال در شبكه انتقال فيبر نوري استفاده ميشود
………...
EDFA
يك استاندارد شبكه محلي
………………………………………………….………….
Ethernet
داده اترنت
…………………………………………………….…………………………
Ethernet data
اترنت سريع
…………………………………………………….………………………..
Fast Ethernet
پل ارتباطي
…………………………………………………….……………………………….
Gateway
يك توسعه طبيعي از MPLS را ارائه ميدهد
………………………………………………...
G-MPLS
سيستم سراسري براي ارتباطات سيار
…………………………………………………….………..
GSM
دور
…………………………………………………….……………………………………………
Haul
فيبركريستال فوتوني ميان تهي
…………………………………………………….……..
Hollow-PCF
شبكه ارتباطات ديجيتالي و جهاني كه از سرويسهاي تلفني موجود نشات گرفته است
………
ISDN
شبكه شهري
…………………………………………………….…………………………………
MAN
روش استاندارد به كار رفته براي اداره و بهينه‌سازي جريان ترافيك براي شبكه‌هايي MPLS……………. با مقياس بزرگ
فيبر با پاشندگي غيرصفر
…………………………………………………….…………………
NZDSF
تسهيم‌كننده‌اي كه ميتواند سيگنالهايي با نرخ پايين از يك سيگنال تسهيم شده با نرخ بالا AODM……… را بدون دي مالتي پلكسينگ كامل استخراج و اضافه كند
سوييچينگ بسته نوري
…….…………………………………………………….………………
OPS
بار داده
…………………………………………………….……………………………
Payload Data
شبكه تلفن عمومي
…………………………………………………….………………………….
PSTN
كيفيت سرويس
…………………………………………………….……………
Quality of Service
سلسله مراتب ديجيتالي همزمان
…………………………………………………….……………
SDH
فيبر تك مد
…………………………………………………….……………………………….
SFM
نسبت سيگنال به نويز
…………………………………………………….…………………………
SNR
دسته اي از استانداردهاي مخابرات فيبري كه امكان انتقال اطلاعات را با سرعت SONET…………….. بسيار زياد ايجاد ميكند
مدولاسيون تك فاز
…………………………………………………….………………………...
SPM
يك روش حمل و سوييچينگ كه براساس اطلاعات در حال وقوع در نقش‌هاي معمولي STM………… و ثابت ميباشد.
شبكه خصوصي مجازي
…………………………………………………….…………………….
VPN
شبكه محلي مجازي
…………………………………………………….……………………….
VLAN
يك روش افزايش ظرفيت يك فيبر نوري از طريق ارسال همزمان بيش از يك WDM………………. پرتو نور در فيبر است
چكيده
در اين گزارش جايگاه فيبر و ادوات نوري را در شبكه‌هاي مخابراتي نسل آينده بررسي ميكنيم. ابتدا شبكه‌هاي نسل آينده، معماري، مشخصات و اجزا آن را شرح ميدهيم سپس تجهيزات NGN و نقش مهم تكنولوژي فيبر نوري را در اين شبكه‌ها عنوان ميكنيم.
بررسي و مقايسه تاثيرات دو روش تمرين پلايومتريك و تمرينات با وزنه بر ميزان شوت توان انفجاري و سرعت بازيكنان فوتبال 20-17 سال شهرستان مهاباد
مربوط به درس:
روش تحقيق
استاد راهنما : جناب آقاي دكتر فرشاد تجاري
تهيه وتنظيم : محمد قادري
فصل اول
طرح تحقيق
·مقدمه
·بيان مسئله
·اهميت و ضرورت تحقيق
·اهداف تحقيق
·فرضيه هاي تحقيق
·اصطلاحات و تعاريف
(1)
طرح تحقيقي
1-1 مقدمه :
پيشرفتهاي روز افزون علوم ورزشي درسالهاي اخير بسيار چشم گير بوده و آمادگي جسماني نيز به عنوان بخش مهمي از اين علم از تنوع ، تغيير و توسعه به دور نبوده است. بازيكنان فوتبال به قدرت و توان ، دوندگان ماراتن به استقامت ، قهرمانان 100 متر به سرعت و بسياري از ورزشكاران به انعطاف پذيري ، تعادل و چابكي نياز دارند.
خوشبختانه ، اكنون تجربه مربيان به همراه تحقيقات و مشاهدات آزمايشگاهي و ميداني موجب طراحي برنامه هاي نظام دار و در نتيجه ، بهبود آمادگي عضلاني شده است. آمادگي عضلاني شامل قدرت و استقامت عضلاني ، توان ،سرعت ، انعطاف پذيري ، تعادل و چابكي است . در ورزش فوتبال قدرت ، سرعت و تركيب موثر اين دو عامل (توان) از اهميت ويژه اي برخوردار است .
در اين تحقيق سعي شده است كه اثرات دو روش تمرين با وزنه و تمرينات پلايومتريك بر عوامل مذكور مورد مقايسه و بررسي قرار گيرد . تمرينات با وزنه روش مناسبي براي بهبود قدرت قدرت و در نتيجه توان بشمار مي روند.
با توجه به اصل ويژگي تمرين براي توان ، ورزشكارن بايد تلاش كنند تا بار ( وزنه ) را تا حد امكان به سرعت حركت دهند. در انتخاب برنامه تمريني توان، بايد به اين نكته توجه كرد كه سرعت تمرينات تا حد زيادي به سرعت حركات رشته مورد نظر نزديك باشد.
روش تمريني ديگري كه در بسياري از مهارتهاي ورزشي براي بهبود توان موثر است ، تمرينات پلايومتريك است. اهميت اين تمرينات استفاده از «پيش فشار» و كشش ناگهاني عضله مي باشد . در حركات پلايومتريك در طي مرحله اكسنتريك يا مرحله فشار يعني وقتي كه عضله به سرعت كشيده مي شود ،اعضاي كشسان عضله نيز كشيده مي شوند و بخشي از نيروي فشار را به شكل انرژي كشسان ذخيره مي كند ودر حين مرحله كانسنتريك يا غلبه عضله كه با تحريك بازتاب ميوتاتيك روي مي دهد انرژي كشسان ذخيره شده آزاد مي شود . اين تمرينات موجب آمادگي دستگاه عصبي و عضلاني مي شود و در نتيجه به ورزشكار اجازه مي دهد كه در فعاليت هايي كه همره با تغيير جهت مي باشند، به نحو قدرتمند و سريعي اجراي وظيفه نمايد.
تحقيق حاضر نيز با بررسي و مقايسه اثرات اين دو روش تمريني بر ميزان برد شوت ، سرعت و توان انفجاري بازيكنان فوتبال سعي بر اين دارد به اين سئوال كه كداميك از روش ها ورزشكاران را در توسعه و عملكرد ورزش بيشتر ياري مي بخشد جواب دهد.
2-1. بيان مسئله :
دامنه گسترده علم ورزش در جهان امروز ، با تحقيقات و بررسي هاي متعددي كه انجام پذيرفته است بيش از بيش و بطور غير قابل وصفي رو به گسترش مي باشد .كارشناسان و مربيان همواره به دنبال اين بوده اند كه امتيازها و عملكرد ورزش را در ورزشكاران خود توسعه دهند .
بازيكنان فوتبال براي تحمل فشارهاي بدني به هنگام بازي و فراهم آوردن زمينه لازم براي استفاده از مهارتهاي تاكتيكيشان در سرتا سر يك مسابقه ، به سطح بالايي از آمادگي نياز دارند . بنابراين ، تمرين هاي آمادگي بخش مهمي از برنامه كلي تمرين هاست . در اين ورزش قدرت ،سرعت و توان انفجاري از اهميت ويژه اي برخوردار است . بسياري از فعاليت هاي فوتبال مثل تكل كردن ، پريدن ، ضربه زدن ، دويدن و تغيير جهت دادن از نوع فعاليت هاي پر قدرت و انفجاري و از اركان اساسي موفقيت در اين ورزش هستند.
اهداف ويژه ي تمرين هاي قدرتي عضله در فوتبال عبارتند از :
1)بالا بردن بازده توان در جريان فعاليت هاي انفجاري در يك مسابقه فوتبال مثل تكل كردن ، پريدن ، ضربه زدن و شتاب گرفتن .
2) پيش گيري از وقوع آسيب ها.
3) كسب مجدد قدرت پس از يك آسيب
بديهي است كه دست يابي به اين اهداف مستلزم طراحي تمرين بر اساس يافته هاي علمي مي باشد . بدين منظور 20 آزمودني شركت كننده در اين تحقيق به دو گروه تقسيم شده و تمرينات منتخب پلايومتريك و با وزنه را به مدت 8 هفته و كلاً 24 جلسه انجام دادند تا به اين پرسش پاسخ داده شود كه كداميك از اين دو روش تمريني براي بهبود فاكتورهاي مذكور موثر و مفيد واقع مي شود .
3-1 . اهميت و ضرورت تحقيق :
افزايش آگاهي و دانش مربيان و ورزشكاران درباره روشهاي نوين حاكم بر فوتبال از مهمترين عوامل پيشرفت و توسعه فوتبال است. ارائه و اجراي طرح ها و سازماندهي ها توسط مربيان خلاق، زمينه پيشرفت سريع فوتبال را فراهم مي آورد و از جمله ابزارهاي كارايي آموزش مربيان يافته هاي پژوهشي نوين است. بررسي مسابقات انجام شده در سطح اول اين رشته ورزشي بيانگر اين موضوع است كه امرزوه بيشتر گل ها از طريق شوت راه دور به ثمر مي رسد.
همچنين داشتن سرعت زياد از عوامل موفقيت بازيكنان در حال حمله و دفاع مي باشد.
فعاليت هايي نظير پريدن ، تكل زدن و پرتاب كردن نيز مستلزم داشتن توان انفجاري بالايي است بنابراين تقويت فاكتورهاي مذكور از اهميت بسياري برخوردار است و مي بايست از اولويت هاي برنامه تمريني مربيان فوتبال مي باشد . تمرينات پلايومتريك موجب آمادگي تقويت دستگاه عصبي عضلاني مي شود و در نتيجه به ورزشكار اجازه مي دهد تا در فعاليت هايي كه همراه با تغيير جهت مي باشند به نحو قدرتمند و سريعي اجراي وظيفه نمايند . اين تمرينات با درگير كردن بيشتر دوكهاي عضلاني موجب ايجاد قدرت انفجاري بيشتر مي شوند . بنابراين تمرينات پلايومتريك مي تواند به عنوان يك روش تمريني مناسب جهت كسب قدرت انفجاري و نيز افزايش سرعت مورد استفاده مربيان فوتبال قرار گيرد.
از طرف ديگر مطالعات اغلب مؤيد آن است كه تمرينات قدرتي بدون شك روي افزايش هر دو عامل سرعت و قدرت انقباض موثر است . نتايج بدست آمده از اين تحقيق نشان مي دهد كه اجراي كداميك از روش هاي تمريني در بهبود فاكتوهاي مذكور موثرتر مي باشد.
4-1. اهداف تحقيق :
الف) هدف كلي :
بررسي و مقايسه تأثيرات دو روش تمريني پلايومتريك و تمرينات با وزنه بر ميزان شوت، سرعت و توان انفجاري بازيكنان فوتبال 20-17 سال.
ب) اهداف اختصاصي :
1)بررسي تأثيرات دو روش تمرين پلايومتريك و تمرينات با وزنه بر ميزان شوت بازيكنان فوتبال .
2) مقايسه تاثيرات دو روش تمرين پلايومتريك و تمرينات با وزنه بر ميزان شوت بازيكنان فوتبال .
3) بررسي تأثيرات دو روش تمرين پلايومتريك و تمرينات با وزنه بر سرعت بازيكنان فوتبال .
4)مقايسه تاثيرت دو روش تمريني پلايومتريك و تمرينات با وزنه بر سرعت بازيكنان فوتبال .
5)بررسي تاثيرات دو روش تمرين پلايومتريك و تمرينات با وزنه بر روي توان انفجاري بازيكنان فوتبال .
6) مقايسه تاثيرت دو روش تمرين پلايومتريك و تمرينات با وزنه بر روي توان انفجاري بازيكنان فوتبال .
5-1 . فرضيه هاي تحقيق :
1)تمرينات منتخب پلايومتريك تأثير معني داري بر شوت آزمودني ها ندارد.
2) تمرينات منتخب پلايومتريك تأثير معني داري بر سرعت آزمودني ها ندارد.
3)تمرينات منتخب پلايومتريك تأثير معني داري بر توان انفجاري آزمودني ها ندارد.
4) تمرينات با وزنه تأثير معني داري بر ضربه شوت آزمودني ها ندارد.
5) تمرينات با وزنه تأثير معني داري بر سرعت آزمودني ها ندارد.
6) تمرينات با وزنه تأثير معني داري بر توان انفجاري آزمودني ها ندارد.
7) بين تأثيرات دو روش تمرين پلايومتريك و تمرينات با وزنه بر روي ميزان شوت آزمودني ها اختلاف معني داري وجود ندارد .
8)بين تأثيرات دو روش تمرين پلايومتريك و تمرينات با وزنه بر روي سرعت آزمودني ها اختلاف معني داري وجود ندارد .
9)بين تأثيرات دو روش تمرين پلايومتريك و تمرينات با وزنه بر روي توان انفجاري آزمودني ها اختلاف معني داري وجود ندارد .
6-1 . محدوديت هاي تحقيق:
الف ) محدوديت هاي اعمال شده توسط محقق:
1)تحقيق بر روي 20 بازيكن فوتبال پسر زير 20 سال .
2) تحقيق تأثير تمرين پلايومتريك و تمرينات با وزنه را بر روي سه فاكتور ضربه شوت ، سرعت و توان انفجاري بازيكنان فوتبال بررسي نموده است.
ب ) محدوديت هاي خارج از كنترل محقق :
1)ميزان انگيزش آزمودني ها براي شركت فعال در تمرينات و اعمال حداكثر تلاش خود.
2) رژيم غذايي آزمودني ها و شيوه زندگي آنان خارج از زمان تمرين .
3) ميزان آشنايي آزمودني ها با انواع تمرينات اعمال شده .
4) شرايط روحي آزمودني ها .
5) فعاليت بدن و شغل آزمودني ها .
6)آزمودني ها از نظر آمادگي اوليه همگن نبوده و از آمادگي هاي متفاوتي برخوردار بوده اند
7) سابقه بازي فوتبال در افراد يكسان نبوده است.
7-1. اصطلاحات و تعاريف:
پلايومتريك : تمريناتي است كه توانايي عضله براي رسيدن به حداكثر قدرت در حداقل زمان ممكن را توسعه مي دهد.
سرعت حركت بدن : كوتاه ترين مدت زماني كه بتوان بدن را به فاصله مشخصي به حركت در آورد .
تمرينات با وزنه : (ايزوتونيك) خود تمريناتي است كه طول عضله هنگام بلند كردن جسم ثابتي تغيير مي كند . اين تمرينات با استفاده از وزنه هاي آزاد (دمبل ، هالتر و… ) در دستگاه بدن سازي انجام مي شود .
توان : توان عبارت است از اجراي كار معين در واحد زماني است ، بطور دقيق تر توان از طريق اندازه گيري سرعت حداكثر وزنه اي كه جابجا مي شود تعيين مي گردد.
بازتاب ميوتانيك: بازتابي كه هنگام كشيده شدن دوكهاي ماهيچه اي باعث انقباض ماهيچه مي شود ، همچنين بازتاب كششي ( Stretch reflex) نيز ناميده مي شود.
فصل دوم
ادبيات تحقيق
·مقدمه
· زير بناي نظري موضوع
· ادبيات پيشينه
· تاريخچه تمرينات پلايومتريك
· تأثيرات تمرينات قدرتي در فوتبال
· تحقيقات داخلي
· خلاصه تحقيق
(2)
ادبيات تحقيق
1-2 . مقدمه :
با توجه به گرايش عمومي نوجوانان و جوانان كشورمان به ورزش فوتبال كه آنرا بعنوان پرطرفدارترين و محبوب ترين ورزش كشور معرفي كرده است . لزوم باز آموزي و نوآوري در جامعه مربيان و آموزگاران فوتبال و آشنا ساختن با اصول امروزين اين ورزش و جنبه هاي علمي ان كاملاً احساس مي شود كه از جمله ابزارهاي لازم كارآمد در جهت توسعه دانش و آگاهي مربيان ، يافته هاي تحقيقاتي نوين در زمينه مورد نظر است.
در بسياري از تحقيقات نشان داده شده است كه تمرينات قدرتي موجب بهبود عملكردهاي ورزشي مي گردد و همچنين اين تمرينات مطابق با ويژگي هاي رشته ورزشي نيز مي باشد و اما در زمينه تمرينات قدرتي و تأثير آن روي اجراهاي ورزش در فوتبال ادبيات محدودي وجود دارد.
2-2. زير بناي نظري موضوع :
اساس فرايندهاي حركتي ارادي و غير ارادي درگير در تمرينهاي پلايومتريك اصطلاحاً «بازتاب كششي » ماهيچه اي (ميوتاتيك) نيز خوانده مي شود . اين دستگاه دوكي و بازتاب كششي هر دو از عناصر مهم سيستم عصبي هستند كه كنترل همه جانبه حركت هاي بدن را بعهده دارند.
آنچه كه در اين ميان توسط بازيكنان بطور ناخودآگاه انجام مي شود طويل شدن سريع ولي خفيف تارهاي عضلاني آن گروه از عضلاتي است كه مسئوليت توليد توان را براي انجام حركات پرتابي بر عهده دارند. كشش سريع اين عضلات موجب تحريك بازتاب دوكي عضلاني مي شود . بطوري كه يك محرك بسيار قوي از طريق طناب نخاعي به سوي عضلات فرستاده و باعث ايجاد انقباض پر قدرت در آنها مي گردد.
واژه هاي گوناگوني براي بيان و توصيف مراحل بازتاب كششي پيشنهاد شده است . آقاي «چو» در سال 1983 كشش سريع تارهاي عضلاني را قبل از انقباض عضله بعنوان مراحل اكسنتريك «برون گرا » و دوره زماني كوتاه بين شروع اين مرحله و مرحله انقباض بازتابي عضله را به عنوان مرحله توقف و خود انقباض را با نام مرحله كانسنتريك « درون گرا » ناميد .
در تمرينات پلايومتريك لازم است تا قبل از انقباض عضلات يك كشش سريع ( مرحله اكسنتريك يا مرحله فشار ) بر آنها وارد شود . در حركات پلايومتريك در طي مرحله اكسنتريك يا مرحله فشار يعني وقتي كه عضله به سرعت كشيده مي شود . اجزاي كشسان عضله نيز كشيده مي شوند و بخشي از نيروي فشار را به شكل انرژي كشسان ذخيره مي كند و در حين مرحله كانسنتريك يا غلبه عضله كه با تحريك بازتاب ميوتاتيك روي مي دهد انرژي كشسان ذخيره شده آزاد مي شود.
3-2. ادبيات پيشينه :
استفاده از تمرينات قدرتي براي توسعه اجراي مهارتها بين ورزشكاران تا قبل از جنگ دوم جهاني مرسوم نبود . تا آن زمان مربيان و ورزشكاران عقيده داشتند كه برنامه هاي تمرينات قدرتي با وزنه منجر به سفت شدن عضلات مي شود . در خلال جنگ دوم جهاني استفاده از تمرينات مقاومتي با وزنه در نوتواني بازپروري مصدومين جنگ گردد تجارت گرانبهايي به ارمغان آورد.
4-2. تاريخچه تمرينات پلايومتريك :
تاريخچه تمرينات پلايومتريك به شكل جديد و امروزي اش بسيار كوتاه است . انگيزه و دلايل پذيرش رسمي اين روش بعنوان فني سودمند در افزايش توان انفجاري ابتدا از موفقيت هاي ورزشكارن روسي و اروپاي شرقي در زمينه دو و ميداني در اواسط دهه 60 آغاز شد. استدلالهاي اوليه در مورد تمرينهاي پلايومتريك توسط آقاي يوري ورشانسكي مربي روسي كه اينگونه تمرينها را با روزشكاران اين رشته پرش انجام مي داد توضيح داده شد .
تمرينات پلايومتريك به اشكال ساده در تمرينات ساير ورزشكاران دو و ميداني نيز گنجانده شد.
5-2 . تأثير تمرينات قدرتي در فوتبال :
اگر چه در بسياري از تحقيقات نشان داده شده است كه تمرينات قدرتي موجب بهبود اجراهاي ورزشي مي گردد و همچنين اين تمرينات مطابق با ويژگي هاي رشته ورزشي نيز مي باشد . اما در زمينه تمرينات قدرتي و تأثير آن روي اجراهاي ورزش در فوتبال ادبيات تحقيقي محدودي وجود دارد . در تحقيقي كه در سال 1980 توسط آقاي نوگاري انجام گرفت نشان داده شده است كه قدرت ايزوكنتيك بازيكنان ثابت تيم هميشه از ذخيره بيشتر است . بين ضربه شدت در فوتبال و قدرت خم كننده و بازكننده هاي مفصل زانو و ران ارتباط معني دار وجود دارد . وي اهميت تمرينات قدرتي را در بهبود قدرت و سرعت ضربه شوت خاطر نشان ساخت .
6-2. تحقيقات داخلي :
خانم افسانه قوجه لي (1378) تحقيقي تحت عنوان بررسي تأثير يك دوره تمرينات پلايومتريك بر برخي متغيرهاي ساختاري و فيزيولوژيكي و فني دختران شناگر 15 تا 17 سال انجام دادند و نتيجه گرفتند كه تمرينات پلايومتريك تأثير معني داري بر توان بي هوازي و ركورد 34 متر شناي سرعتي دختران داشته است.
خانم مهسا محسن زاده (1379) تحقيقي تحت عنوان بررسي تأثيرتمرينات منتخب پلايومتريك بر ميزان چابكي و توان انفجاري پاهاي كاراته كاران پسر 20-15 ساله تهران انجام دادند و نتيجه گرفتند كه تمرينات منتخب پلايومتريك بر ميزان چابكي و توان انفجاري پاهاي كاراته كاران تأثير گذار بوده است.
فصل سوم
روش تحقيق
·مقدمه
·جامعه آماري و نمونه ها
·مراحل و زمان فعاليت
·متغيرهاي تحقيق
·ابزار و روش اندازه گيري
·مراحل مقدماتي آزمون
·مراحل انجام كار
·روش تحقيق
1-3. مقدمه :
يك فوتباليست بايد از آمادگي بسيار خوبي برخوردار باشد تا بتواند فشارهاي جسمي شديد بازي فوتبال را تحمل كند در صورتي كه يك فوتباليست از آمادگي خوبي برخوردار باشد قادر خواهد بود مهارتهاي تكنيكي فوتبال را در سراسر طول بازي به نمايش بگذارد ، بنابراين تمرينات آمادگي بخش مهمي از كل تمرينات فوتبال است . طرح ريزي يك برنامه تمريني مناسب و صحيح سبب افزايش توانايي و قابليت هاي بالقوه جسماني مي گردد و فرد ورزيده و توانايي لازم براي انجام فعاليت سنگين و طولاني را بدست مي آورد. بنابراين لازم است كه مربيان گرامي گامهاي موثري در جهت كسب دانش مربوط به طراحي برنامه‌هاي تمريني آمادگي جسماني بردارند .
2-3. جامعه آماري و نمونه ها :
جامعه آماري در اين تحقيق 140 بازيكن 20-17 سال شركت كننده در تمرينات انتخابي تيم فوتبال جوانان شهرستان مهاباد مي باشند كه پس از 3 مرحله تمرينات انتخابي تعداد20 نفر از آنان با توجه به كيفيت بازي بصورت گزينشي انتخاب و اين تعداد به صورت تصادفي به دو گروه 10 نفري تقسيم شدند.
3-3 . موقعيت و محل فعاليت :
براي انجام فعاليت ، آزمودنيها به دو گروه تقسيم شده كه گروه تمرينات پلايومتريك ، تمرينات خود را در محل زمين چمن و گروه تمرينات با وزنه نيز جلسات تمريني خود را در سالن بدنسازي انجام مي داند.
4-3. متغيرهاي تحقيق :
الف ) متغير هاي مستقل :
انواع تمرينات پلايومتريك و تمرينات با وزنه اجرا شده در طول تحقيق.
ب) متغير هاي وابسته :
1)ميزان برد شوت بازيكنان
2)سرعت حركت بازيكنان
3) توان انفجاري بازيكنان
ج)متغيرهاي مداخله گير:
1)تغييرات آب و هوايي
2)وضعيت زمين تمرين
5-3. ابزار و روش هاي اندازه گيري:
الف) ابزار تحقيق :
1)توپ فوتبال
2)متر
3)كورنومتر
4)مخروط براي اجراي تمرينات پلايومتريك
5)دستگاههاي بدنسازي براي اجراي تمرينات با وزنه
6) ترازوي پزشكي Seca ساخت آلمان با دقت 1% كيلوگرم براي اندازه گيري وزن بازيكنان
7)قد سنج پزشكيSeca ساخت آلمان با دقت 1% سانتي متر براي اندازه گيري قد بازيكنان
8)جعبه پرش
ب) روش هاي اندازه گيري :
1)آزمون پرش عمومي
2)آزمون توپ كاشته
3)آزمون دو سرعت 45 متر
6-3. مراحل مقدماتي آزمون :
براي انجام اين تحقيق در ابتدا با تشكيل جلسه اي با شركت آزمودني ها ضمن تشريح اهداف چگونگي انجام تحقيق ، اطلاعاتي شامل سن ، قد ، وزن از آنان كسب گرديد . پس از آن جلسه اي جهت انجام پيش آزمون و آشنايي آزمودني ها با شيوه تمرينات دو گروه در نظر گرفته شد .
7-3 . مراحل انجام كار :
قبل از شروع تمرينات از كليه آزمودني ها پيش آزموني شامل پرش عمودي در جا ، ضربه كاشته فوتبال و دو سرعت 45 متر بعمل آمد . پس از آن برنامه تمريني به اطلاع دو گروه رسيد برنامه گروه تمرينات با وزنه شامل حركات زير بود :
1)پرس پا
2)اكستنشن زانو
3)فلكشن زانو
4)بلند شدن روي پنجه پا با وزنه
5)اسكات
6)بلند كردن جفت پا با وزنه
تمرينات شامل سه دوره وتعداد 12 تكرار در هر دوره بود كه طي آن آزمودني ها تمرينات مذكور را با 60% حداكثر قدرت انجام مي دادند . اين دوره ها 1 دقيقه و فواصل بين ايستگاه ها 2 دقيقه استراحت فعال ( نرمش و حركات كششي ) در نظر گرفته شده بود.
تمرينات پلايومتريك در 6 ايستگاه طراحي شده بود و در هرايستگاه يك تمرين در سه دوره و تعداد 12 تا 8 تكرار در هر دوره نجام مي گرفت. بين دوره ها و نيز بين ايستگاهها 2 دقيقه استراحت در نظر گرفته شده بود. با توجه به ميزان آمادگي آزمودني ها تغييراتي از نظر بار مقاومت و زمان تمرين در تمرينات انجام مي گرفت. برنامه تمرينات به مرور از شدت كم به شدت زياد تغيير مي يافت. بدين ترتيب كه در هفته هاي اول تمرينات با شدت كم به صورت حركتها و مهارتهاي متوسط نظير پرش از سطوح هم تراز و پرش بر روي هر دو پا انجام مي گرفت و در هفته هاي بعد بيشتر بر تمرينات با شدت زياد مانند پرشهاي عمقي و پرش بر روي يك پا تكيه مي گرديد. همچنين تعداد پرش ها به مرور افزايش مي يافت ولي به طور كلي تعداد پرشها در جلسات تمرين 140تا120 پرش بود. زمان هرجلسه تمرين براي هر دو گروه پلايومتريك و تمرينات با وزنه حدود 75 دقيقه بود كه 15 دقيقه ابتداي آن صرف گرم كردن ،45 دقيقه صرف اجراي تمرينات و 15 دقيقه پاياني نيز حركات كششي و برگشت به حالت اوليه انجام مي گرفت.
8-3.روش تحقيق:
با توجه به ماهيت موضوع تحقيق ، به دنبال بررسي اثر دو روش تحقيق پلايومتريك و تمرين با وزنه بر روي ضربه شوت، سرعت و توان انفجاري بازيكنان فوتبال است و همچنين نظر به اينكه اين بررسي در قالب دو گروه تمريني اجرا مي گردد روش اين تحقيق تجربي و از نوع طرح دو گروهي با پيش آزمون و پس آزمون مي باشد.
فصل چهارم
يافته هاي تحقيق
·مقدمه
● آزمون فرضيه ها
4-1.مقدمه:
سرعت و قدرت اجزاي مكمل آمادگي جسماني در تمامي حركات ورزشكاران و در درجات مختلف ميباشند. به طور ساده تركيب سرعت و قدرت توان گفته ميشود. براي سالهاي طولاني مربيان و ورزشكاران در صدد برآمدند تا توان را به منظور افزايش عملكرد اجراي حركات افزايش دهند. تمرينات پلايومتريك توانايي عضله براي رسيدن به حداكثر قدرت در حداقل زمان ممكن را توسعه ميدهند. كليد انجام تمرينات پلايومتريك نمايش قدرت باسرعت و نيرومندي هرچه تمامتر مي باشد. ثابت شده است كه تمرينات پلايومتريك يك برنامه ي تمريني ايده آل براي توسعه توان انفجاري و نيز افزايش سرعت مي باشد. اين تحقيق نيز با انجام تمرينات پلايومتريك قصد داشته تأثير اين گونه تمرينات را بر عملكرد سرعت و توان بازيكنان فوتبال بررسي كرده و آن را با تأثير تمرينات با وزنه مقايسه نمايد.
4-2.آزمون فرضيه ها:
براي آزمون فرضيه هاي تحقيق از نرم افزار آماري Spss for windows وروندT-test paired samples براي شش فرض اول و براي فرضيه هاي هفتم ، هشتم و نهم از روند فصT- test two indepent samples استفاده شده است.
4-3.فرضيه اول:
فرضيه تحقيق:( Ho)
ميتوان نتيجه گرفت كه تفاوتي در ميزان ضربه شوت مشاهده ميشود از نظر آماري معني دار است. بنابراين شواهد و مدارك آماري لازم و كافي در تأييد اين فرضيه صفر كه اجراي تمرينات پلايومتريك بر ميزان ضربه شوت بازيكنان فوتبال تأثير معني داري ندارد يافت نشده است.
4-4.فرضيه دوم:
فرضيه تحقيق: ( Ho)
ميتوان نتيجه گرفت كه تفاوتي كه در توان انفجاري مشاهده ميشود تز نظر آماري معني دار است. بنابراين شواهد و مدارك آماري لازم و كافي در تأييد اين فرضيه صفر كه اجراي تمرينات پلايومتريك بر توان انفجاري بازيكنان فوتبال تأثير معني داري ندارد ، يافت نشده است .
4-5. فرضيه سوم :
فرضيه تحقيق: ( Ho)
مي توان نتيجه گرفت كه تفاوتي كه در زمان لازم براي پيمودن دوي سرعت 45 متر مشاهده مي شود از نظر آماري معني دار است ، بنابراين شواهد و مدارك آماري لازم و كافي در تأييد اين فرضيه صفر كه اجراي تمرينات پلايومتريك بر سرعت بازيكنان فوتبال تأثير معني داري ندارد ، يافت نشده است.
4-6. فرضيه چهارم :
فرضيه تحقيق :( Ho)
مي توان نتيجه گرفت كه تفاوتي كه در ميزان ضربه شوت مشاهده مي شود، از نظر آماري معني دار است. بنابراين شواهد و مدارك لازم و كافي در تأييد اين فرضيه صفر كه اجراي تمرينات با وزنه بر ميزان ضربه شوت بازيكنان فوتبال تأثير معني داري ندارد ، يافت نشده است.
4-7 . فرضيه پنجم :
فرضيه تحقيق : (Ho)
مي توان نتيجه گرفت كه تفاوتي كه در توان انفجاري مشاهده مي شود از نظر آماري معني دار است و بنابراين شواهد و مدارك آماري لازم و كافي در تأييد اين فرضيه صفر كه اجراي تمرينات با وزنه بر توان انفجاري بازيكنان فوتبال تأثير معني داري ندارد ، يافت نشده است.
4-8 . فرضيه ششم :
فرضيه تحقيق : (Ho)
مي توان نتيجه گرفت كه تفاوتي كه در زمان لازم براي پيمودن دو 45 متر مشاهده مي شود ، از نظر آماري معني دار است . بنابراين شواهد و مدارك آماري لازم و كافي در تأييد اين فرضيه صفر كه اجراي تمرينات با وزنه بر سرعت بازيكنان فوتبال تأثير معني داري ندارد يافت نشده است .
4-9 . فرضيه هفتم :
فرضيه تحقيق : (Ho)
مي توان گفت كه فرضيه صفر پذيرفته مي شود و بين دو روش تمريني منتخب پلايومتريك و تمرين با وزنه بر روي ضربه شوت بازيكنان فوتبال اختلاف معني داري وجود ندارد .
4- 10 . فرضيه هشتم:
فرضيه تحقيق : (Ho)
مي توان گفت كه فرضيه صفر پذيرفته نمي شود و بين دو روش تمريني منتخب پلايومتريك و تمرين با وزنه بر روي توان انفجاري بازيكنان فوتبال اختلاف معني داري وجود دارد .
4-11 . فرضيه نهم :
فرضيه تحقيق : (Ho)
مي توان گفت كه فرضيه صفر پذيرفته نمي شود و بين دو روش تمرين منتخب پلايومتريك و تمرين با وزنه بر سرعت حركت بازيكنان فوتبال اختلاف معني داري وجود دارد و در اين ميان تمرينات پلايومتريك بر سرعت بازيكنان تأثير بيشتري داشته است.
فصل پنجم
بحث و نتيجه گيري
·مقدمه
·خلاصه يافته ها
·بحث و نتيجه گيري
·توصيه و پيشنهادات
5-1 . مقدمه :
آماده ساختن ورزشكار جهت كسب نتايج مطلوب به عوامل متعددي بستگي دارد كه ممكن است نزد هر ورزشكاري متفاوت باشد . توصيه مي شود كه مربيان در شناخت و توسعه قابليت هاي جسماني ورزشكاران خود كوشش نمايند. اين امر زماني ميسر مي گردد كه مربيان دانش لازم جهت شناسايي خصوصيات فردي و نقاط ضعف ورزشكار را داشته باشند . به همين دليل عملي بودن تمرين ، موضوعي است كه در سالهاي اخير هر چه بيشتر مورد توجه قرار گرفته است و امروزه ثابت شده است كه استفاده از تجربيات به تنهايي موفقيت ورزشكاران را تضمين نخواهد كرد ، بنابراين برنامه ريزي و تنظيم تمرين بر اساس متد علمي اهميت زيادي پيدا كرده است . تحقيق حاضر در جهت دستيابي به دانش برنامه ريزي و تنظيم تمرين گامي كوچك برداشته است ، در اين فصل تجزيه و تحليل اطلاعات بدست آمده نيز بحث و تفسير اين نتايج ارائه شده است .
5-2 . خلاصه يافته ها :
افزايش آگاهي و دانش مربيان و ورزشكاران درباره روشهاي نوين حاكم بر فوتبال از مهمترين عومل پيشرفت و توسعه فوتبال است . با توجه موارد ذكر شده و نظر به اهميت قدرت ، سرعت و توان انفجاري در ورزش فوتبال محقق را بر آن داشت كه اثر دو روش تمرين پلايومتريك و تمرين با وزنه را بر فاكتورهاي مذكور بررسي نمايد.
به منظور دستيابي به اين هدف و اجراي تحقيق فوق از تعداد 140 بازيكن شركت كننده در تمرينات تيم فوتبال جوانان شهرستان مهاباد ، پس از انجام تمرينات انتخابي تعداد 20 نفر از آنان بصورت گزينشي انتخاب و اين تعداد بصورت تصادفي به دو گروه 10 نفري تقيسم شدند. پس از انجام پيش آزمون هاي شامل تست شوت كاشته فوتبال ، پرش عمودي در جا و دو سرعت از دو گروه، تمرينات دو گروه پلايومتريك و با وزنه بصورت 8 هفته يعني 24 جلسه انجام شده است و پس از انجام پس آزمون از دو گروه و جمع آوري اطلاعات خام ، تجزيه و تحليل آماري آنها نشان داد كه:
1-اجراي تمرينات پلايومتريك بر ميزان شوت بازيكنان فوتبال تأثير معني داري ( 5%P< ) داشته است .
2-اجراي تمرينات پلايومتريك بر پرش عمودي بازيكنان فوتبال تأثير معني داري ( 5%P< ) داشته است .
3-اجراي تمرينات پلايومتريك بر سرعت بازيكنان فوتبال تأثير معني داري ( 5%P< ) داشته است .
4-اجراي تمرينات با وزنه بر ميزان شوت بازيكنان فوتبال تأثير معني داري ( 5%P< ) داشته است.
5- اجراي تمرينات با وزنه بر پرش عمودي بازيكنان فوتبال تأثير معني داري ( 5%P< ) داشته است.
6-اجراي تمرينات با وزنه بر سرعت بازيكنان فوتبال تأثير معني داري ( 5%P< ) داشته است.
7- بين تأثيرات دو روش تمريني پلايومتريك و تمرين با وزنه بر ميزان شوت بازيكنان فوتبال اختلاف معني داري وجود ندارد.
8- بين تأثيرات دو روش تمرين پلايومتريك و تمرين با وزنه بر روي پرش عمودي بازيكنان فوتبال اختلاف معني داري ( 5%P< ) وجود دارد. در اين ميان تمرينات پلايومتريك بر توان انفجاري بازيكنان فوتبال تأثير بيشتري داشته است.
9- بين دو روش تمرين پلايومتريك و تمرين با وزنه بر سرعت بازيكنان فوتبال اختلاف معني داري ( 5%P< ) وجود دارد . در اين ميان تمرينات پلايومتريك بر سرعت بازيكنان تأثير بيشتري داشته است.
5-3 . بحث و نتيجه گيري :
تجريه و تحليل نتايج بدست آمده از تحقيق بيانگر اين موضوع است كه اجراي تمرينات منتخب پلايومتريك بر ميزان شوت ، سرعت ، توان انفجاري بازيكنان تأثير معني دار دارد . بر اثر اجراي اين تمرينات ميانگين شوت و توان انفجاري آزمودني ها از پيش آزمون به پس آزمون به ترتيب 5 و 9/14 درصد افزايش و ميانگين زمان دو سرعت 08/6 درصد كاهش يافت .
در خصوص اثرات فيزيولوژيكي تمرينات پلايومتريك ، بر سيستم عصبي ـ عضلاني مي توان گفت كه يك از مراحل بسيار با اهميت عمليات حركتي در تمرينات پلايومتريك ، مرحله كششي است .
تمرينات پلايومتريك موجب تغييرات زيادي در سيستم عصبي ـ عضلاني مي گردد كه به نوبه خود توانايي عضلات را براي پاسخ سريعتر همراه با قدرت بيشتر فراهم مي آورد.
در حركات پلايومتريك توالي انقباض اكسنتريك به كانسنتريك به سرعت شكل مي گيرد. تجزيه و تحليل اطلاعات بدست آمده از تحقيق بيانگر آن است كه اجراي تمرينات با وزنه بر ميزان بر شوت، سرعت و توان انفجاري بازيكنان فوتبال تأثير معني داري دارد.
بدين ترتيب كه ميانگين ميزان شوت و توان انفجاري آزمودني ها از پيش آزمون به پس آزمون به ترتيب 7/14 و 1/8 درصد افزايش و ميانگين زمان دو سرعت 07/2 درصد كاهش يافت .تجزيه و تحليل اطلاعات بدست آمده از تحقيق نشان مي دهد كه تمرينات پلايومتريك و با وزنه هر دو بر ميزان برد شوت ، سرعت و توان انفجاري سرعت بازيكنان فوتبال تأثير دارند.
اما تأثير تمرينات پلايومتريك بر سرعت و توان انفجاري بازيكنان بيشتر از تأثير تمرينات با وزنه بوده در حاليكه بين اثرات دو روش تمريني بر ميزان برد شوت بازيكنان اختلاف معني داري وجود ندارد . تأثير بيشتر تمرينات پلايومتريك بر سرعت و توان انفجاري بازيكنان را مي توان ناشي از ويژگي اين نوع تمرين دانست .
5-4 . توصيه و پيشنهادات :
الف) پيشنهادات برخاسته از تحقيق :
1-توصيه مي شود جهت پيشرفت ورزشكاران و افزايش انگيزه هاي آنان درطول دوره تمرينات تستهاي آمادگي جسماني از آنان بعمل آيد .
2- پيشنهاد مي شود جهت حصول بهترين نتيجه از تمرينات پلايومتريك ، طراحي و اجراي اين تمرينات توسط مربيان گرامي با دقت كافي انجام گيرد .
ب) پيشنهادات براي تحقيق آينده :
1-پيشنهاد مي شود تحقيقاتي در مورد بررسي تأثير تمرينات پلايومتريك براي گروه هاي ورزشكاران در ساير رشته هاي ورزش انجام گيرد.
2- پيشنهاد مي شود كه در تحقيقات بعدي ، تأثير اين روشهاي تمرين در مدت زمان بيشتري مورد مطالعه قرار گيرد.
3-پيشنهاد مي شود تأثير تمرينات پلايومتريك و با وزنه بر فاكتورهاي ديگر آمادگي جسماني مورد بررسي قرار گيرد.
4- توصيه مي شود چنين تحقيقي بر روي ورزشكاران رده هاي سني مختلف انجام گيرد.
5-توصيه مي شود تحقيقاتي درباره مقايسه تأثير تمرينات پلايومتريك بر زنان و مردان انجام گيرد.
پيوست ها :
نكات ايمني در تمرينات پلايو متريك:
1)در اجراي تمرينات پلايومتريك اصل پيشرفت تدريجي بايد رعايت شود و بدن به تدريج به اين فشارهاي وارده عادت مي كند.
2)قبل از پرداختن به اين تمرين ها ورزشكار بايد سرشار از انرژي باشد تا حركات با اعمال قدرت كافي اعمال شود.
3)ورزشكاراني كه به دستور مربي خود توجه نمي كنند خطر بزرگتري براي آسيب ديدگي و كم تمريني يا پرتمريني دارند.
4)تمرينات پلايومتريك تنها بايد بر روي سطوحي كه توانايي جذب ضربه را دارند اجرا شود مانند زمين چمن، چمن مصنوعي و تشك و هرگز تمرينات پلايومتريك را بر روي آسفالت يا كف ورزشگاه انجام ندهيد.
5)براي اجراي اين حركات بدن بايستي به خوبي گرم شود تا از بروز صدمات به مفاصل جلوگيري شود.
6)اين تمرينات بايد قبل از تمرينات ديگر انجام پذيرد.
رهنمودهايي جهت انجام تمرينات پلايومتريك:
1)گرم كردن و سرد كردن ـ ورزشكار بايد قبل و بعد از انجام تمرينات پلايومتريك با حركاتي نظير ؛ آهسته دويدن، تمرينات كششي، ورزشهاي سوئدي سبك ،بدن خود را آماده نمايند.
2)تمرينات بايد متناسب با شكل،كار عضله و دامنه حركت ورزش يا فعاليت مورد نظر باشد.
3)اصل اضافه بار ـ تمرينات پلايومتريك بايد از نظر مقاومت، زمان و فاصله اجراي حركات وكلاً بر اساس اصول اضافه بار تنظيم گردد.
4)تكرار فعاليتهايي كه نياز به تلاش بيشتري دارند، بهتر است دفعات كمتري انجام شود و بالعكس.
دانشكده تربيت بدني و علوم ورزشي
تهران مركزي
موضوع :
بررسي و مقايسه تاثيرات دو روش تمرين پلايومتريك و تمرينات با وزنه بر ميزان شوت توان انفجاري و سرعت بازيكنان فوتبال 20-17 سال شهرستان مهاباد
مربوط به درس:
روش تحقيق
استاد راهنما : جناب آقاي دكتر فرشاد تجاري
تهيه وتنظيم : محمد قادري
فصل اول
طرح تحقيق
·مقدمه
·بيان مسئله
·اهميت و ضرورت تحقيق
·اهداف تحقيق
·فرضيه هاي تحقيق
·اصطلاحات و تعاريف
(1)
طرح تحقيقي
1-1 مقدمه :
پيشرفتهاي روز افزون علوم ورزشي درسالهاي اخير بسيار چشم گير بوده و آمادگي جسماني نيز به عنوان بخش مهمي از اين علم از تنوع ، تغيير و توسعه به دور نبوده است. بازيكنان فوتبال به قدرت و توان ، دوندگان ماراتن به استقامت ، قهرمانان 100 متر به سرعت و بسياري از ورزشكاران به انعطاف پذيري ، تعادل و چابكي نياز دارند.
خوشبختانه ، اكنون تجربه مربيان به همراه تحقيقات و مشاهدات آزمايشگاهي و ميداني موجب طراحي برنامه هاي نظام دار و در نتيجه ، بهبود آمادگي عضلاني شده است. آمادگي عضلاني شامل قدرت و استقامت عضلاني ، توان ،سرعت ، انعطاف پذيري ، تعادل و چابكي است . در ورزش فوتبال قدرت ، سرعت و تركيب موثر اين دو عامل (توان) از اهميت ويژه اي برخوردار است .
در اين تحقيق سعي شده است كه اثرات دو روش تمرين با وزنه و تمرينات پلايومتريك بر عوامل مذكور مورد مقايسه و بررسي قرار گيرد . تمرينات با وزنه روش مناسبي براي بهبود قدرت قدرت و در نتيجه توان بشمار مي روند.
با توجه به اصل ويژگي تمرين براي توان ، ورزشكارن بايد تلاش كنند تا بار ( وزنه ) را تا حد امكان به سرعت حركت دهند. در انتخاب برنامه تمريني توان، بايد به اين نكته توجه كرد كه سرعت تمرينات تا حد زيادي به سرعت حركات رشته مورد نظر نزديك باشد.
روش تمريني ديگري كه در بسياري از مهارتهاي ورزشي براي بهبود توان موثر است ، تمرينات پلايومتريك است. اهميت اين تمرينات استفاده از «پيش فشار» و كشش ناگهاني عضله مي باشد . در حركات پلايومتريك در طي مرحله اكسنتريك يا مرحله فشار يعني وقتي كه عضله به سرعت كشيده مي شود ،اعضاي كشسان عضله نيز كشيده مي شوند و بخشي از نيروي فشار را به شكل انرژي كشسان ذخيره مي كند ودر حين مرحله كانسنتريك يا غلبه عضله كه با تحريك بازتاب ميوتاتيك روي مي دهد انرژي كشسان ذخيره شده آزاد مي شود . اين تمرينات موجب آمادگي دستگاه عصبي و عضلاني مي شود و در نتيجه به ورزشكار اجازه مي دهد كه در فعاليت هايي كه همره با تغيير جهت مي باشند، به نحو قدرتمند و سريعي اجراي وظيفه نمايد.
تحقيق حاضر نيز با بررسي و مقايسه اثرات اين دو روش تمريني بر ميزان برد شوت ، سرعت و توان انفجاري بازيكنان فوتبال سعي بر اين دارد به اين سئوال كه كداميك از روش ها ورزشكاران را در توسعه و عملكرد ورزش بيشتر ياري مي بخشد جواب دهد.
2-1. بيان مسئله :
دامنه گسترده علم ورزش در جهان امروز ، با تحقيقات و بررسي هاي متعددي كه انجام پذيرفته است بيش از بيش و بطور غير قابل وصفي رو به گسترش مي باشد .كارشناسان و مربيان همواره به دنبال اين بوده اند كه امتيازها و عملكرد ورزش را در ورزشكاران خود توسعه دهند .
بازيكنان فوتبال براي تحمل فشارهاي بدني به هنگام بازي و فراهم آوردن زمينه لازم براي استفاده از مهارتهاي تاكتيكيشان در سرتا سر يك مسابقه ، به سطح بالايي از آمادگي نياز دارند . بنابراين ، تمرين هاي آمادگي بخش مهمي از برنامه كلي تمرين هاست . در اين ورزش قدرت ،سرعت و توان انفجاري از اهميت ويژه اي برخوردار است . بسياري از فعاليت هاي فوتبال مثل تكل كردن ، پريدن ، ضربه زدن ، دويدن و تغيير جهت دادن از نوع فعاليت هاي پر قدرت و انفجاري و از اركان اساسي موفقيت در اين ورزش هستند.
اهداف ويژه ي تمرين هاي قدرتي عضله در فوتبال عبارتند از :
1)بالا بردن بازده توان در جريان فعاليت هاي انفجاري در يك مسابقه فوتبال مثل تكل كردن ، پريدن ، ضربه زدن و شتاب گرفتن .
2) پيش گيري از وقوع آسيب ها.
3) كسب مجدد قدرت پس از يك آسيب
بديهي است كه دست يابي به اين اهداف مستلزم طراحي تمرين بر اساس يافته هاي علمي مي باشد . بدين منظور 20 آزمودني شركت كننده در اين تحقيق به دو گروه تقسيم شده و تمرينات منتخب پلايومتريك و با وزنه را به مدت 8 هفته و كلاً 24 جلسه انجام دادند تا به اين پرسش پاسخ داده شود كه كداميك از اين دو روش تمريني براي بهبود فاكتورهاي مذكور موثر و مفيد واقع مي شود .
3-1 . اهميت و ضرورت تحقيق :
افزايش آگاهي و دانش مربيان و ورزشكاران درباره روشهاي نوين حاكم بر فوتبال از مهمترين عوامل پيشرفت و توسعه فوتبال است. ارائه و اجراي طرح ها و سازماندهي ها توسط مربيان خلاق، زمينه پيشرفت سريع فوتبال را فراهم مي آورد و از جمله ابزارهاي كارايي آموزش مربيان يافته هاي پژوهشي نوين است. بررسي مسابقات انجام شده در سطح اول اين رشته ورزشي بيانگر اين موضوع است كه امرزوه بيشتر گل ها از طريق شوت راه دور به ثمر مي رسد.
همچنين داشتن سرعت زياد از عوامل موفقيت بازيكنان در حال حمله و دفاع مي باشد.
فعاليت هايي نظير پريدن ، تكل زدن و پرتاب كردن نيز مستلزم داشتن توان انفجاري بالايي است بنابراين تقويت فاكتورهاي مذكور از اهميت بسياري برخوردار است و مي بايست از اولويت هاي برنامه تمريني مربيان فوتبال مي باشد . تمرينات پلايومتريك موجب آمادگي تقويت دستگاه عصبي عضلاني مي شود و در نتيجه به ورزشكار اجازه مي دهد تا در فعاليت هايي كه همراه با تغيير جهت مي باشند به نحو قدرتمند و سريعي اجراي وظيفه نمايند . اين تمرينات با درگير كردن بيشتر دوكهاي عضلاني موجب ايجاد قدرت انفجاري بيشتر مي شوند . بنابراين تمرينات پلايومتريك مي تواند به عنوان يك روش تمريني مناسب جهت كسب قدرت انفجاري و نيز افزايش سرعت مورد استفاده مربيان فوتبال قرار گيرد.
از طرف ديگر مطالعات اغلب مؤيد آن است كه تمرينات قدرتي بدون شك روي افزايش هر دو عامل سرعت و قدرت انقباض موثر است . نتايج بدست آمده از اين تحقيق نشان مي دهد كه اجراي كداميك از روش هاي تمريني در بهبود فاكتوهاي مذكور موثرتر مي باشد.
4-1. اهداف تحقيق :
الف) هدف كلي :
بررسي و مقايسه تأثيرات دو روش تمريني پلايومتريك و تمرينات با وزنه بر ميزان شوت، سرعت و توان انفجاري بازيكنان فوتبال 20-17 سال.
ب) اهداف اختصاصي :
1)بررسي تأثيرات دو روش تمرين پلايومتريك و تمرينات با وزنه بر ميزان شوت بازيكنان فوتبال .
2) مقايسه تاثيرات دو روش تمرين پلايومتريك و تمرينات با وزنه بر ميزان شوت بازيكنان فوتبال .
3) بررسي تأثيرات دو روش تمرين پلايومتريك و تمرينات با وزنه بر سرعت بازيكنان فوتبال .
4)مقايسه تاثيرت دو روش تمريني پلايومتريك و تمرينات با وزنه بر سرعت بازيكنان فوتبال .
5)بررسي تاثيرات دو روش تمرين پلايومتريك و تمرينات با وزنه بر روي توان انفجاري بازيكنان فوتبال .
6) مقايسه تاثيرت دو روش تمرين پلايومتريك و تمرينات با وزنه بر روي توان انفجاري بازيكنان فوتبال .
5-1 . فرضيه هاي تحقيق :
1)تمرينات منتخب پلايومتريك تأثير معني داري بر شوت آزمودني ها ندارد.
2) تمرينات منتخب پلايومتريك تأثير معني داري بر سرعت آزمودني ها ندارد.
3)تمرينات منتخب پلايومتريك تأثير معني داري بر توان انفجاري آزمودني ها ندارد.
4) تمرينات با وزنه تأثير معني داري بر ضربه شوت آزمودني ها ندارد.
5) تمرينات با وزنه تأثير معني داري بر سرعت آزمودني ها ندارد.
6) تمرينات با وزنه تأثير معني داري بر توان انفجاري آزمودني ها ندارد.
7) بين تأثيرات دو روش تمرين پلايومتريك و تمرينات با وزنه بر روي ميزان شوت آزمودني ها اختلاف معني داري وجود ندارد .
8)بين تأثيرات دو روش تمرين پلايومتريك و تمرينات با وزنه بر روي سرعت آزمودني ها اختلاف معني داري وجود ندارد .
9)بين تأثيرات دو روش تمرين پلايومتريك و تمرينات با وزنه بر روي توان انفجاري آزمودني ها اختلاف معني داري وجود ندارد .
6-1 . محدوديت هاي تحقيق:
الف ) محدوديت هاي اعمال شده توسط محقق:
1)تحقيق بر روي 20 بازيكن فوتبال پسر زير 20 سال .
2) تحقيق تأثير تمرين پلايومتريك و تمرينات با وزنه را بر روي سه فاكتور ضربه شوت ، سرعت و توان انفجاري بازيكنان فوتبال بررسي نموده است.
ب ) محدوديت هاي خارج از كنترل محقق :
1)ميزان انگيزش آزمودني ها براي شركت فعال در تمرينات و اعمال حداكثر تلاش خود.
2) رژيم غذايي آزمودني ها و شيوه زندگي آنان خارج از زمان تمرين .
3) ميزان آشنايي آزمودني ها با انواع تمرينات اعمال شده .
4) شرايط روحي آزمودني ها .
5) فعاليت بدن و شغل آزمودني ها .
6)آزمودني ها از نظر آمادگي اوليه همگن نبوده و از آمادگي هاي متفاوتي برخوردار بوده اند
7) سابقه بازي فوتبال در افراد يكسان نبوده است.
7-1. اصطلاحات و تعاريف:
پلايومتريك : تمريناتي است كه توانايي عضله براي رسيدن به حداكثر قدرت در حداقل زمان ممكن را توسعه مي دهد.
سرعت حركت بدن : كوتاه ترين مدت زماني كه بتوان بدن را به فاصله مشخصي به حركت در آورد .
تمرينات با وزنه : (ايزوتونيك) خود تمريناتي است كه طول عضله هنگام بلند كردن جسم ثابتي تغيير مي كند . اين تمرينات با استفاده از وزنه هاي آزاد (دمبل ، هالتر و… ) در دستگاه بدن سازي انجام مي شود .
توان : توان عبارت است از اجراي كار معين در واحد زماني است ، بطور دقيق تر توان از طريق اندازه گيري سرعت حداكثر وزنه اي كه جابجا مي شود تعيين مي گردد.
بازتاب ميوتانيك: بازتابي كه هنگام كشيده شدن دوكهاي ماهيچه اي باعث انقباض ماهيچه مي شود ، همچنين بازتاب كششي ( Stretch reflex) نيز ناميده مي شود.
فصل دوم
ادبيات تحقيق
·مقدمه
· زير بناي نظري موضوع
· ادبيات پيشينه
· تاريخچه تمرينات پلايومتريك
· تأثيرات تمرينات قدرتي در فوتبال
· تحقيقات داخلي
· خلاصه تحقيق
(2)
ادبيات تحقيق
1-2 . مقدمه :
با توجه به گرايش عمومي نوجوانان و جوانان كشورمان به ورزش فوتبال كه آنرا بعنوان پرطرفدارترين و محبوب ترين ورزش كشور معرفي كرده است . لزوم باز آموزي و نوآوري در جامعه مربيان و آموزگاران فوتبال و آشنا ساختن با اصول امروزين اين ورزش و جنبه هاي علمي ان كاملاً احساس مي شود كه از جمله ابزارهاي لازم كارآمد در جهت توسعه دانش و آگاهي مربيان ، يافته هاي تحقيقاتي نوين در زمينه مورد نظر است.
در بسياري از تحقيقات نشان داده شده است كه تمرينات قدرتي موجب بهبود عملكردهاي ورزشي مي گردد و همچنين اين تمرينات مطابق با ويژگي هاي رشته ورزشي نيز مي باشد و اما در زمينه تمرينات قدرتي و تأثير آن روي اجراهاي ورزش در فوتبال ادبيات محدودي وجود دارد.
2-2. زير بناي نظري موضوع :
اساس فرايندهاي حركتي ارادي و غير ارادي درگير در تمرينهاي پلايومتريك اصطلاحاً «بازتاب كششي » ماهيچه اي (ميوتاتيك) نيز خوانده مي شود . اين دستگاه دوكي و بازتاب كششي هر دو از عناصر مهم سيستم عصبي هستند كه كنترل همه جانبه حركت هاي بدن را بعهده دارند.
آنچه كه در اين ميان توسط بازيكنان بطور ناخودآگاه انجام مي شود طويل شدن سريع ولي خفيف تارهاي عضلاني آن گروه از عضلاتي است كه مسئوليت توليد توان را براي انجام حركات پرتابي بر عهده دارند. كشش سريع اين عضلات موجب تحريك بازتاب دوكي عضلاني مي شود . بطوري كه يك محرك بسيار قوي از طريق طناب نخاعي به سوي عضلات فرستاده و باعث ايجاد انقباض پر قدرت در آنها مي گردد.
واژه هاي گوناگوني براي بيان و توصيف مراحل بازتاب كششي پيشنهاد شده است . آقاي «چو» در سال 1983 كشش سريع تارهاي عضلاني را قبل از انقباض عضله بعنوان مراحل اكسنتريك «برون گرا » و دوره زماني كوتاه بين شروع اين مرحله و مرحله انقباض بازتابي عضله را به عنوان مرحله توقف و خود انقباض را با نام مرحله كانسنتريك « درون گرا » ناميد .
در تمرينات پلايومتريك لازم است تا قبل از انقباض عضلات يك كشش سريع ( مرحله اكسنتريك يا مرحله فشار ) بر آنها وارد شود . در حركات پلايومتريك در طي مرحله اكسنتريك يا مرحله فشار يعني وقتي كه عضله به سرعت كشيده مي شود . اجزاي كشسان عضله نيز كشيده مي شوند و بخشي از نيروي فشار را به شكل انرژي كشسان ذخيره مي كند و در حين مرحله كانسنتريك يا غلبه عضله كه با تحريك بازتاب ميوتاتيك روي مي دهد انرژي كشسان ذخيره شده آزاد مي شود.
3-2. ادبيات پيشينه :
استفاده از تمرينات قدرتي براي توسعه اجراي مهارتها بين ورزشكاران تا قبل از جنگ دوم جهاني مرسوم نبود . تا آن زمان مربيان و ورزشكاران عقيده داشتند كه برنامه هاي تمرينات قدرتي با وزنه منجر به سفت شدن عضلات مي شود . در خلال جنگ دوم جهاني استفاده از تمرينات مقاومتي با وزنه در نوتواني بازپروري مصدومين جنگ گردد تجارت گرانبهايي به ارمغان آورد.
4-2. تاريخچه تمرينات پلايومتريك :
تاريخچه تمرينات پلايومتريك به شكل جديد و امروزي اش بسيار كوتاه است . انگيزه و دلايل پذيرش رسمي اين روش بعنوان فني سودمند در افزايش توان انفجاري ابتدا از موفقيت هاي ورزشكارن روسي و اروپاي شرقي در زمينه دو و ميداني در اواسط دهه 60 آغاز شد. استدلالهاي اوليه در مورد تمرينهاي پلايومتريك توسط آقاي يوري ورشانسكي مربي روسي كه اينگونه تمرينها را با روزشكاران اين رشته پرش انجام مي داد توضيح داده شد .
تمرينات پلايومتريك به اشكال ساده در تمرينات ساير ورزشكاران دو و ميداني نيز گنجانده شد.
5-2 . تأثير تمرينات قدرتي در فوتبال :
اگر چه در بسياري از تحقيقات نشان داده شده است كه تمرينات قدرتي موجب بهبود اجراهاي ورزشي مي گردد و همچنين اين تمرينات مطابق با ويژگي هاي رشته ورزشي نيز مي باشد . اما در زمينه تمرينات قدرتي و تأثير آن روي اجراهاي ورزش در فوتبال ادبيات تحقيقي محدودي وجود دارد . در تحقيقي كه در سال 1980 توسط آقاي نوگاري انجام گرفت نشان داده شده است كه قدرت ايزوكنتيك بازيكنان ثابت تيم هميشه از ذخيره بيشتر است . بين ضربه شدت در فوتبال و قدرت خم كننده و بازكننده هاي مفصل زانو و ران ارتباط معني دار وجود دارد . وي اهميت تمرينات قدرتي را در بهبود قدرت و سرعت ضربه شوت خاطر نشان ساخت .
6-2. تحقيقات داخلي :
خانم افسانه قوجه لي (1378) تحقيقي تحت عنوان بررسي تأثير يك دوره تمرينات پلايومتريك بر برخي متغيرهاي ساختاري و فيزيولوژيكي و فني دختران شناگر 15 تا 17 سال انجام دادند و نتيجه گرفتند كه تمرينات پلايومتريك تأثير معني داري بر توان بي هوازي و ركورد 34 متر شناي سرعتي دختران داشته است.
خانم مهسا محسن زاده (1379) تحقيقي تحت عنوان بررسي تأثيرتمرينات منتخب پلايومتريك بر ميزان چابكي و توان انفجاري پاهاي كاراته كاران پسر 20-15 ساله تهران انجام دادند و نتيجه گرفتند كه تمرينات منتخب پلايومتريك بر ميزان چابكي و توان انفجاري پاهاي كاراته كاران تأثير گذار بوده است.
فصل سوم
روش تحقيق
·مقدمه
·جامعه آماري و نمونه ها
·مراحل و زمان فعاليت
·متغيرهاي تحقيق
·ابزار و روش اندازه گيري
·مراحل مقدماتي آزمون
·مراحل انجام كار
·روش تحقيق
1-3. مقدمه :
يك فوتباليست بايد از آمادگي بسيار خوبي برخوردار باشد تا بتواند فشارهاي جسمي شديد بازي فوتبال را تحمل كند در صورتي كه يك فوتباليست از آمادگي خوبي برخوردار باشد قادر خواهد بود مهارتهاي تكنيكي فوتبال را در سراسر طول بازي به نمايش بگذارد ، بنابراين تمرينات آمادگي بخش مهمي از كل تمرينات فوتبال است . طرح ريزي يك برنامه تمريني مناسب و صحيح سبب افزايش توانايي و قابليت هاي بالقوه جسماني مي گردد و فرد ورزيده و توانايي لازم براي انجام فعاليت سنگين و طولاني را بدست مي آورد. بنابراين لازم است كه مربيان گرامي گامهاي موثري در جهت كسب دانش مربوط به طراحي برنامه‌هاي تمريني آمادگي جسماني بردارند .
2-3. جامعه آماري و نمونه ها :
جامعه آماري در اين تحقيق 140 بازيكن 20-17 سال شركت كننده در تمرينات انتخابي تيم فوتبال جوانان شهرستان مهاباد مي باشند كه پس از 3 مرحله تمرينات انتخابي تعداد20 نفر از آنان با توجه به كيفيت بازي بصورت گزينشي انتخاب و اين تعداد به صورت تصادفي به دو گروه 10 نفري تقسيم شدند.
3-3 . موقعيت و محل فعاليت :
براي انجام فعاليت ، آزمودنيها به دو گروه تقسيم شده كه گروه تمرينات پلايومتريك ، تمرينات خود را در محل زمين چمن و گروه تمرينات با وزنه نيز جلسات تمريني خود را در سالن بدنسازي انجام مي داند.
4-3. متغيرهاي تحقيق :
الف ) متغير هاي مستقل :
انواع تمرينات پلايومتريك و تمرينات با وزنه اجرا شده در طول تحقيق.
ب) متغير هاي وابسته :
1)ميزان برد شوت بازيكنان
2)سرعت حركت بازيكنان
3) توان انفجاري بازيكنان
ج)متغيرهاي مداخله گير:
1)تغييرات آب و هوايي
2)وضعيت زمين تمرين
5-3. ابزار و روش هاي اندازه گيري:
الف) ابزار تحقيق :
1)توپ فوتبال
2)متر
3)كورنومتر
4)مخروط براي اجراي تمرينات پلايومتريك
5)دستگاههاي بدنسازي براي اجراي تمرينات با وزنه
6) ترازوي پزشكي Seca ساخت آلمان با دقت 1% كيلوگرم براي اندازه گيري وزن بازيكنان
7)قد سنج پزشكيSeca ساخت آلمان با دقت 1% سانتي متر براي اندازه گيري قد بازيكنان
8)جعبه پرش
ب) روش هاي اندازه گيري :
1)آزمون پرش عمومي
2)آزمون توپ كاشته
3)آزمون دو سرعت 45 متر
6-3. مراحل مقدماتي آزمون :
براي انجام اين تحقيق در ابتدا با تشكيل جلسه اي با شركت آزمودني ها ضمن تشريح اهداف چگونگي انجام تحقيق ، اطلاعاتي شامل سن ، قد ، وزن از آنان كسب گرديد . پس از آن جلسه اي جهت انجام پيش آزمون و آشنايي آزمودني ها با شيوه تمرينات دو گروه در نظر گرفته شد .
7-3 . مراحل انجام كار :
قبل از شروع تمرينات از كليه آزمودني ها پيش آزموني شامل پرش عمودي در جا ، ضربه كاشته فوتبال و دو سرعت 45 متر بعمل آمد . پس از آن برنامه تمريني به اطلاع دو گروه رسيد برنامه گروه تمرينات با وزنه شامل حركات زير بود :
1)پرس پا
2)اكستنشن زانو
3)فلكشن زانو
4)بلند شدن روي پنجه پا با وزنه
5)اسكات
6)بلند كردن جفت پا با وزنه
تمرينات شامل سه دوره وتعداد 12 تكرار در هر دوره بود كه طي آن آزمودني ها تمرينات مذكور را با 60% حداكثر قدرت انجام مي دادند . اين دوره ها 1 دقيقه و فواصل بين ايستگاه ها 2 دقيقه استراحت فعال ( نرمش و حركات كششي ) در نظر گرفته شده بود.
تمرينات پلايومتريك در 6 ايستگاه طراحي شده بود و در هرايستگاه يك تمرين در سه دوره و تعداد 12 تا 8 تكرار در هر دوره نجام مي گرفت. بين دوره ها و نيز بين ايستگاهها 2 دقيقه استراحت در نظر گرفته شده بود. با توجه به ميزان آمادگي آزمودني ها تغييراتي از نظر بار مقاومت و زمان تمرين در تمرينات انجام مي گرفت. برنامه تمرينات به مرور از شدت كم به شدت زياد تغيير مي يافت. بدين ترتيب كه در هفته هاي اول تمرينات با شدت كم به صورت حركتها و مهارتهاي متوسط نظير پرش از سطوح هم تراز و پرش بر روي هر دو پا انجام مي گرفت و در هفته هاي بعد بيشتر بر تمرينات با شدت زياد مانند پرشهاي عمقي و پرش بر روي يك پا تكيه مي گرديد. همچنين تعداد پرش ها به مرور افزايش مي يافت ولي به طور كلي تعداد پرشها در جلسات تمرين 140تا120 پرش بود. زمان هرجلسه تمرين براي هر دو گروه پلايومتريك و تمرينات با وزنه حدود 75 دقيقه بود كه 15 دقيقه ابتداي آن صرف گرم كردن ،45 دقيقه صرف اجراي تمرينات و 15 دقيقه پاياني نيز حركات كششي و برگشت به حالت اوليه انجام مي گرفت.
8-3.روش تحقيق:
با توجه به ماهيت موضوع تحقيق ، به دنبال بررسي اثر دو روش تحقيق پلايومتريك و تمرين با وزنه بر روي ضربه شوت، سرعت و توان انفجاري بازيكنان فوتبال است و همچنين نظر به اينكه اين بررسي در قالب دو گروه تمريني اجرا مي گردد روش اين تحقيق تجربي و از نوع طرح دو گروهي با پيش آزمون و پس آزمون مي باشد.
فصل چهارم
يافته هاي تحقيق
·مقدمه
● آزمون فرضيه ها
4-1.مقدمه:
سرعت و قدرت اجزاي مكمل آمادگي جسماني در تمامي حركات ورزشكاران و در درجات مختلف ميباشند. به طور ساده تركيب سرعت و قدرت توان گفته ميشود. براي سالهاي طولاني مربيان و ورزشكاران در صدد برآمدند تا توان را به منظور افزايش عملكرد اجراي حركات افزايش دهند. تمرينات پلايومتريك توانايي عضله براي رسيدن به حداكثر قدرت در حداقل زمان ممكن را توسعه ميدهند. كليد انجام تمرينات پلايومتريك نمايش قدرت باسرعت و نيرومندي هرچه تمامتر مي باشد. ثابت شده است كه تمرينات پلايومتريك يك برنامه ي تمريني ايده آل براي توسعه توان انفجاري و نيز افزايش سرعت مي باشد. اين تحقيق نيز با انجام تمرينات پلايومتريك قصد داشته تأثير اين گونه تمرينات را بر عملكرد سرعت و توان بازيكنان فوتبال بررسي كرده و آن را با تأثير تمرينات با وزنه مقايسه نمايد.
4-2.آزمون فرضيه ها:
براي آزمون فرضيه هاي تحقيق از نرم افزار آماري Spss for windows وروندT-test paired samples براي شش فرض اول و براي فرضيه هاي هفتم ، هشتم و نهم از روند فصT- test two indepent samples استفاده شده است.
4-3.فرضيه اول:
فرضيه تحقيق:( Ho)
ميتوان نتيجه گرفت كه تفاوتي در ميزان ضربه شوت مشاهده ميشود از نظر آماري معني دار است. بنابراين شواهد و مدارك آماري لازم و كافي در تأييد اين فرضيه صفر كه اجراي تمرينات پلايومتريك بر ميزان ضربه شوت بازيكنان فوتبال تأثير معني داري ندارد يافت نشده است.
4-4.فرضيه دوم:
فرضيه تحقيق: ( Ho)
ميتوان نتيجه گرفت كه تفاوتي كه در توان انفجاري مشاهده ميشود تز نظر آماري معني دار است. بنابراين شواهد و مدارك آماري لازم و كافي در تأييد اين فرضيه صفر كه اجراي تمرينات پلايومتريك بر توان انفجاري بازيكنان فوتبال تأثير معني داري ندارد ، يافت نشده است .
4-5. فرضيه سوم :
فرضيه تحقيق: ( Ho)
مي توان نتيجه گرفت كه تفاوتي كه در زمان لازم براي پيمودن دوي سرعت 45 متر مشاهده مي شود از نظر آماري معني دار است ، بنابراين شواهد و مدارك آماري لازم و كافي در تأييد اين فرضيه صفر كه اجراي تمرينات پلايومتريك بر سرعت بازيكنان فوتبال تأثير معني داري ندارد ، يافت نشده است.
4-6. فرضيه چهارم :
فرضيه تحقيق :( Ho)
مي توان نتيجه گرفت كه تفاوتي كه در ميزان ضربه شوت مشاهده مي شود، از نظر آماري معني دار است. بنابراين شواهد و مدارك لازم و كافي در تأييد اين فرضيه صفر كه اجراي تمرينات با وزنه بر ميزان ضربه شوت بازيكنان فوتبال تأثير معني داري ندارد ، يافت نشده است.
4-7 . فرضيه پنجم :
فرضيه تحقيق : (Ho)
مي توان نتيجه گرفت كه تفاوتي كه در توان انفجاري مشاهده مي شود از نظر آماري معني دار است و بنابراين شواهد و مدارك آماري لازم و كافي در تأييد اين فرضيه صفر كه اجراي تمرينات با وزنه بر توان انفجاري بازيكنان فوتبال تأثير معني داري ندارد ، يافت نشده است.
4-8 . فرضيه ششم :
فرضيه تحقيق : (Ho)
مي توان نتيجه گرفت كه تفاوتي كه در زمان لازم براي پيمودن دو 45 متر مشاهده مي شود ، از نظر آماري معني دار است . بنابراين شواهد و مدارك آماري لازم و كافي در تأييد اين فرضيه صفر كه اجراي تمرينات با وزنه بر سرعت بازيكنان فوتبال تأثير معني داري ندارد يافت نشده است .
4-9 . فرضيه هفتم :
فرضيه تحقيق : (Ho)
مي توان گفت كه فرضيه صفر پذيرفته مي شود و بين دو روش تمريني منتخب پلايومتريك و تمرين با وزنه بر روي ضربه شوت بازيكنان فوتبال اختلاف معني داري وجود ندارد .
4- 10 . فرضيه هشتم:
فرضيه تحقيق : (Ho)
مي توان گفت كه فرضيه صفر پذيرفته نمي شود و بين دو روش تمريني منتخب پلايومتريك و تمرين با وزنه بر روي توان انفجاري بازيكنان فوتبال اختلاف معني داري وجود دارد .
4-11 . فرضيه نهم :
فرضيه تحقيق : (Ho)
مي توان گفت كه فرضيه صفر پذيرفته نمي شود و بين دو روش تمرين منتخب پلايومتريك و تمرين با وزنه بر سرعت حركت بازيكنان فوتبال اختلاف معني داري وجود دارد و در اين ميان تمرينات پلايومتريك بر سرعت بازيكنان تأثير بيشتري داشته است.
فصل پنجم
بحث و نتيجه گيري
·مقدمه
·خلاصه يافته ها
·بحث و نتيجه گيري
·توصيه و پيشنهادات
5-1 . مقدمه :
آماده ساختن ورزشكار جهت كسب نتايج مطلوب به عوامل متعددي بستگي دارد كه ممكن است نزد هر ورزشكاري متفاوت باشد . توصيه مي شود كه مربيان در شناخت و توسعه قابليت هاي جسماني ورزشكاران خود كوشش نمايند. اين امر زماني ميسر مي گردد كه مربيان دانش لازم جهت شناسايي خصوصيات فردي و نقاط ضعف ورزشكار را داشته باشند . به همين دليل عملي بودن تمرين ، موضوعي است كه در سالهاي اخير هر چه بيشتر مورد توجه قرار گرفته است و امروزه ثابت شده است كه استفاده از تجربيات به تنهايي موفقيت ورزشكاران را تضمين نخواهد كرد ، بنابراين برنامه ريزي و تنظيم تمرين بر اساس متد علمي اهميت زيادي پيدا كرده است . تحقيق حاضر در جهت دستيابي به دانش برنامه ريزي و تنظيم تمرين گامي كوچك برداشته است ، در اين فصل تجزيه و تحليل اطلاعات بدست آمده نيز بحث و تفسير اين نتايج ارائه شده است .
5-2 . خلاصه يافته ها :
افزايش آگاهي و دانش مربيان و ورزشكاران درباره روشهاي نوين حاكم بر فوتبال از مهمترين عومل پيشرفت و توسعه فوتبال است . با توجه موارد ذكر شده و نظر به اهميت قدرت ، سرعت و توان انفجاري در ورزش فوتبال محقق را بر آن داشت كه اثر دو روش تمرين پلايومتريك و تمرين با وزنه را بر فاكتورهاي مذكور بررسي نمايد.
به منظور دستيابي به اين هدف و اجراي تحقيق فوق از تعداد 140 بازيكن شركت كننده در تمرينات تيم فوتبال جوانان شهرستان مهاباد ، پس از انجام تمرينات انتخابي تعداد 20 نفر از آنان بصورت گزينشي انتخاب و اين تعداد بصورت تصادفي به دو گروه 10 نفري تقيسم شدند. پس از انجام پيش آزمون هاي شامل تست شوت كاشته فوتبال ، پرش عمودي در جا و دو سرعت از دو گروه، تمرينات دو گروه پلايومتريك و با وزنه بصورت 8 هفته يعني 24 جلسه انجام شده است و پس از انجام پس آزمون از دو گروه و جمع آوري اطلاعات خام ، تجزيه و تحليل آماري آنها نشان داد كه:
1-اجراي تمرينات پلايومتريك بر ميزان شوت بازيكنان فوتبال تأثير معني داري ( 5%P< ) داشته است .
2-اجراي تمرينات پلايومتريك بر پرش عمودي بازيكنان فوتبال تأثير معني داري ( 5%P< ) داشته است .
3-اجراي تمرينات پلايومتريك بر سرعت بازيكنان فوتبال تأثير معني داري ( 5%P< ) داشته است .
4-اجراي تمرينات با وزنه بر ميزان شوت بازيكنان فوتبال تأثير معني داري ( 5%P< ) داشته است.
5- اجراي تمرينات با وزنه بر پرش عمودي بازيكنان فوتبال تأثير معني داري ( 5%P< ) داشته است.
6-اجراي تمرينات با وزنه بر سرعت بازيكنان فوتبال تأثير معني داري ( 5%P< ) داشته است.
7- بين تأثيرات دو روش تمريني پلايومتريك و تمرين با وزنه بر ميزان شوت بازيكنان فوتبال اختلاف معني داري وجود ندارد.
8- بين تأثيرات دو روش تمرين پلايومتريك و تمرين با وزنه بر روي پرش عمودي بازيكنان فوتبال اختلاف معني داري ( 5%P< ) وجود دارد. در اين ميان تمرينات پلايومتريك بر توان انفجاري بازيكنان فوتبال تأثير بيشتري داشته است.
9- بين دو روش تمرين پلايومتريك و تمرين با وزنه بر سرعت بازيكنان فوتبال اختلاف معني داري ( 5%P< ) وجود دارد . در اين ميان تمرينات پلايومتريك بر سرعت بازيكنان تأثير بيشتري داشته است.
5-3 . بحث و نتيجه گيري :
تجريه و تحليل نتايج بدست آمده از تحقيق بيانگر اين موضوع است كه اجراي تمرينات منتخب پلايومتريك بر ميزان شوت ، سرعت ، توان انفجاري بازيكنان تأثير معني دار دارد . بر اثر اجراي اين تمرينات ميانگين شوت و توان انفجاري آزمودني ها از پيش آزمون به پس آزمون به ترتيب 5 و 9/14 درصد افزايش و ميانگين زمان دو سرعت 08/6 درصد كاهش يافت .
در خصوص اثرات فيزيولوژيكي تمرينات پلايومتريك ، بر سيستم عصبي ـ عضلاني مي توان گفت كه يك از مراحل بسيار با اهميت عمليات حركتي در تمرينات پلايومتريك ، مرحله كششي است .
تمرينات پلايومتريك موجب تغييرات زيادي در سيستم عصبي ـ عضلاني مي گردد كه به نوبه خود توانايي عضلات را براي پاسخ سريعتر همراه با قدرت بيشتر فراهم مي آورد.
در حركات پلايومتريك توالي انقباض اكسنتريك به كانسنتريك به سرعت شكل مي گيرد. تجزيه و تحليل اطلاعات بدست آمده از تحقيق بيانگر آن است كه اجراي تمرينات با وزنه بر ميزان بر شوت، سرعت و توان انفجاري بازيكنان فوتبال تأثير معني داري دارد.
بدين ترتيب كه ميانگين ميزان شوت و توان انفجاري آزمودني ها از پيش آزمون به پس آزمون به ترتيب 7/14 و 1/8 درصد افزايش و ميانگين زمان دو سرعت 07/2 درصد كاهش يافت .تجزيه و تحليل اطلاعات بدست آمده از تحقيق نشان مي دهد كه تمرينات پلايومتريك و با وزنه هر دو بر ميزان برد شوت ، سرعت و توان انفجاري سرعت بازيكنان فوتبال تأثير دارند.
اما تأثير تمرينات پلايومتريك بر سرعت و توان انفجاري بازيكنان بيشتر از تأثير تمرينات با وزنه بوده در حاليكه بين اثرات دو روش تمريني بر ميزان برد شوت بازيكنان اختلاف معني داري وجود ندارد . تأثير بيشتر تمرينات پلايومتريك بر سرعت و توان انفجاري بازيكنان را مي توان ناشي از ويژگي اين نوع تمرين دانست .
5-4 . توصيه و پيشنهادات :
الف) پيشنهادات برخاسته از تحقيق :
1-توصيه مي شود جهت پيشرفت ورزشكاران و افزايش انگيزه هاي آنان درطول دوره تمرينات تستهاي آمادگي جسماني از آنان بعمل آيد .
2- پيشنهاد مي شود جهت حصول بهترين نتيجه از تمرينات پلايومتريك ، طراحي و اجراي اين تمرينات توسط مربيان گرامي با دقت كافي انجام گيرد .
ب) پيشنهادات براي تحقيق آينده :
1-پيشنهاد مي شود تحقيقاتي در مورد بررسي تأثير تمرينات پلايومتريك براي گروه هاي ورزشكاران در ساير رشته هاي ورزش انجام گيرد.
2- پيشنهاد مي شود كه در تحقيقات بعدي ، تأثير اين روشهاي تمرين در مدت زمان بيشتري مورد مطالعه قرار گيرد.
3-پيشنهاد مي شود تأثير تمرينات پلايومتريك و با وزنه بر فاكتورهاي ديگر آمادگي جسماني مورد بررسي قرار گيرد.
4- توصيه مي شود چنين تحقيقي بر روي ورزشكاران رده هاي سني مختلف انجام گيرد.
5-توصيه مي شود تحقيقاتي درباره مقايسه تأثير تمرينات پلايومتريك بر زنان و مردان انجام گيرد.
پيوست ها :
نكات ايمني در تمرينات پلايو متريك:
1)در اجراي تمرينات پلايومتريك اصل پيشرفت تدريجي بايد رعايت شود و بدن به تدريج به اين فشارهاي وارده عادت مي كند.
2)قبل از پرداختن به اين تمرين ها ورزشكار بايد سرشار از انرژي باشد تا حركات با اعمال قدرت كافي اعمال شود.
3)ورزشكاراني كه به دستور مربي خود توجه نمي كنند خطر بزرگتري براي آسيب ديدگي و كم تمريني يا پرتمريني دارند.
4)تمرينات پلايومتريك تنها بايد بر روي سطوحي كه توانايي جذب ضربه را دارند اجرا شود مانند زمين چمن، چمن مصنوعي و تشك و هرگز تمرينات پلايومتريك را بر روي آسفالت يا كف ورزشگاه انجام ندهيد.
5)براي اجراي اين حركات بدن بايستي به خوبي گرم شود تا از بروز صدمات به مفاصل جلوگيري شود.
6)اين تمرينات بايد قبل از تمرينات ديگر انجام پذيرد.
رهنمودهايي جهت انجام تمرينات پلايومتريك:
1)گرم كردن و سرد كردن ـ ورزشكار بايد قبل و بعد از انجام تمرينات پلايومتريك با حركاتي نظير ؛ آهسته دويدن، تمرينات كششي، ورزشهاي سوئدي سبك ،بدن خود را آماده نمايند.
2)تمرينات بايد متناسب با شكل،كار عضله و دامنه حركت ورزش يا فعاليت مورد نظر باشد.
3)اصل اضافه بار ـ تمرينات پلايومتريك بايد از نظر مقاومت، زمان و فاصله اجراي حركات وكلاً بر اساس اصول اضافه بار تنظيم گردد.
4)تكرار فعاليتهايي كه نياز به تلاش بيشتري دارند، بهتر است دفعات كمتري انجام شود و بالعكس.
دانشكده تربيت بدني و علوم ورزشي
تهران مركزي
موضوع :
بررسي و مقايسه تاثيرات دو روش تمرين پلايومتريك و تمرينات با وزنه بر ميزان شوت توان انفجاري و سرعت بازيكنان فوتبال 20-17 سال شهرستان مهاباد
مربوط به درس:
روش تحقيق
استاد راهنما : جناب آقاي دكتر فرشاد تجاري
تهيه وتنظيم : محمد قادري
فصل اول
طرح تحقيق
·مقدمه
·بيان مسئله
·اهميت و ضرورت تحقيق
·اهداف تحقيق
·فرضيه هاي تحقيق
·اصطلاحات و تعاريف
(1)
طرح تحقيقي
1-1 مقدمه :
پيشرفتهاي روز افزون علوم ورزشي درسالهاي اخير بسيار چشم گير بوده و آمادگي جسماني نيز به عنوان بخش مهمي از اين علم از تنوع ، تغيير و توسعه به دور نبوده است. بازيكنان فوتبال به قدرت و توان ، دوندگان ماراتن به استقامت ، قهرمانان 100 متر به سرعت و بسياري از ورزشكاران به انعطاف پذيري ، تعادل و چابكي نياز دارند.
خوشبختانه ، اكنون تجربه مربيان به همراه تحقيقات و مشاهدات آزمايشگاهي و ميداني موجب طراحي برنامه هاي نظام دار و در نتيجه ، بهبود آمادگي عضلاني شده است. آمادگي عضلاني شامل قدرت و استقامت عضلاني ، توان ،سرعت ، انعطاف پذيري ، تعادل و چابكي است . در ورزش فوتبال قدرت ، سرعت و تركيب موثر اين دو عامل (توان) از اهميت ويژه اي برخوردار است .
در اين تحقيق سعي شده است كه اثرات دو روش تمرين با وزنه و تمرينات پلايومتريك بر عوامل مذكور مورد مقايسه و بررسي قرار گيرد . تمرينات با وزنه روش مناسبي براي بهبود قدرت قدرت و در نتيجه توان بشمار مي روند.
با توجه به اصل ويژگي تمرين براي توان ، ورزشكارن بايد تلاش كنند تا بار ( وزنه ) را تا حد امكان به سرعت حركت دهند. در انتخاب برنامه تمريني توان، بايد به اين نكته توجه كرد كه سرعت تمرينات تا حد زيادي به سرعت حركات رشته مورد نظر نزديك باشد.
روش تمريني ديگري كه در بسياري از مهارتهاي ورزشي براي بهبود توان موثر است ، تمرينات پلايومتريك است. اهميت اين تمرينات استفاده از «پيش فشار» و كشش ناگهاني عضله مي باشد . در حركات پلايومتريك در طي مرحله اكسنتريك يا مرحله فشار يعني وقتي كه عضله به سرعت كشيده مي شود ،اعضاي كشسان عضله نيز كشيده مي شوند و بخشي از نيروي فشار را به شكل انرژي كشسان ذخيره مي كند ودر حين مرحله كانسنتريك يا غلبه عضله كه با تحريك بازتاب ميوتاتيك روي مي دهد انرژي كشسان ذخيره شده آزاد مي شود . اين تمرينات موجب آمادگي دستگاه عصبي و عضلاني مي شود و در نتيجه به ورزشكار اجازه مي دهد كه در فعاليت هايي كه همره با تغيير جهت مي باشند، به نحو قدرتمند و سريعي اجراي وظيفه نمايد.
تحقيق حاضر نيز با بررسي و مقايسه اثرات اين دو روش تمريني بر ميزان برد شوت ، سرعت و توان انفجاري بازيكنان فوتبال سعي بر اين دارد به اين سئوال كه كداميك از روش ها ورزشكاران را در توسعه و عملكرد ورزش بيشتر ياري مي بخشد جواب دهد.
2-1. بيان مسئله :
دامنه گسترده علم ورزش در جهان امروز ، با تحقيقات و بررسي هاي متعددي كه انجام پذيرفته است بيش از بيش و بطور غير قابل وصفي رو به گسترش مي باشد .كارشناسان و مربيان همواره به دنبال اين بوده اند كه امتيازها و عملكرد ورزش را در ورزشكاران خود توسعه دهند .
بازيكنان فوتبال براي تحمل فشارهاي بدني به هنگام بازي و فراهم آوردن زمينه لازم براي استفاده از مهارتهاي تاكتيكيشان در سرتا سر يك مسابقه ، به سطح بالايي از آمادگي نياز دارند . بنابراين ، تمرين هاي آمادگي بخش مهمي از برنامه كلي تمرين هاست . در اين ورزش قدرت ،سرعت و توان انفجاري از اهميت ويژه اي برخوردار است . بسياري از فعاليت هاي فوتبال مثل تكل كردن ، پريدن ، ضربه زدن ، دويدن و تغيير جهت دادن از نوع فعاليت هاي پر قدرت و انفجاري و از اركان اساسي موفقيت در اين ورزش هستند.
اهداف ويژه ي تمرين هاي قدرتي عضله در فوتبال عبارتند از :
1)بالا بردن بازده توان در جريان فعاليت هاي انفجاري در يك مسابقه فوتبال مثل تكل كردن ، پريدن ، ضربه زدن و شتاب گرفتن .
2) پيش گيري از وقوع آسيب ها.
3) كسب مجدد قدرت پس از يك آسيب
بديهي است كه دست يابي به اين اهداف مستلزم طراحي تمرين بر اساس يافته هاي علمي مي باشد . بدين منظور 20 آزمودني شركت كننده در اين تحقيق به دو گروه تقسيم شده و تمرينات منتخب پلايومتريك و با وزنه را به مدت 8 هفته و كلاً 24 جلسه انجام دادند تا به اين پرسش پاسخ داده شود كه كداميك از اين دو روش تمريني براي بهبود فاكتورهاي مذكور موثر و مفيد واقع مي شود .
3-1 . اهميت و ضرورت تحقيق :
افزايش آگاهي و دانش مربيان و ورزشكاران درباره روشهاي نوين حاكم بر فوتبال از مهمترين عوامل پيشرفت و توسعه فوتبال است. ارائه و اجراي طرح ها و سازماندهي ها توسط مربيان خلاق، زمينه پيشرفت سريع فوتبال را فراهم مي آورد و از جمله ابزارهاي كارايي آموزش مربيان يافته هاي پژوهشي نوين است. بررسي مسابقات انجام شده در سطح اول اين رشته ورزشي بيانگر اين موضوع است كه امرزوه بيشتر گل ها از طريق شوت راه دور به ثمر مي رسد.
همچنين داشتن سرعت زياد از عوامل موفقيت بازيكنان در حال حمله و دفاع مي باشد.
فعاليت هايي نظير پريدن ، تكل زدن و پرتاب كردن نيز مستلزم داشتن توان انفجاري بالايي است بنابراين تقويت فاكتورهاي مذكور از اهميت بسياري برخوردار است و مي بايست از اولويت هاي برنامه تمريني مربيان فوتبال مي باشد . تمرينات پلايومتريك موجب آمادگي تقويت دستگاه عصبي عضلاني مي شود و در نتيجه به ورزشكار اجازه مي دهد تا در فعاليت هايي كه همراه با تغيير جهت مي باشند به نحو قدرتمند و سريعي اجراي وظيفه نمايند . اين تمرينات با درگير كردن بيشتر دوكهاي عضلاني موجب ايجاد قدرت انفجاري بيشتر مي شوند . بنابراين تمرينات پلايومتريك مي تواند به عنوان يك روش تمريني مناسب جهت كسب قدرت انفجاري و نيز افزايش سرعت مورد استفاده مربيان فوتبال قرار گيرد.
از طرف ديگر مطالعات اغلب مؤيد آن است كه تمرينات قدرتي بدون شك روي افزايش هر دو عامل سرعت و قدرت انقباض موثر است . نتايج بدست آمده از اين تحقيق نشان مي دهد كه اجراي كداميك از روش هاي تمريني در بهبود فاكتوهاي مذكور موثرتر مي باشد.
4-1. اهداف تحقيق :
الف) هدف كلي :
بررسي و مقايسه تأثيرات دو روش تمريني پلايومتريك و تمرينات با وزنه بر ميزان شوت، سرعت و توان انفجاري بازيكنان فوتبال 20-17 سال.
ب) اهداف اختصاصي :
1)بررسي تأثيرات دو روش تمرين پلايومتريك و تمرينات با وزنه بر ميزان شوت بازيكنان فوتبال .
2) مقايسه تاثيرات دو روش تمرين پلايومتريك و تمرينات با وزنه بر ميزان شوت بازيكنان فوتبال .
3) بررسي تأثيرات دو روش تمرين پلايومتريك و تمرينات با وزنه بر سرعت بازيكنان فوتبال .
4)مقايسه تاثيرت دو روش تمريني پلايومتريك و تمرينات با وزنه بر سرعت بازيكنان فوتبال .
5)بررسي تاثيرات دو روش تمرين پلايومتريك و تمرينات با وزنه بر روي توان انفجاري بازيكنان فوتبال .
6) مقايسه تاثيرت دو روش تمرين پلايومتريك و تمرينات با وزنه بر روي توان انفجاري بازيكنان فوتبال .
5-1 . فرضيه هاي تحقيق :
1)تمرينات منتخب پلايومتريك تأثير معني داري بر شوت آزمودني ها ندارد.
2) تمرينات منتخب پلايومتريك تأثير معني داري بر سرعت آزمودني ها ندارد.
3)تمرينات منتخب پلايومتريك تأثير معني داري بر توان انفجاري آزمودني ها ندارد.
4) تمرينات با وزنه تأثير معني داري بر ضربه شوت آزمودني ها ندارد.
5) تمرينات با وزنه تأثير معني داري بر سرعت آزمودني ها ندارد.
6) تمرينات با وزنه تأثير معني داري بر توان انفجاري آزمودني ها ندارد.
7) بين تأثيرات دو روش تمرين پلايومتريك و تمرينات با وزنه بر روي ميزان شوت آزمودني ها اختلاف معني داري وجود ندارد .
8)بين تأثيرات دو روش تمرين پلايومتريك و تمرينات با وزنه بر روي سرعت آزمودني ها اختلاف معني داري وجود ندارد .
9)بين تأثيرات دو روش تمرين پلايومتريك و تمرينات با وزنه بر روي توان انفجاري آزمودني ها اختلاف معني داري وجود ندارد .
6-1 . محدوديت هاي تحقيق:
الف ) محدوديت هاي اعمال شده توسط محقق:
1)تحقيق بر روي 20 بازيكن فوتبال پسر زير 20 سال .
2) تحقيق تأثير تمرين پلايومتريك و تمرينات با وزنه را بر روي سه فاكتور ضربه شوت ، سرعت و توان انفجاري بازيكنان فوتبال بررسي نموده است.
ب ) محدوديت هاي خارج از كنترل محقق :
1)ميزان انگيزش آزمودني ها براي شركت فعال در تمرينات و اعمال حداكثر تلاش خود.
2) رژيم غذايي آزمودني ها و شيوه زندگي آنان خارج از زمان تمرين .
3) ميزان آشنايي آزمودني ها با انواع تمرينات اعمال شده .
4) شرايط روحي آزمودني ها .
5) فعاليت بدن و شغل آزمودني ها .
6)آزمودني ها از نظر آمادگي اوليه همگن نبوده و از آمادگي هاي متفاوتي برخوردار بوده اند
7) سابقه بازي فوتبال در افراد يكسان نبوده است.
7-1. اصطلاحات و تعاريف:
پلايومتريك : تمريناتي است كه توانايي عضله براي رسيدن به حداكثر قدرت در حداقل زمان ممكن را توسعه مي دهد.
سرعت حركت بدن : كوتاه ترين مدت زماني كه بتوان بدن را به فاصله مشخصي به حركت در آورد .
تمرينات با وزنه : (ايزوتونيك) خود تمريناتي است كه طول عضله هنگام بلند كردن جسم ثابتي تغيير مي كند . اين تمرينات با استفاده از وزنه هاي آزاد (دمبل ، هالتر و… ) در دستگاه بدن سازي انجام مي شود .
توان : توان عبارت است از اجراي كار معين در واحد زماني است ، بطور دقيق تر توان از طريق اندازه گيري سرعت حداكثر وزنه اي كه جابجا مي شود تعيين مي گردد.
بازتاب ميوتانيك: بازتابي كه هنگام كشيده شدن دوكهاي ماهيچه اي باعث انقباض ماهيچه مي شود ، همچنين بازتاب كششي ( Stretch reflex) نيز ناميده مي شود.
فصل دوم
ادبيات تحقيق
·مقدمه
· زير بناي نظري موضوع
· ادبيات پيشينه
· تاريخچه تمرينات پلايومتريك
· تأثيرات تمرينات قدرتي در فوتبال
· تحقيقات داخلي
· خلاصه تحقيق
(2)
ادبيات تحقيق
1-2 . مقدمه :
با توجه به گرايش عمومي نوجوانان و جوانان كشورمان به ورزش فوتبال كه آنرا بعنوان پرطرفدارترين و محبوب ترين ورزش كشور معرفي كرده است . لزوم باز آموزي و نوآوري در جامعه مربيان و آموزگاران فوتبال و آشنا ساختن با اصول امروزين اين ورزش و جنبه هاي علمي ان كاملاً احساس مي شود كه از جمله ابزارهاي لازم كارآمد در جهت توسعه دانش و آگاهي مربيان ، يافته هاي تحقيقاتي نوين در زمينه مورد نظر است.
در بسياري از تحقيقات نشان داده شده است كه تمرينات قدرتي موجب بهبود عملكردهاي ورزشي مي گردد و همچنين اين تمرينات مطابق با ويژگي هاي رشته ورزشي نيز مي باشد و اما در زمينه تمرينات قدرتي و تأثير آن روي اجراهاي ورزش در فوتبال ادبيات محدودي وجود دارد.
2-2. زير بناي نظري موضوع :
اساس فرايندهاي حركتي ارادي و غير ارادي درگير در تمرينهاي پلايومتريك اصطلاحاً «بازتاب كششي » ماهيچه اي (ميوتاتيك) نيز خوانده مي شود . اين دستگاه دوكي و بازتاب كششي هر دو از عناصر مهم سيستم عصبي هستند كه كنترل همه جانبه حركت هاي بدن را بعهده دارند.
آنچه كه در اين ميان توسط بازيكنان بطور ناخودآگاه انجام مي شود طويل شدن سريع ولي خفيف تارهاي عضلاني آن گروه از عضلاتي است كه مسئوليت توليد توان را براي انجام حركات پرتابي بر عهده دارند. كشش سريع اين عضلات موجب تحريك بازتاب دوكي عضلاني مي شود . بطوري كه يك محرك بسيار قوي از طريق طناب نخاعي به سوي عضلات فرستاده و باعث ايجاد انقباض پر قدرت در آنها مي گردد.
واژه هاي گوناگوني براي بيان و توصيف مراحل بازتاب كششي پيشنهاد شده است . آقاي «چو» در سال 1983 كشش سريع تارهاي عضلاني را قبل از انقباض عضله بعنوان مراحل اكسنتريك «برون گرا » و دوره زماني كوتاه بين شروع اين مرحله و مرحله انقباض بازتابي عضله را به عنوان مرحله توقف و خود انقباض را با نام مرحله كانسنتريك « درون گرا » ناميد .
در تمرينات پلايومتريك لازم است تا قبل از انقباض عضلات يك كشش سريع ( مرحله اكسنتريك يا مرحله فشار ) بر آنها وارد شود . در حركات پلايومتريك در طي مرحله اكسنتريك يا مرحله فشار يعني وقتي كه عضله به سرعت كشيده مي شود . اجزاي كشسان عضله نيز كشيده مي شوند و بخشي از نيروي فشار را به شكل انرژي كشسان ذخيره مي كند و در حين مرحله كانسنتريك يا غلبه عضله كه با تحريك بازتاب ميوتاتيك روي مي دهد انرژي كشسان ذخيره شده آزاد مي شود.
3-2. ادبيات پيشينه :
استفاده از تمرينات قدرتي براي توسعه اجراي مهارتها بين ورزشكاران تا قبل از جنگ دوم جهاني مرسوم نبود . تا آن زمان مربيان و ورزشكاران عقيده داشتند كه برنامه هاي تمرينات قدرتي با وزنه منجر به سفت شدن عضلات مي شود . در خلال جنگ دوم جهاني استفاده از تمرينات مقاومتي با وزنه در نوتواني بازپروري مصدومين جنگ گردد تجارت گرانبهايي به ارمغان آورد.
4-2. تاريخچه تمرينات پلايومتريك :
تاريخچه تمرينات پلايومتريك به شكل جديد و امروزي اش بسيار كوتاه است . انگيزه و دلايل پذيرش رسمي اين روش بعنوان فني سودمند در افزايش توان انفجاري ابتدا از موفقيت هاي ورزشكارن روسي و اروپاي شرقي در زمينه دو و ميداني در اواسط دهه 60 آغاز شد. استدلالهاي اوليه در مورد تمرينهاي پلايومتريك توسط آقاي يوري ورشانسكي مربي روسي كه اينگونه تمرينها را با روزشكاران اين رشته پرش انجام مي داد توضيح داده شد .
تمرينات پلايومتريك به اشكال ساده در تمرينات ساير ورزشكاران دو و ميداني نيز گنجانده شد.
5-2 . تأثير تمرينات قدرتي در فوتبال :
اگر چه در بسياري از تحقيقات نشان داده شده است كه تمرينات قدرتي موجب بهبود اجراهاي ورزشي مي گردد و همچنين اين تمرينات مطابق با ويژگي هاي رشته ورزشي نيز مي باشد . اما در زمينه تمرينات قدرتي و تأثير آن روي اجراهاي ورزش در فوتبال ادبيات تحقيقي محدودي وجود دارد . در تحقيقي كه در سال 1980 توسط آقاي نوگاري انجام گرفت نشان داده شده است كه قدرت ايزوكنتيك بازيكنان ثابت تيم هميشه از ذخيره بيشتر است . بين ضربه شدت در فوتبال و قدرت خم كننده و بازكننده هاي مفصل زانو و ران ارتباط معني دار وجود دارد . وي اهميت تمرينات قدرتي را در بهبود قدرت و سرعت ضربه شوت خاطر نشان ساخت .
6-2. تحقيقات داخلي :
خانم افسانه قوجه لي (1378) تحقيقي تحت عنوان بررسي تأثير يك دوره تمرينات پلايومتريك بر برخي متغيرهاي ساختاري و فيزيولوژيكي و فني دختران شناگر 15 تا 17 سال انجام دادند و نتيجه گرفتند كه تمرينات پلايومتريك تأثير معني داري بر توان بي هوازي و ركورد 34 متر شناي سرعتي دختران داشته است.
خانم مهسا محسن زاده (1379) تحقيقي تحت عنوان بررسي تأثيرتمرينات منتخب پلايومتريك بر ميزان چابكي و توان انفجاري پاهاي كاراته كاران پسر 20-15 ساله تهران انجام دادند و نتيجه گرفتند كه تمرينات منتخب پلايومتريك بر ميزان چابكي و توان انفجاري پاهاي كاراته كاران تأثير گذار بوده است.
فصل سوم
روش تحقيق
·مقدمه
·جامعه آماري و نمونه ها
·مراحل و زمان فعاليت
·متغيرهاي تحقيق
·ابزار و روش اندازه گيري
·مراحل مقدماتي آزمون
·مراحل انجام كار
·روش تحقيق
1-3. مقدمه :
يك فوتباليست بايد از آمادگي بسيار خوبي برخوردار باشد تا بتواند فشارهاي جسمي شديد بازي فوتبال را تحمل كند در صورتي كه يك فوتباليست از آمادگي خوبي برخوردار باشد قادر خواهد بود مهارتهاي تكنيكي فوتبال را در سراسر طول بازي به نمايش بگذارد ، بنابراين تمرينات آمادگي بخش مهمي از كل تمرينات فوتبال است . طرح ريزي يك برنامه تمريني مناسب و صحيح سبب افزايش توانايي و قابليت هاي بالقوه جسماني مي گردد و فرد ورزيده و توانايي لازم براي انجام فعاليت سنگين و طولاني را بدست مي آورد. بنابراين لازم است كه مربيان گرامي گامهاي موثري در جهت كسب دانش مربوط به طراحي برنامه‌هاي تمريني آمادگي جسماني بردارند .
2-3. جامعه آماري و نمونه ها :
جامعه آماري در اين تحقيق 140 بازيكن 20-17 سال شركت كننده در تمرينات انتخابي تيم فوتبال جوانان شهرستان مهاباد مي باشند كه پس از 3 مرحله تمرينات انتخابي تعداد20 نفر از آنان با توجه به كيفيت بازي بصورت گزينشي انتخاب و اين تعداد به صورت تصادفي به دو گروه 10 نفري تقسيم شدند.
3-3 . موقعيت و محل فعاليت :
براي انجام فعاليت ، آزمودنيها به دو گروه تقسيم شده كه گروه تمرينات پلايومتريك ، تمرينات خود را در محل زمين چمن و گروه تمرينات با وزنه نيز جلسات تمريني خود را در سالن بدنسازي انجام مي داند.
4-3. متغيرهاي تحقيق :
الف ) متغير هاي مستقل :
انواع تمرينات پلايومتريك و تمرينات با وزنه اجرا شده در طول تحقيق.
ب) متغير هاي وابسته :
1)ميزان برد شوت بازيكنان
2)سرعت حركت بازيكنان
3) توان انفجاري بازيكنان
ج)متغيرهاي مداخله گير:
1)تغييرات آب و هوايي
2)وضعيت زمين تمرين
5-3. ابزار و روش هاي اندازه گيري:
الف) ابزار تحقيق :
1)توپ فوتبال
2)متر
3)كورنومتر
4)مخروط براي اجراي تمرينات پلايومتريك
5)دستگاههاي بدنسازي براي اجراي تمرينات با وزنه
6) ترازوي پزشكي Seca ساخت آلمان با دقت 1% كيلوگرم براي اندازه گيري وزن بازيكنان
7)قد سنج پزشكيSeca ساخت آلمان با دقت 1% سانتي متر براي اندازه گيري قد بازيكنان
8)جعبه پرش
ب) روش هاي اندازه گيري :
1)آزمون پرش عمومي
2)آزمون توپ كاشته
3)آزمون دو سرعت 45 متر
6-3. مراحل مقدماتي آزمون :
براي انجام اين تحقيق در ابتدا با تشكيل جلسه اي با شركت آزمودني ها ضمن تشريح اهداف چگونگي انجام تحقيق ، اطلاعاتي شامل سن ، قد ، وزن از آنان كسب گرديد . پس از آن جلسه اي جهت انجام پيش آزمون و آشنايي آزمودني ها با شيوه تمرينات دو گروه در نظر گرفته شد .
7-3 . مراحل انجام كار :
قبل از شروع تمرينات از كليه آزمودني ها پيش آزموني شامل پرش عمودي در جا ، ضربه كاشته فوتبال و دو سرعت 45 متر بعمل آمد . پس از آن برنامه تمريني به اطلاع دو گروه رسيد برنامه گروه تمرينات با وزنه شامل حركات زير بود :
1)پرس پا
2)اكستنشن زانو
3)فلكشن زانو
4)بلند شدن روي پنجه پا با وزنه
5)اسكات
6)بلند كردن جفت پا با وزنه
تمرينات شامل سه دوره وتعداد 12 تكرار در هر دوره بود كه طي آن آزمودني ها تمرينات مذكور را با 60% حداكثر قدرت انجام مي دادند . اين دوره ها 1 دقيقه و فواصل بين ايستگاه ها 2 دقيقه استراحت فعال ( نرمش و حركات كششي ) در نظر گرفته شده بود.
تمرينات پلايومتريك در 6 ايستگاه طراحي شده بود و در هرايستگاه يك تمرين در سه دوره و تعداد 12 تا 8 تكرار در هر دوره نجام مي گرفت. بين دوره ها و نيز بين ايستگاهها 2 دقيقه استراحت در نظر گرفته شده بود. با توجه به ميزان آمادگي آزمودني ها تغييراتي از نظر بار مقاومت و زمان تمرين در تمرينات انجام مي گرفت. برنامه تمرينات به مرور از شدت كم به شدت زياد تغيير مي يافت. بدين ترتيب كه در هفته هاي اول تمرينات با شدت كم به صورت حركتها و مهارتهاي متوسط نظير پرش از سطوح هم تراز و پرش بر روي هر دو پا انجام مي گرفت و در هفته هاي بعد بيشتر بر تمرينات با شدت زياد مانند پرشهاي عمقي و پرش بر روي يك پا تكيه مي گرديد. همچنين تعداد پرش ها به مرور افزايش مي يافت ولي به طور كلي تعداد پرشها در جلسات تمرين 140تا120 پرش بود. زمان هرجلسه تمرين براي هر دو گروه پلايومتريك و تمرينات با وزنه حدود 75 دقيقه بود كه 15 دقيقه ابتداي آن صرف گرم كردن ،45 دقيقه صرف اجراي تمرينات و 15 دقيقه پاياني نيز حركات كششي و برگشت به حالت اوليه انجام مي گرفت.
8-3.روش تحقيق:
با توجه به ماهيت موضوع تحقيق ، به دنبال بررسي اثر دو روش تحقيق پلايومتريك و تمرين با وزنه بر روي ضربه شوت، سرعت و توان انفجاري بازيكنان فوتبال است و همچنين نظر به اينكه اين بررسي در قالب دو گروه تمريني اجرا مي گردد روش اين تحقيق تجربي و از نوع طرح دو گروهي با پيش آزمون و پس آزمون مي باشد.
فصل چهارم
يافته هاي تحقيق
·مقدمه
● آزمون فرضيه ها
4-1.مقدمه:
سرعت و قدرت اجزاي مكمل آمادگي جسماني در تمامي حركات ورزشكاران و در درجات مختلف ميباشند. به طور ساده تركيب سرعت و قدرت توان گفته ميشود. براي سالهاي طولاني مربيان و ورزشكاران در صدد برآمدند تا توان را به منظور افزايش عملكرد اجراي حركات افزايش دهند. تمرينات پلايومتريك توانايي عضله براي رسيدن به حداكثر قدرت در حداقل زمان ممكن را توسعه ميدهند. كليد انجام تمرينات پلايومتريك نمايش قدرت باسرعت و نيرومندي هرچه تمامتر مي باشد. ثابت شده است كه تمرينات پلايومتريك يك برنامه ي تمريني ايده آل براي توسعه توان انفجاري و نيز افزايش سرعت مي باشد. اين تحقيق نيز با انجام تمرينات پلايومتريك قصد داشته تأثير اين گونه تمرينات را بر عملكرد سرعت و توان بازيكنان فوتبال بررسي كرده و آن را با تأثير تمرينات با وزنه مقايسه نمايد.
4-2.آزمون فرضيه ها:
براي آزمون فرضيه هاي تحقيق از نرم افزار آماري Spss for windows وروندT-test paired samples براي شش فرض اول و براي فرضيه هاي هفتم ، هشتم و نهم از روند فصT- test two indepent samples استفاده شده است.
4-3.فرضيه اول:
فرضيه تحقيق:( Ho)
ميتوان نتيجه گرفت كه تفاوتي در ميزان ضربه شوت مشاهده ميشود از نظر آماري معني دار است. بنابراين شواهد و مدارك آماري لازم و كافي در تأييد اين فرضيه صفر كه اجراي تمرينات پلايومتريك بر ميزان ضربه شوت بازيكنان فوتبال تأثير معني داري ندارد يافت نشده است.
4-4.فرضيه دوم:
فرضيه تحقيق: ( Ho)
ميتوان نتيجه گرفت كه تفاوتي كه در توان انفجاري مشاهده ميشود تز نظر آماري معني دار است. بنابراين شواهد و مدارك آماري لازم و كافي در تأييد اين فرضيه صفر كه اجراي تمرينات پلايومتريك بر توان انفجاري بازيكنان فوتبال تأثير معني داري ندارد ، يافت نشده است .
4-5. فرضيه سوم :
فرضيه تحقيق: ( Ho)
مي توان نتيجه گرفت كه تفاوتي كه در زمان لازم براي پيمودن دوي سرعت 45 متر مشاهده مي شود از نظر آماري معني دار است ، بنابراين شواهد و مدارك آماري لازم و كافي در تأييد اين فرضيه صفر كه اجراي تمرينات پلايومتريك بر سرعت بازيكنان فوتبال تأثير معني داري ندارد ، يافت نشده است.
4-6. فرضيه چهارم :
فرضيه تحقيق :( Ho)
مي توان نتيجه گرفت كه تفاوتي كه در ميزان ضربه شوت مشاهده مي شود، از نظر آماري معني دار است. بنابراين شواهد و مدارك لازم و كافي در تأييد اين فرضيه صفر كه اجراي تمرينات با وزنه بر ميزان ضربه شوت بازيكنان فوتبال تأثير معني داري ندارد ، يافت نشده است.
4-7 . فرضيه پنجم :
فرضيه تحقيق : (Ho)
مي توان نتيجه گرفت كه تفاوتي كه در توان انفجاري مشاهده مي شود از نظر آماري معني دار است و بنابراين شواهد و مدارك آماري لازم و كافي در تأييد اين فرضيه صفر كه اجراي تمرينات با وزنه بر توان انفجاري بازيكنان فوتبال تأثير معني داري ندارد ، يافت نشده است.
4-8 . فرضيه ششم :
فرضيه تحقيق : (Ho)
مي توان نتيجه گرفت كه تفاوتي كه در زمان لازم براي پيمودن دو 45 متر مشاهده مي شود ، از نظر آماري معني دار است . بنابراين شواهد و مدارك آماري لازم و كافي در تأييد اين فرضيه صفر كه اجراي تمرينات با وزنه بر سرعت بازيكنان فوتبال تأثير معني داري ندارد يافت نشده است .
4-9 . فرضيه هفتم :
فرضيه تحقيق : (Ho)
مي توان گفت كه فرضيه صفر پذيرفته مي شود و بين دو روش تمريني منتخب پلايومتريك و تمرين با وزنه بر روي ضربه شوت بازيكنان فوتبال اختلاف معني داري وجود ندارد .
4- 10 . فرضيه هشتم:
فرضيه تحقيق : (Ho)
مي توان گفت كه فرضيه صفر پذيرفته نمي شود و بين دو روش تمريني منتخب پلايومتريك و تمرين با وزنه بر روي توان انفجاري بازيكنان فوتبال اختلاف معني داري وجود دارد .
4-11 . فرضيه نهم :
فرضيه تحقيق : (Ho)
مي توان گفت كه فرضيه صفر پذيرفته نمي شود و بين دو روش تمرين منتخب پلايومتريك و تمرين با وزنه بر سرعت حركت بازيكنان فوتبال اختلاف معني داري وجود دارد و در اين ميان تمرينات پلايومتريك بر سرعت بازيكنان تأثير بيشتري داشته است.
فصل پنجم
بحث و نتيجه گيري
·مقدمه
·خلاصه يافته ها
·بحث و نتيجه گيري
·توصيه و پيشنهادات
5-1 . مقدمه :
آماده ساختن ورزشكار جهت كسب نتايج مطلوب به عوامل متعددي بستگي دارد كه ممكن است نزد هر ورزشكاري متفاوت باشد . توصيه مي شود كه مربيان در شناخت و توسعه قابليت هاي جسماني ورزشكاران خود كوشش نمايند. اين امر زماني ميسر مي گردد كه مربيان دانش لازم جهت شناسايي خصوصيات فردي و نقاط ضعف ورزشكار را داشته باشند . به همين دليل عملي بودن تمرين ، موضوعي است كه در سالهاي اخير هر چه بيشتر مورد توجه قرار گرفته است و امروزه ثابت شده است كه استفاده از تجربيات به تنهايي موفقيت ورزشكاران را تضمين نخواهد كرد ، بنابراين برنامه ريزي و تنظيم تمرين بر اساس متد علمي اهميت زيادي پيدا كرده است . تحقيق حاضر در جهت دستيابي به دانش برنامه ريزي و تنظيم تمرين گامي كوچك برداشته است ، در اين فصل تجزيه و تحليل اطلاعات بدست آمده نيز بحث و تفسير اين نتايج ارائه شده است .
5-2 . خلاصه يافته ها :
افزايش آگاهي و دانش مربيان و ورزشكاران درباره روشهاي نوين حاكم بر فوتبال از مهمترين عومل پيشرفت و توسعه فوتبال است . با توجه موارد ذكر شده و نظر به اهميت قدرت ، سرعت و توان انفجاري در ورزش فوتبال محقق را بر آن داشت كه اثر دو روش تمرين پلايومتريك و تمرين با وزنه را بر فاكتورهاي مذكور بررسي نمايد.
به منظور دستيابي به اين هدف و اجراي تحقيق فوق از تعداد 140 بازيكن شركت كننده در تمرينات تيم فوتبال جوانان شهرستان مهاباد ، پس از انجام تمرينات انتخابي تعداد 20 نفر از آنان بصورت گزينشي انتخاب و اين تعداد بصورت تصادفي به دو گروه 10 نفري تقيسم شدند. پس از انجام پيش آزمون هاي شامل تست شوت كاشته فوتبال ، پرش عمودي در جا و دو سرعت از دو گروه، تمرينات دو گروه پلايومتريك و با وزنه بصورت 8 هفته يعني 24 جلسه انجام شده است و پس از انجام پس آزمون از دو گروه و جمع آوري اطلاعات خام ، تجزيه و تحليل آماري آنها نشان داد كه:
1-اجراي تمرينات پلايومتريك بر ميزان شوت بازيكنان فوتبال تأثير معني داري ( 5%P< ) داشته است .
2-اجراي تمرينات پلايومتريك بر پرش عمودي بازيكنان فوتبال تأثير معني داري ( 5%P< ) داشته است .
3-اجراي تمرينات پلايومتريك بر سرعت بازيكنان فوتبال تأثير معني داري ( 5%P< ) داشته است .
4-اجراي تمرينات با وزنه بر ميزان شوت بازيكنان فوتبال تأثير معني داري ( 5%P< ) داشته است.
5- اجراي تمرينات با وزنه بر پرش عمودي بازيكنان فوتبال تأثير معني داري ( 5%P< ) داشته است.
6-اجراي تمرينات با وزنه بر سرعت بازيكنان فوتبال تأثير معني داري ( 5%P< ) داشته است.
7- بين تأثيرات دو روش تمريني پلايومتريك و تمرين با وزنه بر ميزان شوت بازيكنان فوتبال اختلاف معني داري وجود ندارد.
8- بين تأثيرات دو روش تمرين پلايومتريك و تمرين با وزنه بر روي پرش عمودي بازيكنان فوتبال اختلاف معني داري ( 5%P< ) وجود دارد. در اين ميان تمرينات پلايومتريك بر توان انفجاري بازيكنان فوتبال تأثير بيشتري داشته است.
9- بين دو روش تمرين پلايومتريك و تمرين با وزنه بر سرعت بازيكنان فوتبال اختلاف معني داري ( 5%P< ) وجود دارد . در اين ميان تمرينات پلايومتريك بر سرعت بازيكنان تأثير بيشتري داشته است.
5-3 . بحث و نتيجه گيري :
تجريه و تحليل نتايج بدست آمده از تحقيق بيانگر اين موضوع است كه اجراي تمرينات منتخب پلايومتريك بر ميزان شوت ، سرعت ، توان انفجاري بازيكنان تأثير معني دار دارد . بر اثر اجراي اين تمرينات ميانگين شوت و توان انفجاري آزمودني ها از پيش آزمون به پس آزمون به ترتيب 5 و 9/14 درصد افزايش و ميانگين زمان دو سرعت 08/6 درصد كاهش يافت .
در خصوص اثرات فيزيولوژيكي تمرينات پلايومتريك ، بر سيستم عصبي ـ عضلاني مي توان گفت كه يك از مراحل بسيار با اهميت عمليات حركتي در تمرينات پلايومتريك ، مرحله كششي است .
تمرينات پلايومتريك موجب تغييرات زيادي در سيستم عصبي ـ عضلاني مي گردد كه به نوبه خود توانايي عضلات را براي پاسخ سريعتر همراه با قدرت بيشتر فراهم مي آورد.
در حركات پلايومتريك توالي انقباض اكسنتريك به كانسنتريك به سرعت شكل مي گيرد. تجزيه و تحليل اطلاعات بدست آمده از تحقيق بيانگر آن است كه اجراي تمرينات با وزنه بر ميزان بر شوت، سرعت و توان انفجاري بازيكنان فوتبال تأثير معني داري دارد.
بدين ترتيب كه ميانگين ميزان شوت و توان انفجاري آزمودني ها از پيش آزمون به پس آزمون به ترتيب 7/14 و 1/8 درصد افزايش و ميانگين زمان دو سرعت 07/2 درصد كاهش يافت .تجزيه و تحليل اطلاعات بدست آمده از تحقيق نشان مي دهد كه تمرينات پلايومتريك و با وزنه هر دو بر ميزان برد شوت ، سرعت و توان انفجاري سرعت بازيكنان فوتبال تأثير دارند.
اما تأثير تمرينات پلايومتريك بر سرعت و توان انفجاري بازيكنان بيشتر از تأثير تمرينات با وزنه بوده در حاليكه بين اثرات دو روش تمريني بر ميزان برد شوت بازيكنان اختلاف معني داري وجود ندارد . تأثير بيشتر تمرينات پلايومتريك بر سرعت و توان انفجاري بازيكنان را مي توان ناشي از ويژگي اين نوع تمرين دانست .
5-4 . توصيه و پيشنهادات :
الف) پيشنهادات برخاسته از تحقيق :
1-توصيه مي شود جهت پيشرفت ورزشكاران و افزايش انگيزه هاي آنان درطول دوره تمرينات تستهاي آمادگي جسماني از آنان بعمل آيد .
2- پيشنهاد مي شود جهت حصول بهترين نتيجه از تمرينات پلايومتريك ، طراحي و اجراي اين تمرينات توسط مربيان گرامي با دقت كافي انجام گيرد .
ب) پيشنهادات براي تحقيق آينده :
1-پيشنهاد مي شود تحقيقاتي در مورد بررسي تأثير تمرينات پلايومتريك براي گروه هاي ورزشكاران در ساير رشته هاي ورزش انجام گيرد.
2- پيشنهاد مي شود كه در تحقيقات بعدي ، تأثير اين روشهاي تمرين در مدت زمان بيشتري مورد مطالعه قرار گيرد.
3-پيشنهاد مي شود تأثير تمرينات پلايومتريك و با وزنه بر فاكتورهاي ديگر آمادگي جسماني مورد بررسي قرار گيرد.
4- توصيه مي شود چنين تحقيقي بر روي ورزشكاران رده هاي سني مختلف انجام گيرد.
5-توصيه مي شود تحقيقاتي درباره مقايسه تأثير تمرينات پلايومتريك بر زنان و مردان انجام گيرد.
پيوست ها :
نكات ايمني در تمرينات پلايو متريك:
1)در اجراي تمرينات پلايومتريك اصل پيشرفت تدريجي بايد رعايت شود و بدن به تدريج به اين فشارهاي وارده عادت مي كند.
2)قبل از پرداختن به اين تمرين ها ورزشكار بايد سرشار از انرژي باشد تا حركات با اعمال قدرت كافي اعمال شود.
3)ورزشكاراني كه به دستور مربي خود توجه نمي كنند خطر بزرگتري براي آسيب ديدگي و كم تمريني يا پرتمريني دارند.
4)تمرينات پلايومتريك تنها بايد بر روي سطوحي كه توانايي جذب ضربه را دارند اجرا شود مانند زمين چمن، چمن مصنوعي و تشك و هرگز تمرينات پلايومتريك را بر روي آسفالت يا كف ورزشگاه انجام ندهيد.
5)براي اجراي اين حركات بدن بايستي به خوبي گرم شود تا از بروز صدمات به مفاصل جلوگيري شود.
6)اين تمرينات بايد قبل از تمرينات ديگر انجام پذيرد.
رهنمودهايي جهت انجام تمرينات پلايومتريك:
1)گرم كردن و سرد كردن ـ ورزشكار بايد قبل و بعد از انجام تمرينات پلايومتريك با حركاتي نظير ؛ آهسته دويدن، تمرينات كششي، ورزشهاي سوئدي سبك ،بدن خود را آماده نمايند.
2)تمرينات بايد متناسب با شكل،كار عضله و دامنه حركت ورزش يا فعاليت مورد نظر باشد.
3)اصل اضافه بار ـ تمرينات پلايومتريك بايد از نظر مقاومت، زمان و فاصله اجراي حركات وكلاً بر اساس اصول اضافه بار تنظيم گردد.
4)تكرار فعاليتهايي كه نياز به تلاش بيشتري دارند، بهتر است دفعات كمتري انجام شود و بالعكس.
دانشكده تربيت بدني و علوم ورزشي
تهران مركزي
موضوع :
بررسي و مقايسه تاثيرات دو روش تمرين پلايومتريك و تمرينات با وزنه بر ميزان شوت توان انفجاري و سرعت بازيكنان فوتبال 20-17 سال شهرستان مهاباد
مربوط به درس:
روش تحقيق
استاد راهنما : جناب آقاي دكتر فرشاد تجاري
تهيه وتنظيم : محمد قادري
فصل اول
طرح تحقيق
·مقدمه
·بيان مسئله
·اهميت و ضرورت تحقيق
·اهداف تحقيق
·فرضيه هاي تحقيق
·اصطلاحات و تعاريف
(1)
طرح تحقيقي
1-1 مقدمه :
پيشرفتهاي روز افزون علوم ورزشي درسالهاي اخير بسيار چشم گير بوده و آمادگي جسماني نيز به عنوان بخش مهمي از اين علم از تنوع ، تغيير و توسعه به دور نبوده است. بازيكنان فوتبال به قدرت و توان ، دوندگان ماراتن به استقامت ، قهرمانان 100 متر به سرعت و بسياري از ورزشكاران به انعطاف پذيري ، تعادل و چابكي نياز دارند.
خوشبختانه ، اكنون تجربه مربيان به همراه تحقيقات و مشاهدات آزمايشگاهي و ميداني موجب طراحي برنامه هاي نظام دار و در نتيجه ، بهبود آمادگي عضلاني شده است. آمادگي عضلاني شامل قدرت و استقامت عضلاني ، توان ،سرعت ، انعطاف پذيري ، تعادل و چابكي است . در ورزش فوتبال قدرت ، سرعت و تركيب موثر اين دو عامل (توان) از اهميت ويژه اي برخوردار است .
در اين تحقيق سعي شده است كه اثرات دو روش تمرين با وزنه و تمرينات پلايومتريك بر عوامل مذكور مورد مقايسه و بررسي قرار گيرد . تمرينات با وزنه روش مناسبي براي بهبود قدرت قدرت و در نتيجه توان بشمار مي روند.
با توجه به اصل ويژگي تمرين براي توان ، ورزشكارن بايد تلاش كنند تا بار ( وزنه ) را تا حد امكان به سرعت حركت دهند. در انتخاب برنامه تمريني توان، بايد به اين نكته توجه كرد كه سرعت تمرينات تا حد زيادي به سرعت حركات رشته مورد نظر نزديك باشد.
روش تمريني ديگري كه در بسياري از مهارتهاي ورزشي براي بهبود توان موثر است ، تمرينات پلايومتريك است. اهميت اين تمرينات استفاده از «پيش فشار» و كشش ناگهاني عضله مي باشد . در حركات پلايومتريك در طي مرحله اكسنتريك يا مرحله فشار يعني وقتي كه عضله به سرعت كشيده مي شود ،اعضاي كشسان عضله نيز كشيده مي شوند و بخشي از نيروي فشار را به شكل انرژي كشسان ذخيره مي كند ودر حين مرحله كانسنتريك يا غلبه عضله كه با تحريك بازتاب ميوتاتيك روي مي دهد انرژي كشسان ذخيره شده آزاد مي شود . اين تمرينات موجب آمادگي دستگاه عصبي و عضلاني مي شود و در نتيجه به ورزشكار اجازه مي دهد كه در فعاليت هايي كه همره با تغيير جهت مي باشند، به نحو قدرتمند و سريعي اجراي وظيفه نمايد.
تحقيق حاضر نيز با بررسي و مقايسه اثرات اين دو روش تمريني بر ميزان برد شوت ، سرعت و توان انفجاري بازيكنان فوتبال سعي بر اين دارد به اين سئوال كه كداميك از روش ها ورزشكاران را در توسعه و عملكرد ورزش بيشتر ياري مي بخشد جواب دهد.
2-1. بيان مسئله :
دامنه گسترده علم ورزش در جهان امروز ، با تحقيقات و بررسي هاي متعددي كه انجام پذيرفته است بيش از بيش و بطور غير قابل وصفي رو به گسترش مي باشد .كارشناسان و مربيان همواره به دنبال اين بوده اند كه امتيازها و عملكرد ورزش را در ورزشكاران خود توسعه دهند .
بازيكنان فوتبال براي تحمل فشارهاي بدني به هنگام بازي و فراهم آوردن زمينه لازم براي استفاده از مهارتهاي تاكتيكيشان در سرتا سر يك مسابقه ، به سطح بالايي از آمادگي نياز دارند . بنابراين ، تمرين هاي آمادگي بخش مهمي از برنامه كلي تمرين هاست . در اين ورزش قدرت ،سرعت و توان انفجاري از اهميت ويژه اي برخوردار است . بسياري از فعاليت هاي فوتبال مثل تكل كردن ، پريدن ، ضربه زدن ، دويدن و تغيير جهت دادن از نوع فعاليت هاي پر قدرت و انفجاري و از اركان اساسي موفقيت در اين ورزش هستند.
اهداف ويژه ي تمرين هاي قدرتي عضله در فوتبال عبارتند از :
1)بالا بردن بازده توان در جريان فعاليت هاي انفجاري در يك مسابقه فوتبال مثل تكل كردن ، پريدن ، ضربه زدن و شتاب گرفتن .
2) پيش گيري از وقوع آسيب ها.
3) كسب مجدد قدرت پس از يك آسيب
بديهي است كه دست يابي به اين اهداف مستلزم طراحي تمرين بر اساس يافته هاي علمي مي باشد . بدين منظور 20 آزمودني شركت كننده در اين تحقيق به دو گروه تقسيم شده و تمرينات منتخب پلايومتريك و با وزنه را به مدت 8 هفته و كلاً 24 جلسه انجام دادند تا به اين پرسش پاسخ داده شود كه كداميك از اين دو روش تمريني براي بهبود فاكتورهاي مذكور موثر و مفيد واقع مي شود .
3-1 . اهميت و ضرورت تحقيق :
افزايش آگاهي و دانش مربيان و ورزشكاران درباره روشهاي نوين حاكم بر فوتبال از مهمترين عوامل پيشرفت و توسعه فوتبال است. ارائه و اجراي طرح ها و سازماندهي ها توسط مربيان خلاق، زمينه پيشرفت سريع فوتبال را فراهم مي آورد و از جمله ابزارهاي كارايي آموزش مربيان يافته هاي پژوهشي نوين است. بررسي مسابقات انجام شده در سطح اول اين رشته ورزشي بيانگر اين موضوع است كه امرزوه بيشتر گل ها از طريق شوت راه دور به ثمر مي رسد.
همچنين داشتن سرعت زياد از عوامل موفقيت بازيكنان در حال حمله و دفاع مي باشد.
فعاليت هايي نظير پريدن ، تكل زدن و پرتاب كردن نيز مستلزم داشتن توان انفجاري بالايي است بنابراين تقويت فاكتورهاي مذكور از اهميت بسياري برخوردار است و مي بايست از اولويت هاي برنامه تمريني مربيان فوتبال مي باشد . تمرينات پلايومتريك موجب آمادگي تقويت دستگاه عصبي عضلاني مي شود و در نتيجه به ورزشكار اجازه مي دهد تا در فعاليت هايي كه همراه با تغيير جهت مي باشند به نحو قدرتمند و سريعي اجراي وظيفه نمايند . اين تمرينات با درگير كردن بيشتر دوكهاي عضلاني موجب ايجاد قدرت انفجاري بيشتر مي شوند . بنابراين تمرينات پلايومتريك مي تواند به عنوان يك روش تمريني مناسب جهت كسب قدرت انفجاري و نيز افزايش سرعت مورد استفاده مربيان فوتبال قرار گيرد.
از طرف ديگر مطالعات اغلب مؤيد آن است كه تمرينات قدرتي بدون شك روي افزايش هر دو عامل سرعت و قدرت انقباض موثر است . نتايج بدست آمده از اين تحقيق نشان مي دهد كه اجراي كداميك از روش هاي تمريني در بهبود فاكتوهاي مذكور موثرتر مي باشد.
4-1. اهداف تحقيق :
الف) هدف كلي :
بررسي و مقايسه تأثيرات دو روش تمريني پلايومتريك و تمرينات با وزنه بر ميزان شوت، سرعت و توان انفجاري بازيكنان فوتبال 20-17 سال.
ب) اهداف اختصاصي :
1)بررسي تأثيرات دو روش تمرين پلايومتريك و تمرينات با وزنه بر ميزان شوت بازيكنان فوتبال .
2) مقايسه تاثيرات دو روش تمرين پلايومتريك و تمرينات با وزنه بر ميزان شوت بازيكنان فوتبال .
3) بررسي تأثيرات دو روش تمرين پلايومتريك و تمرينات با وزنه بر سرعت بازيكنان فوتبال .
4)مقايسه تاثيرت دو روش تمريني پلايومتريك و تمرينات با وزنه بر سرعت بازيكنان فوتبال .
5)بررسي تاثيرات دو روش تمرين پلايومتريك و تمرينات با وزنه بر روي توان انفجاري بازيكنان فوتبال .
6) مقايسه تاثيرت دو روش تمرين پلايومتريك و تمرينات با وزنه بر روي توان انفجاري بازيكنان فوتبال .
5-1 . فرضيه هاي تحقيق :
1)تمرينات منتخب پلايومتريك تأثير معني داري بر شوت آزمودني ها ندارد.
2) تمرينات منتخب پلايومتريك تأثير معني داري بر سرعت آزمودني ها ندارد.
3)تمرينات منتخب پلايومتريك تأثير معني داري بر توان انفجاري آزمودني ها ندارد.
4) تمرينات با وزنه تأثير معني داري بر ضربه شوت آزمودني ها ندارد.
5) تمرينات با وزنه تأثير معني داري بر سرعت آزمودني ها ندارد.
6) تمرينات با وزنه تأثير معني داري بر توان انفجاري آزمودني ها ندارد.
7) بين تأثيرات دو روش تمرين پلايومتريك و تمرينات با وزنه بر روي ميزان شوت آزمودني ها اختلاف معني داري وجود ندارد .
8)بين تأثيرات دو روش تمرين پلايومتريك و تمرينات با وزنه بر روي سرعت آزمودني ها اختلاف معني داري وجود ندارد .
9)بين تأثيرات دو روش تمرين پلايومتريك و تمرينات با وزنه بر روي توان انفجاري آزمودني ها اختلاف معني داري وجود ندارد .
6-1 . محدوديت هاي تحقيق:
الف ) محدوديت هاي اعمال شده توسط محقق:
1)تحقيق بر روي 20 بازيكن فوتبال پسر زير 20 سال .
2) تحقيق تأثير تمرين پلايومتريك و تمرينات با وزنه را بر روي سه فاكتور ضربه شوت ، سرعت و توان انفجاري بازيكنان فوتبال بررسي نموده است.
ب ) محدوديت هاي خارج از كنترل محقق :
1)ميزان انگيزش آزمودني ها براي شركت فعال در تمرينات و اعمال حداكثر تلاش خود.
2) رژيم غذايي آزمودني ها و شيوه زندگي آنان خارج از زمان تمرين .
3) ميزان آشنايي آزمودني ها با انواع تمرينات اعمال شده .
4) شرايط روحي آزمودني ها .
5) فعاليت بدن و شغل آزمودني ها .
6)آزمودني ها از نظر آمادگي اوليه همگن نبوده و از آمادگي هاي متفاوتي برخوردار بوده اند
7) سابقه بازي فوتبال در افراد يكسان نبوده است.
7-1. اصطلاحات و تعاريف:
پلايومتريك : تمريناتي است كه توانايي عضله براي رسيدن به حداكثر قدرت در حداقل زمان ممكن را توسعه مي دهد.
سرعت حركت بدن : كوتاه ترين مدت زماني كه بتوان بدن را به فاصله مشخصي به حركت در آورد .
تمرينات با وزنه : (ايزوتونيك) خود تمريناتي است كه طول عضله هنگام بلند كردن جسم ثابتي تغيير مي كند . اين تمرينات با استفاده از وزنه هاي آزاد (دمبل ، هالتر و… ) در دستگاه بدن سازي انجام مي شود .
توان : توان عبارت است از اجراي كار معين در واحد زماني است ، بطور دقيق تر توان از طريق اندازه گيري سرعت حداكثر وزنه اي كه جابجا مي شود تعيين مي گردد.
بازتاب ميوتانيك: بازتابي كه هنگام كشيده شدن دوكهاي ماهيچه اي باعث انقباض ماهيچه مي شود ، همچنين بازتاب كششي ( Stretch reflex) نيز ناميده مي شود.
فصل دوم
ادبيات تحقيق
·مقدمه
· زير بناي نظري موضوع
· ادبيات پيشينه
· تاريخچه تمرينات پلايومتريك
· تأثيرات تمرينات قدرتي در فوتبال
· تحقيقات داخلي
· خلاصه تحقيق
(2)
ادبيات تحقيق
1-2 . مقدمه :
با توجه به گرايش عمومي نوجوانان و جوانان كشورمان به ورزش فوتبال كه آنرا بعنوان پرطرفدارترين و محبوب ترين ورزش كشور معرفي كرده است . لزوم باز آموزي و نوآوري در جامعه مربيان و آموزگاران فوتبال و آشنا ساختن با اصول امروزين اين ورزش و جنبه هاي علمي ان كاملاً احساس مي شود كه از جمله ابزارهاي لازم كارآمد در جهت توسعه دانش و آگاهي مربيان ، يافته هاي تحقيقاتي نوين در زمينه مورد نظر است.
در بسياري از تحقيقات نشان داده شده است كه تمرينات قدرتي موجب بهبود عملكردهاي ورزشي مي گردد و همچنين اين تمرينات مطابق با ويژگي هاي رشته ورزشي نيز مي باشد و اما در زمينه تمرينات قدرتي و تأثير آن روي اجراهاي ورزش در فوتبال ادبيات محدودي وجود دارد.
2-2. زير بناي نظري موضوع :
اساس فرايندهاي حركتي ارادي و غير ارادي درگير در تمرينهاي پلايومتريك اصطلاحاً «بازتاب كششي » ماهيچه اي (ميوتاتيك) نيز خوانده مي شود . اين دستگاه دوكي و بازتاب كششي هر دو از عناصر مهم سيستم عصبي هستند كه كنترل همه جانبه حركت هاي بدن را بعهده دارند.
آنچه كه در اين ميان توسط بازيكنان بطور ناخودآگاه انجام مي شود طويل شدن سريع ولي خفيف تارهاي عضلاني آن گروه از عضلاتي است كه مسئوليت توليد توان را براي انجام حركات پرتابي بر عهده دارند. كشش سريع اين عضلات موجب تحريك بازتاب دوكي عضلاني مي شود . بطوري كه يك محرك بسيار قوي از طريق طناب نخاعي به سوي عضلات فرستاده و باعث ايجاد انقباض پر قدرت در آنها مي گردد.
واژه هاي گوناگوني براي بيان و توصيف مراحل بازتاب كششي پيشنهاد شده است . آقاي «چو» در سال 1983 كشش سريع تارهاي عضلاني را قبل از انقباض عضله بعنوان مراحل اكسنتريك «برون گرا » و دوره زماني كوتاه بين شروع اين مرحله و مرحله انقباض بازتابي عضله را به عنوان مرحله توقف و خود انقباض را با نام مرحله كانسنتريك « درون گرا » ناميد .
در تمرينات پلايومتريك لازم است تا قبل از انقباض عضلات يك كشش سريع ( مرحله اكسنتريك يا مرحله فشار ) بر آنها وارد شود . در حركات پلايومتريك در طي مرحله اكسنتريك يا مرحله فشار يعني وقتي كه عضله به سرعت كشيده مي شود . اجزاي كشسان عضله نيز كشيده مي شوند و بخشي از نيروي فشار را به شكل انرژي كشسان ذخيره مي كند و در حين مرحله كانسنتريك يا غلبه عضله كه با تحريك بازتاب ميوتاتيك روي مي دهد انرژي كشسان ذخيره شده آزاد مي شود.
3-2. ادبيات پيشينه :
استفاده از تمرينات قدرتي براي توسعه اجراي مهارتها بين ورزشكاران تا قبل از جنگ دوم جهاني مرسوم نبود . تا آن زمان مربيان و ورزشكاران عقيده داشتند كه برنامه هاي تمرينات قدرتي با وزنه منجر به سفت شدن عضلات مي شود . در خلال جنگ دوم جهاني استفاده از تمرينات مقاومتي با وزنه در نوتواني بازپروري مصدومين جنگ گردد تجارت گرانبهايي به ارمغان آورد.
4-2. تاريخچه تمرينات پلايومتريك :
تاريخچه تمرينات پلايومتريك به شكل جديد و امروزي اش بسيار كوتاه است . انگيزه و دلايل پذيرش رسمي اين روش بعنوان فني سودمند در افزايش توان انفجاري ابتدا از موفقيت هاي ورزشكارن روسي و اروپاي شرقي در زمينه دو و ميداني در اواسط دهه 60 آغاز شد. استدلالهاي اوليه در مورد تمرينهاي پلايومتريك توسط آقاي يوري ورشانسكي مربي روسي كه اينگونه تمرينها را با روزشكاران اين رشته پرش انجام مي داد توضيح داده شد .
تمرينات پلايومتريك به اشكال ساده در تمرينات ساير ورزشكاران دو و ميداني نيز گنجانده شد.
5-2 . تأثير تمرينات قدرتي در فوتبال :
اگر چه در بسياري از تحقيقات نشان داده شده است كه تمرينات قدرتي موجب بهبود اجراهاي ورزشي مي گردد و همچنين اين تمرينات مطابق با ويژگي هاي رشته ورزشي نيز مي باشد . اما در زمينه تمرينات قدرتي و تأثير آن روي اجراهاي ورزش در فوتبال ادبيات تحقيقي محدودي وجود دارد . در تحقيقي كه در سال 1980 توسط آقاي نوگاري انجام گرفت نشان داده شده است كه قدرت ايزوكنتيك بازيكنان ثابت تيم هميشه از ذخيره بيشتر است . بين ضربه شدت در فوتبال و قدرت خم كننده و بازكننده هاي مفصل زانو و ران ارتباط معني دار وجود دارد . وي اهميت تمرينات قدرتي را در بهبود قدرت و سرعت ضربه شوت خاطر نشان ساخت .
6-2. تحقيقات داخلي :
خانم افسانه قوجه لي (1378) تحقيقي تحت عنوان بررسي تأثير يك دوره تمرينات پلايومتريك بر برخي متغيرهاي ساختاري و فيزيولوژيكي و فني دختران شناگر 15 تا 17 سال انجام دادند و نتيجه گرفتند كه تمرينات پلايومتريك تأثير معني داري بر توان بي هوازي و ركورد 34 متر شناي سرعتي دختران داشته است.
خانم مهسا محسن زاده (1379) تحقيقي تحت عنوان بررسي تأثيرتمرينات منتخب پلايومتريك بر ميزان چابكي و توان انفجاري پاهاي كاراته كاران پسر 20-15 ساله تهران انجام دادند و نتيجه گرفتند كه تمرينات منتخب پلايومتريك بر ميزان چابكي و توان انفجاري پاهاي كاراته كاران تأثير گذار بوده است.
فصل سوم
روش تحقيق
·مقدمه
·جامعه آماري و نمونه ها
·مراحل و زمان فعاليت
·متغيرهاي تحقيق
·ابزار و روش اندازه گيري
·مراحل مقدماتي آزمون
·مراحل انجام كار
·روش تحقيق
1-3. مقدمه :
يك فوتباليست بايد از آمادگي بسيار خوبي برخوردار باشد تا بتواند فشارهاي جسمي شديد بازي فوتبال را تحمل كند در صورتي كه يك فوتباليست از آمادگي خوبي برخوردار باشد قادر خواهد بود مهارتهاي تكنيكي فوتبال را در سراسر طول بازي به نمايش بگذارد ، بنابراين تمرينات آمادگي بخش مهمي از كل تمرينات فوتبال است . طرح ريزي يك برنامه تمريني مناسب و صحيح سبب افزايش توانايي و قابليت هاي بالقوه جسماني مي گردد و فرد ورزيده و توانايي لازم براي انجام فعاليت سنگين و طولاني را بدست مي آورد. بنابراين لازم است كه مربيان گرامي گامهاي موثري در جهت كسب دانش مربوط به طراحي برنامه‌هاي تمريني آمادگي جسماني بردارند .
2-3. جامعه آماري و نمونه ها :
جامعه آماري در اين تحقيق 140 بازيكن 20-17 سال شركت كننده در تمرينات انتخابي تيم فوتبال جوانان شهرستان مهاباد مي باشند كه پس از 3 مرحله تمرينات انتخابي تعداد20 نفر از آنان با توجه به كيفيت بازي بصورت گزينشي انتخاب و اين تعداد به صورت تصادفي به دو گروه 10 نفري تقسيم شدند.
3-3 . موقعيت و محل فعاليت :
براي انجام فعاليت ، آزمودنيها به دو گروه تقسيم شده كه گروه تمرينات پلايومتريك ، تمرينات خود را در محل زمين چمن و گروه تمرينات با وزنه نيز جلسات تمريني خود را در سالن بدنسازي انجام مي داند.
4-3. متغيرهاي تحقيق :
الف ) متغير هاي مستقل :
انواع تمرينات پلايومتريك و تمرينات با وزنه اجرا شده در طول تحقيق.
ب) متغير هاي وابسته :
1)ميزان برد شوت بازيكنان
2)سرعت حركت بازيكنان
3) توان انفجاري بازيكنان
ج)متغيرهاي مداخله گير:
1)تغييرات آب و هوايي
2)وضعيت زمين تمرين
5-3. ابزار و روش هاي اندازه گيري:
الف) ابزار تحقيق :
1)توپ فوتبال
2)متر
3)كورنومتر
4)مخروط براي اجراي تمرينات پلايومتريك
5)دستگاههاي بدنسازي براي اجراي تمرينات با وزنه
6) ترازوي پزشكي Seca ساخت آلمان با دقت 1% كيلوگرم براي اندازه گيري وزن بازيكنان
7)قد سنج پزشكيSeca ساخت آلمان با دقت 1% سانتي متر براي اندازه گيري قد بازيكنان
8)جعبه پرش
ب) روش هاي اندازه گيري :
1)آزمون پرش عمومي
2)آزمون توپ كاشته
3)آزمون دو سرعت 45 متر
6-3. مراحل مقدماتي آزمون :
براي انجام اين تحقيق در ابتدا با تشكيل جلسه اي با شركت آزمودني ها ضمن تشريح اهداف چگونگي انجام تحقيق ، اطلاعاتي شامل سن ، قد ، وزن از آنان كسب گرديد . پس از آن جلسه اي جهت انجام پيش آزمون و آشنايي آزمودني ها با شيوه تمرينات دو گروه در نظر گرفته شد .
7-3 . مراحل انجام كار :
قبل از شروع تمرينات از كليه آزمودني ها پيش آزموني شامل پرش عمودي در جا ، ضربه كاشته فوتبال و دو سرعت 45 متر بعمل آمد . پس از آن برنامه تمريني به اطلاع دو گروه رسيد برنامه گروه تمرينات با وزنه شامل حركات زير بود :
1)پرس پا
2)اكستنشن زانو
3)فلكشن زانو
4)بلند شدن روي پنجه پا با وزنه
5)اسكات
6)بلند كردن جفت پا با وزنه
تمرينات شامل سه دوره وتعداد 12 تكرار در هر دوره بود كه طي آن آزمودني ها تمرينات مذكور را با 60% حداكثر قدرت انجام مي دادند . اين دوره ها 1 دقيقه و فواصل بين ايستگاه ها 2 دقيقه استراحت فعال ( نرمش و حركات كششي ) در نظر گرفته شده بود.
تمرينات پلايومتريك در 6 ايستگاه طراحي شده بود و در هرايستگاه يك تمرين در سه دوره و تعداد 12 تا 8 تكرار در هر دوره نجام مي گرفت. بين دوره ها و نيز بين ايستگاهها 2 دقيقه استراحت در نظر گرفته شده بود. با توجه به ميزان آمادگي آزمودني ها تغييراتي از نظر بار مقاومت و زمان تمرين در تمرينات انجام مي گرفت. برنامه تمرينات به مرور از شدت كم به شدت زياد تغيير مي يافت. بدين ترتيب كه در هفته هاي اول تمرينات با شدت كم به صورت حركتها و مهارتهاي متوسط نظير پرش از سطوح هم تراز و پرش بر روي هر دو پا انجام مي گرفت و در هفته هاي بعد بيشتر بر تمرينات با شدت زياد مانند پرشهاي عمقي و پرش بر روي يك پا تكيه مي گرديد. همچنين تعداد پرش ها به مرور افزايش مي يافت ولي به طور كلي تعداد پرشها در جلسات تمرين 140تا120 پرش بود. زمان هرجلسه تمرين براي هر دو گروه پلايومتريك و تمرينات با وزنه حدود 75 دقيقه بود كه 15 دقيقه ابتداي آن صرف گرم كردن ،45 دقيقه صرف اجراي تمرينات و 15 دقيقه پاياني نيز حركات كششي و برگشت به حالت اوليه انجام مي گرفت.
8-3.روش تحقيق:
با توجه به ماهيت موضوع تحقيق ، به دنبال بررسي اثر دو روش تحقيق پلايومتريك و تمرين با وزنه بر روي ضربه شوت، سرعت و توان انفجاري بازيكنان فوتبال است و همچنين نظر به اينكه اين بررسي در قالب دو گروه تمريني اجرا مي گردد روش اين تحقيق تجربي و از نوع طرح دو گروهي با پيش آزمون و پس آزمون مي باشد.
فصل چهارم
يافته هاي تحقيق
·مقدمه
● آزمون فرضيه ها
4-1.مقدمه:
سرعت و قدرت اجزاي مكمل آمادگي جسماني در تمامي حركات ورزشكاران و در درجات مختلف ميباشند. به طور ساده تركيب سرعت و قدرت توان گفته ميشود. براي سالهاي طولاني مربيان و ورزشكاران در صدد برآمدند تا توان را به منظور افزايش عملكرد اجراي حركات افزايش دهند. تمرينات پلايومتريك توانايي عضله براي رسيدن به حداكثر قدرت در حداقل زمان ممكن را توسعه ميدهند. كليد انجام تمرينات پلايومتريك نمايش قدرت باسرعت و نيرومندي هرچه تمامتر مي باشد. ثابت شده است كه تمرينات پلايومتريك يك برنامه ي تمريني ايده آل براي توسعه توان انفجاري و نيز افزايش سرعت مي باشد. اين تحقيق نيز با انجام تمرينات پلايومتريك قصد داشته تأثير اين گونه تمرينات را بر عملكرد سرعت و توان بازيكنان فوتبال بررسي كرده و آن را با تأثير تمرينات با وزنه مقايسه نمايد.
4-2.آزمون فرضيه ها:
براي آزمون فرضيه هاي تحقيق از نرم افزار آماري Spss for windows وروندT-test paired samples براي شش فرض اول و براي فرضيه هاي هفتم ، هشتم و نهم از روند فصT- test two indepent samples استفاده شده است.
4-3.فرضيه اول:
فرضيه تحقيق:( Ho)
ميتوان نتيجه گرفت كه تفاوتي در ميزان ضربه شوت مشاهده ميشود از نظر آماري معني دار است. بنابراين شواهد و مدارك آماري لازم و كافي در تأييد اين فرضيه صفر كه اجراي تمرينات پلايومتريك بر ميزان ضربه شوت بازيكنان فوتبال تأثير معني داري ندارد يافت نشده است.
4-4.فرضيه دوم:
فرضيه تحقيق: ( Ho)
ميتوان نتيجه گرفت كه تفاوتي كه در توان انفجاري مشاهده ميشود تز نظر آماري معني دار است. بنابراين شواهد و مدارك آماري لازم و كافي در تأييد اين فرضيه صفر كه اجراي تمرينات پلايومتريك بر توان انفجاري بازيكنان فوتبال تأثير معني داري ندارد ، يافت نشده است .
4-5. فرضيه سوم :
فرضيه تحقيق: ( Ho)
مي توان نتيجه گرفت كه تفاوتي كه در زمان لازم براي پيمودن دوي سرعت 45 متر مشاهده مي شود از نظر آماري معني دار است ، بنابراين شواهد و مدارك آماري لازم و كافي در تأييد اين فرضيه صفر كه اجراي تمرينات پلايومتريك بر سرعت بازيكنان فوتبال تأثير معني داري ندارد ، يافت نشده است.
4-6. فرضيه چهارم :
فرضيه تحقيق :( Ho)
مي توان نتيجه گرفت كه تفاوتي كه در ميزان ضربه شوت مشاهده مي شود، از نظر آماري معني دار است. بنابراين شواهد و مدارك لازم و كافي در تأييد اين فرضيه صفر كه اجراي تمرينات با وزنه بر ميزان ضربه شوت بازيكنان فوتبال تأثير معني داري ندارد ، يافت نشده است.
4-7 . فرضيه پنجم :
فرضيه تحقيق : (Ho)
مي توان نتيجه گرفت كه تفاوتي كه در توان انفجاري مشاهده مي شود از نظر آماري معني دار است و بنابراين شواهد و مدارك آماري لازم و كافي در تأييد اين فرضيه صفر كه اجراي تمرينات با وزنه بر توان انفجاري بازيكنان فوتبال تأثير معني داري ندارد ، يافت نشده است.
4-8 . فرضيه ششم :
فرضيه تحقيق : (Ho)
مي توان نتيجه گرفت كه تفاوتي كه در زمان لازم براي پيمودن دو 45 متر مشاهده مي شود ، از نظر آماري معني دار است . بنابراين شواهد و مدارك آماري لازم و كافي در تأييد اين فرضيه صفر كه اجراي تمرينات با وزنه بر سرعت بازيكنان فوتبال تأثير معني داري ندارد يافت نشده است .
4-9 . فرضيه هفتم :
فرضيه تحقيق : (Ho)
مي توان گفت كه فرضيه صفر پذيرفته مي شود و بين دو روش تمريني منتخب پلايومتريك و تمرين با وزنه بر روي ضربه شوت بازيكنان فوتبال اختلاف معني داري وجود ندارد .
4- 10 . فرضيه هشتم:
فرضيه تحقيق : (Ho)
مي توان گفت كه فرضيه صفر پذيرفته نمي شود و بين دو روش تمريني منتخب پلايومتريك و تمرين با وزنه بر روي توان انفجاري بازيكنان فوتبال اختلاف معني داري وجود دارد .
4-11 . فرضيه نهم :
فرضيه تحقيق : (Ho)
مي توان گفت كه فرضيه صفر پذيرفته نمي شود و بين دو روش تمرين منتخب پلايومتريك و تمرين با وزنه بر سرعت حركت بازيكنان فوتبال اختلاف معني داري وجود دارد و در اين ميان تمرينات پلايومتريك بر سرعت بازيكنان تأثير بيشتري داشته است.
فصل پنجم
بحث و نتيجه گيري
·مقدمه
·خلاصه يافته ها
·بحث و نتيجه گيري
·توصيه و پيشنهادات
5-1 . مقدمه :
آماده ساختن ورزشكار جهت كسب نتايج مطلوب به عوامل متعددي بستگي دارد كه ممكن است نزد هر ورزشكاري متفاوت باشد . توصيه مي شود كه مربيان در شناخت و توسعه قابليت هاي جسماني ورزشكاران خود كوشش نمايند. اين امر زماني ميسر مي گردد كه مربيان دانش لازم جهت شناسايي خصوصيات فردي و نقاط ضعف ورزشكار را داشته باشند . به همين دليل عملي بودن تمرين ، موضوعي است كه در سالهاي اخير هر چه بيشتر مورد توجه قرار گرفته است و امروزه ثابت شده است كه استفاده از تجربيات به تنهايي موفقيت ورزشكاران را تضمين نخواهد كرد ، بنابراين برنامه ريزي و تنظيم تمرين بر اساس متد علمي اهميت زيادي پيدا كرده است . تحقيق حاضر در جهت دستيابي به دانش برنامه ريزي و تنظيم تمرين گامي كوچك برداشته است ، در اين فصل تجزيه و تحليل اطلاعات بدست آمده نيز بحث و تفسير اين نتايج ارائه شده است .
5-2 . خلاصه يافته ها :
افزايش آگاهي و دانش مربيان و ورزشكاران درباره روشهاي نوين حاكم بر فوتبال از مهمترين عومل پيشرفت و توسعه فوتبال است . با توجه موارد ذكر شده و نظر به اهميت قدرت ، سرعت و توان انفجاري در ورزش فوتبال محقق را بر آن داشت كه اثر دو روش تمرين پلايومتريك و تمرين با وزنه را بر فاكتورهاي مذكور بررسي نمايد.
به منظور دستيابي به اين هدف و اجراي تحقيق فوق از تعداد 140 بازيكن شركت كننده در تمرينات تيم فوتبال جوانان شهرستان مهاباد ، پس از انجام تمرينات انتخابي تعداد 20 نفر از آنان بصورت گزينشي انتخاب و اين تعداد بصورت تصادفي به دو گروه 10 نفري تقيسم شدند. پس از انجام پيش آزمون هاي شامل تست شوت كاشته فوتبال ، پرش عمودي در جا و دو سرعت از دو گروه، تمرينات دو گروه پلايومتريك و با وزنه بصورت 8 هفته يعني 24 جلسه انجام شده است و پس از انجام پس آزمون از دو گروه و جمع آوري اطلاعات خام ، تجزيه و تحليل آماري آنها نشان داد كه:
1-اجراي تمرينات پلايومتريك بر ميزان شوت بازيكنان فوتبال تأثير معني داري ( 5%P< ) داشته است .
2-اجراي تمرينات پلايومتريك بر پرش عمودي بازيكنان فوتبال تأثير معني داري ( 5%P< ) داشته است .
3-اجراي تمرينات پلايومتريك بر سرعت بازيكنان فوتبال تأثير معني داري ( 5%P< ) داشته است .
4-اجراي تمرينات با وزنه بر ميزان شوت بازيكنان فوتبال تأثير معني داري ( 5%P< ) داشته است.
5- اجراي تمرينات با وزنه بر پرش عمودي بازيكنان فوتبال تأثير معني داري ( 5%P< ) داشته است.
6-اجراي تمرينات با وزنه بر سرعت بازيكنان فوتبال تأثير معني داري ( 5%P< ) داشته است.
7- بين تأثيرات دو روش تمريني پلايومتريك و تمرين با وزنه بر ميزان شوت بازيكنان فوتبال اختلاف معني داري وجود ندارد.
8- بين تأثيرات دو روش تمرين پلايومتريك و تمرين با وزنه بر روي پرش عمودي بازيكنان فوتبال اختلاف معني داري ( 5%P< ) وجود دارد. در اين ميان تمرينات پلايومتريك بر توان انفجاري بازيكنان فوتبال تأثير بيشتري داشته است.
9- بين دو روش تمرين پلايومتريك و تمرين با وزنه بر سرعت بازيكنان فوتبال اختلاف معني داري ( 5%P< ) وجود دارد . در اين ميان تمرينات پلايومتريك بر سرعت بازيكنان تأثير بيشتري داشته است.
5-3 . بحث و نتيجه گيري :
تجريه و تحليل نتايج بدست آمده از تحقيق بيانگر اين موضوع است كه اجراي تمرينات منتخب پلايومتريك بر ميزان شوت ، سرعت ، توان انفجاري بازيكنان تأثير معني دار دارد . بر اثر اجراي اين تمرينات ميانگين شوت و توان انفجاري آزمودني ها از پيش آزمون به پس آزمون به ترتيب 5 و 9/14 درصد افزايش و ميانگين زمان دو سرعت 08/6 درصد كاهش يافت .
در خصوص اثرات فيزيولوژيكي تمرينات پلايومتريك ، بر سيستم عصبي ـ عضلاني مي توان گفت كه يك از مراحل بسيار با اهميت عمليات حركتي در تمرينات پلايومتريك ، مرحله كششي است .
تمرينات پلايومتريك موجب تغييرات زيادي در سيستم عصبي ـ عضلاني مي گردد كه به نوبه خود توانايي عضلات را براي پاسخ سريعتر همراه با قدرت بيشتر فراهم مي آورد.
در حركات پلايومتريك توالي انقباض اكسنتريك به كانسنتريك به سرعت شكل مي گيرد. تجزيه و تحليل اطلاعات بدست آمده از تحقيق بيانگر آن است كه اجراي تمرينات با وزنه بر ميزان بر شوت، سرعت و توان انفجاري بازيكنان فوتبال تأثير معني داري دارد.
بدين ترتيب كه ميانگين ميزان شوت و توان انفجاري آزمودني ها از پيش آزمون به پس آزمون به ترتيب 7/14 و 1/8 درصد افزايش و ميانگين زمان دو سرعت 07/2 درصد كاهش يافت .تجزيه و تحليل اطلاعات بدست آمده از تحقيق نشان مي دهد كه تمرينات پلايومتريك و با وزنه هر دو بر ميزان برد شوت ، سرعت و توان انفجاري سرعت بازيكنان فوتبال تأثير دارند.
اما تأثير تمرينات پلايومتريك بر سرعت و توان انفجاري بازيكنان بيشتر از تأثير تمرينات با وزنه بوده در حاليكه بين اثرات دو روش تمريني بر ميزان برد شوت بازيكنان اختلاف معني داري وجود ندارد . تأثير بيشتر تمرينات پلايومتريك بر سرعت و توان انفجاري بازيكنان را مي توان ناشي از ويژگي اين نوع تمرين دانست .
5-4 . توصيه و پيشنهادات :
الف) پيشنهادات برخاسته از تحقيق :
1-توصيه مي شود جهت پيشرفت ورزشكاران و افزايش انگيزه هاي آنان درطول دوره تمرينات تستهاي آمادگي جسماني از آنان بعمل آيد .
2- پيشنهاد مي شود جهت حصول بهترين نتيجه از تمرينات پلايومتريك ، طراحي و اجراي اين تمرينات توسط مربيان گرامي با دقت كافي انجام گيرد .
ب) پيشنهادات براي تحقيق آينده :
1-پيشنهاد مي شود تحقيقاتي در مورد بررسي تأثير تمرينات پلايومتريك براي گروه هاي ورزشكاران در ساير رشته هاي ورزش انجام گيرد.
2- پيشنهاد مي شود كه در تحقيقات بعدي ، تأثير اين روشهاي تمرين در مدت زمان بيشتري مورد مطالعه قرار گيرد.
3-پيشنهاد مي شود تأثير تمرينات پلايومتريك و با وزنه بر فاكتورهاي ديگر آمادگي جسماني مورد بررسي قرار گيرد.
4- توصيه مي شود چنين تحقيقي بر روي ورزشكاران رده هاي سني مختلف انجام گيرد.
5-توصيه مي شود تحقيقاتي درباره مقايسه تأثير تمرينات پلايومتريك بر زنان و مردان انجام گيرد.
پيوست ها :
نكات ايمني در تمرينات پلايو متريك:
1)در اجراي تمرينات پلايومتريك اصل پيشرفت تدريجي بايد رعايت شود و بدن به تدريج به اين فشارهاي وارده عادت مي كند.
2)قبل از پرداختن به اين تمرين ها ورزشكار بايد سرشار از انرژي باشد تا حركات با اعمال قدرت كافي اعمال شود.
3)ورزشكاراني كه به دستور مربي خود توجه نمي كنند خطر بزرگتري براي آسيب ديدگي و كم تمريني يا پرتمريني دارند.
4)تمرينات پلايومتريك تنها بايد بر روي سطوحي كه توانايي جذب ضربه را دارند اجرا شود مانند زمين چمن، چمن مصنوعي و تشك و هرگز تمرينات پلايومتريك را بر روي آسفالت يا كف ورزشگاه انجام ندهيد.
5)براي اجراي اين حركات بدن بايستي به خوبي گرم شود تا از بروز صدمات به مفاصل جلوگيري شود.
6)اين تمرينات بايد قبل از تمرينات ديگر انجام پذيرد.
رهنمودهايي جهت انجام تمرينات پلايومتريك:
1)گرم كردن و سرد كردن ـ ورزشكار بايد قبل و بعد از انجام تمرينات پلايومتريك با حركاتي نظير ؛ آهسته دويدن، تمرينات كششي، ورزشهاي سوئدي سبك ،بدن خود را آماده نمايند.
2)تمرينات بايد متناسب با شكل،كار عضله و دامنه حركت ورزش يا فعاليت مورد نظر باشد.
3)اصل اضافه بار ـ تمرينات پلايومتريك بايد از نظر مقاومت، زمان و فاصله اجراي حركات وكلاً بر اساس اصول اضافه بار تنظيم گردد.
4)تكرار فعاليتهايي كه نياز به تلاش بيشتري دارند، بهتر است دفعات كمتري انجام شود و بالعكس.
دانشكده تربيت بدني و علوم ورزشي
تهران مركزي
موضوع :
بررسي و مقايسه تاثيرات دو روش تمرين پلايومتريك و تمرينات با وزنه بر ميزان شوت توان انفجاري و سرعت بازيكنان فوتبال 20-17 سال شهرستان مهاباد
مربوط به درس:
روش تحقيق
استاد راهنما : جناب آقاي دكتر فرشاد تجاري
تهيه وتنظيم : محمد قادري
فصل اول
طرح تحقيق
·مقدمه
·بيان مسئله
·اهميت و ضرورت تحقيق
·اهداف تحقيق
·فرضيه هاي تحقيق
·اصطلاحات و تعاريف
(1)
طرح تحقيقي
1-1 مقدمه :
پيشرفتهاي روز افزون علوم ورزشي درسالهاي اخير بسيار چشم گير بوده و آمادگي جسماني نيز به عنوان بخش مهمي از اين علم از تنوع ، تغيير و توسعه به دور نبوده است. بازيكنان فوتبال به قدرت و توان ، دوندگان ماراتن به استقامت ، قهرمانان 100 متر به سرعت و بسياري از ورزشكاران به انعطاف پذيري ، تعادل و چابكي نياز دارند.
خوشبختانه ، اكنون تجربه مربيان به همراه تحقيقات و مشاهدات آزمايشگاهي و ميداني موجب طراحي برنامه هاي نظام دار و در نتيجه ، بهبود آمادگي عضلاني شده است. آمادگي عضلاني شامل قدرت و استقامت عضلاني ، توان ،سرعت ، انعطاف پذيري ، تعادل و چابكي است . در ورزش فوتبال قدرت ، سرعت و تركيب موثر اين دو عامل (توان) از اهميت ويژه اي برخوردار است .
در اين تحقيق سعي شده است كه اثرات دو روش تمرين با وزنه و تمرينات پلايومتريك بر عوامل مذكور مورد مقايسه و بررسي قرار گيرد . تمرينات با وزنه روش مناسبي براي بهبود قدرت قدرت و در نتيجه توان بشمار مي روند.
با توجه به اصل ويژگي تمرين براي توان ، ورزشكارن بايد تلاش كنند تا بار ( وزنه ) را تا حد امكان به سرعت حركت دهند. در انتخاب برنامه تمريني توان، بايد به اين نكته توجه كرد كه سرعت تمرينات تا حد زيادي به سرعت حركات رشته مورد نظر نزديك باشد.
روش تمريني ديگري كه در بسياري از مهارتهاي ورزشي براي بهبود توان موثر است ، تمرينات پلايومتريك است. اهميت اين تمرينات استفاده از «پيش فشار» و كشش ناگهاني عضله مي باشد . در حركات پلايومتريك در طي مرحله اكسنتريك يا مرحله فشار يعني وقتي كه عضله به سرعت كشيده مي شود ،اعضاي كشسان عضله نيز كشيده مي شوند و بخشي از نيروي فشار را به شكل انرژي كشسان ذخيره مي كند ودر حين مرحله كانسنتريك يا غلبه عضله كه با تحريك بازتاب ميوتاتيك روي مي دهد انرژي كشسان ذخيره شده آزاد مي شود . اين تمرينات موجب آمادگي دستگاه عصبي و عضلاني مي شود و در نتيجه به ورزشكار اجازه مي دهد كه در فعاليت هايي كه همره با تغيير جهت مي باشند، به نحو قدرتمند و سريعي اجراي وظيفه نمايد.
تحقيق حاضر نيز با بررسي و مقايسه اثرات اين دو روش تمريني بر ميزان برد شوت ، سرعت و توان انفجاري بازيكنان فوتبال سعي بر اين دارد به اين سئوال كه كداميك از روش ها ورزشكاران را در توسعه و عملكرد ورزش بيشتر ياري مي بخشد جواب دهد.
2-1. بيان مسئله :
دامنه گسترده علم ورزش در جهان امروز ، با تحقيقات و بررسي هاي متعددي كه انجام پذيرفته است بيش از بيش و بطور غير قابل وصفي رو به گسترش مي باشد .كارشناسان و مربيان همواره به دنبال اين بوده اند كه امتيازها و عملكرد ورزش را در ورزشكاران خود توسعه دهند .
بازيكنان فوتبال براي تحمل فشارهاي بدني به هنگام بازي و فراهم آوردن زمينه لازم براي استفاده از مهارتهاي تاكتيكيشان در سرتا سر يك مسابقه ، به سطح بالايي از آمادگي نياز دارند . بنابراين ، تمرين هاي آمادگي بخش مهمي از برنامه كلي تمرين هاست . در اين ورزش قدرت ،سرعت و توان انفجاري از اهميت ويژه اي برخوردار است . بسياري از فعاليت هاي فوتبال مثل تكل كردن ، پريدن ، ضربه زدن ، دويدن و تغيير جهت دادن از نوع فعاليت هاي پر قدرت و انفجاري و از اركان اساسي موفقيت در اين ورزش هستند.
اهداف ويژه ي تمرين هاي قدرتي عضله در فوتبال عبارتند از :
1)بالا بردن بازده توان در جريان فعاليت هاي انفجاري در يك مسابقه فوتبال مثل تكل كردن ، پريدن ، ضربه زدن و شتاب گرفتن .
2) پيش گيري از وقوع آسيب ها.
3) كسب مجدد قدرت پس از يك آسيب
بديهي است كه دست يابي به اين اهداف مستلزم طراحي تمرين بر اساس يافته هاي علمي مي باشد . بدين منظور 20 آزمودني شركت كننده در اين تحقيق به دو گروه تقسيم شده و تمرينات منتخب پلايومتريك و با وزنه را به مدت 8 هفته و كلاً 24 جلسه انجام دادند تا به اين پرسش پاسخ داده شود كه كداميك از اين دو روش تمريني براي بهبود فاكتورهاي مذكور موثر و مفيد واقع مي شود .
3-1 . اهميت و ضرورت تحقيق :
افزايش آگاهي و دانش مربيان و ورزشكاران درباره روشهاي نوين حاكم بر فوتبال از مهمترين عوامل پيشرفت و توسعه فوتبال است. ارائه و اجراي طرح ها و سازماندهي ها توسط مربيان خلاق، زمينه پيشرفت سريع فوتبال را فراهم مي آورد و از جمله ابزارهاي كارايي آموزش مربيان يافته هاي پژوهشي نوين است. بررسي مسابقات انجام شده در سطح اول اين رشته ورزشي بيانگر اين موضوع است كه امرزوه بيشتر گل ها از طريق شوت راه دور به ثمر مي رسد.
همچنين داشتن سرعت زياد از عوامل موفقيت بازيكنان در حال حمله و دفاع مي باشد.
فعاليت هايي نظير پريدن ، تكل زدن و پرتاب كردن نيز مستلزم داشتن توان انفجاري بالايي است بنابراين تقويت فاكتورهاي مذكور از اهميت بسياري برخوردار است و مي بايست از اولويت هاي برنامه تمريني مربيان فوتبال مي باشد . تمرينات پلايومتريك موجب آمادگي تقويت دستگاه عصبي عضلاني مي شود و در نتيجه به ورزشكار اجازه مي دهد تا در فعاليت هايي كه همراه با تغيير جهت مي باشند به نحو قدرتمند و سريعي اجراي وظيفه نمايند . اين تمرينات با درگير كردن بيشتر دوكهاي عضلاني موجب ايجاد قدرت انفجاري بيشتر مي شوند . بنابراين تمرينات پلايومتريك مي تواند به عنوان يك روش تمريني مناسب جهت كسب قدرت انفجاري و نيز افزايش سرعت مورد استفاده مربيان فوتبال قرار گيرد.
از طرف ديگر مطالعات اغلب مؤيد آن است كه تمرينات قدرتي بدون شك روي افزايش هر دو عامل سرعت و قدرت انقباض موثر است . نتايج بدست آمده از اين تحقيق نشان مي دهد كه اجراي كداميك از روش هاي تمريني در بهبود فاكتوهاي مذكور موثرتر مي باشد.
4-1. اهداف تحقيق :
الف) هدف كلي :
بررسي و مقايسه تأثيرات دو روش تمريني پلايومتريك و تمرينات با وزنه بر ميزان شوت، سرعت و توان انفجاري بازيكنان فوتبال 20-17 سال.
ب) اهداف اختصاصي :
1)بررسي تأثيرات دو روش تمرين پلايومتريك و تمرينات با وزنه بر ميزان شوت بازيكنان فوتبال .
2) مقايسه تاثيرات دو روش تمرين پلايومتريك و تمرينات با وزنه بر ميزان شوت بازيكنان فوتبال .
3) بررسي تأثيرات دو روش تمرين پلايومتريك و تمرينات با وزنه بر سرعت بازيكنان فوتبال .
4)مقايسه تاثيرت دو روش تمريني پلايومتريك و تمرينات با وزنه بر سرعت بازيكنان فوتبال .
5)بررسي تاثيرات دو روش تمرين پلايومتريك و تمرينات با وزنه بر روي توان انفجاري بازيكنان فوتبال .
6) مقايسه تاثيرت دو روش تمرين پلايومتريك و تمرينات با وزنه بر روي توان انفجاري بازيكنان فوتبال .
5-1 . فرضيه هاي تحقيق :
1)تمرينات منتخب پلايومتريك تأثير معني داري بر شوت آزمودني ها ندارد.
2) تمرينات منتخب پلايومتريك تأثير معني داري بر سرعت آزمودني ها ندارد.
3)تمرينات منتخب پلايومتريك تأثير معني داري بر توان انفجاري آزمودني ها ندارد.
4) تمرينات با وزنه تأثير معني داري بر ضربه شوت آزمودني ها ندارد.
5) تمرينات با وزنه تأثير معني داري بر سرعت آزمودني ها ندارد.
6) تمرينات با وزنه تأثير معني داري بر توان انفجاري آزمودني ها ندارد.
7) بين تأثيرات دو روش تمرين پلايومتريك و تمرينات با وزنه بر روي ميزان شوت آزمودني ها اختلاف معني داري وجود ندارد .
8)بين تأثيرات دو روش تمرين پلايومتريك و تمرينات با وزنه بر روي سرعت آزمودني ها اختلاف معني داري وجود ندارد .
9)بين تأثيرات دو روش تمرين پلايومتريك و تمرينات با وزنه بر روي توان انفجاري آزمودني ها اختلاف معني داري وجود ندارد .
6-1 . محدوديت هاي تحقيق:
الف ) محدوديت هاي اعمال شده توسط محقق:
1)تحقيق بر روي 20 بازيكن فوتبال پسر زير 20 سال .
2) تحقيق تأثير تمرين پلايومتريك و تمرينات با وزنه را بر روي سه فاكتور ضربه شوت ، سرعت و توان انفجاري بازيكنان فوتبال بررسي نموده است.
ب ) محدوديت هاي خارج از كنترل محقق :
1)ميزان انگيزش آزمودني ها براي شركت فعال در تمرينات و اعمال حداكثر تلاش خود.
2) رژيم غذايي آزمودني ها و شيوه زندگي آنان خارج از زمان تمرين .
3) ميزان آشنايي آزمودني ها با انواع تمرينات اعمال شده .
4) شرايط روحي آزمودني ها .
5) فعاليت بدن و شغل آزمودني ها .
6)آزمودني ها از نظر آمادگي اوليه همگن نبوده و از آمادگي هاي متفاوتي برخوردار بوده اند
7) سابقه بازي فوتبال در افراد يكسان نبوده است.
7-1. اصطلاحات و تعاريف:
پلايومتريك : تمريناتي است كه توانايي عضله براي رسيدن به حداكثر قدرت در حداقل زمان ممكن را توسعه مي دهد.
سرعت حركت بدن : كوتاه ترين مدت زماني كه بتوان بدن را به فاصله مشخصي به حركت در آورد .
تمرينات با وزنه : (ايزوتونيك) خود تمريناتي است كه طول عضله هنگام بلند كردن جسم ثابتي تغيير مي كند . اين تمرينات با استفاده از وزنه هاي آزاد (دمبل ، هالتر و… ) در دستگاه بدن سازي انجام مي شود .
توان : توان عبارت است از اجراي كار معين در واحد زماني است ، بطور دقيق تر توان از طريق اندازه گيري سرعت حداكثر وزنه اي كه جابجا مي شود تعيين مي گردد.
بازتاب ميوتانيك: بازتابي كه هنگام كشيده شدن دوكهاي ماهيچه اي باعث انقباض ماهيچه مي شود ، همچنين بازتاب كششي ( Stretch reflex) نيز ناميده مي شود.
فصل دوم
ادبيات تحقيق
·مقدمه
· زير بناي نظري موضوع
· ادبيات پيشينه
· تاريخچه تمرينات پلايومتريك
· تأثيرات تمرينات قدرتي در فوتبال
· تحقيقات داخلي
· خلاصه تحقيق
(2)
ادبيات تحقيق
1-2 . مقدمه :
با توجه به گرايش عمومي نوجوانان و جوانان كشورمان به ورزش فوتبال كه آنرا بعنوان پرطرفدارترين و محبوب ترين ورزش كشور معرفي كرده است . لزوم باز آموزي و نوآوري در جامعه مربيان و آموزگاران فوتبال و آشنا ساختن با اصول امروزين اين ورزش و جنبه هاي علمي ان كاملاً احساس مي شود كه از جمله ابزارهاي لازم كارآمد در جهت توسعه دانش و آگاهي مربيان ، يافته هاي تحقيقاتي نوين در زمينه مورد نظر است.
در بسياري از تحقيقات نشان داده شده است كه تمرينات قدرتي موجب بهبود عملكردهاي ورزشي مي گردد و همچنين اين تمرينات مطابق با ويژگي هاي رشته ورزشي نيز مي باشد و اما در زمينه تمرينات قدرتي و تأثير آن روي اجراهاي ورزش در فوتبال ادبيات محدودي وجود دارد.
2-2. زير بناي نظري موضوع :
اساس فرايندهاي حركتي ارادي و غير ارادي درگير در تمرينهاي پلايومتريك اصطلاحاً «بازتاب كششي » ماهيچه اي (ميوتاتيك) نيز خوانده مي شود . اين دستگاه دوكي و بازتاب كششي هر دو از عناصر مهم سيستم عصبي هستند كه كنترل همه جانبه حركت هاي بدن را بعهده دارند.
آنچه كه در اين ميان توسط بازيكنان بطور ناخودآگاه انجام مي شود طويل شدن سريع ولي خفيف تارهاي عضلاني آن گروه از عضلاتي است كه مسئوليت توليد توان را براي انجام حركات پرتابي بر عهده دارند. كشش سريع اين عضلات موجب تحريك بازتاب دوكي عضلاني مي شود . بطوري كه يك محرك بسيار قوي از طريق طناب نخاعي به سوي عضلات فرستاده و باعث ايجاد انقباض پر قدرت در آنها مي گردد.
واژه هاي گوناگوني براي بيان و توصيف مراحل بازتاب كششي پيشنهاد شده است . آقاي «چو» در سال 1983 كشش سريع تارهاي عضلاني را قبل از انقباض عضله بعنوان مراحل اكسنتريك «برون گرا » و دوره زماني كوتاه بين شروع اين مرحله و مرحله انقباض بازتابي عضله را به عنوان مرحله توقف و خود انقباض را با نام مرحله كانسنتريك « درون گرا » ناميد .
در تمرينات پلايومتريك لازم است تا قبل از انقباض عضلات يك كشش سريع ( مرحله اكسنتريك يا مرحله فشار ) بر آنها وارد شود . در حركات پلايومتريك در طي مرحله اكسنتريك يا مرحله فشار يعني وقتي كه عضله به سرعت كشيده مي شود . اجزاي كشسان عضله نيز كشيده مي شوند و بخشي از نيروي فشار را به شكل انرژي كشسان ذخيره مي كند و در حين مرحله كانسنتريك يا غلبه عضله كه با تحريك بازتاب ميوتاتيك روي مي دهد انرژي كشسان ذخيره شده آزاد مي شود.
3-2. ادبيات پيشينه :
استفاده از تمرينات قدرتي براي توسعه اجراي مهارتها بين ورزشكاران تا قبل از جنگ دوم جهاني مرسوم نبود . تا آن زمان مربيان و ورزشكاران عقيده داشتند كه برنامه هاي تمرينات قدرتي با وزنه منجر به سفت شدن عضلات مي شود . در خلال جنگ دوم جهاني استفاده از تمرينات مقاومتي با وزنه در نوتواني بازپروري مصدومين جنگ گردد تجارت گرانبهايي به ارمغان آورد.
4-2. تاريخچه تمرينات پلايومتريك :
تاريخچه تمرينات پلايومتريك به شكل جديد و امروزي اش بسيار كوتاه است . انگيزه و دلايل پذيرش رسمي اين روش بعنوان فني سودمند در افزايش توان انفجاري ابتدا از موفقيت هاي ورزشكارن روسي و اروپاي شرقي در زمينه دو و ميداني در اواسط دهه 60 آغاز شد. استدلالهاي اوليه در مورد تمرينهاي پلايومتريك توسط آقاي يوري ورشانسكي مربي روسي كه اينگونه تمرينها را با روزشكاران اين رشته پرش انجام مي داد توضيح داده شد .
تمرينات پلايومتريك به اشكال ساده در تمرينات ساير ورزشكاران دو و ميداني نيز گنجانده شد.
5-2 . تأثير تمرينات قدرتي در فوتبال :
اگر چه در بسياري از تحقيقات نشان داده شده است كه تمرينات قدرتي موجب بهبود اجراهاي ورزشي مي گردد و همچنين اين تمرينات مطابق با ويژگي هاي رشته ورزشي نيز مي باشد . اما در زمينه تمرينات قدرتي و تأثير آن روي اجراهاي ورزش در فوتبال ادبيات تحقيقي محدودي وجود دارد . در تحقيقي كه در سال 1980 توسط آقاي نوگاري انجام گرفت نشان داده شده است كه قدرت ايزوكنتيك بازيكنان ثابت تيم هميشه از ذخيره بيشتر است . بين ضربه شدت در فوتبال و قدرت خم كننده و بازكننده هاي مفصل زانو و ران ارتباط معني دار وجود دارد . وي اهميت تمرينات قدرتي را در بهبود قدرت و سرعت ضربه شوت خاطر نشان ساخت .
6-2. تحقيقات داخلي :
خانم افسانه قوجه لي (1378) تحقيقي تحت عنوان بررسي تأثير يك دوره تمرينات پلايومتريك بر برخي متغيرهاي ساختاري و فيزيولوژيكي و فني دختران شناگر 15 تا 17 سال انجام دادند و نتيجه گرفتند كه تمرينات پلايومتريك تأثير معني داري بر توان بي هوازي و ركورد 34 متر شناي سرعتي دختران داشته است.
خانم مهسا محسن زاده (1379) تحقيقي تحت عنوان بررسي تأثيرتمرينات منتخب پلايومتريك بر ميزان چابكي و توان انفجاري پاهاي كاراته كاران پسر 20-15 ساله تهران انجام دادند و نتيجه گرفتند كه تمرينات منتخب پلايومتريك بر ميزان چابكي و توان انفجاري پاهاي كاراته كاران تأثير گذار بوده است.
فصل سوم
روش تحقيق
·مقدمه
·جامعه آماري و نمونه ها
·مراحل و زمان فعاليت
·متغيرهاي تحقيق
·ابزار و روش اندازه گيري
·مراحل مقدماتي آزمون
·مراحل انجام كار
·روش تحقيق
1-3. مقدمه :
يك فوتباليست بايد از آمادگي بسيار خوبي برخوردار باشد تا بتواند فشارهاي جسمي شديد بازي فوتبال را تحمل كند در صورتي كه يك فوتباليست از آمادگي خوبي برخوردار باشد قادر خواهد بود مهارتهاي تكنيكي فوتبال را در سراسر طول بازي به نمايش بگذارد ، بنابراين تمرينات آمادگي بخش مهمي از كل تمرينات فوتبال است . طرح ريزي يك برنامه تمريني مناسب و صحيح سبب افزايش توانايي و قابليت هاي بالقوه جسماني مي گردد و فرد ورزيده و توانايي لازم براي انجام فعاليت سنگين و طولاني را بدست مي آورد. بنابراين لازم است كه مربيان گرامي گامهاي موثري در جهت كسب دانش مربوط به طراحي برنامه‌هاي تمريني آمادگي جسماني بردارند .
2-3. جامعه آماري و نمونه ها :
جامعه آماري در اين تحقيق 140 بازيكن 20-17 سال شركت كننده در تمرينات انتخابي تيم فوتبال جوانان شهرستان مهاباد مي باشند كه پس از 3 مرحله تمرينات انتخابي تعداد20 نفر از آنان با توجه به كيفيت بازي بصورت گزينشي انتخاب و اين تعداد به صورت تصادفي به دو گروه 10 نفري تقسيم شدند.
3-3 . موقعيت و محل فعاليت :
براي انجام فعاليت ، آزمودنيها به دو گروه تقسيم شده كه گروه تمرينات پلايومتريك ، تمرينات خود را در محل زمين چمن و گروه تمرينات با وزنه نيز جلسات تمريني خود را در سالن بدنسازي انجام مي داند.
4-3. متغيرهاي تحقيق :
الف ) متغير هاي مستقل :
انواع تمرينات پلايومتريك و تمرينات با وزنه اجرا شده در طول تحقيق.
ب) متغير هاي وابسته :
1)ميزان برد شوت بازيكنان
2)سرعت حركت بازيكنان
3) توان انفجاري بازيكنان
ج)متغيرهاي مداخله گير:
1)تغييرات آب و هوايي
2)وضعيت زمين تمرين
5-3. ابزار و روش هاي اندازه گيري:
الف) ابزار تحقيق :
1)توپ فوتبال
2)متر
3)كورنومتر
4)مخروط براي اجراي تمرينات پلايومتريك
5)دستگاههاي بدنسازي براي اجراي تمرينات با وزنه
6) ترازوي پزشكي Seca ساخت آلمان با دقت 1% كيلوگرم براي اندازه گيري وزن بازيكنان
7)قد سنج پزشكيSeca ساخت آلمان با دقت 1% سانتي متر براي اندازه گيري قد بازيكنان
8)جعبه پرش
ب) روش هاي اندازه گيري :
1)آزمون پرش عمومي
2)آزمون توپ كاشته
3)آزمون دو سرعت 45 متر
6-3. مراحل مقدماتي آزمون :
براي انجام اين تحقيق در ابتدا با تشكيل جلسه اي با شركت آزمودني ها ضمن تشريح اهداف چگونگي انجام تحقيق ، اطلاعاتي شامل سن ، قد ، وزن از آنان كسب گرديد . پس از آن جلسه اي جهت انجام پيش آزمون و آشنايي آزمودني ها با شيوه تمرينات دو گروه در نظر گرفته شد .
7-3 . مراحل انجام كار :
قبل از شروع تمرينات از كليه آزمودني ها پيش آزموني شامل پرش عمودي در جا ، ضربه كاشته فوتبال و دو سرعت 45 متر بعمل آمد . پس از آن برنامه تمريني به اطلاع دو گروه رسيد برنامه گروه تمرينات با وزنه شامل حركات زير بود :
1)پرس پا
2)اكستنشن زانو
3)فلكشن زانو
4)بلند شدن روي پنجه پا با وزنه
5)اسكات
6)بلند كردن جفت پا با وزنه
تمرينات شامل سه دوره وتعداد 12 تكرار در هر دوره بود كه طي آن آزمودني ها تمرينات مذكور را با 60% حداكثر قدرت انجام مي دادند . اين دوره ها 1 دقيقه و فواصل بين ايستگاه ها 2 دقيقه استراحت فعال ( نرمش و حركات كششي ) در نظر گرفته شده بود.
تمرينات پلايومتريك در 6 ايستگاه طراحي شده بود و در هرايستگاه يك تمرين در سه دوره و تعداد 12 تا 8 تكرار در هر دوره نجام مي گرفت. بين دوره ها و نيز بين ايستگاهها 2 دقيقه استراحت در نظر گرفته شده بود. با توجه به ميزان آمادگي آزمودني ها تغييراتي از نظر بار مقاومت و زمان تمرين در تمرينات انجام مي گرفت. برنامه تمرينات به مرور از شدت كم به شدت زياد تغيير مي يافت. بدين ترتيب كه در هفته هاي اول تمرينات با شدت كم به صورت حركتها و مهارتهاي متوسط نظير پرش از سطوح هم تراز و پرش بر روي هر دو پا انجام مي گرفت و در هفته هاي بعد بيشتر بر تمرينات با شدت زياد مانند پرشهاي عمقي و پرش بر روي يك پا تكيه مي گرديد. همچنين تعداد پرش ها به مرور افزايش مي يافت ولي به طور كلي تعداد پرشها در جلسات تمرين 140تا120 پرش بود. زمان هرجلسه تمرين براي هر دو گروه پلايومتريك و تمرينات با وزنه حدود 75 دقيقه بود كه 15 دقيقه ابتداي آن صرف گرم كردن ،45 دقيقه صرف اجراي تمرينات و 15 دقيقه پاياني نيز حركات كششي و برگشت به حالت اوليه انجام مي گرفت.
8-3.روش تحقيق:
با توجه به ماهيت موضوع تحقيق ، به دنبال بررسي اثر دو روش تحقيق پلايومتريك و تمرين با وزنه بر روي ضربه شوت، سرعت و توان انفجاري بازيكنان فوتبال است و همچنين نظر به اينكه اين بررسي در قالب دو گروه تمريني اجرا مي گردد روش اين تحقيق تجربي و از نوع طرح دو گروهي با پيش آزمون و پس آزمون مي باشد.
فصل چهارم
يافته هاي تحقيق
·مقدمه
● آزمون فرضيه ها
4-1.مقدمه:
سرعت و قدرت اجزاي مكمل آمادگي جسماني در تمامي حركات ورزشكاران و در درجات مختلف ميباشند. به طور ساده تركيب سرعت و قدرت توان گفته ميشود. براي سالهاي طولاني مربيان و ورزشكاران در صدد برآمدند تا توان را به منظور افزايش عملكرد اجراي حركات افزايش دهند. تمرينات پلايومتريك توانايي عضله براي رسيدن به حداكثر قدرت در حداقل زمان ممكن را توسعه ميدهند. كليد انجام تمرينات پلايومتريك نمايش قدرت باسرعت و نيرومندي هرچه تمامتر مي باشد. ثابت شده است كه تمرينات پلايومتريك يك برنامه ي تمريني ايده آل براي توسعه توان انفجاري و نيز افزايش سرعت مي باشد. اين تحقيق نيز با انجام تمرينات پلايومتريك قصد داشته تأثير اين گونه تمرينات را بر عملكرد سرعت و توان بازيكنان فوتبال بررسي كرده و آن را با تأثير تمرينات با وزنه مقايسه نمايد.
4-2.آزمون فرضيه ها:
براي آزمون فرضيه هاي تحقيق از نرم افزار آماري Spss for windows وروندT-test paired samples براي شش فرض اول و براي فرضيه هاي هفتم ، هشتم و نهم از روند فصT- test two indepent samples استفاده شده است.
4-3.فرضيه اول:
فرضيه تحقيق:( Ho)
ميتوان نتيجه گرفت كه تفاوتي در ميزان ضربه شوت مشاهده ميشود از نظر آماري معني دار است. بنابراين شواهد و مدارك آماري لازم و كافي در تأييد اين فرضيه صفر كه اجراي تمرينات پلايومتريك بر ميزان ضربه شوت بازيكنان فوتبال تأثير معني داري ندارد يافت نشده است.
4-4.فرضيه دوم:
فرضيه تحقيق: ( Ho)
ميتوان نتيجه گرفت كه تفاوتي كه در توان انفجاري مشاهده ميشود تز نظر آماري معني دار است. بنابراين شواهد و مدارك آماري لازم و كافي در تأييد اين فرضيه صفر كه اجراي تمرينات پلايومتريك بر توان انفجاري بازيكنان فوتبال تأثير معني داري ندارد ، يافت نشده است .
4-5. فرضيه سوم :
فرضيه تحقيق: ( Ho)
مي توان نتيجه گرفت كه تفاوتي كه در زمان لازم براي پيمودن دوي سرعت 45 متر مشاهده مي شود از نظر آماري معني دار است ، بنابراين شواهد و مدارك آماري لازم و كافي در تأييد اين فرضيه صفر كه اجراي تمرينات پلايومتريك بر سرعت بازيكنان فوتبال تأثير معني داري ندارد ، يافت نشده است.
4-6. فرضيه چهارم :
فرضيه تحقيق :( Ho)
مي توان نتيجه گرفت كه تفاوتي كه در ميزان ضربه شوت مشاهده مي شود، از نظر آماري معني دار است. بنابراين شواهد و مدارك لازم و كافي در تأييد اين فرضيه صفر كه اجراي تمرينات با وزنه بر ميزان ضربه شوت بازيكنان فوتبال تأثير معني داري ندارد ، يافت نشده است.
4-7 . فرضيه پنجم :
فرضيه تحقيق : (Ho)
مي توان نتيجه گرفت كه تفاوتي كه در توان انفجاري مشاهده مي شود از نظر آماري معني دار است و بنابراين شواهد و مدارك آماري لازم و كافي در تأييد اين فرضيه صفر كه اجراي تمرينات با وزنه بر توان انفجاري بازيكنان فوتبال تأثير معني داري ندارد ، يافت نشده است.
4-8 . فرضيه ششم :
فرضيه تحقيق : (Ho)
مي توان نتيجه گرفت كه تفاوتي كه در زمان لازم براي پيمودن دو 45 متر مشاهده مي شود ، از نظر آماري معني دار است . بنابراين شواهد و مدارك آماري لازم و كافي در تأييد اين فرضيه صفر كه اجراي تمرينات با وزنه بر سرعت بازيكنان فوتبال تأثير معني داري ندارد يافت نشده است .
4-9 . فرضيه هفتم :
فرضيه تحقيق : (Ho)
مي توان گفت كه فرضيه صفر پذيرفته مي شود و بين دو روش تمريني منتخب پلايومتريك و تمرين با وزنه بر روي ضربه شوت بازيكنان فوتبال اختلاف معني داري وجود ندارد .
4- 10 . فرضيه هشتم:
فرضيه تحقيق : (Ho)
مي توان گفت كه فرضيه صفر پذيرفته نمي شود و بين دو روش تمريني منتخب پلايومتريك و تمرين با وزنه بر روي توان انفجاري بازيكنان فوتبال اختلاف معني داري وجود دارد .
4-11 . فرضيه نهم :
فرضيه تحقيق : (Ho)
مي توان گفت كه فرضيه صفر پذيرفته نمي شود و بين دو روش تمرين منتخب پلايومتريك و تمرين با وزنه بر سرعت حركت بازيكنان فوتبال اختلاف معني داري وجود دارد و در اين ميان تمرينات پلايومتريك بر سرعت بازيكنان تأثير بيشتري داشته است.
فصل پنجم
بحث و نتيجه گيري
·مقدمه
·خلاصه يافته ها
·بحث و نتيجه گيري
·توصيه و پيشنهادات
5-1 . مقدمه :
آماده ساختن ورزشكار جهت كسب نتايج مطلوب به عوامل متعددي بستگي دارد كه ممكن است نزد هر ورزشكاري متفاوت باشد . توصيه مي شود كه مربيان در شناخت و توسعه قابليت هاي جسماني ورزشكاران خود كوشش نمايند. اين امر زماني ميسر مي گردد كه مربيان دانش لازم جهت شناسايي خصوصيات فردي و نقاط ضعف ورزشكار را داشته باشند . به همين دليل عملي بودن تمرين ، موضوعي است كه در سالهاي اخير هر چه بيشتر مورد توجه قرار گرفته است و امروزه ثابت شده است كه استفاده از تجربيات به تنهايي موفقيت ورزشكاران را تضمين نخواهد كرد ، بنابراين برنامه ريزي و تنظيم تمرين بر اساس متد علمي اهميت زيادي پيدا كرده است . تحقيق حاضر در جهت دستيابي به دانش برنامه ريزي و تنظيم تمرين گامي كوچك برداشته است ، در اين فصل تجزيه و تحليل اطلاعات بدست آمده نيز بحث و تفسير اين نتايج ارائه شده است .
5-2 . خلاصه يافته ها :
افزايش آگاهي و دانش مربيان و ورزشكاران درباره روشهاي نوين حاكم بر فوتبال از مهمترين عومل پيشرفت و توسعه فوتبال است . با توجه موارد ذكر شده و نظر به اهميت قدرت ، سرعت و توان انفجاري در ورزش فوتبال محقق را بر آن داشت كه اثر دو روش تمرين پلايومتريك و تمرين با وزنه را بر فاكتورهاي مذكور بررسي نمايد.
به منظور دستيابي به اين هدف و اجراي تحقيق فوق از تعداد 140 بازيكن شركت كننده در تمرينات تيم فوتبال جوانان شهرستان مهاباد ، پس از انجام تمرينات انتخابي تعداد 20 نفر از آنان بصورت گزينشي انتخاب و اين تعداد بصورت تصادفي به دو گروه 10 نفري تقيسم شدند. پس از انجام پيش آزمون هاي شامل تست شوت كاشته فوتبال ، پرش عمودي در جا و دو سرعت از دو گروه، تمرينات دو گروه پلايومتريك و با وزنه بصورت 8 هفته يعني 24 جلسه انجام شده است و پس از انجام پس آزمون از دو گروه و جمع آوري اطلاعات خام ، تجزيه و تحليل آماري آنها نشان داد كه:
1-اجراي تمرينات پلايومتريك بر ميزان شوت بازيكنان فوتبال تأثير معني داري ( 5%P< ) داشته است .
2-اجراي تمرينات پلايومتريك بر پرش عمودي بازيكنان فوتبال تأثير معني داري ( 5%P< ) داشته است .
3-اجراي تمرينات پلايومتريك بر سرعت بازيكنان فوتبال تأثير معني داري ( 5%P< ) داشته است .
4-اجراي تمرينات با وزنه بر ميزان شوت بازيكنان فوتبال تأثير معني داري ( 5%P< ) داشته است.
5- اجراي تمرينات با وزنه بر پرش عمودي بازيكنان فوتبال تأثير معني داري ( 5%P< ) داشته است.
6-اجراي تمرينات با وزنه بر سرعت بازيكنان فوتبال تأثير معني داري ( 5%P< ) داشته است.
7- بين تأثيرات دو روش تمريني پلايومتريك و تمرين با وزنه بر ميزان شوت بازيكنان فوتبال اختلاف معني داري وجود ندارد.
8- بين تأثيرات دو روش تمرين پلايومتريك و تمرين با وزنه بر روي پرش عمودي بازيكنان فوتبال اختلاف معني داري ( 5%P< ) وجود دارد. در اين ميان تمرينات پلايومتريك بر توان انفجاري بازيكنان فوتبال تأثير بيشتري داشته است.
9- بين دو روش تمرين پلايومتريك و تمرين با وزنه بر سرعت بازيكنان فوتبال اختلاف معني داري ( 5%P< ) وجود دارد . در اين ميان تمرينات پلايومتريك بر سرعت بازيكنان تأثير بيشتري داشته است.
5-3 . بحث و نتيجه گيري :
تجريه و تحليل نتايج بدست آمده از تحقيق بيانگر اين موضوع است كه اجراي تمرينات منتخب پلايومتريك بر ميزان شوت ، سرعت ، توان انفجاري بازيكنان تأثير معني دار دارد . بر اثر اجراي اين تمرينات ميانگين شوت و توان انفجاري آزمودني ها از پيش آزمون به پس آزمون به ترتيب 5 و 9/14 درصد افزايش و ميانگين زمان دو سرعت 08/6 درصد كاهش يافت .
در خصوص اثرات فيزيولوژيكي تمرينات پلايومتريك ، بر سيستم عصبي ـ عضلاني مي توان گفت كه يك از مراحل بسيار با اهميت عمليات حركتي در تمرينات پلايومتريك ، مرحله كششي است .
تمرينات پلايومتريك موجب تغييرات زيادي در سيستم عصبي ـ عضلاني مي گردد كه به نوبه خود توانايي عضلات را براي پاسخ سريعتر همراه با قدرت بيشتر فراهم مي آورد.
در حركات پلايومتريك توالي انقباض اكسنتريك به كانسنتريك به سرعت شكل مي گيرد. تجزيه و تحليل اطلاعات بدست آمده از تحقيق بيانگر آن است كه اجراي تمرينات با وزنه بر ميزان بر شوت، سرعت و توان انفجاري بازيكنان فوتبال تأثير معني داري دارد.
بدين ترتيب كه ميانگين ميزان شوت و توان انفجاري آزمودني ها از پيش آزمون به پس آزمون به ترتيب 7/14 و 1/8 درصد افزايش و ميانگين زمان دو سرعت 07/2 درصد كاهش يافت .تجزيه و تحليل اطلاعات بدست آمده از تحقيق نشان مي دهد كه تمرينات پلايومتريك و با وزنه هر دو بر ميزان برد شوت ، سرعت و توان انفجاري سرعت بازيكنان فوتبال تأثير دارند.
اما تأثير تمرينات پلايومتريك بر سرعت و توان انفجاري بازيكنان بيشتر از تأثير تمرينات با وزنه بوده در حاليكه بين اثرات دو روش تمريني بر ميزان برد شوت بازيكنان اختلاف معني داري وجود ندارد . تأثير بيشتر تمرينات پلايومتريك بر سرعت و توان انفجاري بازيكنان را مي توان ناشي از ويژگي اين نوع تمرين دانست .
5-4 . توصيه و پيشنهادات :
الف) پيشنهادات برخاسته از تحقيق :
1-توصيه مي شود جهت پيشرفت ورزشكاران و افزايش انگيزه هاي آنان درطول دوره تمرينات تستهاي آمادگي جسماني از آنان بعمل آيد .
2- پيشنهاد مي شود جهت حصول بهترين نتيجه از تمرينات پلايومتريك ، طراحي و اجراي اين تمرينات توسط مربيان گرامي با دقت كافي انجام گيرد .
ب) پيشنهادات براي تحقيق آينده :
1-پيشنهاد مي شود تحقيقاتي در مورد بررسي تأثير تمرينات پلايومتريك براي گروه هاي ورزشكاران در ساير رشته هاي ورزش انجام گيرد.
2- پيشنهاد مي شود كه در تحقيقات بعدي ، تأثير اين روشهاي تمرين در مدت زمان بيشتري مورد مطالعه قرار گيرد.
3-پيشنهاد مي شود تأثير تمرينات پلايومتريك و با وزنه بر فاكتورهاي ديگر آمادگي جسماني مورد بررسي قرار گيرد.
4- توصيه مي شود چنين تحقيقي بر روي ورزشكاران رده هاي سني مختلف انجام گيرد.
5-توصيه مي شود تحقيقاتي درباره مقايسه تأثير تمرينات پلايومتريك بر زنان و مردان انجام گيرد.
پيوست ها :
نكات ايمني در تمرينات پلايو متريك:
1)در اجراي تمرينات پلايومتريك اصل پيشرفت تدريجي بايد رعايت شود و بدن به تدريج به اين فشارهاي وارده عادت مي كند.
2)قبل از پرداختن به اين تمرين ها ورزشكار بايد سرشار از انرژي باشد تا حركات با اعمال قدرت كافي اعمال شود.
3)ورزشكاراني كه به دستور مربي خود توجه نمي كنند خطر بزرگتري براي آسيب ديدگي و كم تمريني يا پرتمريني دارند.
4)تمرينات پلايومتريك تنها بايد بر روي سطوحي كه توانايي جذب ضربه را دارند اجرا شود مانند زمين چمن، چمن مصنوعي و تشك و هرگز تمرينات پلايومتريك را بر روي آسفالت يا كف ورزشگاه انجام ندهيد.
5)براي اجراي اين حركات بدن بايستي به خوبي گرم شود تا از بروز صدمات به مفاصل جلوگيري شود.
6)اين تمرينات بايد قبل از تمرينات ديگر انجام پذيرد.
رهنمودهايي جهت انجام تمرينات پلايومتريك:
1)گرم كردن و سرد كردن ـ ورزشكار بايد قبل و بعد از انجام تمرينات پلايومتريك با حركاتي نظير ؛ آهسته دويدن، تمرينات كششي، ورزشهاي سوئدي سبك ،بدن خود را آماده نمايند.
2)تمرينات بايد متناسب با شكل،كار عضله و دامنه حركت ورزش يا فعاليت مورد نظر باشد.
3)اصل اضافه بار ـ تمرينات پلايومتريك بايد از نظر مقاومت، زمان و فاصله اجراي حركات وكلاً بر اساس اصول اضافه بار تنظيم گردد.
4)تكرار فعاليتهايي كه نياز به تلاش بيشتري دارند، بهتر است دفعات كمتري انجام شود و بالعكس.
دانشكده تربيت بدني و علوم ورزشي
تهران مركزي
موضوع :
بررسي و مقايسه تاثيرات دو روش تمرين پلايومتريك و تمرينات با وزنه بر ميزان شوت توان انفجاري و سرعت بازيكنان فوتبال 20-17 سال شهرستان مهاباد
مربوط به درس:
روش تحقيق
استاد راهنما : جناب آقاي دكتر فرشاد تجاري
تهيه وتنظيم : محمد قادري
فصل اول
طرح تحقيق
·مقدمه
·بيان مسئله
·اهميت و ضرورت تحقيق
·اهداف تحقيق
·فرضيه هاي تحقيق
·اصطلاحات و تعاريف
(1)
طرح تحقيقي
1-1 مقدمه :
پيشرفتهاي روز افزون علوم ورزشي درسالهاي اخير بسيار چشم گير بوده و آمادگي جسماني نيز به عنوان بخش مهمي از اين علم از تنوع ، تغيير و توسعه به دور نبوده است. بازيكنان فوتبال به قدرت و توان ، دوندگان ماراتن به استقامت ، قهرمانان 100 متر به سرعت و بسياري از ورزشكاران به انعطاف پذيري ، تعادل و چابكي نياز دارند.
خوشبختانه ، اكنون تجربه مربيان به همراه تحقيقات و مشاهدات آزمايشگاهي و ميداني موجب طراحي برنامه هاي نظام دار و در نتيجه ، بهبود آمادگي عضلاني شده است. آمادگي عضلاني شامل قدرت و استقامت عضلاني ، توان ،سرعت ، انعطاف پذيري ، تعادل و چابكي است . در ورزش فوتبال قدرت ، سرعت و تركيب موثر اين دو عامل (توان) از اهميت ويژه اي برخوردار است .
در اين تحقيق سعي شده است كه اثرات دو روش تمرين با وزنه و تمرينات پلايومتريك بر عوامل مذكور مورد مقايسه و بررسي قرار گيرد . تمرينات با وزنه روش مناسبي براي بهبود قدرت قدرت و در نتيجه توان بشمار مي روند.
با توجه به اصل ويژگي تمرين براي توان ، ورزشكارن بايد تلاش كنند تا بار ( وزنه ) را تا حد امكان به سرعت حركت دهند. در انتخاب برنامه تمريني توان، بايد به اين نكته توجه كرد كه سرعت تمرينات تا حد زيادي به سرعت حركات رشته مورد نظر نزديك باشد.
روش تمريني ديگري كه در بسياري از مهارتهاي ورزشي براي بهبود توان موثر است ، تمرينات پلايومتريك است. اهميت اين تمرينات استفاده از «پيش فشار» و كشش ناگهاني عضله مي باشد . در حركات پلايومتريك در طي مرحله اكسنتريك يا مرحله فشار يعني وقتي كه عضله به سرعت كشيده مي شود ،اعضاي كشسان عضله نيز كشيده مي شوند و بخشي از نيروي فشار را به شكل انرژي كشسان ذخيره مي كند ودر حين مرحله كانسنتريك يا غلبه عضله كه با تحريك بازتاب ميوتاتيك روي مي دهد انرژي كشسان ذخيره شده آزاد مي شود . اين تمرينات موجب آمادگي دستگاه عصبي و عضلاني مي شود و در نتيجه به ورزشكار اجازه مي دهد كه در فعاليت هايي كه همره با تغيير جهت مي باشند، به نحو قدرتمند و سريعي اجراي وظيفه نمايد.
تحقيق حاضر نيز با بررسي و مقايسه اثرات اين دو روش تمريني بر ميزان برد شوت ، سرعت و توان انفجاري بازيكنان فوتبال سعي بر اين دارد به اين سئوال كه كداميك از روش ها ورزشكاران را در توسعه و عملكرد ورزش بيشتر ياري مي بخشد جواب دهد.
2-1. بيان مسئله :
دامنه گسترده علم ورزش در جهان امروز ، با تحقيقات و بررسي هاي متعددي كه انجام پذيرفته است بيش از بيش و بطور غير قابل وصفي رو به گسترش مي باشد .كارشناسان و مربيان همواره به دنبال اين بوده اند كه امتيازها و عملكرد ورزش را در ورزشكاران خود توسعه دهند .
بازيكنان فوتبال براي تحمل فشارهاي بدني به هنگام بازي و فراهم آوردن زمينه لازم براي استفاده از مهارتهاي تاكتيكيشان در سرتا سر يك مسابقه ، به سطح بالايي از آمادگي نياز دارند . بنابراين ، تمرين هاي آمادگي بخش مهمي از برنامه كلي تمرين هاست . در اين ورزش قدرت ،سرعت و توان انفجاري از اهميت ويژه اي برخوردار است . بسياري از فعاليت هاي فوتبال مثل تكل كردن ، پريدن ، ضربه زدن ، دويدن و تغيير جهت دادن از نوع فعاليت هاي پر قدرت و انفجاري و از اركان اساسي موفقيت در اين ورزش هستند.
اهداف ويژه ي تمرين هاي قدرتي عضله در فوتبال عبارتند از :
1)بالا بردن بازده توان در جريان فعاليت هاي انفجاري در يك مسابقه فوتبال مثل تكل كردن ، پريدن ، ضربه زدن و شتاب گرفتن .
2) پيش گيري از وقوع آسيب ها.
3) كسب مجدد قدرت پس از يك آسيب
بديهي است كه دست يابي به اين اهداف مستلزم طراحي تمرين بر اساس يافته هاي علمي مي باشد . بدين منظور 20 آزمودني شركت كننده در اين تحقيق به دو گروه تقسيم شده و تمرينات منتخب پلايومتريك و با وزنه را به مدت 8 هفته و كلاً 24 جلسه انجام دادند تا به اين پرسش پاسخ داده شود كه كداميك از اين دو روش تمريني براي بهبود فاكتورهاي مذكور موثر و مفيد واقع مي شود .
3-1 . اهميت و ضرورت تحقيق :
افزايش آگاهي و دانش مربيان و ورزشكاران درباره روشهاي نوين حاكم بر فوتبال از مهمترين عوامل پيشرفت و توسعه فوتبال است. ارائه و اجراي طرح ها و سازماندهي ها توسط مربيان خلاق، زمينه پيشرفت سريع فوتبال را فراهم مي آورد و از جمله ابزارهاي كارايي آموزش مربيان يافته هاي پژوهشي نوين است. بررسي مسابقات انجام شده در سطح اول اين رشته ورزشي بيانگر اين موضوع است كه امرزوه بيشتر گل ها از طريق شوت راه دور به ثمر مي رسد.
همچنين داشتن سرعت زياد از عوامل موفقيت بازيكنان در حال حمله و دفاع مي باشد.
فعاليت هايي نظير پريدن ، تكل زدن و پرتاب كردن نيز مستلزم داشتن توان انفجاري بالايي است بنابراين تقويت فاكتورهاي مذكور از اهميت بسياري برخوردار است و مي بايست از اولويت هاي برنامه تمريني مربيان فوتبال مي باشد . تمرينات پلايومتريك موجب آمادگي تقويت دستگاه عصبي عضلاني مي شود و در نتيجه به ورزشكار اجازه مي دهد تا در فعاليت هايي كه همراه با تغيير جهت مي باشند به نحو قدرتمند و سريعي اجراي وظيفه نمايند . اين تمرينات با درگير كردن بيشتر دوكهاي عضلاني موجب ايجاد قدرت انفجاري بيشتر مي شوند . بنابراين تمرينات پلايومتريك مي تواند به عنوان يك روش تمريني مناسب جهت كسب قدرت انفجاري و نيز افزايش سرعت مورد استفاده مربيان فوتبال قرار گيرد.
از طرف ديگر مطالعات اغلب مؤيد آن است كه تمرينات قدرتي بدون شك روي افزايش هر دو عامل سرعت و قدرت انقباض موثر است . نتايج بدست آمده از اين تحقيق نشان مي دهد كه اجراي كداميك از روش هاي تمريني در بهبود فاكتوهاي مذكور موثرتر مي باشد.
4-1. اهداف تحقيق :
الف) هدف كلي :
بررسي و مقايسه تأثيرات دو روش تمريني پلايومتريك و تمرينات با وزنه بر ميزان شوت، سرعت و توان انفجاري بازيكنان فوتبال 20-17 سال.
ب) اهداف اختصاصي :
1)بررسي تأثيرات دو روش تمرين پلايومتريك و تمرينات با وزنه بر ميزان شوت بازيكنان فوتبال .
2) مقايسه تاثيرات دو روش تمرين پلايومتريك و تمرينات با وزنه بر ميزان شوت بازيكنان فوتبال .
3) بررسي تأثيرات دو روش تمرين پلايومتريك و تمرينات با وزنه بر سرعت بازيكنان فوتبال .
4)مقايسه تاثيرت دو روش تمريني پلايومتريك و تمرينات با وزنه بر سرعت بازيكنان فوتبال .
5)بررسي تاثيرات دو روش تمرين پلايومتريك و تمرينات با وزنه بر روي توان انفجاري بازيكنان فوتبال .
6) مقايسه تاثيرت دو روش تمرين پلايومتريك و تمرينات با وزنه بر روي توان انفجاري بازيكنان فوتبال .
5-1 . فرضيه هاي تحقيق :
1)تمرينات منتخب پلايومتريك تأثير معني داري بر شوت آزمودني ها ندارد.
2) تمرينات منتخب پلايومتريك تأثير معني داري بر سرعت آزمودني ها ندارد.
3)تمرينات منتخب پلايومتريك تأثير معني داري بر توان انفجاري آزمودني ها ندارد.
4) تمرينات با وزنه تأثير معني داري بر ضربه شوت آزمودني ها ندارد.
5) تمرينات با وزنه تأثير معني داري بر سرعت آزمودني ها ندارد.
6) تمرينات با وزنه تأثير معني داري بر توان انفجاري آزمودني ها ندارد.
7) بين تأثيرات دو روش تمرين پلايومتريك و تمرينات با وزنه بر روي ميزان شوت آزمودني ها اختلاف معني داري وجود ندارد .
8)بين تأثيرات دو روش تمرين پلايومتريك و تمرينات با وزنه بر روي سرعت آزمودني ها اختلاف معني داري وجود ندارد .
9)بين تأثيرات دو روش تمرين پلايومتريك و تمرينات با وزنه بر روي توان انفجاري آزمودني ها اختلاف معني داري وجود ندارد .
6-1 . محدوديت هاي تحقيق:
الف ) محدوديت هاي اعمال شده توسط محقق:
1)تحقيق بر روي 20 بازيكن فوتبال پسر زير 20 سال .
2) تحقيق تأثير تمرين پلايومتريك و تمرينات با وزنه را بر روي سه فاكتور ضربه شوت ، سرعت و توان انفجاري بازيكنان فوتبال بررسي نموده است.
ب ) محدوديت هاي خارج از كنترل محقق :
1)ميزان انگيزش آزمودني ها براي شركت فعال در تمرينات و اعمال حداكثر تلاش خود.
2) رژيم غذايي آزمودني ها و شيوه زندگي آنان خارج از زمان تمرين .
3) ميزان آشنايي آزمودني ها با انواع تمرينات اعمال شده .
4) شرايط روحي آزمودني ها .
5) فعاليت بدن و شغل آزمودني ها .
6)آزمودني ها از نظر آمادگي اوليه همگن نبوده و از آمادگي هاي متفاوتي برخوردار بوده اند
7) سابقه بازي فوتبال در افراد يكسان نبوده است.
7-1. اصطلاحات و تعاريف:
پلايومتريك : تمريناتي است كه توانايي عضله براي رسيدن به حداكثر قدرت در حداقل زمان ممكن را توسعه مي دهد.
سرعت حركت بدن : كوتاه ترين مدت زماني كه بتوان بدن را به فاصله مشخصي به حركت در آورد .
تمرينات با وزنه : (ايزوتونيك) خود تمريناتي است كه طول عضله هنگام بلند كردن جسم ثابتي تغيير مي كند . اين تمرينات با استفاده از وزنه هاي آزاد (دمبل ، هالتر و… ) در دستگاه بدن سازي انجام مي شود .
توان : توان عبارت است از اجراي كار معين در واحد زماني است ، بطور دقيق تر توان از طريق اندازه گيري سرعت حداكثر وزنه اي كه جابجا مي شود تعيين مي گردد.
بازتاب ميوتانيك: بازتابي كه هنگام كشيده شدن دوكهاي ماهيچه اي باعث انقباض ماهيچه مي شود ، همچنين بازتاب كششي ( Stretch reflex) نيز ناميده مي شود.
فصل دوم
ادبيات تحقيق
·مقدمه
· زير بناي نظري موضوع
· ادبيات پيشينه
· تاريخچه تمرينات پلايومتريك
· تأثيرات تمرينات قدرتي در فوتبال
· تحقيقات داخلي
· خلاصه تحقيق
(2)
ادبيات تحقيق
1-2 . مقدمه :
با توجه به گرايش عمومي نوجوانان و جوانان كشورمان به ورزش فوتبال كه آنرا بعنوان پرطرفدارترين و محبوب ترين ورزش كشور معرفي كرده است . لزوم باز آموزي و نوآوري در جامعه مربيان و آموزگاران فوتبال و آشنا ساختن با اصول امروزين اين ورزش و جنبه هاي علمي ان كاملاً احساس مي شود كه از جمله ابزارهاي لازم كارآمد در جهت توسعه دانش و آگاهي مربيان ، يافته هاي تحقيقاتي نوين در زمينه مورد نظر است.
در بسياري از تحقيقات نشان داده شده است كه تمرينات قدرتي موجب بهبود عملكردهاي ورزشي مي گردد و همچنين اين تمرينات مطابق با ويژگي هاي رشته ورزشي نيز مي باشد و اما در زمينه تمرينات قدرتي و تأثير آن روي اجراهاي ورزش در فوتبال ادبيات محدودي وجود دارد.
2-2. زير بناي نظري موضوع :
اساس فرايندهاي حركتي ارادي و غير ارادي درگير در تمرينهاي پلايومتريك اصطلاحاً «بازتاب كششي » ماهيچه اي (ميوتاتيك) نيز خوانده مي شود . اين دستگاه دوكي و بازتاب كششي هر دو از عناصر مهم سيستم عصبي هستند كه كنترل همه جانبه حركت هاي بدن را بعهده دارند.
آنچه كه در اين ميان توسط بازيكنان بطور ناخودآگاه انجام مي شود طويل شدن سريع ولي خفيف تارهاي عضلاني آن گروه از عضلاتي است كه مسئوليت توليد توان را براي انجام حركات پرتابي بر عهده دارند. كشش سريع اين عضلات موجب تحريك بازتاب دوكي عضلاني مي شود . بطوري كه يك محرك بسيار قوي از طريق طناب نخاعي به سوي عضلات فرستاده و باعث ايجاد انقباض پر قدرت در آنها مي گردد.
واژه هاي گوناگوني براي بيان و توصيف مراحل بازتاب كششي پيشنهاد شده است . آقاي «چو» در سال 1983 كشش سريع تارهاي عضلاني را قبل از انقباض عضله بعنوان مراحل اكسنتريك «برون گرا » و دوره زماني كوتاه بين شروع اين مرحله و مرحله انقباض بازتابي عضله را به عنوان مرحله توقف و خود انقباض را با نام مرحله كانسنتريك « درون گرا » ناميد .
در تمرينات پلايومتريك لازم است تا قبل از انقباض عضلات يك كشش سريع ( مرحله اكسنتريك يا مرحله فشار ) بر آنها وارد شود . در حركات پلايومتريك در طي مرحله اكسنتريك يا مرحله فشار يعني وقتي كه عضله به سرعت كشيده مي شود . اجزاي كشسان عضله نيز كشيده مي شوند و بخشي از نيروي فشار را به شكل انرژي كشسان ذخيره مي كند و در حين مرحله كانسنتريك يا غلبه عضله كه با تحريك بازتاب ميوتاتيك روي مي دهد انرژي كشسان ذخيره شده آزاد مي شود.
3-2. ادبيات پيشينه :
استفاده از تمرينات قدرتي براي توسعه اجراي مهارتها بين ورزشكاران تا قبل از جنگ دوم جهاني مرسوم نبود . تا آن زمان مربيان و ورزشكاران عقيده داشتند كه برنامه هاي تمرينات قدرتي با وزنه منجر به سفت شدن عضلات مي شود . در خلال جنگ دوم جهاني استفاده از تمرينات مقاومتي با وزنه در نوتواني بازپروري مصدومين جنگ گردد تجارت گرانبهايي به ارمغان آورد.
4-2. تاريخچه تمرينات پلايومتريك :
تاريخچه تمرينات پلايومتريك به شكل جديد و امروزي اش بسيار كوتاه است . انگيزه و دلايل پذيرش رسمي اين روش بعنوان فني سودمند در افزايش توان انفجاري ابتدا از موفقيت هاي ورزشكارن روسي و اروپاي شرقي در زمينه دو و ميداني در اواسط دهه 60 آغاز شد. استدلالهاي اوليه در مورد تمرينهاي پلايومتريك توسط آقاي يوري ورشانسكي مربي روسي كه اينگونه تمرينها را با روزشكاران اين رشته پرش انجام مي داد توضيح داده شد .
تمرينات پلايومتريك به اشكال ساده در تمرينات ساير ورزشكاران دو و ميداني نيز گنجانده شد.
5-2 . تأثير تمرينات قدرتي در فوتبال :
اگر چه در بسياري از تحقيقات نشان داده شده است كه تمرينات قدرتي موجب بهبود اجراهاي ورزشي مي گردد و همچنين اين تمرينات مطابق با ويژگي هاي رشته ورزشي نيز مي باشد . اما در زمينه تمرينات قدرتي و تأثير آن روي اجراهاي ورزش در فوتبال ادبيات تحقيقي محدودي وجود دارد . در تحقيقي كه در سال 1980 توسط آقاي نوگاري انجام گرفت نشان داده شده است كه قدرت ايزوكنتيك بازيكنان ثابت تيم هميشه از ذخيره بيشتر است . بين ضربه شدت در فوتبال و قدرت خم كننده و بازكننده هاي مفصل زانو و ران ارتباط معني دار وجود دارد . وي اهميت تمرينات قدرتي را در بهبود قدرت و سرعت ضربه شوت خاطر نشان ساخت .
6-2. تحقيقات داخلي :
خانم افسانه قوجه لي (1378) تحقيقي تحت عنوان بررسي تأثير يك دوره تمرينات پلايومتريك بر برخي متغيرهاي ساختاري و فيزيولوژيكي و فني دختران شناگر 15 تا 17 سال انجام دادند و نتيجه گرفتند كه تمرينات پلايومتريك تأثير معني داري بر توان بي هوازي و ركورد 34 متر شناي سرعتي دختران داشته است.
خانم مهسا محسن زاده (1379) تحقيقي تحت عنوان بررسي تأثيرتمرينات منتخب پلايومتريك بر ميزان چابكي و توان انفجاري پاهاي كاراته كاران پسر 20-15 ساله تهران انجام دادند و نتيجه گرفتند كه تمرينات منتخب پلايومتريك بر ميزان چابكي و توان انفجاري پاهاي كاراته كاران تأثير گذار بوده است.
فصل سوم
روش تحقيق
·مقدمه
·جامعه آماري و نمونه ها
·مراحل و زمان فعاليت
·متغيرهاي تحقيق
·ابزار و روش اندازه گيري
·مراحل مقدماتي آزمون
·مراحل انجام كار
·روش تحقيق
1-3. مقدمه :
يك فوتباليست بايد از آمادگي بسيار خوبي برخوردار باشد تا بتواند فشارهاي جسمي شديد بازي فوتبال را تحمل كند در صورتي كه يك فوتباليست از آمادگي خوبي برخوردار باشد قادر خواهد بود مهارتهاي تكنيكي فوتبال را در سراسر طول بازي به نمايش بگذارد ، بنابراين تمرينات آمادگي بخش مهمي از كل تمرينات فوتبال است . طرح ريزي يك برنامه تمريني مناسب و صحيح سبب افزايش توانايي و قابليت هاي بالقوه جسماني مي گردد و فرد ورزيده و توانايي لازم براي انجام فعاليت سنگين و طولاني را بدست مي آورد. بنابراين لازم است كه مربيان گرامي گامهاي موثري در جهت كسب دانش مربوط به طراحي برنامه‌هاي تمريني آمادگي جسماني بردارند .
2-3. جامعه آماري و نمونه ها :
جامعه آماري در اين تحقيق 140 بازيكن 20-17 سال شركت كننده در تمرينات انتخابي تيم فوتبال جوانان شهرستان مهاباد مي باشند كه پس از 3 مرحله تمرينات انتخابي تعداد20 نفر از آنان با توجه به كيفيت بازي بصورت گزينشي انتخاب و اين تعداد به صورت تصادفي به دو گروه 10 نفري تقسيم شدند.
3-3 . موقعيت و محل فعاليت :
براي انجام فعاليت ، آزمودنيها به دو گروه تقسيم شده كه گروه تمرينات پلايومتريك ، تمرينات خود را در محل زمين چمن و گروه تمرينات با وزنه نيز جلسات تمريني خود را در سالن بدنسازي انجام مي داند.
4-3. متغيرهاي تحقيق :
الف ) متغير هاي مستقل :
انواع تمرينات پلايومتريك و تمرينات با وزنه اجرا شده در طول تحقيق.
ب) متغير هاي وابسته :
1)ميزان برد شوت بازيكنان
2)سرعت حركت بازيكنان
3) توان انفجاري بازيكنان
ج)متغيرهاي مداخله گير:
1)تغييرات آب و هوايي
2)وضعيت زمين تمرين
5-3. ابزار و روش هاي اندازه گيري:
الف) ابزار تحقيق :
1)توپ فوتبال
2)متر
3)كورنومتر
4)مخروط براي اجراي تمرينات پلايومتريك
5)دستگاههاي بدنسازي براي اجراي تمرينات با وزنه
6) ترازوي پزشكي Seca ساخت آلمان با دقت 1% كيلوگرم براي اندازه گيري وزن بازيكنان
7)قد سنج پزشكيSeca ساخت آلمان با دقت 1% سانتي متر براي اندازه گيري قد بازيكنان
8)جعبه پرش
ب) روش هاي اندازه گيري :
1)آزمون پرش عمومي
2)آزمون توپ كاشته
3)آزمون دو سرعت 45 متر
6-3. مراحل مقدماتي آزمون :
براي انجام اين تحقيق در ابتدا با تشكيل جلسه اي با شركت آزمودني ها ضمن تشريح اهداف چگونگي انجام تحقيق ، اطلاعاتي شامل سن ، قد ، وزن از آنان كسب گرديد . پس از آن جلسه اي جهت انجام پيش آزمون و آشنايي آزمودني ها با شيوه تمرينات دو گروه در نظر گرفته شد .
7-3 . مراحل انجام كار :
قبل از شروع تمرينات از كليه آزمودني ها پيش آزموني شامل پرش عمودي در جا ، ضربه كاشته فوتبال و دو سرعت 45 متر بعمل آمد . پس از آن برنامه تمريني به اطلاع دو گروه رسيد برنامه گروه تمرينات با وزنه شامل حركات زير بود :
1)پرس پا
2)اكستنشن زانو
3)فلكشن زانو
4)بلند شدن روي پنجه پا با وزنه
5)اسكات
6)بلند كردن جفت پا با وزنه
تمرينات شامل سه دوره وتعداد 12 تكرار در هر دوره بود كه طي آن آزمودني ها تمرينات مذكور را با 60% حداكثر قدرت انجام مي دادند . اين دوره ها 1 دقيقه و فواصل بين ايستگاه ها 2 دقيقه استراحت فعال ( نرمش و حركات كششي ) در نظر گرفته شده بود.
تمرينات پلايومتريك در 6 ايستگاه طراحي شده بود و در هرايستگاه يك تمرين در سه دوره و تعداد 12 تا 8 تكرار در هر دوره نجام مي گرفت. بين دوره ها و نيز بين ايستگاهها 2 دقيقه استراحت در نظر گرفته شده بود. با توجه به ميزان آمادگي آزمودني ها تغييراتي از نظر بار مقاومت و زمان تمرين در تمرينات انجام مي گرفت. برنامه تمرينات به مرور از شدت كم به شدت زياد تغيير مي يافت. بدين ترتيب كه در هفته هاي اول تمرينات با شدت كم به صورت حركتها و مهارتهاي متوسط نظير پرش از سطوح هم تراز و پرش بر روي هر دو پا انجام مي گرفت و در هفته هاي بعد بيشتر بر تمرينات با شدت زياد مانند پرشهاي عمقي و پرش بر روي يك پا تكيه مي گرديد. همچنين تعداد پرش ها به مرور افزايش مي يافت ولي به طور كلي تعداد پرشها در جلسات تمرين 140تا120 پرش بود. زمان هرجلسه تمرين براي هر دو گروه پلايومتريك و تمرينات با وزنه حدود 75 دقيقه بود كه 15 دقيقه ابتداي آن صرف گرم كردن ،45 دقيقه صرف اجراي تمرينات و 15 دقيقه پاياني نيز حركات كششي و برگشت به حالت اوليه انجام مي گرفت.
8-3.روش تحقيق:
با توجه به ماهيت موضوع تحقيق ، به دنبال بررسي اثر دو روش تحقيق پلايومتريك و تمرين با وزنه بر روي ضربه شوت، سرعت و توان انفجاري بازيكنان فوتبال است و همچنين نظر به اينكه اين بررسي در قالب دو گروه تمريني اجرا مي گردد روش اين تحقيق تجربي و از نوع طرح دو گروهي با پيش آزمون و پس آزمون مي باشد.
فصل چهارم
يافته هاي تحقيق
·مقدمه
● آزمون فرضيه ها
4-1.مقدمه:
سرعت و قدرت اجزاي مكمل آمادگي جسماني در تمامي حركات ورزشكاران و در درجات مختلف ميباشند. به طور ساده تركيب سرعت و قدرت توان گفته ميشود. براي سالهاي طولاني مربيان و ورزشكاران در صدد برآمدند تا توان را به منظور افزايش عملكرد اجراي حركات افزايش دهند. تمرينات پلايومتريك توانايي عضله براي رسيدن به حداكثر قدرت در حداقل زمان ممكن را توسعه ميدهند. كليد انجام تمرينات پلايومتريك نمايش قدرت باسرعت و نيرومندي هرچه تمامتر مي باشد. ثابت شده است كه تمرينات پلايومتريك يك برنامه ي تمريني ايده آل براي توسعه توان انفجاري و نيز افزايش سرعت مي باشد. اين تحقيق نيز با انجام تمرينات پلايومتريك قصد داشته تأثير اين گونه تمرينات را بر عملكرد سرعت و توان بازيكنان فوتبال بررسي كرده و آن را با تأثير تمرينات با وزنه مقايسه نمايد.
4-2.آزمون فرضيه ها:
براي آزمون فرضيه هاي تحقيق از نرم افزار آماري Spss for windows وروندT-test paired samples براي شش فرض اول و براي فرضيه هاي هفتم ، هشتم و نهم از روند فصT- test two indepent samples استفاده شده است.
4-3.فرضيه اول:
فرضيه تحقيق:( Ho)
ميتوان نتيجه گرفت كه تفاوتي در ميزان ضربه شوت مشاهده ميشود از نظر آماري معني دار است. بنابراين شواهد و مدارك آماري لازم و كافي در تأييد اين فرضيه صفر كه اجراي تمرينات پلايومتريك بر ميزان ضربه شوت بازيكنان فوتبال تأثير معني داري ندارد يافت نشده است.
4-4.فرضيه دوم:
فرضيه تحقيق: ( Ho)
ميتوان نتيجه گرفت كه تفاوتي كه در توان انفجاري مشاهده ميشود تز نظر آماري معني دار است. بنابراين شواهد و مدارك آماري لازم و كافي در تأييد اين فرضيه صفر كه اجراي تمرينات پلايومتريك بر توان انفجاري بازيكنان فوتبال تأثير معني داري ندارد ، يافت نشده است .
4-5. فرضيه سوم :
فرضيه تحقيق: ( Ho)
مي توان نتيجه گرفت كه تفاوتي كه در زمان لازم براي پيمودن دوي سرعت 45 متر مشاهده مي شود از نظر آماري معني دار است ، بنابراين شواهد و مدارك آماري لازم و كافي در تأييد اين فرضيه صفر كه اجراي تمرينات پلايومتريك بر سرعت بازيكنان فوتبال تأثير معني داري ندارد ، يافت نشده است.
4-6. فرضيه چهارم :
فرضيه تحقيق :( Ho)
مي توان نتيجه گرفت كه تفاوتي كه در ميزان ضربه شوت مشاهده مي شود، از نظر آماري معني دار است. بنابراين شواهد و مدارك لازم و كافي در تأييد اين فرضيه صفر كه اجراي تمرينات با وزنه بر ميزان ضربه شوت بازيكنان فوتبال تأثير معني داري ندارد ، يافت نشده است.
4-7 . فرضيه پنجم :
فرضيه تحقيق : (Ho)
مي توان نتيجه گرفت كه تفاوتي كه در توان انفجاري مشاهده مي شود از نظر آماري معني دار است و بنابراين شواهد و مدارك آماري لازم و كافي در تأييد اين فرضيه صفر كه اجراي تمرينات با وزنه بر توان انفجاري بازيكنان فوتبال تأثير معني داري ندارد ، يافت نشده است.
4-8 . فرضيه ششم :
فرضيه تحقيق : (Ho)
مي توان نتيجه گرفت كه تفاوتي كه در زمان لازم براي پيمودن دو 45 متر مشاهده مي شود ، از نظر آماري معني دار است . بنابراين شواهد و مدارك آماري لازم و كافي در تأييد اين فرضيه صفر كه اجراي تمرينات با وزنه بر سرعت بازيكنان فوتبال تأثير معني داري ندارد يافت نشده است .
4-9 . فرضيه هفتم :
فرضيه تحقيق : (Ho)
مي توان گفت كه فرضيه صفر پذيرفته مي شود و بين دو روش تمريني منتخب پلايومتريك و تمرين با وزنه بر روي ضربه شوت بازيكنان فوتبال اختلاف معني داري وجود ندارد .
4- 10 . فرضيه هشتم:
فرضيه تحقيق : (Ho)
مي توان گفت كه فرضيه صفر پذيرفته نمي شود و بين دو روش تمريني منتخب پلايومتريك و تمرين با وزنه بر روي توان انفجاري بازيكنان فوتبال اختلاف معني داري وجود دارد .
4-11 . فرضيه نهم :
فرضيه تحقيق : (Ho)
مي توان گفت كه فرضيه صفر پذيرفته نمي شود و بين دو روش تمرين منتخب پلايومتريك و تمرين با وزنه بر سرعت حركت بازيكنان فوتبال اختلاف معني داري وجود دارد و در اين ميان تمرينات پلايومتريك بر سرعت بازيكنان تأثير بيشتري داشته است.
فصل پنجم
بحث و نتيجه گيري
·مقدمه
·خلاصه يافته ها
·بحث و نتيجه گيري
·توصيه و پيشنهادات
5-1 . مقدمه :
آماده ساختن ورزشكار جهت كسب نتايج مطلوب به عوامل متعددي بستگي دارد كه ممكن است نزد هر ورزشكاري متفاوت باشد . توصيه مي شود كه مربيان در شناخت و توسعه قابليت هاي جسماني ورزشكاران خود كوشش نمايند. اين امر زماني ميسر مي گردد كه مربيان دانش لازم جهت شناسايي خصوصيات فردي و نقاط ضعف ورزشكار را داشته باشند . به همين دليل عملي بودن تمرين ، موضوعي است كه در سالهاي اخير هر چه بيشتر مورد توجه قرار گرفته است و امروزه ثابت شده است كه استفاده از تجربيات به تنهايي موفقيت ورزشكاران را تضمين نخواهد كرد ، بنابراين برنامه ريزي و تنظيم تمرين بر اساس متد علمي اهميت زيادي پيدا كرده است . تحقيق حاضر در جهت دستيابي به دانش برنامه ريزي و تنظيم تمرين گامي كوچك برداشته است ، در اين فصل تجزيه و تحليل اطلاعات بدست آمده نيز بحث و تفسير اين نتايج ارائه شده است .
5-2 . خلاصه يافته ها :
افزايش آگاهي و دانش مربيان و ورزشكاران درباره روشهاي نوين حاكم بر فوتبال از مهمترين عومل پيشرفت و توسعه فوتبال است . با توجه موارد ذكر شده و نظر به اهميت قدرت ، سرعت و توان انفجاري در ورزش فوتبال محقق را بر آن داشت كه اثر دو روش تمرين پلايومتريك و تمرين با وزنه را بر فاكتورهاي مذكور بررسي نمايد.
به منظور دستيابي به اين هدف و اجراي تحقيق فوق از تعداد 140 بازيكن شركت كننده در تمرينات تيم فوتبال جوانان شهرستان مهاباد ، پس از انجام تمرينات انتخابي تعداد 20 نفر از آنان بصورت گزينشي انتخاب و اين تعداد بصورت تصادفي به دو گروه 10 نفري تقيسم شدند. پس از انجام پيش آزمون هاي شامل تست شوت كاشته فوتبال ، پرش عمودي در جا و دو سرعت از دو گروه، تمرينات دو گروه پلايومتريك و با وزنه بصورت 8 هفته يعني 24 جلسه انجام شده است و پس از انجام پس آزمون از دو گروه و جمع آوري اطلاعات خام ، تجزيه و تحليل آماري آنها نشان داد كه:
1-اجراي تمرينات پلايومتريك بر ميزان شوت بازيكنان فوتبال تأثير معني داري ( 5%P< ) داشته است .
2-اجراي تمرينات پلايومتريك بر پرش عمودي بازيكنان فوتبال تأثير معني داري ( 5%P< ) داشته است .
3-اجراي تمرينات پلايومتريك بر سرعت بازيكنان فوتبال تأثير معني داري ( 5%P< ) داشته است .
4-اجراي تمرينات با وزنه بر ميزان شوت بازيكنان فوتبال تأثير معني داري ( 5%P< ) داشته است.
5- اجراي تمرينات با وزنه بر پرش عمودي بازيكنان فوتبال تأثير معني داري ( 5%P< ) داشته است.
6-اجراي تمرينات با وزنه بر سرعت بازيكنان فوتبال تأثير معني داري ( 5%P< ) داشته است.
7- بين تأثيرات دو روش تمريني پلايومتريك و تمرين با وزنه بر ميزان شوت بازيكنان فوتبال اختلاف معني داري وجود ندارد.
8- بين تأثيرات دو روش تمرين پلايومتريك و تمرين با وزنه بر روي پرش عمودي بازيكنان فوتبال اختلاف معني داري ( 5%P< ) وجود دارد. در اين ميان تمرينات پلايومتريك بر توان انفجاري بازيكنان فوتبال تأثير بيشتري داشته است.
9- بين دو روش تمرين پلايومتريك و تمرين با وزنه بر سرعت بازيكنان فوتبال اختلاف معني داري ( 5%P< ) وجود دارد . در اين ميان تمرينات پلايومتريك بر سرعت بازيكنان تأثير بيشتري داشته است.
5-3 . بحث و نتيجه گيري :
تجريه و تحليل نتايج بدست آمده از تحقيق بيانگر اين موضوع است كه اجراي تمرينات منتخب پلايومتريك بر ميزان شوت ، سرعت ، توان انفجاري بازيكنان تأثير معني دار دارد . بر اثر اجراي اين تمرينات ميانگين شوت و توان انفجاري آزمودني ها از پيش آزمون به پس آزمون به ترتيب 5 و 9/14 درصد افزايش و ميانگين زمان دو سرعت 08/6 درصد كاهش يافت .
در خصوص اثرات فيزيولوژيكي تمرينات پلايومتريك ، بر سيستم عصبي ـ عضلاني مي توان گفت كه يك از مراحل بسيار با اهميت عمليات حركتي در تمرينات پلايومتريك ، مرحله كششي است .
تمرينات پلايومتريك موجب تغييرات زيادي در سيستم عصبي ـ عضلاني مي گردد كه به نوبه خود توانايي عضلات را براي پاسخ سريعتر همراه با قدرت بيشتر فراهم مي آورد.
در حركات پلايومتريك توالي انقباض اكسنتريك به كانسنتريك به سرعت شكل مي گيرد. تجزيه و تحليل اطلاعات بدست آمده از تحقيق بيانگر آن است كه اجراي تمرينات با وزنه بر ميزان بر شوت، سرعت و توان انفجاري بازيكنان فوتبال تأثير معني داري دارد.
بدين ترتيب كه ميانگين ميزان شوت و توان انفجاري آزمودني ها از پيش آزمون به پس آزمون به ترتيب 7/14 و 1/8 درصد افزايش و ميانگين زمان دو سرعت 07/2 درصد كاهش يافت .تجزيه و تحليل اطلاعات بدست آمده از تحقيق نشان مي دهد كه تمرينات پلايومتريك و با وزنه هر دو بر ميزان برد شوت ، سرعت و توان انفجاري سرعت بازيكنان فوتبال تأثير دارند.
اما تأثير تمرينات پلايومتريك بر سرعت و توان انفجاري بازيكنان بيشتر از تأثير تمرينات با وزنه بوده در حاليكه بين اثرات دو روش تمريني بر ميزان برد شوت بازيكنان اختلاف معني داري وجود ندارد . تأثير بيشتر تمرينات پلايومتريك بر سرعت و توان انفجاري بازيكنان را مي توان ناشي از ويژگي اين نوع تمرين دانست .
5-4 . توصيه و پيشنهادات :
الف) پيشنهادات برخاسته از تحقيق :
1-توصيه مي شود جهت پيشرفت ورزشكاران و افزايش انگيزه هاي آنان درطول دوره تمرينات تستهاي آمادگي جسماني از آنان بعمل آيد .
2- پيشنهاد مي شود جهت حصول بهترين نتيجه از تمرينات پلايومتريك ، طراحي و اجراي اين تمرينات توسط مربيان گرامي با دقت كافي انجام گيرد .
ب) پيشنهادات براي تحقيق آينده :
1-پيشنهاد مي شود تحقيقاتي در مورد بررسي تأثير تمرينات پلايومتريك براي گروه هاي ورزشكاران در ساير رشته هاي ورزش انجام گيرد.
2- پيشنهاد مي شود كه در تحقيقات بعدي ، تأثير اين روشهاي تمرين در مدت زمان بيشتري مورد مطالعه قرار گيرد.
3-پيشنهاد مي شود تأثير تمرينات پلايومتريك و با وزنه بر فاكتورهاي ديگر آمادگي جسماني مورد بررسي قرار گيرد.
4- توصيه مي شود چنين تحقيقي بر روي ورزشكاران رده هاي سني مختلف انجام گيرد.
5-توصيه مي شود تحقيقاتي درباره مقايسه تأثير تمرينات پلايومتريك بر زنان و مردان انجام گيرد.
پيوست ها :
نكات ايمني در تمرينات پلايو متريك:
1)در اجراي تمرينات پلايومتريك اصل پيشرفت تدريجي بايد رعايت شود و بدن به تدريج به اين فشارهاي وارده عادت مي كند.
2)قبل از پرداختن به اين تمرين ها ورزشكار بايد سرشار از انرژي باشد تا حركات با اعمال قدرت كافي اعمال شود.
3)ورزشكاراني كه به دستور مربي خود توجه نمي كنند خطر بزرگتري براي آسيب ديدگي و كم تمريني يا پرتمريني دارند.
4)تمرينات پلايومتريك تنها بايد بر روي سطوحي كه توانايي جذب ضربه را دارند اجرا شود مانند زمين چمن، چمن مصنوعي و تشك و هرگز تمرينات پلايومتريك را بر روي آسفالت يا كف ورزشگاه انجام ندهيد.
5)براي اجراي اين حركات بدن بايستي به خوبي گرم شود تا از بروز صدمات به مفاصل جلوگيري شود.
6)اين تمرينات بايد قبل از تمرينات ديگر انجام پذيرد.
رهنمودهايي جهت انجام تمرينات پلايومتريك:
1)گرم كردن و سرد كردن ـ ورزشكار بايد قبل و بعد از انجام تمرينات پلايومتريك با حركاتي نظير ؛ آهسته دويدن، تمرينات كششي، ورزشهاي سوئدي سبك ،بدن خود را آماده نمايند.
2)تمرينات بايد متناسب با شكل،كار عضله و دامنه حركت ورزش يا فعاليت مورد نظر باشد.
3)اصل اضافه بار ـ تمرينات پلايومتريك بايد از نظر مقاومت، زمان و فاصله اجراي حركات وكلاً بر اساس اصول اضافه بار تنظيم گردد.
4)تكرار فعاليتهايي كه نياز به تلاش بيشتري دارند، بهتر است دفعات كمتري انجام شود و بالعكس.
خوراك اين بخش به نام از برج تقطير پالايشگاه تهران به مقدار 5000 شبكه در روز تامين مي شود. اين بخش وظيفه جداسازي آسفالت خشك از روغن DAO(Deasphalted oil) را كه روغني با ويسكوزيته بالا و بسيار گران قيمت است دارد. آسفالت خشك نيز كه بسيار با ارزش و گران قيمت است نهايتاً به صورت جامد وارد بازار مي شود. به صورت كلي عملكرد واحد PDA به دو مرحله تقسيم ميشود: در مرحله اول با حضور حلال مربوطه (پروپان) آسفالت و روغن جدا مي شوند مرحله بعد كه بخش اعظم اين بخش را تشكيل ميدهد شامل بازيافت حلال پروپان از روغن و آسفالت است.
Vacuum
Bottom
خوراك توسط پمپ چرخدنده‌اي 5001 gear pump از مخزن V-5002 (vessel) يا در حالت خاص مستقيماً از زير برج تقطير درخلا به مخزن يكنواخت كننده V-lll5 وارد مي شود. وظيفه اين مخزن علاوه بر يكنواخت سازي جريان و جلوگيري ازتلاطم بيش از حد اين است كه به ما اين امكان را ميدهد تا اولاً از بكارگيري يك پمپ قوي به جاي P-5001 جلوگيري شود و ثانياً از قرارگرفتن به صورت سري جلوگيري شود. در اين مخزن يك كنترل كننده سطح Level indicator) controllev ( LIC- 1101 قرار دارد وقتي ارتفاع به مقدار لازم رسيد دريچه خروجي را باز مي كند همچنين در اين Vessel دو شاخه عبوري Steam وجود دارد كه روغن در مجاورت لوله‌هاي بخار مافوق گرم تا 95 درجه گرم ميشود. تا حركت آن درمسير راحتتر انجام شود خوراك خروجي از V-1115 توسط پمپ lll2 كه آن نيز يك gear pump است به مبدل آب گرم E- ll01 Exchanger مي رود قبل از رسيدن خوراك به مبدل جريان توسط يك شير كنترل تنظيم مي شود (FRC 1101) اگر جريان ورودي به پمپ كاهش يابد شير كنترل باز شده مقداري از جريان خروجي پمپ به قبل از پمپ باز ميگردد از آنجا كه اين پمپها براي مواد با ويسكوزيته بالا طراحي شده اند و يكطرفه ميباشند بايد دقت كرد كه حتماً خروجي پمپ باز باشد. همچنين خود پمپ توسط بخار 60 پوندي گرم مي شود تا از ماسيدگي روغن كه در اين لحظه داراي واكس- آسفالت و مواد آروماتيك است و به راحتي ماسيده ميشود جلوگيري كند. فشار در اين پمپ تا حدود (160-180) پوند بالا ميرود. دليل گرم كردن اوليه ما اولاً هوازدايي و ثانياً راحتتر شدن كار پمپ بود. سپس از E-ll01 شروع بر سردكردن خوراك ميكنيم ابتدا در E-ll01 به وسيله آب گرم 60o دماي آن را تقريباً تا 75 درجه پايين مي‌آوريم. علت استفاده از آب گرم اين است كه سردكردن ناگهاني روغن باعث بوجود آمدن واكس جامد و همچنين ماسيدگي آسفالت و روغن درمبدل ميشود در نتيجه بايد به آرامي خوراك را سرد كنيم.
از طرفي چنانچه درمبدل E-ll01 آن را خنك نكنيم به محض ورد پروپان در دماي بالا آسفالت جدا شده به مسير مي‌چسبد و باعث مسدود شدن آن مي شود.
پس از عبور خوراك از E-ll01 به مقصود پايين آمدن ويسكوزيته و راحتي كار جداسازي يك شاخه پرويان به نسبت يك به يك به خوراك مي‌زنيم از آنجا كه دما براي ورود به مخزن جدا ساز V-ll01 (extractor) هنوز بالا است نخست آن را وارد مبدل كرده و سپس وارد extractor ميكنيم. extractor داراي 26 سيني بصورت ناواداني ميباشد و شماره سيني‌ها از بالا به پايين است خوراك به سيني 9 و 13 و پروپان به سيني 21 و 26 كه در انتها قرار دارد وارد مي شوند حلال پروپان ثانويه ورودي به extractor كه وارد سيني هاي 24 و 26 مي شود حلال با نسبت يك به خوراك است. حلال بخار شده به سمت بالا و خوراك به سمت پايين حركت مي‌كنند حلال ذرات روغن را در خود حل كرده به بالا مي برد، آسفالت جدا شده از روغن كه در پروپان كم تر ميشود و سنگين است به پايين اكستراكتور آمده از آنجا خارج مي شود. روغن خروجي نيز از بالا خارج ميشود %70 حلال ما از بالا با روغن و %30 حلال همراه آسفالت از پايين خارج ميشود.
در داخل extractor4 مسير 3 شاخه‌اي بخار مافوق گرم كنترل دماي بالا و پايين extractor وجود دارد تا شيب حرارتي موجود در اين وسل (Vessel) را حفظ كند دماي بالاي extractor تقريباً 70oC دماي پايين آن تقريباً است علت اصلي جدا شدن روغن از آسفالت همين شيب حرارتي و استفاده از دماي جوش محلول پروپان و روغن است.
همچنين در بالاي (اكستراكتور) شير اطمينان قرار دارد كه چنانچه فشار از 32 باربالاتر رود شير اطمينان باز مي شود تا فشار كاهش يابد هدف ما نگه داشتن فشار در حدود تقريباً 30 بار است.
عمل بازيافت حلال بوسيله گرم كردن محلول و سپس پايين آوردن فشار جزئي بخار با استفاده بخار آب و پايين آوردن فشار سيستم انجام ميگيرد.
جدا سازي پروپان از آسفالت
آسفالت همراه پروپان از پايين (V-1101) extractor tower بوسيله پمپ P1111 بعد از عبور از شير كنترل FRC- ll03 كه مقدار جريان مايع خروجي از ته اكستركتور را كنترل ميكند وارد كوره 1101 مي شود. وظيفه control valve قرار گرفته در انتهاي اكستراكتور (FRC-1103) اين است كه level آسفالت ته extractor را كنترل كند. و چنانچه جريان كم شود ازبعد از پمپ P-llll مقداري جريان را به پايين extractor برگرداند دماي آسفالت و پروپان در كوره به o260 مي‌رسد در پمپ p-llll فشار تا 200 GPM بالا رفته بود. در كوره يك TC (كنترل كننده دما) وجود دارد كه چنانچه دما پايين بيايد فرمان مي دهد كه گاز بيشتري وارد كوره براي سوختن شود آسفالت در ديواره كوره جريان پيدا كرده و در تماس مستقيم با شعله در جريان نيست آسفالت بعد از خروج وارد و V-1107 با نام ميشود . در گذشته ماده‌اي به نام آنتي فوم به مسير بعد از كوره اضافه مي شده كه پف و موم آسفالت را بگيرد اما از آنجا كه ما امروزه نمي‌توانيم اين ماده را در كشور توليد كنيم لذا آسفالت از كناره V-ll07 به درون آن سرازير مي شود و در اينجا فوم آن گرفته شده و گازها از بالاي فلش درام و آسفالت همراه با مقداري حلال از پايين آن خارج مي شوند.
Asphalt
Stripper
Asphalt
Flash Drum
بخارهاي بلند شده از flash dram در يك مبدل E-ll0 8 با آب سرد تبادل حرارت ميدهد و condence ميشود. اين عمل باعث ايجاد يك فشار منفي در بالاي flashdrum ميگردد. كه اين مكش وظيفه تداوم جابجايي بخارات پروپان در مسير را دارد. پروپان با كمي آسفالت (بسيار جزئي) وارد بوت آسفالت محزن V-lll7 مربوط پروپان ميشود كه بعداً توضيح آن داده خواهد شد. آسفالت خروجي از پايين flash drum پس از عبور از LIC 1108كه وظيفه كنترل Level آسفالت در flash drum را دارد از بالا وارد V-ll03 به نام
ميشود. از پايين اين برج بخار خشك وارد شده آسفالت به سمت پايين و بخار به سمت بالا حركت ميكند دما در Stripper تقريباً همان 260 درجه است بخار ذرات پروپان را كه هنوز با آسفالت است در خود حل كرده و از بالاي Asphat Stripper خارج مي شود. بخار V-ll0 3 بعد از خروج با بخار V-l102 يكي شده وارد V-ll0 4 مي شود كه توضيح V-ll02 و V-ll0 4 بعداً داده خواهد شد. آسفالت خشك نيز از پايين خارج شده به مخازن براي بسته بندي ميرود.
جداسازي پروپان از روغن
روغن و پروپان خروجي از بالاي extractor وارد Flash Tower دو قسمتي كه داراي دو بخش فشار بالا HP و فشار پايين LP ميباشد ميشوند. فشار برج بالايي(HP) V-ll0 5 تقريباً برابر فشار extractor و برابر 30 ميباشد فشار LP V-110 6 برابر نصف آن معادل 15 مي باشد. اين سيستم به ما كمك ميكند كه 3/1 حرارت را به كوره باز گردانيم (صرفه جويي در سوخت كوره) بدين ترتيب كه روغن و پروپان خروجي از بالاي اكستراكتور به دو شاخه تقسيم ميشود يك شاخه مستقيماً به HP مي رود و يك شاخه بعد از تبادل حرارت و گرم شدن در مبدل E-110 4 به وسيله پروپان خروجي از باليا HP تا دماي گرم مي شوند اين در حالتي است كه پروپان از دماي تا خنك مي شود روغن پس از عبور از اين مبدل به LP مي رود. هم در LP و هم در HP يك شاخه پروپان تزريق مي شود كه نقش آن خنك كردن برجها، كنترل دماي آنها و كمك به جداسازي پروپان حلال است. درHP يك كنترل كننده LIC وجود دارد كه وقتي level بيش از %50 شد و ارتفاع آن از نصف برج بالا رفت ارتباط بين Hp و Lp را برقرار مي سازد و مقداري روغن از HP وارد LP مي شود . از پايين LP نيز روغن خروجي 2 بخش مي شود بخش اصلي آن حدود 75% به وسيله D-lll 3 به كوره H-lll 2 و حدود 25% وارد مرحله بعد ميشود بخش وارده شده به كوره تا گرم مي شود. خروجي آن به دو بخش تقسيم مي شود بخش اعظم آن به HP و بخش ديگر وارد LP مي شود و يك حلقه بسته را تشكيل مي دهد اين سيستم گردشي و شيب حرارتي موجود در HP و LP به ما در حفظ حرارت و جداسازي پروپان كمك ميكند. شيب حرارتي ما بدينگونه است كه دما بالاي HP برابر دماي پايين HP برابر دماي بالاي LP و پايين آن است دليل اينكه هر چه پايين مي‌آييم دما بالا مي رود اين است كه با توجه به پايين تر بودن دماي جوش حلال پروپان مي‌خواهيم تا حد ممكن حلال از روغن ما جدا شود. همچنين در برجهاي HP و LP دما بايد به گونه‌اي باشد كه به هيچ وجه اگر بخار آبي وجود داشته باشد به مايع تبديل نشود.
vاختلاف فشار بين دو برج HP و LP ناشي از افت فشار در اثر تماس جريان مايع با ديواره لوله (اصطكاك لوله) و اختلاف ارتفاع است.
25% روغني كه از زير LP وارد مرحله بعد ميشد وارد V-ll0 2 به نام Stripper ميشود دماي استيرپر تقريباً همان 176 درجه است بخارهاي خروجي از HP پس از كندانس شدن در مبدلهاي E-lll 7 و E-ll0 7
vوارد يك مخزن V-1117 مي شود كه وظيفه آن شكستن فشار پروپان تا حدود 16 MPG است و پس از آن وارد مخزن پروپان ميشود.
بخارهاي خروجي از LP پس از كندانس شدن در مبدلهاي E-lll 3 و E-lll 8 وارد مخزن پروپان مي شوند كه بعداً توضيح داده خواهد شد. همانند قبل اين بخارها با كندانس شدنشان وظيفه مكش در برجها را به عهده دارند. همچنين خروجي پروپان از HP همانطور كه قبلاً گفته شد با روغن و پروپان خروجي از extractor و ورودي LP تبادل حرارت ميكند.
محلول روغن پروپان وارد stripper oil شده با بخار آبي كه از پايين وارد شده شستشو ميشود پروپان از بالا و روغن از پايين خارج مي شود. اين روغن تقريباً خالص است و بخاطر قرار گرفتن در معرض بخار سوپر هيت گرم ميباشد از آنجا كه نمي‌توانيم آن را با اين حرارت به مخازن بفرستيم ابتدا به پمپ p-lll 0 و سپس E-ll05 ميرود و در E-ll0 5 به كمك آب گرم دماي آن از تا درجه پايين مي‌آوريم و به مخازن 5021 و 5022 مي فرستيم تا مانند روغن 10 و 20 و 30 و 40 و روغن هاي سبك براي واحد فورفورال باشد كه به آن B.S مي‌گوييم و روغني سنگين، صنعتي و گران است و اگر بخواهيم مانند روغنهاي ديگر به ويسكوزيته آن عددي نسبت دهيم عدد ويسكوزيته آن حدود 5 ميباشد.
انتخاب شيبهاي حرارتي بخصوص در extractor تعيين كننده رنگ محصول ميباشد و لذا در انتخاب آنها دقت فراوان ميشود. همچنين مقدار پروپان زده شده به محصول نيز در رنگ موثراست. بديهي است كه اگر دماي بالاي اكستراكتور كم شود يا مقدار حلال كم گردد حلال فرصت خواهد يافت كه مواد سنگين تري را حل نموده به بالاي extractor ببرد و در نتيجه روغن تيره مي شود هر چه حلال درمسير بيشتر باشد مقدار روغن نسبت به آسفالت بيشتر مي شود اما برا ي بدست آوردن بهترين روغن بين 7 تا 5/8 برابر بايد پروپان تزريق كنيم.
فشار مخزن پروپان حدوداً 15 KPa است. در مخزن پروپان V-110q يك ديوار حائل وجود دارد پروپانها به علت چگالي كمتر رو مي ايستند و پروپان مرطوب در يك طرف و در طرف ديگر روغن و آسفالت در بوتها جمع مي شوند چنانچه فشار مخزن پروپان بالا رود گاز پروپان را به كوره هاي انتهاي پالايشگاه مي‌فرستيم تا بيهوده بسوزد بوت روغن و آسفالت را هر چند وقت يكبار باز كرده روغن و آسفالت آن را به پالايشگاه بر مي‌گردانند تا به عنوان نفت سياه به فروش رود. آب جمع شده در بوت آب نيز به وسيله پمپ ll05 به V-1104 يعني Spray condenser فرستاده ميشود. دماي مخزن پروپان در حدود و فشار آن 15 KPa است همانطور كه مشاهده شد ما 4 شاخه پروپان داشتيم يكي به عنوان حلال اوليه قبل از extractor يكي به عنوان حلال ثانويه در extractorو دو شاخه نيز براي تنظيم حرارت HP و LP كه هر چهار شاخه پروپان پس از بازيافت و نهايتاً برگشتن به مخزن V-1117 مجدداً از همين وسل تامين ميشوند.
spray
condenser
خطوط آب سيستم نيز كه در طول فرآيند دمايشان تقريباً تا 86 درجه بالا رفته است به فن بزرگ E-111 2 فرستاده ميشوند و از آنجا بوسيله پمپ ll06 به مسير بر ميگردند هر چند كه امكان تهيه مجدد بخار ما فوق گرم از بخارهاي سرد شده، در اين خطوط طراحي شده است. همانطور كه قبلاً گفته شد بخارات پروپان مرطوب هر دو stripper يعني V-ll0 2 و V-ll0 3 يكي شده از ديواره كناري وارد V-ll0 4 يعني
Spray
condenser
ميشود دماي ورودي اين بخار ها معادل 163 درجه است كه بالاتر از نقطه شبنم آب در اين فشار ميباشد لذا. در اين كندانسور با اسپري كردن آب (دماي محيط) شيب حرارتي بين تقريباً در بالا تا در پايين وسل به وجود مي‌آوريم در اين شيب آب مايع و پروپان بخار است لذا براحتي جدا مي شوند همچنين دربالاي اين وسل يك mesh (جدا ساز) قرار داده‌ايم كه ذرات احتمالي روغن و آسفالت و يا آب را ميگيرد و پروپان نسبتاً خالص از بالا خارج شده آب نيز از پايين خارج ميشود و به واحد پساب پالايشگاه براي تصفيه مي رود. بخار پروپان خارج شده از بالاي V-ll04 واردV-ll08 به نام (knockout drum) ko. D كمپرسور 1101 ميشود تا احياناً اگر قطرات مايع از جمله آب در آن ته نشين شده از زير به پس آب بروند گاز پروپان بدون مايع وارد كمپرسور پيستوني دو مرحله‌اي C-ll0 1 ميشود.
مرحله اول اين كمپرسور 6 پيستون دارد كه اكثراً 3 تاي آنها كار مي‌كنند و بقيه استراحت. اما براي تامين فشار لازم با توجه به حرارت دماي محيط ممكن است 4 و 5 يا هر 6 پيستون كار كنند در اين مرحله دما از تا بالا مي رود و در اين كولر به وسيله آب سرد حدود سرد مي شود مرحله دوم شامل 4 پيستون مي باشد كه هر 4 تاي آنها هميشه در سرويس هستند (مگر براي تعميرات) در اين مرحله دما بيش از بالا ميرود و فشار از O تا 16 بالا ميرود.
2
واحد فورفورال
Furfural Unit
هدف اين واحد جدا كردن هيدروكربنهاي آروماتيك از روغن است. هيدروكربنهاي آروماتيك باعث كم شدن پايداري روغن در برابر اكسيداسيون در حرارت بالا مي شوند.
فورفورال حلال هيدروكربنهاي آروماتيك بوده و آتش زاست به همين دليل مسير عاري از هواست.
تعريف (index vistosity) VI : عددي بي بعد كه نسبت تغيير ويسكوزيته به ويسكوزيته روغن را نشان ميدهد. بنابراين تعريف 5 نوع روغن داريم روغن 50, 40, 30, 20,10 (DAO) كه محصول PDA است.
پس در واحد فورفورال مي‌توانيم 5 نوع خوراك داشته باشيم.
Feed ورودي در ابتدا وارد مبدل 1201 ميشود و دماي آن از تا توسط extract خروجي گرم ميشود. دما نبايد از گرم‌تر شود چون كف ميكند.
در مبدل Feed, 1201 داخل shell و extract داخل Tube است.
Feed بعد از خروج از مبدل 1201 وارد وسل 1201 مي شود و سل 1201 داراي 10 سيني و وظيفه آن گرفتن آب و هوا از Feed است كه در بالاي آن يك مش (فيلتر) قرار دارد كه ذرات آب و هوا را بوسيله Ej. 1201 از بالا خارج مي كند. در وسل 1201 خوراك از بالا و بخار از پايين وارد وسل مي شوند. Steam ذرات آب و هواي موجود در Feed. را گرفته و بعد از عبور از مش از بالاي برج خارج شده و روغن (Feed) از پايين خارج ميشود بخار خروجي از V.1201 وارد يك كندانسور گرديده و در آنجا ميعان پيدا ميكند فشار منفي ايجاد شده در اين مرحله وظيفه ايجاد مكش ejector را به عهده ميگيرد.
دليل اينكه آب را از روغن جدا كرديم اين است كه فورفورال با آب خاصيت اسيدي پيدا ميكند و باعث خوردگي و از بين رفتن ظروف مي شود و همچنين وجود آب باعث بالا رفتن فشار برج هامي گردد.
خروجي V.1201 توسط پمپ P.1217 به مبدل E.1202 رفته ودر تبادل با آب گرم تا حدوداً خنك ميشود. (دليل اينكه با آب گرم خنك مي شود اين است كه اگر با آب سرد، خنك شود باعث ماسيده شده روغن درخطوط ميشود). روغن خنك شده وارد Ex V.1202 كه اكستراكتور (extractor) ميباشد، شده و با توجه به نوع خوراك به يكي از سيني‌هاي 27 يا 32 تزريق ميگردد.
اكستراكتور داراي 32 سيني بوده كه به فاصله 30cm از هم با يك شفت متصل هستند و اين شفت به يك گيربكس متصل است كه گيربكس توسط يك الكتروموتور كار ميكند. براي جداسازي 3 شرط لازم است (I دما (II حلال (III سطح تماس
دما توسط مبدل و حلال(فورفورال) كه از بالاي اكستراكتور وارد ميشود تامين شده و سطح تماس بيشتر توسط چرخش ديسك‌ها ايجاد ميشود. در نهايت extract از پايين و rafinate از بالا خارج ميشوند. مقدار حلال درextract، 85% و در Rafinate 15% است.
حال مي‌خواهيم حلال را از Ex و Ra جدا كنيم.
d=1/2= فورفورال
P=1/2 فورفورال
= نقطه جوش يا شبنم
I) جدا سازي فورفورال از Rafinate (روغن)
خروجي روغن اكستراكتور دوشاخه ميشود و شاخه بهH.1203 و شاخه ديگر به H.1201 مي رود تا گرم شده و بعد از خروج از كوره دوباره يكي شوند و به (stripper) V.1205 بروند. Stripper ،25 سيني دارد. روغن از بالا و steam از پايين وارد مي شود. Steam ذرات فورفورال را بخار كرده و جدا ميكند و از بالا خارج مي شود. روغن از پايين و سل خارج شده و توسط پمپ P.1215 به مبدل ميرود ودر آنجا با Ex خروجي از V.1202 تبادل كرده و خنك مي شود سپس وارد وبا آب خنك تر مي شود و به مخازن مي رود .
دليل تغيير سطح مقطع Stripper اين است كه باعث مي شود انرژي مواد بالا رونده بوسيله افت انرژي ناشي از تغيير سطح مقطع كم شود ومواد سنگين به پايين حركت كنند.
(II جداسازي فورفورال از Ex
extract خروجي از extractor بعد از عبور از كندانسور دو شاخه مي شود (به جايي وارد مي شود كه چهارشاخه ايي نام دارد ) يك شاخه ورودي Ex كه خود دو شاخه مي شود يكي به مبدل 1225 و ديگري به 1226 ميرود. دو شاخه برگشتي از مبدل با هم يكي شده يكي به مبدل 1225 و ديگري به 1226 رفته و با روغن خروجي از Stripper تبادل حرارت كرده و گرم ميشود. روغن داخل shell و Ex داخل Tube است. خروجي مبدل‌ها دوباره يكي شده و وارد مبدلهاي 1222 و 1209 و 1208 شده و با حلال تبادل حرارت كرده و گرم مي شود. خروجي ازمبدل‌ها وارد پايين فورفورال ميشود.
يك شاخه با عبور از مخزن dry بعد از طي كردن P-1212 ومبدل حرارتي روغن 1209 و مبدل حرارتي آب سرد 1219 بالاي برج فورفورال ميشود. يك خط از مخزن wet بعد از طي كردن P-1219 به بالاي f.Tower ميرود. خط خروجي از بالاي برج فورفورال وارد فن 1214 ميشود. فورفورال آبدار كندانس شده وارد مخزن wet مي شود.
توضيحي بر علمكرد برج فورفورال (F.T)
Ex ورودي داراي دمايي در حدود ميباشد كه بالاتر از دماي شبنم (جوش) فورفورال است لذا فورفورال بخار شده بسمت بالا حركت ميكند. خروجي از f.T ورودي به dry وظيفه‌اش همفشار نگه داشتن اين دو مخزن ميباشد. ورودي از wet و همچنين ورودي از dry كه از مبدل هاي حرارتي عبور كرده و خنك شده وظيفه ايجاد شيب حرارتي در f.T را دارد بطوريكه در بالاي برج دما است كه كمتر از نقطه شبنم فورفورال و بيشتر از نقطه شبنم آب است. لذا بخش اعظم فورفورال قطران شده و از طريق خروجي به مخزن dry ميرود. بخار آب همراه با مقدار كمي فورفورال موجود از طريق شاخه خارج شده وارد فن 1214 ميشود ودر آنجا ميعان مي‌يابد و سپس وارد مخزن wet مي شود فشار منفي ناشي از ميعان تامين كننده نيروي مكش در بالاي برج است. همچنين تغيير سطح مقطع برج و كاهش آن در جهت جريان به كمتر بودن فشار بالاي برج از پايين آن كمك ميكند لذا در اين مرحله ما بخشي از فورفورال را از آب ومواد آروماتيك جدا كرده ايم. Ex از پايين f.T به دليل سنگين تر بودن خارج شده و توسط پمپ 1213 به كوره H-1202 مي رود. خروجي Ex كوره تا گرم مي شود و وارد ميشود. اين وسل‌ها 4 سيني دارد كه به محض ورود Ex به روي سيني‌ها فورفورال آن بخار شده و از بالاي وسل خارج و به مبدل 1208 و 1209 رفته و از آنجا به مخزن dry ميرود. در وسل V-1203 هم يك شاخه حلال از بالا براي كنترل دماي Top وسل و كمك به جداسازي وارد وسل مي شود. Ex خروجي از پايين كه مقدار كمي فورفورال دارد دو شاخه ميشود: يك شاخه توسط پمپ 1208 به وسل رفته و شاخه ديگر به پشت f.T برگردانده ميشود تا درصورتي كه دبي جريان پايين آمد با تزريق جريان پاس كوره‌ها را تامين كند زيرا اگر جريان در كوره كم شود دماي كوره بسيار بالا خواهد رفت. در از پايين Steam وارد شده و از بالا Ex. با قطرات فورفورال برخورد كرده و آنها را به بخار تبديل كرده و از بالا خارج مي شود Ex خروجي از پايين توسط پمپ 1214 به مبدل E.1212 رفته خنك شده و وارد مخزن مي شود.
vدر كل مخازن شيب حرارتي حدوداً است.
vمواد سبك مثل روغن 10 به نسبت 1 به 1.5 حلال مي‌زنيم ( يك روغن، 1.5 حلال)
vبه سنگين ترين ماده (DAO) نسبت يك به 4 حلال مي‌زنيم.
دليل: ويسكوزيته‌اي كه براي مسير مي‌خواهيم 400 است در حالي كه مثلاً DAO ويسكوزيته ورودي‌اش 800 است. در صد آب در Dry كمتر از 0.1% و در Wet 2 تا 3% (درصد حجمي) ميباشد. هدرروي فورفورال براي كل مسير 150شبكه فرض شده است درحالي كه آن را به 50 بشكه مي‌رسانيم. براي اينكه آب PH 7-5/6 داشته باشد وبا توجه به اينكه محلول فورفورال و آب اسيدي است آب برگشتي به سيستم را كربنات سديم مي‌زنيم. دماي مخازن فورفورال يعني دماي اشباع آدياباتيك فورفورال ميباشد.
مخزن wet يك مخزن دو تكه است حلال فورفورال wet وارد يكي از اين مخازن ميشود چون چگالي آب كمتر است در بالا قرار ميگيرد و به منبع كناري سرريز ميشود.
در سمت چپ محلول ما اكثراً فورفورال است و در سمت راست اكثراً آب از بخش فورفورال يك شاخه خارج شده و به f.Tower ميرود، از بخش آب نيز يك شاخه خارج شده بعد از طي كردن پمپ 1220 وارد V-1207 ميشود.
عملكرد water removal :
آب فورفورال دار از بالا وارد برج شده واز پايين steam مي زنيم در نتيجه آب از پايين خارج شده و بخار فورفورال wet (با درصد كمتر) از بالا خارج مي شود.
سپس بخار وارد فن 1214 شده، ميعان مي‌يابد و از اين طريق به ايجاد فشار منفي بالاي f.T كمك ميكند و از آنجا وارد منبع wet مي شود.
بخارات فورفورال Stripper از بالا خارج شده و با خروجي Rafinate Stripper يكي شده و به مبدل حرارتي آب سرد ميرود بخشي از آن كندانس شده وارد منبع wet ميشود. بخشي كه بصورت بخار ميماند وارد V-1211 شده، در آنجا اگر آبي داشته باشد ته نشين مي شود. آب از پايين خارج شده و توسط پمپ 1210 پمپ شده و فشار آن بالا مي رود سپس وارد Sump مي شود. مخزن Sump يك مخزن زيرزميني ميباشد كه تمام آبها، روغن‌ها و حلال هاي شستشو شده از بخش هاي مختلف واحد فورفورال وارد آن مي شود. در اينجا فورفورال با توجه به اختلاف چگالي، جدا شده و به مخزن wet بر ميگردد. آب نيز در اين مخزن بوسيله چگالي، جدا شده و به پساب ميرود.
vدر مخزن wet براي خروج فورفورال و آب يك صافي وجود دارد كه ذرات روغن و ديگر مواد را جدا ميكند.
vتمام پمپ ها بجز پمپ 1210 سانتيريفوژ بوده و بوسيله الكتروموتور كار مي‌كنند پمپ 1210 توربيني بوده و با فشار Steam كار ميكند.
3
واحد موم گيري
M. E. K Unit
خوراك اين واحد كه از واحد فورفورال گرفته شده در مخازن 1302 و 1308 ذخيره گرديده، از اين مخازن به وسيله پمپ 1306 به مسير وارد شده و در راه در مبدل 1301 گرم ميشوند و قبل از آن با حلال كه (Methyl Ethyl Eetone) MEX و تولوئن ميباشد مخلوط مي شوند (MEK حلال واكس و تولوئن حلال روغن است) و سپس وارد مبدل 1302 مي شود از مبدل حرارتي 1302 خنك كردن شروع مي گردد. مبدل حرارتي 1302 به وسيله آب سرد مواد را خنك ميكند. در اينجا ماده اوليه ما به دو بخش تقسيم ميشود كه وارد pass هاي 1362 و 1303 مي شوند و از آنجا به چيلرها مي روند. مجموعاً 10 چيلر داريم كه چيلر با پروپان خنك ميكند.1303(a,b) ,1302(a,b)و 6 چيلر با روغن برگشتي 1301(a,b,c,d)E,F خروجي pass1302 به ترتيب وارد E , , 1301d 1301a , 1302 b,1303 b ميشود وخروجي pass1303 به ترتيب وارد 1303a, 1302 a , 1301 b , 1301 c , F ميشود دماي ورودي از Pass ها 18 درجه بوده و در 1301 آن را به نزديك صفر درجه مي‌رسانيم و تا انتهاي مسير چيلرها خروجي چيلر 1303 برابر 18- درجه مي شود. عمل سرد كردن كم كم صورت ميگيرد تا بلورهاي نرم به آهستگي و به خوبي تشكيل شوند سپس خوراك وارد مخزن مي شود اين Vessel نقش يكنواخت كنندگي جريان را دارد. در اين Vessel ماده ما ايستايي ندارد زيرا ماندگاري آن باعث ته نشين شدن و ماسيدن موم مي شود. (بعد از خروج از چيلر ما مجدداً به خوراك حلال مي‌زنيم كه به اين حلال، حلال ثانويه گوييم) پس از اين Vessel ماده وارد فيلترهاي 2 و 1 مي شود. در اين فيلترها واكنش به كمك مكش به وجود آمده توسط كمپرسورهاي موم از روغن جدا مي شود. روغن به وارد مخزن 1311 و reciever ميشود. اين روغن همراه خود كمي حلال دارد. واكس‌ها وارد مخزن 1309 مي شود مخازن 130 8 و 13.9هر دو filter feed drum نام دارند هنوز در مخزن 1309 كمي روغن وجود دارد.
در اين Filter ها ماده با صفحه‌هاي پارچه اي برخورد مي كند موم روي صفحه ها جدا شده و به كمك نيروي رانش به وجود آورده از كمپرسور و تيغه‌هاي مربوطه جدا شده بر زير محفظه Filter مي ريزد درزير يك مسير چرخگوشتي مانند چرخدنده مارپيچي وجود دارد كه موم‌ها را بطرف خروجي هدايت ميكند. همچنين حلال FRC نيز به درون اين محفظه پمپ ميشود و چرخدنده ها نقش هم زن را نيز بازي ميكند تا نهايتاً خروجي از Filter هاي 1301 و 1302 ما مايعي محلول باشد كه وارد مخزن 1309 ميشود همراه موم ما هنوز كمي روغن است. اين محلول وارد فيلتر 1303 مي شود و موم آن ديگر كاملاَ جدا ميگردد اين فيلترها به صورت استوانه بوده و مي‌چرخد سطح استوانه شامل سوراخهايي است كه به آنها blue back (مجراي خروجي نيروي رانش كمپرسور) گويند. نهايتاً پس از فيلتر 3 واكس وارد پمپ 1306 ،1308 شده و از آنجا وارد مبدل ميرود. روغن و حلال خروجي از فيلتر 3 نيز وارد مخزن (reciever) ميشود. از ماده موجود در 1312 reciver ميتوان به عنوان حلال ثانويه استفاده كرد زيرا نسبت حلال به روغن در آن بسيار بالا است. اگر اين حلال همدماي خروجي باشد( -15 درجه در انتهاي چيلر) آن را اضافه ميكنيم واگر در ميان چيلرها اختلاف دما داشته باشيم. براي اين كار ازپمپ 1324 استفاده مي شود علاوه بر اين از reciever 1312 براي شستشوي فيلترهاي 1301 و 1302 نيز استفاده مي شود كه از حلال بالاي Filter تزريق ميشود.
موم جدا شده به صورت نيم جامد بوده و در نتيجه يك شاخه از تانك 1301 ميگيريم و به كمك پمپ 15 به خروجي فيلتر 3 مي‌زنيم تا موم به صورت مايع دربيايد و بتوان آن را پمپ كرد از اينجا به تانك 1301 ميرود تا بازيافت روغن موجود در 1311 reciever كه آن هم بسيار سرد است صورت بگيرد در اين چيلرها روغن برگشتي گرما ميگيرد و تا 30 درجه مي‌رسد و روغن ورودي را تا 10-12 درجه خنك ميكند. روغن برگشتي ابتدا به وسيله پمپ 1304 به چيلرها فرستاده شده بعد از طي كردن چيلر مجدداً به وسيله 3 پمپ 1328 فشار آن بالا ميرود و دو چيلر ديگر را طي مي كند. بدين ترتيب بخشي از گرما صرفه جويي مي شود. آب برگشتي از مسير نيز به مخزن واكس مي‌ريزد در مخزن واكس آب و واكس كه هر دو حلال نيز همراه دارند دوفاز ميشود و (چگالي موم كمتر است) آب توسط پمپ 15 به (Stripper)Vo1307 فرستاده شده در Stripper آب و حلال دار بالا و steam از پايين وارد و سپس حلال از بالا و آب از پايين خارج مي شود. حلال وارد moist ميشود و آب به صورت پساب خارج ميشود. واكس توسط پمپ 12 به (vassel 1304) LP وارد مي شود. LP به وسيله حلال مقداري بخار حلال از بالا جدا شده و از پايين واكس وارد كوره ميشود (H.1302 سپس از كوره به (Vessel 1305)HP رفته در آنجا حلال جدا شده و واكس نيز پس از خروج از HP به Stripper ميرود در آنجا جداسازي نهايي انجام ميشود واكس از پايين به پمپ 1314 و از آنجا به مبدل 1318 و سپس به مخازن مربوط منتقل ميشود ضمن آنكه در مبدل 1318 با HOT wa تبادل حرارتي ميدهد. حلال از Stripp روغن با خروجي از Stripper مخلوط شده وارد فن(خنك كننده) مي شوند وخنك ميگردند. در نهايت وارد (lecander) Vessl 1321 شده تا احياناً اگر آبي باقيمانده جدا شود و در آنجا وارد moist ميشود.
روغن از reciever وارد چيلر شده بعد وارد مبدل حرارتي 1310 مي شود تا با حلال برگشتي از LP تبادل حرارت كند دوباره وارد مبدل حرارتي a,b 1314 شده با حلال برگشتي از HP تبادل حرارت ميكند و در نهايت وارد LP مي شود .
مجدداً روغن و حلال جدا ميشوند و به كمك حلال خشك روغن به پمپ 1310 a,b و از آنجا به كوره (1301) وارد مي شود و سپس به HP مي رود پس از جدا شدن، حلال وارد Stripper ميشود حلال خروجي از HP و LP بعد از عبور از مبدل هاي حرارتي و فن وارد Dry ميشود اين حلال روغن داشته و در Stripper بعد از جدا شدن، حلال به مسير حلالها اضافه شده و نهايتاً به moist ميرود روغن نيز به مخازن مربوط ميشود اين راه از پمپ 1311a,b و فن 1312 عبور ميكند. از (moist) v-1313 به عنوان حلال اوليه استفاده ميشود پمپ 1303 برا ي چيلرهاي پروپان استفاده ميشود. حلال ورودي به فيلتر از پايين از مخزن Dry مي‌آيد.
طريقه شستن فيلتر:
ابتدا مبدل حرارتي را با باز كردن خطSteam و خط Solvent وارد سرويس ميكنيم در اين تبادل solvent تا دماي 60-80 درجه گرم مي شود به ترتيب ابتدا solvent سرد برگشتي و feed و نيز كمپرسور و black Valve را مي بنديم و شير ورودي Solvent داغ به فيلتر را در حد يك دقيقه باز ميكنيم سپس solvent گرم را بسته ابتدا كمپرسور و black Value را باز ميكنيم بعد solvent سرد و feed را. در اين كار solvent گرم وظيفه شستن تمام مواد باقيمانده را انجام ميدهد در اين حالت در درون فيلتر تغييردمايي از تا الي داريم كه نشانگر مقاومت بالاي سيستم در برابر تغيير دماي ناگهاني است در اين ميان يكي از پمپهاي مربوط به موم را خاموش ميكنيم تا آزاد نكند و فشار موم را داشته باشيم. سپس مواد شوينده را كه در تانكي دخيره شدهاند به كمك دو پمپ به سير feed بر مي‌گردانيم تعداد دفعات شستشوي فيلتر بستگي به نوع feed ما دارد مثلاً براي DAO در يك روز 5-4 بار هر فيلتر شستشو مي شود و براي روغن 10 شايد حتي يكبار هم نشود زمان شستشو از اتاق كنترل با توجه به فشار value black و ورودي موم به پمپ مشخص مي شود.
براي DAO ما از پمپ 1326 استفاده نمي‌كنيم از پمپ 1319 استفاده مي كنيم و حلال ثانويه نيز نمي‌زنيم.
توضيحي بر مسير solvent:
گاز حلال كه از مسير خارج شده و به صورت Dry در آمده در مخزنDry قرار داشته و دمايي بين 45-50 درجه دارد در نتيجه براي استفاده مجدد بايد دماي آن را تا 20 درجه پايين آوريم. سپس آن را وارد دو چيلر پروپان كرده در چيلر اول تا +4 و در چيلر دوم تا –17 سرد ميكنيم اين چيلرها به صورت مبدل تيوب و tube & Shell است و در آن پروپان فيلتر شده روغن و آب احتمالي موجود در آن گرفته مي شود حلال خالص به عنوان FR 76,80 وارد پايين فيلترها مي شود در صورتيكه reciever از سرويس خارج باشد، يا سطح آن پايين باشد. به عنوان حلال ثانويه تزريق ميشود.
توضيحي برمسير gasblanket
از آنجا كه وجود اكسيژن و برخورد آن با حلال ميتواند باعث آتش سوزي شود نبايد در طول مسير اين دو با هم در ارتباط باشند لذا ما در مسير از گاز طبيعي كه اكسيژن آن را سوزانده‌ايم استفاده ميكنيم. بدين ترتيب كه ابتدا دركوره 1303 گاز طبيعي را سوزانده وارد يك مخزن جنبي ميكنيم و در آنجا ذخيره سازي ميشود. از آنجا اين گاز در سر تا سر شبكه توزيع مي شود در فيلترها، مخازن و … براي جلوگيري از ورود هوا بايد فشار اين گاز از فشار هوا بيشتر باشد بدين منظور در انتهاي مسير آن راوارد كمپرسور دو مرحله اي 1306 ميكنيم و نهايتاً پس از عبور از صافي مجدداً به مسير برمي‌گردانيم.
از آنجا كه فشار يك گاز بايد 9 اينچ آب بيشتر از فشار هوا باشد از مخزن شناور 1303 استفاده ميكنيم طرز كار اين مخزن به اين صورت است كه در صورتيكه مقدار گاز ورودي به مخزن مهم باشد و مخزن سبك شده و سطح مانع از آنجا كه شناور است كمي بالا مي‌آيد (flow mini) و شير را باز ميكند تا حجم بيشتري گاز وارد مسير شود. طبيعتاً اگر گاز ورودي بيشتر شود با همين منوال گاز ورودي كم ميشود. و بدين ترتيب با كنترل flow مقدار فشار كنترل مي شود تا هميشه 9 اينچ آب بيشتر از هوا باشد و از ورود هوا به سيستم ما جلوگيري ميكند.
در بالاي استيريپرها يك شاخه حلال وارد مي شود كه وظيفه تنظيم دماي بالاي برج را دارد زيرا اگر دما بالا باشد، مولكولهاي روغن داخل حلال ميشوند و اگر پايين باشد حلال وارد روغن و مخازن روغن ميشود. و لذا ما دما را در حدود 95-105 نگه مي‌داريم.
در مخازن LP و HP حلالهاي وارد شده وظيفه تنظيم دما و جدا سازي را دارا است.
توضيحي بر مسير پروپان
پروپان از مخزن v-1318 خارج شده فشار خروجي آن مي باشد.
از اين مخزن دو خط خارج ميشود يك خط به مخزن HP ميرود خط ديگر به چيلرهاي 1336 , 1305 ميرود از اين چيلر به HP برمي‌گردد در راه، با كنترل كننده فاز داريم كه خط خروجي از HP به كمپرسورهاي 1302 و 1305 حلال را خنك ميكند و 1303 , 1302 خوراك ما را خنك مي‌كنند سپس وارد كمپرسور 1301 مي‌شويم.
توضيحي بر كمپرسورها:
كمپرسور 1301 با توربين بخار و Steam ورودي فشار به صورت چند مرحله‌اي كار ميكند و دور بالاي آن 7000 دور است. و به صورت شافت مركزي كار ميكند Steam بعد از خروج از توربين وارد مخازن كندانس مي شود و كندانس شدن آن باعث فشار منفي 18mmHg ميگردد كه به عنوان كمك در كمپرسور استفاده ميشود. دور كمپرسور به وسيله يك گاورنر كه خود توسط فشار روغني تنظيم مي شود كنترل ميگردد روغن كاري به وسيله مخزن فشار روغن انجام مي شود و دو وظيفه دارد.
1-روغن كاري سيستم 2- شناور كردن mini flow ها.
روغن خروجي وارد تله‌هاي گاز شده پروپان به وسيله مكش خود كمپرسور خارج شده و روغن از پايين وارد مخازن حفاظتي مي شود كه اگر به هر دليل پمپهاي روغن از كار بيفتد كمپرسور نيز از كار مي‌افتد اما تا زماني كه كار ميكند، پيوسته احتياج به روغن دارد كه به وسيله مخزن حفاظتي كه در ارتفاع نصب است (براي تهيه فشار لازم) اين روغن فراهم ميشود. در كمپرسور 1306 فشار روغن كاري 1.61، فشار مكش 0.5 7، فشار خروجي 10.5 است.
اين كمپرسور بزرگترين و قويترين كمپرسور موجود در پالايشگاه تهران است وبه وسيله الكتروموتور كار ميكند. دور ورودي آن 3000 دور است (حداقل 1479) و دور خروجي آن 11282 دور است توان آن 800HP است و Safty factor آن 1.3 ميباشد. ويسكوزيته روغن كاري در دماي100 درجه 150 ميباشد اين كمپرسور دو مرحله اي بوده و وظيفه مكش در فيلتر و فشار در black Valve را به عهده دارد. اين كمپرسور حداكثر مكشي معادل 500 mmHg ايجاد ميكند.
كمپرسور 1302
كمپرسور 1302 جانشين كمپرسور1306 است اما ضعيف تر از آن ميباشد. اين كمپرسور نيز با الكتروموتور كار ميكند و دور خروجي آن 9532 است 500hp توان داشته و اكثراً آن خارج از سرويس است. دور ورودي كمپرسور از الكتروموتور 1480 است.
vچيلر 1336 وظيفه خنك كردن حلال ورودي به زير فيلترها را دارد زيرا حلال و واكس بايد همدما باشند، در غير اين صورت واكس به جاي حل شدن ذوب شده شبكه‌هاي بلور آن درهم مي ريزد. اين كار توسط پروپان كه مستقيماً از مخزن 1318 خارج مي شود انجام مي شود.
vچيلر 1305 و 1306 نيز وظيفه خنك كردن حلال را دارند. كه در دو مرحله از هسته فيلتر و كنار دوش اسپري مي شوند.
vدر صورتيكه پروپان مرطوب باشد به آن متانول مي‌زنيم تا پروپان خالص شود.
v اگر در چيلر 1306 مقدار پروپان بالا رود (بيشتر از 50%) اين مقدار اضافي وارد محفظه كويل مانندي كه به خروجي كمپرسور پروپان متصل است ميشود در آنجا بخار شده و به سيستم بر ميگردد. زيرا بالا رفتن سطح مايع ممكن است باعث ورود مايع كمپرسور و نابودي آن شود.
در كمپرسور ها هميشه از خروجي كمپرسور يك خط به وسيله شير كنترل وصل به سيستم دما miniflow به پشت SUCTION هاي اول و دوم در برمي‌گردد و همينطور كه ديده شده تمام كمپرسورها دو مرحله‌اي هستند اين مسير به اين صورت است كه اگر ورددي SUCTION هر مرحله كم بياورد شير مربوطه باز شده به پشت كمپرسور جريان برمي‌گردد تا دبي كم نيايد.
4
واحد هيدروژن زدايي
Htydro finishing Unit
بخش هيدروژن يك بخش تكميلي براي بالا بردن كيفيت روغن است. روغني كه قبلاً واكس و مواد آروماتيك آن جدا شده است. (درمورد vaccum Bottom علاوه بر واكس و مواد آروماتيك آسفالت آن نيز جدا شده) در شاخه هاي پيوندي بين كربن و هيدروژن داري ناخالصيهاي فسفر، گوگرد، نيتروژن و … ميباشد كه جايگزين هيدروژن در پيوندهاي كووالانسي شده اند در بخش هيدروژن به كمك فشار در راكتور هيدروژن جايگزين اين ناخالصيها شده كيفيت روغن را بالا مي‌برد. ورودي اين بخش 3708 شبكه است كه مقدار 2500 شبكه آن هيدروژنه مي شوند.
روغن خروجي از 1303 stripper پس از عبور از p-1311 و فن 1312 دو شاخه مي شود يك شاخه آن (حدود 2500 بشكه درروز به وسيله FR-37 كنترل مي شود) وارد وسل V-1410 كه نقش يكنواخت كنندگي جريان و همچنين هواگيري اختصاصي از روغن را دارا است ميشود از آنجا به وسيله P-1401 فشار آن تا 45 Mpa بالامي‌رود سپس وارد مبدلE-1401 شده تا گرم مي شود يك شاخه هيدروژن با فشار 45 Mpa به آن اضافه شده ودما تا175 درجه افت ميكند و سپس وارد كوره H- 1401 ميشود. (بعد از پمپ 1410 يك CONTROLLER وجود دارد. (LC) كه چنانچه Level ورودي به پمپ افت كند جريان را از بعد از پمپ به قبل از آن انتقال مي دهد.) در كوره دماي آن از 175 تا 320 درجه بالا ميرود. خروجي از كوره وارد واكتور V-1403 مي شود در راكتور مولكولهاي روغن مي‌شكنند و هيدروژن در دما و فشار بالا جايگزين ناخالصيها ميشود از پايين روغن به اضافه …, H2SO4 , NH3 , H2S وارد مبدل 1401 شده و با روغن ورودي به كوره تبادل حرارت ميدهد و آن را تا 205 درجه گرم ميكند. در ادامه مسير وارد V-1404 به نام High Temp Separator شده تا در حد امكان گاززدايي ميشوند.
Low temp
Separator
در اين وسل روغن از پايين و گازها از بالاي وسل خارج ميشوند. از آنجا كه گاز خروجي از بالا داراي دماي بالايي است (حدود 200 درجه) هنوز مقداري از روغن ما بصورت بخار وجود دارد در نتيجه اين گاز را ابتدا درمبدل E-1403 خنك ميكنيم و در دماي 65 درجه به V-1405 با كاآيي مشابه V-1404 وبه نام وارد ميكنيم همانند V-1404 روغن از پايين وسل خارج شده و با شاخه خروجي از V-1404 يكي مي شوند. گازها نيز از بالاي V-1405 خارج شده وارد V-1408 ميشود كه هدف در آن جداسازي احتمالي قطرات مايع از گازي كه حدود 95% آن هيدروژن است به كمك يك Mesh (جداساز)ميباشد. مقدار كم روغن جدا شده در اين وسل نيز به شاخه خروجي روغنهاي V-1404 و V-1405 مي‌پيوندد گاز خروجي از بالا نيز به دو بخش تقسيم مي شود. بخش اصلي آن به عنوان هيدروژن اوليه و به علت بالا بودن درصد هيدروژن به قبل از كوره برگشته به خوراك روغن مي‌خورد به اين منظور وارد كمپرسور C-1402 شده به فشار 45 MPa مي‌رسد و سپس به روغن ورودي اضافه مي شود.
شاخه فرعي درحقيقت يك شاخه كنترل است و در اغلب موارد بسته ميباشد چنانچه فشار خطوط بالا برود اين شاخه باز شده مقداري از گاز خروجي را به واحد گوگرد سازي پالايشگاه مي‌فرستد.
روغن خروجي از V-1404 و V-1405 و V-1408 كه قبلاً يكي شده بود وارد V-1406 ميشود. دماي متوسط ناشي از به هم پيوستن اين شاخه روغن به علت بالا بودن درصد روغن V-1404 در مجموع اين 3 شاخه حدود 200 درجه است. به همين دليل مقداري روغن و البته مواد ناخالص در اين دما بصورت گاز هستند. در V-1406 مقدار كمي گاز باقيمانده را به وسيله يك Mesh جدا كرده و از بالاي وسل خارج ميشوند از آنجا به كوره رفته به عنوان سوخت مي‌سوزند درصد هيدروژن در اين گاز به مراتب كمتر از جاهاي ديگر است. روغن خروجي كه از پايين آماده ورود به Stripper است ابتدا آن را با steam در مبدل حرارتي E-1406 تا 235 درجه گرم ميكنيم سپس شاخه دوم روغن كه در ابتداي ورود به بخش هيدروژن جدا شده بود (حدود بشكه 1200) به آن مي‌پيوندد.
اين شاخه دوم پس از پمپ 1311 و بعد از تبادل حرارت با steam در E- 1411 با شاخه اول ما (حدود 2500 شبكه) يكي شده وارد stripper oil (V-1401) ميشود طبق معمول در stripper بخار از پايين و روغن از بالا وارد ميشوند اين stp مجهز به يك Mesh جداسازي است كه اجازه عبور قطرات مايع را به بالا نمي‌دهد بخار آب همراه ناخالصيهاي به بخار تبديل شده از بالا و روغن از پايين خارج ميشود .روغن به V-1402 وارد ميشود كه اين وسل با V-1401 مرتبط است و وري هم قرار گرفته اند دليل اين كار ايجاد فشار براي سرازير شدن روغن از V-1401به V-1402 است. در اين وسل (V-1402) بخارهاي آب باقيمانده جدا شده روغن از زير مخزن V-1402 خارج شده وارد پمپ 1402 ميشود. و از آنجا به فن‌هاي بسيار بزرگ 1407-a,bc رفته دماي آن از 235 تا 60 درجه افت ميكند از آنجا نيز به سمت مخازن ميرود. از بالاي (V-1402) , (V-1401) stp بخارات آب و ناخالصيها كه در دماي بالاي 235 درجه همگي به صورت بخار هستند و بخش اعظم آن را H2S تشكيل مي دهد بوسيله 6 اجكتور
1405- 1403- 1404
1407- 1709- 1408
مكش ميشوند و بعد از عبور از 6 مبدل كه درآن با آب سرد تبادل حرارت انجام مي شود خنك شده و مايع ميشوند (خود اين ميعان باعث ايجاد فشار منفي و كمك به مكش اجكتورها ميشود) از آنجا وارد بوت مخزن V-1409 به نام Ejector condens drum ميشود. اين مخزن به وسيله يك جداساز به دو قسمت تقسيم مي شود. مايعات وارد شده به يك سمت اين مخزن مي ريزد در اين قسمت يك ناحيه در فازي ايجاد مي شود و آب گوگرد دار معروف به آب ترش در زير آب معمولي قرار ميگيرد و در نتيجه آب معمولي از بالاي جداساز به سمت ديگر سرزير ميشود و توسط پمپ 1404 به پساب فرستاده مي شود. آب ترش نيز در ادامه به گوگرد سازي پالايشگاه فرستاده مي شود مقدار كمي گاز هاي جدا شده در اين مخزن نيز وجود دارد كه به H-1401 به عنوان سوخت فرستاده مي شوند. نهايتاً روغن خروجي كه 70% آن هيدروژنه شده است با كيفيت بالاتر آماده مصرف است همچنين اين واحد علاوه بر ارتباط با بخشهاي مخازن و آب بخار پالايشگاه با واحد تهيه هيدروژن نيز در ارتباط است تا كاهش هيدروژن را در موارد احتمالي برطرف سازد.
گزارش دوره كارآموزي تابستان 84
شركت نفت ايرانول
پالايشگاه روغن سازي تهران
استاد راهنما
دكتر مسعود رحيمي
دانشجو
محسن الموتي
7934003
به ياد وزير اسير…
مهندس شهيد محمد جواد تندگويان
و خانوادة بزرگ صنعت نفت ايران
فهرست
عنوان ................................................................................................................... صفحه
واحد آسفالت گيري (PDA)................................................................................... 1
واحد فورفورال .................................................................................................... 12
واحد موم گيري (M.E.K)...................................................................................... 20
واحد هيدروژن زدايي (H.F.U)................................................................................. 31
5- معماري خانه عباسيان ............................................................................................................... 24
6- خانه عامريها.................................................................................................................................... 24
7- خانه طباطبائي............................................................................................................................... 25
8- گچبري خانه بروجردي ها.......................................................................................................... 25
9- خانه بروجردي ها.......................................................................................................................... 26
10- طرح گربه و خورشيد در گچبري خانه عباسيان ............................................................. 26
11- گچبري خانه بروجردي ها....................................................................................................... 27
«مقدمه»
اين تحقيق را به اين علت انتخاب نموده‌ام كه شهرستان كاشان از لحاظ فرهنگي و هنري تاريخچه‌اي كهن و پربار با تمدني چند هزار ساله دارد، كه از تپه‌هاي سيكل آغاز ميشود و به تزئينات بسيار ظريف و زيبا در بناها مي‌رسد. اين امر باعث ميشود تا هنر دوستان و دانشمندان كشورهاي ديگر را از دير باز به خود جلب نمايد.
براي انجام اين تحقيق محدوديتهاي بسياري وجود داشت، با كمبود منابع مواجه بودم اين تحقيق به صورت ميداني و كتابخانه‌اي صورت گرفته است.
منابعي كه براي اين تحقيق استفاده كرده‌ام عبارتند از كاشان مرواريد كوير، بهشتي در حاشيه كوير، آثار تاريخي شهرستانهاي كاشان و نطنز
تعداد 11 عكس در اين تحقيق به چشم مي‌خورد، اين تحقيق شامل سه فصل ميباشد.
فصل اول شامل سه بخش ميباشد، كه به بررسي معماري، وضعيت جغرافيايي و قدمت تاريخي خانه هاي كاشان مي‌پردازد.
فصل دوم نيز شامل سه بخش ميباشد كه در اين فصل گچبري، مصالح گچبري و نحوة اجراي گچبري بررسي شده است.
در فصل سوم ويژگي و امتياز گچبري خانه هاي كاشان در دوره قاجار بررسي شده است.
هدف من از انجام اين تحقيق اين است كه بتوانم راه تمامي كساني كه براي هنر اين مرز و بوم تلاش كرده‌اند را ادامه دهم و براي شناساندن هنرهاي نه تنها كاشان بلكه شهرهاي ديگر ايران كوشش كنم و اميد آن است كه از اين راه سر بلند بيرون آيم.
در شهرهاي ايران بناهاي بسيار زيبا وجود دارد كه هر يك به نوبه خود بي نظير است اما آنچه كه در اين شهر توجه من را به خود جلب نموده اين است كه هنر گچبري در معماري خانه‌هاي كاشان بي نظير است.
اهميت و ضرورت انجام اين تحقق شناساندن تزئينات گچ بري بر روي خانه‌هاي قديمي دوران قاجاريه در شهر كاشان به مردم آن شهر و به مردم ساير ملل و جوامع ديگر است.
فراهم آوردن زمينه فرهنگي و هنري درباره‌ي تاريخچه كاشان، آثار باستاني آن و پرداختن به جزئيات هنرها و ايجاد علاقه در مردم آن شهر كه هر چه بيشتر به هنر شهر نشان اهميت داده و آگاهي پيدا كنند به اينكه هر يك از اين هنرها و اين نقوش با چه زحمات و مشتقهايي با حداقل امكانات مشكلات فراوان بوجود آمده‌اند تا خود آنها قبل از ميراث فرهنگي يكي از نگهدارندگان خوب اين آثار باشند. در زمينه هاي هنري ايران هر چقدر هم كه تحقيق و تخصص نماييم باز هم جاي تفكر و تامل باقي است.
فصل اول
بررسي خانه هاي تاريخي كاشان
در دوره قاجار
الف - معماري خانه‌هاي كاشان
شهر كاشان به علت استقرار در جوار كوير، داراي اقليم گرم و خشك با تابستانهاي بسيار گرم و زمستانهاي بسيار سرد است. به همين جهت معماري يافت قديم‌اش متناسب با اوضاع اقليمي و آميخته‌اي از هنرهاي تزئيني مايه گرفته است. معماران كاشان در روزگار گذشته، با توجه به پايبندي مردم كاشان به اعتقادات ديني، خانه‌ها را در عين حال كه داراي فضاي باز، گسترده و روح بخش ميباشد طوري طراحي نمودهاند كه زندگي در هر واحد ساختماني را در فصول چهارگانه كاملا قابل تحمل و آسان مي نموده است.
خانه ها اكثرا داراي سردر ورودي با درهاي مزين به كوبه‌هاي زنانه و مردانه هشتي ودالاني منكسر بود كه اندرون خانه را از ديد نامحرمان دور مي‌داشت.
اغلب خانه‌ها داراي اندروني و بيروني و متشكل از حياتهاي مشجر و وسيع بودند. اتاقهاي سه دري، پنج دري متناسب با فصول مختلف در اطراف حياط جاي مي‌گرفتند. از جمله مهمترين فضاهاي اين خانه، ايوانها و تالار بزرگ بود كه در ضلع شمالي و جنوبي حياط ساخته ميشد. درها و پنجره‌هاي اين تالار واتاقها معمولا با انواع پنجره‌هاي زيبا با شيشه هاي الوان و اشكال مختلف متناسب با موقعيت فصلي اتاقهاي خانه زينت مي‌يافتند.
احداث سردابه‌هاي بزرگ جهت استفاده در تابستهاي گرم و ايجاد هواكش در پشت سردابه‌ها از جمله خصوصيات معماري خانه‌هاي قديمي كاشان است. [1]
با توجه به وضعيت جغرافيايي وآب وهوائي منطقه كويري خانه‌ها را گود مي‌ساختند تا بنا عايق حوارت و صدا باشد كه به اين روش ساخت گودال باغچه گويند.
براي نمونه خانه عباسيان در زمين 5 هزار متر مربع با زير بناي 7هزار متر مربع به صورت گودال باغچه ساخته شده است.«تصويرشماره1»
بافت سني كاشان متشكل از كوچه‌هاي پيچ در پيچ با ديوارهاي بلند خشتي است كه تقريبا در فواصل مختلف مسقف ميباشد اين سبك معماري به سبب موقعيت خاص جغرافياي بهترين فرم معماري كويري است زيرا از طرفي از هجوم بيرحمانه شنهاي داغ و طوفانهاي كويري مي‌كاهد و از سوي ديگر هنوز سرماي زمستان را مهار مي‌نمايد.
كاشان يكي از شهرستانهايي است كه در آنجا نمونه‌هاي جالبي از شاهكارهاي هنر ايران يافت ميشود. آثار معماري كه در اين شهر باقي مانده معدودي از دوره صفويه و بقيه از آثار دوره قاجاريه است.
خانه‌هاي برزگ قديمي ساز و ساختمانهاي باشكوه كه تاكنون با طرح و نقشه اوليه خود بدون تغييرات مهمي باقي مانده است عموما متعلق به زمان قاجاريه يعني از عهد سلطنت فتحلي‌شاه تا آغاز دوره مشروطيت ميباشد.
هر چند دوره قاجاريه دوره ركود و تنزل فنون معماري ايران بشمار ميرود. در شهر كاشان به دليل خرابيهاي حاصل از زلزله، نياز به ساخت بناها و ساختمانهاي جديد موجب ميشود كه يك نوع فعاليت وسيع و همه جانبه‌اي در فنون معماري مشاهده گردد.
اين فنون آميخته‌اي با مزاياي خاص اقليمي بوده و با هنرهاي تاريخي و محلي مزين و گشته است.
گروهي از دانشگاهيان تهران در نتيجه بازديد بررسيهاي علمي به وسيله كتاب سرپرستي كارشناسان و استادان معماري و باستان شناسي از آثار تاريخي كاشان به عمل آوردند بدين گونه اظهار عقيده نمودهاند:
« بدون شك كاشان از نظر آثار معماري يكي از غني‌ترين شهرهاي ايران بوده و بسياري از بناهاي تاريخي آن را ميتوان در رديف بهترين شاهكارهاي ايران به شمار آورد.
علل اصلي اين موضوع را ميتوان در چند قسمت خلاصه كرده و مورد مطالعه قرار داد:
الف: موقعيت تاريخي و توجهي كه سلاطين دوره‌هاي مختلف به آباداني و ايجاد بناهاي مختلف در شهر كاشان داشته‌اند به همين دليل است كه مثلا چون در دوره سلطنت قاجاريه توجه بيشتري به كاشان شده است، بهترين آثار اين دوره را در كاشان مي‌يابيم.
ب: موقعيت جعرافيايي و آب وهواي خشك و گرم كاشان نيز يكي از علل بوجود آورنده ساختمانهاي جالب و سبك معماري به خصوص اين شهر ميباشد.
ج: وجود معماران با تجربه و با ذوق در كاشان را، و خصوصا ايماني كه اين هنرمندان به كار خود داشته‌اند نيز ميتوان يكي از جهات پيشرفت معماري اين شهر داشت، خصوصا كه ثروتمندان نيكوكاري نيز بوده‌اند كه به كارهاي ساختماني علاقمند بوده و اين هنرمندان را تشويق كرده‌اند.»[2]
خانه بروجردي در كوه سلطان مير احمد از نظر خصوصيات معماري محلي جامع و يكي از بهترين خانه‌هاي دو قرن اخير شناخته شده به طوري كه پس از بررسيهاي دقيق گروههاي مختلف علمي وقتي موسسات ايران و كشورهاي بيگانه مورد تحسين همگي واقع گشته است (عكس شماره2)
خانه عباسيها نيز از لحاظ خصوصيات معماري و تزئينات گچبري و آينده‌كاري زيبا و بي‌نظير است. (عكس شماره3)
ب: بررسي وضعيت جغرافياي محل:
«شهرستان كاشان كه در ناحيه مركزي ايران واقع شده حدود غربي و جنوبي آن به ارتفاعات سلسل حيال مركزي (كوه رود) منتهي ميگردد.
آباديهاي دامنه اين كوهستان عموما داراي آب وهواي لطيف و معتدل ميباشد ولي از جانب شمال و مشرق كه به زمينهاي شوره‌زار كوير مركزي ايران اتصال پيدا ميكند، هواي آن به تدريج گرم و خشك و سوزان ميگردد»[3]
كاشان از طرف شمال به شهرستان گرمسار و درياچه نمك، از سوي شمال غربي به شهرستان قم، از مشرق به شهرستان اردستان، از جنوب به شهرستان نطنز و بخش هيمه و از جانب مغرب به شهرستان دليجان محدود است. هر چند شمال شرق و مشرق كاشان را كوير احاطه كرده اما از سوي غرب و جنوب، در جوار كوههاي سر به فلك كشيده‌اي قرار گرفته است، كه در حقيقت دنبال سلسله جبال مركزي ايران ميباشد.
اين رشته كوهها داراي قلل مرتفعي هستند كه مهمترين و بلندترين آنها كوه كركس به ارتفاع 3898 متر در نزديكي نطنز قد برافراشته است. قلل ديگر آن عبارتند از قله نيا سرجا ارتفاع 3600 متر و كوه هفت كتل به بلنداي 3003 متر»[4]
جاري آبهايي كه اين كوهسار به طرف دامنه‌هاي شمال و مشرق جريان مي‌يابند، بخشي از اراضي كاشان و حومه را مشروب ميسازد.
از مهمترين اين چشمه سارها چشمه فين است كه در دامنه كوه دندانه و هفت كتل ظاهر ميشود. علاوه بر اين كه فين عليا و فين منطي بوسيله آب آن مشرب ميگردد، روستاهاي ديگر نيز از آب اين چشمه بهره‌مند ميشوند. از ديگر چشمه‌هاي اطراف كاشان چشمه «جوره بزرگ» و «چشمه جور كوچك» هستند كه از فرار كوههاي قمص مي‌جوشند، سپس به يكديگر ملحق شده به قمص وارد ميشوند. چشمه نياسر، چشمه نابر، چشمه جهق، چشمه باريگرسف و چشمه ابيانه نيز از مهمترين چشمه‌هاي كاشان به شمار مي‌آيند.
رودخانه‌هاي ديرگ كاشان در حقيقت خشك رودهاي هستند كه فصول پرباران بستر سيلابهاي تند ميشوند، در پايان به طرف ريگزارهاي تفتيده كوير سرازير ميشوند.
هواي كاشان به علت مجاورتش با دشت كوير داراي تابستانهاي گرم و خشك با ميزان بارندگي بسيار كم است اما مناطقي چون مشهد اردهال، قمصر و نطنز كه در دامنه رشته كوهها جاي گرفته‌اند از آب و هواي معتدل و سردسير برخوردارند «موقع جغرافيايي شهر كاشان و مشخصات آب وهواي آن از اين قرار است : عرض شمالي از خط استوا 34 درجه
طول شرقي آن از گرينويچ: 51 درجه و 27 دقيقه
ارتفاع آن نسبت به سطح دريا 945متر
حرارت متوسط تابستان 38 درجه سانتيگراد
بر اثر اوضاع اقليمي و عوامل طبيعي اين منطقه آب و هواي شهر كاشان گرم و خشك ولي ؟؟؟ ميباشد. چنانچه يكي از مسافرين بيگانه در اوايل قرن حاضر در سفرنامه خود مي‌نويسد: «هواي آزاد و آسمان آبي رنگ كاشان ايده آل آدمي است.»[5]
چون در محدود كاشان از قديم الايام رودخانه شادابي وجود نداشته و چشمه سارهاي طبيعي هم كمياب بوده سكنه آنجا جهت نيازمنديهاي كشاورزي و آبياري به وسيله حضر قناهاي عميق، كه گاهي آنها بالغ بر يكصدمتر مي‌گرديد و طول مجازي زيرزميني هر يك هم از ده كيلومتر تجاوز نمي‌نموده، مختصر آن به دست مي‌آورده‌اند. همانطور كه ذكر شد تنها منبع پرآب سرشاري كه در حدود چلگه و همواري كاشان تقريبا با وضع ثابتي هم جريان دارد منحصر به چشمه سليمانه بوده و بس (عكس شماره 4)
منطقه گرمسير كاشان به واسطه هواي خشك و خالي از رطوبت، كه خاك سفت و سختي دارد، براي كشاورزي و درختكاري چندان مساعد نيست؛ مگر به وسيله كود و رشوه زياد دادن به زمين و سيراب نمودن كشتزارها با آبهاي .
پ : قدمت تاريخي خانه‌هاي كاشان:
وجود يكي از قديمي‌ترين مراكز تمدنهاي كهن در حد فاصل بين كاشان و فين بنام تپه‌هاي سيلك نشان ميدهد كه در حدود 4500ق.م. اقوامي كه داراي تمدن قابل ملاحظه‌اي بوده‌اند و و وسايل كار آنها را بيشتر سنگ و استخوان تشكيل مي‌داده است در اين مكان مستقر شدهاند.
با محله اعراب، كاشان به تسخير مسلمانان درآمد و از اين پس همواره از توابع امير نشين اصفهان بود ليكن اعتبار و اهميت گذشته را نداشت.
كاشان به علت فقدان استحكام دفاعي همواره مورد تعدي ديلمي‌ها بود تا در قرن دوم هجري به دستور و كمك از بيده خاتون همسر هارون الرشيد، برج و بارويي برگرد شهر احداث گرديد ولي بواسطه زلزله سختي كه در سالهاي 239و242 در كاشان و اصفهان روي داد برج و باروي شهر آسيب جديدي ديد.[6]
اما ديري نپائيد كه كاشان به همت فرمانروايان شيعي مذهب آل بويه توسعه يافت.در دوره سلجوقيان كاشان از اهميت و اعتبار زيادي برخور دار بود و در اين دوره بناهاي زيادي برجاي مانده است . مانند مدرسه و كتابخانه شرفيه و مدارس مجديه.
در زمان صفويه بخصوص در زمان شاه عباس به علت علاقه و افرش به كاشان آباديهاي زيادي در كنار قمصر و ايجاد كرد و عمارتهاي زيادي بنام صفي آباد است.
در دوره‌هاي بعد نيز بر اثر پيشامدهاي طبيعي يا اجتماعي و بخصوص زلزله بيان كن سالهاي 198و1192 ه.ق. اكثر خانه هاي تاريخي، با آن همه آثار ذوق هنرهاي ملي نيست و نابود گرديد.
تا آنكه در اوايل عهد قاجاريه بر اثر جنبشي بزرگ و اقداماتي كه براي تجديد عمران و آباداني آن سرزمين به عمل آمد، به نوعي سودمند ثمربخش واقع شد كه در حقيقت ميتوان آن را سومين مرحله تاريخي مسير به سوي ترقي و تجديد رونق و آبادي كاشان نام نهاد. حتي بناهاي متعدد و عالي و با شكوهي بر پاگرديد.
مانند خانه معروف به ميرزا محمد علي كه تاريخ بناي تالار قديمي و گچ بري آن سال 1194 ه.ق است. و در جنب آن نيز خانه قديمي ديگري معروف به مقصود بيكي اطاق بزرگ است كه داراي مزاياي معماري و هنري با تاريخ 1011 ه.ق ميباشد.
اينك محض آشنايي با قدمت تاريخي اين گونه ساختمانها چندين خانه بزرگ و قديمي كه تاكنون به جاي و باقي مانده در اينجا نام برده ميشود:
خانه بروجردي
اين خانه را كه تقريبا يك قرن پيش حاج سيد جعفر نطنز يكي از بازرگانان و ملاكين بزرگ كاشان براي سكونت خود بنا كرده است و مربوط به دوره قاجاريه ميباشد.«تصوير شماره4»
2-خانه عباسيان «تصوير شماره5»
3- خانه بزرگ و قديمي حاج ميرزا اسدلله: كه اكنون به خانه سهام السلطنه يا عامريها معروف ميباشد.« تصوير شماره 6»
4- خانه شريفيان در كوي سرپره كه بنيانگذار آن حاجي محمد حسن حاجي شريف در نيمه دوم قرن گذشته بوده است.
5- خانه قديم حاج سيد آقا: در كوي كوشك صفي كه در تزئينات و مقرنسهاي گچكاري بناي سر پوشيده آن تاريخ 1272 خوانده ميشود.
6- خانه عبدلله خان غفاري
7- خانه حاج محمد مهدي معروف به خانه نراقي
8-خانه سيد شكري
9-خانه‌هاي قديم لاجورديها
10-خانه قديم آقالر
11-خانه طباطبائي (تصوير شماره 7)
فصل دوم
بررسي گچبري در خانه هاي كاشان
الف: مصالح گچبري
ايرانيان از دوره ساساني در بكار بردن گچ براي تزيين ابنيه‌هاي خود ماهر بوده واز گچ بري اطلاع كاملي داشته‌اند.
بهترين گچ بري مربوط به دوره قاجاريه است.
هنرمندان و ريزه كارهاي ايران بدون استفاده از ابزارهاي پيشرفته كار گچبري را انجام مي‌داده‌اند. ايرانيان سبك و فنون گچ بري را به چنان ظرافت و تنوعي رساندند كه هيچ ملت ديگري در استعمال اين ماده با ايشان برابري نميكند.
مهمترين مصالح گچ بري همانطور كه از نام آن پيداست گچ است.
از گچ براي تزئينات بيشتر استفاده مي‌كردند و گچ بدليل اينكه از مصالح انعطاف پذير است وحتي پس از گيرش نهايي نيز قابليت شكل پذيري خود را تاحدودي حفظ ميكند، لذا از مصالح مناسب جهت تزئينات به شمار ميرود.
از ديگر مصالح گچ بري گرده زغال است كه براي كشيدن طرح و ثبت طرح بر روي ديوار استفاده ميشود.
از ديگر مصالحي كه براي گچ بري استفاده مي‌كرده‌اند كاه گل بود تا گچ را با آن مخلوط مي‌كردند و گاهي نيز به آن گل اخري به آن افزوده ميشد تا رنگ ارغواني خام روشن وجالبي پيدا كند.
از ابزاري كه براي گچ بري استفاده ميشد ميتوان به بوم خار و بادام بر اشاره كرد.خانه بروجرديها از لحاظ گچبري در بين خانه‌هاي كاشان بي‌نظير است. (تصوير شماره 8)
پ: نقوش گچبري:
نقوش گچ بري در خانه‌هاي كاشان بيشتر تحت تاثير دوران قاجاريه است.
براي مثلا طرج گل و مرغ كه در گچبري‌هاي اكثر خانه‌هاي كاشان به چشم مي‌خورد تحت تاثير هنر دوره قاجاريه ميباشد.
نقوش گچبري داستانهاي روز، شكارگاه تصوير و يا شغل صاحبخانه را روايت ميكند.
خانه بروجردي داستانهايي را روايت مي كند.
مثلا ناپلئون و سواران اروپايي و يا زندگي مردم و پادشاهان را نشان ميدهد.«تصوير شماره9»
در دوره قاجاريه از نقوش اسطوره‌اي نيز استفاده مي‌شده مثلا شاهنامه فردوسي و يا پرنده‌اي با سر آدم.
در خانه عباسيان نقوش به صورت تخت و رنگهاي سفيد خاكستري است. در آنجا نقش خورشيد خانم، گربه و شسمه به صورت بارزي نمايان است.«تصوير شماره 10»
خورشيد خانم و گربه را بر سر در رختشويخانه و آشپزخانه گچ بري مي‌كردند و نشان دهنده اين بود كه خورشيد و گربه در اين مكانها راهي ندارند.
در گچ بري خانه‌هاي كاشان نقوش گل پنج پروگل فرنگي و زنبق را ميتوان ديد كه همه بر گرفتار از نقوش قاجاريه و تحت تاثير هنر و فرهنگ اروپايي ميباشد.
ب: نحوه اجراي گچبري
همانطور كه ذكر شد گچ از مصالح مورد استفاده در گچ بري مي باشند. گچ بري در خانه‌هاي قديمي كاشان با همديگر فرق دارد در بعضي خانه‌ها مانند خانه عباسيان به صورت تخت صورت گرفته است.
و در خانه بروجرديها كه نمونه بارز گچبري در بين خانه‌هاي قديمي كاشان ميباشد به صورت برجسته صورت گرفته است. «تصوري شماره11»
به اين صورت كه ابتدا استادكار طرح دلخواه را بروي تكه كاغذي مانند كاغذ پوستي مي‌كشيد و هر قسمت از طرح را به يكي از شاگردانش مي‌داد. آنان كار را سوزن كاري مي كردند بعد از انجام عمل سوزن كاري باگرده زغال طرح را بر روي ديوار مي كشيدند. يعني طرح را بر روي ديوار تثبيت مي‌كردند و با پاشيدن گرده زغال طرح را بر روي ديوار مي كشيدند بعد از آن گچ را بر روي ديوار گذاشته و با استفاده از بوم خار فضا را خالي مي‌كردند و با استفاده از بادام بر طرح مورد نظر را برش مي‌دادند.
در خانه‌ها قديمي كاشان جهت تزيين روي كار از جرز و ديوار و ستونهاي اطراف خانه يك نوع گچ بري سفيد برجسته خاكستري رنگ ساخته ميشد كه قطره زيباي آن در برابر آفتاب سوزان تابستان وهمچنين با دو باران نيز مقاومت طولاني داشت. ديگر نوع مخصوصي از فلوط كاه گل بوده كه از خاك رس نرم با كاه الك كرده به دست مي‌آوردند و گاهي نيز اندكي گل افرا به آن افزوده ميشد تا رنگ ارغواني خام روشن جالبي پيدا كند، آن هم فقط براي تزيين طاق بنديهاي كوچك در سقفهاي مقرنس ايوانهاي مرتفع و زيرزمين و هشتي‌خانه اختصاص داشته است» [7]
بدين ترتيب كه ابتدا نقوش گوناگون هندسي را با خطوط گچي برجسته نمودار ساخته و سپس متعلق آنها را با خمير كاه گل سرخ خامي اندود نمودند.
فصل سوم
قدمت تاريخي گچبري
درخانه هاي كاشان
بخش اول: ويژگي و امتياز گچبري خانه هاي تاريخي كاشان در دوره قاجار
«دوران قاجار در سده‌هاي «نوزدهم –هيجدهم /سيزدهم - دوازدهم» آغاز شد، در اين زمان بعضي از آثار گچبري را تعمير كردند، گچبري‌هايي كه انجام ميشد تحت تاثير هنر و فرهنگ اروپايي بود. در دوره قاجاريه نقوش گچبري‌ها شامل داستانهاي اساطيري شكارگاهي، داستانهاي روزمره، زندگي پادشاهان و به خصوص پادشاهان قاجار بود لباس اشخاص در اين دوره كاملا اروپايي است. گچ بري در اين دوره بيشتر به صورت برجسته انجام شده است. در اين دوره نقوش مانند گل و مرغ و طرحهاي اسطوره‌اي نيز به چشم مي‌خورد.
گل زنبق در گچ بري از رنگهاي جديد نيز به كار گرفته ميشد كه تا بيش از آن رايج نبود و ميتوان گفت در عهد قاجاريه تحولي نسبي از لحاظ رنگ آميزي و موضوع در گچبري پديد آمد. از محله ابداعات جديد اين عهد به كار گرفتن رنگ قرمز است، البته از رنگ قرمز بيشتر در كاشيكاري دوره قاجار استفاده مي‌كرده‌اند.[8]
نتيجه‌اي كه ميتوان از اين پژوهش گرفت اين است كه ما ايرانيان آثار غني فرهنگ و هنري داريم كه هر چه قدر هم در موردشان بدانيم و بررسي كنيم باز هم جاي صحبت باقي است، كاوش در اين آثار انسان را به فكر فرو مي برد و باعث ميشود روزه به روز كارهاي ما بهتر شود و همچنين موجب ميشود تا كارهاي بيشتري انجام دهيم زيرا ديده ميشود كه هنرمند آن زمان با حداقل امكانات و با دشواري‌هاي فراوان به خلق اين آثار گرانبها و پر ارزش پرداخته و امرزو ما با در دست داشتن امكانات بسيار حتي از انجام دوباره برخي از اين كارها عاجز هستيم و در مرمت اين آثار به مشكلات فراواني برمي‌خوريم .
به نظر برخي از كارشناسان اداره ميراث فرهنگي كاشان براي مرمت تزئينات تاريخي از كساني كه در رشته مرمت تحصيل كرده‌اند دعوت شده كه اين كارها را مرمت كنند البته در قسمتهاي نتوانسته كار را به اتمام برسانند اين اداره از مرمتكاران استادان قديمي كه به شيوه تجربه كاركرده‌اند و از اصفهان دعوت شدهاند، استفاده كرده است.
ما بايد از اين ميراث ارزشمند نگه داري كنيم و نگذاريم اين سرمايه‌هاي گرانقدر و با ارزش به راحتي از بين بروند و يا توسط بيگانگان به غارت از كشور خارج شوند.
1- عكس از نگارنده، تابستان 1384
2- محمودي از ناوه؛ سعيد؛ كاشان مرواريد كوير؛ تهران، انتشارات يساولي، چاپ اول، سال 1378
منابع و ماخذ:
1-نراقي حسن؛ آثار تاريخي شهرستانهاي نطنز؛ تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگي، چاپ دهم، سال 1382
2-محمودي از ناوه، سعيد؛ كاشان مرواريد كوير، تهران، انتشارات سياولي، چاپ اول، سال 1378
3-پورتر، وينيتا، كاشيهاي اسلامي، ترجمه؛ شايسته فر، مهناز، تهران، موسسه مطالعات هنر اسلامي چاپ اول، سال 1381
منابع و ماخذ نقشه ها
منابع و ماخذ طرحها
منابع و ماخذ تحقيق
منابع و ماخذ نمودارها
وزارت علوم ، تحقيقات و فناوري
مؤسسه آموزش عالي سوره
واحد تهران
تحقيق :
جهت ارائه به درس تحقيق در صنايع دستي
موضوع تحقيق :
بررسي گچبري خانه‌هاي كاشان در دوره قاجار
استاد راهنما :
جناب آقاي درودچي
تهيه وتنظيم :
منا جعفري
خرداد 1384
چكيده
عنوان پژوهش حاضر بررسي گچبري خانه‌هاي تاريخي كاشان در دوره قاجاريه است.
اين تحقيق شامل سه فصل ميباشد.
فصل اول كلياتي درباره معماري خانه هاي كاشان، بررسي وضعيت جغرافياي محل و همچنين مروري بر قدمت تاريخي خانه‌هاي كاشان است.
در فصل دوم گچبري خانه هاي كاشان، مصالح گچبري و نحوه اجراي گچبري و نقوش گچبري بررسي شده است.
فصل سوم پژوهشي پيرامون قدمت تاريخ گچبري و ويژگي وامتياز گچبري خانه هاي كاشان در دوره قاجار است و مربوط است به اينكه كداميك از بناهاي شهر كاشان اين تزئينات را دارند و در كدام قسمت بنا اين تزئينات به كارگرفته شده است.
اين تحقيق را تقديم مي‌كنم به كساني كه گلهاي زيباي بهار زندگيشان را به پايم ريختند
با تشكر و قدرداني فراوان از پدر و مادر عزيزم
و تقديم مي‌كنم به عزيز ترين عزيزانم
با تشكر از برادران عزيزم ميلاد و حامد
و در نهايت اين تحقيق را به مردم خوب كاشان كه از وارثان تمدن چندين هزار ساله ميباشد تقديم مي‌نمايم.
در اينجا لازم مي‌دانم از تمامي كساني كه در اين راه من را ياري كرده‌اند كمال تشكر و سپاسگزاري را داشته باشم.
استاد محترم :
جناب آقاي درودچي
مديريت محترم گروه صنايع دستي، آقاي اسدي مسئول محترم كتابخانة دانشگاه
همچنين از سازمان ميراث فرهنگي كاشان و دوست عزيزم مولود سعيدي كه من را در انجام تحقيق خويش همراهي نموده اند، قدرداني مي‌نمايم.
[1]- محمودي ازناوه؛ سعيد؛ كاشان مرواريد كوير؛ تهران، انتشارات سياولي، چاپ اول 1378، ص بي‌شماره
[2]- نراقي، حسن؛ آثار تاريخي شهرستانهاي كاشان و نطنز؛ تهران، انجمن‌آثار و مفاخر فرهنگي، چاپ دوم، سال ،1382 ص8
[3] - نراقي،حسن؛ آثار تاريخي شهرستانهاي كاشان و نطنز؛ تهران‌انجمن آثار و‌مفاخر فرهنگي، چاپ دوم، سال 1382، ص2-3
[4] - محمودي از ناوه؛ سعيد؛ كاشان مرواريد كوير؛ تهران، انتشارات يساولي، چاپ اول، 1378، ص بي شماره
[5]- نراقي؛ حسن؛ آثار تاريخي شهرستانهاي كاشان و نطنز؛ تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگي، چاپ دوم سال 1382، ص ص 8-10
[6] - محمودي از ناوه؛ سعيد؛ كاشان مرواريد كوير؛ تهران، انتشارات يساولي، چاپ اول، 1378، ص بي شماره
[7] - نراقي‌حسن؛ آثار تاريخي شهرستانهاي كاشان و نطنز؛ تهران‌آثار و مفاخر فرهنگي، چاپ دوم‌سال 1382ص‌ص 208و207
[8] - پورتر؛ وينيتا؛ كاشيهاي اسلامي؛ با ترجمه شادميته‌فر، مهناز، تهران، موسسات مطالعات فرهنگ اسلامي، چاپ اول، سال 1381، ص 11
فرآهم آوردن ايمني رانندگان هدف اوليه طرحهاي بزرگراهها مي باشد و انتظار مي رود كه ايمني در طرح ها و سياست ها و استانداردهاي سازمان ها ، انعكاس يافته باشد. ايمني از جمله فاكتورهاي مهم در بيشتر تصميم گيري ها از جمله طرح هاي جايگزين مي باشد. هرچند محدود بودن كيفيت داده هاي ايمني و ناكافي بودن مديريت داده ها و سيستم هاي اطلاعاتي، تاثير و كارايي تلاش هاي پيشين جهت در نظرگرفتن ايمني بزرگراهها در تصميمات مربوط به طراحي، را محدود نموده است.
در پروژه 13-17 NCHRP نياز به اطلاعات ايمني ارتقاء يافته براي استفاده در تصميم گيري هاي مربوط به طراحي بزرگراه بررسي شده است. خلاصه نتايج تحقيق نشان مي دهد كه مي بايست كيفيت و كميت داده هاي ايمني و ابزارهاي موجود طراحان ارتقاء يابد.
كارهاي مورد نظر در پروژه و اهداف آن در زير آمده است:
1-شناسايي آيتم هاي اطلاعاتي مورد نظر. از تاريخچه تحقيقات صورت گرفته تاكنون، تماس با طراحان، و ساير منابع نياز كابران به اطلاعات (شامل اسناد و دسترسي آن) جهت پشتيباني پروژه و تصميمات و سياستهاي مرتبط با ايمني طراحي بزرگراهها استفاده شد. نياز كاربران به اطلاعات مورد نياز و موارد مرتبط با كسب و مديريت اين اطلاعات شناسايي شد.
2-تشكيل گروه مشاور: گروهي جهت دادن مشاوره تدر خصوص روش هاي موجود و تكنولوژي هاي جديد و ارائه بازخورد پيشنهادات در خصوص ارتقاء نحوه جمع آوري، ذخيره سازي، دسترسي و استفاده از داده هاي طراحي و ايمني راه، تشكيل شد.
3-بازبيني جدي الزامات گزارش تصادفات به صورت هماهنگ: بازبيني هايي جهت به كارگيري الزامات مرتبط با گزارش تصادفات انجام شد. ساير روش هاي استفاده از اطلاعات ايمني براي پشتيباني طراحي راه، در نظر گرفته شد.
4- بازبيني تكنولوژي هاي جديد: تكنولوژي هاي جديدي كه قابليت ارتقاء جمع آوري و مديريت اطلاعت ايمني را داشتند، مورد بررسي قرار گرفتند.
5- ارائه طرح هاي مفهومي : مجموعه اي از طرح هاي مفهومي براي سيستمي كه بتواند جمع آوري ذخيره و استفاده از داده هاي ايمني در طراحي ها را ارتقاء دهد، ارائه شدند.
6- گزارش موقت : با دنبال كردن مراحل 1 تا 5، طرح هاي مفهومي ارائه شدند. در اين حين، اگر به بازبيني مجدد نياز باشد، انجام خواهد شد و در ميان طرح ها، آن طرحي ها قابليت و امكان اجراي بيشتري داشته باشد شناسايي مي گردد.
7- ارائه جزئيات اساسي براي طرح هاي گزينش شده : جزئيات مربوط به طرح هاي مفهومي گزينش شده ارائه مي گردند (شامل آناليز تاثير برروي سيستم ها و چيدمان كنوني) و همچنين موارد مربوطه به كارگيري آنها نيز مورد توجه قرار خواهد گرفت.
8- تهيه گزارش نهايي: در آخر گزارش جهت مستند نمودن تلاش ها و تشويق سازمانها براي استفاده از سيستم ها و برنامه هاي مربوط به ارتقاء اطلاعات ايمني در طراحي هاي راه، ارائه مي گردد.
در بازبيني تاريخچه به چندين نكته مهم اشاره مي شود تا اصل موضوعات روشن گردد. در اينجا سؤالات مهمي كه مورد بررسي قرار مي گيرند، به صورت خلاصه آمده است.
· جهت توليد اطلاعات براي استفاده و پشتيباني در تصميمات طراحي، در چه نقاطي از روند طراحي به داده هايي ايمني نياز است؟
· چه داده هاي ايمني براي انعكاس بهتر ايمني در روند طراحي مطلوب و مفيد خواهد بود؟
· مسائل و راه حل هاي بالقوه مرتبط با جمع آوري و مديريت داده هاي مورد نظر، كدام ها هستند؟
· مسائل و راه حل هاي بالقوه مرتبط با ارائه هرچه موثرتر اطلاعات مورد نظر به طراحان، كدام ها هستند؟
·چگونه اين مسائل، به خصوص از طريق به كارگيري تكنولوژي ها جديد و راهبردهاي مربوط به فاكتورهاي سازماني و چيدماني دخيل، حل خواهند شد؟
در اين بخش به هر كدام از اين سوالات به صورت خلاصه جواب داده مي شود.
روند طراحي
از طريق بازبيني تاريخچه، مصاحبه با مهندسين طراح ايالتي، مشورت با گروه پروژه و گروه مشاور، و دانش تيم تحقيقي، ديدگاهي كلي نسبت به انواع تصميمات طراحي كه نيازمند اطلاعات ايمني هستند، ارائه شد. در يك آژانس راه به طور معمول سه فعاليت صورت مي پذيرد. برنامه ريزي سيستم، طراحي پروژه، و مديريت سيستم (شكل 1-S). اين پروژه اساسا بر روي فعاليتهاي دخيل در طراحي پروژه، متمركز است، ولي دو فعاليت ديگر را نيز در نظر مي گيرد.
براي سه فعاليت عنوان شده، به طور كلي دو نوع اطلاعات تايمني مطلوب است:
1-اطلاعاتي جهت شناسايي وجود و نوع مشكلات در يك موقعيت ومحل.
2-اطلاعاتي جهت پيش بيني تاثيرات نهايي يك تصميم مربوط به طراحي برروي ايمني، يافته هاي اين پروژه بر اساس نوع اطلاعات مورد نياز كاربران متفاوت مي باشد. رابطه بين داده ها، اطلاعات و كاربران به صورت مفصل ارائه مي گردد. مي بايست در ارزيابي راهبردها جهت ارتقاء اطلاعات يك گروه كاربر خاص، تاثيرات بالقوه بر روي گروهي از كاربران احتمالي داده ها در نظر گرفته شود.
يك جنبه مهم در استفاده از اطلاعات ايمني، مراحل آناليز و هدف از آن مي باشد. در شكل 1-s نشان داده مي شود كه آژانس هاي راه و حمل و نقلي مي توانند از داده هاي ايمني براي دامنه اي وسيع از فعاليتها شامل مسائل قانوني و مديريتي، برنامه ريزي و سياست طراحي، برنامه ريزي پروژه و طراحي مخصوص پروژه، استفاده نمايند. در هر مرحله از آناليز، انواع مختلف داده ها مورد نياز مي باشد. تهيه برنامه براي اين بهبود اين موارد شامل اجراي ايمني به عنوان يك معيار اصلي مي باشد. به علاوه، برنامه ريزي، طراحي، طرح مشكل، شناسايي اهداف و نيازهاي پروژه (به ويژه ارزيابي محيطي يا تاثير آن) و ساير توسعه ها و ارزيابي همگي نيازمند استفاده مناسب از داده هاي ايمني مي باشند. ارزيابي جزئيات طرح شامل استثنائات طرح با ارائه طرحي با استاندارد پائين تر، انجام مي شود. اين فعاليتها نيازمند مراضه اي وسيع از دادها جهت ايجاد اطلاعات مورد نظر مي باشد. يك ديكشنري داده براي خلاصه كردن داده هاي مورد نياز شناسائي شده در اين تحقيق، ارائه شد.
ابزاهاي آناليز و داده هاي موجود كنوني توانايي فراهم آوردن وسايل مورد نياز طرح براي در نظرگرفتن اين اطلاعات را ندارند. در نتيجه در تصميمات طراحي هميشه كمبود و يا نبود ايمني احساس مي شود. تحقيقي كه بر روي اين پروژه انجام شد بر روي همين مسائل و شناسايي شده بود. اين ترازش اين مسائل را ارائه و راهبردهاي آنها را نيز عنوان مي كند.
مسائل مرتبط با ايمني اطلاعات ايمني
به دليل كيفيت بد داده ها، اطلاعات مناسب ايمني را نمي توان سريع بدست آورد و ابزارهاي آناليزي مناسب نيز در اختيار طراحان نمي باشد و همه اين موارد موجب مي شود تا ايمني به خوبي در تصميمات طراحي مورد توجه قرار نگيرد، علي رغم اينكه طراحان خواهان رعايت آن مي باشند. مشكلاتي كه اين طراحان در رابطه با بدست آوردن و استفاده از داده هاي ايمني با آن روبه رو هستند منجر به ناديده گرفته شدن آنها مي شود. رابطه بين سطح اطمينان از مقادير كمي و نتايج تصميمات طراحي در شكل 2-S آمده است.
طراحان بيشتر تمايل دارند به عواملي كه از اطمينان بالاتر برخوردار هستند، بهاي بيشتري دهند. اين عوامل شامل تخمين هزينه هاي ساخت و تاثيرات مقدار حريم راه مي شود. البته در تصميم گيري ها به نظر عموم نيز توجه مي شود. اغلب يك طراح اطلاعات تصادفات (مثلا موقعيت، عوامل محيطي و دلايل) را به سه گروه ناقص، گمشده يا اشتباه تقسيم مي كند و معمولا وقت ومنابع لازم را براي تصحيح اشتباهات در اختيار ندارد و مي بايست با همين اطلاعات به كار ادامه دهد. بنابراين در پيش بيني يا تعيين چگونگي تاثير گزينه ها بر روي ايمني، از اطمينان كافي برخوردار نيست و ناگزير ايمني تبديل به يك فاكتور ثانوي در تصميم گيري ها مي شود. مسائل مربوط به اين در بخش هاي بعدي مورد بحث قرار مي گيرند.
فعاليتهاي مربوط به برنامه ريزي
فعاليتهاي مربوط به پروژه
شكل 1-S– طرح شماتيك روند طراحي و برنامه ريزي
مسائل مربوط به جمع آوري داده هاي ايمني
اين مسائل در رابطه با گزارش تصادف پليس (PCR)[1]، نوع و كيفيت داده هاي مربوط به محيط راه، داده هاي ديناميكي (مثلا حجم و سرعت ترافيك) وجود دارد. اين نقايص به خاطر عدم تمركز و توجه به ايمني در زمان ايجاد پروتكل ها و دستورالعمل ها توسط سازمان هاي مسئول مي باشد.
منبع اوليه اطلاعات تصادف PCR مي باشد، در بسياري از مواقع، چنين گزارش هايي وجود ندارد، و يا اينكه اطلاعاتي كه از نظر طراحان بسيار مهم هستند (نظير موقعيت تصادف) گمشده اند. از آنجائيكه وظيفه اصلي مامور پليس حفظ امنيت و صحنه تصادف، رسيدگي به مجروحان، و كاهش تراكم ناشي از تصادف مي باشد، اغلب زمان كافي براي معين كردن نقاط تصادف يا ثبت ساير المان هاي مرتبط راه را ندارد.
در مورد راه، داده هايي كه از اهميت بحراني براي ايمني برخوردار هستند، اغلب در اختيار آژانس ها وجود ندارد. براي مثال، خصوصيات راه از مهمترين فاكتورهاي موثر بر روي ايمني راههاي دو خطه برون شهري مي باشد، و چندين ايالت اسنادي را در رابطه با خصوصيات و شرايط راهها كه اطلاعات كافي براي تصميم گيري را ارائه مي دهند، نگهداري مي كنند. بيشتر آژانس ها خصوصيات هندسي (از قبيل راستا افقي، عمودي و تقاطعات) كه با فراواني و شدت تصادفات در ارتباط هستند، را فهرست نكرده اند.
داده هاي حجم ترافيكي حركت در تقاطعات اغلب در دسترس نيست. اطلاعات كافي در مورد سرعت وسايل نقليه نيز همين وضعيت را دارد. براي مثال، ميزان به روز كردن داده هاي مربوط به حجم ترافيكي به وسيله فراواني براي سيستم هاي مديريت روسازي كافي است ولي براي معين كردن خصوصيات در آناليزهاي ايمني مناسب نيست.
مسائل مرتبط با مديريت داده هاي ايمني
در اين تحقيق نياز به ارتقاء مديريت داده ها از جمله ايجاد ارتباط بين بانكهاي اطلاعاتي، استفاده از داده ها به روش هاي مدرن، و نگهداري فايل هاي مربوط به اطلاعات قبلي (تاريخچه)، نشان داده شده است.
اين داده هاي ارزشمند (مثلا از اسناد تعمير و نگهداري مانند تعويض گاردريل، سيستم هاي مديريت و روسازي، اسناد مربوط به مرگ و مير، شكايات شهروندان تا آژانس هاي راه و پليس) توسط سايرين به جز براي اهداف ايمني راه نيز نگهداري مي شود. مي توان از اين داده ها براي آناليزهاي ايمني استفاده كرد، ولي به دليل عدم دسترسي به آنها، از آنها استفاده نمي شود. اين داده ها مي تواند به طراحان و آناليزورهاي ايمني ايده هاي خوبي دهد كه متاسفانه به خاطر عدم اتصال آنها به سيستم هاي داده هاي ايمني، اين كار عملي نمي باشد.
در بيشتر آژانس ها اسناد بلند مدت مربوط به تاريخچه ايمني بزرگراه و با تغييرات در شرايط هندسي، حجم ترافيكي، و ساير شرايط مربوط به موقعيت هاي خاص، نگهداري نمي شود. نگهداري و در اختيار قراردادن چنين اطلاعاتي براي طراحان، در ارزيابي تاثير افزايش كيفيت و بهبودهاي خاص محلي و در نتيجه تقويت تصميم گيري هاي آتي مفيد خواهد بود.
به دليل نبود اطلاعات كافي براي ارجاع به موقعيت مورد نظر و يا دقيق نبودن و يا گم شدن آن، آناليزور مادر به ارائه اطلاعات به منظور ايجاد ارتباط بين الگوهاي تصادفات پيشين و شرايط مرتبط (كه داده هاي آن در فهرست راهها موجود است) نمي باشد. حتي اگر اين ايجاد ارتباط ممكن باشد، رسيدن به آن وقت گير و در عين حال شامل اطلاعاتي كافي در مورد هندسه طولي نمي باشد. اگر كسي بخواهد تغييرات در هندسه محلي را بررسي كند، نيازمند آناليز زماني 10 ساله مي باشد. در فهرست هاي راه، فايل هاي مربوط به تاريخچه آن راه وجود ندارد، بنابراين شخص نمي تواند از چگونگي و زمان تغييرات مطمئن باشد و در نهايت طراح به داده هاي ترافيكي قابل دسترسي و يا ساير داده ها كه در مورد تغييرات در طرح مفيد باشد، دسترسي ندارد.
راه حل هاي بالقوه براي مسائل مرتبط با اطلاعات ايمني
اين تحقيق رويكردي جامع نسبت به مشكلات ذكر شده كه شامل تشكيل يك چارچوب سازماني كه در آن بتوان تصميم گيري ها را تقويت نمود، مي دارد. پيشرفت هاي تكنولوژي در جمع آوري و مديريت داده ها، فرصت هاي مقرون به صرفه بسياري را ارائه مي دهد. حساسيت نياز به داده هاي مرتبط با ايمني براي طراحان در برنامه هاي جمع آوري اطلاعات بخشي از راه حل مشكل مي باشد. راهبردهاي سازماني جهت ارتقاء اهميت اطلاعات ايمني نيز توصيه شده است.
نقش تكنولوژي
با پيشرفت هاي اخير تكنولوژي، تعداد كمي از آژانس ها از اين تكنولوژي ها براي بالا بردن سطح استفاده از داده ها ايمني استفاده كرده اند در حاليكه مي توان اين تكنولوژي ها را براي جمع آوري، مديريت و داده ها و ارتباطات آنها به كار برد. با ابداع مهندسي به ياري كامپيوتر (CAE) وسايل نقليه مجهز، و داده هاي مبتني بر سيستم هاي اطلاعات جغرافيايي براي كمك در روند جمع آوري اطلاعات استفاده مي كرده اند. كمتر از يك سوم آنها از خوانده هاي نوري بانكهاي اطلاعاتي، گزارشات تصادفي و داده هاي پزشكي يا وسايل مدل سازي يا سيستم هاي پشتيباني استفاده مي كرده اند. ولي در كل، آژانس ها از وسايل و تجهيزات كامپيوتري موجود استفاده كامل نمي برند.
آژانس ها مي توانند با به كارگيري فرصت هايي كه تكنولوژي هاي جديد ارائه مي دهند، با كار و هزينه كمتر كه روز به روز نيز در حال افزايش است، كيفيت داده ها را ارتقاء دهند. مثلا اطلاعات مربوط به حجم ترافيكي مي توان از سيستم هاي سيگنال كامپيوتري كه در محل تقاطعات قرار ميگيرند و حركت هاي گردشي، طبقه بندي وسايل نقليه، و سرعت را كنترل مي كنند، بهره برد.
با تهيه و دسترسي به سيستم اطلاعات ايمني، ديگر آژانس ها مجبور به انجام برنامه هاي شمارشگري دستي كه هزينه بر هستند و اطلاعات كمي را نيز در بردارند، نخواهد بود.
نياز به يك سيستم پشتيبان در تصميمات طراحي
بعد از ارتقاء كيفيت و مديريت داده ها توسط تكنولوژي هاي مدرن، اكنون به ابزارهاي جامع ومفيد براي هماهنگي اطلاعات ايمني نياز است. وقتي طراح به اين اطلاعات رسيد، با مشكل اينكه حال با اين اطلاعات بايد چه بكند رو به رو مي شود. در پروژه 12-17NCHRP تيم تحقيق، يك سيستم پشتيبان (DDSS)[2] ايمني را براي كمك به تصميم گيري طراحان در هر مرحله از اين روند، توصيه مي كند.
چارچوب DDSS ، آيتم هايي از قبيل تقابل با كاربر، مدول پشتيباني تصميم گيري، مدول ارائه اطلاعات، و يك مدول آناليز طرح فراهم آمده است. دياگرام اين چارچوب در شكل 3-S آمده است. مي بايست تقابل با اين سيستم تا جائيكه امكان دارد براي كاربران نهايي و مديران قابل درك مستقيم باشد. كاربران نهايي (طراحان) از طريق مدول پشتيبان تصميم گيري با اين سيستم تقابل دارند. اين مدول هسته هوشمند سيستم مي باشد. در مدول ارائه اطلاعات، نرم افزار بيسيك مورد نياز براي نمايش اطلاعات بدست آمده بانكهاي داده يا مدول آناليز طرح، وجود دارد. و در آخر، مدول آناليز طرح ابزارهاي آناليز طرح هاي موجود يا پيشنهاد شده را در اختيار طراح قرار مي دهد و طراح مي تواند در هر زمان از بهترين تجهيزات آناليزي استفاده نمايد.
ابزارهاي آناليزي مورد تحث براي اين هدف، طور طراحي شده اند كه مي توانند فاكتورهاي زير لايه اي كه موجب تصادفات مي شوند، را به راحتي شناسايي كنند. اين ابزارها براي طراحان در نظر گرفته شده تا بتوانند داده هاي جزئي را به خوبي بررسي نمايند. علاوه بر اين ابزارها، اين مدول روش هايي را مبتني بر روش هاي بازرسي ايمني، براي آناليز ارائه مي دهد. بازرسي ايمني مي توانند به عنوان وسيله اي براي خلاصه كردن و ارزيابي نتايج ساير ابزارهاي آناليزي طرح موجود، استفاده شود. مجموعه هايي از ابزارهاي آناليزي براي آزمايش و ارزيابي طرح هاي پيشنهادي وجود خواهد داشت و در آخر ابزارهايي كه توسط FHWA و بخش (IHSDM) [3] استفاده مي شود، نيز به كار مي رود. ساير تجهيزات نظير شبيه سازي ديناميكي، روش هاي آناليزي فاكتورهاي انساني، مدل هاي پيش بيني نتايج ايمني و عملكردن طرح پيشنهادي و ابزارهاي آناليز اقتصادي، نيز در نظر گرفته مي شوند.
با ارائه سيستم پيشنهاد شده مي توان سرمايه و الزامات موسسه و سازماني را برآورده و از تكنولوژي هاي جديد استفاده كرد. چارچوب زمان بندي براي اين كار اختياري مي باشد زيرا مسئوليت مسئولين دولتي براي اين پروژه سنگين و پشتيباني تكنولوژي ها آتي دشورا خواهد بود.
DDSS جهت ياري رساندن به طراحان در مراحل مختلف اين روند، برنامه ريزي شده و قادر خواهد بود جزئيات را از كلي ترين موارد به جزئي ترين آنها توليد كند. در اين گزارش اين مفهوم با ارائه دياگرام و توضيح مراحل مورد استفاده در شناسايي موقعيت هايي خطرناك، نشان داده شده است.
به كارگيري اين سيستم در طول زمان، مزايايي قابل توجهي را براي جامعه طراحان و سايرين در برخواهد داشت. مثال هايي در اين رابطه در شكل 4-S آمده است.
شكل 3-S- مفهومي كلي سيستم پشتيبان در تصميمات طراحي
موارد موسسه اي و سازماني
مسائل موسسه اي و سازماني، مي تواند كارآمدي تجهيزات و تكنولوژي هاي جديد را، حتي در صورت وجود، محدود سازد. اين مسائل شامل ناكافي بودن هماهنگي و يكنواختي فايل داده ها وابستگي به منابع داده سازماني هايي كه اصلا ارتباطي با طراحي ندارند، عدم هماهنگي تجهيزات كامپيوتري و دانش كم كامپيوتري طرحان مي باشد.
در اين راستا موارد زير توصيه مي شود.
1-سياست كاري: ايجاد داده هاي ايمني در قالب يك تشكيلات با استراتژي، مقادير اجراي ايمني، الزام شركت آژانس هاي محلي و استاني در داشتن ديدگاهي كلي از جمع‌آوري اطلاعات، دسترسي به تصاوير از راه دور با دقت و كيفيت بالاتر براي جمع آوري داده و مستندسازي محيط فيزيكي اطراف راه.
2-فعاليتهاي سازماني: چيدمان مجدد آژانس براي تسهيل جمع آوري، مديريت و استفاده موثر از داده هاي ايمني، تشكيل گروههايي براي فراهم آوردن داده هاي خاص خدمات پشتيباني در تصميم گيري، تشكيل گروههاي ويژه براي اطمينان كيفي دادها و ترغيب و هماهنگي آژانس هاي محلي و استاني براي جمع آوري و مديريت هماهنگ داده ها.
3-فعاليتهاي سازماني: تشكيل و كسب مجوز براي جمع آوري و مديريت داده ها با توجه به روشمند بودن آنها براي كابران در سطح استان، و از طريق قانون گذاري، به كارگيري جمع آوري اطلاعات ديناميكي وسايل در زمان واقعي از وسايل نقليه درگير در تصادفات.
4-سرمايه گذاري: سرمايه گذاري براي پيشرفت ها و تكنولوژي ها، تحقيقات و آموزشي جامع در استفاده از داده ها ايمني، ايجاد مكانسيم هايي براي سرمايه گذاري راهبردهاي مربوط به داده ها ايمني و سرمايه گذاري براي پروژه هاي راه.
5-آموزش: آموزش به طراحان در خصوص اصل، روش ها، ابزارهاي آناليز ايمني و سيستم هاي جديد اطلاعات ايمني.
6-تحقيقات: پشتيباني و استفاده ادامه دار از ابرازهايي نظير IHSDM از FHWA ، ارائه و استفاده از ساير روش ها و تجهيزات در طراحي راه، و ارائه و توسعه راهنمايي هاي ارتقاء يافته طراحي و استانداردها در رابطه با اطلاعات ايمني.
نتايج :
تيم تحقيق نتيجه گرفت كه تصميم گيران به اطلاعات ارتقاء يافته ايمني براي طراحي نياز دارند. براي اين هدف، جامعه طراحان بايد موارد زير را دنبال نمايند:
· پي بردن به اهميت ايمني در تصميمات مربوط به طراحي، ناكافي بودن روش هاي موجود براي به كارگيري ايمني، و نياز به ارتقاء و تقويت روش هايي براي آناليز ايمني
· داشتن نقشي فعال در بخش جامعه مهندسين طراحي در كمك به تعيين الزامات و نيازهاي طراحان به اطلاعات ايمني، و همكاري با ساير كاربران اين اطلاعات، در كنار گردآوران، مديران اين داده ها، براي برنامه ريزي، طراحي، سرمايه گذاري و به كارگيري سيستم هايي كه براي اهداف طراحي فقيد هستند.
·ارائه راههاي جديد انتقال اطلاعات با استفاده از همه تكنولوژي هاي مناسب.
·استفاده و ارتقاء رويكردهاي مناسب براي آناليز و تصميم گيري.
·برنامه ريزي براي نشان دادن و توسعه سيستم هاي پشتيباني تصميم گيري هاي مورد نياز
·بررسي مجدد ساختارهاي سازماني و موسسه اي و محيطي براي شناسايي موانع و انجام تغييرات مثبت و پيش بيني چگونگي انجام تغييرات سازماني جهت حفظ عملكرد موثر.
روش كنوني
روش ارتقاء يافته مورد استفاده در سيستم جديد
جمع آوري دستي داده هاي ايمني از ادارات مختلف در داخل و خارج از آژانس طراحي كه نيازمند صرف صدها ساعت زمان مي باشد.
دسترسي مستقيم به بانك جامع داده ها، در محيط CADD/GIS
بازرسي دستي هاردكپي گزارشات تصادف از روي ميكروفيلم جهت اشتباهات كدبندي
وجود داده هاي از پيش به نمايش درآمده ميزان خطاهاي مربوط به موقعيت درست تصادف را كاهش و در ضمن دسترسي فوري به تصاوير ديجيتالي گزارشات تصادف را در محيط CADD/GIS فراهم مي آورد.
كار سنگين و فشرده تبديل جداول مربوط به داده هاي كليدي به مقادير نمودارهاي محاسبه شده با استفاده از برگه ها و نرم افزارهاي نموداري به داده هايي كه مي بايست به صورت دستي كدبندي شوند.
روش هاي آماري، نمودارهاي كاري و نرم افزار پيشرفته مشاهده داده هاي شامل نمودارهاي تصادف هوشمند كه بر روي خطوط زماني و هندسي راه، پلات بندي شدهاند.
عدم وجود پيشينه تصادفات و تاريخچه هندسه حمل
بانك داده ها با اسناد مربوط به شمارش ترافيك و تاريخچه اي خصوصيات فيزيكي محل كه مدام به روز مي شود.
كمبود مدل هاي ايمني و عدم انعطاف پذيري مناسب سيستم هاي داده براي ادامه پشتيباني در تمهيدات مرتبط با خطرات در محل و تاثير پيشرفت هاي پيشنهادي
مدل هاي آناليز و روش هاي مناسب براي ارزيابي طرح هاي موجود و پيشنهادي از دورنماهاي متفاوت براي قابليت انعطاف پذيري در ارائه تخمين مستند از تاثيرات ايمني اين طرح ها.
پشتيباني در تصميم گيري شامل داده هاي مورد نياز، آناليز و نتايج آن و دستيابي به اصلاحات
با عملكرد مركزي در يك سيستم كاربردي هر زمان راهنمايي لازم براي آناليز را دريافت مي كند.
تجهيزات تصميم گيري به صورت دستي مورد استفاده قرار مي گيرد.
با استفاده از آخرين تكنولوژي ها در علم تصميم گيري، اطلاعات به طور مستقيم از طريق پيشين طرح، در دسترس خواهد بود.
شكل 4-S مثال هايي از تاثير به كارگيري DDSS در آناليز ايمني پروژه طراحي
فصل اول
معرفي رويكرد
معرفي:
يك وسيله نقليه سواري از طريق شيبراهه موجود در داخل يك قوس، وارد يك بخش از راه كه ترافيكي سنگيني دارد، مي شود. شيبراهه در سر پاييني قرار دارد و يك ديوار حائل نيز بين آن و راه اصلي درست تا قبل از نقطه تلاقي 2 راه وجود دارد. وسيله نقليه اي كه در خط 1 مي باشد وسيله نقليه در حال ورود را تا زمانيكه به نقطه همگرايي مي رسد، نمي بيند. از آنجائيكه وسيله نقليه در حال ورود از طول كامل خط شتابگيري استفاده نكرده و با سرعت بسيار كم وارد مي شود، راننده خط 1 جهت جلوگيري از برخورد، سريع به خط 2 مي رود، علي رغم اينكه در خط 2 همجواز با آن يك وسيله نقليه ديگر وجود دارد، اين راننده به شانه راه منحرف مي شود و با حفاظ مياني برخورد كرده و با وسيله نقليه ديگري كه در خط 2 قرار دارد، برخورد مي كند. برخورد نسبتا شديد است، ولي هر دو راننده در چند صد فوتي پايين دست رمپ وسايل نقليه شان را كنترل و متوقف مي شوند و يك سرنشين زخمي مي شود و در اين زمان، وسيله نقليه اي كه وارد راه شده بود بدون اينكه اطلاع از تصادف به راه خود ادامه مي دهد.
چه درسي مي توان از اين تصادف براي ايمن كردن شيبراهه هاي ويا موقعيت هاي مشابه گرفت؟ چه داده هاي تصادفي براي شروع اين كار لازم است؟ چه كسي مشغول جمع آوري داده ها است و چطور در دسترس كاربر قرار خواهد گرفت؟ كاربر چگونه داده هاي اين تصادف را با ساير تصادفات رخ داده در موقعيت مشابه، در يك جا جمع مي كند؟ چه آناليزي انجام و چه نتايجي گرفته مي شود؟
براي آناليز كه مي خواهد از داده هاي ايمني راه براي ارائه دستورالعمل هاي طراحي استفاده كند، سوالات زير جالب خواهد بود.
·اولين حادثه ناگوار چه بود؟ كجا اتفاق افتاد؟
·چه شرايطي در ارتباط با اولين حادثه ناگوار، دخيل بودند؟
·شدت تصادف چقدر بوده است؟
·ساير تصادفات و حوادث ناشي از آن و موقعيتشان چه بود (براي تعيين اينكه آيا تركيب المان هاي طراحي باعث افزايش يا كاهش شدت تصادفات خواهد شد؟
·شرايط محيطي در زمان و موقعيت اولين و ناگوارترين تصادفات چه بوده است؟
·تراكم، سرعت و تركيب ترافيكي چگونه بوده است؟
·آيا در آن موقعيت، مشكلات، تعميرات و نگهداري نامناسب يا شكاياتي وجود داشته است؟
·ابعاد مقاطع عرضي و هندسي در آن موقعيت چگونه است؟
علاوه بر مسائل بالا، ساير سؤالات نيز در اين نوع آناليز، به كار گرفته مي شود.
منبع اوليه اطلاعات تصادف PCR مي باشد. در موقعيتي كه شرح آن ذكر شد، ممكن است مامور تنها موقعيت هاي نهايي وسايل نقليه را كه برخورد كرده‌اند گزارش دهد و حوادث متعاقب آن را جمع آوري نكند. گاهي، مامور موقعيت را با جزئيات كافي و يا به دقت براي استفاده از آن به عنوان يك موقعيت مرجع در ثبت كامپيوتري، گزارش نمي كند. با وجوديكه مامور مي بايست ملزم به نشان دادن هندسه موجود در موقعيت تصادف باشد، وي احتمالا فقط خصوصيات هندسي موقعيت نهايي را كه وسايل نقليه تصادف كرده در آن قرار دارند، ثبت مي كند. از آنجائيكه وظيفه اصلي مامور حفظ امنيت محل تصادف، رسيدگي به مجروحان، و كاهش تراكم در آن نقطه است، زمان كافي براي تعيين نقطه تصادف با حفاظ مياني را ندارد مگر اينكه در نتيجه تصادف مرگ و مير وجود داشته باشد و يا وضعيت يك مجروح بسيار وخيم بانشد. ساير المان هاي مربوط به راه نيز ممكن است كم شوند در نظر گرفته نشوند.
با چنين سنارويي، آناليزور قادر به ارتباط دادن گزارش تصادف و داده هاي موجود در فهرست راه نيست، زيرا ارجاع موقعيت به اندازه كافي دقيق نيست. حتي اگر قادر به ربط دادن آن هم باشد، كاري بسيار وقت گير خواهد بود و در ثبت نيز اطلاعات كافي در مورد هندسه طولي وجود نخواهد داشت. اگر آناليزور بتواند تغيير در هندسه يك محل را از ارزيابي كند، به آناليزهاي زماني 6 تا 10 ساله نياز دارد در حاليكه احتمالا در فهرست راه فايل هاي مربوط به تاريخچه آن وجود ندارد و وي نمي تواند از زمان و چگونگي سير تغييرات انجام شده مطمئن باشد.
اينها تعدادي از مسائلي هستند كه در زمان استفاده از اطلاعات ايمني راه در طراحي، با آن رو به رو مي شويم. در اين گزارش اين مسائل مورد بحث قرار گرفته و توصيه هايي در مورد سيستم هايي كه براي به كارگيري داده هاي ايمني در روند طراحي، طراحي شده اند، ارائه مي شود.
ساختار تحقيق
براي ارائه و استفاده اطلاعات، نياز است كه همه مسائل به طور مناسب در هر مرحله از اين روند مورد توجه قرار گيرند. اين مراحل در زير آمده اند:
·جمع آوري و كسب داده
·ذخيره كردن داده ها (مديريت)
·دسترسي به داده ها و توليد اطلاعات
·استفاده از اطلاعات
مي توان از چندين منبع، جمع آوري و كسب داده را انجام داد. امكان دارد منابع ديگري نيز وجود داشته باشند ولي منابع بالقوه در زير آمده‌اند:
·PCR
·فهرست هاي راه (شامل عكس ها)
·اسناد مربوط به شمارش و عملكرد ترافيكي (شامل داده هاي به دست آمده از تسهيلات به كار گرفته شده)
·اسناد مربوط به رانندگان
·اسناد مربوط به وسايل نقليه
·اسناد مربوط به گروههاي تعمير و نگهداري
· داده هاي محلي (مانند گزارشات مربوط به اعمال قانون، نظر پليس و شكايات و گزارشات ترافيكي محلي)
موانع موجود در راه استفاده از منابع ارزشمند شامل موارد زير مي شود:
·موسسه اي
·فني
·هزينه اي
موانع موسسه اي در نتيجه مشكلات امنيتي، مسائل خصوصي، و نوع داده ها مي باشد. مسائل فني اغلب شامل چگونگي ارتباط يك منبع داده با ساير منابع مي باشد. در ضمن اين ارتباط براي استفاده مقرون به صرفه از منابع چندگانه داده بحراني مي باشد. موقعيت اغلب يك ارتباط كليدي مي باشد. در سيستم هايي كه بر اساس تشابه موقعيت ها قرار دارند، داده هاي غير دقيق در مورد موقعيت و سيستم هاي مديريت داده غير منعطف، همه از جمله موانع موجود مي باشند. هزينه نيز تابعي از ساير موانع مي باشد. و منابع محدود آژانس ها اغلب از سرمايه گذاري آنها براي مقرون به صرفه كردن اين سيستم ها، جلوگيري مي كند. يافته هاي اين پروژه بر اساس اطلاعات مورد نياز كاربران متفاوت مي باشد. روابط بين داده ها، اطلاعات و كاربران در شكل 1 آمده است.
در ارزيابي راهبردهاي ارتقاء اطلاعات براي يك كاربر معين، يا يك نوع كاربر، مي بايست تاثيرات بالقوه آن بر روي ساير كاربران احتمالي آن داده ها در نظر گرفته شود. نمونه هاي اين گروهها و عملكردهاي آن در شكل 2 آمده است.
ميزان ارزشمندي و كارايي اطلاعات به سطح آناليز و هدف آن بستگي دارد. آژانس هاي راه حمل و نقل مي توانند از داده هاي ايمني براي پشتيباني در دامنه اي وسيع از فعاليتهايشان نظير مديريتي و قانوني گذاري، برنامه ريزي و سياست هاي طراحي، برنامه ريزي و زمان بندي پروژه و ساير موارد استفاده كنند. براي هر سطح از آناليز، انواع مختلفي از دادها مورد نياز است. در سطوح قانونگذاري و مديريتي به داده هاي مجتمعي كه در مورد مرگ و مير، جراحات و صدقات مالي كه ساير داده هاي ترافيكي مرتبط هستند. نياز است تا بتوان براي سرمايه ها و هزينه اصلاحات ايمني، دليل آورد.
اين داده ها همچنين براي پشتيباني قوانين و مقررات پيشنهاد شده استفاده مي شوند. سياستهاي آژانس نيز تحت تاثير ملاحظات ايمني (مانند فرمول بندي طرح و استانداردهاي ساخت و دستورالعمل ها، سياستهايي نظير به كارگيري كنترل دسترسي راههاي جديد، و معيارهاي خاص تعيين اصلاحات) قرار دارد، در برنامه ريزي اين اصلاحات نيز بايد ملاحظات مربوط به اجراي ايمني در نظر گرفته شود.
طرح مشكل با شناسايي هدف و نياز پروژه (كه براي ارزيابي محيطي لازم است) و ساير توسعه ها و ارزيابي ها همگي نيازمند استفاده مناسب از داده هاي ايمني مي باشند. تعيين جزئيات طرح، شامل “استثناعات طرح” اغلب با ارزيابي موارد ايمني با يك طرح با استاندارد پائين تر آغاز مي شود. ساختار معمولي يك آژانس حمل و نقلي و روند اجرائي معمولي آن استفاده از داده هاي ايمني را پيچيده تر مي كند. فرآهم آوردن داده هاي تصادف به عهده يك بخش جداگانه در آژانس مي باشد. گاهي، اطلاعات (مانند حجم تنرافيكي و فهرست) چندين بخش براي تكميل يك آناليز نياز است. بر اساس يافته هاي تيم تحقيق آژانس ها دريافته اند كه جمع آوري اطلاعات كاري سخت و وقت گير است. به علاوه در بسياري از آژانس ها داده ها در بانك داده ها جدا از هم قرار دارند كه انجام آناليز كامل و با جزئيات را عير ممكن مي سازد.
شكل 1 – رابطه داده ها
داده ها
عملكرد گروه
سازمان هاي اعمال قانون
اعمال قوانين ترافيكي (در همه سطوح دولتي)
مديريت ترافيك
ارائه طرح هاي سالانه ايمني راه، شامل برنامه ريزي سرمايه گذاري
بخشهاي عمراني، راهي و حمل و نقلي
برنامه ريزي، طراحي، ساخت، اجرا و تعمير و نگهداري راهها
مديران وسايل نقليه موتوري
اعطاي گواهينامه، ثبت، كنترل رانندگان وسايل نقليه راه
ارائه دهندگان خدمات پزشكي (سيستم ها و بيمارستانهاي EMS )
مديريت و اصلاح مشكلات راه شامل اقدامات اورژانس و برنامه هاي مربوط به پذيرش بيمار
سيستم هاي مربوط به دادگاهها
مديريت قوانين حاكم بر عملكرد راه
قانون گذاران
تصويب قانون و مقررات براي كنتري سيستم راه، سرمايه‌گذاري برنامه هاي راه/حمل و نقل، همكاري با تشكلات براي حمل مشكلات محلي
بيمه كنندگان
تمهيدات مربوط به بيمه كاربران راه
مدارس (دولتي و خصوصي)
آموزش به كاربران راه
كاربران تجاري راه
حمل و نقل مجاري كالاها و حمل ونقل عمومي
سازندگان وسايل نقليه
طراحي، ساخت و تعمير وسايل نقليه
تحقيق
بررسي دلايل و راه حل هاي بالقوه تصادفات، ولي در قالب گروههاي مستقل
ساير گروههاي ذي نفع
ارائه سودهاي ويژه مرتبط با ايمني راه
شكل 2. كاربران داده هاي ايمني و عملكرد آنها
در زير خلاصه اي از كارهايي كه در رابطه با اين مسائل در نظر گرفته شده است، ارائه مي شود.
1-شناسايي آيتم هاي اطلاعاتي مورد نياز
هدف : شناسايايي نياز كاربران به اطلاعات (شامل خصوصيات و دسترسي به آنها) براي استفاده در تصميمات مربوط به ايمني در مرحله سياست گذاري پروژه طرح. ارتباط دادن اين نيازها به المان هاي داده مورد نياز و مسائل مرتبط با كسب و مديريت داده ها.
ساير موارد: مروري بر تاريخچه انجام شد. يك بيوگرافي ارائه شد. او آژانس هاي در حال كار در مورد استفاده آنها از داده هاي ايمني در طرحي مصاحبه شد. با اين پس زمينه، تيم تحقيق يك صورت وضعيت اوليه از نياز به آيتم هاي اطلاعات ايمني براي استفاده در طرح ها ارائه كرد. اين صورت وضعيت يك فنداسيون مهم براي ادامه كار بود.
گروه سنجییعنی در هر گروه انسانی موقعیت هر فرد یا عضو گروه را نسبتبه دیگران بر اساس ملاک معینی ارزیابی شود. هدف گروه سنجیآن است که میزان پذیرش یا عدم پذیرش هر عضوگروه نسبت به سایر افراد گروهو روابط هر فرد با دیگر اعضای گروه مشخص شود .
شرایط لازم برای گروه سنجی
قبل ازاجرای گروه سنجی، باید شرایط لازم برای انجام این آزمون وجود داشته باشد، پاره ای از شرایط ضروری در این مورد عبارتند از :
-افراد گروه باید مدتی با هم معاشرت کرده باشند و همدیگر را کاملاً بشناسند. بنابراین بهتر است گروه سنجی در یکی دو ماه اول سال انجام نگیرد تا دانش آموزان به خوبی با هم آشنا شوند. به هر حال، تا اطمینان حاصل نشود که افراد گروه، فرصت کافی برای شناسایی یکدیگر داشته اند، نباید به اجرای گروه سنجی مبادرن شود.
–ملاک یا سؤال گروه سنجی، که هدف انتخاب اعضا برای یک فعالیت گروهی، به موجب آن مشخص می شود، باید برای دانش آموزان با معنا باشد. به علاوهمعلمیامشاور مدرسهبایدنتایج گروه سنجیرا در تشکیل گروه ها به کار ببرد تادانش آموزاننتایج انتخاب هایی خود را عملاً ببینند.
-برای انتخاب شدن درگروه، نباید محدودیتی در نظرگرفته شود، مثلاً در یک کلاس عده ای از دانش آموزان، مستثنی شوند، ولی باید گروه مورد نظر مشخص شود، مثلاً دانش آموزان کلاس سوم راهنمایی شعبه ٔ الف.
-باید بهدانش آموزاناطمینان داده شود کهنتایج گروه سنجیمحرمانه باقی می ماند.
تعریف بعضی از اصطلاحات گروه سنجی
برای آشنایی باگروه سنجیو کاربرد صحیح آن لازم است به تعریف و توضیح پاره ای از اصطلاحات این آزمون مبادرت شود:
–ملاک یا سوال گروه سنجی:
به طوری که گفته شد ملاک گروه سنجی، هدف انتخاب را در یک فعالیت گروهی مشخص می سازد. د راین مورد مثلاً از دانش آموزان خواسته می شود که چون باید برای کار در کارگا یا آزمایشگاه، امورهنری، استفاده از خوابگاه، گردش علمی، و نظایر آن گروه بندی شوند. از بین اعضای گروه (کلاس) افراد مورد نظر خود را انتخاب کنند.
–سازمان و موقعیت گروهی:
دراین مورد شبکه ٔ ارتباطات بین افراد گروه، و تعداد و نحوه ٔ انتخاب ها از طرف اعضای گروه در مورد هر عضو مطرح می شود.
–سوسیوگرام یا گروه نگار:
گروه نگار، نموداری است که سازمان اجتماعی و موقعیت گروهی را نشان می دهد.
–آزمون گروه سنجی:
برای ارزیابی سازمان گروهی، از آزمون گروه سنجی استفاده می شود.
–ستاره گروه :
به فردی که در گروه سنجی بیش از دیگران انتخاب شده باشد.«ستاره ٔ گروه» می گویند.
–منفرد گروه :
کسی که از طرف هیچ یک از افراد گروه انتخاب نشده باشد، «منفرد » نامیده می شود.
–فراموش شده گروه :
فردی است که تعداد کمی او را انتخاب کرده اند.
–طرد شده گروه :
فردی است که در گروه سنجی، آرای منفی آورده است. رأی منفی زمانی مطرح می شود که مثلاٌ از دانش آموزان بخواهند تانام کسانی را که حاضربه همکاری با آنان نیستند ذکر کنند.
–انتخاب متقابل :
انتخاب متقابل، وضعیتی است که دو نفر، همدیگر را انتخاب می کنند. این وضعیت را با علامت «» نشان می دهند.
–دسته گروه سنجی:
درگروه سنجی، این حالت زمانی به وجود می آید که تعدادی از افراد همدیگر را انتخاب کرده و افراد دیگری را که خارج از این دسته قرار دارند کمتر انتخاب کرده باشند وضعیتی که این اعضا، از افراد خارج از دسته، اصلاً کسی را انتخاب نکرده باشند و به شکاف یا جداییگروه سنجیموسوم است.
روش های گروه سنجی
گروه سنجیرا به دو روش می توان انجام داد. یکی استفاده از ملاک مشخص برای هدفی معین و دیگری استفاده از پرسشنامه یا وسایل درجه بندی، در روش اول که معمولاً درمدارسانجام می شود. سوال یا ملاکی مطرح می شود و مثلاً از دانش آموزان خواسته می شود افرادی را که دوست دارند باآنها در یک گروه به فعالیتی معین بپردازند، انتخاب کنند. ولی در روش دوم، ملاک وجود ندارد و هدف، ارزیابی نگرش ها واحساسات افراد نسبت به یکدیگر است. در این روش، از دانش آموزان می خواهند که بدون معیاری خاص، احساس های خود را نسبت به یکدیگر ابراز کنند. یکی از وسایلی که در این مورد می توان به کار برد پرسشنامه پذیرش گروهی اهایو مشتمل بر شش سؤال است: «بهترین دوستان من»، «دوستان دیگر من»؛ «دوستان من نیستند ولی با آنها معاشرت می کنم»، «آنها را نمی شناسم»، «به آنها علاقه ای ندارم»؛ «از آنها بدم می آید». معلم یا مشاور فهرست اسامی دانش آموزان کلاس را در اختیار هریک از دانش آموزان می گذاردو ازآنان می خواهد که نام کسانی را که برای هر سؤال مناسب می دانند بنویسند. پس از آنکه دانش آموزان، در مقابل هر پرسش، اسامی مورد نظر خود را نوشتند نتایج استخراج می شود و قضاوت همکلاسان در مورد هر دانش آموز، مشخص می شود. در این روش هدف، گروه بندی دانش آموزان برای انجام مقاصدی خاص نیست بلکه هدف پی بردن به قضاوت اعضای گروه نسبت به خصوصیات شخصیتی هر یک از افراد گروه است.
تهیه پرسشنامه وفهرست هایی نظیر پرسشنامهٔ فوق، برایمشاوران مدارسومعلمانیکه در این زمینه اطاعاتی داشته باشند امکان پذیر است و درصورتی که آنها بخواهند در این مورد اقدام کنند با کمی صرف وقت، می توانند نمونه هایی راتهیه کنند و مورد استفاده قرار دهند فرم زیر؛ از جمله نمونه های قابل طرح در این زمینه است:
فرم سنجش میزان پذیرش فرد در گروه
نام ونام خانوادگی دانش آموز کلاس تاریخ
دانش آموز عزیز:
علاقه ٔ ما نسبت به تمام دوستانمان، یکسان نیست، بعضی را بیشتر از دیگران دوست داریم. ممکن است افرادی هم وجود داشته باشند که به هیچ وجه به آنان علاقه نداشته یا حتی از آنان تنفر داشته باشیم. با توجه به این موضوع، جدول زیر را تنظیم کنید. توجه داشته باشید که مطالب مطرح شده مطمئناً محرمانه حفظ خواهند شد.
1-جلوی هر اسم، با در نظر گرفتن هر احساسی که به آن فرد دارید، در ستون مربوطعلامت(×) بگذارید.
2- وقتی به نام خود رسیدید در ستونی علامت بگذارید که فکر می کنید دیگران آن احساس را نسبت به شما دارند.
روش اجرای گروه سنجی، با ملاک خاص
روش انجامگروه سنجیبا ملاک خاص در کلاس یا هر گروه دیگر، بدین طریق است کهمشاور مدرسهیامعلمبهدانش آموزاناعلام می کند که برای تشکیل انجمن های فوق برنامه، رفتن به گردش علمی، یا هر فعالیت دیگر که نیازمند کارگروهی است. آنان باید به گروه هایی تقسیم شوند. پس از طرح موضوع و نوع فعالیت مورد نظر، پیشنهاد می کند که هر دانش آموز، اسامی سه نفر از اعضای کلاس را که بیشتر مایل است با آنها کار کند، به ترتیب اولویت، تحت شماره های 1 و 2 و 3 روی یک برگ کاغذ درج کند و نام خود را در زیر بنویسد.
معلمیامشاورمدرسه، اوراق را جمع آوری می کند، به استخراج نتایج می پردازد و بهرسم گروه نگارمبادرت می ورزد. عدد استاندارد3 برای گزینش تعداد افراد درگروه سنجیبه این علت است که انتخاب افراد بیشتر باعث می شود، میزان تمایل؛ کم؛ نشان داده شود و انتخاب گروه هایی با تعداد کمتر نیز، با توجه به اینکه گروه معمولاً بیش از چهار نفر است، مفهوم کامل گروه بندی را در بر نمی گیرد.
لازم به یادآوری است که درروش اجرای گروه سنجیبا ملاک ویژه نوع فعالیت، باید اینکه انتخاب به چه منظوری انجام می گیرد و این کار، بی درنگ چه نتایج عملی به دنبال خواهد داشت، روشن باشد. براین اساس دادن سؤال های نظیر : «چه کسی را بیشتر دوست دارید؟» یا «بهترین دوستان شما چه کسانی هستند؟» ملاک های مناسبی نیستند.
روش های تهیه گروه نگار (سوسیوگرام ):
نموداری که نتایج گروه سنجی را نشان می دهدگروه نگار، یاسوسیوگرامنامیده می شود. گروه نگارمعمولاً به دو صورت تهیه می شود:
1.گروه نگار دایره ای
2.گروه نگار جدولی
گروه نگار (سوسیوگرام ) دایره ای:
ترتیبرسم نمودار دایره ایبدین طریق است که ابتدا به تعداد افراد، دایره هایی روی صفحه ای می کشند و داخل هر دایره، اسم یک دانش آموز را می نویسند سپس با رسم پیکان هایی از هر دایره به دایره های دیگر؛ انتخاب های هر دانش آموز را مشخص می کنند. جهت پیکان ها نشان می دهد که هر دانش آموز، چه کسانی را انتخاب کرده و هر دانش آموز به وسیله ٔ چه کسانی انتخاب شده است.به طوری که گفته شد، اگر انتخاب متقابل باشد با علامت ( پیکان دوطرفه) نشان داده می شود. ضمناً رتبه انتخاب را با گذاشتن 1، 2، 3 درانتهای هرپیکان معین می کنند.بدین طریق عدد 1 نمایانگر انتخاب اول، 2 نمایانگر انتخاب دوم، و 3 نمایانگر انتخاب سوم است. در رسم گروه نگار باید پیکان ها به صورتی کشیده شوند که دایره ها را قطع نکنند تا نمودار گویاتر، و انتخاب ها مشخص تر باشند. شکل زیر نمونه ای از یک گروه نگار دایره ای را نشان می دهد.
گروه نگار (سوسیوگرام ) جدولی:
برایرسم گروه نگار دایره ای، ابتدا باید گروه نگار جدولی تهیه شود تا محل دایره ها روی صفحه، با توجه به انتخاب های هر فرد مشخص شود.پس از آنکه گروه نگار جدولی ترسیم شد، برای آنکه وضعیت هر فرد در گروه گویاترباشد به رسم گروه نگار دایره ای مباردت می شود. برای تهیه ٔ گروه نگار جدولی، یک جدول شطرنجی رسم می کنیم و اسامی افراد گروه را مقابل ستون های عمودی و افقی می نویسیم و در ستون های عمودی، ستون مقابل نام هر دانش آموزرا به سه قسمت تقسیم می کنیم ودر مقابل هر قسمت، شماره های 1، 2، 3، را که نمایانگر انتخاب های اول، دوم و سوم است. ذکر می کنیم. (اسم هایی که به طور عمودی نوشته شده و درمقابل ستون های افقی قرار گرفته اند انتخاب کننده اند و اسم هایی که به طور افقی نوشته شده و درمقابل ستون های عمودی قرار گرفته اند انتخاب شونده هستند.) سپس انتخاب های دانش آموزانی را که انتخاب کننده هستند با علامت زدن در خانه مربوط مشخص می کنیم و پس از تکمیل جدول، در ستون های عمودی، تعداد دفعات انتخاب شدن هر دانش آموز را در انتخاب های اول، دوم و سوم، جداگانه محاسبه می کنیم، زیر ستون اختصاصی هر دانش آموز می نویسیم و سرانجام به انتخاب اول ضریب3، به انتخاب دوم ضریب2، و به انتخاب سوم ضریب1ژف می دهیم. ارقام به دست آمده را جمع می کنیم. عدد حاصل، مجموع امتیازات هر نفر خواهد بود که آن را زیر ستون مربوط ثبت می کنیم.
نوعی از فداکاری را میتوان در سنجابهای زمینی با نام علمیمشاهده کرد. این سنجاب نوعی جونده زمینی آمریکایی است که به صورت گروهی زندگی میکند و با صدای عوعوی مخصوص همدیگر را خبر میکنند. این جونده در روز فعالیت میکند و زیستگاه آن در علفزارهای نیمه کوهستانی در غرب آمریکا است. سنجاب زمینی زمستانها در لانه های زیرزمینی خود میخوابد و در ماه اردیبهشت در سطح زمین ظاهر میشود. پس از خواب زمستانی به زودی آماده تولیدمثل میشود. نرها در نگهداری از نوزادان هیچ کمکی به ماده ها نمیکنند و آنها را در پرورش و نگهداری نوزادها به حال خود میگذارند. ماده ها در اطراف لانه شان قلمرویی را به وجود می آورند و در طول نگهداری از نوزادان از این قلمرو محافظت میکنند. ماده ها هر بار ۳تا ۶بچه به دنیا می آورند. که این بچه ها در ۳تا ۴هفتگی از شیر میگیرند در این هنگام نرها به سرعت کلنی را ترک میکنند، ولی ماده های جوان در زادگاه خود باقی میمانند. اگر نرها محل را ترک نکنند مورد حمله ماده ها قرار میگیرند. اما ماده ها یا مادران بچه ها هیچگاه با یکدیگر بر سر قلمرو و یا لانه با همدیگر نمیجنگند. در واقع آنها با کمک و همکاری یکدیگر از قلمرو و بچه های یکدیگر دفاع میکنند. در این هنگام اگر نری و یا ماده غریبه ای به قلمرو و کلنی آنها نزدیک شود مورد حمله مادران قرار میگیرد چرا که در آنها بچه کشی توسط نرها زیاد دیده میشود. معمولاً حدود ۸درصد از بچه ها توسط سنجاب های زمینی نر از لانه ها بیرون کشیده شده و کشته میشوند. این قاتلان از نرهای خویشاوند یا به عبارت دیگر پدران بچه های این کلنی نیستند بلکه ممکن است آنها نرهای ولگرد جوانی باشند که در جستجوی انتخاب ماده هستند یا اینکه ماده هایی در جستجوی حفره ای برای تولیدمثل می باشند و معمولاً این ماده ها در کوشش خود برای تصاحب حفره ، هر بچه ای را که ببینند میکشند تا قلمرو را از چنگ مادران بچه ها پاک کنند. این نوع رفتار در میان جانوران همان چیزی است که میتوان آن را انتخاب طبیعی دانست چرا که سنجاب ها با این رفتار سعی میکنند ژنهای خود را به نسلهای بعدی انتقال دهند و طبیعت نیز آن دسته را انتخاب میکند که قدرت و شانس بیشتری دارد.
البته باید در نظر داشت که تمامی مهاجمان از همنوع های سنجاب زمینی نیستند بلکه برخی از شکارچیان نیز هستند که در جستجوی بچه های سنجاب زمینی قلمروی این جوندگان را مورد حمله قرار میدهند.
ماده ها در مواردی که یک حیوان شکارچی مانند قاقم به قلمروی آنها نزدیک میشود، آوای هشدار دهنده ای سر میدهند. سنجابهای زمینی ماده با آوای هشداردهنده خود میخواهند که مورد توجه شکارچی قرار گیرند. آنها با این عمل در واقع در حال یک فداکاری جانانه هستند چرا که شکارچی متوجه حضور این سنجاب ها میشود و دیگر افراد کلنی (بچه ها و ماده های دیگر) از این آواها سود میبرند و فرصت فرار پیدا میکنند. در این میان ممکن است که ماده هایی که تولیدمثل نکرده اند و دارای فرزند نیستند ولی نسبت به سایر ماده ها خویشاوندی نزدیکی دارند، در سر دادن آواها هنگام نزدیک شدن شکارچی شرکت کنند. در این رفتار ممکن است که ماده ای به علت سردادن آوا و جلب توجه شکارچی در خطر بیفتد و طعمه آن شکارچی شود اما این در خطر افتادن به سود سایر افراد کلنی است چرا که بچه هایی که در کلنی هستند و یا سایر مادران فرصت فرار کردن پیدا میکنند و آن مادر فداکار باعث میشود که کلنی زنده بماند و افراد جوان و دیگر خویشاوندان بتوانند به بقا و زندگی خود ادامه دهند و ژنهایی که در اصل مشابه ژن آن مادر فداکار بوده را به نسلهای بعدی منتقل کنند. معمولاً ماده هایی که آوا سر میدهند بر روی یک برآمدگی نظیر یک سنگ یا تپه کوچکی روی دو پای خود میایستند و با صدای عوعو به دیگر افراد کلنی هشدار میدهند و با حرکات خود شکارچی را متوجه خود میکنند تا به طرف قلمرو و کلنی آنها نرود و دیگر افراد کلنی فرصت و توانایی فرار و مخفی شدن را پیدا کنند.
این رفتارهای فداکارانه و مشابه آن در بسیاری از جانوران دیگر اعم از پرندگان، پستانداران، حشرات و غیره به فراوانی دیده میشود و این به آن معنی نیست که جانوران قدرت تصمیم گیری و آن فداکاری که انسانها با میل خود انجام میدهند را دارند بلکه این فداکاریها یک رفتار تکامل یافته و جدایی ناپذیر در میان جانوران است که برای بقای نسل خود ملزم به ارائه آن هستند. جانوران با این رفتارها ژنهای خود را در طبیعت باقی میگذارند و انتخاب طبیعی به نفع آنها عمل میکند. این رفتارها جزئی از برنامه زیستی جانوران شده است و ترک آن نیز باعث اختلال در شیوة زیستی آنها میشود و در نهایت آن تعادل زیستی و اکولوژیکی در طبیعت دچار زیان و نقص میشود.
جريان زندگي همانند رودخانه اي است كه از مبدإ تا مقصد، از كنار سرزمينهاي مختلف و متنوعي مي گذرد و سرانجام به دريا مي پيوندد.
نوجواني و جواني يكي از متنوعترين و پيچيده ترين چشم اندازها را در اين مسير طولاني به خود اختصاص داده است.
براي همة آنهايي كه به نحوي با جوان سروكار دارند، پاسخ به اين سؤال كه چرا؛ بايد جوانان را بشناسم مهم است كه چه رفتاري را بايد با جوان در پيش گيرند.
نگرش ها و بينش ها هستند كه روش ها را مي آفرينند و هر شيوه رفتاري برآيند چشم اندازهاي ما نسبت به آن موضوع است. از اين رو براي دستيابي به اصول صحيح رفتار با جوانان، ابتدا نيازمند شناخت علمي آنها هستيم. و اين مرحله خود، كليد حل بساري از معضلا ت دوران جواني است، بعنوان مثال. بيشتر مربيان، تغيير و تحولات روحي را امز غيرعادي و نگران كننده توصيف مي‌كنند و يا اغلب والدين از «منفي گرايي» فرزندان خود رنج مي برند و آن را يك حادثة بزرگ و صرفاً با خود تلقي مي كنند، حال آنكه به اقتضاي سن بيشتر اين امور طبيعي و مرحله اي گذرا و موقتي است، بي ترديد شناخت ، همدلي مي آفريند و در پرتو آن ميتوان به دنياي درون جوانان نفوذ نمود و صبورانه و مسالمت آميز به ايجاد دگرگوني همت گماشت، شخصيتي متكي بر تفاهم و اطمينان متقابل را بنيان نهاد.شناخت اصولي و علمي ما را از درمان، به پيشگيري هدايت مي كند، چه بسا دردها و مشكلاتي كه زاييدة جهل و عدم شناخت است و كار را به مرحله درمان و مداوا مي كشاند. حال آنكه آگاهي از پيچ و خمهاي اين مرحله دشوار، به مربيان و والدين قدرت پيش بيني، برنامه‌ريزي و پيشگيري از مشكلات را مي بخشد ، با توجه به اين واقعيت كه هم اكنون پيش از 30 ميليون جوان و نوجوان در كشور ما زندگي مي‌كنند و نيروي محركه و پويا ي جامعه را همين جمعيت تشكيل مي دهد، بايد نگرشها، مشكلات، مسايل و خواستهاي آنان را شناخت و زبان ارتباطي صحيح را با ايشان را پيدا و برقرار كرد.در نوشته هاي «پاپيروس» هاي مصري حدود 4000 سال پيش ، نسبت به وضع جوانان و نوجوانان اظهار نگراني شده است و نيز در قديمترين مطالعاتي كه در زمينه جواني بعمل آمده است، فلاسفه بزرگ يونان جايگاه خاصي را به خود اختصاص داده اند، از جمله «افلاطون» در مكالمات خود، صورتي از تمام مريدان جوان «سقراط» را به دست ميدهد.
دانشمندي مانند «ارسطو» جواني را در يكي از صفحات جالب و درخشان اثر خود، به نام «سياست» معرفي ميكند.
از نظر فرهنگ «و بستر»
نوجواني به حالت و يا جرياني از رشد اطلاق مي گردد و ازنظر حقوقي به مرحله‌اي از زندگي كه از بلوغ آغاز شده و به كمال خاتمه مي يابد، نوجواني مي گويند و براي اكثر افراد صادق است و در تكامل اين روند در مرحله بالندگي (كمال) جريان جواني شكل ميگيرد.
«اريكسون» توضيح ميدهد يكي از راههاي كه جوانان تلاش مي‌كنند خود را مانند افراد بزرگسال نشان دهند اين است كه از موقعيتهايي نمادين (سمبليك) بهره گيرند. آنها اميدوارند در اين راه، افرادي قابل توجه و جذاب به نظر برسند.
«كينگزلي ديويس» در نظريه جامعه شناختي»
جواني را سن گرايش به تشكيلات، و دستيجات، احزاب و گروهها تلقي ميكند. ورود به اين گونه نهادها، به ويژه با نفود ترين آنها، براي وي از اهميت ويژه اي برخوردار است و براي ورود به آنها از انجام امور متهورانه و مخاطره آميز روي گردان نخواهد بود.
آسيب پذيري جوانان
«دشمن از راه اشاعه فرهنگ غلط سعي ميكند جوانهاي ما را از دست ما بگيرد»
(مقام معظم رهبري حضرت آيه ا… خامنه اي)
بي شك، دوره جواني و نوجواني از آسيب پذيرترين مراحل زندگي است و اين به دوجهت قابل تبين ميباشد: يكي غلبه احساسات بر وجود فرد و ديگري محدوديت تجربه. زيرا در اين دوره احساسات مالك وجود ادمي ميشود و با قدرت تمام او را مسخر خود مي نمايد. رقت قلب آنچنان است كه حوادث و رويدادها را از دريچة عواطف مي بيند و تفسير مي كند. از سوي ديگر، فقدان تجربيات اجتماعي موجب ميشود كه از گروه سني نتواند معادلات پيچيده محيط ارتباطي خود را بدقت ارزيابي نموده و تحليل كندو لذا در مواجهه با اين گونه مسائل و به ساده انديشي و خوش بيني افراطي كشيده ميشود. فرهنگ مهاجم و منحط غرب با استفاده از اين ويژگيها و شگردهاي تبليعاتي روان شناسانه، سعي در فروپاشي نظام اعتقادي و فكري نسل جوان داشته و از طريق تهي ساختن درون آنها، زمينه جذبشان به مباني فرهنگي بيگانه را فراهم مي آورند.
ابزارهاي تبليغاتي فرهنگ مبتذل همچون كتاب، مجلات، نوار ويدئو، CD ، لباس و نوع پوشش، فيلم و سريال ، موسيقي ، ورزش ، سايتهاي اينترنتي و تكنيكهاي پيشرفته ديگري كه مبتني بر روان شناسي خاص جوان است، تلاش مي‌كنند تا برتري فرهنگ منحط غرب را بر فرهنگ مولد اسلام به افكار جوانان، تحميل و تلقين كنند و از سوي ديگر با جذابيت ويژه اي كه اين ترفندهاي تبليغاتي از آن برخوردار است، اوقات فراغت نسل جوان و مسلمان ما را در راستاي اهداف توسعه طلبانه شان به نحوي تأمين و تنظيم نمايند كه براي نوجوانان و جوانان حتي فرصت انديشه و تأ مل در بارة معني و ارج زندگي و فلسفة اوقات فراغت باقي نماند.
فرهنگ مهاجم، ابتدا سعي در آن دارد كه ايمان اين نسل را به فرهنگ و معتقداتش سست و متزلزل سازد و در مرحله بعد خلأ آرماني و فرهنگي موجود را با جلوه هاي پرزرق و برق و فريبنده اش پر كند و او را به انقياد فرهنگي در برابر غرب بكشاند و نسلي زبون و وابسته به بيگانه، تربيت كند.
غرب علي رغم ظاهر فريبنده و جذابي كه دارد، به طور وحشتناكي از درون دچار زوال و فروپاشي گرديده و پايه هاي تمدن آن در حال فرو ريختن است، اما آنچه باعث ميشود كه پاره اي از نوجوانان و جوانان تسليم گرايشهاي غربي شوند، نداشتن دانش اجتماعي، تجربه زندگي و نيز عدم آگاهي از فرهنگ اصيل و عميق مكتبي است. چه آنكه مارويدادها و حوادث را بر مبناي دانشهاي اجتماعي، تجربه كافي و ساير آگاهيها تحليل مي كنيم و بدون چنين پشتوانه اي، فرد تحت تأثير كششها ي فرهنگي بيگانه، فكر و روح خود را يكسره تسليم ارزشها و ارمانهاي غرب خواهد بود.
خاطرة سرگذشت اندلس هنوز زنده و تازه باقي مانده است. كشوري كه نمونه گويايي از سقوط يك سرزمين قدرتمند و پهناور است كه در اثر سقوط و انحراف جوانانش نابود شد.
عواملي كه موجبات سقوط و نابودي اين كشور اسلامي شد، متعددند و نويسندگان بر اين نكته اتفاق نظر دارند كه مسيحيان از جوانان مسلمان به عنوان ابزار پيروزي خود بهره بردند و موجبات نابودي كشور اسلامي اندلس و سر برآوردن كشور مسيحي اسپانيا از فراز ويرانه‌هاي يك تمدن اسلامي گرديد.
روش ايجاد بينش در قبال تهاجم فرهنگي به دو عامل متكي است:
غرب شناسي - غرب سيتزي ( نفي غرب باوري)
در فرازي از وصيت نامه سياسي الهي حضرت امام (ره) ضمن اشاره به اهداف ضد اخلاقي و ضد انساني غرب آمده است:
«از جوانان ، دختران و پسران مي خواهم كه استقلال و آزادي و ارزشهاي انساني را ولو با تحمل زحمت و رنج، فداي تجملات و عشرتها و بي بندو باريها و حضور در مراكز فحشا كه از طرف غرب و عمال بي وطن به شما عرضه مي شود، نكنند كه آنان چنانچه تجربه نشان داده جز تباهي شما و اغفالتان از سرنوشت كشورتان و چاپيدن ذخائر شما و به بند استعمار و ننگ وابستگي كشيدنتان و مصرفي نمودن همت و كشورتان به چيز ديگر فكر نمي كنند».
منادي بزرگ مقاومت در برابر تهاجم فرهنگي، مقام معظم رهبري، حضرت آيت‌الله خامنه اي است كه با رهنمودهاي روشنگرانه خويش فرياد اعتلاي انسان الهي را در برابر توطئه‌هاي شيطاني غرب سرداده است. تعبير عميق ايشان از شبيخون فرهنگي به جاي تهاجم فرهنگي، نمايانگر عمق توجه و نكته سنجي آن بزرگوار و ماهيت پليد و خائنانه دشمنان قسم خورده انقلاب اسلامي است و اينك بخشي از گفتار ايشان در ذيل مي‌آيد:
«كاري كه از لحاظ فرهنگي دشمن مي كند، نه تنها يك تهاجم فرهنگي، بلكه بايد گفت يك شبيخون فرهنگي، يك غارت فرهنگي و يك قتل عام فرهنگي است.»
تا زماني كه در عمق انديشه جوان اين اعتقاد پيدا نشود كه بايد به خودي خود بازگشت، در عمل كاري از پيش نخواهيم برد و اين همان پديده اعتماد به نفس است كه مقدم بر هر عامل ديگري، در مبارزه با تهاجم فرهنگي بايد موردنظر قرار گيرد.
بازيابي هويت:
جواناني كه از معرفت به هويت خويشتن برخوردارند و اين جايگاه را به مدد ارتباط با مربيان خود احراز مي كنند، توان مقابله با تهاجم را دارند. نسلي كه هويت خويش را مي‌يابد نفوذناپذير است و قدرت لازم را براي تحليل و تفسير وضعيت رويدادهاي فرهنگي دارا مي باشد. از اين رو تلاش در جهت باز شناساندن هويت جوانان، از ضروريات مبارزه فرهنگي است.
در حقيقت بايد پرسيد، كسي كه هويت خويش را گم كرده است، چه چيزي را مي تواند بيابد؟
امام علي (ع) در كلامي عميق و ارزشمند به مقايسه اي زيبا و موثر مي پردازد:
«عجبت لمن ينشد ضالته و قد اضل نفسه فلايطلبها»
يعني «تعجب مي كنم از كسي كه در جستجوي گمشده اش برمي آيد و حال آنكه «خود» را گم كرده و در جستجوي آن برنمي آيد.»
امام راحل (ره) در كلامي حساس و مضموني عميق چنين فرموده اند: «اگر اين نسل جوان» «خودي خود» را بيابد و يأس را از خود دور كند و چشمداشت به غير خود نداشته باشد، در دراز مدت قدرت همه كار و ساختن همه چيز را دارد.»
تقابل فرهنگي احياي ارزشها:
سنگين ترين حملاتي كه از ناحيه بيگانگان متوجه فرهنگ يك جامعه مي شود، ارزشهاي آن فرهنگ را زير ضربات خود قرار مي دهد، به عنوان مثال، زماني كه دشمنان درصدد تخريب فرهنگ اسلامي بر مي آيند، ابتدا ايمان نسل جوان را به اينگونه ارزشها كه جوشيده از عمق اعتقادات و باورهاي اسلامي است، متزلزل مي كنند و سپس او را در برابر جذبه‌هاي خيره كننده فرهنگ خود به يكباره دچار انفعال مي نمايند و نسلي كه درصدد است تا خود را از انفعال سياسي و اخلاقي، به موضعگيري صحيح بكشاند. غالباً مقهور همان ارزشهاي بيگانه شده و آنها را بر ارزشهاي اصيل اسلامي رجحان مي بخشد و نه تنها موضعگيري درستي اتخاذ نمي‌نمايد بلكه به صورت موجودي مسخ شده جلوه مي كند كه حرفي براي گفتن و ارزشي براي دفاع كردن و موضعي براي اتخاذ كردن ندارد.
ترسيم شخصيت جوان از ديدگاه قرآن كريم جايگاه معنوي آنها را بديشان مي‌نماياند و راه را براي تقويت مباني فكري و اخلاقي آنان هموار مي كند. برگزاري گردهماييهايي با همين عنوان از نوجوانان و جوانان و طرح چشم اندازهاي قرآني در زمينه مسائل ذي‌ربط تعادل فرو ريخته آنها را به نفع ارزشهاي معنوي برقرار مي سازد.
بريدگي نسل جوان بخاطر مخالفت آنان با دين و انقلاب و روحانيت نيست بلكه عكس العمل‌هاي انفعالي است كه در برابر برخوردهاي نامناسب انجام مي گيرد. البته مقداري از اين عكس العمل ها ناشي از عملكردهاي نادرست است نه اعتقادي، وقتي آقاي بزرگواري در اجتماعات يا مدارس، خلاف نظر و سلائق جوانان صحبت مي كند و يا خلاف رييس دولت سخن مي گويد طبيعي است كه جوان عكس العمل نشان مي دهد. برخوردهاي منفعلانه در بين نسل جوان جواب نمي دهد بايد در مسائل فرهنگي با برنامه ريزي صحيح و عميق با نسل جوان برخورد كرد از وظايف مهم روحانيت جوان شناسي و زمان شناسي و نياز شناسي نسل جوان است چنانچه صحبت هاي علما با فركانس سليقه و احساسات مشروع نسل جوان همسو و هماهنگ نباشد هر روز شاهد از دست دادن مقبوليت ها و پايگاه ها مي شويم، آشنايي نسل جوان با مسائل سياسي و اجتماعي موجبات پايبندي وي به فرهنگ و جامعه خودي مي گردد و كمتر مورد سوء استفاده فرهنگ بيگانه قرار مي گيرد اگر مسئولين به سئوالات جوانان پاسخ درست منطقي بدهند و به شخصيت آنها احترام كنند حرمت ها حفظ شد؟ و موجب ايجاد جاذبه در جوانان ميشود و انگيزه پيدا مي كند.
يكي از چالشهاي جوانان، چالش ناشي از بحران هويت است كه به لحاظ وضعيت فرهنگي جهان متاثر از چالش بين سنت و مدرنيسم بوجود مي آيد و مشكلات فرهنگي و معنوي را در انديشه و فكر و منش جوانان ايجاد مي نمايد. تلاش غرب در ترويج انديشه سكولاريزم و دين زدايي از عرصه زندگي اجتماعي انسان از مهمترين رسالت هاي او براي مسخ انديشه ها در عصر كنوني است.
امروزه انديشمندان غرب غير ديني شدن را به عنوان يك فرايندي در نظر ميگيرند كه در نتيجه نوگرايي و نوسازي جامعه و نيز پيشرفت به سوي جامعه صنعتي بوقوع مي‌پيوندد. به نحوي كه در اين فرايند انسان در عرصه انديشه و جهان بيني و هم در ساحت زندگي و معيشت دچار تحول مي شود.
جوانان ما در اين دوره با دو دسته از الگوهاي رفتاري سنتي و مدرن روبرو ميشوند از سوئي الگوهاي سنتي ريشه در فطرت و اعتقادات آنها نهفته است و براي آن تقدس قائلند و از سوي ديگر زرق و برق الگوهاي رفتاري مدرنيسم را در مواجهه با برخي از مسائل جامعه پويا و كارآمد مي بينند. جوان بين دو جذبه و كشش قرار ميگيرد چه بايد بكند؟ آيا سنت گرايي محض را بپذيرد بدون توجه به دستاوردهاي جديد و يا مدرنيسم را الگوي رفتاري مناسبي براي خويش انتخاب كند و به هويت اصيل خويش پشت نمايد و تيشه به ريشه اصالت خويش زند؟
يا اينكه به جوان آموزش داده شود تا نه به سنت گرايي محض و مطلق بدون توجه به دستاوردهاي مثبت روز تكيه كند و نه به تجددگرايي محض و بريدن از پيوندهاي عميق فرهنگي خويش روي آورد بلكه راه سوم را انتخاب كند به اين نحو كه عقل را در كنار نقل ببيند و استدلال را در جوار نص و سنت را در كنار نوآوري تا هم از انحراف تحجر و جمودي تعبد منهاي انديشه مصون بماند و هم از سقوط در ورطه تجددگرايي و لاابالي گري اتكا بر انديشه عقلاني منهاي دين ، خويش را برهاند.
اگر مي بينيم برخي جوانان برخاسته از خانواده هاي مذهبي و متدين، در اجراي موازين اوليه اسلامي ضعيف رفتار مي كنند به خاطر اين است كه والدين از دين، فقط ضعف ها و سختي ها را منتقل كرده اند، به همين دليل آنها به سراغ چيزهاي ديگري مي‌روند كه با آنان احساس قدرت و نشاط بدهد مثل ماهواره، مد، روابط غيراخلاقي و … اما اگر والدين از كودكي با فرزندان خود به شيوه اي رفتار كنند كه حيا و وقار و عشق به اطاعت از خدا در وجودش ريشه بگيرد، در دوران جواني نياز نخواهد داشت كه به خاطر حجاب و يا خواندن نماز با او سروكله بزنند.
در واقع وقتي پدر و مادرها، به درستي در اجراي زندگي شخصي و خانوادگي‌شان از الگوهاي مكتبي و ديني پيروي نمي كنند، چه انتظاري از فرزندان خود دارند كه به سمت الگوگيري از غرب، جهت پيدا نكنند؟
شكاف ميان نسل ها را فقط محبت و تفاهم مي تواند پر كند. اگر محبت و عشق ميان والدين باشد هردو بخاطر هم كوتاه مي آيند و مسائل حل مي شود.
يكي از مشكلات اساسي جوانان، ناهمگوني ميان سنت هاي ارائه شده در خانواده و ارزشهاي مورد پسند دوستان و جامعه است و چون هيچ كدام را نمي تواند كنار بگذارد و بايد همزمان با هر دو زندگي كند، جمع ميان سنت هاي خانواده و ارزشهاي مورد علاقه اش سخت مي شود.
بهرحال با پيشرفت جامعه و گسترش فناوري، امكانات ارتباط نيز تغيير و گاه آسان تر ميشود، به عنوان مثال، يكي از دلايل گرايش به گفتگوهاي اينترنتي و برقراري روابط عاطفي الكترونيكي، اين است كه خانواده ها نسبت به اين مسئله، احساس خطر كمتري مي كنند، در نتيجه از سخت گيري و مراقبت شديد مي كاهند. پس جواني كه نمي‌تواند از طريق تلفني يا ارتباط حضوري در محافل عمومي، با جنس مخالف ارتباط برقرار كند، به اينترنت پناه مي برد و در يك فضاي عاطفي مجازي، با جنس مخالف گفتگو مي كند، نمي توان چشم بر واقعيت ها بست و در برابر هر تحولي، موضع منفي مطلق گرفت، بلكه بايد با افزايش آگاهي جوانان، از پيامدهاي منفي ابزار تكنولوژي جديد كم كرد تا راه براي گرايش به سمت فرهنگهاي بيگانه مسدود و يا كم‌رنگ شود%
با توجه به اينكه تا به حال مقاله‌اي در مورد فورج فلزات غير آهني به چاپ نرسيده است سعي گرديده تا با ترجمه متن فوق كمكي به صنعت كشور در زمينه فورج آلومينيم بشود. اين سلسله مقالات شامل قستمهاي مختلفي از جمله فورج پذيري آلومينيم، تجهيزات فورج آلومينيوم، تكنولوژي طراحي قالب و آلياژهاي مختلف آلومينيوم ميباشد. در نخستين بخش در مورد روشهاي مختلف شكل دادن آلياژهاي آلومينيوم بحث خواهد شد.
آلياژهاي آلومينيوم در انواع و اشكال مختلف و در طيف وسيعي براي كاربردهاي مختلف مي‌توانند فورج شوند. فورج آلياژ آلومينيوم، مخصوصاً در فورج Close-die ، شكل نهايي قطعه فورج توليد شده را صافتر و شفافتر از فورج گرم آلياژ فولاد مي گرداند. آلياژ آلومينيوم بازتاب هاي مختلفي در حرارتهاي زياد در خلال فورج از خود نشان ميدهد. صنعتگرائي كه به آلومينيم دسترسي دارند، مي توانند از آلياژهاي آلومينيم به جاي فولاد اسفتاده كنند چون اين دو در خيلي از موارد قابل مقايسه با يكديگر ميباشند. براي شكل دادن قطعات آلياژ آلومينيم، فشار مورد نياز در فورج ميتواند مختلف باشد كه بستگي به تركيبات شيميايي آلياژ، مراحل فورج به كار رفته، نرخ تغيير قطعه در فورج، نوع قطعه فورج، شرايط روانكاري و حرارت قالب دارد.
نمودار 1 تنشهاي جاري در فورج آلياژهاي آلومينيم در 350 تا 270 را مقايسه ميكند و نرخ تغييرات از 4 تا 10 در فولاد 1025 را با نرخ تغييرات حرارت در آلياژهاي ديگر مشخص ميكند. تنشهاي جاري سبب پايين بودن فشار مورد نياز راي فورج هستند، اگر چه، فشار حقيقي قطعه فورج معمولاً بيشتر است زيرا مراحل ديگر فاكتورهايي را به چارچوب بالا اضافه مي كنند. براي بعضي از آلياژها آلومينيوم از ضعيف تا متوسط مانند 1100 و 6061، تنشهاي مخصوصاً آلياژهاي سري xxx7 مانند 7075، 7010، 7049،7050 ، تنشهاي جاري و در نتيجه فشار فورج در مقايسه با فولاد بيشتر است. بالاخره، آلياژهاي ديگر آلومينيوم، مانند 2219 ، تنشهاي جاري كاملاً مشابهت با فولاد دارد.
ضمناً بايد متذكر شويم كه در مقايسه آلياژهاي مورد توجه آلومينيم با فولاد، فورج آلياژهاي آلومينيم مشكلتر مي باشد. تركيبات شيميايي و خواص مكانيكي آلياژهاي آلومينيوم رابه جلد دوم از چاپ نهم METALS HANDBOOK ارجاع مي دهيم.
فورج پذيري Forgeability
در مقايسه آلياژهاي نيكل، كبالت و تيتانيوم، آلياژهاي آلومينيم توانايي فورج قابل توجهي دارند، مخصوصاً در مراحل تكنولوژي فورج كه قالبها يا كمتر، بايد گرم شوند.
نمودار 2 نسبت توانايي فورج 10 آلياژ آلومينيم كه شامل يك حجم مشخص ميباشد را نشان ميدهد.
تغييرات دماي فورج بكار برده شده براي آلياژها توانايي تغيير شكل هر كدام را تغيير ميدهد. همچنين مطلب قابل توجه در اين قسمت اين است كه تغيير شكلي كه در آن ترك ايجاد نگردد مشكل است. آلياژهاي آلومينيم مانند 1100 و 3003 توانايي فورج را با توجه به موارد بالا دارند، اگر چه اين آلياژها كاربرد محدودي در فورج به خاطر نداشتن مقاومت كافي در حرارت دارند.
تأثير حرارت: همانطور كه در نمودار 2 نشان داده شده است، توانايي فورج كليه آلياژهاي آلومينيوم با افزايش دما زياد ميشود، و اين تغييرات قابل توجه در اثر دما براي آلياژها رسم شده است. براي مثال آلياژ حاوي سيليكون (4032) بيشترين تاثير را نشان ميدهد، در حاليكه آلياژهاي حاوي Cu,Mg,Zn.Al سري XXX7 تاثير كمي را نشان ميدهند. نمودار 3 اثر حرارت را بر حسب تنشهاي جاري با نرخ تغيير 10 براي آلياژ 6061 نشان مي دهد كه توانايي فورج خوبي در آلياژهاي آلومينيم دارد. نزديك به 5% افزايش در تنشهاي جاري بين بيشترين دما (480 يا 900 بيشترين دماي پيشنهادي براي 6061) و ( 370 و 700 كمترين دماي پيشنهادي براي 6061) ميباشد. براي موارد ديگر مثل آلياژهاي xxx2 و xxx7 مشكلات بيشتري در فورج وجود دارد، چون تغييرات دما در فلز كم است. (تغييرات تنشهاي جاري با دما بيشتر است). 15 نوع آلياژ آلومينيم كه شبيه به هم فورج مي شوند، تغييرات دماي پيشنهادي آنها در جدول 1 ليست شده است. تمام اين آلياژها معمولاً با يك فشار فورج ميشوند، اگر چه بعضي از آلياژها معمولاً بايك فشار فورج ميشوند، اگر چه بعضي از آلياژها احتياج به قدرت بيشتري دارند و با عمليات فورج بيشتري نسبت به بقيه دارند، تغييرات دماي فورج براي بيشتر آلياژها معمولاً كوچك است ( به طور معمول كمتر از 55 يا 100) و براي هيچ آلياژي بيشتر از 85 (155) نيست. بدست آوردن خواص مورد نظر در فورج آلومينيم يك موفقيت چشمگير در مراحل فورج ميباشند. دماي قالب و نرخ تغيير شكل كليد به دست آوردن حرارت فورج واقعي مي باشد.
تاثير نرخ تغيير شكل : آلياژهاي آلومينيم با وسايل متعدد قابل فورج هستند. نرخ فشار يا تغيير شكل وارد آمده اختلاف قابل توجهي در تغيير شكل فلز به وجود مي آورد، مانند تغييرات خيلي تند (مثل بزرگتر از 10 با دستگاههايي مانند Hammer، پرسهاي ضربه‌ايي و پرسهاي با نرخ انرژي زياد) نسبت به تغييرات كم (مانند كوچكتر از 1/0 براي دستگاههايي مانند پرس هيدروليك بنابراين تغيير شكل يا نرخ فشار عناصر بحراني در قطعات فورج داده شده است. نمودار 4 تاثير دو نرخ فشار 10 و 1/0 را براي تنشهاي دو آلياژ آلومينيوم 6061 و 4014 در 570 نشان ميدهد. اين مسئله واضح است كه بالا بردن نرخ فشار تنش را در آلياژ آلومينيم افزايش ميدهد و اين افزايش تنش مشكلاتي را در فورج آلياژهاي آلومينيم مخصوصاً سريهاي xxx2 و xxx7 افزايش مي دهد. براي آلياژ 6061 توانايي فورج خيلي بيشتر است، و افزايش تنش معادل 70% افزايش نرخ فشار ميباشد، و براي آلياژ 2014 بالا بردن نرخ فشار دقيقاً دو برابر تنش مي باشد. اگر چه در آلياژهاي آلومينيم معمولاً توجهي به حساسيت نرخ فشار مانند تيتانيوم ،نيكل و كبالت نمي شود.
تاثير دماي قالب : برخلاف مراحل فورج براي كربن و آلياژ فولادها، قالبهاي مورد استفاده در مراحل فورج آلومينيوم به منظور تسهيل در مراحل فورج، گرم ميشوند. بنابراين حرارت قالب مسئله بحراني ديگري در توانايي فورج است و مراحل فورج را بهينه ميكند. جدول 2 خلاصه‌ايي از تغييرات دماي قالب مورد استفاده براي چندين مرحله فورج آلومينيوم نشان ميدهد . بهينه كردن مراحل بستگي به بيشترين حرارت قالب، دستگاههاي مورد استفاده ، آلياژي كه فورج ميشود، و مقاومت تغيير شكل يا طراحي قالب صحيح دارد. براي تغيير شكل آرام، مانند پرسهاي هيدروليك فورج، حرارت قالب به وسيله فلزاتي كه در موقع حرارت تغيير شكل داده ميشوند كنترل مي گردد، و در حقيقت فورج آلياژهاي آلومينيوم در پرسهاي هيدروليك فورج ايزوترمال ميباشد و قالب همان درجه حرارت فلز را پيدا مي كند. بنابراين حرارت قالب ايجاد شده در پرسهاي هيدروليك از تغيير شكل در پرسهاي مكانيكي و Hammer تجاوز ميكند.
روشهاي فورج Forging Mehtods
قطعات آلياژهاي آلومينيومي با تمام روشهايي كه در دسترس ميباشد مي توانند توليد گردند كه شامل ring rolling, mandrel forging, spin forging, orbital forging, roll forging, up settind , close, die, open, die و اكستروژن مي باشد. انتخاب بهترين روش فورج كه شامل يك طرح خوب و قيمت مناسب مي باشد يك اصل در قطعات فورج مي باشد. در خيلي از حالات دو يا چند روش به منظور به دست آوردن شكل قطعه مورد نظر لازم مي باشد. بعنوان مثال معمولاً در فورج open- die نيز استفاده ميشود.
Open-die Forginigs: معمولاً براي فورج قطعات كوچك آلياژ آلومينيوم استفاده ميگردد، چون قالب open- die پرهزينه است و توجيه نمي‌گردد. همچنين در بعضي حالات لازم است كه براي آماده سازي قطعه براي قالب open- die از قالب open- die استفاده بشود. اگر چه فورج open- die به اين منظور نيست كه محدود به قطعات كوچك يا مقدار مشخصي از توليد گردد، بلكه در بعضي ازحالات استفاده از اين روش اثر اقتصادي دارد. براي مثال براي توليد بيش از 2000 قطعه بيسكويت از فورج open- die استفاده ميشود، چون با همان خواصي كه در close-die مي باشد توليد مي گردد و ارزش اقتصادي بهتري نياز دارد.
فورج open- die شكلهاي متنوعي توليد مي كند و شمش گرد ساده را به مربع يا مربع مستطيل يا شكلهاي مركب ديگر تبديل مي كند. در گذشته تلرانسها قطعه فورج توليد شده بستگي به مهارت اپراتور پرس داشت، در صورتيكه با برنامه هاي كنترل كامپيوتري پرسهاي فورج open- die آلياژهاي آلومينيوم پيش فرمي براي فورج close-die مي باشد، اين كار بايستي خيلي دقيق انجام شود و اصلاح كردن اندازه ها و تلرانسها در فورج close- die ايجاد گردد تا هزينه كار كاهش بيابد. اطلاعات بيشتر از فورج open- die را رد همين فصل مشاهده مي‌كنيد.
Close-die Forgings : بيشتر قطعات آلياژ آلومينيوم به روش Clsoe-die توليد ميگردند. 4 نوع قالب در فروج Close-die وجود دارد كه عبارتند از : blocker-type(فورج نهايي)، Conventional ( block و فورج نهايي يا فقط فورج نهايي ) –high- definition ( نزديك به شكل نهايي) و Precision (شكل نهايي) . اين نوع Close-die در شكل 5 مشاهده ميشود.
Blocker-Type Forgings: (شكل a5) يك دست از اين قالب نسبتاً ارزان تهيه مي شود. در اندازه هاي نهايي و تلرانسها دقت كمي دارد و براي تبديل به Conventional يا high-definition احتياج به ماشين كاري بيشتري دارد. قالب فورج blokcer-type هزينه كمتري نسبت به Converntional يا high-definition دارد.
Conventional Close-die (شكل b5) ، اين نوع قالب بيشتر در قالبهاي فورج آلومينيوم متداول است. اين نوع قالب يا با blocker-type و قالب نهايي مي باشد و يا خود قالب نهايي است كه بستگي به ملاك طراحي دارد اين نوع قالب با تلرانسهاي كمتر از blocker-type ميباشد، اما احتياج به هزينه بيشتري براي ساخت دارد.
High-Definition Forgings: با بهبود بخشيدن به لوازم كنترلي دستگاههاي فورج كه بعداً توضيح داده خواهد شد، مي توان شكل قطعه فورج در قالب بسته را نزديك به شكل اصلي آن توليد كرد (شكل C5). بالا بردن تلرانسها اثر بيشتري در كاهش هزينه ماشينكاري دارد. فورج high-definition با مجموعه ايي از قالبها كه شامل قالب blocker و قالب نهايي هستند توليد مي شود و معمولاً با همان سطوح ماشين كاري نشده به خريدار تحويل داده مي شود.
Precision Forgings: (شكل d5): نماينده بهترين طرحهاي فورج آلومينيوم توليد شده ميباشد. در اين نوع عمليات فورج كردن و ماشينكاري به صورت سري تركيب ميشوند كه هزينه آن بيشتر از قالبهاي فورج آلومينيوم ديگر است اما قطعه ديگر احتياج به ماشينكاري ندارد و براي خريدار هزينه كمي بعد از توليد در بر دارد. شكل نهايي قطعه فورج در دو يا سه مرحله توليد ميگردد و تلرانسهاي محدودي نسبت به ساير روشها دارد.
Upset Forgings: در دستگاه مخصوص فورج كه Upsetter ناميده مي شود انجام ميگردد و براي سطوحي استفاده مي گردد كه احتياج به تغيير مقطع دارند مانند : پيچها، والوها، پيستونها و بلبرينگها. فورج upset ممكن است در يك مرحله مانند پيستونها استفاده شود يا مي تواند با ضربات متعدد شكلهاي خاصي را مانند چرخدنده ها به وجود آورد. براساس تجربه به دست آمده در فورج آلياژ آلومينيوم، طول قطعه فورج نبايد از سه برابر قطر مقطع مربع يا دايره تجاوز كند.
roll forging را ميتوان براي تغيير شكل ناگهاني به منظور كاهش فلز ورودي و يا كاهش تعداد عمليات close-die انجام داد. در roll forging، فلز بين دو roll حركت كرده و شكل ميگيرد و اغلب براي قسمتهايي مانند اتصال محور استفاده مي شود كه حجم زيادي دارند و سطح مقطعهاي نسبتاً محدودي در قسمتهاي مختلف دارند.
Orbital (Rotary) Forgings: به اشكال مختلف در Close-die بر روي پرسهاي مكانيكي يا هيدروليكي بسته مي شود و سبب چرخش يك يا دو قالب مي شود كه معمولاً قالبها نسبت به هم داراي زاويه مي باشند و تغيير شكل زيادي را در قطعه كار به وجود مي آورد. Orbital forging هم براي تغيير سطح به روش فورج گرم و هم سرد استفاده مي شود و شكل نهايي را با تلرانس پايين توليد مي كند.
Spin Forgings :تقريباً يكي از جديدترين تكنيكهاي فورج آلياژ آلومينيوم است كه تركيبي از Close-die forging و كنترل عددي كامپيوتري (CNC) ميباشد. اپراتور با استفاده از فورج گرم يا سرد ميتواند سوراخي با تلرانس بسته توليد كند كه در شكل 6 نشان داده شده است. چون فورج Spin با سنبه انجام مي شود، طرح قطر داخلي شكل واقعي را به وجود مي آورد، كه احتياج به ماشينكاري بعدي ندارد. طرح قطر خارجي مي تواند به صورتي باشد كه شكل واقعي كه احتياج به ماشينكاري كمي داشته باشد را توليد كند. همچنين قابل ذكر است كه اين روش مشابه روش اكستروژن معكوس مي باشد كه ميتواند به فرمهاي يك طرف بسته، دو طرف بسته يا هر دو انتها باز توليد شود.
Ring Rolling: براي توليد شكلهاي حلقه‌ايي آلياژ آلومينيوم استفاده مي شود. روش مورد استفاده در ring roll آلياژهاي آلومينيوم همان است كه براي فولاد نيز استفاده مي شود. مقاطع مربع مستطيل گردد در ring roll، بدون ماشينكاري بعدي در آلياژهاي آلومينيوم قابل توليد هستند. حرارت بكار رفته براي ring rolling آلياژهاي آلومينيوم مشابه مراحل ديگر فورج ميباشد، اگر چه در اين روش توجه مخصوصي به حرارت فلز نيز بايد شود، تغيير شكل به دست آمده در اين روش نتيجه قرار گرفتن دانه ها در جهت شيب دار يا دايره‌ايي شكل است. اگر قرار گرفتن دانه‌ها را در جهات ديگري مانند جهت محوري يا شعاعي بخواهيم، رينگ را به طريق ديگري بايد توليد كرد مانند فورج سنبه‌اي يا اكستروژن معكوس يا پيش رونده مسائل اقتصادي در ring rolling آلياژهاي آلومينيم بستگي به حجم، اندازه و طرح فورج دارد. براي بعضي قسمتهاي رينگ ممكن است اقتصادي تر اين باشد كه شكل به وسيله فورج سنبه‌اي (Mandrel Forging) يا اكسترود استوانه توخالي توليد شود. هر دو روش در زير توضيح داده شده است.
Mandrel Forgings: براي توليد قطعات هم محور آلياژهاي آلومينيوم كه نسبتاً ساده هستند استفاده مي شود، مانند رينگ تو خالي يا شكلهاي استوانه‌اي شكل كه با Hammer يا پرس هيدروليكي فورج ميشوند، در مراحل فورج ضخامت ديواره در تغيير شكل كاهش مي‌يابد، و اين تغيير شكل قطر قطعه را افزايش ميدهد. Mandrel forging براي قطعاتي با حجم نسبتاً كم يا قطعات خيلي بزرگ شكلهاي رينگي (بيشتر از قطر m3/3 يا in130)اقتصادي هستند. با كنترل مراحل كاري mandrel forging و مواد ورودي ميتوان دانه ها را در محيط دايره‌اي يا جهت محوري توليد كرد.
Reverse or forward extrusion: از انواع مختلف فورج close-die براي آلومينيم مي باشد، كه ميتواند براي توليد شكلهاي تو خالي و هم محور در آلياژهاي آلومينيوم استفاده شود. اصطلاح اكستروژن معكوس يا پيش رونده بستگي به جهت حركت فلز نسبت به حركت سرپرس دارد. در اكستروژن پيش رونده، فلز در همان جهت سرپرس اكسترود ميشود. برعكس، در اكستروژن معكوس، جريان فلز عكس حركت سرپرس ميباشد. انتخاب اكستروژن پيش رونده يا برعكس آن معكوس بستگي به نوع و محدوديتهاي پرس دارد. بعضي از پرسها داراي تجهيزات مخصوص با مقطع بالايي باز هستند كه مطابق عمليات اكستروژن معكوس مي باشد.
فورج آلياژهاي آلومينيوم
(قسمت دوم )
تجهيزات فورج
قطعات آلومينيومي با تجهيزات مخصوص به خود فورج ميشوند كه پتكها، پرسها و ماشينهاي مخصوص فورج ميباشد. انتخاب تجهيزات فورج بستگي به شكل و نوع قطعه فورج دارد.
Hammers: Hammer با قدرت ضربه‌اي خوب هم در فورج آلياژ آلومينيوم open-die و هم close-die استفاده مي شود ونسبتاً هزينه كمتري نسبت به تجهيزات متشابه دارد، اگر چه قدرت مورد نياز براي فورج آلومينيوم معمولاً بيشتر از فولاد است. Hammer ها قطعه را با سرعت زيادي تغيير شكل ميدهند، بنابراين كنترل كورس پرس، نيرو و سرعت در فورج آلياژ آلومينيوم مفيد است، چون حساسيت آنها نسبت به نرخ كشش بستگي به مراحل تغيير شكل سريع دارد. اگر زاويه طرح به كار رفته در قالب در حدود 5 تا 7 درجه باشد ميتوان از Hammer در close-die استفاده كرد. Hammer ها معمولاً براي عمليات مقدماتي در فورج استفاده ميشوند.
Mechnaical and screw presses: پرسهاي مكانيكي و پيچي در همه جا براي فورج close- die آلياژ آلومينيوم استفاده مي شود. اين نوع پرس مناسبترين دستگاه براي فورج آلياژ آلومينيوم با سايزهاي متوسط، حجم زيادي ميباشد.
پرسهاي مكانيكي و پيچي با تركيب عمل ضربه و فشار براي آلياژهاي آلومينيوم خاصيت جريان يافتن آنرا بهتر از Hammer ميكند. پرسهاي پيچي با پرسهاي مكانيكي در كنترل نرخ فشار اختلاف دارند كه ميتواند در تغيير شكل زياد آلياژهاي آلومينيوم استفاده شود. حالت پيشرفته تري كه در اين نوع پرسها مي توان استفاده كرد، سيستمهاي كنترل پرس مي باشد.
پرسهاي هيدروليكي : متداولترين نوع پرس ميباشند كه آرامتر از پرسهاي مكانيكي يا پيچي عمل مي كند ولي براي توليد قطعات با close-die بزرگ و قطعات خيلي بزرگ استفاده از پرسهاي هيدورليكي مناسب تر مي باشد.(شكل 8)
تغيير شكل بدست آمده در پرسهاي هيدروليكي قابل كنترل تر از پرسهاي مكانيكي با پيچي مي باشد. بنابراين پرسهاي هيدروليكي انتخاب خوبي براي كنترل نرخ فشار براي كمترين مقاومت تغيير شكل آلياژ آلومينيوم يا شكل قطعه فورج ، كاهش فشار مورد نياز زاويه طرح دقيق و راحت بدست آوردن شكل مورد نياز ميباشد.
از انواع پرسهاي هيدروليكي كه دستگاههايي با قدرت بالا ميباشد، پرس 50000 ton مي باشد كه سرعت و فشار آن قابل كنترل است و داراي قابليت برنامه ريزي مي باشد. اين توانايي ها كه شامل كاركرد كمترين زاويه طرح مورد استفاده در اين نوع پرسها براي آلياژ آلومينيم زاويه 3 درجه مي باشد، كه براي پرسهاي هيدروليك دقيق زاويه بين 0 تا 5/0 درجه و براي زاويه طرح داخلي بين 5/0 تا 1 درجه مي باشد.
مواد، طراحي و تكنولوژي ساخت قالب:
انتخاب جنس قالب، طرح قالب وتكنولوژي ساخت آن از عوامل مهم در مراحل فورج آلومينيوم در قالب close-die ميباشد، چون قالبها عوامل اصلي در هزينه تمام شده اين چنين فورجهايي ميباشد. طرح قالب و اندازه‌هاي فورج نهايي پارامترهايي مي باشند كه بر مراحل فورج اثر مي گذارند. بنابراين فورج قطعات آلياژهاي آلومينيوم احتياج به استفاده از قالبهاي مخصوصي براي آلومينيوم به دلايل زير دارد:
1- رفتار تغيير شكل آلياژهاي آلومينيوم يا ديگر فلزات تفاوت دارد، بنابراين در طرح قالب پيشكوب و نهايي بايستي تغيير شكل بهينة فلز در جريان فورج تحت نظر باشد و عيب و نقص كمي در قسمت نهايي بوجود آيد.
2- حد مجاز shrinkage در آلياژهاي آلومينيوم نسبت به دو نوع مشابه قطعه فولادي و ديگر فلزات بزرگتر است.
3- كنترل حرارت قالبهاي مورد استفاده براي فورج آلياژهاي آلومينيوم مهم و بحراني است، بنابراين روش گرم نگهداشتن قالب در موقع فورج بايستي مورد توجه قرار بگيرد.
مواد قالب:
جنس قالب مورد استفاده براي فورج آلياژهاي آلومينيوم همانهايي مي باشند كه براي فولاد نيز به كار برده مي شود. البته فرقي كه بين آنها است، سختي كم قالبها مي باشد كه به خاطر انعطاف پذيري استفاده مي شوند.
با پيشرفت تكنولوژي ساخت فولاد، ميتوان از فولادهايي با مشخصات vacum degassing , ladle metallurgy , argon oxygen decarburization كه به صورت استاندارد ميباشد استفاده گردد و با روشهاي فوق فولاد بصورت خوبي اصلاح مي شود و قطعه فورج آلياژ آلومينيوم بطور برجسته ايي اصلاح مي گردد.
سايش قالب در فورج آلياژهاي آلومينيوم كمتر از فولاد يا ديگر فلزات مي باشد ولي اگر حجم زيادي از آلياژ آلومينيوم فورج شود باعث سايش قالب ميگردد، بهمين دليل بايستي سختي قالب را كاهش دهيم تا انعطاف قالب بهتر شود. سختي زياد را فقط در قالبهاي upsetting مي توان استفاده كرد تا درون قالب upset به خوبي سخت گردد.
بعد از سايش قالب، بيشترين عاملي كه باعث شكست قالبهاي فورج آلومينيوم ميگردد، شكاف قالب يا ترك ميباشد كه اگر به آن بي توجهي شود ميتواند باعث اتفاق مصيب باري گردد. اين نوع تركها معمولاً به علت بالا رفتن تنشهاي پسماند در قالب اتفاق مي افتد. بهبود بخشيدن انعطاف فولادهاي قالب ، اصلاح عمق قالب، بهبود دادن طرح قالب و كم كردن سختي قالب ها باعث كاهش ترك دو قالب فورج آلياژهاي آلومينيوم مي شود.
بيشتر قالبهاي فورج آلومينيوم توسط جوش دادن تعمير مي شود كه از فلز با گاز خنثي، تنگستن با گاز خنثي يا ديگر تكنيكهاي جوش استفاده مي شود.
براي upsetting، هم كفشك قالب پايين و هم بالا معمولاً ازجنس : با سختي 42HRC تا 46HRC مي باشد. فولاد با درجه با ، با خواص متنوعي كه دارند، معمولاً بطور گسترده براي مواد قالب در فورج آلومينيوم استفاده مي شود. اگر قطعه‌اي كه بايستي فورج شود بزرگ باشد هزينه را افزايش ميدهد، و براي انجام اكر گرم بر آلياژ آلومينيوم معمولاً از فولاد H13,H12,H11 استفاده مي شود و معمولا بين 44 تا 50 HRC سختي مي گيرد.
طراحي قالب:
يك عامل اصلي در كنترل هزينه‌هاي قالب فورج آلومينيوم، موفقيت در فورج قطعات با دقت‌هاي مورد نياز و ارائه سيستم مهندسي در قالب است.
قالبها درون كفشك قرار گرفته و فورج ميشوند كه باعث كاهش هزينه قالبها ميشود. سيستم كفشك قالبها ممكن است به صورت عمومي قابل استفاده باشد. طرح قالب فورج وابسته به مهارتهاي مهندسي و تجربه وسيع و آزمايش ميباشد.
ساخت قالب:
قالبهاي فورج آلياژهاي آلومينيم توسط يكي از روشهاي زير توليد مي شود كه شامل: براده برداري دستي، فرز كپي از روي مدل، EDM و براده برداري مستقيم CNC ميباشد. با در اختيار داشتن CAD، CAM بوسيله CNC ميشود مستقيماً قالب براده برداري و يا EDM لبه هاي قالب را براي فورج آلياژ آلومينيم حالت دهيم.
اين تكنيكها هزينه قالب ها را كاهش ميدهد و مهمتر از آن دقت قالبها را بيش از 50% افزايش مي دهد كه كادر مقايسه با ديگر تكنيكها قابل مقايسه مي باشد. براي مثال تلرانس استاندارد ساخت قالب 0.1 ميباشد، اما با CAM و دستگاههاي EDM/CNC تلرانسها به 0.07 ميلي متر كاهش مي يابد.
قالبهاي نهايي مورد استفاده در فورج آلياژهاي آلومينيم بحراني تر از قالبهاي مورد استفاده براي فولاد است.
مراحل فورج آلياژ آلومينيم:
آماده كردن ميله‌هاي فورج: اره كردن و بريدن دو روشي هستند كه بيشترين كاربرد را براي آماده كردن قطعه براي فورج دارند. برش بوسيله سايش را نيز مي توان استفاده كرد، اما كندتر از روش اره كردن مي باشد.
اره كردن يكي از روشهايي مي باشد كه بيشترين و قابل قبول ترين كاربرد را توليد قطعه دارد، اگر چه در توليد به اين روش لبه هاي تيز در قطعه بوجود مي‌آيد كه به وسيله زدن پخ بر سر قطعات قابل رفع مي باشد. البته در دستگاههاي اره جديد اين پخ زدن بر سر قطعات در اره كردن ايجاد مي شود.
برش روش ديگري مي باشد كه براي آلومينيم كمتر از فولاد استفاده ميشود. چون آلومينيوم نرم مي باشد برش باعث مي شود تا انتهاي ميله بريده شده مسطح مقطع نامناسبي ايجاد گردد و مشكلاتي را در فورج پديد آورد. برش را فقط مي توان براي مقاطع با قطر بيش از 50 ميليمتر به كار برد.
پيشگرم براي فورج: يكي از عوامل مهم در گرم كردن آلياژهاي آلومينيم دماي بحراني آن ميباشد. آلياژهاي آلومينيم داراي اكسيدهايي مي باشد كه مثل پوششي بر روي سطح ميله چسبيده اند. تغيير شكل اين پوشش خيلي محدود است، بنابراين آلياژهاي آلومينيوم به اندازه فولاد تغيير شكل نمي‌دهند.
سامانه خرید و امن این
سایت از همهلحاظ مطمئن می باشد . یکی از
مزیت های این سایت دیدن بیشتر فایل های پی دی اف قبل از خرید می باشد که شما می
توانید در صورت پسندیدن فایل را خریداری نمائید .تمامی فایل ها بعد از خرید مستقیما دانلود می شوند و همچنین به ایمیل شما نیز فرستاده می شود . و شما با هرکارت
بانکی که رمز دوم داشته باشید می توانید از سامانه بانک سامان یا ملت خرید نمائید . و بازهم
اگر بعد از خرید موفق به هردلیلی نتوانستیدفایل را دریافت کنید نام فایل را به شماره همراه 09159886819 در تلگرام ، شاد ، ایتا و یا واتساپ ارسال نمائید، در سریعترین زمان فایل برای شما فرستاده می شود .
آدرس خراسان شمالی - اسفراین - سایت علمی و پژوهشی آسمان -کافی نت آسمان - هدف از راه اندازی این سایت ارائه خدمات مناسب علمی و پژوهشی و با قیمت های مناسب به فرهنگیان و دانشجویان و دانش آموزان گرامی می باشد .این سایت دارای بیشتر از 12000 تحقیق رایگان نیز می باشد .که براحتی مورد استفاده قرار می گیرد .پشتیبانی سایت : 09159886819-09338737025 - صارمی
سایت علمی و پژوهشی آسمان , اقدام پژوهی, گزارش تخصصی درس پژوهی , تحقیق تجربیات دبیران , پروژه آماری و spss , طرح درس
مطالب پربازديد
متن شعار برای تبلیغات شورای دانش اموزی تحقیق درباره اهن زنگ نزن انشا در مورد 22 بهمن
را بنویسید.
