عنوان:

معايب ساختمان‌هاي بتني

 

درس تعمير و نگهداري ساختمان

 

 

 

مقدمه

به طور كلي دوام ساختمان به دو عامل بستگي دارد:

1.       طراحي و روش ساخت

2.      كيفيت مصالح ساختماني

پژوهش‌هاي انجام شده در زمينه ساختمان‌سازي در ايران، نشان داده است كه عمر مفيد ساختمان‌هاي ايران، در مقايسه با كشورهاي صنعتي كمتر است. يكي از دلايل اين مساله، پايين بودن كيفيت و عدم مرغوبيت مصالح ساختماني مصرف شده در ساختمان‌هاست.

به علت پايين بودن كيفيت بسياري از مصالح ساختماني توليد شده در كشور و عدم مطابقت آنها با ويژگي‌هاي استاندارد، همه ساله خسارت‌هاي عظيمي به كشور وارد مي‌شود. از اهم دلايل پايين بودن كيفيت مصالح ساختماني كشور، مي‌توان به كنترل نشدن آنها در كارخانه و كارگاه‌هاي توليدي پيش از ورود به بازار مصرف و نيز پايين بودن سطح فن‌آوري (تكنولوژي) توليد در بسياري از واحدهاي اشاره نمود.

بنابراين با توجه به اينكه ايران از كشورهاي زلزله‌خيز بوده و در معرض ساير بلاياي طبيعي مثل سيل نيز قرار دارد و مصرف مصالح ساختماني مرغوبيت و با كيفيت مطلوب مي‌تواند مقاومت ساختمان‌ها را در برابر اين عوامل مخرب افزايش دهد. بايسته است كه از فرآورده‌هاي كارخانه‌ها و كارگاه‌هاي توليد مصالح ساختماني، قبل از ورود به بازار مصرف نمونه‌برداري به عمل آيد و نمونه‌ها، مورد آزمايش‌هاي شيميايي، فيزيكي و مكانيكي قرار گيرند تا كيفيت و مرغوبيت محصول و يا عدم آن مشخص گردد تا در صورت نامناسب بودن فرآورده‌، چاره‌انديشي شود. ارائه راه‌حل‌هاي كاربردي و رهنمودهاي لازم در زمينه بهبود كيفيت مصالح به گونه‌اي كه با استانداردهاي ملي مطابقت داشته باشد، تنها راه كار اين مساله است كه بايد مورد توجه قرار گيرد. بديهي است كه با بكار بردن مصالح مرغوب با كيفيت بالا مي‌توان طرح دوام ساختمان‌ها را در برابر سوانح طبيعي مثل زلزله، سيل و ... به اجرا درآورد.

بتن يكي از مهمترين مصالح ساختماني است كه در پايداري و دوام سازه‌ها بسيار موثر است و مصرف روزافزون آن در كارهاي مختلف عمراني به سبب دارا بودن خواص مناسب و دوام كافي، لزوم شناخت بيشتر از اجزاي تشكيل دهنده آن را بيش از پيش روشن مي‌سازد.

آشنايي كامل با خواص سيمان و مصالح سنگي و آب به عنوان مواد تشكيل دهنده بتن از جمله مباحثي است كه امروزه دانستن آن براي مهندسان و دانشجويان رشته عمران و پيمانكاران ضروري و اجتناب‌ناپذير است.

طرح تحقيقاتي بررسي كيفيت مواد تشكيل دهنده بتن (سيمان، شن، ماسه و آب) يكي از چهار طرح تحقيقاتي است كه در قالب طرح «آزمايش و بررسي كيفيت مصالح ساختماني» از طرف بانك جهاني و تحت شماره طرح (2B4) به مركز تحقيقات ساختمان و مسكن محول گرديده است. از اهداف اين طرح، شناخت مشكلات كيفي كارگاه‌ها و كارخانه‌هاي توليد سيمان، شن و ماسه در كشور و تعيين كيفيت آب مورد استفاده در اختلاط بتن است.

تعريف بتن

بتن فراگيرترين مصالح ساختماني است كه توليد مصرف آن به گونه‌اي فزاينده و جهش‌وار گسترش مي‌يابد. آمار موثق و معتبر از منابع علمي ـ تخصصي تكنولوژي بتن، بيانگر آن است كه هفتاد و پنج درصد از كل انواع گوناگون مصالح ساختماني مصرفي در بخش صنايع ساختمان و كليه تاسيسات و ساختارهاي عمده زيربنايي مانند راه، فرودگاه، سد، مترو، بندر و اسكله، سازه‌هاي عظيم آبي و دريايي، نيروگاه‌ها، منابع و مخازن آب، تاسيسات آبرساني و كانال‌هاي آبياري و غيره را بتن تشكيل مي‌دهد.

با درنظر گرفتن نقش كارساز و تعيين كننده بتن و مصرف گسترده آن در صنايع ساختماني و ساختارهاي زيربنايي و با عنايت به ميزان توليد و مصرف غيرقابل رقابت آن در مقايسه با ديگر مواد و مصالح ساختماني، توجه به كيفيت بتن و چگونگي فرآيندهاي ساخت و كاربرد آن نيز يك ضرورت فني است كه بي‌ترديد از توجه به اجزاي تشكيل دهنده آن كه تاثير به سزايي در ارتقاء و بهبود خواص بتن دارد، جدا نخواهد بود.

از آنجايي كه بتن از سيمان، سنگدانه (شن و ماسه) و آب تشكيل مي‌شود، چنانچه كيفيت هر يك از اين مصالح مطابق با استانداردهاي شناخته شده نباشد، بتن توليد شده كيفيت مطلوب را نخواهد داشت و دوام آن كمتر از حد متعارف خواهد بود. لذا لازم است كيفيت سيمان، آب و دانه‌هاي سنگ و همچنين دانه‌بندي آن، در ساختن بتن مورد بررسي و ارزيابي قرار گيرد.

با كنترل كيفي سيمان توليد شده در كارخانه‌هاي كشور و شن و ماسه توليد شده در كارگاه‌ها و آبي كه در ساخت بتن مورد استفاده قرار مي‌گيرد، مي‌توان شناخت لازم را در مورد مواد تشكيل دهنده بتن بدست آورد.

بتن با كيفيت خوب

سوال مهمي كه در اينجا مطرح مي‌باشد، اين است كه بتن خوب چه بتني است؟ مي‌توان با توصيف بتن بد تا حدي مساله را وشن نمود. بتن بد يا ضعيف، بتني است به رواني سوپ كه پس از سخت شدن، كرمو مي‌شود و غيرهمگن و بسيار ضعيف خواهد بود. اين ماده از اختلاط آب و سيمان و دانه‌هاي سنگي بدست آمده است و با كمال تعجب بايد گفت كه بتن خوب هم از همين مواد ساخته مي‌شود. ليكن تفاوت در ميزان آگاهي از چگونه ساختن بتن مي‌باشد.

با آگاهي از چگونگي ساخت بتن خوب دو معيار كلي براي يك بتن خوب تعريف مي‌شود:

بتن بايد در حالت سخت شده و در حالت تازه، زماني كه از مخلوط‌كن تخليه شده و در قالب‌ها ريخته مي‌شود، مورد پذيرش واقع شود. به طور كلي رواني و غلظت بتن تازه بايد طوري باشد كه با وسايل موجود در كارگاه بتوان آن را متراكم نمود. همچنين چسبندگي مخلوط بايد به حدي باشد كه در ضمن حمل و ريختن بتن با وسايل موجود، مواد از يكديگر جدا نشوند. البته موارد فوق مطلق نيست و به حمل بتن با وسايل از پايين باز شونده، دامپر و يا كاميون‌هاي تخت بستگي دارد. البته حمل بتن با روش اول بسيار مناسب خواهد بود.

انواع ترك‌ها

ترك‌ها به سه دسته ترك‌هاي خميري، ترك‌هاي حرارتي سنين اوليه و ترك‌هاي جمع‌شدگي ناشي از خشك شدن تقسيم مي‌شوند.

ترك‌هاي خميري قبل از سخت شدن بتن (بتن يك تا هشت ساعت پس از ريختن) تشكيل مي‌شوند و به صورت ترك‌هاي جمع‌شدگي خميري و ترك‌هاي نشست خميري مي‌باشند. ايجاد و روش جلوگيري از ترك‌هاي نوع دوم زماني اتفاق مي‌افتد كه به دليل وجود موانعي، نشست بتن در ضمن آب انداختگي، غيريكنواخت مي‌باشد. اين غيريكنواختي ممكن است در نتيجه وجود آرماتورهاي قوي و يا حتي عمق غيريكنواخت بتن ريخته شده باشد. براي كاهش وقوع ترك‌هاي نشست خميري، مي‌توان از افزودني‌هاي هوازا جهت كاهش آب انداختگي استفاده كرد و يا اينكه پوشش ميلگردهاي بالايي را افزايش داد. ترك‌هاي نشست خميري را مي‌توان با مرتعش نمودن مجدد بتن در زمان مناسب از بين برد. زمان مناسب، آخرين زمان ممكني است كه مي‌توان لرزاننده را داخل بتن نمود و بدون به جاي گذاشتن اثر قابل توجهي از بتن بيرون كشيد.

در قطعات بزرگ، تفاوت جمع‌شدگي بين سطح و قسمت‌هاي داخلي بتن باعث ايجاد تنش‌هاي كششي در سطح مي‌شود كه توسط قسمت‌هاي داخلي مقيد شده‌اند و در نتيجه ترك‌هاي جمع‌شدگي ناشي از خشك شدن ايجاد مي‌شود. اين نوع ترك‌ها كه هفته‌ها يا ماه‌ها طول مي‌كشد تا ايجاد شوند، ممكن است در اثر قيود خارجي كه توسط قسمت‌هاي ديگر يا زيراساس اعمال مي‌شود، نيز پديد آيند. بهترين روش جلوگيري از ترك‌هاي جمع‌شدگي ناشي از خشك شدن، كاهش ميزان جمع‌شدگي مي‌باشد. به علاوه نگهداري كافي براي افزايش مقاومت كششي بتن به همراه حذف قيدهاي خارجي با پيش‌بيني اتصالات تغيير شكل‌پذير، از اقدامات اساس جهت كاهش ميزان ترك‌خوردگي مي‌باشد. با قرار دادن آرماتورها در نزديكترين موقعيت نسبت به سطح، ضمن درنظر داشتن حداقل پوشش، مي‌توان عرض ترك‌هاي جمع‌شدگي را كنترل نمود.

انواع ديگري از ترك‌ خورديگ در نتيجه خوردگي آرماتورها و يا واكنش سيليس سنگدانه و قليايي سيمان ايجاد مي‌شوند.

يكي از شكل‌هاي ترك‌هاي جمع‌شدگي ناشي از خشك شدن، تشكيل ترك‌هاي ريزسطحي در ديوارها و دال‌ها مي‌باشد كه اگر لايه سطحي بتن داراي مقدار آب بيشتري نسبت به قسمت‌هاي داخلي باشد، ايجاد مي‌شود. ترك‌هاي ريزسطحي معمولاً زودتر از ترك‌هاي جمع‌شدگي ناشي از خشك شدن پديد مي‌آيند.

 

عوامل موثر در مقاومت بتن‌ها

نفوذپذيري و پايايي بتن

1.       حمله سولفاتي

2.      تهاجم توسط آب‌ها

3.     حمله اسيدي

4.     واكنش قليايي سنگدانه‌ها

5.     خوردگي آرماتورها

6.      رعايت كردن درصد آب و سيمان و ماسه

سنگدانه‌ها در بتن تقريباً سه چهارم آن را تشكيل مي‌دهند. از اين رو كيفيت آنها از اهميت خاصي برخوردار است. سنگدانه‌ها نه تنها در مقاومت بتن بسيار موثرند، بلكه تداوم و پايداري بتن نيز تا حد زيادي تحت تاثير اين ماده قرار مي‌گيرد.

 

 

منابع:

تكنولوژي بتن. پروفسور نويل، مترجمين دكتر علي‌اكبر رمضانيان‌پور، دكتر محمدرضا شاه‌نظري. انتشارات آذرنگ.

بررسي كيفي مواد تشكيل دهنده بتن. فاطمه جعفرپور. مشاوره دكتر علي‌اكبر رمضان‌پور. كميته علمي انتشارات مركز تحقيقات ساختمان و مسكن. بهار 1378.

 

منبع : سايت علمی و پژوهشي آسمان--صفحه اینستاگرام ما را دنبال کنید
اين مطلب در تاريخ: شنبه 16 فروردین 1399 ساعت: 17:56 منتشر شده است
برچسب ها : مزایا و معایب سازه های فلزی و بتنی,سازه بتنی,مراحل ساخت یک ساختمان اسکلت بتنی,معرفی انواع سازه های بتنی,سازه بتنی pdf,تحقیق سازه های بتنی,انواع سازه بتنی,مجری اسکلت بتنی,

سنبل الطيب

علف گربه، والرين

نام علمي                                                                         Valeriana officinalis L.

نام تيره                                                                                  Valerianaceae

نام انگليسي                                                              Common valerian, cat's valerian

نام فرانسوي                                                           Valeriane officinal, Herbe aux chats

نام آلماني                                                                              Echter baldrian

 

 

مشخصات عمومي گياه

گياهي است عليفي، پايا تا ارتفاع 5/1 و گاهي 2 متر رشد مي‌كند. ريزوم گياه 2 سانتيمتر ضخامت دارد و چندين ريشه به ضخامت 2-3 ميليمتر به طول 15-10 سانتيمتر از ريزوم منشاء مي‌گيرند. ساقه كه در سال دوم يا سوم ظاهر مي‌گردد، قوي، استوانه‌اي، داراي شيار عميق و توخالي مي‌باشد. برگ‌هاي آن متقابل و به برگچه‌هاي زيادي تقسيم مي‌شود. هر برگ 11-7 و گاهي بيشتر برگچه دارد. برگچه‌ها بيضي، نوك تيز با قاعده پهن دندانه‌دار و فاقد گوشواره هستند. گل‌هاي اين گياه سفيد رنگ يا صورتي بوده و بوي مطبوع‌ دارند. در اواخر خرداد تا اوايل مرداد نيز به صورت گل‌آذين ديهيم سه شاخه با ظاهر چتر مانند بر روي ساقه ظاهر مي‌شوند. جام گل لوله‌اي، متورم و منتهي به پهنكي منقسم به پنج لوب نامساوي است. داخل آن سه پرچم و يك مادگي مركب از تخمدان سه برچه‌اي ديده مي‌شود كه دو تاي آنها به تدريج تحليل مي‌رود و فقط سومي باقي مي‌ماند. در انتها به ميوه‌اي فندقه و منتهي به يك دسته تار تبديل مي‌گردد.

رنگ ميوه‌ قهوه‌اي روشن است و قسمت بالايي آن داراي تاجي از كاسه گل (پاپوس) به تعداد 15-10 عدد مي‌باشد كه در پراكندگي بذرهاي سبك اين گياه نقش مهمي دارد. از نظر سطح كروموزومي ديپلوئيدي 14=n2 تتراپلوئيدي 28=n2 و اكتاپلوئيدي 56=n2 در گياهان اين جنس ديده شده است.

پراكنش

سنبل الطيب به حالت خودرو در جنگل‌هاي كم درخت، كنار رودخانه‌ها و نهرها، مكان‌هاي باتلاقي و در مراتع مي‌رويد. پراكندگي آن در مناطق كوهستاني به نحوي است كه به طول معمول از ارتفاع 1000 متري دامنه‌ها بالاتر نمي‌روند، به طوري كه به ندرت ممكن است در ارتفاعات 2000 متري بدان برخورد شود. گياهان اين جنس در ايران، افغانستان، كشمير، آسياي مركز و قفقاز پراكندگي دارند. با اين حال در امريكاي مركزي و جنوبي نيز نمونه‌هايي از اين جنس گزارش شده است. در ايران 6 گونه مختلف از اين جنس وجود دارد كه در نواحي مختلف رشته كوه‌هاي البرز و نواحي شمالي و شمال غربي مانند ميشو داغ يافن مي‌گردد.

قسمت مورد استفاده

از ريشه سنبل الطيب در فارماكوپه اروپا به عنوان دارو ياد شده است. به ريشه و ريزوم‌هاي خشك شده سنبل الطيب داروي Valerian radix گفته مي‌شود.

ريشه و ريزوم اين گياه را كه از ريشه‌هاي افشان فراوان پوشيده شده است، در سال دوم رويش از خاك خارج كرده و پس از تميز كردن به سرعت مي‌شويند. سپس در حداكثر دماي 40 درجه سانتيگراد خشك مي‌كنند و در بازار، ريزوم را به صورت قطعاتي به طول 5-2 و به قطر 5/1-1 سانتيمتر به فروش مي‌رسانند. رنگ ريشه سنبل الطيب پس از خشك شدن قهوه‌اي تيره مي‌شود و داراي بو و عط نافذي است، به طوري كه اين عطر حتي از فاصله دور گربه‌ها را به هيجان مي‌آورد. از اين رو به اين گياه علف گربه هم گفته مي‌شود.

خواص درماني

سنبل الطيب از نظر طبيعت گرم و خشك است و براي درمان ضعف اعصاب، خستگي شديد، اضطراب، بي‌خوابي، انقباض عضلاني، تحربك‌پذيري اعصاب مغز، درد عصبي معده و بي‌اشتهايي كودكان استفاده مي‌شود. همچنين درخشان كننده رنگ صورت، تقويت كننده‌ي نيروي جنسي، باز كننده عادت ماهيانه، تحليل نفخ و گازها، يرقان، درد طحال، ورم‌هاي داخلي، رفع بي‌حسي، تنگي نفس، درد سينه، ترس و شب ادراري است.

ريشه سنبل الطيب داراي اثر ضدتشنج قوي است و از آن در ناراحتي‌هاي منشاء عصبي، سردردهاي عصبي ناشي از استعمال دخانيات و يا مصرف الكل، دلهره و نگراني، حالات ماليخوليايي و اختلالات زمان يائسگي استفاده مي‌شود. داروهايي كه بر پايه اين گياه تهيه مي‌شوند، تحريكات عصبي را كاهش داده، ناراحتي‌هاي قلبي را كه ريشه عصبي داشته و همچنين تشنجات را تسكين مي‌دهد. مصرف فرآورده‌هاي سنبل الطيب، موجب دفع كرم روده مي‌گردد و ناراحتي‌هاي مربوط به وجود آن را در بدن به خوبي رفع مي‌كند. در استعمال خارجي، به منظور از بين بردن درد حاصل از كوفتگي، آن را له كرده و در محل آسيب ديده قرار مي‌دهند. در ضمن بايد توجه داشت كه سنبل الطيب براي كليه مضر است.

تركيبات شيميايي

ريشه، ريزوم و شيره سنبل الطيب داراي اسانس روغني، تانن، گلوكز، آميدون، اسيد والرنيك و مشتقاتش، اسيد فرميك، اسيد استيك، اسد پروپيونيك، الكالوئيدهايي به نام چاتي نين و والرين و والپوتريات‌ها مي‌باشد. ريشه‌هاي تازه سنبل اطيب داراي خواص دارويي بيشتري نسبت به حالت خشك شده آن دارد.

ريشه و ريزوم خشك سنبل الطيب حاوي 2-5/0 درصد اسانس مي‌باشد كه به طور عمده از مونو و سزكوئي‌ترپن‌ها تشكيل يافته است. اين اسانس به مقدار بسيار كم در آب، ولي به مقدار زياد در الكل، كلروفرم و اتر حل مي‌شود. اسانس‌ها بايد در ظروف به طور كامل در بسته در محل سرد و دور از نور نگهداري شوند. اسانس سنبل الطيب، اگر تازه باشد، رنگ سبز مايل به زرد يا مايل به قهوه‌اي، حالت به نسبت روان و واكنش اسيدي خفيف دارد، ولي به تدريج كه كهنه مي‌شود، غلظت پيدا مي‌كند و حالت اسيدي آن افزايش مي‌يابد. وزن مخصوص اسانس در گرماي 15 درجه بين 96/0-93/0 مي‌باشد. مهمترين اجزاي تشكيل دهنده و نسبت‌هاي اسانس سنبل الطيب عبارت است از: 21-20 درصد والرنون، 21-5 درصد كريپتوفائورونول، 5-2 درصد والرنال، 6-1 درصد واريانول و 3-1 درصد بورنيل استات، كامفن چپ، پينن چپ و ليمونن چپ.

اسيد والرينيك به فرمول C₅H₁₀O₅ و به وزن مولكولي 13/102 مايعي بي‌رنگ بوده و داراي حالت روغني مي‌باشد. وزن مخصوص آن در گرماي 20 درجه سانتيگراد در حدود 939/0 است و در حرارت حدود 175 درجه مي‌جوشد. اين اسيد و مشتقاتش كه عبارتند از: هيدروكسي والرنيك اسيد و استوكسي والرنيك اسيد، از 05/0 درصد (گياه وحشي) تا 9/0 درصد (گياه زراعي) متغير مي‌باشد. مهمترين خصوصيات اسيد والرنيك و مشتقاتش پايداري زياد آنها است. الكالوئيدهاي چاتي نين كه محلول در  اتر و والرين كه در اتر غيرمحلول است، به مقادير 10/0 گرم در هر كيلوگرم ريشه به دست مي‌آورند.

والرپوتريات‌ها كه از نظر شيميايي پلي استرهاي پلي الكل‌ها هستند، ساختمان ايريدوئيدي دارند. اين تركيبات عبارتند از: والترات، ايزو والترات، آسه والترات، ديدرو والترات و ايزو والروكسي هيدروكسي ديدرو والترات كه مهمترين خصوصيات اين تركيبات ناپايداري در مقابل گرما، شرايط اسيدي يا قليايي محيط و محلول‌هاي الكلي مي‌باشد. از اين رو امروزه شاخص چندان مطمئني براي ارزيابي تركيبات موثر سنبل الطيب به حساب نمي‌آيند.

عوامل اكولوژيك

اثر نور

شدت نور مطلوب كه در آن فتوسنتز گياه به طور كامل انجام مي‌شود، حدود 40000 لوكس در دماي 20 درجه سانتيگراد مي‌باشد. البته نور شديد باعث كاهش محصول مي‌گردد، به طوري كه در مناطقي كه شدت نور بالاست، با سايه‌دهي به گياه باعث افزايش محصول مي‌شوند.

اثر دما

حداكثر فتوسنتز در سنبل الطيب در دماي 7/17 درجه سانتيگراد انجام مي‌شود. افزايش دما تا 25 درجه سانتيگراد باعث تسريع و دماهاي بالاتر از 25 درجه سانتيگراد باعث تعويق گلدهي مي‌شوند، همچنين دما بر روي رشد ريشه به شدت تاثيرگذار است، به طوري كه وزن ريشه‌ها در دماي 10 درجه سانتيگراد كاهش مي‌يابد. بهترين دما جهت رشد ريشه‌ها 20 درجه سانتيگراد است كه در اين دما ساير اندام‌هاي سنبل اطيب بهترين رشد را دارند.

اثر رطوبت

افزايش ميزان رطوبت در خاك باعث افزايش ريشه مي‌شود و در بررسي‌هاي انجام گرفته رطوبت 90-80 درصد ظرفيت زراعي بهترين نتيجه را داشته است. به طور كلي سنبل اطيب در مناطقي كه بارندگي ساليانه 700-600 ميليمتر است رشد، نمو و عملكرد بهتري دارد.

 

اثر خاك

خاك‌هاي سنگين، سخت و فشرده با رطوبت خيلي زياد و يا بسيار خشك براي كشت اين گياه مناسب نمي‌باشد، زيرا در خاك‌هاي خيلي مرطوب و سنگين ريزوم‌ها، نمي‌توانند به قدر كافي رشد كنند و به جاي ريشه‌هاي قوي و ضخيم، ريشه‌هاي نازك، فراوان رشد مي‌كنند كه بيشتر آنها هنگام شستن و خشك كردن از بين مي‌روند. خاك مناسب براي كشت سنبل الطيب بايد سرشار از مواد غذايي، بافت لومي يا لومي شني با مقادير متوسط هوموس و pH 5/6-6 باشد. همچنين لازم است رطوبت همراه با تهويه مناسب باشد.

روش كشت

تاريخ كشت

در كشت مستقيم، بذرهاي گياه را در فصل بهار هنگامي كه هنوز رطوبت و بارندگي بالا مي‌باشد، كشت مي‌نمايند. اين روش بيشتر در مناطقي بكار برده مي‌شود كه داراي رطوبت كافي هستند. در كشت غيرمستقيم كه به طور معمول در اواسط تابستان صورت مي‌پذيرد، بذرهايي را كه از قبل در خزانه آماده شده‌اند، به صورت نشاء در اوايل پاييز يا اوايل سال بعد به زمان اصلي منتقل مي‌كنند.

آماده‌سازي زمين

تكثير، سنبل الطيب با كشت بذر يا تقسيم ريشه و ريزوم و يا جداسازي استولون صورت مي‌گيرد. كشت بذرها به دو صورت مستقيم و غيرمستقيم انجام مي‌شود. در كشت مستقيم بذرهاي اين گياه در فصل بهار در اراضي به طول كامل مسطح كشت مي‌شوند. اگرچه كشت مستقيم بذرها هزينه كمتري دربر دارد، اما ميزان توليد محصول و موفقيت در توليد تا حدي نقصان مي‌يابد. بذرها هزينه كمتري دربر دارد، اما ميزان توليد محصول و موفقيت در توليد تا حدي نقصان مي‌يابد. بذرها براي جوانه‌زني به نور و دما در حدود 20 درجه سانتيگراد نياز دارند، جوانه‌زني بذرها 3-1 هفته به طول مي‌انجامد و رشد اوليه گياهان كند است. در كشت غيرمستقيم پس از غلطك مناسب، نشاء‌هايي كه در خزانه به ارتفاع 15 سانتيمتر رسيده‌اند، را در اوايل پاييز يا بهار سال آينده به زمين اصلي منتقل مي‌كنند. در روش تكثير رويشي، گياهان سريع به گل تبديل مي‌شوند، ولي ريشه توسعه نمي‌يابد. از اين رو خيلي كم از اين روش استفاده مي‌شود، ولي عده‌اي معتقدند كه اين روش بهترين روش مي‌باشد، به طوري كه در مدت كوتاهي مي‌توان از ريزوم‌هاي گياه بهره‌برداري كرد.

نحوه‌ي آماده‌سازي خاك بستگي به زمان كاشت و گياهان قبلي دارد. اگر كشت در پاييز و بعد از برداشت زود هنگام گياهان وجيني باشد، يك شخم متوسط يا سطحي لازم است. جهت كشت بهاره لازم است در پاييز سال قبل زمين شخم زده شود و در بهار فقط ديسك مناسبي جهت شكستن كلوخ‌ها زده شود. در دوره رويش، به طول معمول يك تا دو شخم سطحي براي نرم كردن خاك بين رديف‌ها، قبل از اينكه رديف‌ها به وسيله شاخ و برگ مسدود شوند، لازم مي‌باشد.

مقدار بذر مصرفي و تراكم

در كشت مستقيم كه اوايل بهار انجام مي‌شود، مقدار بذر لازم براي هر هكتار، در اراضي به طور كامل مسطح حدود 3 كيلوگرم مي‌باشد كه مي‌توان با استفاده از  رديف‌كار در فواصل بين رديف‌هاي 50 سانتيمتر و فواصل بين بوته‌ها در هر رديف 35 سانتيمتر كشت كرد.

در كشت غيرمستقيم كه در اواسط تابستان صورت مي‌گيرد، براي هر هكتار 700-500 گرم بذر در خزانه نياز است كه در رديف‌هاي 20-15 سانتيمتري و به صورت كاملاً سطحي كشت مي‌شود. روي بذرها را به ضخامت 1/0 سانتيمتر با خاك برگ بايد پوشاند. نهال لازم براي يك هكتار، در 700-50 مترمربع بدست مي‌آيد، به طوري كه براي هر مترمربع داخل خزانه در هواي آزاد، يك گرم بذر نياز است. حدود 2 ماه طول مي‌كشد تا گياهان به ارتفاع 17-15 سانتيمتر برسند. بعد زمان انتقال آنها به زمين اصلي مي‌باشد. تراكم كشت متداول براي هر هكتار 80-60 هزار نهال است.

تناوب زراعي

گياهاني كه زود از مزرعه برداشت مي‌شوند، مثل انواع غلات، نخودفرنگي و خردل براي تناوب با سنبل‌الطيب مناسب مي‌باشند، ولي گياهاني كه داراي ريشه چند ساله هستند، مانند شيرين بيان، نعنا فلفلي، انجدان رومي و غيره به عنوان گياهان قبلي مناسب نمي‌باشند، حتي خود گياه براي كشت مجدد در يك مزرعه تا 4-5 سال توصيه نمي‌شود.

كوددهي و عناصر غذايي

ازت و فسفر باعث افزايش عملكرد ريشه مي‌شوند، به طوري كه نقصان اين دو عنصر و ساير مواد غذايي ديگر سبب نازك شدن ريشه‌ها مي‌گردد، ولي پتاسيم تاثير چنداني بر عملكرد ريشه و رويش ندارد. افزودن 120-100 كيلوگرم در هكتار فسفر عملكرد ريشه موثر مي‌باشد. همچنين ازت كه تاثير زيادي در افزايش عملكرد دارد، به مقدار 150-100 كيلوگرم به صورت سرك در بهار در دو مرحله يكي در مرحله‌ي اوليه رويش و ديگري در مرحله به ساقه رفتن توصيه مي‌شود. كود حيواني به طور كامل پوسيده را بايد در پاييز هنگام آماده‌سازي خاك به مقدار 20-15 تن در هكتار به زمين اضافه كرد. در ضمن اگر خاك اسيدي باشد، افزايش آهك نيز مهم است.

 

 

آبياري

سنبل‌الطيب به آب زياد نياز دارد، زيرا رطوبت كافي اطراف ريشه و ريزوم سبب افزايش عملكرد ريشه مي‌گردد. آبياري در اين گياه بايد هفته‌اي يكبار صورت گيرد. البته بايد دقت شود آب ايستايي سبب كاهش عملكرد مي‌گردد و مي‌بايست از تجمع آب زياد در اطراف ريشه جلوگيري گردد.

علف‌هاي هرز

جهت مبارزه با علف‌هاي هرز در كشت بهاره مي‌توان قبل از كاشت نشاءها، از علف‌كش آرزين به مقدار 3 كيلوگرم در هكتار استفاده كرد. در كشت پاييزه بايد در اوايل بهار سال آينده به طوري كه هنوز گياه به رشد رويشي نرفته از همين علف‌كش به مقدار 4 كيلوگرم در هكتار استفاده كرد. در سال دوم نيز مي‌توان از همين علف‌كش به مقدار 5/4 كيلوگرم در هكتار استفاده نمود. همچنين از علف‌كش مالوران به مقدار 3 كيلوگرم در هكتار نيز مي‌توان بهره برد.

آفات و بيماري‌ها

از مهمترين آفاتي كه خسارات اقتصادي به سنبل‌الطيب وارد مي‌سازد، مي‌توان لارو كرم سفيد ريشه را نام برد. اين آفت باعث كاهش شديد يا از بين رفتن محصول مي‌شود. جهت مبارزه مي‌توان از سم ديازينون به همراه آب آبياري استفاده نمود. در بهار نوزاد rub Grass، حشرات علف‌خوار به طور ذاتي به ريشه گياه صدمه مي‌زنند، كنترل آنها به وسيله‌ي حشره‌كش‌ها و روش‌هاي زراعي بايد مدنظر قرار گيرد.

از بيماري‌هاي سنبل‌الطيب مي‌توان سفيدك سطحي را نام برد. از علايم آن، اين است كه سطح برگ‌ها را مواد سفيد رنگ مي‌پوشانند. جهت پيشگيري از اين بيماري‌هاي قارچي، بكارگيري روش‌هاي به‌زراعي و استفاده از سموم گوگرددار مفيد واقع مي‌شود. بيماري ديگري كه ممكن است سنبل‌الطيب به آن دچار شود، قارچ لكه برگي است كه در شرايط گرم و مرطوب باعث پژمردگي يا شكستن ساقه گل دهنده و كاهش محصول مي‌گردد. سم‌پاشي گياهان جوان با محلول 06/0 درصد بنومل و نيز سم‌پاشي با 4/0 تيرام موثر مي‌باشد. از بيماري‌هاي ديگر سنبل‌الطيب مي‌توان به نوعي قارچ زنگ و سفيدك دروغي اشاذه نمود. سمپاشي با قارچ‌كش‌هاي مناسب باعث 95-70 درصد كاهش خسارت مي‌گردد. همچنين با تاريخ كاشت مناسب و يا از بين بردن حشرات ناقل مي‌توان از آسيب‌ ويروس موزاييك نقطه‌اي وارد شده به گياه جلوگيري كرد.

زمان برداشت

مقادير اسانس، اسيد والرنيك و مشتقاتش و همچنين والپوتريات‌ها در زمان‌هاي مختلف سال تغييراتي را نشان مي‌دهد. چنانچه هدف برداشت جهت استخراج اسانس باشد، اگر نشاءها در پاييز به زمين اصلي منتقل شده باشند، برداشت محصول در اوايل پاييز انجام مي‌شود و اگر نشاءها در بهار به زمين منتقل شده باشند، بايد در پاييز سال بعد برداشت صورت گيرد. بالاترين مقدار اسيد والرينك و مشتقاتش در بهمن و بالاترين مقدار والپوتريات‌ها در اسفندماه مشاهده شده است. پس از تاريخ‌هاي مذكور مقادير اسيد والرنيك و والپوتريات‌ها كاهش مي‌يابد. اين نتايج از سالي به سال ديگر تغييرات كمي را نشان داده است، به طوري كه در فصل پاييز سال سوم برداشت، مناسب نمي‌باشد، زيرا عملكرد كاهش مي‌يابد. خارج ساختن ريشه‌ها از خاك زماني كه رطوبت خاك كاهش يافته صورت مي‌گيرد. در سطوح وسيع مي‌توان از يك شخم سبك جهت برداشت محصول استفاده نمود. همچنين مي‌توان با استفاده از وسايل مكانيكي مخصوص مثل سيب‌زميني كن چرخ‌داري كه با نيروي گريز از مركز كار مي‌كنند و يا سيب‌زميني برداشت‌كن كامل يا ريشه‌كن با غربال نوساني يا زنجيره‌اي و يا حتي با چغندر برداشت‌كن كامل، محصول ريشه را برداشت كرد. كمي قبل از بيرون آوردن ريزوم و ريشه‌ها، گياه را از سطح زمين با هرس‌كن قطع مي‌كنند.

نگهداري محصول

پس از برداشت محصول، ريشه‌ها را بايد در دستگاه‌هاي شوينده و يا در آب با تكان شديد شست و به قطعاتي تقسيم كرد. جهت خشك كردن مصنوعي مي‌توان از خشك‌كن‌هاي نقاله‌اي يا فضاي خشك‌كني كه حداكثر حرارت آن 40 درجه سانتيگراد باشد استفاده نمود. زمان خشك كردن در درجه حرارت‌هاي مختلف فرق مي‌كند، به طوري كه در حرارت 40 درجه سانتيگراد به مدت 82 ساعت و در دماي 60 درجه سانتيگراد 54 ساعت كافي مي‌باشد. در يك بررسي روي تركيبات ريشه‌هاي خشك‌ شده در دماي اتاق و نمونه‌هايي كه در دماي 50 درجه سانتيگراد خشك شده بودند، مشخص شد اگرچه قسمتي از سزكوئي‌ترپن‌هاي فرار پس از خشك شدن در دماي بالا تمايل به از دست رفتن نشان دادند، اما تفاوت‌ها چندان زياد نبود. ميزان والپوتريات‌ها در مواد گياهي خشك شده در دماي اتاق در حدود 50 درصد كمتر از مواد گياهي خشك شده در دماي 50 درجه سانتيگراد بود، زيرا در شرايط خشك كردن آهسته، طول زمان باعث تخريب والپورتريات‌ها مي‌شود، به طوري كه بايد توجه شود كه خشك كردن طبيعي براي اين گياه مناسب نمي‌باشد. پس از خشك شدن، ريشه و ريزوم سنبل‌الطيب بايد در انباري كاملاً بسته و محفوظ در برابر نور نگهداري شود. همچنين بايد در دماي پايين محافظت شود تا اسانس خود را از دست ندهد. دماي 20 تا 36 درجه سانتيگراد موجب تجزيه والپوتريات‌ها در مدتي كوتاه مي‌گردد، در حالي كه در دماي 4 درجه سانتيگراد سرعت تجزيه والپوتريات‌ها تا حد زيادي كاهش مي‌يابد.

 

 

عملكرد

ميزان عملكرد سنبل‌الطيب بسته به شرايط اقليمي و مسائل زراعي، بين 4-2 تن در هكتار ريشه خشك مي‌باشد (نسبت وزن تر به خشك 5 به 1 مي‌باشد). در سال دوم محصول به حداكثر عملكرد خود و از سال سوم ميزان محصول كاسته مي‌شود. سيستم كاشت يكساله به جهت سهولت و اقتصادي بودن امروزه بيشتر توصيه مي‌شود.

منبع : سايت علمی و پژوهشي آسمان--صفحه اینستاگرام ما را دنبال کنید
اين مطلب در تاريخ: شنبه 16 فروردین 1399 ساعت: 17:44 منتشر شده است
برچسب ها : سنبل الطيب,خواص سنبل الطیب و اسطوخودوس,طبع سنبل الطیب,دمنوش سنبل الطیب و اسطوخودوس,خواص سنبل الطیب و گل گاوزبان,طریقه مصرف سنبل الطیب برای گربه,خواص سنبل الطیب برای مو,خواص عرق سنبل الطیب,

چگونه اقدام پژوهی بنویسیم؟ مراحل انجام

صفحه روی جلد عنوان سایر مشخصات مربوطه                              

صفحه بسم الله الرحمن الرحیم

 فرم مخصوص ثبت مشخصات معلم پژوهنده

صفحه ویژه نوشتن یک جمله علمی با تایپ درشت

صفحه ویژه فهرست عناوین

مقدمه 

  آنچه در مقدمه باید درج شود:

  اهمیت و ضرورت فعالیتهای تحقیقاتی وضرورت آن درآموزش وپرورش 

  اهمیت کارآموزش وپرورش واهمیت شغلی که دارید(اداری-مدیر-معلم-  مشاور)

  سوابق شغلی به لحاظ ویژگیهای شخصی-کاری وبرخی علائق خود

  سوابق تحقیقاتی خودتان وشرکت درآزمونهای علمی

  بیان انگیزه شرکت درطرح اقدام پژوهی

  بیان اهداف اجرای طرح فوق(موضوع کارتان)

  بیان علل انتخاب موضوع کار خود

  بیان موضوع طرح اقدام پژوهی خود(با کمی توصیف)

  نقش خودرادرنوشتن طرح معین کنید مثلا بعنوان دبیر……

  بیان کنید که تصمیم گرفتیدمساله خودرادر قالب اقدام پژوهی رفع نمایید.

 

برای دیدن هزاران نمونه اقدام پژوهی می توانیداز آدرس استفاده کنید :

موضوعات اقدام پژوهی

 

7-بیان مسأله:

 

نحوه سأله یابی(چگونه مسأله را یافتید)

تشریح مسأله به صورت روشن،واضح و رقیق

بیان اهمیت،حسّایت،ضرورت مسأله در ابعاد مختلف(آموزشی،علمی،اداری، و برنامه ریزی

ویژگی افرادی که مسأله به انها مربوط است به روشنی،با تجزیه و تحلیل و نقد دقیق و تخصصی بیان و توصیف شود.

عوامل احتمالی ایجاد مسأله بیان شود.

ابعاد و ویژگی های مختلف مسأله را از زوایای مختلف برسی کنید.

عوارض و پیامدهای احتمالی مشکل(مسأله )را برشمارید.

وضعیت یا موقیعتی که باید تغیر کند دقیقاَ مشخص شود.

بیان کنید که انجام این تحقیق تا چه اندازه موجب تغییر،تعدیل یا اصلاح مشکل یا مسأله خواهد شد.

وضعیت کمّی و کیفی محیط تحقیق مورد نظر را دقیقاً تشریح کنید.

برسی های پرسش های که در حل مسأله به ذهن شما رسیده است.

نهایتاًدر تعریف مسأله خواننده باید بتواند از وضعیت مورد نظر تصویر واقعی،بدون ابهام و پرسش به آورد.

8- کلید واژه ها(در سراسر طح اقدام پژوهی هر واژه علمی،تخصصی،فنّی،تکنیکی،نظری(تئوریکی)و یا کلماتی که پایه ،اساسی،مهم و کلیدی محسوب می شوند باید با تعریف و توصیف روشن و عملیاتی شما برای همه خواننگان قابل فهم باشد.

 

9- جمع اوری (گرد اوری) داده ها و اطلاعات:

 

الف)روش های گردآوری اطلاعات

 

ب)داده های بدست آمده

 

ج)آنالیز داده ها

 

د)ارائه راه حل های متعدد

 

................................................................................

 

الف)روش های گردآوری اطلاعات میتواند حسب نوع مسأله با هر یک از روشهای زیر و یا ازمجموعه روشهای زیر انجام پذیرد

 

پرسشنامه 1-عادی(بسته) با گزینه های مختلف2-باز (تشریحی) 3-تلفیقی(باز+بسته-پرسشنامه راهنمای مصاحبه (جهت داشتن مصاحبه های هماهنگ)

مصاحبه :1- کاملاُ ساختار یافته،منظم،هدایت شده2- باز(آزاد)

انواع اجرای مصاحبه می تواند به صورت حضوری،تلفنی و یا رایانه ای باشد.

 

مشاهده

1- مشاهده با استفاده از شیوه آماری2- مشاهده نمودار عمل متقابل  3- مشاهده و تحلیل طرز کار یا عمل  4- مشاهده و تحلیل کنش و واکنش افراد

اسناد ومدارک:

1-اسنادمکتوب (گزارش همایش ها،صورتجلسات کتب،مجلات وروزنامه ها،گزارش های پژوهشی و پرونده ها )2-اسناد تصویری(نقاشیها،فیلمها،نقشه ها،نمودارها،چارتها،عکسها و سی دی ها)3 اسناد شفاهی ماجراها،خاطرها،وقایع،عقاید،باورها،سخنان،و گفته های افراد و گروه ها)

............................................................................................

 

ب)داده های بدست آمده(در این بخش کلیه اطلاعات و داده هایی که با استفاده از روش های مختلف جمع آوری نموده اید عینا می نویسید)

 

............................................................................................

 

ج)آنالیز داده ها:در آنالیز داده ها باید دو مورد زیر باید مد نظر قرار گیرد.

1- اهداف آنالیز داده ها

2-روش های تجزیه و تحلیل داده ها

 

1- اهداف آنالیز داده ها

 

·         شناخت بهتر مسأله و کسب آگاهی از ابعاد مختلف آن

·         کوچک سازی داده ها و یا طبقه بندی آن

·         شناسایی بهتر و بیشتر راه حلهای موقت

·         نمایش داده ها در یک نگاه

·         دستیابی به بهترین روش تجزیه و تحلیل داده ها

2- روش های تجزیه و تحلیل داده ها:

 

·         روش به تصویر کشیدن مسأله،روش ترسیم مفاهیم

·         روش نمودار استخوان ماهی ازپرفسور کائوروایشاکاوا

·         روش نمودار چرا؟چرا؟

·         روش پنج چرا؟:پنج بار یک مسأله را زیر سوال ببرید

·         روش کوله بار تجربه(نشست مشورتی گروهی گروهی از متخصصانExperience Kit) )

·         روش شش پرسش(چرا،چگونه،چه کسی،چه چیزی،چه موقع،کجا)

·         روش فشار واکنش(مسئله را بفشرید یا بسط دهید

oمثلا چرا این کار را می کنم؟ زیرا می خواهم

 

o چرا می خواهم این کار را انجام دهم؟ چون ....

 

.................................................................................................

 

10- مرحله اقدام: برای مرحله اقدام باید سعی نمود راه حل های نهایی را با استفاده از ملاک های زیر پیدا نمود

 

 از طریق روش علمی

از طریق روش آزمایش

 از طریق روش تجربه

از طریق روش تحقیق و بررسی

 از طریق روش قدرت علمی هر راه

 

 از طریق روش مورد استقبال قرار گرفتن هر راه از سوی مخاطبین

 میزان کارایی

میزان اثر بخشی

نو بودن

 فعال بودن هر راه(حالت درگیرانه)

فایده بیشتر داشتن

تجزیه و تحلیل راه حل های احتمالی

اهمیت،اولویت و حساسیت

11- مرحله ارزیابی و نتیجه گیری:در این مرحله راه حل نهایی یا کنش های مطروحه را مورد ارزیابی قرار می دهیدو نتایج ارزیابی را ثبت می نمائید

 

12- موانع و محدودیت های اجرایی:

در این قسمت معلم پژوهنده موانع و محدودیت های طرح اقدام پژوهی خود را می نویسد.

 بعنوان نمونه:

 

ناکافی بودن برخی اطلاعات لازم در بعضی از موسسات مرتبط با موضوع

گرانی و بالا بودن هزینه های اجرایی

در دسترس نبودن منابع و کتب مورد نیاز

کمبود زمان اجرای طرح

مشکل عدم استفاده از همه روش های جمع آوری اطلاعات

عدم همکاری کافی برخی از موسسات یا سازمان ها یا مدیران و همکاران و...

  و .........  

13- پیشنهادها:

در این مرحله محقق با استفاده از پیشنهادهای ضروری و موثر ارائه را ارائه می نماید پیشنهاد ها باید برگرفته از:

 

تجارب خود

مطالعات منابع علمی مختلف

نتایج طرح اقدام پژوهی خود

نتایج برخی گزارش های پژوهشی

14-ضمائم و پیوست ها: ضمائم و پیوست ها می توانند :

 

عکسها و نمودار ها چارت ها فرم ها

 برخی نامه های اداری

نمونه پرسشنامه

 نمونه فرم راهنمای پرسشنامه

نمونه کار دانش آموزان

 نمونه نظرات ثبت شده همکاران،اولیاءو..

مستندات رتبه ها و موفقیت ها

و.....

15منابع و ماخذ: منابع و مواخذ به ترتیب حروف الفبا و به شکل زیر نوشته می شود:

 

 نام خانوادگی و نام مولف،نام تالیف،نام انتشارات،شهر محل انتشار،دوره چاپ،زمان چاپ شامل ماه و سال انتشار

 

برای دیدن هزاران نمونه اقدام پژوهی می توانیداز آدرس استفاده کنید :

موضوعات اقدام پژوهی

منبع : سايت علمی و پژوهشي آسمان--صفحه اینستاگرام ما را دنبال کنید
اين مطلب در تاريخ: جمعه 15 فروردین 1399 ساعت: 20:25 منتشر شده است
برچسب ها : روش نوشتن اقدام پژوهی,مراحل اقدام پژوهی همراه با مثال,مراحل نه گانه اقدام پژوهی,اقدام پژوهی چیست,نمونه اقدام پژوهی رایگان,نمونه اقدام پژوهی برتر کشوری,نتایج اقدام پژوهی,توصیف وضع موجود در اقدام پژوهی,کانال اقدام پژوهی,نمونه کار معلم پژوهنده,

 

تحقیق درباره GPS

فهرست مطالب

تاريخچه GPS:. 1

ناوبري(Navigation)  چيست؟.. 1

GPS چيست؟.. 2

دسته بندي دستگاههاي GPS:2

GPS چگونه كار مي‏كند؟.. 3

GPS ) در پنج مرحله ساده. 3

فضا، كاربر، كنترل( Space , User , Control )4

بخش فضايي( Space Segment )4

مدارات ماهواره‌ها( Satellite  orbits )5

سيگنال‌هاي ماهواره( Satellite Signals )5

مسيريابي استاندارد.6

بخش كنترل Control Segment. 6

بخش كاربري User Segment. 7

طريقه كار GPS چگونه است؟.. 7

خطاهاي GPS... 8

ارکان GPS:. 9

بخش کنترل(نظارت):10

ساختمان بخش کنترل، فالکونAFB.. 10

ايستگاه پيگيري و کنترل زميني،هاوايي.. 10

بخش کاربر:. 11

ماهواره‌ها در فضا:12

ايستگاه‌هاي کنترل زميني و گيرنده‌ها:. 13

ايستگاه‌هاي کنترل زميني:. 13

گيرنده ها:. 13

كاربرد. 14

سيستم ماهواره اي GPS:16

سيگنال‌ها. 16

دلايل خطاي سيگنال‌هاي GPS... 17

كاربرد GPS و مزايا و معايب آن در فضانوردي..... 18

فعاليت‌هاي ديگر. 19

دقت موقعيت يابي GPS:20

خطاهاي GPS:21

تاريخچه GPS:

GPS  داراي تاريخچه بسيار مهيج و سيرتکاملي جالبي مي‌باشد و اخيرا استفاده از آن موجب اکتشافات قابل توجهي شده است. اماقبل از اين که بيشتر راجع به GPS بدانيم، لازم است مطالببيشتري در مورد ناوبري(Navigation) بدانيم.

ناوبري(Navigation)  چيست؟

از زمان ماقبل تاريخ مردم سعي مي کردند يک راه قابلاطمينان پيدا کنند که به آنها بگويد کجا هستند و حتي آنها را به جاييکه مي روندراهنمايي کرده و سپس به خانه بازگرداند.

مردمان غارنشين وقتي که براي تهيهغذا به شکار مي رفتند، احتمالا از سنگ‌ها و شاخه هاي کوچک براي علامت‌گذاري مسيرخود استفاده مي کردند. ملوانان نيز ابتدا سواحل را به دقت دنبال مي کردند تا از گمشدنشان جلوگيري کنند.

وقتي دريا نوردان اوليه در درياهاي باز(اقيانوس ها) کشتيراني کردند، دريافتند که مي‌توانند مسير خود را با دنبال کردن ستاره‌ها ترسيمکنند. فنيقيهاي باستان از ستاره شمالي براي سفر به مصر و جزيره کرت استفادهمي‌کردند. بر طبق گفته هومر الهه آتنا به اوديسه گفته است که هنگام سفر کردن درجزيره کاليپسو "دب اکبر را سمت راست خود قرار بده".

متأسفانه براي اوديسه وديگر دريانوردان ستاره ها فقط در شب و تنها در شب‌هاي صاف قابل رؤيت هستند.

پيشرفت مهم بعدي در امر ناوبري کشف قطب نماي مغناطيسي و دستگاه زاويه ياب(sextant)  بود.

عقربه قطب نما هميشه نقطه شمالي را نمايش مي دهد، بنابراين هميشه دانستنجهت مسيري که در آن حرکت مي‌کنيم را ممکن مي سازد.

GPS چيست؟

 

GPS يا (Global Positioning System) سيستم موقعيت ياب جهاني است وتنها سيستمي مي باشد که امروزه قادر است، موقعيت دقيق شما را بر روي زمين در هرزمان، درهر مکان و در هر هوايي مشخص کند. ماهواره هايGPS، بيست و چهار ساعته درمداري به طول 11000 مايل دريايي بالاي زمين در حرکت بوده و پيوسته بوسيلهايستگاه‌هاي زميني در سراسر جهان نظارت مي‌شوند. ماهواره ها سيگنال‌هايي مي‌فرستندکه براي هر کس با يک گيرنده GPS قابل شناسايي مي‌باشد. با به کارگيري گيرنده GPS ميتوان موقعيت خود را با دقت بالا تعيين نمود(دقت مکاني در هر مکان از يک متر تا 100متر بسته به نوع تجهيزات متفاوت مي باشد).

دسته بندي دستگاههاي GPS:

بطور كلي يك GPS را ميتوان از يكي از 3 گروه ذيل دانست.

GPS MOUSE : هيچ صفحه يا دكمه اي ندارد اما توسط يكpc Laptop با نرم افزار مربوطه قابل استفادة سرويس GPSS مي باشد.

دستگاههاي اين گروه مانند:

Garmin GPS 35

Delorme يا Rand  Macnalley ( باقيمت هاي پايينتر)

قيمت اين GPS ها حدود 75 تا 150 دلار آمريكا متغير مي باشد.  ولي فراموش نكنيد كه اين نوع GPS ها حتماً به Laptop pc نياز دارند.

Hand-Held GPS: اين نوع دستگاهها مي توانند بصورت سيار مورد استفاده قرار گيرند آنها خودشان يك‌صفحه كوچك جهت نمايش اطلاعات و چند دكمه دارند و در شكل ها و تركيب هاي مختلفي عرضه مي‌شوند و هيچگونه نيازي بهLaptop ندارند. كه بطور مثال ميتوان مدل‌هاي با قيمت پائين Garmin شبيه Etrex, GPS12*l , GPS12 يا مدل هاي 315, 310 ازMagellan را نام برد.  تعدادي از اينها يك رابط NMEA و يك كابل رابط دارند قيمت با كابل ممكن است حدود 210 دلار به بالا باشد و ممكن است بعضي از كشورها ارزانتر هم موجود باشد.

يك GPS دستي ارزان قيمت با يك كابل رابط براي انتخاب و آغاز كار با GPS مناسب ميباشد, حتي براي سرگرمي يا كار يا آشنايي شما با طرز كار و خدمات GPS.

High-End GPS products: اين دستگاهها شامل يك صفحه نمايشگر بزرگتر و تعدادي نقشه ميباشند و در بعضي از آنها شما بايستي مبلغ بيشتري جهت نقشه ها بپردازيد.

قيمت اين دستگاهها ممكن است بسته به نوع محصول بالاتر از 1500 دلار آمريكا باشد كه نمونه هايي از آن مانند Blaupunkt PhihPs و Alpine  ميباشد.

GPS چگونه كار مي‏كند؟

اصول اساسي GPS واقعاً‌ بسيار ساده است، اگر چه سيستم برخي از پيشرفته‏ترين ابزارهايي كه تا حال ساخته شده را به كار مي‏گيرد. براي درك آن بيائيد سيستم را به پنج بخش حياتي تقسيم كرده و هر بخش را جداگانه بررسي كنيم. ما با مفاهيم اصلي شروع مي‏كنيم و بعضي از جزئيات را كنار مي گذاريم، سپس در تمام آنها نكات اصلي را بيان خواهيم نمود.

GPS ) در پنج مرحله ساده

1)  مثلث‏بندي ( اندازه گيري ب روش مثلث‏بندي ) با ماهواره‏ها اساس سيستم است.

2)  براي اندازه‏گيري مثلث‏بندي ، GPS فاصله را توسط زمان طي مسير به وسيله يك پيام راديوئي اندازه مي‏گيرد.

3)   براي اندازه‏گيري زمان طي مسير، GPS به ساعت‏هاي بسيار دقيقي نياز دارد.

4)  وقتي كه شما فاصله تا ماهواره را دانستيد بايد بدانيد كه ماهواره در كجاي فضا قرار دارد.

5)  هنگامي كه سيكنال (پيام)  GPS از يونيسفر و جو ( اتمسفر) ‌زمين عبور مي‏كند در آن تاخير به‏وجود مي‏آيد.         

فضا، كاربر، كنترل( Space , User , Control )

سيستم GPS شامل 3 بخش،‌ فضا، كنترل و كاربري مي‌باشد. بخش فضايي شامل آرايش ماهواره‌ها در فضا با (Constellation) مي‌باشد. اولين سري اين ماهواره‌ها در سال 1978 در مدار قرار داده شد. و در سال 1986 توسعه و تكميل آرايش ماهواره‌اي سيستم GPS به علت جلوگيري از خطرات ناشي از عدم مسيريابي انجام پذيرفت. در فوريه 1989 آرايش ماهواره‌اي سيستم GPS با 24 يا تعداد بيشتري ماهواره در مدار كامل و فعال گرديد. سيستم كنترل توسط ارتش آمريكا انجام مي‌گيرد كه رديابي و نگهداري آنها را در مدار كنترل مي‌نمايد.

بخش كاربرها، شامل كاربرهاي نظامي و شخصي هر دو مي‌باشد. كاربرهاي نظامي از سيستم GPS به عنوان، مسيريابي،‌ شناسايي، و سيستم هدايت موشكي استفاده مي‌نمايند و كاربرهاي شخصي هم مي‌توانند همانند نظامي‌ها و براساس نياز از اين سيستم استفاده كنند.

بخش فضايي( Space Segment )

ماهواره‌هاي GPS در حدود 900 kg وزن و 5 متر با نيل‌هاي خورشيدي طول دارند. عمر مفيد اين ماهواره‌ها براي5/7 سال طراحي شده است اما اغلب مدت زمان بيشتري در مدار مورد استفاده قرار مي‌گيرند. پنل‌هاي خورشيدي نيروي اوليه را تهيه مي‌نمايند و نيروي (تغذيه) ثانويه توسط باطري‌هاي Nicod تأمين مي‌شود.

در هر ماهواره چهار ساعت (Clock) اتمي فوق‌العاده دقيق نصب گرديده است. در سپتامبر 2001 تعداد ماهواره‌هاي مورد استفاده در مدار 27 عدد بوده است.

مدارات ماهواره‌ها( Satellite  orbits )

شامل 6 مدار با فاصله 60 درجه و در هر مدار 4 ماهواره وجود دارد و اين امكان را فراهم مي‌سازد كه با وجود اشكال و خرابي 2 ماهواره در هر مدار سيستم كار نرمال خود را انجام دهد. هر سطح مداري شيبي برابر با 55 درجه با سطح مدار استوايي دارد. ارتفاع زياد مدار (km 20000) باعث ثابت ماندن ماهواره‌ها در مدارشان مي‌شود. همچنين ارتفاع زياد ماهواره باعث پوشش منطقه وسيعي در روي زمين مي‌شود.

ماهواره‌هاي GPS هر نقطه در روي زمين را 2 بار در روز پوشش مي‌دهند (از هر نقطه در روي زمين دوبار در روز مي‌گذرند).

سيگنال‌هاي ماهواره( Satellite Signals )

هر ماهواره يك سيگنال مسيريابي كه شامل عناصر مداري، وضعيت ساعت (Clock)‌، زمان سيستم و وضعيت پيام‌ها مي‌باشد را ارسال مي‌نمايد. به علاوه يك تقويم نجومي (almanac) تهيه مي‌شود كه اطلاعات (تقريبي) را براي هر ماهواره فعال ارسال نمايد. سيگنال‌هاي راديويي با سرعت نور منتشر مي‌شوند. سيصد هزار كيلومتر در ثانيه، مدت زمان 06/0 ثانيه طول مي‌كشد كه سيگنال ارسالي از ماهواره GPS به زمين برسد. اين سيگنال‌ها با قدرت كم (حدود 300 تا 350 وات در طيف مايكروويو) ارسال مي‌گردند.

كد C/A (Coarse A qwsition Cood) براي استفاده كاربرهاي شخصي در دسترس مي‌باشد و به عنوان (SPS) (Standard Positining Service)

مسيريابي استاندارد.

PPS يا Precise Positioning Service سرويس مكان يابي دقيق كه منحصراً در دسترس كاربرهاي نظامي و كاربرهاي مجاز مي‌باشد.

سيگنال‌هاي ماهواره  به خط مستقيم جهت رسيدن و استفاده گيرنده‌هاي GPS نيازدارند.

درخت، ساختمان،‌ كوه و حتي دست و يا بدن مي‌تواند سيگنال‌هاي ماهواره‌ها را بلوكه نمايد.

تقويم نجومي يا Almanac شامل اطلاعاتي راجع به مدارات 24 ماهواره مي‌باشد. يك گيرنده GPS از تقويم نجومي كه در پيام‌هاي ديتاي ماهواره وجود دارد براي موقعيت هر ماهواره‌اي كه رديابي مي‌كند استفاده مي‌نمايد. نرم افزار mission planning براي تهيه گراف و موقعيت ماهواره‌هاي قابل رؤيت و بهترين زمان بررسي در منطقه مخصوص،‌ از تقويم نجومي استفاده مي‌نمايد. تقويم نجومي براي مدت 30 روز معتبر مي‌باشد،‌ اما هر بار كه گيرنده GPS روشن مي‌شود بطور اتوماتيك تقويم نجومي را دريافت مي‌كند (در مدت زمان 15 دقيقه). استفاده از تقويم نجومي به روز يا up-to-date براي استفاده از ماهواره‌هايي كه در ديد گيرنده‌هاي GPS قرار مي‌گيرند بسيار مهم مي‌باشد.

بخش كنترل Control Segment

بخش كنترل شامل پنج ايستگاه مونيتور در اقصا نقاط جهان شامل هاوايي، كواجالين،‌ جزيره اسنشن، ديوگوگارسيا و كلورادو مي‌باشد. ايستگاه (MCS) يا مركز كنترل در كلورادو قرار دارد. ايستگاه‌هاي مونيتور، ماهوار‌هاي در معرض ديد را رديابي مي‌نمايد و اطلاعات فاصله را جمع‌آوري و اين اطلاعات را در ايستگاه MCS تجزيه و تحليل و سپس مدارات ماهواره‌ها را مشخص مي‌نمايد و پيام‌هاي هر ماهواره مكان‌ياب را به روز مي‌نمايد. اطلاعات به روز شده از طريق آنتن‌هاي زميني به ماهواره‌ها ارسال مي‌گردد. ماهواره‌هاي GPS   1- پيام‌هاي اطلاعاتي ماهواره (موقعيت و زمان)  2- تقويم نجومي  3- اصلاح مداري را كه از ايستگاه MCS دريافت مي‌نمايند، ارسال مي‌كنند و گيرنده‌هاي GPS از تمامي اين اطلاعات جهت محاسبه موقعيت استفاده مي‌نماييد.

بخش كاربري User Segment

بخش كاربري شامل گيرنده‌هاي GPS مي‌باشد كه موقعيت محل، سرعت و زمان دقيق را در همه جاي دنيا مشخص مي‌نمايد. كاربردهاي GPS تقريباً در تمامي زمينه‌ها، از حمل و نقل و كنترل منابع طبيعي و كشاورزي وجود دارد. بعنوان مثال:

- استفاده از GPS براي هدايت هلي‌كوپترها و مشخص نمودن محل‌هاي مورد نظر، خصوصاً در عمليات نجات آسيب‌ديدگان.

- استفاده از GPS جهت تهيه نقشه‌هاي كشاورزي.

- استفاده از GPS در مسيريابي هواپيماها و يا علامت گذاري مناطقي كه بايد سم‌پاشي شود.

- استفاده از GPS براي دريانوردي.

- استفاده از GPS براي مسيريابي در جنگل‌ها.

- تركيبي از GPS/GIS جهت پيدا نمودن سريع‌ترين مسير به مقصد استفاده مي‌شود. حتي از GPS براي تحويل ساندويچ و پيتزا به منازل استفاده مي‌گردد.

طريقه كار GPS چگونه است؟

از اندازه‌گيري فاصله بين گيرنده و ماهواره استفاده مي‌نماييم. ماهواره‌ها در نقاط مشخصي مي‌باشند و گيرنده‌هاي GPS در روي زمين و منطقه ناشناخته‌اي هستند. امواج راديويي با سرعت نور حركت مي‌كنند. با ضرب زمان حركت سيگنال از ماهواره تا گيرنده GPS درkm/s 300000 فاصله ي بين ماهواره و گيرنده مشخص مي‌شود. اگر ما از محل 4 ماهواره اطلاع داشته باشيم و مقدار فاصله آنها از گيرنده مشخص گردد،‌ در يك فضاي 3 بعدي مي‌توان محل خود را محاسبه نمود.

12000 مايل شعاع كره‌اي مي‌باشد كه مركز آن ماهواره است (پترن ماهواره‌ها كروي و فاصله آنها تا زمين 12000 مايل است) محل يا موقعيت ما مي‌تواند هر جاي در روي اين كره باشد.

اندازه‌گيري دوم (ماهواره دومي)، سطح تقاطع دو كره يك دايره است بنابراين حالا مي‌‌دانيم كه محل ما جايي روي دايره است.

اندازه‌گيري سوم، 3 كره يكديگر را فقط در 2 نقطه قطع مي‌كند. يكي از دو نقطه به عنوان غيرقابل قبول حذف مي‌شود. كامپيوترها در داخل گيرنده‌هاي GPS روش‌ها و تكنيك‌هاي مختلفي براي مشخص نمودن نقطه صحيح از نقطه غيرقابل قبول دارند.

اندازه‌گيري چهارم، Offset زماني اختلاف بين همزماني Clock ماهواره و Clock گيرنده مي‌باشد. نصب ساعت‌هاي اتمي در گيرنده‌هاي GPS باعث گراني بيش از حد آنها مي‌شود، در گيرنده‌ها از ساعت‌هاي دقيق كوارتز استفاده مي‌شود. اندازه‌گيري چهارم مقدار اين Offset را جبران مي‌نمايد و نقطه صحيح را پيدا خواهد نمود. GPS سرعت را نيز اندازه‌گيري مي‌كند كه براي مسيريابي بسيار مهم است.

خطاهاي GPS

مدت زمان عبور سيگنال‌ها از لايه‌هاي يونسفروتروپسفر متغير مي‌باشد. وجود نويز باعث خطا يا تداخل در گيرنده مي‌شود. خطاهاي موقعيت مداري ممكن است در پارامترهاي ديتا وجود داشته باشد. پارامترهاي ماهواره بطور خلاصه سيستمي از موقعيت‌هاي ماهواره GPS در حوزه زمان مي‌باشد. اين اطلاعات مشخص مي‌كنند كه ماهواره در كجا و در چه موقع در هر نقطه‌اي بايد باشد. تغييرات بسيار كمي در ساعت‌هاي اتمي خطاهاي زيادي را باعث مي‌شود. خطاي يك نانو ثانيه‌اي در گيرنده‌هاي GPS در روي زمين 3/0 متر در محاسبه مكان خطا ايجاد مي‌نمايد.

عبور چند مسير سيگنال، محل ماهواره‌ها در فضا و SA باعث خط مي گردند.

عبور چند مسير سيگنال يا Multipath پديده‌اي مي‌باشد كه آنتن‌هاي گيرنده سيگنال را از دو مسير يا بيشتر دريافت مي‌كند. اختلاف مسيري كه سيگنال‌ها طي مي‌نمايند باعث تداخل اين سيگنال‌ها در آنتن گيرنده مي‌گردد و باعث خطا مي‌شود.

پيكربندي يا محل ماهواره‌ها در فضا مي‌تواند بر دقت مكان‌يابي ماهواره تاثير گذارد.

GDOP يك اندازه‌گيري از كيفيت پيكربندي ماهواره مي‌باشد و اشاره به اين موضوع دارد كه ماهواره‌هادر فضا با يكديگر  در ارتباط هستند.

SA يا Selective Avalibi lity خطاهاي پارامتري و Clock مصنوعي را نشان مي‌دهد و باعث خطاي عمومي اندازه‌گيري از 70 الي 100 مترمي‌شود. SA در چهارم جولاي 1991 فعال و در يكم مي 2000 خاموش گرديد.

خاموش نمودن SA باعث بالارفتن دقت اندازه‌گيري و در نتيجه ايجاد كاربردهاي جديد براي GPS و ارتقاء سطح زندگي مردم در اقصاء نقاط جهان مي‌شود.

توسعه تكنولوژي جديد اين امكان را مي‌دهد در مناطقي دقت GPS را كاهش دهند. ضمن اينكه اين كاهش در نقاط ديگر دنيا غير ضروري مي‌باشد.

ارکان GPS:

يک سيستم GPS داراي سه بخش است:

شکل بالا بخش هاي مختلف يکسيستم GPS را به طور خلاصه نمايش مي‌دهد
بخش فضايي:

اين بخش شامل 24 ماهواره است که هر کدام به تنهايي داراي يکمدار 11000 مايل دريايي در بالاي زمين هستند. هر ماهواره حدودا 10سال يا بيشتر فعالمي‌باشد.

   چرخش ماهواره‌هاي GPS به دور زمين، دو باردر روز و حدود 20200کيلومتر، بالاي سطح زمين مي باشد. در هر زمان از شبانه روز حداقل 4 ماهواره يابيشتر بالاي سر ما در آسمان قرار دارند. براي تخمين موقعيت به وسيله گيرنده بهحداقل 4ماهواره نياز است.

بخش کنترل(نظارت):

   بخش کنترل مغز GPS است. اين بخش اداره کننده تمامي ماهوارهها مي باشد.
   اين بخش از ايستگاه‌هاي زميني تشکيل شده است(پنج عدد از آنها، دراطراف زمين قرار دارند) که ماهواره ها را از کارکرد درست مطمئن مي سازند.

   ارتش آمريکا، بخش اصلي سايت کنترل در نيروي هوايي فالکون، واقع در کلورادواسپرينگ(the Falcon Air Force Base in Colorado Springs) در آمريکا را اداره ميکند.

   ساختمان بخش کنترل، فالکونAFB.

   ايستگاه پيگيري و کنترل زميني،هاوايي.

   يک بار گردش به دور زمين در فضا برابر يک مدار مي باشد. هريک ازماهواره هاي GPS دوازده ساعت زمان نياز دارند تا يک بار مدار زمين را طي کنند. هرماهواره به يک ساعت دقيق مجهز شده است که به آن اجازه مي دهد سيگنال هاي زوج را بايک پيام زماني بسيار دقيق مخابره کند(with a precise time message). دستگاه (قسمت) زميني، سيگنال مخابره شده از ماهواره (که با سرعت نور حرکت مي کند) را دريافت ميکند. حتي در اين سرعت، زمان رسيدن سيگنال به گيرنده قابل اندازه گيري مي باشد. تفاوت زماني ميان سيگنال فرستاده شده و زمان دريافت آن، مضربي از سرعت نور مي باشدکه گيرنده را قادر مي سازد تا فاصله از ماهواره را محاسبه کند. براي اندازه گيريدقيق طول و عرض جغرافيايي و ارتفاع، گيرنده زماني را که صرف مي شود تا سيگنال ها ازچهار ماهواره جدا گانه به آن برسند را محاسبه مي‌کند.

   سيستم GPS مي‌تواندموقعيت هر جايي بر روي زمين يا بالاي زمين را با اندازه تقريبا 300 فوت(90 متر)،نمايش دهد.

بخش کاربر:

   اين بخش از گيرنده‌هايي تشکيل شده که مي توان آن را در دست نگهداشت يا بر روي اتومبيل سوار نمود.

   با اين که GPS براي ارتش طراحي شده استولي شمار کاربران شهري از کاربران نظامي بيشتر است. بعضي از کاربران اصلي GPS عبارتند از:

   - سرويس هاي اورژانس- مانند آتش نشاني، آمبولانس در تعيينموقعيت افراد آسيب ديده.

   - پي گيري وسايل نقليه - مانند نگهداري و پي گيريکاميونها، قطارها، اتوبوسها و غيره.

   - هوانوردي - خلبانان از آن براي راهبريهواپيماها استفاده مي کنند.

   - کشاورزي- کشاورزان از GPS براي کنترل بهترمحصولاتشان استفاده مي کنند.

   - جمع آوري داده هاي GIS- شهرها براي موقعيتسرويس هايشان مانند خطوط نيرو و لوله کشي آبها در خيابانها از آن استفاده مي کنند.

ماهيگيران و دريانوردان در دريا از آن جهت هدايت قايق‌ها يا تشخيص يک موقعيت دردريا استفاده مي‌کنند. در هدايت وسايل نقليه با استفاده از GPS براي رسيدن به مقصد،نياز به نقشه نيست.

   گردشگران و کوهنوردان از آن استفاده مي کنند تا ميسر خودرا پيدا کنند

ماهواره‌ها در فضا:

   همانطور که گفته شد سيستم فضايي GPS از 24 ماهواره تشکيلشده است که هر يک از آنها، هر 11000 مايل دريايي در بالاي زمين را در مدت 12ساعت(يکمدار) طي مي‌کند.

   ماهواره‌ها در فضا به صورتي قرار مي‌گيرند که مي‌توانيمتقريبا 100 درصد از مواقع، سيگنال‌ها را از شش عدد آنها در هر نقطه روي زمين دريافتکنيم، زيرا جهت بدست آوردن بهترين اطلاعات مربوط به هر موقعيت، سيگنال‌هاي زيادينياز است. همچنين ماهواره ها به ساعت‌هايي جهت نگهداري زمان دقيق مجهز هستند. ايندقت در حد سه نانو ثانيه(سه ميليارديوم ثانيه 000000003/0) بوده و بسيار مهم ميباشد، زيرا گيرنده بايد به درستي تعيين کند که سيگنال‌هايي که از هر ماهواره GPS ميرسد، از چه ارتفاعي گرفته شده است( اين اطلاعات براي محاسبه موقعيت گيرنده مورداستفاده قرار مي گيرد

اولين ماهواره GPS در سال 1978 پرتاب شد. 10 ماهواره اول که Block I نام داشتند بهمنظور توسعه اين تکنولوژي(developmental satellites) فرستاده شدند. از سال 1989 تا 1993، 23 ماهواره هاي توليدي (production satellites) به نام Block II پرتاب شدند. پرتاب بيست و چهارمين ماهواره در سال 1994 اين سيستم را تکميل کرد.

   24 ماهواره GPS با مدار 11000 مايلي در بالاي زمين، در تمام شبانه روز به نظاميان و غير نظاميان خدمت رساني مي کنند. اين شبکه از ماهواره ها هسته اي از دقيق ترينسيستم ناوبري که تابه امروز ساخته شده است را مي سازد.

ايستگاه‌هاي کنترل زميني و گيرنده‌ها:

   ايستگاه‌هاي کنترل زميني:

   کنترل GPS يا بخش زميني، از ايستگاه‌هاي محلي اطلاع دهنده اتوماتيک(خودکار) در نواحيمختلف اطراف زمين(هاوايي و ماژالين در اقيانوس آرام، ديگو گارسيا در اقيانوس هند،جزيره اسنشن در اقيانوس آرام و کولورادو اسپيرينگ در کولورادو)، يک ايستگاه اصليدر اشريور (فالکن) پايگاه هوايي کولورادو اسپيرينگ و چهار ايستگاه آنتن بزرگ کهسيگنال ها را به سمت ماهواره ها ار سال مي کنند، تشکيل شده اند. همچنين اين ايستگاهها، ماهواره هاي GPS را رديابي و اطلاع رساني مي‌کنند

گيرنده ها:

   گيرنده‌هاي GPS مي‌توانند توسط دست حمل شوندGPS  (دستي) يا بر رويهواپيما، کشتي، تانک، زيردريايي، اتومبيل و کاميون نصب شوند. اين گيرنده ها سيگنالهاي ماهواره هاي GPS را دريافت، رمزگشايي و در نهايت آنها را پردازش مي‌کنند. امروزه بيشتر از 100 مدل گيرنده متفاوت با اندازه هاي مختلف در حال استفادههستند(به اندازه يک تلفن بي سيم در گيرنده هاي دستي و حتي کوچک تر از آن در مدل هايجديد ديده مي شوند).

   به عنوان نمونه دستگاه هاي دستي که به نيروهاي ارتشآمريکا در جنگ خليج فارس داده شد تنها 28 اونس وزن داشتند.

 GPS درپي‌جويي‌هاي صحرايي، اکتشاف نفت و گاز و شرکتهاي خدمات رفاهي (آب و برق و ...) جهتموقعيت يابي دقيق استفاده مي شود.

كاربرد

اخيراً يك محقق در يك نظرسنجي در جهت اهداف تحقيقي سوالي را درباره GPS مطرح كرده است. اين به نظر موضوع جالبي جهت بررسي در اين ماه مي‌باشد. براي شمايي كه هيچ تجربه‌اي در اين زمينه نداريد، در فهم كاربردهاي تحقيقي غيرنظامي كمك زيادي مي‌كند.

سيستم مختصات جهاني (GPS) در اصول بوسيله وزارت دفاع دولت ايالات متحده در جهت كمك به نيروهاي ارتش ايجاد شد. اين سيستم مجموعه‌از اين ماهواره‌هاي فلكي با سيستم‌هاي الكترونيكي مختلف و ايستگاه‌هاي كنترل زميني است. ماهواره‌هاي مختلف سيگنال‌هاي راديويي را كه بوسيله واحدهاي GPS برنامه‌ريزي شده و قابل دريافت است را انتقال مي‌دهد. پس از بسته شدن نطفه آن در ارتش اين سيستم توسعه يافت و قسمت‌هايي از آن همچنين در دسترس جامعه جهاني و بخش تجاري غيرنظامي قرار گرفت.

واحدهاي GPS به طور اساسي 2 گيرنده راديويي هستند، لذا بايد مسير ديدي به سمت ماهواره‌ها در جهت دريافت سيگنال‌هاي ماهواره‌اي داشته باشد. هر مانعي باعث محدوديت كاركرد و قابليت اطمينان آن مي‌شود. اولين مانع زمين است. ماهواره‌ها در مداري به دور زمين هستند، لذا دسترسي آنها در ساعات مختلف روز در نقاط مختلف دنيا تغيير مي‌كند. برخي از آنها اصلاً در يك مكان خاص قابل مشاهده نيستند. موانع تنها به اين محدود نمي‌شوند. كوه‌ها، تونل‌ها، ساختمان‌هاي بلند، بدنه اتومبيل‌ها و ....، همه مي‌توانند سيگنال‌هاي راديويي را بلوكه كند و يا لااقل قدرت آنها را كاهش دهد.

اگر واحد GPS نتواند سيگنال‌هاي راديويي را دريافت نمايد، نمي‌تواند موقعيت را تعيين نمايد. گيرنده‌ها حداقل بايد دو سيگنال راديويي را براي انجام هر محاسبه موقعيتي دريافت نمايند. با دريافت سيگنال‌هاي بيشتر قابليت اطمينان محاسبات بالا مي‌رود.

گيرنده‌هاي ماهواره‌اي، با اطلاعات اساسي درباره ماهواره‌ها و مناطق جغرافيايي برنامه‌ريزي مي‌شوند. واحدهاي كم‌هزينه‌تر جهت كار در مناطق محدودتري از قبيل آمريكاي شمالي عمل مي‌كنند، در حالي كه واحدهاي گرانتر بر روي دكل شبكه جهاني عمل مي‌كنند. واحدهاي GPS گران قيمت قبل از اينكه بتوانند كار كنند، نياز به ورودي كاربري در رابطه با مناطق جغرافيايي و قاره‌ها دارند و راهنماي دستورالعمل كاربر شامل اين اطلاعات اساسي است.

همانند يك واحد GPS گيرنده‌هاي GPS بوسيله منبع نيرو محدود مي‌شوند. شرايط محيطي از قبيل گرما و رطوبت مي‌تواند در عملكرد اين واحد محدوديت ايجاد نمايد. تا اين مرحله ما با محدوديت‌ها آشنا شديم: قدرت ديد منابع، برنامه‌نويسي بانك اطلاعاتي داخلي، منابع نيرو و ضريب اطمينان اجزاء الكترونيكي.

كاربرد سرمايه‌گذاري GPS با ملاحظات قانوني آغاز شد و كاربرد سرويس‌هاي اصلي GPS تحت اين قانون مجاز گرديد. اما آيا اين مانعي براي قانون استراق سمع است؟ پاسخ در بيشتر موارد خير است،‌ اما نه در همه مواقع. سه كليد جهت تفسير مشروعيت آن تعريف حقوقي GPS وسايل ارتباطي و ذخيره‌سازي و انتظار منطقي از اختفا در شرح كاربرد آن است.

يك نمونه از كاربرد آن اين است كه زماني كه حركتي وجود ندارد، نمي‌تواند توصيف كند. اين طبقه‌بندي از آنجايي مهم است كه قانون استراق سمع ابزار حركتي را از تعريف ارتباطات الكترونيكي مستثناء مي‌كند. تحت 18 USC 2510 يك ارتباط الكترونيكي شامل سيگنال‌هاي راديويي و سيستم‌هاي ذخيره‌سازي الكترومغناطيسي است.

سيستم ماهواره اي GPS:

24 مارهواره در بخش هاي مختلف فضاي زمين در مداري خاص با فاصله حدود 12000 مايلي بالاي سر ما قرار گرفته است. آنها با يك سرعت ثابت در حركتند و در هر 24 ساعت دوبار دور زمين را با سرعتي معادل 7000 مايل در ساعت  مي گردند.

ماهواره هاي GPS توسط انرژي خورشيد تغذيه ميشوند آنها مجهز به باطريهاي قابل شارژ اتوماتيك براي زمانهاي بارندگي يا خورشيد گرفتگي مي باشند. راكت‌هاي كوچك روي هر ماهواره آنها را دريك مسير پروازي صحيح نگهداري مي كنند.

سيگنال‌ها

بد نيست راجع به سيگنال‌هاي GPS هم بحثي داشته باشيم:

ماهواره‌هاي GPS دو سيگنال راديويي كم انرژي را مي‌فرستد. GPS L1,L2هاي عمومي از L1 با فركانس 1575,42 مگاهرتز در باند UHF استفاده مي‌كنند. سيگنال‌ها به صورت line of sight حركت مي‌كنند. به اين معني كه آنها از ابرها، شيشه و پلاستيك عبور مي‌كنند. اما از جامدات مثل ابرها و ساختمان‌ها نمي‌توانند عبور كنند.

 

همچنین در این زمینه مطالب زیر رابخوانید :

سیستم مکان یابی جهانی یا GPS چیست؟
تحقیق درباره تلفن و GPS
تحقیق درباره معرفی اختصاری زبان Gpss
تحقیق GPS چگونه کار می کند؟

 

هر سيگنال GPS شامل سه نوع مختلف اطلاعات است:

·       داده‌هاي روزانه؛

·       شبه كدها؛

·       داده‌هاي ساليانه.

 

شبه كد يك ID است كه مشخص مي‌كند كدام ماهواره اطلاعات را ارسال مي‌كند. داده‌هاي موقت (روزانه) كه دائماً توسط ماهواره‌ها ارسال مي‌شود، شامل اطلاعات مهمي از وضعيت ماهواره‌ها (سلامت آن)، تاريخ و ساعت فعلي مي‌باشد. اين بخش سيگنال براي تعيين وضعيت مرزي ضروري است.

داده‌هاي عمومي (ساليانه) به گيرنده GPS مي‌گويد كه هر ماهواره GPS در هر ساعت روز بايد كجا باشد. هر ماهواره GPS، داده‌هاي عمومي را ارسال مي‌كند تا اطلاعات چرخشي آن ماهواره و ساير ماهواره‌ها مشخص شود.

دلايل خطاي سيگنال‌هاي GPS

فاكتورهايي كه سيگنال‌هاي GPS را تنزل مي‌دهد و در نتيجه روي دقت تاثير مي‌گذارد، شامل موارد زير است:

·       تاخيرهاي Ionoshere, troposphere:

سيگنال‌هاي ماهواره‌ها به صورت تدريجي اتمسفر را طي مي‌كنند. سيستم GPS يك مدل داخلي و غيرقابل انتقال را به كار مي‌برد كه ميانگين تاخير را براي يك اصلاح اين اشتباه بكار مي‌گيرد.

·       چند مسيره شدن سيگنال:

اين رويداد وقتي اتفاق مي‌افتد كه سيگنال GPS از اجسام مختلف مثل ساختمان‌ها يا سطوح صخره‌اي بزرگ منعكس شود، قبل از اينكه به گيرنده برسد، اين مساله زمان سير سيگنال را زياد مي‌كند كه باعث توليد اشكال مي‌شود.

·       ايرادهاي زماني گيرنده:

ساعت داخلي گيرنده خيلي دقيق نيست، يعني مثل ساعت اتمي كه در ماهواره‌ها كار گذاشته شده، عمل نمي‌كند. اين امر موجب اشتباهات ناچيزي مي‌شود.

·       ايرادهاي مداري يا فلكي:

اين مشكل به مشكلات موقتي هم معروف است كه در زمان گزارش وضعيت ماهواره مشكلاتي را ايجاد مي‌كند.

·       تعداد ماهواره‌هاي قابل مشاهده:

به هر تعداد ماهواره‌اي كه گيرنده GPS بتواند ببيند، دقت آن بالاتر مي‌رود. ساختمان‌ها، عوارض زمين، نفوذهاي الكترونيكي يا حتي برگ درختان موجب اشكالاتي در پيدا كردن موقعيت يا حتي پيدا نكردن موقعيت مي‌شود. بخش‌هاي GPS در خانه‌ها، زير آب و زير زمين كار نمي‌كند.

·       اشكال هندسي ماهواره‌ها:

اين مشكل به مكان نسبي ماهواره در هر زماني برمي‌گردد. هندسه مطلوب ماهواره وقتي است كه ماهواره‌ها در زواياي وسيعي نسبت به هم قرار گيرد. هندسه ضعيف، از قرار گرفتن ماهواره‌ها در يك خط، يا در جايي كه مانع ورود هواست، ناشي مي‌شود.

كاربرد GPS و مزايا و معايب آن در فضانوردي

امروزه، تاثيرهاي چند مسيري، يكي از جديترين تهديدها، براي بررسي دقت در RGPSها بر اساس فضانوردي است.

چند مسيري، يك پديده‌اي است كه نشان مي‌دهد يك سيگنال از طريق چند مسير چگونه به مقصد مي‌رسد كه البته اين كار با توجه به اثر بازگشت و تفاضل موج‌هاي الكترومغناطيسي صورت مي‌پذيرد. سيگنال چندمسيري، مسير طولاني‌تري را نسبت به سيگنال مستقيم براي رسيدن به گيرنده طي مي‌كند. در نتيجه اگر سيگنال چندمسيري دنبال شود، ممكن است غلط‌هايي توليد گردد. بنابراين، اين مطالب باعث مي‌شود كه سيگنال حامل و كد سيگنال GPS خراب شود و نتيجه پاياني ، پايين آمدن دقت و كم شدن بازدهي است.

حامل اتوماتيك انتقال (ATV) از GPS براي مسيريابي در طول كارهاي نزديك و قرارهاي نظامي با ايستگاه جهاني فضانوردي استفاده مي‌شود.

مفهوم چندمسيري همچنان در اين قرارگاه نظامي باقي است. چون دنبال كننده و هدف آنتن‌هاي GPS توسط يك سري ديوارهاي بزرگ آهني محاصره شده است. اگرچه مطالعات اين بخش براي فهميدن اعمال كلي GPS است، هدف ATV به ايستگاه جهاني فضانوردي، يك سناريوي ماموريتي واقعي است كه براي مدل كردن مفهوم و تاثيرهاي چندمسيري روي گيرنده‌هاي GPS براي دنبال كردن غلط‌هاست.

 

همچنین در این زمینه مطالب زیر رابخوانید :

سیستم مکان یابی جهانی یا GPS چیست؟
تحقیق درباره تلفن و GPS
تحقیق درباره معرفی اختصاری زبان Gpss
تحقیق GPS چگونه کار می کند؟

 

فعاليت‌هاي ديگر

تحليل و بررسي چندمسيري در سطح دريافت كننده، آناليز چندمسيري براي شاتل MIR مربوط به ماموريت RVD و يك سري آناليزهاي مشاهده‌اي براي آنتن‌هاي GPS مربوط به ISS, ATV.

دقت GPSهايي كه بر اساس مسيرياب‌ها عمل مي‌كنند، به مفهوم مطرح شده در مسيرياب‌ها، سطوح واقعي در فضانوردهاي ATV, ISS و كارهاي ممكن چندمسيري در تكنيك‌هاي تقسيم وابسته است.

در آنتن‌هاي ATV، غلط‌هاي چندمسيري بالايي اتفاق مي‌افتد كه در اندازه‌گيري‌هاي GPS بدست آمده‌اند. غلط‌ها گاهي به بيش از 100 متر در PR و يك چهارم طول موج در سيگنال حامل مي‌رسد.

ادامه خط سير ATV براي تاثيرهاي چند مسيري آزاد و غيرموثر است. داخل مسير صوري ATV/ISS، مسيرياب نسبي GPS بكار برده شده مي‌شود تا سنسوري كه در بخش وعده‌گاه بكار برده مي‌شود، بتواند در هدف نهايي بكار رود. با توجه به مقداردهي درست RVS، دقت و صحت RGPS در ايستگاه S₃ بايستي براي نيازمندي‌هاي با دقت بالا تكميل شود.

با مراجعه به گروه ماموريتي ATV/ISS، نقطه نگهداري مرجع S₃ در فاصله 250 متري قرار مي‌گيرد و GPS نسبي بايد دقت 22/2 را در محل برآورده نمايد.

با درنظر گرفتن اين نيازمندي‌ها و باردهي كه با الگوريتم‌هاي مختلف مسيريابي تعيين مي‌شود و با تكنيك‌هاي متفاوت تقسيم چندمسيري، نتايج زير بدست مي‌آيد:

فقط مفهوم مسيريابي kinematic مي‌تواند همه نيازهاي مربوط به آناليز سطوح چندمسيري را تكميل كند، البته با يا بدون بكارگيري تكنيك‌هاي تقسيم چندمسيري.

پردازش مفهوم مسيريابي در SD-RGPS در فاز حامل، مي‌تواند نيازهاي مربوط به همه سطوح آناليز شده چندمسيري را وقتي كه تكنيك‌هاي تقسيم چند مسيري بكار رود، تكميل نمايد.

دقت موقعيت يابي GPS:

   دقت موقعيت يابي GPS از 10متر تا چند سانتي‌متر بسته به نوع گيرنده GPS و استفاده از آن دارد. درحقيقت همه مردم به GPS هاي با دقت بالا نياز ندارند. در واقع هر استفاده‌اي نياز به يک دقت متفاوت دارد و همچنين هر سطحي از دقت داراي" معايب" و" محاسني" مي‌باشد.

    به طور کلي عوامل مؤثر در دقت موقعيت يابي GPS را مي توان به شرح زير نام برد:

   1) نوع و مدل گيرنده GPS(مدل‌هاي مختلف ميزان دقت متفاوتي دارند که بسته به قيمت آن، دقت بالاتر مي رود).

   2) نوع استفاده از GPS(براي برخي کارها نياز به دقت بالا مي باشد، در صورتي که در برخي ديگر اين دقت بالا ضرورتي ندارد).

   خطاهاي GPS:

   تمامي موقعيت‌هاي GPS ها، 100% دقيق نيستند، بنابراين بايد خطاهايي در آنها موجود باشد. دو انتخاب وجود دارد تا ميزان خطاها را بسته به نياز کاربر تقليل دهد:

   الف) استفاده از گيرنده هاي GPS متفاوت

   ب) روش‌هاي گوناگون بدست آوردن موقعيت

   براي مثال، نقشه‌برداران نياز به دقت بالايي در اندازه گيري يک قسمت دارند. از سوي ديگر، مکان منزل شما در يک نقشه به دقت پايين تري نياز دارد.

   بعضي از خطاها که بر روي دقت موقعيت GPS اثر مي گذارند در ذيل آورده شده اند.

همچنین در این زمینه مطالب زیر رابخوانید :

 

سیستم مکان یابی جهانی یا GPS چیست؟
تحقیق درباره تلفن و GPS
تحقیق درباره معرفی اختصاری زبان Gpss
تحقیق GPS چگونه کار می کند؟

 

 

 

 

منبع : سايت علمی و پژوهشي آسمان--صفحه اینستاگرام ما را دنبال کنید
اين مطلب در تاريخ: جمعه 15 فروردین 1399 ساعت: 19:20 منتشر شده است
برچسب ها : GPS چگونه كار مي‏كند,طريقه كار GPS چگونه است,كاربرد GPS و مزايا و معايب آن در فضانوردی,

الکسا (Alexa)چیست و رتبه  سایت چگونه اندازه گیری می شود

رتبه الکسا! رتبه الکسا چیست؟ رنکینگ السکا مهم است؟ رتبه الکسا چطور محاسبه می شود؟ چطور رتبه الکسای سایت را پیدا کنیم؟ معنی رتبه الکسا چیست؟ چرا مردم به رتبه الکسا اعتماد ندارند؟ آیا رتبه الکسا واقعا اهمیت دارد؟ در این مقاله سئوالات فوق پوشش داده می شود. شما چه فکر می کنید؟ آیا متوجه شده اید که با کاهش رنکینگ الکسا دقت ان بیشتر می شود. چرا وبمسترها به دنبال ارتقای رتبه الکسا هستند؟ آیا شما یک وبمستر هستید؟

رتبه الکسا چیست و چقدر اهمیت دارد

مردم در مجموع اعداد و ارقام را دوستت دارند، معمولا از اعداد و ارقام برای مقایسه و تباین چیزها با موارد مشابه استفاده می کنند. وبسایت نیز از این قاعده مستثنی نیست، در هر حال کدام وبمستری را می شناسید که رتبه و رنکینگ و عملکرد سایت خود را با سایت های رقیب مقایسه نکند؟ یکی از شناخته شده ترین اندازه های مرتبط با وبسایت که افراد به آن اعتماد ندارند ولی حسابی به دنبال آن هستند، رتبه الکسا است. مردم اعتماد ندارند زیرا بیشتر فکر می کنند این رتبه بندی صحت بالایی ندارد و چیزهایی را که اندازه گیری می کند دقیق نیست، اسما عملکرد سایت را دقیق نشان نمی دهد، عملکرد سه ماه گذشته سایت، چیزی که الکسا ادعای آن را دارد. در عین حال بیشتر وبمسترها و صاحبان وبسایت ها از رتبه الکسا به عنوان معیاری برای سنجش عملکرد سایت خود و مقایسه سایت خود با سایت های رقیب استفاده می کنند. حال به رتبه الکسا بپردازیم، مقدمه طولانی شد.

تاریخچه الکسا

الکسا در سال 1996 در کالیفرنیا تاسیس شد و بعدا به شعبه ای از آمازون تبدیل شد و تخصص آن ارائه داده های ترافیک وب است که از طریق نوار ابزارهای مختلف و افزونه های موتور جستجوگر جمع آوری می کند. از مهمترین خدمات الکسا ارائه بانک اطلاعاتی است که به عنوان اساس و پایه ماشین برگشت به عقب (Wayback Machine) عمل می کند و تسهیلات جستجوی مختلفی ایجاد کرده است (هر چند تعداد زیادی امروزه استفاده نمی شوند). البته سرویسی که بخوبی همه می شناسیم، سیستم رنکینگ الکسا است، سنجشی که میزان محبوبیت یک وبسایت یا عملکرد وبسایت در طی سه ماهه گذشته را نشان می دهد.

رتبه الکسا چگونه اندازه گیری می شود؟

طبق گفته وبسایت رسمی الکسا، رتبه سایت با استفاده از ترکیبی از میانگین تخمینی بازدید کنندگان منحصر (unique visitors) وبسایت و تعداد تخمینی صفحات بازدید شده در طی سه ماه گذشته محاسبه می شود. سایت دارای بالاترین امتیاز از این ترکیب بازدید کننده منحصر (بازدید کننده ای که برای اولین بار از سایت دیدن می کند) و صفحات بازدید شده بالاترین رتبه یعنی رتبه 1 را می گیرد (رتبه 1 مدت مدیدی است که رتبه گوگل است). داده ها از زیرمجموعه ای از کاربران اینترنت که از افزونه جستجوگر الکسا استفاده می کنند، جمع آوری می شود. سپس یک الگوریتم سوگیری های بالقوه این اعداد و ارقام را رفع کرده و تلاش می شود که بازدید کنندگان دیگر که در پنل اندازه گیری الکسا نیستند، جبران شود. سپس داده ها براساس منطقه جغرافیایی بازدید کنندگان بهنجار می شود.

چطور رتبه الکسای وبسایت را پیدا کنیم؟

حداقل این بخش کار سرراست است. کافی است به سایت رسمی الکسا سری زده، نام کامل وبسایت (دامین) را تایپ کرده و دکمه Enter را بزنید. اگر صفحه را کامل مرور کنید، اندازه های دیگری مثل میزان بازدید کنندگانی که فقط یک صفحه سایت را دیده اند (Bounce Rate)، میانگین تعداد صفحات بازدید شده توسط هر بازدید کننده در روز (Daily Pageviews)، میانگین زمانی که هر بازدید کننده در سایت سپری کرده است (Daily Time on Site)، درصد ویزیت های ارگانیک و مشخصات فردی بازدید کنندگان را می توانید مشاهده کنید. همچنین لیست سایت هایی که به وبسایت مورد نظر لینک دارند، سرعت بارگذاری سایت و واژه های کلیدی محبوب سایت نیز نمایش داده می شوند. بنابراین برای یافتن رتبه الکسای سایت خود یا سایت دیگران می توانید از آدرس زیر استفاده کنید:

http://www.alexa.com/siteinfo/asemankafinet.ir

کافی است نام سایت خود را جایگزین بخش  asemankafinet.irبکنید.

رتبه الکسا به چه معنی است؟

توافق عمومی در مورد همبستگی بین عملکرد وبسایت و رتبه الکسا وجود ندارد. هر چه رتبه سایت بالاتر باشد (بالاترین رتبه الکسا 1 است و هر چه عدد رتبه بزرگتر باشد، رتبه الکسا ضعیف تر است) دقت رتبه الکسا بیشتر است. البته این روزها الکسا سیستم خود را ارتقا داده و نسبت به گذشته صحبت بیشتری دارد. الکسا در وبسایت رسمی خود اعلان کرده است که اطلاعات رنکینگ سایت های بالای 100 هزار بایستی به عنوان یک برآورد نسبی در نظر گرفته شوند و هر چه رتبه سایت به 1 نزدیک تر باشد، صحت ترافیک و رتبه بندی الکسا بیشتر می شود. رتبه الکسا برآورد نسبی از عملکرد وبسایت است و تغییرات این رتبه می تواند به وبمستر اطلاعات کلی در مورد عملکرد روز به روز سایت ارائه دهد.

چرا رتبه الکسا قابل اعتماد نیست؟

بنظر می رسد افراد و وبمسترهای زیادی که به داده های تحلیلی وب معتبر دسترسی دارند (معروف ترین این داده ها البته مربوط به تحلیل گر گوگل یا Google Analytics است)، کسانی که بیشتر از یک وبسایت را اداره می کنند، اغلب روند رتبه بندی و گزارش ترافیک وبسایت الکسا را غیر منطقی می دانند. البته متاسفانه سیستمی به سرراستی سیستم الکسا برای گزارش رنکینگ سایت دردسترس نیست و اغلب رتبه های الکسا برای سایت های دارای ترافیک بالا صحت دارد.

گرچه بایستی این نکته را در نظر داشت که الکسا قادر نیست داده های همه وب سایت ها را جمع آوری کند (ظاهرا به این گونه اطلاعات دسترسی ندارد) و تنها از زیر مجموعه ای از میلیون ها کاربر برای برآورد ترافیک سایت ها استفاده می کند. نکته دیگر این است که هیچکدام از این سرویس دهندگان بوضوح و آشکارا اعلان نمی کنند که داده های خود را چطور جمع آوری می کنند یا چطور رتبه ها را محاسبه می کنند. مثلا الکسا تنها اعلان می کند که رتبه سایت ها را براساس بازدید و کلیک صفحات در طی سه ماه گذشته حساب می کند که اطلاعات اندکی است. اما من معتقدم که وبمستر می تواند با توجه به هیت مقالات سایت خود، عملکرد ثبت شده در AWSTAT خود و رتبه الکسا به برآورد مورد نیاز خود برای تعیین عملکرد سایت دست یابد.

آیا رتبه الکسا اهمیت دارد؟

از نظر اکثر مالکان سایت ها که می خواهند بدانند عملکرد سایتشان چطور بوده است، بله خیلی مهم است. هرچند زمانی که وبسایت خود را برآورد می کنیم، بهتر است بیشتر به داده های گوگل آنالایتیک متکی باشیم و از رتبه الکسا بصورت تلفیقی استفاده کنیم. هرچند وقتی بخواهیم عملکرد سایت های رقیب را بدانیم، اینجاست که رتبه الکسا و نوار ابزار یا افزونه الکسا به کمک ما می آید. هرچند نمی توان صرفا براساس رتبه الکسا اعلان کرد که سایتی ترافیک بیشتری از سایت دیگر جذب می کند، چون رتبه الکسای بهتری دارد.

 

مهم ترین اطلاعات برای الکسا شامل :

الف. اطلاعات سایت:  رتبه ترافیکی، تصاویر سایت ها، لینک هایی که به سایت هدف می رسند و …

ب. لینکهای مرتبط:  سایت ها و محتوایی که شما در حال حاضر مشاهده می کنید….

می  باشد.

Audience Geography  : در این بخش می توانید مشاهده کنید که بیشترین بازدید کنندگان وب سایت شما از کدام کشورها هستند همچنین درصد آنها نیز نمایش داده می شود . این گزینه زمانی بیشترین کاربرد را دارد که شما دارای یک وب سایت جهانی مثل فیس بوک باشید .

بخش How engaged are visitors to hivawebdesign.com

  Daily Time on Site : مدت زمان نمایش داده شده میانگین زمان صرف شده توسط کاربران در سایت را نشان می دهد به نوعی اهمیت و مطلوبیت مطالب را برای کاربران نشان می دهد. هر چقدر شما در سایتتان مطالب جذاب تر و بروزتری قرار دهید این عدد بالاتر خواهد آمد.

 Daily Pageviews per Visitor : مدت زمان نمایش داده شده میانگین صفحاتی را نشان می دهد که کاربران در هر روز مطالعه کرده اند. این نمودار جذابیت مطالب قرار داده شده در سایت را بیان می کند.
البته دقت کنید نمودار فوق Pageviews / User بسته به عوامل مختلف دیگری دارد. مثلا روز های مختلف هفته کاربران ممکن است تعداد صفحه بیشتر یا کمتری مطالعه کنند. یا بعضی از فصل ها .

 Bounce Rate: به طور معمول درصد کاربرانی است که بعد از دیدن یک صفحه از سایت خارج می شوند.
۱- اگر سایت از لحاظ طراحی اشکال داشته باشد و کاربران نتوانند سایت را بدرستی ببینند.
۲- اگر سایت بقدری سنگین باشد که کاربر حوصله اش سر رفته و صفحه را ببندد.
۳- اگر کاربر پس از دیدن صفحه متوجه شود که این سایت موضوعش با چیزی که فکر می کرده فرق دارد.
و …
Bounce Rate  نشان دهنده جذابیت سایت برای بازدیدکننده است و هر چه درصد آن کمتر باشد بهتر است.
اگر درصد پرش کاربران یا بانس ریت بالا باشد به این معناست که بازدید کننده های بیشتری بعد از وارد شدن به سایت و بررسی یک صفحه به بازدید سایر صفحات تشویق نشده یا مورد جذابی برای حفظ کاربر در سایت وجود نداشته و کاربران بیشتری بلافاصله بعد از ورود سایت را ترک کرده اند.

بخش Where do hivawebdesign.com’s visitors come from

Search Traffic  : نمودار این بخش درصد کاربرانی را نشان می دهد که این سایت را از طریق موتور های جستجو پیدا کرده اند.

Top Keywords from Search Engines : بیشترین یا بهترین کلمات کلیدی که در سایت شما وجود دارد و از طریق موتورهای جستجو باعث شده بازدید کننده وارد وب سایت شما شود.

Upstream Sites  : اگر به بخش Upstream Sites در قسمت پایین صفحه مربوط به آمار هر وب‌سایت در الکسا نگاه کنید، لیست وب‌سایت‌هایی که کاربران پیش از بازدید از وب‌سایت مورد‌نظر شما از آن بازدید کرده‌اند، نمایش داده می‌شود.

بخش What sites link to hivawebdesign.com

اگر می خواهید بدانید چند وب سایت یا وبلاگ به سایت شما لینک داده اند بهتر است Total Sites Linking In را مورد بررسی و مشاهده قرار بدهید.

رتبه ترافیکی الکسا چیست؟

رتبه الکسا یا جایگاه در لیست الکسا بر اساس مجموع بازدیدهای ۳ ماه گذشته از یک وب سایت توسط میلیونها کاربری که نوار ابزار یا تولبار الکسا را در مرورگر خود نصب کرده اند می باشد، به نحوی که کاربری که نوار ابزار را نصب کرده به هر صفحه ای که سر می زند یک مورد بازدید برای آن صفحه از آن سایت ثبت می شود و با توجه به نوع ورود به صفحه، اینکه از جایی لینک شده یا مستقیم وارد شده و … این اطلاعات در الکسا ذخیره می شوند.
در اولین گام الکسا یک میزان Reach و دوم تعداد بازدید از هر صفحه وب در طول روز را محاسبه می کند و اصل رتبه بندی الکسا بر اساس همین ۲ مورد است.

Reach در الکسا :

 Reach (ریچ) میزانی برای اندازه گیری درصد بازدید کل کاربران اینترنت در جهان است.

 Pageviewsیا بازدید از صفحات در الکسا :

الکسا تعداد صفحات بازدید شده توسط بازدید کنندگان سایت را pageviews در نظر می گیرد.
نکته: چندین بازدید از یک صفحه توسط یک کاربر در طول روز فقط یک بازدید محاسبه خواهد شد.

PageViews/User الکسا چیست؟

PageViews/User الکسا میانگین بازدیدهای منحصر به فرد هر کاربر در طول روز است.

رتبه روزانه ترافیک Daily Traffic Rank الکسا :

نمایانگر اطلاعات بازدید صفحات وب سایت در یک روز است.

مدت زمان لازم برای کسب رتبه الکسا (Alexa):

اگر به تازگی سایت خود را راه اندازی کرده اید، برای اینکه در قسمت نمایش اطلاعات سایت الکسا جایی داشته باشید. پس از عضویت در آن و ثبت آدرس خود، معمولا باید مدتی بین ۱ تا ۳ ماه از ثبت سایت شما بگذرد و از طرفی هرچه بازدیدکننده سایتتان بیشتر باشد، شانس شما بیشتر خواهد بود. لذا می توان گفت بهترین کار برای کسب رتبه بالاتر در الکسا (البته در سیستم الکسا هرچه عدد شما کم تر باشد یعنی رتبه شما بالاتر است!) تلاش در جهت انتشار مطالب بهتر و مفیدتر و اهمیت قائل شدن برای مخاطبان است. به این ترتیب هر چه که فعالیت شما در وب مستمر و با کیفیت باشد، سایت الکسا نیز اهمیت بیشتری برایتان قائل شده و نوع تجزیه تحلیل و آمارهای ارائه شده آن نیز به مرور زمان متفاوت خواهد بود.

امیدواریم که این مقاله ی آموزشی برای شما مفید باشد

 

نتیجه گیری

من شخصا امیدوارم که الکسا به کار و تلاش خود ادامه دهد و همانطور که عملکرد آن روز به روز بهتر می شود، به بهبود عملکرد خود ادامه دهد. حداقل کمکی که رتبه الکسا به وبمستر می کند، انگیزه دادن به وی است. وقتی رتبه الکسا کم می شود، تلاش می کند اقداماتی برای بهبود رتبه انجام دهد و وقتی رتبه الکسا بهتر می شود، تلاش می کند این تقویت رتبه را حفظ کند. هرچند بایستی از کلیه امکانات موجود برای تقویت و بهینه سازی وبسایت و رتبه وبسایت استفاده کرد.

آیا شما یک وبمستر هستید؟ آیا مالک یک وب سایت هستید؟ نظر شما چیست؟ آیا شما هم معقدید که رتبه الکسا با کم شدن رقم رتبه صحت بیشتری دارد؟ اگر در مقیاس 1 تا 10 بخواهید به الکسا امتیاز بدهید، چقدر به صحت رتبه الکسا اعتقاد دارید؟

منبع : سايت علمی و پژوهشي آسمان--صفحه اینستاگرام ما را دنبال کنید
اين مطلب در تاريخ: جمعه 15 فروردین 1399 ساعت: 9:18 منتشر شده است
برچسب ها : آموزش الکسا,رتبه الکسای ایران,رتبه الکسای,رتبه الکسای چیست,سایت رتبه الکسا,alexa ranking check,alexa ranking domain,alexa rank chrome extension,alexa rank extension,alexa rank forex,alexa rank google chrome extension,alexa rank for network marketing mlm companies,

2020 Updates

Featured Snippet De-duping  —  January 22, 2020

Confirmed

January 2020 Core Update  —  January 13, 2020

Confirmed

2019 Updates

International BERT Roll-out  —  December 9, 2019

Confirmed

BERT Update  —  October 22, 2019

Confirmed

Unnamed Update  —  October 2, 2019

Unconfirmed

September 2019 Core Update  —  September 24, 2019

Confirmed

"Maverick" Update  —  July 12, 2019

Unconfirmed

Site Diversity Update  —  June 6, 2019

Confirmed

June 2019 Core Update  —  June 3, 2019

Confirmed منبع : سايت علمی و پژوهشي آسمان--صفحه اینستاگرام ما را دنبال کنید
اين مطلب در تاريخ: جمعه 15 فروردین 1399 ساعت: 8:59 منتشر شده است
برچسب ها : google algorithm update 2019,google algorithm update 2020,latest google algorithm update 2019,what is google algorithm,latest google update 2019,google algorithm update september 2019,google algorithm change history moz,google algorithm update october 2019,

یولافAvena sativa/Oat

یولاف در ابتدا علف هرز مزارع گندم و جو بوده و با گسترش دامنه ی کشت گندم و جو به صورت گیاه زراعی درآمده است.

دلیل اصلی عملکرد بالای این گیاه در عرض های جغرافیایی بالا سازش آن با سرما است.تولید جهانی یولاف در سال 2005 حدود 4/21 میلیون تن بوده است.دارای گونه های تترا پلوییدو دیپلویید و هگزاپلوییدی می باشد.مهمترینکشورهای تولید کننده ی یولاف آمریکا.کانادا و لهستان می باشند.عمده ترین ارقام یولاف زراعی از گونه ی sativa می باشند.دانه یولاف به طور مستقیم مورد استفاده ی اسب.گوسفند و پرندگان قرار می گیرد.

ویژگی های گیاه شناسی یولاف:

گیاهی یکساله از قبیله یAvenae بوده و مانند سایر غلات بند بند و تو خالی است.ارتفاع ساقه از 150-60 cmمتغییر است.گل اذین آن خوشه وانشعابات ممکن است از یک سو یا از دو سو باشدو قدرتپنجه زنی آن کمتر از گندم و جو است.برخی از ارقام بدون ریشک هستند.ریشک در ارقام ریشک دار از رگبرگ میانی منشا میگیرد.یولاف گیاهی خود گشن است که درصد خودگشنی آن از10-0 درصد متغییر است.

زراعت یولاف:

یولاف مانند سایر غلات معتدله دارای ارقام بهاره و پاییزه است.کمینه ی دما برای جوانه زنی یولاف3-2 درجه است.یولاف به صورت مخلوط با جو برای تولید دانه به عنوان خوراک دام کاشته می شود.میوه ی یولاف گندمه است.میزان بذر مصرفی 90 کیلوگرم در هکتار است.تا حدود زیادی به شرایط نامساعد محیطی مقاوم است.یولاف را حساس ترین گیاه به خوابیدگی است.مناسب ترین زمان برداشت برای مصرف سیلویی در مرحله ی شیری شدن دانه ها و برای سایر موارددر مرحله یخمیری شدن دانه است

در یولاف انرژی پائین است و جسه بزرگی نسبت به دیگر خوراک دانه های غلات عمومی بعد از خرمن کوب کردن با پوسته قابل مصرف است . معمولا پوسته 24 تا 30 % وزن دانه یولاف را تشکیل می دهد . از آنجایی که دانه یولاف تولید شده در فصل خنک اند کرده که کیفیت آن پائین تر از آنهاست .

از آنجایی که در فصل خنک رشد می کنند کیفیت دانه های یولاف تولید شده پائین تر است . این تولید شده است ابتدایی ترین خوراک در قسمت شمالی از بزرگترین گیاهان است . کیفیت ، اندازه گیری وزن آن به وسیله پیمانی است ( که هر پیمانه 36 لیتر است ) . اساسا گونه های آن افزایش یافته اند در طول درجه حرارت های که دانه ها پر شده اند و دوره ای که دانه ها رسیده اند . خوراک یولاف یکی از نمونه قدیمی که تغییریافته است ، با کیفیت بالا و وزن سنگین یولافها و آنها از قسمت ها شمالی به جنوبی انتقال یافته و به راحتی تولید می شوند .

خوراک استارتر :

یولافها یکی از دانه های مهم برای شروع غذایی گاوها است زیرا پوسته آنها بزرگ و حاوی فیبر است . اکثرا توصیه می شود گاوداران قبل شروع غذایی برای گوساله ها فقط از یولاف یا اکثرا از دانه ها استفاده کنند . اساسا تغییر بالا انرژی دانه ها در حیوانات آنها را با مصرف دانه ها سازگار می کند . اندازه بزرگ و انرژی پائین در یولاف ها و ترکیب آن با دیگر دانه ها و ارزش ویژه آن برای کمک کردن به یادگیری گوساله ها در خوردن ، گرفتن گاوهای شروع کننده از دانه ها مطمئن ( بی خطر ) است . یولافها ممکن است حاوی 50 % تا 70 % با دانه ها مخلوط شوند و گاوها هستند عادت داده شده با خوراک کامل . باید سطح یولافها کاهش یابد 20 تا 30 % از خوراکهای جیره .

تغذیه دامهای جوان با شیر مادر و غذای خشک مکمل پوسته کامل یولاف یکی از عمومی ترین و بیشترین تغذیه دامهای جوان با شیر مادر و غذای خشک مکمل استفاده شده آشکار در قسمتهای شمالی می باشد . عملکرد گاو ( // ) می گیرد .

پرورش تلیسه های جایگزین شونده

تلیسه های جایگزین شونده ( گوساله های ماده که برای گله نگهداری می شوند ) نباید به غذا خوری خود کاری که تنها شامل یولاف بوده دسترسی داشته باشند . آزمایش ها نشان داده که این برنامه سبب گردیده تا برخلاف وضعیت مطلوب ، گوساله های ماده جوان چاق شده و این رشد چربی در آنها بر روند شیر دهی گوساله تاثیر گذارده و دوره پروار بندی آنها در گله طولانی تر می سازد . ترکیب علوفه خرد شده با یولاف که بهتر از تغذیه با علوفه تنها بوده ، می تواند این مشکل را کاهش دهد .

پرورش گله پرواری

تکرار استفاده از یولاف در تغذیه و رشد حیوان مطلوب بوده ، اما هنگامی که به عنوان منبع اصلی انرژی جهت گله پرواری مورد کاربری قرار گرفته در مقایسه با ذرت ، جو معمولی ، سورگوم یا گندم دارای ارزش پائین تری است . هنگامی که از آن نیمی از رژیم غذایی پروارها استفاده شده ارزش آن تنها حدود 85% ذرت یا جو در هر تن است . نسبتهایی که شامل مقادیر بالایی از یولاف بوده یا حتی فاقد مواد خشبی است در مقایسه با ذرت یا جو دارای توان افزایش وزن قابل ملاحظه ای نمی باشد . این مخصوصا در 40 تا 60 روز آخر دوره پروار بندی مصداق دارد . یولاف دارای کیفیت ( 35 پوند در هر بوشل یا بیشتر ) می تواند در سطوحی بالاتر از یک – سوم نسبتهای مورد کاربری استفاده شده بدون اینکه عامل کاهش وزن یا پائین آمدن ارزش غذایی گردد . در بین غلاتی که دارای الیاف کمی بوده ، یولاف به عنوان یک مکمل همیشگی در رژیمهای غذایی متراکم محسوب می گردد ( مواد کنسانتره )

به هر حال هنوز هم یولاف یک غذای کنسانتره است . در صورت مصرف بالای آن از سوی حیوانات جوان تر ، این عامل می تواند به شکل مسمومیت اسیدی و آنتر و توکسمی سبب مرگ حیوان گردد . همانند سایر مواد کنسانتره لازم است که از مصرف زیاد آن به شکل اتفاقی پرهیز گردد . مصرف زیاد آن تا حد اشتها می تواند سبب اسهال ، نفخ و حتی مرگ گردد . در نشخوار کننده ها این روند مصرف همراه با مسمومیت اسیدی و آنتر توکسمی بوده که نشانه تاثیر آن می باشد . در مصرف بالای آن در رژیم های غلاتی بالا که یولاف منبع کنسانتره اصلی بوده ، همانند سایر غلات ، آسبه شدن کبد نیز گزارش شده است .

یولاف فرآیند سازی شده

وساله ها تقریبا تا ده ماهگی یولاف را به راحتی نشخوار می نمایند . قبل از این زمان استفاده از یولاف فرآیند سازی شده منفعتی نداشته یا بهره کمی دارد . یولاف آسیا شده هم برای گوساله های جوان ضرورتی نداشته ، مگر اینکه سایر مواد خوراکی هم با یولاف آسیا گردیده و خورده شوند . آسیا کردن باعث شده تا مواد به شکل کاملتری ترکیب گردند . تغذیه با یولاف غلتک شده یا آسیاب شده در نتیجه مربوط به پرورش گوساله یک ساله نسبت به تغذیه با یولاف معمولی تا 5 % بهره وری بهتری دارد . در برخی مطالعات مشخص شده که میزان مصرف روزانه یولاف فرآیند سازی نشده در مقایسه با یولاف آسیاب شده یا غلتک شده بالاتر می باشد . این نشان دهنده مصرف کمتر آن از طریق گله مسن تر می باشد . این احتمالا بدان سبب بوده که گوساله ها نسبت به گاوهای مسن تر ، یولاف را بیشتر نشخوار می نمایند .

یولافی که آسیاب و خرد شده در مقایسه با یولاف غیر فرایند سازی شده ، عملکرد بهتری در پروار بندی گله دارد . مطالعات نشان داده که این دانه ها را می توان تا 11 درصد بهبود بخشیده و در مقایسه با یولاف غیر آسیاب شده تا 13 درصد بهره وری آنرا بالا برد . احتمالا هزینه های مربوط به فرایند سازی و تبدیل آن این امتیاز را تحت تاثیر قرار خواهد داد .

برای پرواربندی ، یولاف دارای رطوبت بالا ( بالای 23 درصد رطوبت ) فرقی با یولاف خشک ندارد . به هر حال ، در ذخیره سازی یولاف دارای رطوبت بالا مشکلات عدیده ای وجود خواهد داشت .

درجات VSDA یولاف

این درجات عبارتند از :

Ibs  /  pushel  plus   36 - - یولاف U . S شماره 1

Ibs  /  pushel  plus  33 - - یولاف U . S  شماره 2

Ibs  /  pushel  plus  38 - - یولاف سنگین

Ibs  /  pushel  plus  40 - - یولاف فوق سنگین

ترکیب دانه

یولاف معمولا شامل 11 تا 14 درصد پروتئین خام است . به هر حال برخی انواع تولیدی جدید تا 10 درصد یا کمتر پروتئین دارند. میزان فیبر خام یولاف معمولا 11 درصد یا بیشتر بوده که در پوست کنده آن تا 2 درصد می باشد . بررسی های که این میزان با توجه به محتوای غذایی متغیر است .

دانه یا علوفه یولاف در مقایسه با سایر غلات و علوفه ها دارای پتاسیم کمتری است . با توجه به زیاد بودن پوسته یولاف ، آن دارای میانگین محتوایی کلسیم بالاتری در مقایسه با غلات دیگر بوده ، اما سطح کلسیم آن به میزان 1 /. درصد و ناچیزی می باشد . میزان فسفر یولاف حدود 33 /. درصد است .

درصد همه مواد غذایی قابل هضم برای دانه یولاف تقریبا شامل موارد زیر است :

یولاف سبک کمتر از Ibs   30 - - 66 % تی دی ان

یولاف متوسط 30 تا 34 ( Ibs ) - -  69 % تی دی ان

یولاف سنگین Ibs   35 و بالاتر - -  72 % تی دی ان

وزن بوشل

آزمایش وزنی بر مبنای بوشل ( واحد اندازه گیری ) ارتباط نزدیکی با انرژی مواد و رابطه معکوس با میزان فیبر و الیاف را مشخص می سازد . برای هر پوند بوشل از این وزن مورد آزمایش که کمتر از 32  پوند بوده ، میزان ارزش انرژی 5/2 درصد کمتر محاسبه می گردد . برای میزان بالاتر از 32 پوند ، این میزان انرژی برای هر پوند تا 2 درصد بالاتر محاسبه می شود . مثلا اگر وزن در هر بوشل برابر 28 پوند باشد در اینصورت داریم :

کاهش میزان انرژی هر پوند                             % 10 = 5/2 × ( 28 – 32 )

                                                                           % 90 = % 10 – 100

                                                       T D N      % 1/62 = 90 /. × 69

به همین ترتیب اگر انتخاب بین 38 پوند و 32 پوند باشد داریم :

                                                       % 12 = % 2 × ( 32 – 38 )

                                                        % 112 = % 12 + % 100

                                      T D N   % 3/ 77 = 12/ 1 × % 69

هنگامی که این روش کامل نبوده ، آن نیاز به روشی کارآتر داشته تا بتوان میزان انرژی مربوطه را برای مقایسه مقادیر مختلف یولاف محاسبه نمود .

تفاوت های واریته ای

کیفیت و وزن بوشل مورد آزمایش برای گونه های مختلف یولاف با توجه به محل جغرافیایی ، دمای فصل رشد و میزان بارندگی متغیر است . در طول دوره رشد دانه و تکامل گیاه ، دمای بالا و یکسری بیماریهای خاص گیاهی همانند crownrust و برخی عوامل محیطی می تواند بر روی کیفیت دانه های یولاف تاثیر گذار باشد . اطلاعات کسب شده نشان داده که با توجه به تغییرات موجود ، اختلاف کمی در میزان انرژی یولاف جهت حیوانات نشخوار کننده ( گله و گوسفند ) وجود دارد . به هر حال اختلاف واریته ای مرتبط با اختلاف وزنی بوشل و اختلافات محتوای انرژی می باشد .

برخی از گونه های جدید تر یولاف شامل 16 درصد پروتئین در دانه های خود می باشد . این محتوای بالاتر پروتئین در گونه های خاص باید در تناسب فرمول در نظر گرفته شود . چرا که به میزان 5 /. یا 1/3 بیشتر از میزان قراردادی است . این فاکتور با توجه به لزوم کاهش یا حذف مقدار ماده مکمل پروتئین خریداری شده ، حائز اهمیت است .

یولاف جهت مراتع

یولاف از غلات و دانه های کوچکی بوده که عموما به عنوان تغذیه علوفه ای جهت مناطقی که رشد آن مناسب بوده ، مورد استفاده قرار می گیرد . از آن می توان به عنوان محصول علوفه ای اضطراری در طول سال استفاده نموده و در مواقعی که کمبود مواد غذایی و علف خشک برای هر فصل وجود داشته ، آنرا می توان موردی کاربری قرار داد . یولاف را می توان به عنوان محصول رقابتی با سایر محصولات در جلگه های وسیع ( دشت ها ) کاشت . یولاف را هنگامی که به 6 تا 8 اینچ رسید ، می توان در چراگاه برای چرانیدن استفاده کرد . هر هکتار محصول یولاف می تواند در مناطق خشک تا 50 روز مورد چرای هر گاو قرار گرفته که این میزان در مناطق مرطوب 100 روز می باشد . لازم است که چرای مراتع قبل از آن صورت گرفته که گیاه ریشه ای شده یا حدود 60 روزه بودن آن صورت گیرد . یولاف را می توان در اوایل آگوست کاشته و در طول سپتامبر آنرا چرانید . واریته های متوسط تا تکمیلی آن می تواند آنرا به شکل دو واریته مختلف کاشت . این سبب شده تا دوران بالغ شدن گیاه چندین روز طول کشیده و جریب های بیشتری را با ارزش تغذیه ای بالاتر در اختیار داشت . تا وقتیکه گیاه به مرحله اتصالی ( ایجاد گره ) نرسیده ، دانه های آن تحت تاثیر چرا نخواهد بود .

یولاف جهت علوفه خشک

هنگامی که ساقه ها و برگ یولاف هنوز سبز بوده می توان آنها را درو نموده و برای علوفه خشک استفاده نمود . در این موقعیت با توجه به بالا بودن پروتئین آن یولاف دارای ارزش غذایی بالاتری می باشد ، در زمان بالغ شدن میزان انرژی قابل مملا حظه ای در آن ذخیره شده ، اما در صورت تاخیر در برداشت مقدار ریزش و افت آن بالا خواهد رفت .

یولافی که برای علوفه خشک استفاده شده با توجه به شرایط خشکسالی ، آسیب رگبار ( تگرگ ) و سایر عوامل رشدی که سبب توقف الگوهای رشد شده ، در مقایسه با گندم و جو تمایل و پتانسیل بیشتری برای جمع کردن نیترات در گیاه خشک آن دارد . تحت چنین شرایطی لازم است که برای اطمینان از ایمنی و عدم سمی شدن آن ، یکسری تشخیص های آزمایشگاهی برای علوفه خشک یولاف صورت گیرد .

سیلو کردن

گیاه یولاف دارای ساقه هایی تو خالی بوده که این عامل در هنگام سیلو کردن آن با توجه به نگه داشتن اکسیژن در خود ، سبب بروز مشکلاتی می گردد . در سیلوهای افقی این می توان سبب ایجاد مشکلاتی برای ذخیره گیاه گردد . اگر سیلوی عمودی یا لوله ای از جنس پلاستیک در دسترس باشد می توان از آن برای ذخیره یولاف استفاده نموده ، چرا که با توجه به بسته بندی و امحاء اکسیژن ، آن می توان به شکل بهتری در مقایسه با ذخیره افقی ، این گیاه را سیلو نمود .

مقدار مینیمم اکسیژن برای اینکه به محصول سیلو شده آسیب وارد ساخته 55 درصد و میزان رطوبت هم در شکل عمودی یا برج مانند سیلو ، 65 درصد می باشد . لازم است که ذخیره محصول به شکل بسته بندی محکم در سیلو انجام گرفته تا شرایط آنا ایروبیکی محصول حفظ گردد. بسته بندی آن برای جلوگیری از نفوذ هوا مهم است .

جز در موارد سیلوهای برجی ( استوانه ای ) یا فشرده ( مهر و موم  شده ) ، لازم است که علوفه یولاف را به شکل ردیفی قرار داده تا اکسیژن از طریق ساقه های تو خالی وارد فضای بسته ها نشده و از این طریق سبب پائین آمدن کیفیت یولاف ذخیره شده گردد .

تحقیقات دانشگاه ایالتی south  Dakota نشان می دهد که ذخیره یولاف و سیلو نمودن آن روشی مناسب برای نگهداری مواد تغذیه ای گلع می باشد . علوفه خشک شده یولاف دارای میزان کمتری ( 78/ 1 پوند در روز ) ارزش غذایی در مقایسه با علوفه سیلو شده ( 28/ 2 پوند در روز ) است . از لحاظ درصد وزنی هر دو نوع علوفه دارای نسبتی یکسان می باشند که در نتایج مربوطه مورد لحاظ قرار گرفته است . این نتایج یک امتیاز 8 / 21 درصدی را برای ارزش غذایی علوفه سیلو شده در مقایسه با علوفه خشک اعمال می نماید . با در نظر گرفتن افت های گیاه در هنگام ذخیره و برداشت ، میزان بهره گیری گله از علوفه بسته بندی شده 24 درصد بیشتر از علوفه خشک در میزان معادل و حوزه مساوی بوده است . یک آزمایش دیگر هم نشان داده که امتیاز علوفه سیلو شده در مقایسه با علفوفه خشک تا 48 درصد بالاتر بوده که تحت توجه حوزه و بهره وری گله مورد لحاظ قرار گرفته است .

کاه

در خاورمیانه از کاه و کلش یولاف هم به شکل گسترده ای جهت تغذیه زمستانی گاوهای استفاده می گردد . آزمایشهای تحقیقی که در مرکز تحقیقی N D S U دیکنسون انجام گرفته نشان می دهد که ترکیب علوفه تبدیل شده به کاه به میزان 50 درصد در تغذیه گاوههای آبستن دارای عملکردی رضایتبخش است . یک تحقیقی مشابه در داکتوای شمالی نشان داده که بین گاوهایی که در زمستان نصف جیره غذایی آنها تفاله ذرت یا کاه حاصله از یولاف بوده ، عملکردی مشابه وجود داشته است .

کاه یولاف نسبت به کاه گندم یا جو کمی خوش هضم تر و خوش خوراکتر بوده ، اما در مقایسه با کاه ارزان این میزان خوش خوراکی و قابلیت هضم کمتری دارد .

تاثیرات تکمیلی سیلو کردن

قابلیت هضم پروتئین و انرژی زایی گیاه هنگامی که گیاه به مرحله تکمیلی و بلوغ دانه رسیده ، کاهش می یابد ، اما تا هنگامی که الیاف آن ترد بوده ، این قابلیت بالا می باشد . وقتی که گیاه خوشه و سنبده داده ، دانه های یولاف به مرحله تکامل رسیده و در این صورت در هنگام تبدیل شدن به علوفه خشک ، این خوشه ها ریخته و افت و ریزس گیاه بیشتر می گردد.

اشکال دیگر یولاف

تعداد کمی از واریته های بدون غلاف یولاف وجود داشته ، اما آنها به ندرت پرورش داده می شوند . یولاف پوست کننده ( که از پوست جدا شده ) دارای ارزش غذایی قابل مقایسه ای با ذرت بوده ، اما از نظر هزینه ای معمولا جذابیتی برای تغذیه گله ندارند . نتایج بررسی ها نشان داده که با توجه به تجربیات گله داران ، دانه های یولاف برای پرورش گله خیلی مناسب بوده ، اما در صورت استفاده به عنوان یک غذای کنسانتره جهت پروار بندی دارای عملکرد رضایتبخش کمتری است .

 

 

منبع : سايت علمی و پژوهشي آسمان--صفحه اینستاگرام ما را دنبال کنید
اين مطلب در تاريخ: پنجشنبه 14 فروردین 1399 ساعت: 19:18 منتشر شده است
برچسب ها : ویژگی های گیاه شناسی یولاف,زراعت یولاف,خوراک استارتر,یولاف فرآیند سازی شده,درجات VSDA یولاف,وزن بوشل,یولاف جهت مراتع,یولاف جهت علوفه خشک,اشکال دیگر یولاف,مقاله در مورد یولاف,تحقیق درباره جو دوسر,

عنوان:

Spam (فيلتر)

فیلتر کردن محتویات اینترنت (spam)

تکنولوژی فیلتر کردن محتویات اینترنت امکان کنترل دسترسی کاربران به محتویات اینترنت را فراهم میآورد. اگر چه تمرکز اولیه این تکنولوژی در سطح فردی بود (مثلا به والدین امکان میداد دسترسی کودکان را به مطالب نامناسب محدود سازند.) این تکنولوژی امروزه به طور گستردهای در سطح سازمانها و کشورها به کار گرفته میشود. برای برخی از سازمانها مثل مدارس، کتابخانهها و شرکتها کنترل دسترسی به اینترنت یک اولویت مهم تلقی میشود. در سطح ملی نیز به طور فزایندهای از این تکنولوژی استفاده میشود. دسترسی به برخی از مطالب بدون توجیه قابل قبولی برای همه افراد یک ملت ناممکن میشود. تکنولوژیهای فیلترینگ محتوا مبتنی بر شیوه انسداد فهرستی از وب سایت ها است. این شیوه عمدتا در ترکیب با روشهای انسداد مبتنی بر کلیدواژهها قرار میگیرد تا به طور پویا و فعال محتوا را سانسور کنند. فهرستی از اسامی ( domain) سایتها و آدرس ( url) آنها بررسی و طبقهبندی شده و در اختیار نرم افزار فیلترینگ که تنها میتواند گروه محدودی از سایتها را فیلتر کند قرار میگیرد. زمانی که کاربران تلاش میکنند به یک صفحه اینترنتی دسترسی بیابند، نرمافزار فیلترینگ بانک اطلاعاتی خود را بررسی کرده و دستیابی به صفحاتی را که در آن فهرست هستند محدود میسازد. اگر انسداد با توجه به کلیدواژهها نیز فعال شده باشد، نرمافزار هر صفحه را بررسی کرده و اگر کلمات ممنوعه در آدرس، یا متن صفحه موجود باشد، آن صفحه را مسدود میسازد.

سیستمهای فیلترینگ مستعد دو گونه اشکال ذاتی هستند: "انسداد زیاد"( over-blocking) و "انسداد کم"( under-blocking). تکنولوژیهای فیلترینگ نه تنها گاهی برخی سایتها را به اشتباه فیلتر میکنند، بلکه گاهی بعضی از سایتها از دست شان در میرود. نکته کلیدی محرمانه بودن این فهرست ها است. اگرچه برخی از لیست های همگانی و منتشر شده در این زمینه وجود دارد (معمولا مربوط به سایتهای پورنوگرافيک)، ولی لیست های سياه تجاری و ليست هايي که در سطح ملی مورد استفاده قرار مي گيرند، معمولا سری هستند. لیستهای تجاری طبقه بندی شده معمولا جزو داراییهای معنوی تولیدکنندگان آنها محسوب شده و منتشر نمیشوند. اگرچه برخی از تولیدکنندگان لیست ها امکان کنترل کردن آنلاین اسامی را فراهم آوردهاند، اما در کل میتوان گفت که لیست های مورد استفاده برای فیلترینگ محرمانه هستند و برای بررسی و تحلیل مستقل در دسترس نیستند.

دول برخی کشورها، به لیستهای تجاری تعدادی از سایتها را افزوده و مورد استفاده قرار میدهند. سایتهای مسدود شده عمدتا مربوط به احزاب سیاسی مخالف يا مطبوعات، سازمانهای حقوق بشر، خبرگزاریهای بینالمللی و به طور خلاصه هر محتوای حساسیت برانگیزی برای دولت مورد بحث است. بسیاری از کشورها برای فیلترینگ بر روی زبان محلی خود تمرکز میکنند و به طور فزایندهای نیز وبلاگها و تالارهای گفتگوی اینترنتی را مورد هدف قرار مي دهند.

تکنولوژیهای گذر از فیلتر

در پاسخ به روش کنترل و فیلترینگ بکار گرفته شده از سوی دولتها ، روشهای بسیاری برای گذر کردن از فیلترینگ ایجاد شده است. طرح های متعددی برای توسعه تکنولوژیهایی که به شهروندان و نهادهای مدنی امکان مقابله و حفظ امنیت خود در برابر سانسور اینترنتی میدهد، انجام شده است. این ابزارها اصطلاحا "تکنولوژیهای گذر از فیلتر" نامیده میشوند. در حالت کلی این کار بدین صورت انجام میپذیرد که درخواست برای محتوای مورد نیاز فردی از کشوری که فیلترینگ را اجرا میکند، از طریق یک کامپیوتر واسطه که بوسیله فیلترینگ محدود نشده است به وبسایت هدف میرسد و محتوا از طریق کامپیوتر واسطه برای کاربر فرستاده میشود. گاهی ممکن است این تکنیک ها برای شرایط خاصی طراحی شده باشند یا کاربران در کشوری که دچار سانسور است به فراخور اقتضائات تغییراتی در آنها ایجاد کرده باشند. گاهی نیز ممکن است از این تکنیکها به شیوههایی غیر از آنچه هدف اصلی طراح بوده است استفاده شود.

بعضی از این تکنولوژیها توسط شرکتهای خصوصی ایجاد شدهاند و برخی نیز توسط گروههای فعالان اجتماعی یا هکرها. این تکنولوژیها از تکنیک های ساده و دمدستی و برنامههای ابتدایی تا تکنیکهای بسیار پیچیده رمزنگاری و پروتکل های اتصال شبکه پیشرفته را در بر میگیرد. با توجه به این گستردگی، برای کاربران ضروری است که ارزیابی از نقاط قوت و ضعف این تکنولوژیها داشته باشند تا بتوانند روشی را که مناسب شرایط آنان است انتخاب کنند.

بايد ميان "ارائه دهنده گان سیستمهای فیلتر شکن" و استفاده کنندگان آن تفاوت قائل شد. ارائه دهنده کسی است که نرمافزاری را در جایی که محدودیتی وجود ندارد روی کامپیوتر اجرا کرده و آنها را در اختیار کاربران در کشورهايي که اينترنت سانسور و مسدود مي شود، مي گذارد. از این رو برای موفقیت در گذر از فیلترینگ باید هر دو سوی آنها موفق باشند.

این مقاله در پی آن است که به کاربرانی که مایل به استفاده از تکنولوژیها گذر از فیلترهستند اطلاعات کافی در مورد گزینههای ممکن ارائه کرده و آنها را در ارزیابی اینکه کدام تکنولوژی برای آنها مناسب است کمک کند. این امر بوسیله تعیین نیازها و ظرفیت های کاربران درگیر با مساله قابل انجام است. در عین حال باید تعادلی بین سطح امنیت مورد نیاز و کارآمدی این تکینیک ها برقرار کرد.

فیلترشکنی موثر، امن و پایدار بوسیله پیوند دادن تکنولوژی مناسب با کاربر مناسب محقق میشود

تعیین نیازها و ظرفیتها استفاده از تکنولوژی

تکنولوژیهای فیلترشکنی برای کاربران مختلف با منابع متفاوت و میزان تخصص متنوع طراحی شدهاند. روشی که در شرایط خاصی کار میکند ممکن است شیوه بهینه برای حالت دیگر نباشد. ضروری است که تهیهکننده و کاربر تکنولوژیهای گذر از فیلتر سوالهای زیر را از خود بپرسند:
  تعداد کاربران احتمالی و پهنای باند لازم چقدر است؟ (برای تهیهکننده و کاربر)

  نقطه اتصال مبدا برای کاربران احتمالی کجاست و آنها به چه منظوری از آن استفاده میکنند؟

  چه حدی از تخصص وجود دارد؟ (برای تهیهکننده و کاربر)

  آمادگي نقطه تماس مطمئن که تکنولوژی فیلترشکنی را ارائه مي کند تا چه حد است؟(برای کاربر)

  در صورت گیر افتادن، مجازات محتمل برای استفاده از تکنولوژیهای گذر از فیلتر چقدر است؟

  آیا کاربر نهایی از ریسکهای امنیتی محتمل هنگام استفاده از یک تکنولوژی خاص، مطلع است؟

تعداد کاربران و پهنای باند موجود

برای تهیهکننده فیلترشکن ضروری است که تخمینی از تعداد کاربرانی که از آن استفاده میکنند داشته باشد و آن را با پهنای باند موجود متوازن سازد. کاربر نهایی نیز باید به پهنای باند در دسترس خود توجه کند، چون استفاده از این تکنولوژیها سرعت استفاده از اینترنت را کند میکند. کسانی که پروکسی های عمومی را ایجاد میکنند باید توجه داشته باشند که ممکن است برخی از افرادی که در منطقهای بدون سانسور زندگی میکنند نیز از امکانات آنها استفاده کنند. مثلا فیلترشکنها ممکن است برای دانلود یک فیلم کامل به کار گرفته شوند و این کار پهنای باند زیادی اشغال میکند. لذا ممکن است بخواهند دسترسی به فیلتر شکن را محدود کرده و یا مجموع پهنای باند در دسترس را محدود سازید. تکنولوژیهای مختلفی وجود دارند که همه یا برخی از این خواستهها را ارضا میکنند.

نقطه اصلي دسترسی و استفاده کننده

بسته به اینکه کاربران نهایی از کجا به اینترنت متصل میشوند و چه سرویسهایی دریافت میدارند، گزینههای مختلفی برای تکنولوژیهای فیلترشکن وجود دارد. مثلا کاربرانی که از کامپیوترهای عمومی یا کافینتها به شبکه متصل میشوند امکان نصب هیچ گونه نرمافزاری را ندارند و به شیوههای مبتنی بر وب محدود میشوند. کاربران دیگری ممکن است کاربردهایی غیر از مرورگر وب (HTTP)، مثل ایمیل (SMTP) و انتقال فایل (FTP) را مد نظر داشته از اين روی ممکن است بخواهند نرمافزارهایی را روی کامپیوترهایشان نصب کنند و تنظیمات کامپیوتر را دستکاری کنند. البته این نیازمند میزانی از تخصص برای کاربران است.

میزان تخصص تکنیکی

هرچه تخصص کاربران بیشتر بوده (و تعدادشان محدود باشد) گزینههای پیش رو برای گذر از فیلتر بیشتر است. کاربران غیر متخصص محدودیتهایی از قبیل نصب و راهاندازی و نیز هرگونه تغییر تنظیمات و قدمهای اضافی برای آماده سازی تکنولوژی عبور از فیلترها را پیش روی خویش خواهند داشت. این هم برای فراهمآورنده این فناوریها و هم برای کاربران نهایی حائز اهمیت است. استفاده نادرست از این فناوریها کاربران را در معرض خطرهايي قرار دهد که قابل اجتناب هستند.

در دسترس بودن افراد مطمئن

در صورتی که کاربران نهایی افراد قابل اعتمادی را در خارج از کشور بشناسند میتوانند گزینههای خود را بیشتر و بهتر سازند. اگر چنین کسانی در دسترس نباشند گزینهها به سیستمهای در دسترس عموم محدود میشود. اگر کاربری بتواند اين گزينه را بيابد مجریان فیلترینگ نیز مي توانند آنها را يافته و مسدود کنند. با وجود یک فرد مطمئن، کاربر میتواند به راهحلی مطابق با نیازهای خویش دست یابد و درعین حال برای اجتناب از ردگیری، ناشناس بماند. گذر کردن از فیلترینگ پایدار، موفق و بلندمدت با داشتن فردی قابل اعتماد در نقطهای که فیلترینگ وجود ندارد، سهولتي بيشتر مییابد.

مجازات محتمل

آگاهی از میزان مجازات محتمل برای کسانی که به دلیل استفاده از تکنولوژیهای فیلترشکن دستگیر میشوند، به شدت مهم و حیاتی است. شیوههای به کار گرفته شده بسته به شدت این مجازاتها، میتواند تغییر کند. اگر شرایط قانونی چندان سختگیرانه نباشد، کاربران میتوانند از شیوههایی استفاده کنند که علیرغم کارایی برای گذر از فیلتر، از لحاظ امنیتی چندان مطمئن نیستند. اگر محیط قانونی خیلی خطرناک است، باید از روشهایی استفاده کرد که پنهان و نیز ایمن باشند. برخی نیز ممکن است با یک پوشش قانونی یا سایر شیوههای ردگمکنی به کار گرفته شوند.

مخاطرات امنیتی

کاربرانی که از فیلترشکنها برای گذر از محدودیتها و انسدادهای اعمال شده توسط دولت بهره میبرند باید نسبت به مخاطرات امنیتی احتمالی از قبیل امکان ردگیری توسط مجریان فیلترینگ و اقدام متقابل مثل مسدود شدن و شناسایی و نظاره استفاده آنان، مطلع باشند. بسته به شیوههای بهکاررفته در انسداد و شیوههای مقابله، کاربران باید از مخاطرات احتمالی و اقدامات متقابل آگاه بوده و با بهکارگیری شیوه مناسب در موقعیت مناسب و با منش صحیح، این مخاطرات کمینه شوند.

گذر کردن از فیلترینگ به شيوه ی آنلاين

گذر کردن از فیلترینگ آنلاين صفحات خاصی از وب هستند که به کاربران اجازه میدهند در فرمهای مخصوصی آدرس اینترنتی ( URL) مورد نظر خود را وارد کرده و محتویات آن صفحه را که از طریق این فیلترشکنها گرفته میشود، مشاهده کنند. هیچ اتصالی بین کاربر و صفحه مورد نظر برقرار نیست و فیلترشکن صفحه مطلوب را بدون تغییرات به کاربر نمایش میدهد و به او اجازه میدهد صفحه مسدود شده را ببیند. فیلترشکنهای مبتنی بر وب هم چنین پیوندهای اینترنتی را به گونهای بازنویسی میکنند که مشتمل بر آدرس فیلترشکن نیز باشند و بدین ترتیب امکان ادامه کار بدون مشکل با وب را فراهم میآورند. (در غیر این صورت لینکها به آدرسهایی که فیلتر شدهاند اشاره میکردند و کلیک کردن روی آنها منجر به مواجهه مجدد با سد فیلترینگ میشد.) به هنگام استفاده از چنین فیلترشکنهایی کاربر نیازی به نصب نرمافزارهای خاص یا تغییر تنظیمات مرورگر خود ندارد. همه کاری که کاربر باید انجام دهد آن است که وارد صفحه اینترنتی مربوط به فیلترشکن شده و آدرس مورد نظر خود را (که مسدود شده است) در مستطیلی که مخصوص وارد کردن آدرس مهیا شده است تایپ کند و دکمه تایید را بزند. (ظاهر آنها ممکن است اندکی تفاوت کند اما اصول کار به شیوه فوقالذکر است.) از این رو هیچ تخصصی لازم نبوده و از هر نقطهای قابل دسترسی است.

مزایا :
  کار با فیلترشکنهای مبتنی بر وب ساده است و به نصب نرمافزار روی کامپیوتر کاربر نهایی نیازی نیست. -
  فیلترشکنهای مبتنی بر وب عمومی در دسترس کسانی است که فرد مطمئنی در نقطهای سانسور نشده سراغ ندارند.
  فیلترشکنهای مبتنی بر وب خصوصی میتوانند برای ارضای نیازهای کاربران تغییر داده شده و کمتر در معرض کشف شدن از سوی مراجع فیلترینگ هستند.

معایب :
  فیلترشکنهای مبتنی بر وب عمدتا برای استفاده از وب (HTTP) بوده و ممکن است از طریق "دسترسی رمزنگاشته(encrypted access)" (SSL) قابل استفاده نباشد. به علاوه برخی از سرویسهای وب مثل ایمیل ممکن است با این فیلترشکن ها خوب کار نکنند.
  فیلترشکنهای مبتنی بر وب عمومی معمولا شناخته شده هستند و ممکن است خودشان نیز فیلتر شده باشند!
  لازمه فیلترشکنهای مبتنی بر وب خصوصی آن است که کاربر نقطه امنيی در خارج از مرزها داشته باشد. در شرایط ایده ال دو سوی این اتصال باید بتوانند به سویه ای که قابل ردگیری نباشد با یکدیگر ارتباط داشته باشند.

سرویسهای عمومی گذر کردن از فیلترینگ به شيوه ی آنلاين

هم سرویسهای مبتنی بر وب و هم نرم افزارهای مربوط به گذر از فیلتر در دسترس عموم هستند. سرویسهای گذر از فیلتر به افراد، سازمان ها و شرکتهایی اطلاق میگردد که نرم افزار گذر از فیلتر را نصب و راه اندازی کرده اند و آن را در معرض استفاده عمومی قرار دادهاند. تنوع بسياري دراين زمينه وجود دارد. برخي رايگان بوده و برخي ديگر با پرداخت حق عضويت، امكانات بيشتري از قبيل دسترسي رمزنگاري شده (كه امكان ردگيري را كمتر ميسازد) پيش رو مينهند. برخي توسط شركتهاي تجاري به راه افتادهاند و برخي ديگر توسط افراد داوطلب.

فهرستي از آنها را در زير ميبينيد:

  www.anonymizer.com
  www.unipeak.com
  www.anonymouse.ws
  www.proxyweb.net
  www.guardster.com
  www.webwarper.net
  www.proximal.com
  www.the-cloak.com

با توجه به اين واقعيت كه آدرس بسياري از موارد فوق كاملا شناخته شده ميباشند، بسياري از برنامههاي فيلترينگ نام آنها را در ليست خود دارند و نيز كشورهايي كه روي دسترسي به اينترنت محدوديت ميگذارند آنها را مسدود كردهاند. در اين صورت آنها غيرقابل ستفاده خواهند شد. همچنين بيشتر فيلترشكن هاي عمومي مبتني بر وب محتواي انتقال يافته به كاربر را رمزنگاري نمي كنند. در اين صورت، هر اطلاعاتي توسط اپراتور فيلترشكن قابل ديدن است.

فيلترشكن هاي عمومي مبتني بر وب بيشتر براي كاربراني مناسب است كه در محيط هاي كممخاطره از اينترنت استفاده كرده و فرد مطمئني در نقاط بدون سانسور ندارند. اين فيلترها به درد كساني ميخورد كه به طور مقطعي و موقت نياز به دسترسي به اينترنت دارند و نياز به انتقال اطلاعات حساس و مهم ندارند..

نرم افزارهاي گذر از فيلتر به شيوه ی آنلاين (مبتني بر وب)

نصب نرم افزارهاي گذر از فيلتر معمولا نيازمند قدري تخصص فني و نيز منابع مناسب از قبيل ميزبان وب(Web server) و نيز پهناي باند مناسب است. با يك فيلترشكن خصوصي موقعيت كاربر فقط براي كاربران مورد نظر قابل شناسايي است در حاليكه فيلترشكن هاي عمومي و سرويسهاي ناشناس هم براي كاربران نهايي و

هم كساني كه فيلترينگ را اعمال كردهاند قابل شناسايي است.(كه عمدتا هم فيلتر شدهاند) احتمال شناسايي و انسداد فيلترشكنهاي خصوصي نسبت به عموميها كمتر است.

فيلترشكنهاي شخصي را ميتوان با اندكي تغييرات و تطابق با نيارهاي كاربر به راه انداخت. برخي از تغييرات رايج تغيير دادن نام پورت مورد استفاده توسط سِروِر و نيز اعمال رمزنگاري است. SSL(Secure Sockets Layer) پروتكلي براي انتقال امن اطلاعات در اينترنت است. اين پروتكل عمدتا توسط وبسايتها براي انتقال امن اطلاعاتي سري از قبيل اطلاعات كارت اعتباري و ... به كار برده ميشود. وب سايت هايي كه با اين پروتكل كار ميكنند به جاي HTTP معمولي از طريق HTTPS قابل دسترسياند. گزينه ديگري كه هنگام استفاده از SSL پيشنهاد ميشود ايجاد يك صفحه خالي و بي-ضرر در روت(Root) مربوط به سِرور وب و پنهان ساختن فيلتر شكن در يك آدرس و نام تصادفي است. اگرچه يك واسطه ممكن است وب سايتي كه كاربر قصد اتصال به آن را دارد كشف كند اما نخواهد توانست آدرس صفحه درخواست شده را دريابند چرا كه رمزنگاري شده است. مثلا اگر كاربري مايل به مشاهده صفحه زير باشد

https://example.com/secretcircumventor

يك واسطه ميتواند كشف كند كه كاربر بهhttps://example.com متصل شده است اما نميتواند صفحه مورد نظر را بيابد. اگر اپراتور فيلترشكن يك صفحه خالي در https://example.com قرار دهد آنگاه فيلترشكن كشف نخواهد شد.

· CGIProxy : يك متن CGI مانند پروكسيهاي HTTPS و يا FTP كار ميكند: o ProxyCGI

· فيلتر شكن صلح جنگ : برنامهاي است كه به صورت خودكار نصب ميشود و براي كاربراني كه تخصص فني ندارند فرايند نصب و استفاده از CGIProxy را بسيار تسهيل ميكند.

o فيلتر شكن صلح جنگ Peacefire

· pHproxy: يك فيلترشكن مبتني بر وب تجربي و بسيار قابل تغيير به فراخور نياز كاربر o proxy pH

· Psiphon: يك وبسِروِر كه قابليت SSL را داشته و يك فيلترشكن مبتني بر وب در خود دارد. http://Soon to be released

فيلترشكن هاي خصوصي مبتني بر وب كه قابليت رمزنگاري داشته باشند به كار كساني ميآيد كه يك اتصال به اينترنت پايدار و نيز قابل اعتماد نياز داشته و فرد مطمئني در نقاط فيلترنشده سراغ دارند. علاوه بر اين تخصص فني كافي و پهناي باند مناسب براي راهاندازي و نگهداري يك فيلترشكن را در اختيار دارند. اين منعطف ترين نوع ارتباط اينترنتي براي استفاده عمومي بوده و احتمال ردگيري و انسداد آن اندك است..

فيلترشكنهاي به شيوه ی آنلاين : ملاحظات امنيتي

بايد توجه داشت كه سيستمهاي فيلترشكن لزوما ناشناس بودن را به ارمغان نميآورند. اگر چه هويت كاربر نهايي از اپراتور سايتهايي كه از طريق فيلترشكن ديده ميشوند،مخفي ميگردد اما اگر ارتباط متني باشد (از طريق http) باشد، همانگونه كه عمدتا در سرويسهاي رايگان ميباشد، ردگيري و مشاهده آن براي يك حضور واسطه مثل ISP امري سهل است. از اين رو، اگر فرايند فيلترشكني با موفقيت انجام شود، نهادي كه فيلترينگ را انجام داده است ميداند كه كاربر از يك فيلترشكن مبتني بر وب استفاده كرده است. بعضي از فيلترشكنهايي كه براي متن ساده(Plain text) به كار ميروند (رمزنگاري نشده) اقدام به ايجاد ابهام در URL كرده تا فيلترهايي كه در URLها دنبال كلمات كليدي ميگردند گمراه شوند. به عنوان مثال استفاده از تكنيك سادهاي مثل ROT-13 كه در ان هر حرفي با حرفي كه 13 تا از آن جلوتر است جايگزين ميشود، آدرس http://ice.citizenlab.org به آدرس uggc://vpr.pvgvmrayno.bet تبديل ميشود. در واقع متن URL به رمز تبديل ميشود تا كلمات كليدي كه تكنولوژيهاي فيلترينگ به دنبالشان ميگردند در URL موجود نباشد. با اين همه اگرچه فيلترشكن موفق عمل كرده است، اما ممكن است محتواي صفحه ديده شده مورد رديابي واقع شود. مخاطراتي در مورد استفاده از كوكيها(Cookies) و اسكريپتها(Scripts) وجود دارد. بسياري از فيلترشكنها امكان زدودن كوكيها و اسكريپتها را در اختيار مي گذارند، اما برخي از سايتها (مثل سرويسهاي ايميل) نيازی کارکردی به آنها دارند. هنگام فعال كردن اين گزينهها بايد محتاط بود. خطر محتمل ديگر به خصوص هنگامي كه با سايت هايي سرو كار داريد كه نيازمند رمز ورود است، اتصال به فيلترشكن از طريق ارتباط متني و پس از آن درخواست اطلاعات رمزنگاري شده است. دراين حالت فيلترشكن اطلاعات را از يك سرور مبتني بر SSL و از طريق يك ارتباط رمزنگاري شده دريافت ميكند اما اين اطلاعات را به صورت متن ساده براي كاربر ميفرستد و اين كار اطلاعات حساس را در معرض آشكار شدن قرار ميدهد.

برخي از اين مسائل امنيتي با استفاده از پروكسي هاي مبتني بر وب از طريق ارتباط رمزنگاري شده، قابل حل است. برخي پروكسي ها براي اتصال از طريق SSL (HTTPS) كه اتصال بين فيلترشكن و كاربر را رمزنگاري ميكند، تنظيم شدهاند. دراين حالت، واسطهها تنها ميتوانند كشف كنند كه كاربر به فيلترشكن مبتني بر وب متصل شده است (آنها نميتوانند محتوا را مشاهده كنند).

در صورتي كه مخاطرات امنيتي زياد باشد استفاده از فيلترشكنهاي مبتني بر وب كه SSL در آنها فعال باشد به شدت توصيه ميشود. با اين همه عليرغم آنكه اتصال كاربر نهايي به فيلترشكن ممكن است امن باشد اما صاحب آن فيلترشكن ميتواند اطلاعاتي كه به كاربر فرستاده ميشود مرور كند. يك مساله امنيتي ديگر پروندههاي ارتباط كاربران با فيلتر شكن است. بسته به موقعيت فيلترشكن يا محل سِرور آنها، ممكن است مسئولاني وجود داشته باشند كه امكان دسترسي به اين اطلاعات را داشته باشند.

حتي در صورت استفاده از فيلترشكنهاي مبتني بر وب كه در آنها SSL فعال است باز هم نگرانيهايي وجود دارد. اولين مورد آن است كه استفاده از رمزنگاري موجب جلب توجه به فعاليتهاي گذر از فيلتر توسط كاربر ميشود. همچنين ممكن است استفاده از رمزنگاري در همه كشورها قانوني نباشد. ثانيا براي مراجع فيلترينگ كشف اينكه كاربر چه وب-سايتهايي را مشاهده كرده است ميسر است و اين امر با استفاده از تكنيكهايي به نام اثرانگشت HTTPS(HTTPS fingerprinting) و حمله به اصطلاح "مرد ميانه" MITM ( Man-In-The-Middle) امكان پذير است. اگر چه، صفحاتي با محتواي ديناميك يا فيلترشكنهايي كه مقداري متن تصادفي را براي ردگمكردن به محتواي درخواست شده ميافزايند و/يا چند تصوير به محتوا اضافه ميكنند باعث ميشود كه اين تكنيك تا حد بسيار زيادي كم مخاطره و مطمئن شود. اگر ”اثر انگشت SSL “ يا امضاي امنيتي براي كاربران مهيا باشد، آنها ميتوانند شخصا نسبت به سنجش اينكه گواهينامه(Certificate) و اينکه قابل اعتماد هست يا نه اقدام كنند. اگر معتبر باشد، جلوي حمله MITM را خواهد گرفت. ( براي اطلاعات بيشتر در مورد حملات احتمالي به سيستمهاي فيلترشكن مقاله زير را ببينيد:

”فهرست نقاط ضعف احتمالي در سيستمهاي عبور از سانسور اينترنت “ نوشته بنت هاسلتونBennett Haselton كه در آدرس زير موجود است: List of possibleweaknesses in systems to circumvent Internet censorshiphttp://peacefire.org/circumventor/list-of-possible-weaknesses.html

و نيز جوابيه پل بارانوفسكي Paul Baranowski در

http://www.peek-a-booty.org/pbhtml/downloads/ResponseToLopwistcic.pdf

http://peacefire.org/circumventor/list-of-possible-weaknesses.html] et à la réponse de Paul Baranowski (pdf) : http://www.peek-a-booty.org/pbhtml/... ]].

 

منبع : سايت علمی و پژوهشي آسمان--صفحه اینستاگرام ما را دنبال کنید
اين مطلب در تاريخ: پنجشنبه 14 فروردین 1399 ساعت: 19:15 منتشر شده است
برچسب ها : فیلتر کردن محتویات اینترنت spam,تکنولوژیهای گذر از فیلتر,

پراکسی سرور

در یک تشکیلات که از اینترنت استفاده می‌کند، یک پراکسی سرور ترکیبی از سخت‌افزار و نرم‌افزار است که بعنوان یک واسطه بین کاربر داخلی و اینترنت عمل می‌کند به طوریکه امنیت، نظارت مدیریتی و سرویس‌های caching تامین می‌شود. یک سرور پراکسی دارای پروتکل مشخصی است،‌ بنابراین برای هرنوع پروتکلی (HTTP، FTP، Gogher و غیره) باید تنظیم شود. پراکسی سرور بعنوان بخشی از یک سرور gateway (نقطه‌ای در یک شبکه که ورودی به شبکه‌ای دیگر است) رفتار می‌کند و می‌تواند برای انجام یک یا چند فانکشن‌ که در بخش بعد به آن اشاره می‌شود، تنظیم شود.

 

 عملکردهایی که پراکسی سرور می‌تواند داشته باشد

با تعریفی که از یک پراکسی ارائه شد، می‌توان از پراکسی برای بهبود عملکرد یک شبکه استفاده‌هایی کرد که در اینجا به چند مورد آن به اختصار اشاره می‌کنیم:

·  Firewall (دیواره آتش)

برای سازمانی که فایروال دارد، پراکسی سرور تقاضاهای کاربران را به فایروال می‌دهد که با آنها اجازه ورود یا خروج به شبکه داخلی را می‌دهد.

·  Caching (ذخیره سازی)

سرور پراکسی که عمل caching را انجام می‌دهد، منابعی مانند صفحات وب و فایل‌ها را ذخیره می‌کند. هنگامی که یک منبع مورد دسترسی قرار گرفت، در سرور دخیره می‌شود و تقاضاهای بعدی برای همین منبع مشخص با محتویات cache پاسخ داده می‌شود. این عمل، دسترسی به آن منبع را برای کاربرانی که از طریق پراکسی به اینترنت متصل هستند، سرعت می‌بخشد و از طرفی از ترافیک اینترنت می‌کاهد و اجازه استفاده بهتر از پهنای باند به کاربران داده می‌شود.

·  Filtering (فیلتر کردن)

سرور پراکسی می‌تواند ترافیک وارد شونده و خارج شونده از شبکه را بررسی کند و به آنچه که با معیارهای امنیتی یا سیاست سازمان مغایرت دارد، اجازه عبور ندهد.

·  Authentication (تصدیق هویت)

بسیاری منابع الکترونیکی سازمانی توسط ورود با کلمه رمز یا قرار داشتن در دامنه مشخصی از IP محدود شده‌اند. کاربران دور معمولاً از یک سرویس‌دهنده اینترنت ثالث استفاده می‌کنند که در این صورت این کاربر یا IP کامپیوتر آن برای سازمان معتبر تشخیص داده نمی‌شود. برای کاربرانی که بصورت فیزیکی به شبکه داخلی سازمان متصل نشده‌اند، پراکسی طوری عمل می‌کند که به کاربران دور اجازه ورود موقت داده شود یا به آنها بطور موقت یک IP سازمان تخصیص داده شود که بتوانند به منابع محدود شده دسترسی پیدا کنند.

·  Anonymization (تغییر هویت)

 برای محافظت شبکه داخلی یک سازمان از کاربران موجود در اینترنت، سرور پراکسی می‌تواند هویت سیستم‌های متقاضی داخلی را تغییر دهد. اگر منبع (مثلاً صفحه وب یا فایل) تقاضا شده توسط کاربر داخلی سازمان، در cache موجود نباشد، سرور پراکسی برای آن کاربر، بعنوان کلاینت عمل می‌کند و از یکی از آدرس‌های IP خودش برای تقاضای آن منبع از سرور موجود در اینترنت استفاده می‌کند. این آدرس IP «موقت»، آدرسی نیست که واقعاً در شبکه داخلی سازمان استفاده گردد و در نتیجه از بعضی از حمله‌های نفوذگران جلوگیری می‌شود. هنگامی که صفحه تقاضا شده، از طرف سرور روی اینترنت به پراکسی سرور می‌رسد، پراکسی سرور آن را به تقاضای اولیه مرتبط می‌کند و برای کاربر می‌فرستد. این پروسه تغییر دادن IP باعث می‌شود که تقاضا دهنده اولیه قابل ردیابی نباشد و همچنین معماری شبکه سازمان از دید بیرونی مخفی بماند.

·  Logging (ثبت کردن)

پراکسی سرور می‌تواند تقاضاها را بهمراه اطلاعات لازم در جایی ثبت کند تا بعداً امکان پیگیری اعمال کاربران داخل سازمان فراهم شود.

پیکربندی مرورگر

·  تعامل کاربر: کاربر باید از ابتدا مرورگر خود را پیکربندی کند که بدین ترتیب نیاز است که اطلاعات را از پشتیبانی فنی سازمان بدست آورد.

·  پیکربندی دستی: در این پیکربندی کاربر باید سروری را که نرم‌افزار پراکسی را اجرا می‌کند، مشخص کند. کاربر باید استثنائات هر دامنه‌ای را که می‌تواند بطور مستقیم به آن وصل شود، مشخص کند و به این ترتیب در اتصال به این دامنه‌های مشخص‌شده، پراکسی در مسیر قرار نمی‌گیرد.

·  پیکربندی خودکار: یک فایل تنظیم پیکربندی توسط سازمان که منطق استفاده از پراکسی توسط مرورگر در آن قرار دارد. URL فایل باید در پیکربندی مرورگر وارد گردد. اینکه یک تقاضا از طریق پراکسی مسیریابی شود یا خیر، بستگی به شروط موجود در آن فایل دارد.

پروکسی سرور چیست ؟

نرم افزاري است كه در يك شبكه حد واسط بين اينترنت و كاربران واقع مي شود. فلسفه ايجاد Proxy Server قراردادن يك خط اينترنت در اختيار تعداد بيش از يك نفر استفاده كننده در يك شبكه بوده است ولي بعدها امكانات و قابليتهايي به Proxy Server افزوده شد كه كاربرد آن را فراتر از به اشتراك نهادن خطوط اينترنت كرد. بطور كلي Proxy Server ها در چند مورد كلي استفاده مي شوند. يك كاربرد Proxy Server ها، همان به اشتراك گذاشتن يك خط

Proxy Serverproxy server

نرم افزاري است كه در يك شبكه حد واسط بين اينترنت و كاربران واقع مي شود. فلسفه ايجاد Proxy Server قراردادن يك خط اينترنت در اختيار تعداد بيش از يك نفر استفاده كننده در يك شبكه بوده است ولي بعدها امكانات و قابليتهايي به Proxy Server افزوده شد كه كاربرد آن را فراتر از به اشتراك نهادن خطوط اينترنت كرد. بطور كلي Proxy Server ها در چند مورد كلي استفاده مي شوند. يك كاربرد Proxy Server ها، همان به اشتراك گذاشتن يك خط اينترنت براي چند كاربر است كه باعث كاهش هزينه و كنترل كاربران و همچنين ايجاد امنيت بيشتر مي شود. كاربرد دوم Proxy Serverها، در سايتهاي اينترنتي به عنوان Firewall مي باشد. كاربرد سوم كه امروزه از آن بسيار استفاده مي شود، Caching اطلاعات است. با توجه به گران بودن هزينه استفاده از اينترنت و محدود بودن پهناي باند ارتباطي براي ارسال و دريافت اطلاعات، معمولا نمي توان به اطلاعات مورد نظر در زمان كم و با سرعت مطلوب دست يافت. امكان Caching اطلاعات، براي كمك به رفع اين مشكل در نظر گرفته شده است. Proxy Server، سايتهايي را كه بيشتر به آنها مراجعه مي شود را دريك حافظه جداگانه نگاه مي دارد. به اين ترتيب براي مراجعه مجدد به آنها نيازي به ارتباط از طريق اينترنت نيست بلكه به همان حافظه مخصوص رجوع خواهد شد. اين امر باعث مي گردد از يك طرف زمان دسترسي به اطلاعات كمتر شده و از سوي ديگر چون اطلاعات از اينترنت دريافت نمي شود، پهناي باند محدود موجود با اطلاعات تكراري اشغال نشود. بخصوص آنكه معمولا تغييرات در يك Website محدود به يك يا دو صفحه مي باشد و گرفتن اطلاعات از اينترنت بدون Caching به معناي گرفتن كل سايت مي باشد حال آنكه با استفاده از Proxy Server و امكان Caching اطلاعات، ميتوان تنها صفحات تغيير كرده را دريافت كرد. خدمات Proxy Server Proxy Server سه سرويس در اختيار كاربران خود قرار مي دهد:

1-Web Proxy Service: اين سرويس براي Web Publishing يا همان ايجاد Web Site‌هاي مختلف درشبكه LAN مفيد مي باشد. براي اين منظور قابليت مهم Reverse Proxing در نظر گرفته شده است. Reverse Proxing امكان شبيه سازي محيط اينترنت درمحيط داخل مي باشد. به اين ترتيب فرد بدون ايجاد ارتباط فيزيكي با اينترنت مي تواند برنامه خود را همچنان كه در محيط اينترنت عمل خواهد كرد، تست كرده و مورد استفاده قرا دهد. اين قابليت در بالا بردن سرعت و كاهش هزينه توليد نرم افزارهاي كاربردي تحت اينترنت موثر است. 2-Winsock Proxy Service: منظور، امكان استفاده از API Callهاي Winsock در Windows است. در Windows، Function Call‌هاي مورد استفاده در سرويسهاي اينترنت مانند Telnet، FTP، Gopher و...، تحت عنوان Winsock Protocols معرفي شده اند. در حقيقت براي استفاده از اين سرويسها در نرم افزارهاي كاربردي نيازي نيست كه برنامه نويس چگونگي استفاده از اين سرويسها را پيش بيني كند. 3-Socks Proxy Service: اين سرويس، سرويس Socks 4.3a را پشتيباني مي كند كه در واقع زير مجموعه اي از Winsock مي باشد و امكان استفاده از Http 1.02 و بالاتر را فراهم مي كند. به اين ترتيب مي توان در طراحي Website خارج از Firewall، Security ايجاد كرد. معيارهاي موثر در انتخاب Proxy Server 1- سخت افزار مورد نياز:براي هر چه بهتر شدن توانمنديهاي Proxy Server، بايد سخت افزار آن توانايي تحمل بار مورد انتظار را داشته باشد. 2- نوع رسانه فيزيكي براي ارتباط با اينترنت: راه حلهاي مختلفي براي اتصال به شبكه اينترنت وجود دارد. ساده ترين راه، استفاده از مودم و خطوط آنالوگ مي باشد. راه ديگر استفاده از ISDN و خطوط ديجيتال است كه هم احتياج به تبديل اطلاعات از آنالوگ به ديجيتال و برعكس در ارسال و دريافت اطلاعات ندارد و هم از سرعت بالاتري برخوردار است. روش ديگر استفاده از خط‌هاي T1/E1 با ظرفيت انتقال گيگا بايت مي باشد.

• پيشنهاد مي شود كه در شبكه‌هاي با كمتر از 250 كاربر از ISDN و از 250 كاربر به بالا از T1/E1 استفاده شود. ( البته در ايران به علت عدم وجود خطوط ISDN و كمبود خطوط T1/E1 اين استانداردها كمتر قابل پياده سازي هستند. ) 3- هزينه ارتباط با اينترنت: دو عامل موثر در هزينه اتصال به اينترنت، پهناي باند و مانايي ارتباط مي باشد. هر چه مرورگرهاي اينترنتي بيشتر و زمان استفاده بيشتر باشد، هزينه بالاتر خواهد بود. با توجه به اينكه Proxy Server مي تواند با Caching اطلاعات اين موارد را بهبود بخشد، بررسي اين عامل مي تواند در تعيين تعداد Proxy‌هاي مورد استفاده موثر باشد. 4- نوع و نحوه مديريت سايت: اين عامل نيز در تعيين تعداد Proxyها موثر است. مثلا اگر در شبكه اي مشكل راهبري وجود داشته باشد، با اضافه كردن تعداد Proxyها، مشكل راهبري نيز بيشتر خواهد شد. 5- پروتكل‌هاي مورد استفاده: Proxy Server ها معمولا از پروتكلهاي TCP/IP و يا IPX/SPX براي ارتباط با Client ها استفاده مي كنند. بنابراين براي استفاده از Proxy بايد يكي از اين پروتكل ها را در شبكه استفاده كرد.

و ب سرور چیست

کسانی که با صنعت IT آشنایی دارند حتما ً نام وب سرویس را شنیده اند. برای مثال، بیش از ۶۶ درصد کسانی که در نظر سنجی مجله InfoWorld شرکت کرده بودند بر این توافق داشتند که وب سرویس ها مدل تجاری بعدی اینترنت خواهند بود. به علاوه گروه گارتنر پیش بینی کرده است که وب سرویس ها کارآیی پروژه های IT را تا ۳۰ در صد بالا می برد. اما وب سرویس چیست و چگونه شکل تجارت را در اینترنت تغییر خواهد داد؟

برای ساده کردن پردازش های تجاری، برنامه های غیرمتمرکز (Enterprise) باید با یکدیگر ارتباط داشته باشند و از داده های اشتراکی یکدیگر استفاده کنند. قبلا ً این کار بوسیله ابداع استانداردهای خصوصی و فرمت داده ها به شکل مورد نیاز هر برنامه انجام می شد. اما دنیای وب و XML تکنولوژی آزاد برای انتقال دیتا انتقال اطلاعات بین سیستم ها را افزایش داد. وب سرویس ها نرم افزارهایی هستند که از XML برای انتقال اطلاعات بین نرم افزارهای دیگر از طریق پروتکل های معمول اینترنتی استفاده می کنند. به شکل ساده یک وب سرویس از طریق وب اعمالی را انجام می دهد (توابع یا سابروتین ها) و نتایج را به برنامه دیگری می فرستد. این یعنی برنامه ای که در یک کامپیوتر در حال اجراست اطلاعاتی را به کامپیوتردیگری می فرستد و از آن درخواست جواب می کند. برنامه ای که در آن کامپیوتر دوم است کارهای خواسته شده را انجام می دهد و نتیجه را بر روی ساختارهای اینترنتی به برنامه اول برمی گرداند.

وب سرویس ها می توانند از پروتکل های زیادی در اینترنت استفاده کنند اما بیشتر از HTTP که مهم ترین آنهاست استفاده می شود. وب سرویس هر نوع کاری می تواند انجام دهد. برای مثال در یک برنامه می تواند آخرین عنوان های اخبار را از وب سرویس Associated Press بگیرد یا یک برنامه مالی می تواند آخرین اخبار و اطلاعات بورس را از طریق وب سرویس بگیرد. کاری که وب سرویس انجام می دهد می تواند به سادگی ضرب دو عدد یا به پیچیدگی انجام کلیه امور مشترکین یک شرکت باشد.

وب سرویس دارای خواصی است که آن را از دیگر تکنولوژی ها و مدل های کامپیوتری جدا می کند. Paul Flessner، نایب رییس مایکروسافت در dot NET Enterprise Server چندین مشخصه برای وب سرویس در یکی از نوشته هایش ذکر کرده است. اول اینکه وب سرویس ها قابل برنامه ریزی هستند. یک وب سرویس کاری که می کند را در خود مخفی نگه می دارد. وقتی برنامه ای به آن اطلاعات داد وب سرویس آن را پردازش می کند و در جواب آن اطلاعاتی را به برنامه اصلی بر می گرداند. دوم، وب سرویس ها بر پایه XML بنا نهاده شده اند. XML و XML های مبتنی بر SOAP یا Simple Object Access Protocol تکنولوژی هایی هستند که به وب سرویس ها این امکان را می دهد که با دیگر برنامه ها ارتباط داشته باشد حتی اگر آن برنامه ها در زبانهای مختلف نوشته شده و بر روی سیستم عامل های مختلفی در حال اجرا باشند.

همچین وب سرویس ها خود-توصیف هستند. به این معنی که کاری را که انجام می دهند و نحوه استفاده از خودشان را توضیح می دهند. این توضیحات به طور کلی در WSDL یا Web Services Description Language نوشته می شود. WSDL یک استاندارد بر مبنای XML است. به علاوه وب سرویس ها قابل شناسایی هستند به این معنی که برنامه نویس می تواند به دنبال وب سرویس مورد علاقه در دایرکتوری هایی مثل UDDI یا Universal Description , Discovery and Integration جستجو کند. UDDI یکی دیگر از استاندارد های وب سرویس است.

نکات تکنولوژی وب سرویس

همانطور که در ابتدا توضیح داده شد یکی از دلایل اینکه وب سرویس از دیگر تکنولوژی های موجود مجزا شده است استفاده از XML و بعضی استاندارد های تکنیکی دیگر مانند SOAP، WSDL و UDDI است. این تکنولوژی ها زمینه ارتباط بین برنامه ها را ایجاد می کنند به شکلی که مستقل از زبان برنامه نویسی، سیستم عامل و سخت افزار است. SOAP یک مکانیزم ارتباطی را بین نرم افزار و وب سرویس ایجاد می کند. WSDL یک روش یکتا برای توصیف وب سرویس ایجاد می کند و UDDI یک دایرکتوری قابل جستجو برای وب سرویس می سازد. وقتی اینها با هم در یک جا جمع می شوند این تکنولوژی ها به برنامه نویس اجازه می دهد که برنامه های خود را به عنوان سرویس آماده کرده و بر روی اینترنت قرار دهد.

XML یا eXtensible Markup Language

XML یک تکنولوژی است که به شکل گسترده از آن پشتیبانی می شود، همچنین این تکنولوژی Open است به این معنی که متعلق به شرکت خاصی نیست. اولین بار در کنسرسیوم WWW یا W3C در سال ۱۹۹۶ برای ساده کردن انتقال دیتا ایجاد شده است. با گسترده شدن استفاده از وب در دهه ۹۰ کم کم محدودیت های HTML مشخص شد. ضعف HTML در توسعه پذیری (قابلیت اضافه و کم کردن خواص) و ضعف آن در توصیف دیتاهایی که درون خود نگهداری می کند برنامه نویسان را از آن ناامید کرد. همچنین مبهم بودن تعاریف آن باعث شد از توسعه یافتن باز بماند. در پاسخ به این اشکالات W3C یک سری امکانات را در جهت توسعه HTML به آن افزود که امکان تغییر ساختار متنهای HTML مهم ترین آن است. این امکان را CSS یا Cascade Style Sheet می نامند.

این توسعه تنها یک راه موقتی بود. باید یک روش استاندارد شده، توسعه پذیر و دارای ساختار قوی ایجاد می شد. در نتیجه W3C استاندارد XML را ساخت. XML دارای قدرت و توسعه پذیری SGML یا Standard Generalized Markup Language و سادگی که در ارتباط در وب به آن نیاز دارد است.

استقلال اطلاعات یا جدا بودن محتوا از ظاهر یک مشخصه برای XML به حساب می آید. متنهای XML فقط یک دیتا را توصیف می کنند و برنامه ای که XML برای آن قابل درک است بدون توجه به زبان و سیستم عامل قادر است به اطلاعات درون فایل XML هر گونه شکلی که مایل است بدهد. متنهای XML حاوی دیتا هستند بدون شکل خاص، بنابراین برنامه ای که از آن می خواهد استفاده کند باید بداند که چگونه می خواهد آن اطلاعات را نمایش دهد. بنابراین نحوه نمایش یک فایل XML در یک PC با PDA و تلفن همراه می تواند متفاوت باشد.

وقتی یک برنامه با متن XML مواجه می شود باید مطمئن باشد که آن متن حاوی دیتای مورد نظر خود است. این اطمینان توسط برنامه هایی با نام XML Parser حاصل می شود. تجزیه کننده ها دستورات متن XML را بررسی می کنند. همچنین آنها به برنامه کمک می کنند تا متن های XML را تفسیر کند. به صورت اختیاری هر متن XML می تواند به متن دیگری اشاره کند که حاوی ساختار فایل XML اصلی باشد. به آن متن XML دوم DTD یا Document Type Definition گفته می شود.

وقتی فایل XML به DTD اشاره می کند برنامه تجزیه کننده فایل اصلی را با DTD بررسی می کند که آیا به همان ساختاری که در DTD توصیف شده شکل گرفته است یا خیر. اگر یک تجزیه کننده XML بتواند یک متن را به درستی پردازش کند متن XML نیز به شکل صحیحی فرمت شده است.

وقتی که اکثر نرم افزارها امکانات وبی خود را افزایش دادند این طور به نظر می رسد که XML به عنوان یک تکنولوژی جهانی برای فرستادن اطلاعات بین برنامه ها انتخاب شود. تمامی برنامه هایی که از XML استفاده می کنند قادر خواهند بود که XML ِ همدیگر را بفهمند. این سطح بالای تطابق بین برنامه ها باعث می شود که XML یک تکنولوژی مناسب برای وب سرویس باشد. چون بدون اینکه احتیاج به سیستم عامل و سخت افزار یکسان باشد می تواند اطلاعات را جابجا کند.

SOAP یا Simple Object Access Protocol

SOAP یکی از عمومی ترین استاندارد هایی است که در وب سرویس ها استفاده می شود. طبق شواهد اولین بار توسط DeveloperMentor، شرکت UserLand و مایکروسافت در سال ۱۹۹۸ ساخته شده و نسخه اول آن در سال ۱۹۹۹ ارایه شده است. آخرین نسخه SOAP، نسخه 1.2 بود که در دسامبر سال ۲۰۰۱ در W3C ارایه شد. نسخه 1.2 نشان دهنده کار زیاد بر روی آن و نمایانگر اشتیاق زیاد صنعت IT برای استفاده از SOAP و وب سرویس است.

هدف اصلی SOAP ایجاد روشی جهت فرستادن دیتا بین سیستم هایی است که بر روی شبکه پخش شده اند. وقتی یک برنامه شروع به ارتباط با وب سرویس می کند، پیغام های SOAP وسیله ای برای ارتباط و انتقال دیتا بین آن دو هستند. یک پیغام SOAP به وب سرویس فرستاده می شود و یک تابع یا سابروتین را در آن به اجرا در می آورد به این معنی که این پیغام از وب سرویس تقاضای انجام کاری را دارد. وب سرویس نیز از محتوای پیغام SOAP استفاده کرده و عملیات خود را آغاز می کند. در انتها نیز نتایج را با یک پیغام SOAP دیگر به برنامه اصلی می فرستد.

به عنوان یک پروتکل مبتنی بر XML، پروتکل SOAP تشکیل شده از یک سری الگوهای XMLی است. این الگوها شکل پیغام های XML را که بر روی شبکه منتقل می شود را مشخص می کند. مانند نوع دیتاها و اطلاعاتی که برای طرف مقابل تفسیر کردن متن را آسان کند. در اصل SOAP برای انتقال دیتا بر روی اینترنت و از طریق پروتکل HTTP طراحی شده است ولی از آن در دیگر مدلها مانند LAN نیز می توان استفاده کرد. وقتی که وب سرویس ها از HTTP استفاده می کنند به راحتی می توانند از Firewall عبور کنند.

یک پیغام SOAP از سه بخش مهم تشکیل شده است: پوشش یا Envelope،Header، بدنه یا Body. قسمت پوشش برای بسته بندی کردن کل پیغام به کار می رود. این بخش محتوای پیغام را توصیف و گیرنده آن را مشخص می کند. بخش بعدی پیغام های SOAP، Header آن است که یک بخش اختیاری می باشد و مطالبی مانند امنیت و مسیریابی را توضیح می دهد. بدنه پیغام SOAP بخشی است که دیتاهای مورد نظر در آن جای می گیرند. دیتاها بر مبنای XML هستند و از یک مدل خاص که الگوها (Schemas) آن را توضیح می دهند تبعیت می کنند. این الگو ها به گیرنده کمک می کنند تا متن را به درستی تفسیر کند. پیغام های SOAP توسط سرورهای SOAP گرفته و تفسیر می شود تا در نتیجه آن، وب سرویس ها فعال شوند و کار خود را انجام دهند.

برای اینکه از SOAP در وب سرویس استفاده نکنیم از تعداد زیادی پروتکل باید استفاده شود. برای مثال XML-RPC تکنولوژی قدیمی تری بود که همین امکانات را ایجاد می کرد. به هر حال، خیلی از سازندگان بزرگ نرم افزار SOAP را بر تکنولوژی های دیگر ترجیح دادند. دلایل زیادی برای انتخاب SOAP وجود دارد که خیلی از آنها درباره پروتکل آن است که فراتر از این متن می باشد. سه برتری مهم SOAP نسبت به تکنولوژی های دیگر عبارتند از قابلیت توسعه، سادگی و قابلیت عملکرد داخلی.

پیغام های SOAP معمولا ً کدهای زیادی ندارند و برای فرستادن و گرفتن آن به نرم افزارهای پیچیده نیاز نیست. SOAP این امکان را به برنامه نویس می دهد تا بنا به نیاز خود آن را تغییر دهد. در آخر بدلیل اینکه SOAP از XML استفاده می کند می تواند بوسیله HTTP اطلاعات را انتقال بدهد بدون اینکه زبان برنامه نویسی، سیستم عامل و سخت افزار برای آن مهم باشد.

WSDL یا Web Services Description Language

استاندارد دیگری که نقش اساسی در وب سرویس بازی می کند WSDL است. همانطور که قبلا ً اشاره کردیم یکی از خواص وب سرویس ها توصیف خود آنهاست به این معنی که وب سرویس دارای اطلاعاتی است که نحوه استفاده از آن را توضیح می دهد. این توضیحات در WSDL نوشته می شود، متنی به XML که به برنامه ها می گوید این وب سرویس چه اطلاعاتی لازم دارد و چه اطلاعاتی را بر می گرداند.

وقتی که سازندگان نرم افزار برای اولین بار SOAP و دیگر تکنولوژی های وب سرویس را ساختند دریافتند که برنامه ها قبل از اینکه شروع به استفاده از یک وب سرویس بکنند باید اطلاعاتی درباره آن را داشته باشند. اما هر کدام از آن سازندگان برای خودشان روشی برای ایجاد این توضیحات ابداع کردند و باعث شد که وب سرویس ها با هم هماهنگ نباشد. وقتی IBM و مایکروسافت تصمیم گرفتند تا استاندارد های خود را یکسان کنند WSDL بوجود آمد. در ماه مارس سال ۲۰۰۱ مایکروسافت، IBM و Ariba نسخه 1.1 را به W3C ارائه کردند. گروهی از W3C بر روی این استاندارد کار کردند و آن را پذیرفتند. هم اکنون این تکنولوژی در دست ساخت است و هنوز کامل نشده. ولی هم اکنون اکثر سازندگان وب سرویس از آن استفاده می کنند.

هر وب سرویسی که بر روی اینترنت قرار می گیرد دارای یک فایل WSDL است که مشخصات، مکان و نحوه استفاده از وب سرویس را توضیح می دهد. یک فایل WSDL نوع پیغام هایی که وب سرویس می فرستد و می گیرد را توضیح می دهد مانند پارامترهایی که برنامه صدا زننده برای کار با وب سرویس باید به آن بفرستد. در تئوری یک برنامه در وب برای یافتن وب سرویس مورد نظر خود از روی توضیحات WSDL ها جستجو می کند. در WSDL اطلاعات مربوط به چگونگی ارتباط با وب سرویس بر روی HTTP یا هر پروتکل دیگر نیز وجود دارد.

این مهم است که بدانیم WSDL برای برنامه ها طراحی شده است نه برای خواندن آن توسط انسان. شکل فایلهای WSDL پیچیده به نظر می آید ولی کامپیوترها می توانند آن را بخوانند و تجزیه و تحلیل بکند. خیلی از نرم افزارهایی که وب سرویس می سازند فایل WSDL مورد نیاز وب سرویس را نیز تولید می کنند بنابراین وقتی برنامه نویس وب سرویس خود را ساخت به شکل خودکار WSDL مورد نیاز با آن نیز ساخته می شود و احتیاجی به آموزش دستورات WSDL برای ساختن و استفاده از وب سرویس نیست.

UDDI یا Universal Description , Discovery and Integration

سومین استاندارد اصلی وب سرویس ها، یعنی UDDI، به شرکتها و برنامه نویسان اجازه می دهد تا وب سرویس های خود را بر روی اینترنت معرفی کنند. این استاندارد در اصل بوسیله مایکروسافت، IBM و Ariba و پنجاه شرکت بزرگ دیگر ساخته شده است. با استفاده از UDDI شرکتها می توانند اطلاعات خود را در اختیار شرکت های دیگر قرار بدهند و مدل B2B ایجاد کنند. همان طور که از نام آن مشخص است شرکت ها می توانند وب سرویس خود را معرفی کنند، با وب سرویس دیگران آشنا شوند و از آن در سیستم های خود استفاده کنند. این استاندارد جدیدی است و در سال ۲۰۰۰ ساخته شده است و کنسرسیومی از شرکتهای صنعتی در حال کار بر روی آن هستند. نسخه دوم UDDI در ماه ژوئن سال ۲۰۰۱ ارائه شد و نسخه سوم آن در دست ساخت است.

UDDI یک متن مبتنی بر XML را تعریف می کند که در آن شرکت ها توضیحاتی درباره چگونگی کار وب سرویس شرکتشان و امکانات خود می دهند. برای تعریف این اطلاعات از شکل خاصی که در UDDI توضیح داده شده استفاده می شود. شرکت ها می توانند این اطلاعات را در UDDI شرکت خود نگهداری کنند و تنها به شرکت های مورد نظرشان اجازه دستیابی به آنها را بدهند یا آنها را در مکان عمومی و در اینترنت قرار دهند.

بزرگترین و مهمترین پایگاه UDDI پایگاه UDDI Business Registry یا UBR نام دارد و توسط کمیته UDDI طراحی و اجرا شده است. اطلاعات این پایگاه در چهار نقطه نگهداری می شود: مایکروسافت، IBM، SAP و HP. اطلاعاتی که در یکی از چهار پایگاه تغییر کند در سه تای دیگر نیز اعمال می شود.

اطلاعات درون این پایگاه ها شبیه دفترچه تلفن است. White Pages که در آنها اطلاعات تماس شرکت ها و توضیحات متنی آنهاست، Yellow Pages حاوی اطلاعات طبقه بندی شده شرکتها و اطلاعات درباره توانایی های الکترونیکی آنها می باشد، Green Pages، حاوی اطلاعات تکنیکی درباره سرویس های آنها و نحوه پردازش اطلاعات شرکت آنها می باشد.

اطلاعات تجاری و سرویس های شرکت ها کاملا ً طبقه بندی شده است و اجازه می دهد که به راحتی در آنها جستجو کرد. سپس متخصصان IT می توانند از این اطلاعات استفاده کرده و شرکت ها را برای خدمات بهتر به هم متصل کنند. با این شرح UDDI امکان پیاده سازی مدل B2B را ایجاد می کند و شرکتها می توانند از سرویس های یکدیگر استفاده کنند.

شرکت هایی که به UDDI علاقه نشان داده اند قدرتمند هستند و خیلی از آنها از وب سرویس و استانداردهای آن در محصولات خود استفاده می کنند. NTT Communications of Tokyo یکی از شرکت هایی است که در حال اضافه کردن توضیحاتی به ساختار UDDI است. در هر حال حاضر شرکت ها هنوز کمی درباره وارد کردن خود در پایگاه های عمومی محتاط هستند. این چیز عجیبی نیست. شرکتها ابتدا این امکانات را فقط برای شرکای خود ایجاد می کنند. شرکتهای بزرگ نیز برای مدیریت بر سرویس های خود و اشتراک آنها بین قسمت های مختلف از این استاندارد استفاده می کنند. وقتی این استاندارد به حد بلوغ خود برسد و کاربران با آن احساس راحتی بکنند استفاده از آن نیز در مکان های عمومی فراگیر خواهد بود.

این تغییر رویه برای شرکت های بزرگی که B2B را به روش های قدیمی اجرا کرده بودند مشکل است. بعضی نیز اشکال امنیتی بر این روش می گیرند و مایل نیستند اطلاعاتشان را بدهند. اما با گذشت زمان و کامل شدن این تکنولوژی و درک لزوم استفاده از آن شرکت ها چاره ای جز استفاده از آن ندارند.

منابع:

www.tebyan.net.

www.irandoc.ir

www.elm-o-fan.com

 

http://www.asemankafinet.ir/

 

منبع : سايت علمی و پژوهشي آسمان--صفحه اینستاگرام ما را دنبال کنید
اين مطلب در تاريخ: پنجشنبه 14 فروردین 1399 ساعت: 19:08 منتشر شده است
برچسب ها : عملکردهای پراکسی سرور,پروکسی سرور چیست,Proxy Serverproxy server,نکات تکنولوژی وب سرویس,eXtensible Markup Language,Simple Object Access Protocol,Web Services Description Language,

نقش منابع هوشمند در مديريت دانش

چكيده

هدف اين مقاله، بهبود درك فرآيندهايي است كه بدان طريق فراهم‌آوري دانش، ابزارهاي فني، و عوامل سازماني مي‌توانند به توسعه سازمان از جهت گسترش دانش به عنوان يك سلاح رقابتي نظام‌‌مند كمك كنند. اين مقاله، روابط بين تكنولوژي و ارزشهاي انساني را بررسي مي‌كند، زيرا اين روابط ابزارهاي ضروري فرايند مديريت دانش مي‌باشند.

با توجه به اينكه مديريت دانش به عوامل هوشمند، تكنولوژي اطلاعات، و سيستم‌هاي حمايت از تصميمات استراتژيك ارتباط دارد، درمي‌يابيم كه هدف آن ارائه بينش مؤثري درخصوص كارآيي مديريت دانش مي‌باشد. در اين مقاله، يك مدل مفهومي از كارايي مديريت دانش در سازمانهايي كه با تركيبي از نقش عوامل هوشمند و منابع سيستم‌هاي هوشمند حمايت مي‌شوند، ارائه مي‌شود. اين مدل به دو بخش تقسيم مي‌گردد:

1. بخش ابزارهاي فني براي تعيين مشخصات منابع سيستم‌هاي هوشمند.

2. بخش عوامل هوشمند كه وظيفه آنها تمركز بر نقش‌شان در عملكرد سازماني مي‌باشد.

عوامل عمده، مورد بحث قرار گرفته و براي پژوهشهاي آينده پيشنهاداتي ارائه مي‌گردد.

 

كليدواژه‌ها: دانشورزان/ تكنولوژي اطلاعات/ تصميم‌گيري/ برتري رقابتي

 

مقدمه

دانش، دارايي واقعي سازماني است كه براساس اصول بازار آزاد فعاليت مي‌‌كند و بر يكپارچگي در بخشها و اصول خود تأكيد دارد. چون مديريت دانش1 با ابزارهاي فني و ارزشهاي انساني چندگانه سر و كار دارد مي‌تواند نشان دهد كه چگونه سازمانهاي آموزشي، سازمانهاي هوشمند، و اصولاً مديريت سازماني مي‌توانند فرآيندهاي خود را از طريق استفاده از يك رهيافت «دانش‌مدار» مجدداً طراحي نمايند. عوامل هوشمند (ارزشهاي انساني) و ابزارهاي فني قادر هستند مبنايي براي كارآيي بلندمدت سازمانيِ دستگاههايي كه مي‌خواهند مديريت دانش را نهادينه سازند، فراهم كنند. مديريت دانش بصورت روزافزون سودمندتر مي‌‌گردد، زيرا مديريت ارزش، سيستم‌هاي هوشمند و عوامل هوشمند را مدنظر قرار مي‌دهد (ولدريج و جنين، 1995).

در خلال دهه گذشته، اين آگاهي روزافزون حاصل گرديده كه سازمانها بايد سرمايه معنوي و ابزارهاي فني خود را كه در قلمرو اطلاعات قرار دارند به درستي مديريت نمايند، يعني اينكه افراد و سيستم‌هاي اطلاعاتي، به صورت كارا، به كار گرفته شوند. بر طبق بعضي از اظهارنظرها (استوارت، 1997؛ ويگ، 1997)، مديريت دانش به عنوان يك متدولوژي براي توليد، حفظ، و بهره‌برداري از تمام امكانات مجموعه عظيمي از دانش است كه هر سازماني در فعاليتهاي روزانه خود از آنها سود مي‌جويد. ديدگاه ديگري وجود دارد كه مديريت دانش را به عنوان مجموعه‌اي از فرآيندها توصيف مي‌كند كه از توليد، توزيع، و بهره‌برداري از دانش بين عوامل مرتبط هوشمند و ابزارهاي فني، چون تكنولوژي اطلاعات2 و سيستم‌هاي حمايت از تصميم‌گيري3، حمايت مي‌نمايد (ليبوتيس و ولكاكس، 1997). بعضي سازمانها، علاقه زيادي به اجراي فرايندها و فنون مديريت دانش نشان مي‌دهند و حتي شروع به گزينش مديريت دانش به عنوان بخشي از استراتژي حرفه خود كرده‌اند. با توجه به نياز به افزودن علاقه مديران، اين مقاله معتقد است كه مجموعه‌اي از عوامل به نحو چشمگيري براي تبيين رابطه بين كارايي مديريت دانش، عوامل هوشمند، و منابع فني سودمند مي‌باشند. بايد بر روابط عملياتي تأكيد گردد، زيرا باعث تقويت مديريت دانش مي‌گردد. اين مقاله سعي دارد كه مدل مفهومي براي كارايي مديريت دانش و يك چارچوب براي نقشهاي عوامل هوشمند و ابزارهاي فني در مدل مفهومي مديريت دانش، ارائه دهد. در نهايت بعضي از نقطه نظرات و مسائل مديريتي نيز ارائه خواهد شد.

 

ارتقاي دانش از طريق ابزارهاي فني

ابزارهاي متنوعي وجود دارند كه مي‌توان از آنها براي ايجاد ارتباطات آموزشي يا يادگيري، مدلهاي توصيفي، و همچنين كنترل مديريت دانش استفاده كنيم. ابزارهاي يادگيري جديدي در حال ظهور هستند كه ابعاد فني بر قابليتهاي فكري انسان ارائه مي‌كنند، به اين معني كه مكانيسمي براي ايجاد سيستم‌هاي پايدار مديريت دانش ارائه مي‌كنند. با اين ابزارهاي جديد، بخشي از دانش مي‌تواند در يك برنامه‌ نرم‌افزاري تجسم پيدا نموده و براي عوامل هوشمندي كه در قسمتهاي مختلف سازمان قرار دارند، دسترس‌پذير گردند. ايجاد چنين سيستمي مستلزم آن است كه دانش دسترس‌پذير، قابل درك و همچنين قابل ذخيره توسط افراد هوشمند باشد. در سالهاي گذشته پيشرفتهاي مهمي در تكنولوژي اطلاعات رخ داده است كه قابليتهاي جديدي براي فرايند مديريت دانش داشته‌اند. به عنوان مثال، واسطه‌هاي پيشرفته كامپيوتري، ظرفيت بيشتر ذخيره، پيشرفت در رهيافتهاي مهندسي دانش، سيستم‌هاي تقويت تصميم‌گيري و سيستم‌هاي حمايت از تصميم‌گيريهايي كه به وسيله كامپيوتر حمايت مي‌گردند كمكهاي سودمندي نموده‌اند. ظهور سيستم‌هاي حمايت عملكرد4 يكي از مهم‌ترين اين رهاوردها مي‌باشد (گري، 1991).

تعداد زياد كامپيوترهاي شخصي و شبكه‌هاي ارتباطي به سازمانها اين اجازه را داده كه دانش جديد را به دست آورده و يا حفظ نموده و آن را در راستاي نيل به موقعيتهاي رقابتي برتر مورد استفاده قرار دهند (حلال و اسميت، 1998؛ تاپ اسكاپ، 1996).

با استفاده از يك شبكه كامپيوتري، حتي مديراني كه در نقاط مختلف جغرافيايي قرار دارند، اما داراي اهداف مشترك هستند، مي‌توانند ضمن تبادل افكار، از تلاشهاي مبتكرانه يكديگر سود برده و يا آنها را با هم درآميزند، و اين فرايندي است كه سدهاي مكاني و زماني را شكسته است. اين شبكه كه شامل سيستم‌هاي دانش و عوامل هوشمند و كامپيوتر مي‌باشد، با كمك همديگر مي‌توانند به اشاعه داده، اطلاعات، و دانش كمك نمايند. در قسمت بعدي، تكنولوژي اطلاعات و سيستم‌هاي حمايت از تصميمات استراتژيك5 به عنوان ابزار فني عمده مورد بحث قرار خواهند گرفت.

 

تكنولوژي اطلاعات

الگوهاي كار مديريتي با رواج تكنولوژي‌هاي ارتباطي جديد تحت تأثير قرار گرفتند و قدرت دانش، امروزه، اساساً به عنوان يك دارايي سازماني محسوب مي‌گردد. تكنولوژي‌هاي اطلاعاتي و ارتباطي ذاتاً مكانيسم‌هايي قدرتمند (توانمند) در انتقال اطلاعات هستند و اين امر باعث مي‌گردد كه راههاي به‌دست آوردن دانش ممكن گردد. تكنولوژي اطلاعات تأثير بسيار زيادي در توسعه صنعتي داشته است. به عنوان مثال، تكنولوژي اطلاعات مسئول اتوماسيون وظايف معمولي و هماهنگي فعاليتهاي زيادي از طريق ارتباطات بهتر مي‌باشد. در بسياري از سازمانها ضروري است كه سيستم‌هاي كامپيوتري جامع، بانكهاي اطلاعاتي مرتبط، و كاربردهاي آنها را براي تحليل و فهم فرايندهاي اصلي تجاري آنها مدنظر قرار دهيم. سيستم‌هاي كامپيوتري اساساً در فعاليتهاي انساني مشاركت مي‌كنند و به صورت خودكار، فرايندهاي متنوعي را تحت كنترل دارند. اصطلاحات مندرج در اين سيستم‌ها، همچنين براي اندازه‌گيري و نظارت براي كسب اطمينان از حصول به كيفيت بهتر و كنترل هزينه، سودمند مي‌باشند. در حقيقت، تكنولوژي اطلاعات به طور روزافزون با تمام انواع ماشين‌آلات توليدي و با عملكردهاي اداري از طريق سيستم‌هاي پردازش داده‌ها مرتبط مي‌باشد و تمام اين سيستم‌ها با تجهيزات انتقال داده‌ها به هم وصل هستند. به عنوان مثال، در حوزه حسابداري هزينه، استفاده از كامپيوتر، دانش بهتري درخصوص عوامل مؤثر بر مصرف مواد اوليه به دست مي‌دهد، و دستورالعملهاي جديد براي مديريت توليد مي‌تواند ارائه گردد. به ويژه، به نظر مي‌رسد كه بعضي از سازمانها به طور مناسبي از پتانسيل‌هاي گسترده تكنولوژي اطلاعات بهره‌برداري كرده‌اند، و اين ناشي از رويكرد سيستم‌ها به فرايند و طراحي محصول مي‌باشد. به علاوه امكان استفاده از مزاياي مديريتي بهتر از جريان روبه افزايش افقي اطلاعات در داخل و همچنين بين تهيه‌كنندگان و مشتريان ميسر شده است. امروزه، تكنولوژي اطلاعات براي كنترل گردآوري دانش وتوسعه آن به كار مي‌رود. تكنولوژي اطلاعات، نشر و تمركز دانش را امكان‌پذير ساخته و مديران سطوح بالا را قادر ساخته كه اطلاعات را با سرعت و دقت بيشتري به دست آورند، و از سوي ديگر همچنين به مديران سطوح مياني امكان داده تا آگاه‌تر باشند و تصميماتي بهنگام اتخاذ نمايند. زيرساختهاي موجود تكنولوژي اطلاعات از معماري مديريت دانش حمايت مي‌نمايند. در حقيقت زيرساختهاي تكنولوژي اطلاعات باعث مي‌شوند كه جمع‌آوري، تعريف، ذخيره، نمايه‌سازي، و ارتباط دادن داده‌ها و اشياي رقومي يا ديجيتالي براي پردازش آنها امكانپذير گردد تا اطلاعاتي با انعطاف كافي حاصل گردد و از اين اطلاعات بتوان در راستاي بهبود فعاليتها و حمايت از تصميمات مديريت به نحو مطلوبي استفاده كرد.

اين قابليتها به ما اجازه مي‌دهد كه بگوييم توزيع دانشِ صريح الكترونيكي در زمينه بافت سازماني و تواناييهاي آن ايفا مي‌شود. استفاده مؤثر از تكنولوژي اطلاعات براي انتقال يا حصول دانش اكتسابي، مستلزم وجود يك ابزار تفسيري مي‌باشد. هرچه عوامل هوشمند، بيشتر از دانش مشابه و تجربيات حرفه‌اي برخوردار گردند به همان طريق دانش با سودمندي بيشتري مي‌تواند از طريق كانال‌هاي رسانه‌اي الكترونيكي منتقل گردد. هنگامي كه ابزار تفسيري به اشتراك گذاشته نشود و دانش اصلي ضمني باشد، ارتباطها و تجربه‌هاي حرفه‌اي به بهترين نحوي توسط روشهاي تعاملي همچون كنفرانسهاي ويدئويي و مذاكرات روي در روي حمايت مي‌گردند.

 

سيستم‌هاي حمايت از تصميمات استراتژيك

گراند و گني دالي در سال 1996 و راس در همان سال معتقد بودند كه اگر يك سازمان مصصم است كه نسبت به رقباي خود موقعيت استراتژيك داشته باشد، بايد توان آن را داشته باشد كه از دانش بهره‌برداري نمايد و از امكانات، بهتر از رقباي خود سود جويد. اين توان به عوامل هوشمند آن سازمان بستگي دارد و در حقيقت بايد معتقد بود كه به وضوح ممكن است بتوان استراتژي دانش و عملكرد را به گونه‌اي به هم مرتبط كرد كه احتمال ايجاد ارزش افزوده وجود داشته باشد. بعضي از شركتها قادرند كه ارتباطات مورد نياز را بين استراتژي و آنچه كه عوامل هوشمند آنها نياز دارند بدانند، به اشتراك بگذارند و همچنين ياد بگيرند كه آنها را در خلال اجراي استراتژي به كار ببرند. دانش مي‌تواند انواع مختلفي داشته باشد كه هر يك مي‌تواند بروز نمايد. هنگامي كه دانش اتفاقي و روشن به اشتراك گذاشته مي‌شود (غالباً به شكل محيط، رقبا، و تجزيه و تحليل موقعيت)، اين امر مديران را قادر مي‌سازد كه فرموله‌كردن استراتژي‌ها و تاكتيك‌هاي نيل به اهداف را هماهنگ سازند. از اوايل دهه 70، تعداد روز افزوني از مطالعات در زمينه سيستم حمايت از تصميم‌گيري گزارش گرديد (اِوم، 1995). اين گزارشات بيانگر نياز به زمينه منسجم و ثابتي براي سيستم‌هاي اطلاعاتي مديريت هستند. يك طرح مطلوب سيستم حمايت از تصميم‌گيري مي‌تواند مجموعه معمولي از عناصر اين سيستم شامل محيط، ويژگيهاي وظيفه‌اي، الگوهاي دسترسي، نقشها و عملكردها، و اجزاي آن را شامل شود (آنجر، 1993). به علاوه مديران مجبورند كه تصميمات خود را در محيطهاي پيچيده اتخاذ نمايند و جايگزينهاي استراتژيك پيچيده را در نظر داشته باشند. اين بدين معناست كه فعاليتهاي مديريتي نيازمند ياري سيستم حمايت از تصميمات استراتژيك مي‌باشند، يعني مجموعه‌اي از تركيب كافي از سخت‌افزارها و نرم‌افزارهاي تخصصي (منزروگومس، 1991؛ مرتن، 1991).

سيستم حمايت از تصميمات استراتژيك مي‌تواند جزئي از مديريت دانش كارا و به گونه‌اي تعاوني و يكپارچه باشد. به عنوان مثال، براي استراتژي فروش و انتخاب تكنولوژي‌هاي جديد، طراحي سيستم حمايت از تصميمات استراتژيك بايد بر طبق نيازهاي مديريتي و مهارتهاي عوامل هوشمند صورت پذيرد. سيستم حمايت از تصميمات استراتژيك همچنين مي‌تواند در برنامه‌ريزي مؤسسات كوچك مؤثر باشد (نرمن و همكاران، 1993).

 

دانش كسب شده به وسيله عوامل هوشمند

در يك محيط مديريتي از نظر مفهومي، عوامل هوشمند به عنوان موجوديتهايي تعريف مي‌شوند كه قادر هستند معناي يك وضعيت معين را درك كنند و موقعيت‌شناس باشند و بر طبق پاره‌اي از دستورالعملها و راهكارها عمل نمايند (روسل و نروي، 1995).

ساير تعاريف موجود اشاره به محيطهايي مي‌نمايند كه در آنها ساير عوامل وجود دارند و در آنها فعل و انفعالات متقابلي رخ مي‌دهد (شوهان، 1997؛ ولدريج و جنين، 1995).

اين عوامل تعاملي، مالك مقدار زيادي از دانش تجارب حرفه‌اي و عقايدي هستند كه مي‌توانند در اختيار سايرين قرار گيرند و يك مبنايي ايجاد كنند كه سرانجام منجر به دسترسي به سطوح مؤثر هماهنگي در خلال اين تعاملها گردد. تعاملهاي متقابل معنادار در محيطهاي پويا نمي‌توانند تنها براساس تبادل پيام صورت پذيرند، زيرا دو عامل «اختلال» و «عدم قطعيت» دخالت دارند. به منظور نيل به نتايج بهتر، ارتباط بين عوامل هوشمند بايد يك شكل تعاوني به خود بگيرد و به وسيله منابع تكنولوژي اطلاعات حمايت شود. مطالعه عوامل هوشمند، يكي از مهم‌ترين هزينه‌ها در درك عملكرد سازمانها گرديده است. سازمانها براي حفظ سطوح دانش خود به افراد متكي هستند. در حالي‌كه سيستم‌هاي دانش، عملكرد حرفه‌اي افراد را افزايش مي‌دهند، افراد نيز آماده مي‌شوند تا دانش مورد نياز سازمان را ايجاد كنند و يا آن را رواج دهند. عوامل هوشمند نقش حياتي در ايجاد مزاياي جديد و اشتراك فعالانه در نوآوريهاي منسجم ايفا مي‌كنند، زيرا اين امر كليد توسعه سازماني مي‌باشد (پرسن، 1991).

اين عوامل مي‌توانند به عنوان راه‌حل اميدوار كننده‌اي در راستاي كمك به روزآمد كردن دانشِ متناسب با سازمان مورد استفاده قرار گيرند (راسموس، 1999؛ اُلري، 1998).

مفهوم عامل هوشمند انساني بر مبناي توانايي فردي قرار دارد، يعني توانايي فردي براي عمل‌كردن بر طبق قواعد، عقايد، و رويه‌هاي حرفه‌اي در شرايط مختلف. اين مفهوم همچنين شامل آموزش، تجربه، ارزشها، و مهارتهاي اجتماعي مي‌شود. موفقيت سازمانها به وسيله مجموعه‌اي يكپارچه و منظم از قابليتها تأمين مي‌گردد. گردآوري دانش جديد، عوامل هوشمند را به مشاركت در تعدادي از روابط متنوع دانش و ايجاد دورنماهاي متنوعي از يك موقعيت مشابه رهنمون مي‌سازد. اين دورنماها مي‌توانند به گسترش تعداد راه‌حلهاي ممكنه كمك نمايند، كه اين امر به نوبه خود كيفيت فرايند تصميم‌گيري را بهبود مي‌بخشد. دانش موجود مي‌تواند نقطه‌اي آغازين براي انجام تلاشهاي خلاقانه باشد و در نتيجه با زمينه‌هاي جديد دانش ارتباط برقرار نمايد. اگر عوامل هوشمند بتوانند براي حل يك مشكل به پايگاههاي اطلاعاتي متعددي دسترسي داشته باشند، مي‌توانند درك عميق‌تري درباره موقعيت به دست آورند و قادر خواهند بود كه به طور مناسب‌تري به فرايند تصميم‌گيري كمك نمايند. همچنين عوامل هوشمند منحصر به فرد، خود براي برخورد با مشكلات از فرصتها سود مي‌جويند. در حقيقت، اين عوامل به گونه‌اي مي‌توانند مهيا شوند كه داده‌ها، اطلاعات را به صورت دانش معناداري درآورند؛ دانشي كه در دسترس همه بوده و بر استراتژي‌هاي رقابتي تأكيد دارند.

تحقيقات در مورد عوامل هوشمند و هماهنگي عوامل چندگانه، علاقه بيش از اندازه جوامع تجاري را برانگيخته است (لين و همكاران، 2000). بر طبق اين ديدگاه، يك سازمان را مي‌توان با استفاده از معماري عوامل چندگانه هوشمند بهتر شناخت. توسعه، تجزيه و تحليل، هماهنگي، و فعل و انفعالات در بين عوامل هوشمند متعدد، امكان درك بهتر فرايند مديريت دانش را ميسر مي‌سازد. تعاملهاي معنادار در محيطهاي پويا، صرفاً بر مبناي مبادله پيام نمي‌تواند صورت پذيرد و اين ناشي از اختلال و عدم قطعيت مي‌باشد.

براي آنكه نتايج بهتري به دست آوريم، ارتباط بين عوامل هوشمند بايد شكل تعاوني به خود گيرد و به وسيله منابع تكنولوژي اطلاعات حمايت شود. در اين راستا مي‌توان از معماري عامل چندگانه براي تقويت نقش هر عامل در فرايند تصميم‌گيري استفاده كرد. اين معماري به ساختار هر سازمان بستگي دارد و هدف عمده هر عامل بايد تلاش براي حصول به سطح بهتري از دانش از طريق افزايش فعاليتهاي يادگيري باشد، در حالي‌كه ابتكار و خلاقيت بالقوه نيز اعمال مي‌گردد.

خلاقيت تيمي به عوامل خلاّق فردي بستگي دارد، و از جانب محققاني كه سرگرم بررسي مشكلات فاقد ساختار هستند، توجه زيادي دريافت داشته است (آماباي و همكاران، 1996).

در حقيقت تيم‌ها مي‌توانند تركيب مؤثري از عوامل هوشمند را گرد هم آورند، و مجموعه مناسبي از دانش، اطلاعات، مهارتها، و ارائه راه‌حلها را در خصوص مشكلات و مسائل غير قابل پيش‌بيني دارا باشند. كيفيت نتايج آنها به اين امر بستگي دارد كه به چه اندازه دانش افراد مي‌تواند در بين عوامل هوشمند جريان پيدا نمايد (فوندر اسپك و اسپيچ كِروت، 1997؛ ويك، 1995).

 

تلاشهاي يادگيري

يادگيري فردي، مبنايي است كه بر اساس آن مفهوم مديريت دانش بروز نمايد و فهميده شود. به طور وسيعي اين امر مورد قبول است كه افراد بايد به گونه‌اي فعّال در فرايندهاي چندي از يادگيري شركت نمايند تا دانش مورد نياز براي انجام وظايف خود را كسب نمايند. توسعه تواناييهاي يادگيري، مستلزم وجود افراد ماهر، مؤسسات دانش، شبكه‌هاي دانش و اطلاعات روزآمد، و زيرساختهاي اطلاعاتي مي‌باشد. درك فرايند يادگيري مستلزم در نظر داشتن تمايز بين عقايد و مهارتها مي‌باشد (نيلسون و رومر، 1996).

اهميت تواناييهاي آموزشي براي همه سازمانها به خوبي شناخته شده است، خصوصاً براي آموزش عواملي كه در ارتباط با حفظ سرمايه‌هاي معنوي مي‌باشند. اين مفهوم مي‌تواند براي يكپارچه كردن توان حل مشكلات و شركت فعالانه در فرايند تصميم‌گيري مؤثر باشد. بر طبق اين ديدگاه، سازمانها مي‌توانند مكانهايي براي توسعه روابط و اداره گروههاي كاري باشند، كه در فرآيندهاي يادگيري به بهبود دانش منجر شده و به انجام بهتر سطوح عملكرد كمك مي‌كند.

برنامه‌هاي آموزش و بازآموزي، ابزارهاي قدرتمندي براي انتقال دانش مي‌باشند، اما اين ابزارها، تنها مسيرهاي عمدة فرايند يادگيري نيستند. عوامل هوشمند به نحوي بايد آماده شوند كه اطلاعات خارجي را جمع‌آوري كنند، زيرا استنباطهاي بسيار مؤثري مي‌تواند با مشاهده رفتار رقبا، مشتريان، و فروشندگان مواد اوليه حاصل گردد. اگر توجه را برانگيزانيم و بر محيط بلافصل خود تمركز نماييم، ديدگاههاي جديدي مي‌تواند به دست آيد.

سازمانهايي كه در صنايع كاملاً متفاوت فعاليت دارند قادر هستند كه راه‌حلهاي ابتكاري پيشنهاد كنند و جريان تفكر خلاّق را تقويت نمايند. اصطلاح سازمان در حال يادگيري (بينگ، 1990)، امروزه كاربرد وسيعي دارد. براي كسب درك بهتر، سازمان بايد تلاشهاي توسعه‌اي خود را بر فرايندي متمركز سازد كه از آن طريق دانش و يادگيري مي‌تواند به نيل اين اهداف ياري رساند.

برخي از سازمانها، فرايندهاي كاري ايجاد كرده‌اند كه عوامل هوشمند را موظف مي‌كنند كه به طور دوره‌اي در مورد گذشته بينديشند، زيرا به اين طريق آنها براي يادگيري و عبرت از شكستهايشان، آماده‌تر مي‌گردند.

عوامل جديد حتي مي‌توانند ديدگاههاي تازه‌اي ارائه نمايند و از موقعيتها به عنوان فرصت سود جويند تا به تجربه دست يافته و يادگيري خود را افزايش دهند. يادگيري نقش بارزي در ساختن و تقويت سطح دانش دارد. امكانات جديد تكنولوژي اطلاعات مي‌تواند دانش افراد را كه منجر به عملكرد مؤثر مي‌گردد، بهبود بخشد. در حقيقت، تكنولوژي‌هايي كه در اين رابطهاي كاربر، حافظه كامپيوتر، و پايگاههاي دانش مجسّم شده‌اند تكامل يافته‌اند و امروزه قادر هستند كه پتانسيل فكري را افزايش دهند. در حال حاضر، جهاني شدن يادگيري و شبكه‌هاي ابتكاري، انتقال و استفاده از دانش موجود و همچنين ايجاد دانش جديد را تسهيل مي‌كنند كه اين دانش جديد مي‌تواند به صورت مزيّت رقابتي درآيد.

فعاليتهاي تعاونيِ اشتراك دانش همچنين يك فرايند يادگيري به حساب مي‌آيند. اعضاي تيم مي‌توانند از طريق يادگيري پيوسته از يكديگر در يك سيستم ارتقاي دانش كار كنند. براي حمايت از تلاشهاي رقابتي، مديريت بايد كانال‌هاي ارتباطي انعطاف‌پذير را ايجاد نمايد تا به اشتراك دانش بينجامد. يك فعاليت ارتقاي دانش هنگامي مي‌تواند اجرا شود كه يك عامل هوشمند در حال جستجوي داده‌ها يا در جستجوي اطلاعات روزآمدي باشد كه براي تقويت دانش كنوني ضروري است. به طور طبيعي يك فعاليت ارتقاي دانش بر مبناي نيازهاي سازمان يا انگيزه فردي قرار دارد.

ماهيت پوياي يك محيط سريعاً در حال تغيير، نيازمند طرحهاي مديريتي انگيزشي براي ارتقاي سطوح مي‌باشد. بدون تمركز بر يادگيري فردي و يك همكاري قومي، نمي‌توان از فرايند مديريت دانش، يك مزيت رقابتي از كارايي مديريت دانش انتظار داشت. براي حفظ تلاشهاي مديريت دانش، سيستم‌هاي حمايت يادگيري‌اي كه اجرا مي‌شوند، نيازمند يكپارچه‌كردن فرايندهاي يادگيري بلندمدت هستند، زيرا آنها به طور پيوسته توان فردي را مستحكم مي‌كنند.

اين جهت‌گيري استراتژيك منجر به عملكرد جمعي گروهها يا نيروهاي كاري شده است، و سرانجام به عملكرد سازماني منتهي مي‌گردد. اين امر دليل اين موضوع است كه چرا سازمانهاي پيشرو در بعضي كشورهاي توسعه‌يافته، از سيستم‌هاي حمايت از يادگيري به عنوان جزء لاينفك تلاشهاي مديريت دانش خود سود مي‌جويند.

 

خلاقيت

معمولاً كيفيت تصميماتي كه با اتفاق نظر اخذ شده، به تعداد ايده‌ها و پيشنهادهايي بستگي دارد كه اعضا در خلال تعامل متقابل گروه تصميم‌گيري ارائه مي‌نمايند. اين بدان معناست كه خلاقيت نقش مهمي در كارايي ارتباطات ايفا مي‌نمايد. اين موضوع به نحوي شناخته شده است كه افرادي كه فرايند گروهي را به طور كامل درك نمي‌كنند و همچنين احتمال رد شدن بعضي از پيشنهادات را نمي‌توانند بفهمند، خود گرايش به آن دارند كه تلاشهاي مبتكرانه خود را سركوب كنند و اين محدوديت موجب مي‌شود كه تعداد ايده‌هاي پيشنهادي آنها كاهش يابد. در حالي‌كه ساير اعضاي گروه، به رغم وجود انكار و رد قدرت خلاّقيت، خود را پويا نگه‌داشته و از ارائه پيشنهادات دست برنمي‌دارند. توان افراد براي ايجاد و انتقال دانش داراي توان بالقوه، كمك به كار گروهي بوده و موضوع مهمي براي حمايت از همكاري متقابل است؛ در شرايطي كه ما يا سازمان به ديدگاههاي جديدي نيازمنديم.

تفاوتهاي موجود در توانايي، خلاقيت، سطح دانش، و ويژگيهاي شخصي در بين عوامل هوشمند، احتمالاً بر فرايند مديريت دانش تأثير مي‌گذارند. فرايند خلق با يادگيري مهارتهاي اساسي شروع مي‌شود، و به نيروهاي دروني و هدايت آشكار بستگي دارد. به علاوه، اين موضوع نيازمند يك زمينه مثبت سازماني است (اولدهم و كامنيكس، 1996).

يك مجموعة به دقت تعريف شده از اهداف و انگيزه‌ها، مي‌تواند توان ايجاد دانش جديد را تسهيل كرده و به پيش براند، زيرا اين نيروي خلاقيت است كه انتقال يك شكل از دانش را به شكل بعدي ممكن مي‌سازد (كاو، 1996).

فعاليت ايجاد دانش بر مبناي چگونگي بيان مشكل قرار دارد كه بايد بر حسب ابزارها و تكنيك‌هاي تكنولوژي اطلاعات با آن برخورد نمود. هر موقعي كه افراد داده‌هاي جديدي به دست مي‌آورند و يا تجارب بيشتر و اطلاعات جديدي كسب مي‌كنند، احتمال آنكه دانش جديدي ايجاد كنند بيشتر مي‌شود (سناوشايي، 1999). براي نمونه، هنگام طراحي يك سيستم چندرسانه‌اي و يا نرم‌افزار جديد، طراحان و كاربران مي‌توانند ديدگاههاي مختلف فردي را در هم ادغام كنند و يك و يا چند راه‌حل و انواع نرم‌افزار را توليد نمايند كه با نيازمنديهاي سازماني همخواني داشته باشد. اين ساختار بدين معناست كه ساير افراد در خلال يك فرايند مديريت دانش مي‌توانند دانش را به طور متناوب پالايش نمايند. در اين معنا هدف ساختار سازمان، حمايت از خلاقيت و برقراري روابط نزديك عاملان هوشمند است. مديران سطح بالا به كمك نظام مديريت اطلاعات، كنترل دقيقي را اعمال مي‌كنند.

 

كارايي مديريت دانش

حوزه رقابت، سازمانها را مجبور مي‌سازد كه با نياز به كارايي روبه رو شوند و آن را تشويق كنند، از مديريت دانش براي ارتقاي عوامل هوشمند استفاده كنند، و همچنين آنها را قادر مي‌سازد كه از امكانات و ابزارهاي فني استفاده بيشتري نمايند. سازمان مي‌تواند بعضي از داراييهاي غيرمحسوس خود را اندازه‌گيري نمايد و از نسبتهاي غيرمالي و يا شاخصهايي براي اندازه‌گيري كارايي مديريت سود جويد. بسته به مهم‌ترين فرايندهاي توليدكننده ارزش، هر سازماني مجبور است كه اين داراييها را انتخاب نمايد تا مبنايي براي مقياس داشته باشد و همچنين شاخصهاي سودمندي داشته باشد. اندازه‌گيري داراييهاي غيرمحسوس كار آساني نيست، زيرا نه تكنيك‌هاي ويژه‌اي وجود دارد و نه معيارهاي ارزيابي.

به علاوه مديريت نيازمند به دست آوردن صلاحيتها يا كيفيتهاست تا سيستم‌هاي اندازه‌گيري را ايجاد و خصوصياتِ مشكلات موجود را در قلمرو مسائل نامحسوس بشناسد. بر طبق خصوصيات جاري، اقتصاد دانشِ در حال بروز بايد به حساب آورده شود. به عنوان مثال، بعضي از سازمانها مثل شركتهاي تكنولوژي پيشرفته و شركتهاي خدمات حرفه‌اي از قبل در حال تجربه تأثيرات اقتصاد دانش هستند. مديريت دانش مستقيماً به قدرت رقابتي دانش يك سازمان مربوط است و در حقيقت دانش موجود مي‌تواند با آنچه يك سازمان بايد براي اجراي استراتژي خود بداند، مقايسه شود و نياز به كارايي سازماني، استفاده از توسعه دانش فراگير را براي نيل به سطح قابل قبولي از فرايند مديريت دانش برمي‌انگيزاند.

مزاياي ناشي از مديريت دانش، بستگي به نوع كاربرد دانش دارد، به عنوان مثال، به علت فعل و انفعالات متقابل پايين دانش از قبل آماده شده، انتشارات الكترونيك (مثل تكست بوكسها و سرفصل و دروس الكترونيك) مي‌توانند راه مؤثري در صرفه‌جويي هزينه يا افزايش كارايي باشند.

از سوي ديگر، كاربردهايي كه خاصيت واكنش بيشتري دارند، حمايت براي حل مشكلات ايجاد مي‌كنند. همچنين، براي ايجاد خلاقيت و محصولات جديد، مديريت بايد بين كارايي مديريت دانش، تعهد عمليات هوشمند، و عملكرد ابزارهاي فني يك تعادل پايدار برقرار نمايد. يك تركيب متناسب از منابع هوشمند مي‌تواند به مديران كمك كند تا مشكلات را بهتر پيش‌بيني نموده و تلاشهاي ابتكاري را هدايت نمايند و به كارايي بيشتر مديريت دانش ياري رسانند، ضمن آنكه بر دسترسي به اهداف سازماني تمركز داشته باشند. بر مبناي مجموعه‌اي از ابزارهاي فني سيستم حمايت از تصميمات استراتژيك (كار گروهي و واسطه‌ها، عوامل يكپارچه‌كننده سيستم، و نرم‌افزار و سخت‌افزار)، سازمانها مي‌توانند تلاش نمايند كه يك رهيافت جديدي براي نيل به سطوح بالاتر، تصميمات استراتژيك يكپارچه، كارايي سازماني، و عملكرد مديريت دست يابند.

 

تصميمات استراتژيك

فرايند تصميم‌گيري مديريتي داراي ماهيت پوياست كه منعكس كننده هم‌افزايي موجود است كه مي‌تواند در خلال يك فرايند به وقوع بپيوندد. اين هم‌افزايي مي‌تواند در شرايطي كه مديران مجبور هستند تصميمات استراتژيك اتخاذ نمايند، نقش مهمي داشته باشد، زيرا مي‌تواند پايه موفقيت سازماني باشد (هاريسون، 1996).

مديريت دانش مي‌تواند به دقت براي تعريف يك مشكل تصميم‌گيري مورد استفاده قرارگيرد، عناصر تصميم‌گيري را معين نمايد، و آنها را به صورت كلي درآورد و اين مي‌تواند به عنوان مثال ناشي از نياز سازمان به حل مشكلات پيچيده‌اي باشد كه زائيده اهداف متناقض است. در يك موقعيت تصميم‌گيري ساختارمند، مديريت دانش مي‌تواند براي اكتشاف تعامليِ مجموعه‌اي از اهداف با گزينه‌هاي استراتژيك، به قدر كافي مؤثر باشد.

يك چنين تحليل اكتشافي مي‌تواند منجر به درك عميق‌تري از موقعيت تصميم‌گيري گردد. بعضي اوقات مديران گزينه‌هاي استراتژيك خود را بر مبناي اطلاعات ناقص و سطح بالايي از عدم قطعيت، فرمول‌بندي مي‌كنند، زيرا آنها از تمام مزاياي يك سيستم هوشمند استفاده نمي‌كنند. در اين شرايط سيستم حمايت از تصميمات استراتژيك مي‌تواند نقش مهمي ايفا كند. تجزيه و تحليل فرمول‌بندي استراتژي براي درك نقش حساس مديريت دانش ضروري است.

درهنگام اتخاذ تصميمات استراتژيك، اين نكته را كه سازمان يك موجوديت نظام‌مند مي‌باشد به رسميت مي‌شناسند، زيرا تأثير اين تصميمات در تمام قسمتهاي عملكردي احساس مي‌گردد. به علاوه، پيش‌بيني خصوصيات محيطي آينده و ارزيابي تهديدها و فرصتهاي موجود در آن ضروري است. بسياري از سازمانها نمي‌دانند كه چگونه از برتريهاي رقابتي، منابع، دانش، تكنولوژي، و عوامل هوشمند استفاده كنند. مديران مجبورند كه زمينه رو به رشد مديريت دانش را درك نمايند و بر سيستم‌هاي مبتني بر دانش و استفاده رقابتي آنها تأكيد نمايند. اين چالش كه سازمانهاي مدرن با آن روبه‌رو هستند خواهد توانست دانش پراكنده عوامل هوشمند آنها را كه به صورت سيستم‌هاي مجازي كار مي‌كنند، به مخزن ساختارمندي از دانش تبديل نمايد. (ون در اسپيك و اسپيچ كرور، 1997).

بعضي از سازمانها از سيستم‌هايي استفاده مي‌كنند كه مقصود آنها حصول به اطلاعات ضروري، و ذخيره آنها در پايگاهها، و اجازه دادن به عوامل هوشمند براي استفاده از آنها مي‌باشد، و اين‌گونه، فرايند تصميم‌گيري را مي‌توان به بهترين نقش ارتقا بخشيد. تحقيقات آينده درباره ارتباط بين مديريت استراتژي و تكنولوژي اطلاعات بايد به دقت ارزيابي استفاده از مديريت دانش و سيستم حمايت از تصميم‌گيري را، به عنوان يك تلاش متداول براي حمايت از تصميمات استراتژيك، به طور مناسب بررسي كند.

 

كارايي سازماني

تصميم‌گيري در مورد ارزش علم و يادگيري مي‌تواند مؤثرترين رهيافت براي بهبود پاية رقابت‌آميز استوار و متداول در سازمانهاي تجاري باشد. اغلب، كارايي مديريت به وسيله توانايي موفقيت‌آميز سازمانها براي ادغام دستاوردهايشان در صنايعي كه اداره مي‌كنند، اثبات مي‌شود. كارايي سازماني نمي‌تواند وجود داشته باشد، مگر اينكه عوامل هوشمند قادر به انجام وظايف، مرتبط با عملكردشان باشند. اگر سازمانها از اثربخشي دانش‌ خود محافظت كنند، قادر به درك نيازمنديهاي دانش و نيازمنديهاي استراتژيك‌شان مي‌شوند و مي‌توانند يك استراتژي دانش متناسب با استراتژي جهاني طرح‌ريزي كنند.

خلق مؤثر دانش، اشاعه دانش، و استفاده فزاينده از دانش نيازمند يك فرهنگ سازماني است كه به يادگيري، كار گروهي، اشاعه نوآوري و دانش ارزش بدهد. مديران مي‌توانند طرحهاي تشويق‌كننده‌اي براي اينكه عوامل هوشمند‌شان به نقشهاي مبني بر دانش، فعاليتهاي مبني بر دانش، و فرايندهاي مبني بر دانش بپردازند، طرح‌ريزي كنند (زاك و مك كِني، 1995)

سازمانها مي‌توانند منافع خاص خودش را به تناسب عملكردشان از مديريت دانش استخراج كنند. اين اتخاذ جهت‌يابي، نيازمند برنامه‌ريزي مرتبطي متشكل از ابزارهاي فني سازماني، عوامل هوشمند، نيازمنديهاي پردازش دانش، و استراتژي مديريت دانش است. در اين پايگاه، ارزيابي كارايي سازماني اساساً وابسته به سازمان است. مديريت دانش در اينكه چگونه عرضه جهاني‌اش را با نيازهاي شناسايي شده از بازار جهاني به خوبي منطبق نمايد، چارچوبي براي راهنمايي تلاشهاي عمده به وجود مي‌آورد (جانسون و اِس چولز، 1999).

 

عملكرد مديريت

تحليل سازماني، اغلب با يك تحليل هدايت شونده به وسيله هدف آغاز مي‌گردد. بررسي سطوح عملكرد مي‌تواند به مديران در تعيين اينكه آيا يك استراتژي بايد نقطه قوت سازماني را تجديدنظر يا تغيير يا شناسايي كند، كمك نمايد.

سنجش عملكرد وابسته به حوزه‌هاي كليدي سازماني از قبيل افزايش، ابداع، و سودمندي است كه براي توسعه و پيشرفت سازمان امري خطير و بحراني مي‌باشد. فراهم‌آوري، خلق، و اداره دانش براي حمايت از تصميمات استراتژيك و ابزار استراتژيك يك مشكل عملي است كه سازمانها بايد آن را وضع نمايند. سيستم مديريت دانش استراتژيك رسمي مي‌تواند كارايي سازمان را افزايش داده و از داده‌ها، انديشه‌ها، و راه‌حلهاي عملي دانشِ مورد نياز در سازمان محافظت نمايد.

علاقه روزافزوني براي ايجاد سيستم‌هاي پيچيده به وسيله هماهنگي و همگرايي سيستم‌هاي هوشمند وجود دارد. بعضي از پديدآورندگان عقيده دارند كه هماهنگي سيستم‌ها، اصلي براي رسيدن به يك هدف از پيش تعيين شده است.

هماهنگي بين تصميم‌گيرنده‌هاي مختلف براي رسيدن به سطوح عملكرد عالي كاملاً به صلاح است، و همچنين به عنوان يك مدل ساختاري براي بعضي از انواع سازمانها پيشنهاد شده است (گپل و ديگران، 1998؛ اليس و ديگران، 1991). اين امكان وجود دارد كه نرم‌افزارهايي هوشمند و ساير منابع فني ايجاد كنيم كه بيانگر واقعيتهايي باشند كه با آن واقعيتها، سازمان مجبور باشد به گونه‌اي رقابتي عمل نمايد.

امروزه، سيستم‌هاي هوشمند براي اندازه‌گيري سطوح عملكرد به‌كار مي‌روند و تلاشهاي زيادي صرف بهبود ويژگيهاي آنها مي‌گردد تا نتايج كافي و همچنين تصميمات بهتري حاصل شود. به عنوان مثال، كاربردهاي سيستم حمايت از تصميم‌گيري شامل برنامه‌ريزي استراتژيك، تحليل نيازها، طراحي مجدد فرايند تجاري، كنترل و برنامه‌ريزي شغلي، مديريت پروژه، و سنجش عملكرد است.

از بسياري از نگرانيهاي مربوط به عملكرد مديريت، هنگامي كاسته مي‌گردد كه مديريت دانش سطوح كارايي مورد قبول را به دست آورد. پيشرفتهاي سخت‌افزارهاي پردازنده، نرم‌افزارها، و سيستم‌هاي هوشمند به سازمانها اين اجازه را مي‌دهد كه عملكرد متناسب را كسب نمايند و بر طبق فرصتها و حركتهاي رقيبان خود، جرح و تعديل ايجاد نمايند.

به خاطر آنكه اهداف استراتژيك يك سازمان ممكن است بر حسب گسترش، افتراق، فروش، و سهم بازار يا سودآوري بيان شود، مديران مجبور هستند مقياسهاي عملكرد را به عنوان شاخصهاي نيل به اهداف، تحت كنترل دائم داشته باشند. با بررسي عملكرد بر طبق يك رويه ارزيابي، مديريت قادر خواهد بود كه بهتر دلايل نتايج استراتژيك را درك نمايد. اگر فرايند ارزيابي به اندازه كافي به جزئيات بپردازد، در نتيجه قادر به درك علت اختلاف در عملكرد و تصميم‌گيري براي عمليات اصلاحي خواهد بود.

بنابراين، لازم است اهميت اندازه‌گيري عملكرد سازماني، طوري كه از محدوديتهاي سيستم‌هاي گزارش‌دهي مالي تجاري فراتر رود، مورد تأكيد قرار گيرد. در واقع، اكثر سازمانها اكنون مي‌دانند كه بعضي از حوزه‌ها از قبيل رضايت مشتري، اخلاق شغلي، و توسعه توليدي جديد به وسيله سيستم مالي تأمين نمي‌شود، و اين موارد تأثيري قاطع بر عملكرد بلندمدت سازمان دارد.

 

مدل مفهومي

همان‌گونه كه در جدول 1 ديده مي‌شود، يك مدل مفهومي براي كارايي مديريت دانش پيشنهاد شده است، كه بر روي استراتژي حل مسئله، تصميمات استراتژيك، كارايي سازماني، و عملكرد سازماني تأكيد دارد و مي‌تواند نتيجه منطقي به دست آمده از كارايي مديريت دانش مبني بر عوامل هوشمند و ابزارهاي فني، يعني تكنولوژي اطلاعات و سيستم حمايت از تصميم‌گيري باشد. اين مدل عوامل تعيين‌كننده بسياري را در ارتباط بين حوزه‌هاي گوناگون در نظر گرفته است. قسمت بالاي مدل، منابع اصلي را در جائي كه دانش مي‌تواند مورد نياز باشد (داده، اطلاعات، و تجربه) نشان مي‌دهد.

مديريت دانش بايستي به دو حوزه بپردازد: 1. ابزارهاي فني، 2. عوامل هوشمند. ابزارهاي فني شامل تكنولوژي اطلاعات و سيستم‌هاي حمايت از تصميمات هستند، زيرا اين دو به شدت براي تنظيم استراتژي رقابت‌آميز كمك مي‌كنند. عواملي كه به طور مؤثر بر ابزارهاي فني تأثير مي‌گذارند عبارت‌اند از: «توسعه»، «افتراق»، و «همگرايي». همان‌گونه كه در پيش گفتيم، عوامل هوشمند اشخاصي هستند كه تابع تأثيرات ضمني تلاشهاي يادگيري، خلاقيت، و ظرفيتهاي تصميم‌گيري در سطوح مختلف يك سازمان هستند. عوامل هوشمند، دانش پيشرفته را مبني بر تلاش و مهارت شخصي ايجاد مي‌كنند. با اين وجود، رفتار هر عامل هوشمند بستگي به اقدامات مديريت و روش انگيزشي‌اي كه سازمان اتخاذ مي‌كند دارد. در اين معماري، ابزارهاي فني و عوامل هوشمند مي‌توانند به توسعه تصميمات دانش مبني بر روشهاي طرح‌ريزي شدة مورد اطمينان كه متضمن پيش‌بيني هستند، كمك نمايند.

تركيبات متناسب تكنولوژي اطلاعات و سيستم‌هاي حمايت از تصميمات و فعاليتهاي هوشمند مي‌توانند سازمانها را به مجموعه رقابتي قوي هدايت كنند. در اين معماري، مدل كارايي مديريت دانش، عوامل هوشمند را براي به دست آوردن و توسعه عناصر دانش به كار مي‌برد. سيستم حمايت از تصميم‌گيري براي فرايند تصميم‌گيري مديريتي، و تكنولوژي اطلاعات براي حمايت از پردازشهاست. بنابراين، سازمان بايستي يك پايه مستحكم براي تصميم‌گيري استراتژيك، رسيدن به سطوح عالي از كارايي سازماني، و ايجاد نتايج كيفي مؤثري از عملكرد مديريت كسب كند. تا حالا اين مدل، مطابق مرور پيشينه‌ها و ديدگاههاي افراد مفهوم‌سازي شده بود، و كار مجدد باعث معتبرسازي آن خواهد شد. در آينده‌اي نزديك، اين مدل اعتبار فرضيات مبني بر تحليل تحقيقات تجربي را اثبات خواهد كرد (اطلاعات جمع‌آوري شده از متخصصين و مديران).

 

نتيجه‌گيري

اين مقاله سعي دارد تا بينش عميقي در خصوص فهم بستر مديريت دانش در ارتباط با آنچه كه مربوط به احتمال قادر ساختن سازمانها براي دستيابي به سطوح بالاتر عملكرد و همچنين تجربه كردن راه‌حلهاي متعدد در قبال مشكلات رقابت است، ارائه نمايد. ملاحظاتي كه در اين مقاله مطرح شده است، از اهميت عوامل هوشمند، تكنولوژي اطلاعات، و سيستم حمايت از تصميمات استراتژيك به عنوان كمك بسيار مؤثري در كارايي مديريت دانش بحث مي‌نمايد.

در نتيجه اين ملاحظات، مي‌خواهيم يك گام مهم در ارائه كارايي مديريت دانش را به عنوان حامي بسيار مؤثر توسعه رقابتي سازمانها معرفي نماييم. ساختار مدل پيشنهادي كه در اين جا ارائه شده، بايد بهبود پيدا كند تا عوامل جديد و مجموع گسترده‌تري از ابزارهاي فني را دربرگيرد، يعني ابزارهايي كه توان آن را دارند كه براي دسترسي به سطوح كارايي بهتر مديريت دانش، كمكهاي بهتري ارائه نمايند. يك هدف اصلي كوتاه مدت، ارتقا و اعتبار بخشيدن به اين مدل با داده‌هاي واقعي مي‌باشد كه در رابطه با پيدايش درك مديران از ارزش استراتژيك مديريت دانش است.

تحقيق آينده بايد:

1. اهميت عواملي كه بر عوامل هوشمند تأثير مي‌گذارند و استفاده از ابزارهاي فني را به درستي اندازه‌گيري نمايد؛

2. با گرايش مديران در رابطه با سودمندي تكنولوژي اطلاعات و سيستم حمايت از تصميمات استراتژيك به عنوان يك تلاش قاطع براي بهبود كارايي مديريت دانش مواجه گردد؛

3. همچنين تلاش نمايد تا تفاوتهاي بين عوامل هوشمند داخلي و خارجي را درهم ادغام نمايد و هر دوي آنها را در چارچوب يك قالب بهره‌برداري جامع از منابع سازماني يكپارچه سازد. اين يكپارچگي، يك ابزار قوي‌تري از مديريت استراتژيك را ايجاد مي‌نمايد.

 

 

 

________________________________________

* Carneiro, Alberto. (2001) “The role of Intelligent Resources in Knowledge Management,” Journal of Knowledge Management, Vol .5, No. 4

 

پي‌نوشتها

1. KM: Knowledge Management

2. Information Technology

3. DDS (DSS): Decision-Support Systems

4. APSS:Electronic Performance Support Systems

5. SDSS: Strategic Decision-Support Systems

منابع

1. – (2001). Journal of Knowledge Management, vol 5, no. 4. pp. 358-367.

 

ش

منبع : سايت علمی و پژوهشي آسمان--صفحه اینستاگرام ما را دنبال کنید
اين مطلب در تاريخ: چهارشنبه 13 فروردین 1399 ساعت: 19:34 منتشر شده است

مقاله درباره زلزله

مقدمه

از ديرباز تلاش براي دستيابي به مجهولات از طريق جستجوگري ذهن كنجكاو و فعال انسان، زمينه فعاليت‌هاي پژوهشي او در عرصه‌هاي گوناگون علوم و فن را فراهم آورده است،‌ تا آنجا كه امروز از تحقيق به عنوان بازوي مهم توسعه همه‌جانبه ياد مي‌شود. تلاش‌هاي علمي خلاق و منظم بسيتر مناسبي است كه دانش بشري را بيش از پيش رشد داده و علوم و فنون مختلف از اين رهگذر در پناه خلاقيت و ابداع روش‌ها و فن‌آوري‌هاي نو دگرگوني‌‌هاي بي‌بديل را در زندگي انسان به وجود آورده است. اين فرآيند را مي‌توان «تحقيق و توسعه» ناميد. بي‌ترديد در عصر حاضر انجام تحقيقات كاربردي و هدفمند يكي از اركان پيشرفت علمي و توسعه‌ي كشورهاست.

مركز تحقيقات ساختمان و مسكن براي دستيابي به اهداف فوق از طريق هماهنگ‌نمودن، متمركز ساختن، اجراي برنامه‌هاي مطالعاتي و تحقيقاتي در مورد ساختمان، مسكن، مصالح، روش‌هاي ساختماني و تهيه‌ي ضوابط مربوط به آنها و انجام راهنمايي‌هاي لازم در اجراي برنامه‌هاي خانه‌سازي و توليدات ساختماني متناسب با احتياجات كشور فعاليت مي‌نمايد.

 

 

 

 

 

 

منشاء زلزله

زلزله وقوع حركات زمين و ناگهاني رفت و برگشتي متناوب در سطح زمين است. در صورت انتقال اين جنبش‌ها به ساختمان‌ها و محدثات روي زمين، بسته به شدت و ضعف ارتعاش، امكان بروز خرابي و ايجاد صدمات وجود دارد. عوامل متعددي موجب وقوع زلزله مي‌گردند. فعاليت‌هاي آتشفشاني، فرو ريختن سقف غارهاي زيرزميني از آن جمله‌اند. ليكن مهمترين عامل ايجاد زلزله حركات زمين‌ساختن يا تكتوتيك است. بيش از 90% كل زلزله‌هايي كه در جهان حادث مي‌شوند، از نوع زمين‌ساختي هستند.

رابطه زلزله با گسل رابطه‌اي دوسويه و متقابل است. بدين‌معني كه وجود گسل‌هاي بي‌شمار در يك منطقه محتلاً سبب بروز زلزله مي‌گردد و اين زمين‌لرزه نيز به نوبه‌ي خود، مسبب ايجاد گسل جديد مي‌شود، در نتيجه تعداد گسيختگي‌ها و شكستگي‌هاي سطح زمين زيادتر شده و بر قابليت لرزه‌خيزي منطقه افزوده مي‌شود. زلزله‌ها كه در واقع تخليه‌ي ناگهاني انرژي پتانسيل انباشته در پوسته‌ي زمين هستند، در اثر حركت توده‌هاي سنگ و برخورد آنها، ارتعاشاتي ايجاد مي‌كنند گه به شكل موجهاي زلزله تا مناطق دوردست گسترده مي‌شوند.

 

 

 

 

 

درجه‌ي تخريب ساختمان‌ها

درجه‌ي اول:

خسارت سبك: ترك‌خوردگي اندودها، سقوط قطعات كوچكي از اندود

درجه‌ي دوم:

خسارات متوسط: ترك‌خوردگي ديوارها، سقوط قطعات بزرگي از اندودهاي سفال‌ها، ترك‌خوردگي دودكش‌ها و يا سقوط قسمتي از آنها.

درجه‌ي سوم:

خسارات جدي: درزهاي پهن و عميق در ديوارها، سقوط كامل دودكش‌ها.

درجه‌ي چهارم:

تخريب: شكاف ديوارها، ريزش جزئي احتمالي آنها، از بين رفتن انسجام بين قسمت‌هاي مختلف ساختمان، خرابي پراكنده‌ يا تيغه‌هاي داخلي.

درجه‌ي پنجم:

انهدام عمومي: تخريب كامل ساختمان.

 

اثرات پيش‌بيني شده در مقياس

1.      اثر روي افراد و پيرامون آنها

2.      اثر روي ساختمان‌هاي مختلف

3.      اثر روي محيط طبيعي

 

 

 

فن‌آوري جديد براي بهبود و افزايش مقاومت لرزه‌اي سازه‌ها

در سي سال گذشته، سيستم‌هاي ويژه‌اي ابداع شده‌اند كه مقاومت لرزه‌اي سازه‌ها ا بهبود بخشيده و پايداري آنها را در برابر زلزله افزايش مي‌دهند. اين امر عمدتاً با تغيير مشخصه‌هاي ديناميكي سازه‌ها به يكي از شكل‌هاي فعال (عامل) و يا غيرفعال (غيرعامل) صورت مي‌گيرد. ادوات كنترل غيرفعال، پريود سازه‌ها را تغيير مي‌دهند يا ميرايي آن را افزايش مي‌دهند و در اغلب موارد، هر دو كار را به صورت همزمان انجام مي‌دهند.

سيستم‌هاي كنترل فعال كامپيوتري نيز ابداع شده و در حال گسترش‌اند كه در اين سيستم‌ها، ادوات كنترل، مشخصات ديناميكي سازه را در حين زلزله به صورتي پيوسته كنترل كرده و در صورت نياز آنها را تغيير مي‌دهد.

 

پيامدهاي اجتماعي زلزله

پيامدهاي زمين‌لرزه‌ها در ايران از الگويي كه در بسياري از بخش‌هاي ديگر جهان نيز صادق است، پيروي مي‌كند. فلج‌شدن ناگهاني اقتصاد محلي اغلب به جابجا شدن جمعيت، مهاجرت، افزايش در ماليات‌بندي و پيدايش بحران در امور انساني مي‌انجامد. پس از يك دوره‌ي كوتاه شور و شوق براي برنامه‌هاي بلندپروازانه‌ي بازسازي، علاقه به اجراي طرح‌هاي گوناگون، به ويژه براي شهرهاي كوچك و روستاها، آغاز به فرومردن مي‌كند. زيرا آشكار مي‌شود كه وجوهي كه در دسترس است، ناكافي است و رفته رفته مسائلي كه بازسازي پيش‌ مي‌گذارد، پيچيده‌تر و گرفتاركننده‌تر و كمتر هيجان‌انگيز مي‌شود.

براي نمونه پس از زمين لرزه‌ي 1824 م در شيراز، حكومت به ساكنان شهر اجازه نداد تا در روستاهاي پيرامون، سرپناهي بجويند و نتيجه آن شد كه به سبب بي‌سرپناهي، بيماري و احتمالاً رويداد پس‌لرزه‌ها، شمار مرگ و مير به روزانه 200 تن رسيد. گفته مي‌شد كه اين اقدام توسط كلانتر پيشنهاد شده است، زيرا او بيم از آن داشت كه اگر به مردم اجازه‌ي ترك شهر داده شود، او را در قلمرو فرمانروايي‌اش تنها رها خواهند كرد. حكومت محلي چنان ضعيف بود كه در فاجعه‌ي زمين‌لرزه‌ي بعدي در شيراز در سال 1853 م، نتوانست از چپاول بازماندگان توسط دسته‌هاي راهزنان در درون و بيرون شهر جلوگيري كند. با اين همه، اين فاجعه به هيچ‌رو سبب آن نشد كه سركوب و بيداد در فارس كمتر شود.

 

تقسيم‌بندي ساختمان‌هاي شهري مناطق زلزله‌زده

ساختمان‌هاي زلزله‌زده در مناطق شهري مورد بازديد را مي‌توان در يك تقسيم‌بندي كلي به دو گروه تقسيم نمود:

1.       ساختمان‌هاي سنتي: كه عمدتاً از انواع سنگ‌هاي بنايي بدون اسكلت تشكيل مي‌گردند. سقف اين ساختمان‌ها در بعضي مناطق از نوع سقف‌هاي سنگين بنايي با تيرهاي چوبي و پوشش كاه‌گلي و در بعضي مناطق از سقف‌هاي سبك‌تر طاق ضربي يا سقف‌هاي سبك خرپايي با پوشش ورق شيرواني تشكيل گرديده‌اند. اين ساتختمان‌ها، غالباً معمارساز يا بناساز هستند.

2.    ساختمان‌هاي مهندسي: كه انواع ساختمان‌هاي داراي اسكلت كامل،نيمه اسكلت و ساختمان‌هاي بنايي مسلح را شامل مي‌گردند. اين ساختمان‌ها بعضاً مطابق ضوابط مهندسي و بسياري بدون رعايت اين ضوابط و به صورت تجربي (معمارسازي) ساخته مي‌شوند.

نتيجه‌گيري و پيشنهادها

زمين‌لرزه پديده‌اي طبيعي است و براي مقابله با آن بايد راه‌كارهايي انديشيده شود. همان‌گونه كه انسان تاثير مخرب برف و باران و ديگر عوامل طبيعي را به حداقل رسانيده است، پس‌ مي‌تواند با احداث سازه مقاوم،خسارات ناشي از زمين‌لرزه را نيز به حداقل برساند. از آنجا كه زمين‌لرزه بر خلاف ديگر عوامل طبيعي، در دوره‌هاي تناوب طولاني اتفاق مي‌افتد، انسان‌ها از اين پديده‌ي طبيعي غافل و فقط از زمين‌لرزه‌اي تا زمين‌لرزه‌اي ديگر به ياد خسارات مالي و جاني ناشي از اين رويداد مي‌افتد. از اين‌رو زمين‌لرزه را نمي‌توان عامل مخرب ساختمان و مرگ انسان‌ها دانست، بلكه اين سازه‌هاي ساخته شده غير مقاوم‌اند كه خسارات را به بارمي‌آورند. بنابراين، هدف از اين گفته‌ها،‌ آگاهي دادن بيشتر به منظور ساخت ساختمان‌هاي مقاوم در مقابل زمين‌لرزه است.

از آنجا كه كشور ايران، در منطقه‌اي كه از پتانسيل لرزه‌خيزي بالايي برخوردار است، قرار دارد، شايسته است در مراحل طراحي و تحليل نسبت به شناخت دقيق خصوصيات سازه، خصوصيات زمين‌لرزه و خصوصيات ساختگاه به منظور دستيابي به راهبردهاي لازم، مطالعات كافي انجام گيرد.

در صورتي كه مفاد آيين‌نامه 2800 به دقت اجرا گردد و سازه‌هاي ساخته شده طبق معيارهاي آيين‌نامه‌هاي قبل، بر حسب آيين‌نامه‌ي جديد، كنترل گرديده و اگر احتياج به تقويت دارند، تقويت شوند، خسارات ناشي از زمين‌لرزه به حداقل ممكن خواهد رسيد. عمق زمين‌لرزه‌هاي اخير كشورمان (منجيل، زيركوه قائنات، و ... ) همچنين زمين‌لرزه‌ي 17 اوت 1997 ازمير تركيه كم بوده است (زير 20 كيلومتر)، از آنجاييكه خسارات ناشي از زمين‌لرزه‌هاي كم‌عمق خيلي زياد است، بنابراين بايد نقشه‌هاي كاربردي ريز‌پهنه‌بندي مناطق و شهرهاي مهم مثل تهران، كه خطر لرزه‌خيزي آن زياد است، تسريع گردد. هنگام تغيير كاربري سازه، حتماً با متخصصان و آگاهان امر مشورت و تمهيدات لازم در نظر گرفته شود.

نكته‌ي مهم در هنگام وقوع زمين‌لرزه، توجه كردن به خطوط و انشعابات گاز مي‌باشد. با توجه به شبكه‌ِي گازرساني در اكثر شهرهاي كشورمان، به خصوص شهر ميانه، يكي از پيامدهاي وقوق زلزله، از هم‌گسيختگي شبكه‌ي گازرساني خواهد بود، كه آتش‌سوزي‌هاي مهيبي را به دنبال خواهد داشت و خسارات ناشي از آن به مراتب بيش از خود زلزله خواهد بود.

بنابراين بهتر است اتصالات و لوله‌هاي گاز شهري، به وسيله‌ي آزمايش‌هاي خاص كنترل شوند و هنگام اجرا از افراد باتجربه استفاده گردد. همچنين بايد به متصريان شركت گاز آموزش‌هاي لازم مبني بر اينكه هنگام وقوع زمين‌لرزه چه اقداماتي را انجام دهند تا از وقوع خطرهاي احتمالي جلوگيري گردد.

همچنين در بيرون از شهرهايي كه داراي سيستم گازرساني هستند و همچنين در شهر ميانه يك مخزن تغذيه‌ي گاز و منبعي كه اين گاز وارد شبكه‌ي گازرساني  شهر مي‌كند، وجود دارد كه بعد از وقوع زلزاه، اكيپ امداد گاز فوراً به محل اعزام شده و سيستم گاز شهر را قطع كرده و بعد از انجام اين كار تمامي گازهاي موجود در علمك‌هاي كنار منازل و مغازه‌ها خالي شده و احتمال آتش‌سوزي و انفجار و آسيب‌ديدن سيستم كمتر مي‌شود.

 

 

مخاطرات طبيعي چيست؟

براي اينكه با مخاطرات طبيعي آشنا شويم، ابتدا لازم است كه اسامي آنها را بيان كنيم. بنابراين زلزله، آتش‌فشان، سيل، بهمن، برف يا سنگ، ساعقه، خشكسالي، سوفان، تگرگ،‌ امواج شديد دريايي، هجوم ملخ و بسياري از اين قبيل را مي‌توانيم نام ببريم. گاهي انواع مخاطرات طبيعي را تا حدود 40 مورد نيز ذكر مي‌كنند كه بسياري از آنها در ايران نيز اتفاق مي‌افتد. يكي از راه‌هاي دسته‌بندي مخاطرات طبيعي از نظر علمي، آن است كه محل شكل‌گيري اين حوادث را در نظر بگيريم.

 

علت وقوع زلزله چيست؟

درون زمين مواد، به صورت مذاب قرار دارند و دماي آنها بسيار زياد است. مي‌دانيم كه پوسته‌ي زمين يكپارچه نيست، بلكه در محل‌هاي معين داراي گسستگي است. در زير اين صفحات ناپيوسته، ماده‌ي سازنده‌ي پوسته‌ِي زمين، حالت پلاستيكي داشته و تا اندازه‌اي خميرمانند است. صفحات مزبور ساكن نيستند بلكه روي ماده خميرمانند زيرين حركت مي‌كنند. اين صفحات مزبور سه نوع حركت دارند:

·        يا از هم دور مي‌شوند.

·        يا به هم نزديك مي‌شوند.

·        يا در امتداد هم مي‌لغزند.

 

 

پوسته‌ي قاره‌ها يكپارچه نيستد، بلكه در بخش‌هاي مختلف داراي شكستگي هيتند كه محل اين شكستگي‌ها را گسل مي‌نامند. زلزله زماني اتفاق مي‌افتد كه سنگ‌هاي ناحيه‌اي از پوسته‌ي زمين مقاومت خود را در برابر نيروهايي كه از درون زمين به آنها وارد مي‌آيد،‌ ازدست مي‌دهند و به طور ناگهاني مي‌شكنند و انرژي زيادي آزاد مي‌شود. براي اندازه‌گيري ميزان خسارت زلزله (شدت) و همچنين مقدار انرژي كه زلزله آزاد مي‌كند (بزرگي) از دو مقياس استفاده مي‌كنند كه به نام ريشتر و مركالي معروف است.

چارلز فرانسيس ريشتر، ‌دانشمند آمريكايي كه مطالعات زيادي در زمينه لرزه‌شناسي و زلزله دارد، جدولي را در مورد طبقه‌بندي ارائه داده است كه در آن بزرگي زلزله با عددهايي از 1 تا 9 مشخص شده است. زمين‌لرزه‌ها را بر مبناي آن به واحد ريشتر بيان مي‌كنند. بر اساس اين جدول، زمين‌لرزه‌اي به بزرگي 1 در مقياس ريشتر برابر است با انرژي حاصل از انفجار 170 گرم تي‌ان‌تي كه فقط بوسيله‌ي لرزه‌نگارهاي حساس ثبت مي‌شود.

در مقياس ريشتر به ازاي افزايش هر عدد، شدت زلزله 31 بار بيشتر از رتبه قبلي آن خواهد بود. براي مثال، زمين‌لرزه‌اي به بزرگي 3 در مقياس ريشتر 31*31 بار شديدتر از زلزله‌اي با بزرگي 1 ريشتر است. به اين ترتيب وقتي بزرگي زلزله‌اي 9 ريشتر باشد، قدرت آن برابر با انرژي حاصل از انفجار 150 ميليون تن تي‌ان‌تي است. البته تا كنون زلزله‌اي به اين شدت در طول حيات انسان اتفاق نيافتاده است. زمين‌لرزه‌ شهريور 1357 در طبس در حدود 4/7 ريشتر بود.

 

پراكندگي زلزله‌ها در سطح كره‌ي زمين

1.      كمربند كوهستاني آلپ ـ هيماليا

2.      كمربند اطراف اقيانوس آرام

3.      كمربند مياني اقيانوس اطلس

 

قبل از وقوع زلزله چه اتفاقي مي‌افتد؟

شايد اگر از بزرگتر‌ها اين سوال را بپرسيد،‌ پاسخ مي‌دهند كه در چنين زماني حيوانات متوحش مي‌شوند. علت اين امر نيز تفاوت در حساسيت حواس جانواران نسبت به انسان است. اما امروز با استفاده از وسايل پيشرفته انسان نيز مي‌تواند بسياري از علائم را در هنگام وقوع احتمالي زلزله دريافت كند.

بعضي از اين علائم پيش‌بيني شده عبارتند از:

1.      كاهش لرزش‌هاي كوچك زمين در محل‌هاي مستعد زمين

2.      تغيير در مقاومت الكتريكي پوسته زمين در محل گسل‌ها

3.      تغيير در سطح آب چاه‌ها

4.      بيشترشدن فاصله‌ِي پوسته‌ي زمين در محل شكستگي و گسل‌ها

 

بعد از وقوع زلزله چه اتفاقي مي‌افتد؟

آنچه در اغلب زلزله‌ها سبب خسارت مي‌شود و تلفات انساني را بيشتر مي‌كند، تنها ويراني ناشي از خود زلزله نيست،  بلكه مشكلاتي است كه پس از وقوع زلزله رخ مي‌دهد. مانند آتش‌سوزي‌ها، انفجار لوله‌هاي گاز، لغزش‌هاي زمين، پس‌لرزه‌ها، اتصال كابل‌هاي برق و ... گاهي تلفات بيشتري به بار مي‌آورند.

چه موقع حوادث طبيعي اثرات مفيد برجاي مي‌گذرانند؟

ممكن است حوادث طبيعي موجب بهبود زندگي انسان‌ها شود؟ آيا انسان نقشي در تشديد حوادث طبيعي دارد؟ اگر بدانيم كه بهترين‌ زمين‌هاي كشاورزي، زمين‌هايي هستند كه داراي رسوبات سيلابي رودخانه‌ها هستند و يا بهترين ماده براي تقويت زمين‌هاي كشاورزي خاكستر آتشفشاني است، مطمئن مي‌شويم كه حوادث طبيعي گاه به بهبود زندگي انسان كمك مي‌كند!

گاهي فوران مواد مذاب، سبب تقويت زمين‌هاي كشاورزي مي‌شود. گاهي نفوذ زبانه‌هايي از مواد مذاب بع مسير يك رود، باعث ايجاد يك سد طبيعي شده و درياچه‌ي پشت آن، محيط جديد را براي موجودات زنده فراهم مي‌آورد. لغزش دامنه يك كوه به مسير يك رود ممكن است همين نقش را ايفاء نمايد. در اين صورت مخاطرات طبيعي گاهي به بهبود شرايط زندگي انسان‌ها كمك كرده است.

 

چه موقع حوادث طبيعي، مخاطرات طبيعي ناميده مي‌شوند؟

همه حوادث طبيعي را نمي‌توانيم به خطر طبيعي بشناسيم. فقط زماني مي‌توان آن را خطر محسوب نمود كه موجب خسارت‌هاي جاني و مالي به انسان‌هاي ساكن در آن محل شوند. انسان در تشديد حوادث طبيعي دخالت دارد . اگرچه در ايجاد پاره‌اي از حوادث طبيعي نظيز  آتشفشان ذخالت جنداني ندارند، اما ممكن است با دستكاري طبيعت موجب بروز آن شود.

 

انسان در وقوع و شدت يا كاشه مخاطرات طبيعي يك عامل مهم به حساب مي‌آيد. شناسايي مخاطرات طبيعي و پراكندگي جغرافيايي آن، اولين اقدام براي مقابله با مخاطرات طبيعي است و در جوامعي كه آمادگي كافي و تجهيزات لازم براي مقابله با مخاطرات طبيعي فراهم شده باشند، خسارت كمتري را تحمل خواهند كرد.

 

ساختار جغرافيايي

شهرستان ميانه در جنوب شرقي استان آذربايجان شرقي قرار دارد و از چهارسمت به شهرستان‌هاي خلحال، اردبيل، سراب، بستان‌آباد، هشترود و زنجان محدود مي‌شود. ميانه مركز شهرستان در بين مختصات جغرافيايي 47 درجه و 42 دقيقه طول شرقي و 37 درجه و 20 دقيقه عرض شمالي واقع است. ارتفاع آن از سطح دريا 1100 متر و مساحتش بالغ بر 5590 كيلومتر مربع است و جمعيت آن برابر سرشماري سال 1370، به 230 هزار نفر مي‌رسد. اين شهرستان با 360 روستاي اطراف داراي چهار بخش به نام‌هاي: كاغدكنان، كندوان، تركمانچاي و مركزي است و اختلاف افق شرعي آن 14 دقيقه و 48 ثانيه از شهرستان تهران است.

خط آهن تبريز ـ تهران از سمت جنوب اين شهرستان و جاده‌ي بين‌المللي نيز از طرف شمال آن عبور مي‌كند. اين راه‌ها هر كدام پس از پشت‌سرگذاشتن چندين تونل نسبتاً طولاني و دهها پل مهم در اين منطقه (نزديك ميانه) ضمن اينكه ارتباط شمال و غرب كشور را با مركز و جنوب برقرار مي‌سازد، خط ارتباطي بسيار موثر ميان شهرها و استان‌هاي صنعتي و مهم ايران با كشورهاي آسيايي و اروپايي به شمار مي‌آيند و به همين ترتيب شهرستان ميانه را از نظر ازتباطي در جايگاه استراتژيكي ـ سياسي ـ اقتصادي و نظامي قرار مي‌دهند.

اين شهرستان در ميانه رشته‌كوه «بزغوش» در شمال و «قافلانكوه» در جنوب واقع شده و بيشتر روستاهاي خود را نيز در دامنه‌هاي سرسبز و خرم اين دو كوه بزرگ پرورش داده‌اند.

 

رشته‌ كوه‌ها

رشته كوه جوان قافلانكوه نام آشنايي براي همه‌ي مردم ايران است كه در جنوب و جنوب شرقي ميانه با ارتفاع 1888 متر، سر بر آغوش آسمان نهاده است.

كوه بزرگ ديگري كه در شمال شهرستان ميانه وجود دارد، بزغوش است. اين رشته كوه يكي از كوه‌هاي مهم آذربايجان است كه در ميان شهرستان‌هاي اردبيل، سراب و بستان‌آباد قرار گرفته و به صورت مرزي طبيعي، شهرستان ميانه را از آنها جدا مي‌سازد.

بزغوش همانند ديوار بلند و  غيرقابل عبور جز در نقاط محدود در سرتاسر شمال اين شهرستان در جهت شرقي ـ غربي امتداد يافته و تا داخل شهرستان بستان‌آباد ادامه دارد. قسمت شمال آنت پرشيب و قسمت جنوبي ان نسبتاً ملايم است. در ضلع شرقي داراي ارتفاعات بلند و در نزديكي روستاي سيدمنصور ارتفاع آن به 3100 متر مي‌رسد.

البته هيچ كدام از رشته‌كوه‌هاي شهرستان ميانه فعاليت آتشفشاني ندارد و به همين دلبيل هيچ موقع از آنها مواد مذاب خارج نمي‌شود.

در آذربايجان شرقي گسل‌هاي متعددي وجود دارد. اين گسل‌ها موجب شده‌اند كه اين منطقه به صورت يكي از مناطق زلزله‌خيز كشور درآيد. يكي از معروف‌ترين گسل‌ها، گسل تبريز است. در طول تاريخ در گستره‌ي اين گسل زلزله‌هاي فراواني رخ داده كه بزرگي اين زمين‌لرزه‌ها، 7 ريشتر و گاهي بيشتر بوده است. به نظر مي‌رسد كه حركات و جابجايي اين گسل، در فوران‌هاي آتشفشاني سهند، دخالت داشته است، بطوريكه آثار آن در ايجاد چشمه‌هاي آب گرم بستان‌آباد و فعال‌شدن آتشفشان و شكستگي‌هاي اطراف ان مشاهده مي‌شود.

همچنين علت اصلي وقوع زلزله، حركت صفحات پوسته‌ي زمين و آزادشدن انرژي در محل گسل‌ها مي‌باشد و چون استان ما در محل گسل‌ها واقع است و همچنين شهرستان ميانه هم كوه‌هايي وجود دارد،‌ باعث ايجاد زلزله مي‌شود. البته اكثر زلزله‌هايي كه در استان آذربايجان شرقي روي مي‌دهد، در شهرستان ميانه قابل احساس نيستند و دربعضي مواقع فقط در حد كم قابل حس هستند كه به دليل وجود كوه‌هاي قافلانكوه، بزغوش است كه لرزش‌هاي زمين را به طرف خود جذب كرده و باعث مي‌شوند كه زلزله محسوس نباشد.

 

 

 

 

 

 

 

منابع:

1.      سيماي ميانه، عبدالرحيم اباذري، انتشارات نبوغ، 1374

2.      زلزله‌ي 31 خرداد، مهندس جواد فريد، انتشارات نعمتي، 1379

3.      تفسيري از  زمين‌لرزه‌ها، دكتراصغر وطني‌اسكويي، مركز تحقيقات ساختمان و مسكن، 1379

 

 

منبع : سايت علمی و پژوهشي آسمان--صفحه اینستاگرام ما را دنبال کنید
اين مطلب در تاريخ: چهارشنبه 13 فروردین 1399 ساعت: 19:31 منتشر شده است
برچسب ها : مقاله درباره زلزله,تحقیق در مورد زلزله برای کودکان,تحقیق زلزله برای دانش اموزان,زلزله چیست مقاله,تحقیق در مورد زلزله کلاس ششم,تحقیق در مورد زلزله برای دانش اموزان,انواع زلزله,زلزله چیست به زبان ساده,دلیل زلزله چیست,

طلاق

مقدمه

طلاق شعله ي محبت را خاموش مي كند،

عشق ها را به كينه و دشمني بدل مي سازد،

ضعف هاي يكديگر را در برابر چشم هم بزرگ مي نمايد.

 

حتي سبب مي شود كه آنان فقط نقاط منفي يكديگر را ببيننند، هر كدام سعي دارد ديگري را متهم سازد و زمينه را براي سقوط او فراهم نمايد، زني مهربان يك باره لجباز مي شود و مردي با چنان عظمت و وقار يك باره عيب جو مي شود و اين همه براي پاره كردن رشته ي الفت هاست.

روز به روز ازدواجهای ناشاد بیشتری به طلاق ختم می‌شوند. حدس و گمانهایی راجع به خاستگاه افزایش نرخ طلاق وجود دارند که عبارتند از: افت اخلاقی ، خودخواهی فزاینده نسل من ، جستجو برای تجارب جدید و ناتوانی آدمیان در ایجاد روابط عمیق. امروزه تحریم‌های اجتماعی در برابر طلاق از بین رفته است. شاید شگفتی واقعی در آن نباشد که نرخ طلاق این چنین افزایش یافته است. شگفتی حقیقی آن است که در دوره‌ای که هزینه‌های متارکه که تا چنین حد کافی کاهش یافته ، تا بدین‌اندازه دیرپا و مقاوم است.

يكي از بزرگترين خطراتي كه در زندگي همه ي انسان ها وجود دارد، طلاق است، جدايي و طلاق بيشتر متوجه كودكان خانواده است كه دل به عنايت و مهر والدين گرم داشته و خانه را مركز اميد و پناهگاه خويش مي شناسند، اگر پدران و مادران بدانند طلاق و جدايي چه محروميتي را براي فرزندان پديد مي آورد و دل نازك طفل را چگونه شكند و او را از چه لذاتي محروم مي سازد، شايد هرگز تن به اين كار در ندهند، جدايي پدر و مادر از يكديگر كودك را به اختلال عاطفي دچار مي سازد، حالت افسردگي براي او پديد مي آورد و در مواردي قدرت اراده و انديشه را از او باز مي ستاند و در كل او را چنان پريشان مي سازد كه اثرات شوم آن مادام العمر عارض كودك است. جدايي از والدين به خاطر طلاق در وضع تحصيلي كودك هم اثر مي گذارد، توان فعاليت و حتي ورزش را از او مي گيرد.

ستيزهاي خانواده كه سرانجام به جدايي و طلاق مي انجامد، رفتاري است نا بهنجار و غير طبيعي، گاهي كساني كه به چنين كاري دست مي زنند تصورش هم براي آدمي چندش آور است . براي يك زوج تحصيل كرده و بالغ با داشتن فرزنداني در كنار، فرزنداني كه همين والدين كم احساس و كم عاطفه آنها را به اين جهان هستي آورده و اكنون با يك تصميم نابخردانه آنها را تنها و بي كس رها مي كنند و دنبال هوس هاي جديدي با فرزندان جديدي مي روند. به هم ريختن كانون گرم خانواده، گناهي نابخشودني و غير قابل توجيه ناسازگاري خطايي است فردي، تعرضي است از جانب انساني به انساني ديگر كه با قدري گذشت و تساهل در موارد بسياري قابل جبران است، چه بسا خطا كننده، خود بر سر عقل آيد و از كرده پشيمان شود، ولي ستيزه و طلاق خطا و گناهي است اجتماعي؛ گسستن سنگ بناي اجتماع است، در هم ريختن شالوده ي زندگي است، ازدواج امري است مربوط به دو فرد، ستيزه و نهايت طلاق امري است اجتماعي كه صدمه و زيان آن به جامعه مي رسد، عشق جوان ها را به تشكيل خانواده سست مي كند و اعتماد اجتماعي را سلب و مخدوش مي سازد. پس طلاق امري است ناموجه مي توان خانواده را در دو جهت عام و خاص در نظر گرفت، خانواده به معني عام آن در قديم بيشتر مورد توجه بوده است و پدر و مادر، فرزندان و تمام افرادي را شامل مي شود كه در قانون مدني به ترتيب اولويت مي توانند از ما ترك ديگيري سهم الارثي داشته باشند، اما خانواده به معني خاص عبارت است از شوهر، زن و فرزندان آنها با وجود اينكه قوانين ما خانواده را دقيقا تعريف نكرده و براي اعضاي خانواده، شخصيت حقوق متساوي قايل نيست. خانواده قديمي ترين و كهن ترين هسته‌ي طبيعي است كه از بدو پيدايش بشر وجود داشته است. در واقع خانواده حكم سلول را در ساختمان اندام موجودات دارد. خانواده كانون حفاظت خانوادگي و اجتماعي است كه بسياري از نويسندگان و حقوقدانان درباره ي آن سخن گفته اند، حاصل جمع پديده آمده از خلاق خانواده هايي است كه آن جامعه از آنها تشكيل يافته است. نيمي از جمعيت ايران به واسطه ي تنگ نظري هاي مردانه از فعاليت هاي اجتماعي دور مانده اند، به طوري كه از قدرت فكري و توان بانوان كمتر در جهت بهسازي و سازندگي كشور استفاده مي شود كه اميد است مسئولين و دست اندركاران متوجه اين نقيصه ي بزرگ در روند بكارگيري نيرو و توان هاي اجتماعي، در ساختار بهتر جامعه استفاده نمايند و از تنگ نظري و بد انديش ها دست بردارند و راه را براي ورود هر چه بيشتر بانوان در كوشش هاي اجتماعي باز كنند. اگر به اين جنبه هاي انساني حقوق زن توجه بيشتري شود، منشا ستيزه هاي خانواده كمتر شده و از جدايي زن و مرد و انحراف فرزندان رها شده جلوگيري مي شود و در نهايت به جامعه اي از سلامت جسم و روان خواهيم رسيد كه كمتر دچار ستيزه و جدايي مي گردد. براساس تحقيقات و مطالعات انجام شده، دو عامل وراثت و محيط سهم بسزايي در ميزان بزهكاري دارند، اما سوابق نشان مي دهد كه نه وراثت و نه محيط هيچ كدام به تنهايي نمي توانند عامل ايجاد جرم باشند، بلكه زمينه ي ارثي فرد، همراه با خصوصيات خلقي و محيطي و تاثيري كه افراد ديگر در زندگي انسان دارند، مي تواند سبب بروز جرم باشد. خانواده مهمترين نهاد اجتماعي موجود در جوامع انساني است و از نظر تكوين شخصيت و پرورش آن در فرزندان و نحوه ي كيفيت آن از حيث تطابق بعدي فرد در جامعه داراي آثار وسيعي مي باشد، ميزان سازگاري و كيفيت روابط عاطفي زن و شوهر و ديگر كساني كه هسته ي اصلي خانواده را تشكيل مي دهند و نيز نقش آموزشي خانواده و اهميت آن در رشد شخصيت ، روابط عاطفي فرزند و خانواده مسايل رواني – جسمي ناشي از حيات خانوادگي- هر يك از اين جنبه ها در ساختن قالب كلي شخصيت كودك مؤثر هستند و امروزه طرح هر كدام از اين مباحث اختصاص به يكي از رشته هاي جامعه شناسي و روان شناسي پيدا كرده است.

اثرات و عوارض طلاق: با اينكه طلاق به حكم ضرورت براي اجتناب از مخاطراتي پذيرفته شده است، مع هذا چون از عوامل گسيختگي و پاشيدگي كانون خانواده است، به ناچار عواقب اجتماعي آن را بايد انتظار داشت،  زيرا طلاق در نظر جم شناسان در وقوع بزه بي تاثير نيست و از عوامل جرم زا محسوب مي شود، ميزان طلاق را در يك جامعه مي توان به مثابه ي معيار عدم ثبات و تزلزل اجتماعي تلقي كرد، از نظر جرم شناسان نتايج وخيم طلاق را بايد به اين شرح بررسي نمود:

1)  اثر طلاق در مردان و زنان كه فاقد فرزند هستند.

2)   اثر طلاق در فرزندان

3)   زيان اجتماعي طلاق اثرات طلاق در مردان بدان سان كه اشارت رفت اين است كه آنان را افرادي غير متعهد بار مي آورد، آمار چنايي نشان مي دهد كه تعداد اين افراد غير متعهد در ميان زندانيان قابل ملاحظه است اثر طلاق در زنان بخصوص آنهايي كه پناهگاهي ندارند و فاقد استقلال اقتصادي هستند، سخت خطرناك است، زنان مطلقه خيلي دير به خانه ي بخت دوم پاي مي گذارند و اي بسا كه اين اميد هرگز جامه ي عمل نپوشد و احتمالا راه را براي انحراف و سقوط آنان بگشايد. اثر طلاق در فرزندان متعلق به كانون از هم پاشيده بسيار شديد است و عقده هايي غير قابل تحمل و توام با نفرت در آنان به وجود مي آورد كه شديدتر از وضع يتيمي است مسايلي كه درباره ي زن پدر وجود دارد در مورد كودكاني كه داراي مادر مطلقه هستند ولي بر اثر لجبازي و يك دندگي پدر مجبورند زن پدر را تحمل كنند نيز صادق است و اين دسته هم زندگي توام با نكبت و ترس و شقاوت و سيه روزي را مي گذرانند.

جنبه‌های مختلف طلاق

محققی به نام بوآن اظهار می‌دارد که وقتی ازدواج از هم می‌پاشد، در اثر آن چندین نوع طلاق ایجاد می‌شود:

•    طلاق عاطفی زمانی رخ می‌دهد که ازدواج دستخوشی تباهی می‌شود (اما ممکن است تا بعد از حکم طلاق ادامه یابد.)

•    طلاق قانونی

•    طلاق اقتصادی ، که در رابطه با پول و توافقهای مالی (مانند مهریه) است.

•    طلاق هم والدی ، که در ارتباط با نگهداری و سرپرستی از فرزند ، خانواده‌های تک والدی ، یا حق ملاقات یا فرزندان است.

•    طلاق اجتماعی ، که در زمینه تغییر روابط با جمع دوستان همسر رخ می‌دهد.

•    طلاق روانی ، که در حضور مسائل مربوط به بازیابی خود پیروی فردی و مشکلات مربوط به فکر کردن براساس ضمیر «من» و نه «ما» است.

ديد كلي

هرچند صحبت کردن در مورد طلاق چندان خوشایند و مطلوب نیست، اما مطرح کردن مباحث خانواده می‌طلبد که در مورد این مساله نیز توضیحاتی داده شود.

- برای اجرا شدن طلاق، اخذ گواهی عدم امکان سازش الزامی است، ضمن اینکه دادگاه پس از بررسی موضوع، مساله را به داوری ارجاع می دهد و پس از کسب نظر داوران مبادرت به صدور حکم می‌کند.

- طلاق باید به صیغه‌ی طلاق و در حضور دو نفر مرد عادل صورت گیرد.

- طلاق دهنده باید بالغ ،عاقل ، قاصد و مختار باشد.

- ممکن است صیغه‌ی طلاق را توسط وکیل اجرا کرد.

- طلاق مخصوص عقد دائم است و زن منقطعه با انقضاء مدت یا بذل آن از طرف شوهر از زوجیت خارج می شود.

-طلاق بر دو قسم است: بائن و رجعی

- در طلاق رجعی مرد می‌تواند در ایام عده رجوع کند و دیگر نیازی به صیغه‌ی جدا نیست، اما در طلاق بائن دیگر مرد حق رجوع ندارد.

- در موارد زیر طلاق بائن است:

1- طلاقی که قبل از نزدیکی واقع شود

2- طلاق یائسه

3- طلاق خلع و مبارات مادام که زن به عوض رجوع نکرده باشد

4- سومین طلاق که بعد از سه وصلت متوالی به عمل آید اعم از اینکه وصلت در نتیجه‌ی رجوع باشد یا در نتیجه‌ی نکاح جدید.

- منظور از طلاق خلع آنست که زن به واسطه‌ی کراهتی که از شوهر خود دارد، در مقابل مالی که به شوهر می‌دهد، طلاق بگیرد و طلاق مبارات نیز آنست که کراهت از جانب طرفین باشد ولی در این صورت عوض نباید زائد بر میزان مهر باشد.

- زن بعد از طلاق باید عده نگه دارد.(عده مدتی است که زن در آن مدت نمی‌تواند ازدواج کند.)

-عده وفات چهار ماه و ده روز است ولی عده‌ی طلاق متفاوت است.

- در موارد زیر زن می‌تواند در خواست طلاق کند:

1- در صورت استنکاف شوهر از پرداخت نفقه و عدم امکان اجبار او به پرداخت.

2- در صورتی که دوام زوجیت موجب عسر و حرج زوجه باشد. عسر و حرج یعنی دشواری ، سختی و تنگنا.

3- در صورتی که شوهر 4 سال تمام مفقود الاثر شود و حکم موت فرضی در مورد او صادر شده باشد.

4- در خواست صدور حکم با استفاده از ماده 1119 قانون مدنی ؛ به موجب ماد‌ه‌ی یاد شده طرفین عقد می توانند هر شرطی را که مخالف با مقتضای عقد مزبور نباشد ، در ضمن عقد ازدواج یا عقد لازم دیگر قرار دهند.

- عده طلاق و فسخ نکاح و بذل مدت و انقضای آن در مورد زن باردار تا وضع حمل است.

اثرات طلاق

پس از طلاق ، به دلایل مختلف ممکن است عزت نفس دچار آسیب شود. بسیاری از افرادی که متارکه کرده‌اند خود را شخصی ناپسنده و فاقد توان کافی برای ازدواج مجدد می‌دانند. مردان و زنان از لحاظ واکنشی که در برابر طلاق از خود نشان می‌دهند، با یکدیگر فرق دارند. مردان گرایش به آن دارند که طلاق را به عنوان چیزی به ناگهان رخ کرده است، ادراک کنند. زنان بیشتر احتمال می‌رود که آن را به عنوان نقطه پایانی بر یک فرآیند طولانی قلمداد کنند. به همین خاطر است که زنها کمتر احساسهای منفی را درباره طلاقشان گزارش می‌کنند. طلاق برای زنان تنش‌زاتر و گسلنده‌تر است تا مردان. ممکن است این زنی باشد که تردید کمتری درباره نفس طلاق داشته باشد. اما هم اوست که در برقراری زندگی جدید مشکلات بیشتری خواهد داشت.

آدمیان از لحاظ واکنشی که در برابر طلاق از خود نشان می‌دهند، بسیار متفاوت‌اند، بسیاری از هم می‌پاشند، اما برخی دیگر ، نوعی تعالی عاطفی را تجربه می‌کنند. اگر طلاق را نقطه مقابل ازدواج موفق و خوب تلقی کنیم، در این صورت ، پدیده‌ای غمبار قلمداد خواهند شد. اما برای بسیاری از کسانی که طلاق گرفته‌اند، انتخاب‌هایی که در اختیار واداشته‌اند یا طلاق بوده است و یا یک ازدواج ناموفق و بد. با در دست داشتن این انتخابها برخی شواهد حاکی از آن است که طلاق می‌تواند شخصا مفید و سودمند باشد. محققین به این نتیجه رسیده‌اند که ممکن است بار آمدن در خانه از هم نپاشیده‌ای که ویژگی آن نزاع و جنجال است، آسیب رسانتر و مضرتر از بزرگ شدن در خانه‌ای باشد که در اثر طلاق فروپاشیده است.

کنار آمدن با طلاق

سازگاری با طلاق به عوامل بسیاری وابسته است: نگرش در مورد ازدواج ناموفق ، شخصیت فرد و محیط اجتماعی. برای کنار آمدن با طلاق ، کمکهای بیرونی از سوی متخصصان بهداشت روانی و گروههای خود یاری متشکل از افراد مطلقه (مانند والدین بی همسر) در دسترس هستند. همچنین حتی هنگامی که طرفین عزم خود را برای طلاق جزم کرده‌اند مشاوره با زوجها می‌تواند مفید واقع شود. برخی از فنون مسئله گشایی و مهارتهای حل تعرضی هم که برای بهبود ازدواجها بکار میروند می‌تواند برای کمک به حل آسیبهای ناشی از جدایی موثر باشد.

طلاق و تاثیرات آن بر فرزندان

طلاق یک از پیامدهای ناگوار و تلخ زندگی است که طبعا برای گروهی کثیری از انسانها اجتناب ناپذیر می باشد. اگر چه در این پروسه جدایی والدین بعضا کمک می کند تا آینده ای دگرگون داشته باشند اما متاسفانه اغلب فرزندان در این راه صدمه دیده و حتی خود را مقصر و محکوم می بینند. بهمین خاطر در اینجا بطور اختصار به این موضوع اشاره شده و سعی داریم تا با بازنگری آن دریابیم که چگونه والدین می توانند علی رغم جدایی شان کمک حال فرزندان خود باشند قبل از اینکه فرزندان دچار صدمات جدی روحی و روانی گردند.

تأثیر طلاق بر فرزندان چیست؟

تأثیر مستقیم آن تزریق عواطف رنجور از جمله ترس، خشم، گیجی و بهت‌زدگی است. اما باید اذعان داشت که کودکان می‌توانند پس از مدتی به حیات طبیعی خود بازگردند. البته در این رابطه نقش والدین بسیار اساسی است. آنان باید کودکان خود را زیر چتر حمایت خود قرار دهند و هدایت صحیح را از آنان دریغ نکنند. طلاق به‌خصوص بر کودکان در دوران ابتدایی تحصیل تأثیر عمیق‌تری می‌گذارد. حس عدم امنیت کودکان را به‌شدت آزار می‌دهد و آنها از بازگو کردن شرایط خانوادة خود احساس شرمساری دارند. حتی پس از مدتی ممکن است که بچه‌ها خود را سرزنش کنند. در این باره، واکنش بچه‌ها متفاوت است. برخی غم و دردنهان خود را ابراز می‌کنند و بعضی دیگر آن را پنهان می‌کنند.

عملکرد والدین چه می‌تواند باشد؟

به بچه‌ها کمک کنید تا عواطف خود را ابراز کنند. چه از طریق بیان و با از طریق نوشتن، نقاشی کردن و یا حتی از طریق موسیقی.

به عواطف بچه‌ها احترام بگذارید.

به بچه‌ها اطمینان دهید که احساسات آنها طبیعی است.

تا آنجا که ممکن است علل جدایی را برای بچه‌ها توضیح دهید تا آنها دریابند که طلاق به‌علت تقصیر آنها صورت نگرفته است.

اگر امکان دارد فرزندان خود را با بچه‌هایی که تجربة مشترکی دارند آشنا سازید تا آنها بفهمند که تنها نیستند.

اگر امکان دارد بچه‌های خود را با گروه‌های درمانی مخصوص طلاق آشنا سازید.

ترس و اضطراب

ترس و اضطراب به‌خصوص دامنگیر بچه‌هایی می‌شود که مدارس ابتدایی را می‌گذرانند. طلاق با خود حس عدم امنیت را در کودکان می‌پروراند. پس از طلاق برخی از بچه‌ها از حس عمیق ناتوانی رنج می‌برند. بچه‌های کوچک‌تر گاه فکر می‌کنند که والدین در فکر ترک آنها هستند و این حس ناامنی آنها را تشدید می‌کند. درگیری والدین نیز استرس و اضطراب بچه‌ها را شدت می‌بخشد. امکان دارد که عوارض فیزیکی از جمله سردرد، درد معده و غیره در کودکان نمایان شود. واکنش بچه‌های بزرگ‌تر عموماً انزوا و خلوت گزینی است که خود گواه دیگری بر ترس و نگرانی آنهاست.

عملکرد والدین در این زمینه

در حضور بچه‌ها با یکدیگر دعوا نکنید.

تا آنجا که ممکن است عناصر تنش‌زا را برای کودکان کم کنید.

به بچه‌ها پیرامون آیندة زندگیشان اطمینان دهید: مثلاً چه کسی از آنها مراقبت می‌کند و یا کجا زندگی خواهند کرد.

به بچه‌ها اطمینان دهید که آنها را دوست دارید و از آنها مراقبت و حمایت خواهید کرد.

از بچه‌ها نظر بخواهید و حمایت‌های خود را به‌شکل مداوم و با ثبات تکرار کنید.

با هریک از بچه‌ها وقت خاصی داشته باشید.

به بچه‌ها یاد دهید چگونه استرس و نگرانی خود را ابراز کنند.

خشم و از کوره دررفتگی

خشم نیز یکی دیگر از مظاهر رفتاری است که کودکان به‌خصوص در مدارس ابتدایی از خود نشان می‌دهند. گاه بچه‌ها از والدین خشمگین هستند و آنها را سرزنش می‌کنند. بچه‌های بزرگ‌تر گاه آشکارا والدینشان را شماتت می‌کنند. خشم بچه‌ها گاه با زیر سؤال بردن قوانین خانه و یا وظایفشان جلوه‌گر می‌شود. گاه نیز به‌شکل فعال فرزندان طلاق با بچه‌های دیگر به زدوخورد می‌پردازند.

عملکرد والدین در این زمینه

بگذارید بچه‌ها بدانند که خشم یکی از مظاهر طبیعی طلاق است.

راه‌های سالم ابراز خشم را به کودکان آموزش دهید (مثلاً در میان گذاشتن، ورزش و یا کارهای هنری).

با راه‌های ناسالم ابراز خشم (زدوخورد) مقابله کنید و در پیش گرفتن راه‌های سالم را تشویق کنید.

به بچه‌ها یاد دهید چگونه با بچه‌های دیگر رفتار کنند.

معلمان و سایر مددکاران ار از وضعیت طلاق مطلع سازید تا آنها نیز به کمک بچه‌ها بشتابند.

باید دانست که زمان برای احیای مجدد فرزندان امری ضروری است. شواهد نشان داده است که پس از گذر زمان مناسب و تزریق حمایت‌ها و هدایت‌های صحیح، بسیاری از کودکان دوباره به حیات طبیعی خود برمی‌گردند. اما اگر اضطراب و تشویش کودکان به‌شکل فزاینده‌ای تداوم یافت، آنگاه باید از مشاورین متخصص در این رابطه کمک جست.

با امید به آینده ای پر بار و روشن تر برای فرزندان ما که آینده سازان ایران و ایرانی خواهند بود.

ُحسن: طلاق می تواند چیز مفیدی باشد

هیچ زوجی در روز عروسی خود نمی گویند "تا طلاق ما را جدا کند." ما همه هم به عنوان فرد و هم به عنوان جامعه، به طلاق به صورت فاجعه ای می نگریم که باید از آن پرهیز کرد، نه گزینه شادی که باید پذیرفته شود.

و تعجبی هم ندارد. مطالعات زیادی نشان داده است که افراد متاهل معمولا سالم تر، ثروتمندتر، و شادتر از افراد مجرد هستند. علاوه بر زخم های روانی ای که شاید تا پایان عمر با خود به همراه داشته باشند، فرزندان طلاق همچنین استعداد بیشتری برای بزهکاری، فقر، و عدم سلامت جسمی دارند.

وقتی در صدد شناسایی عوامل این معلول برمی آییم، معمولا قوانین طلاق "بی تقصیر"  مصوب دهه 70 در صدر فهرست قرار می گیرد. در روزگار قدیم طلاق به دو صورت میسر بود: یا با موافقت همسر، یا با اثبات کژ رفتاری شدید وی، مثلا زنا. قوانین جدید به زنان و شوهران اجازه داد تا تنها با مطرح کردن میل به جدایی بتوانند طلاق بگیرند. این تغییر به حدی بنیادی بود که مگی گالاگر تفسیرگر می گوید به مثابه "الغای ازدواج" است.

اگر ازدواج پایدار و سالم مثبت است، منطق حکم می کند که قوانین سهل در خصوص طلاق باید منفی باشد. اما معلوم شد که این صحت ندارد. همانطوری که سیستم ایمنی بدن با قرار گرفتن در معرض میزان کمی از میکروب ها تقویت می شود، اینچنین به نظر می رسد که دسترسی آسانتر به طلاق هم در واقع ازدواج ها را محکم تر می کند.

این کشف از سوی اقتصاددانان، بتسی استیونسون، از دانشگاه پنسیلوانیا، و جاستین ولفرز از دانشگاه استنفرد انجام شد. آنها ایالت هایی که در اوایل دهه 70 قوانین طلاق سهل تری به تصویب رساندند را با ایالت های دیگر مقایسه نموده و با دو شگفتی بزرگ مواجه شدند.

اولی اینکه طلاق آسانتر به معنی طلاق بیشتر نیست. در مطالعه انجام شده از سوی اداره ملی تحقیقات اقتصادی، ولفر نشان می دهد که با تصویب قوانین جدید طلاق در ایالت کالیفرنیا، آمار طلاق این ایالت در ابتدا بالا رفت – اما سپس به حد قبلی و حتی پایین تری بازگشت.

دومی که توسط استیونسون و ولفرز گزارش شد، می گوید که شرایط در ایالاتی که قوانین آزادتری دارند هم بهتر است. بین سال های 1976 تا 1985 خشونت خانگی نسبت به چه مردان و چه زنان بین 25 تا 50 درصد کاهش داشت. خودکشی زنان نیز در دراز مدت 20 درصد کاهش داشت و احتمال یک کاهش 10 درصدی هم در قتل زنان به دست دوست پسر یا شوهرها وجود دارد.

چگونه می توانیم این فواید غیر منتظره را توضیح دهیم؟ این برخورد جدید فقط طلاق را تغییر نداد – بلکه ازدواج را نیز دگرگون ساخت. با تسهیل طلاق، قوانین "بی تقصیر" توازن قدرت را در همه خانه ها بر هم زدند. زوج ها را مجبور ساختند تا برای راضی نگه داشتن یکدیگر زحمات بیشتری را متحمل شوند. این راه در رو همیشگی برای همسرانی که با آنها بدرفتاری می شود باعث شد تا بدرفتاران و بدرفتاران احتمالی آینده اعمال خود را کنترل نمایند.

باور این مسئله شاید سخت باشد که قوانین آسانگیرتر طلاق موجب به وجود آمدن پیوندهای زناشویی نزدیک تر می شوند. اما به نظر می رسد که آنچه برای بندبازان صادق است، برای زوج های متاهل هم صادق باشد: بهترین ها بدون تور ایمنی عمل می کنند.

استیو چپمن (8) ستون نویس روزنامه شیکاگو تریبیون (www.chicagotribune.com) است.

عیب: طلاق برای کودکان و جامعه مضر است

آمریکایی ها یکی از بالاترین نرخ های طلاق را در میان کشورهای پیشرفته غربی دارند. امروزه پیش بینی می شود که نیمی از ازدواج های جدید به طلاق منجر شوند. پنجاه درصد از کودکان آمریکایی شاهد فروپاشی ازدواج والدین خود خواهند بود وچیزی در حدود نیمی از این کودکان هم طلاق ازدواج دوم والدین خود را خواهند دید. از هر 10 کودک، یکی شاهد سه طلاق یا بیشتر خواهد بود. تعداد کمی از کودکان با والدین واقعی خود بزرگ و در سن بلوغ صاحب یک چنین خانواده ای می شوند. و تعداد کودکان طلاق اصلا کم نیست: در طول 30 سال گذشته، همه ساله یک میلیون کودک شاهد طلاق والدین خود بوده اند.

در دهه 70 و در همان زمان که اغلب ایالت ها از سختی قوانین طلاق خود کاستند، کارشناسان خوشبین بودند. آنها پیش بینی کردند که طلاق آسان تر برای افرادی که در ازدواج های ناموفق گیر کرده اند، برای زنانی که می توانند همسری خشن را ترک کنند، و برای کودکانی که شاهد اختلافات میان والدین در حال ستیز خود هستند مفید خواهد بود. و برای جامعه هم مفید بهتر است چون ازدواج های بیشتری ریشه در عشق واقعی خواهند داشت و نه در تعهدات دینی یا فشارهای اجتماعی.

بعدها معلوم شد که این پیش بینی های زودهنگام بیش از اندازه خوشبینانه بودند. امروز، مجموعه نیرومندی از تحقیقات اجتماعی که بر اساس مطالعات گسترده و دراز مدت از همسران و فرزندان طلاق انجام شده نشان می دهد که ضرر طلاق آسان بیشتر از فواید آن است. طلاق تعداد پدران غایب را به شدت افزایش داده، خطر ابتلا به مشکلات اقتصادی، عاطفی، و رفتاری را برای کودکان بیش از دو برابر کرده، و خطر روابط و ازدواج های ناموفق را برای فرزندان طلاق بیشتر می کند. همچنین هزینه و بار زیادی را نیز به جامعه تحمیل می کند. به منظور مدیریت روابط خانواده ها پس از طلاق، دولت تشریفات اداری عریض و طویلی به وجود آورده تا پرداخت های کمکی به کودکان را جمع آوری، والدین "بد حساب" را ردیابی، و اختلافات میان والدین در حال ستیز برسر قیومیت کودکان را حل کند. هزینه یک طلاق برای دولت های ایالتی و فدرال چیزی در حدود 30.000 دلار است. 10.4 میلیون طلاق سال 2002 رقمی بالغ بر 30 میلیارد دلار برای مالیات دهندگان آمریکا هزینه داشت.

اما اینکه طلاق آسان موجب بهبود ازدواج ها می شود چه؟ اصلا صحت ندارد. طلاق موجب تضعیف ازدواج شده است. در دهه 70، طلاق آسان تر در پایان دادن به ازدواج های ناموفق احتمالا مفید واقع شد. اما از آن پس منجر به جدایی هایی شد که دلایل "نرم تری" داشتند. اغلب طلاق های امروزی به این دلیل روی می دهند که یکی از همسران دلزده، تنها، ناراضی، یا جذب دیگری است. طبق نتایج یک مطالعه گسترده، دلیل یک سوم از طلاق های اخیر ازدواج های پر تعارض بوده. و وقتی مردم برای بار دوم ازدواج می کنند، احتمال طلاق بیشتر است. این یک بهبود نیست.

طلاق آسان همچنین باعث کاهش خشونت شوهران نسبت به زنان نشد. جایگزینی شوهر با دوست پسر و شوهر سابق خطر خشونت را افزایش می دهد. فقط 29 درصد از این قبیل خشونت ها به دست همسران انجام می شود. اما این در حالی است که 42 درصد به دست دوستان نزدیک و شریکان زندگی، و 12 درصد هم به دست همسران سابق انجام می شود.

با این وجود، اگر فروپاشی ازدواج ها به دلایل نرم تنها بر افراد بالغ تاثیر می گذاشت، شاید قابل دفاع می بود. افراد بالغ در هر صورت می توانند بدون حضور خانواده زندگی کنند. اما کودکان نمی توانند. و کودکان، که احتیاج به خانواده های محکم و پایدار دارند، متحمل بار اقتصادی و عاطفی طلاق می شوند. این نه قابل دفاع است و نه عادلانه.

تلنگري به قانون طلاق

طبق قانون مدني حق طلاق از آن مرد بوده و نص صريح قانون به صراحت نسبت به آن اذهان داشته است اما و تنها روزنه زن اثبات عسر و حرج بوده است كه اثبات عسر و حرج بر عهده زوجه بوده و در هر مورد بر حسب نوع ادعا فرق مي كند فرضا اگر زن به علت اعتياد شوهر به مواد مخدر يا الكل درخواست طلاق كند بايد اين موضوع به تاييد پزشكي قانوني برسد و يا اگر زن ادعا كند كه شوهرش كانون خانوادگي را ترك كرده است اين امر بايد توسط شهود در دادگاه ثابت شود. اگر زن به علت آن كه شوهرش مرتكب جرمي شده كه منافي با حيثيت خانوادگي است تقاضاي طلاق كند دليل اثباتي زن حكمي است كه عليه شوهر صادر و به مرحله قطعيت نيز رسيده است. در واقع مي توان به صراحت به اين امر اذهان داشت كه اثبات عسر و هرج چندان موضوع ساده ايي براي زن نيست و گاه رسيدن به آن ملزم به طي مدت زمان طولاني است و در بسياري از موارد براي زن مشكل و غير قابل تحمل مي باشد و متاسفانه مصاديق عسر و هرج در قانون مدني ما به صورت حصري و كلي است و اين در صورتي است كه هر زن بنا بر موقعيت اجتماعي خود نحوه برخورد و متفاوتي با اينگونه مسائل دارد شايد رفتاري در مرد براي زن ايجاد عسر و هرج كند ولي زني ديگر حتي به آن توجهي هم نكند در سيستم حقوقي ما مرد مي تواند زن را تا مدتها معطل نگه دارد بدون آنكه براي طلاق او اقدامي نمايد و شايد يكي از علل بالا رفتن نرخ مهريه همين موضوع باشد كه زنان براي روز مبادا از مهريه به عنوان يك حربه استفاده ميكنند

براي درك اين موضوع كافيست تنها توجهي به قانون مدني بيندازيم متوجه خواهيم شد كه ديدگاه آن نسبت به زن مساوي نبوده هرچند كه بسيار تلاش كرده با تبصره هاي الحاقي و قانون حمايت خانواده از اين بار سنگين بكاهد ولي باز هم اين زنان هستند كه در راهروهاي دادگاه خانواده سرگردان ميشوند و مي توان در آخر به اين نكته اشاره كرده كه كفه ترازو مواد قانوني ما نسبت به مردان سنگين تر است مرد هز زمان كه بخواهد مي تواند با مراجعه به دادگاه و با پرداخت حق و حقوق زن وي را طلاق دهد ولي زن در صورت آرائه دادخواست در صورتي به حق و حقوق خود مي رسد كه بتواند عسر و حرج خود را ثابت كند كه اين امر مستلزم صرف وقت و هزينه بالاست.

مدرنيته جهاني، طلاق ایرانی

الف)

در طي نيم قرن گذشته ما شاهد روند رشد و افزايش طلاق از يك سو و كاهش قبح جدايي دو همسر در بين افكار عمومي جهاني از سوي ديگر هستيم. در طي سال‌هاي اخير اكثر كشورهاي جهان در جهت آسان‌تر كردن روند طلاق اقدام كرده‌اند. هر چند كه در ابتداي ايجاد قوانيني سهل گيرانه نسبت به طلاق ، این پدیده در دهه‌هاي 60 و 70 ميلادي در كشورهاي اروپايي،‌ به سرعت افزايش يافت اما در دهه‌هاي اخير، ميزان آن تا اندازه‌اي تثبيت شده است. اما چرا آمار طلاق افزايش پيدا مي‌كند؟

با استقلال تدريجي زنان از نظر اقتصادي و ورود آنها به عرصه كار، ازدواج‌ها ديگر همچون گذشته بر اساس اتكاي اقتصادي زنان به مردان شكل نمي‌گيرد. ديگر آن كه در اشكال جديد خانواده، ازدواج بيش از هر چيز ديگر تلاشي است براي برقراري رابطه‌اي ارضاء كننده و ثمر بخش در جهت پاسخگويي به ميل عاطفي و جنسي. در اين حال ارزيابي ازدواج برحسب ميزان ارضاي شخصي، اندازه‌گيري و ارزشگذاري مي‌شود و طلاق با نبود اين حس ( ارضاي شخصي ) صورت مي‌گيرد.

آنتوني گيدنز، جامعه‌شناس معاصر انگليسي معتقد است با صنعتي شدن و مهاجرت كشاورزان از مزارع به كارخانه‌ها و ترك خانه‌ها توسط مردان روستائي، خانواده به تدريج از شكل يك واحد توليد خارج گرديد و به هم تنيدگيِ ميان مفاهيم خانواده و كار به هم خورد. از جمله مهمترين فرايند، تضعيف نظام پدر سالاري در خانواده‌هاي سنتي بود. با فروپاشي روابط كاري و اقتصادي در خانواده‌ها، پيوستگي اعضاء از حيث مالي به كارخانه‌‌داران بيشتر گرديد و قدرت پدر به حوزه‌هاي شخصي‌تر هدايت شد. همچنين از سوي ديگر با جدايي از محل كار، روابط شخصي در خانواده از روابط در محيط كار متمايز گرديد و به رشد فرد‌گرايي عاطفي و ظهور آرمانهاي عشقهای رمانتيك منجر شد كه اين مسأله شالوده اصلي ازدواجها را فراهم ساخت.1و2

با آغاز قرن بيستم، خانواده به عنوان قلمروارضاي شخصي و بستر نزديكي و صميميت عاطفي و جنسي ميان زن و شوهر تعريف شد و از نظر فرم نيز تحت تأثير صنعت و زندگي شهري امروزي به اشكال هسته‌اي سوق پيدا نمود.

مورد ديگري كه نيز در اينجا مي‌بايد به آن اشاره كرد بحثي متأخّر در “جامعه‌شناسي مصرف” است. با رشد صنعت و حضور ملموس تكنولوژي در خانه، همچون اختراع و توسعه فناوري لوازم خانگي؛ زن به عنوان يكي از اركان جدي خانواده با محوّل كردن بسياري از كارهايي كه در دنياي سنت در خانه مجبور بود خود آنها را انجام دهد به وسايل پيشرفته‌اي همچون جاروبرقي، ماشين لباسشويي و غيره، فراغ بال گسترده پيدا كرد و يا به زبان ديگر وقت آزاد بيشتري را به دست آورد كه حالا مي‌توانست آن را صرف كارهايي اجرائي در بيرون از خانه و از آن مهم‌تر كارهاي فكري كند. بي‌شك استفاده از صنعت لوازم خانگي و رشد مصرف تكنولوژي نقشي بسزا و تأثير مهمي در ايجاد و تقويت جنبش‌هاي فكري ـ‌ اجتماعي زنانه و برابري جويانه داشته است.

روندهاي نوسازي در كشورهاي غربي، تغيراتي را در مفهوم و شكل خانواده به وجود آورده است. از جمله مهمترين اين دگرگوني‌ها مي‌توان به موارد ذيل اشاره كرد:

الف) در اشكال جديد، گروههاي خويشاوندي نفوذ خود را دست داده‌اند و از تأثير آنان در طلاق و ازدواج گروه خويشاوندي كاسته شده است.

ب) با رشد فردگرايي و ايجاد عشق رمانتيك و كاهش قدرت نظارتي پدر بر اعضاء، رويكردي كلي‌ در جهت انتخاب آزادانه همسر و بالطبع طلاق آزادانه همسر، شكل گرفته‌ است.

ج) استقلال اقتصادي قابل توجه زنان، نوعي آگاهي به حقوق خويش را در ميان آنان رشد داده است. حق زن در انتخاب همسر و نيز حق تصميم‌گيري او براي پايان زندگي زناشويي از جمله این آگاهیها و حق تصمیم گیریها بشمار می رود.

همچنين از موارد ديگر بايد به كاهش ازدواج‌هاي خانوادگي، رواج آزادي جنسي و گسترش حقوق كودكان اشاره كرد.

آن‌گونه كه ملاحظه مي‌شود تغيير مفهوم و شكل خانواده يعني تبديل خانواده‌هاي گسترده و خويشاوندي به هسته‌اي و همچنين تغيير كاركرد اقتصادي خانواده به كاركردي عاطفي و جنسي و نیز با استقلال اقتصادي زنان و به دنبال آن رشد جنبشهاي برابري جويانه ميان زن و مرد و در نتيجه تضعيف وضعيت مرد سالارانه در محيط‌هاي خانوادگي، در ملموس‌ترين نتيجه خود، هم ازدواج‌ها را غير قبيله‌اي و غير خانوادگي ساخت و صورت‌بندي رمانتيكي به آن بخشيد و هم امكان طلاق را بيش از گذشته فراهم ساخت. همراه با اين مسأله، مدرنيزاسيون و نوسازي در حوزه سياسي و دولت نيز امكان تصويب و اجراي قوانين آزاديخواهانه‌تري را براي طلاق فراهم ساخت. و به دنبال آن آمار طلاق افزايش يافت.

طلاق مولود روندهاي نوسازي است. فرايندهاي متجددانه‌اي همچون افزايش حقوق زنان و تغيير شكل خانواده‌ها از گسترده به هسته‌اي، افزايش آمار طلاق را منجر شده است. يكي از علل و دلايل افزايش طلاق، رشد آگاهي‌هاي طبقه زنان به حقوق خويش است، آگاهي‌هايي كه مرهون روند نوسازي است.

ب)

جامعه ايران، جامعه‌اي است كه بي‌شك در حال تجربه روندهاي نوسازي است. امواج تجدد به ما نيز رسيده و جنگ ميان سنت و مدرنيته چندي است در اين نقطه از عالم آغاز شده است. جامعه ما طفلي را مي‌ماند كه در حال آموختن راه رفتن است. راه رفتن براي او و هر انسان ديگر امري است واجب كه راه فراري از آن نيست، هر چند كه در مسير آموختن آن چند باري به زمين بخورد و گريه كند،‌ مهم تداوم كار است و از آن مهم‌تر دست مهرباني است كه به ياري او بشتابد و او را از زمين بلند كند.

جامعه ايران در حال تجربه مدرنيته است. اين گسست (البته نه گسست كامل) از سنت و بازخواني مدرن از جهان، داراي تبعاتي بي‌شمار است. تبعاتي آنوميك همچون جدايي زن و شوهر، فرار مغزها، روسپي‌گري، فرار دختران و … كه همة آنها منجمله افزايش طلاق قابل تأييد نيست. بي‌شك جامعة سرگردان ميان سنت و مدرنيته، خسارت‌زاست اما نكته مهم اين‌است كه دولت به عنوان قدرتمند‌ترين نهاد شكل يافته در هر جامعه‌اي موظف است نقش آن دست مهربان را بازي كند. دولت موظف است با تقويت نهادهاي حمايتي و كمك به شكل‌گيري تشكل‌هاي غير دولتي حفاظتي و مراقبتي، تبعات مدرنيزاسيون را به كنترل خويش درآورد و آسيب ديدگان را ياري نمايد.

اكثر رسانه‌هاي عمومي و كارشناسان بهداشت روان سعي دارند با نشان دادن تصويري مهلك و سراسر منفي از طلاق، به خيال خود يكي از معضلات اجتماعي را حل كنند. راه حلشان چيست؟ تبليغ اين دست شعارها كه همسران بايد با يكديگر با مدارا برخورد كنند يا جوانان در انتخاب همسر دقت كنند و يا با ايمان و اخلاق، همديگر را تحمل نمايند اما ، آنان به این مسأله توجهی ندارند که هر چند بالا رفتن آمار طلاق در هر جامعه‌اي گوياي سست شدن نهاد خانواده و عواقب ناخوشايند آن براي اعضاي خانواده مي‌باشد، اما در عين حال از رشد برخي آگاهي‌هاي اجتماعي نيز خبر مي‌دهد. بالا رفتن آمار طلاق از جمله شاخصه‌هايي است كه نشان دهنده خروج عقل جمعي از فهم سنتي و علاقمندي به دست‌يابي به حقوق فردي و اجتماعي، و در مجموع نشانگر بحران جوامعِ در معرض روند نوسازي است. آگاهي طبقاتي زنان به حقوق خود و تن ندادن به نظام سركوب مردسالارانه با توجه به استقلال نسبي اقتصادي زنان، در شكل نهادينه نشده و سازمان نايافته خويش به بالا رفتن آمار طلاق مي‌انجامد. همچنين افزايش طلاق به عنوان يك واقعيت اجتماعي در ايران، از سوي ديگر نشانه كاهش تصور نامطلوب از “مطلّقه” در جامعه ايران است. زن طلاق گرفته امروز، نسبت به زن طلاق داده شده ديروز با پذيرش اجتماعي بالاتري مي‌تواند به زندگي خويش بعد از طلاق ادامه دهد.

در مجموع مي‌توان گفت، همبستگي‌هاي مكانيكي كه در خانواده‌ها از طريق يك نوع متافيزيك ناخود بسنده در جامعه سنتي ايراني موجبات پابرجايي جبري و سركوب گرايانه نظام خانواده را به هر قيمتي فراهم مي‌ساخت، با قدرت مدرنيته و نوسازي سست و ضعيف گشته است. اما شايد دغدغه اين باشد كه، اين وضعيت در حال گذار تا برقراري شرايط تثبيت شده مدرن (توقف آمار افزايش طلاق و ايجاد نوعي همبستگي‌هاي عاشقانه با به رسميت شناختن تفاوت در سليقه افراد در ايجاد نوع خانواده دلخواه) تا چه ميزان مي‌خواهد از جامعه ايراني قرباني بگيرد؟ چقدر بايد در راه رسيدن به مدرنيته، با داشتن كودكان طلاق، زنهاي آواره و غيره ... ، رنج و درد گروه بسياري از افراد جامعه را شاهد باشيم؟ آيا نبايد روندهاي نوسازي را بدليل اين‌گونه تبعات مخربش از حركت باز داشت. مقصر واقعي در این میان كيست؟

آنچه كه در ايران در اين زمينه مشكل آفرين شده است، نه تغيير در باورها و فرهنگ عمومي نسبت به خانواده، طلاق و روندهاي نوسازي، بلكه در عدم كارآمدي دولت و جامعه مدني در ايجاد و تقويت سازمان‌هاي حمايت كننده حقوق كودكان و زنان آسيب ديده از طلاق است. رشد چند درصدي آمار طلاق در هر سال كه با تصويب قوانيني سهل‌گيرانه‌تر افزايش نيز می یابد، در كنار خود به ايجاد سازمان‌هاي حمايت كننده منجر نشده است و تعداد اين‌گونه مراكز به میزان همان آمار قديمي آن است.

ممكن است اثرات ناخوشايند طلاق همچون اضطراب كودكان و ضربه‌هاي روحي و مالي به زن تا سال‌هاي بعد از جدايي ادامه يابد، اما در ايران به دليل فقدان نهادهاي حمايتي، اين‌گونه اثرات و ضربه‌ها تا مدت مديدي همراه خانواده طلاق هست، در حاليكه در كشورهاي پيشرفته صنعتي، مشكلات ناشي از طلاق مقطعي و كوتاه مدت است. رشد آمار طلاق همچون بسياري ديگر از شاخصه‌ها كه توسط برخي ناكارشناسان، بحران اجتماعي عنوان مي‌شود، نشانگر تقويت روندهاي نوسازي در كشور ما است. روندهايي كه به دليل تازگي و اثرات خود ممكن است تبعاتي ناخوش را نيز بيافريند. اما بايد توجه كرد كه اگر چنانچه طلاق و اين دست مسايل در كشور ما، اينچنين مشكلات عظيمي را براي ايرانيان فراهم نموده، بايد اول خودمان و بعد دولت را مقصر بدانيم كه در تشكيل و تقويت نهادهاي دولتي و حمايت از نهادهاي غير دولتي، ضعيف عمل كرده‌ايم.

 

منابع:

ـ ورسلي، پيتر/ جامعه‌شناسي مدرن/ ترجمه حسن پويان/ انتشارات چاپخش 1373

ـ گيدنز، آنتوني/ جامعه‌شناسي/ ترجمه منوچهر صبوري/ نشر ني/ چاپ پنجم 1378

ـ كوئن، بروس/ درآمدي بر جامعه‌شناسي/ ترجمه محسن ثلاثي/ انتشارات فرهنگ معاصر 1372

 

منبع : سايت علمی و پژوهشي آسمان--صفحه اینستاگرام ما را دنبال کنید
اين مطلب در تاريخ: چهارشنبه 13 فروردین 1399 ساعت: 19:28 منتشر شده است
برچسب ها : اثرات طلاق,کنار آمدن با طلاق,طلاق و تاثیرات آن بر فرزندان,تأثیر طلاق بر فرزندان چیست؟,عملکرد والدین چه می‌تواند باشد؟,ترس و اضطراب طلاق,طلاق برای کودکان و جامعه مضر است,تلنگري به قانون طلاق,تحقیق کامل درباره طلاق,روش تحقیق در مورد طلاق,مقاله در مورد طلاق pdf,مقاله علمی پژوهشی در مورد طلاق,دانلود رایگان مقاله در مورد طلاق,طلاق چیست,تعریف طلاق,دانلود مقاله در مورد طلاق,عوامل موثر بر طلاقمقاله,

مباني فلسفي جاودانگي نزد كانت

چكيده

در ميان فيلسوفان غربي، كساني كه به جاودانگي انسان معتقدند در حوزه عقل نظري به استدلال و اقامه براهين عقلي پرداخته اند ولي هيوم بر خلاف آنان معتقد بود كه اينگونه قضايا، تحليلي بوده و ارزش معرفتي ندارند و كانت نخستين بار با توجه به مباني فلسفي خاص خود در مقابل همه اين نظريات ايستاد و ثابت كرد كه اموري همچون جاودانگي نفس در حوزه عقل نظري امكان اثبات ندارد و همانطور كه مي توان گزاره هايي براي اثبات اين امور بيان كرد همچنين مي توان گزاره هايي نيز در رد اين موارد اقامه نمود. بنابراين؛ نه قابل اثبات و نه قابل رد مي باشند. عقل نظري هيچ راهي براي شناخت چنين اموري ندارد و آنها را بايد به حوزه عقل عملي راند، چرا كه تنها ضامن الزام آور در امور اخلاقي، پاداش ها وكيفرهاي اخروي هستند و در سايه زندگي پس از مرگ و حيات جاودانه است كه پاداش و كيفر اخروي توسط خداوند معنا پيدا مي كند.

فلاسفه بعد از كانت به شدت تحت تأثير او قرار گرفتند. به گونه اي كه حتي هايدگر كه از فيلسوفان اگزيستانسياليست است با وجود بحث پيرامون مرگ، به طور صريح از جاودانگي و بقاي نفس سخني به ميان نياورده است و باور او به جاودانگي نفس را فقط از مضمون انديشه ها و سخنان وي مي توان يافت.

واژگان كليدي

جاودانگي، عقل نظري، عقل عملي، ارزشهاي اخلاقي، پاداش و كيفر اخروي

از آنجا كه بشر ذاتاً از عدم و نابودي گريزان است و به بقا و جاودانگي گرايش دارد، موضوع جاودانگي انسان، همواره فكر انديشمندان را به خود مشغول كرده است. درباره جاودانگي انسان تا كنون تفسيرهاي متفاوتي ارائه شده است ولي بدون ترديد بهترين و كاملترين تبيين را وحي الهي ارائه مي كند. قرآن كريم و كتاب مقدس در موارد متعددي به مسأله زندگي پس از مرگ انسان پرداخته اند كه در اينجا نمونه اي از اين آيات و سخنان را مي بينيم:

«از اين زمين شما را آفريده ايم و به آن شما را بازمي گردانيم و بار ديگر شما را از آن بيرون مي آوريم» (قرآن كريم، طه / 55)

«تمام مردگان رستاخيز خواهند كرد. آناني كه نيكو كردند براي رستاخيز حيات و آناني كه بدي كردند براي رستاخيز محكوميت» (كتاب مقدس، انجيل يوحنا، 29/5)

در كنار وحي آسماني فلاسفه نيز در صدد اثبات جاودانگي انسان بوده اند. گر چه برخي از آنان مرگ را برابر فنا و نابودي او مي دانند، ولي جاودانگي انسان از طريق دلايل عقلي فراواني قابل اثبات مي باشد و ما نمونه اين براهين را در كتب فلسفي ابن سينا و ملاصدرا مي يابيم.

اولين بحثهاي فلسفي در مورد جاودانگي را در سخنان فيلسوفان يونان باستان مي توان مشاهده كرد كه اين بحثها جنبه نظري داشته و در حوزه عقل نظري به آن پرداخته مي شده است و اين روش از فيلسوفان غربي تا عصر كانت نيز ادامه يافته است. كانت نخستين كسي بود كه در مقابل همه اين استدلالات ايستادگي كرد و به نحو مستدل تلاش كرد كه ثابت كند اموري همچون اثبات وجود خدا و اثبات جاودانگي نفس در حوزه عقل نظري امكان پذير نيست و به همان نسبت كه مي توان گزاره هايي بر اثبات اين امور اقامه نمود، مي توان گزاره هايي بر رد اين امور اقامه كرد. بنابراين؛ نه قابل اثبات و نه قابل رد و نقض مي باشند، لذا هر گونه تلاش جهت اقامه برهان بر له يا عليه اين امور بيهوده است.

جاودانگي نزد فيلسوفان پيش از كانت

فيلسوفان يونان باستان

ولي فيلسوفان پيش از كانت به بحثهاي نظري پيرامون اين امور پرداخته اند. اولين انديشه فلسفي در يونان باستان به هراكليتوس بر مي گردد. وي معتقد است كه مرگ واقعيتي نيست كه بتواند از حيات يا وجود جدا شود. نه زندگي مطلق است و نه مرگ. مفهوم مرگ امري نسبي است كه فقط تغيير احوال مي باشد و نه كون و فساد آن. نه ابدان و نه نفوس ما، حتي لحظه اي امر واحدي نيستند، آنها مداوماً در معرض تغيير و تبدل قطعي اند. چرا كه نمي توان در يك رودخانه دو بار قدم گذاشت. رودخانه در حالي كه همگي اجزاء و مواد آن (يعني آب در حال جريان) تبدل يافته است، صورت خود را حفظ مي كند. (كاپلستون، 1368، ج 1، ص 51)

هراكليتوس مرگ را فنا نمي داند بلكه آنرا مرحله اي از زندگي مي داند. فيلسوف معاصر هايدگر، نيز همين سخنان را در مورد مرگ و جاودانگي بيان كرده است و از انديشه هراكليتوس متأثر شده است.

افلاطون

افلاطون مي گويد: «طبيعت هر موجود فاني همواره در اين تلاش است كه جاويدان بماند و بدين مقصود از راه توالد و تناسل مي تواند رسيد. بدين سان كه هميشه موجودي تازه و جوان بجاي موجود پير بگذارد. چنانكه مي داني ما هر موجود زنده را از كودكي تا پيري همواره همان مي شماريم و به يك نام مي خوانيم، در حالي كه در هيچ آن همان نيست كه آني پيشتر بود، بلكه پيوسته در تغيير و تحول است و مو و گوشت و استخوان و خون و خلاصه تمام تنش دائماً دگرگون مي گردد. و اين دگرگوني خاص تن نيست، بلكه روح نيز همواره دستخوش آن است.» (افلاطون، 1357، ص 260) در اينجا هم هراكليتوس و هم افلاطون، به تغيير يا فقدان هويت رودخانه اشاره مي نمايند، در حالي كه همگي اجزاء و مواد آن (يعني آب در حال جريان) تبدل يافته و صورت خود را حفظ مي كند. هويت رودخانه ثابت باقي مي ماند، نه تنها علي رغم اين امر كه آبهاي آن به نحو مداوم در حال تغير است، بلكه دقيقاً به اين دليل كه آنها در حال تغير و تبدل هستند.

فرقي كه ميان دو كلمه «علي رغم» و «به دليل آنكه» است، اساسي مي باشد. در مورد اول («علي رغم») ما با وضعي مواجه مي شويم كه در آن تغير و تبدل به عنوان امر وهمي اعتبار شده و از اين جهت رودخانه را – به نحو ذاتي و اساسي – تحت تأثير قرار نمي دهد.

در مورد دوم («به دليل اينكه») نفس تغير و تبدل به عنوان ذات رودخانه تلقي مي شود. تغيير و تبدل في نفسه رودخانه را آنچنان كه هست، مي سازد. رودخانه هست از اين جهت كه تغيير مي كند. طبق نظر هراكليتوس، هويت طرح و نظام كه «رودخانه» تمثيل آن است هم در مورد طبيعت به نحو كلي و هم در مورد انسان، صادق است و لذا براي انسان هنگام مرگ با حالت پيش از آن تفاوت زيادي ندارد؛ چرا كه ما هميشه در تجربه خود با نوعي مرگ دائم و زندگي مستمر آشنا هستيم.

از سخنان هراكليتوس بر مي آيد كه جاوانگي امري مسلم است و مرگ چيزي جز تغير نيست ولي افلاطون علاوه بر اين جاوداني را مفهومي بسيار متعالي تر مي داند و اين از سخنان او در پاسخ به كريتون بدست مي آيد كه پرسيد: «اكنون بگو تو را چگونه به خاك بسپاريم؟ گفت: اگر توانستيد مرا نگاه داريد و از چنگ شما نگريختم. هر گونه مي خواهيد به خاك بسپاريد. آنگاه لبخندي سرشار از وقار زد و در حالي كه به ما مي نگريست گفت: دوستان من، نمي توانم كريتون را متقاعد سازم كه سقراطي كه با شما سخن مي گويد و وصيت مي كند واقعاً منم. او مي پندارد من آن نعشي هستم كه به زودي پيش چشم خواهد داشت و مي خواهد بداند كه مرا چگونه بايد به خاك سپرد. اندكي پيش به تفصيل در اين باره سخن راندم و گفتم كه من پس از نوشيدن زهر در ميان شما نخواهم ماند و رهسپار كشور نيكبختان خواهم شد. ولي او مي پندارد كه همه آن سخنان براي تسلي خاطر شما و خودم بود.» (افلاطون، 1304، ص 176-175)

افلاطون از طريق استدلال عقلي و با توسل به نظريه تذكر يا يادآوري ثابت مي كنـد كه نفس غير جسماني است و اساساً زندگي با مرگ منافات دارد و نفس چيزي است كه خـود را حركت مي دهد و هـر آنچه كه خود را حركت مي دهـد نبايد تباهي پذيـر باشـد. (Poule Edwards, 1967, vol, P.143) استدلال جهت اثبات آنكه حيات منافي با مرگ است از تصور از نفس به عنوان مبدأ حيات شروع مي شود و اين بر اساس نظريه صور معقول به صورت زندگي برابر است. حيات در تجدد چنان متضاد با مرگ است كه تساوي با عدم تساوي متضاد و ناسازگار است. بنابراين؛ نتيجه آن مي شود كه نفس به عنوان همان صورت معقول زندگي ذاتاً ميرا و سرمدي است و از اين رو «بخش ناميرايي» ما با مرگ منعدم نمي شود؛ چرا كه نفوس ما جايي در عالم ديگر موجود خواهد بود. (افلاطون، 1304، ص 107و 106)

ارسطو

ارسطو نفس را صورت بدن مي دانست، مانند شكل يك مجسمه نسبت به ماده اي كه از ان ساخته مي شود، لذا نفس از بدن جدايي ناپذير است و به علاوه اين جدايي ناپذيري محتوايي فيزيكي و طبيعي ندارد بلكه از نسخ جدايي ناپذيري منطقي است. بنابراين؛ با توجه به مباني فكري ارسطو، كه تفكر رسمي غربي را تا ظهور اگزيستانسياليزم در اروپاي بعد از دوره جنگ تحت تأثير قرار داده، نفس نمي تواند بدون بدن بقايي داشته باشد و انفكاك اين دو از يكديگر به فناي هر دو منجر مي شود. نفس در نظر ارسطو فناپذير است و حتي، به تعبير ديگري مي توان گفت زماني كه ارسطو بيان مسيحي در قرون وسطي نفس را با ذهن يا روح يكسان فرض كردند، بر جنبه فنا پذيري آن تأكيد بيشتري شد. چه آن را به عنوان قوه اي پنداشتند كه انسان را قادر مي سازد تا نسبت به تمامي ارگانيزم خود، كه به نحوي مكانيكي است، تعالي پيدا كند.

فيلسوفان قرون وسطي

متألهين قرون وسطي با حمل مفهوم نفس آن جهاني (اخروي) و روحاني بر نفس مادي ارسطوئي، فقط توفيق آن يافتند كه زمينه را براي جوهر متفكر (ذي شعور) دكارتيان، كه فاقد جهان است، آماده كنند. نفس آنجهاني نفسي است كه فاقد جهان است، مسافري است تنها كه در عالمي كه نسبت به او بيگانه است، سرگردان و آواره است. نفس صرفاً روحاني (غير مادي) گر چه ممكن است همه لوازم بقا و خلود مجردانه قابل تصور را داشته باشد، ولي ملزم و مجبور است كه مانند ماده دكارتي (جوهر ممتد) مرده و فاقد حيات باشد كه از فرط روحاني و معنوي بودن و بي حياتي كه جان عالم (عقل فعال) براي آن مهيا ساخته است، به وسيله روح به فنا گراييده است و انسان خود به صورت يك موجود بيگانه اي در آيد، به صورت روحي به عالم در عالمي به روح در آيد. (رابرتز، 1367، ص 210و 209)

البته نمي توان ديدگاههاي ارسطو را در حمايت از جاودانگي بكار گرفت، گر چه وي بر برخي ديدگاههاي افلاطوني صحه گذاشته است كه موجب بحث و تحول زيادي خصوصاً ميان مدرسان و كساني كه ملتزم به نوعي عقيده جاودانگي شخصي بودند، گرديده است. اين ديدگاهها به ابعاد عقلاني انسان و كاركردهاي عقلاني نفس مربوط مي شوند، ولي آنچه كه مسلم است اين است كه ارسطو تصور جاودانگي شخصي را با بي اعتنايي كنار گذاشته است (Poule Edwards, 1967, vol, P.144).

آكوئيناس

آكوئيناس در تفسيري كه بر كتاب نفس ارسطو نوشت، ثابت كرد كه نفس جوهر است، يعني چيزي كه قائم به خود است و غير جسماني مي باشد، لذا چون ارسطو هم چنين ديدگاهي دارد، او نيز نفس را جاودانه مي داند (Poule Edwards, 1967, vol, P.146).

افلاطون و ارسطو پيشواي دو جريان فكري در مورد جاودانگي انسان مي باشند. افلاطون نماينده اصلي ديدگاه ثنوي گرايانه است كه بر همين اساس قائل به جاودانگي شخص است و ارسطو به عنوان مدافع ديدگاه يگانه گروي، كه اين ديدگاه هيچ مجالي به هيچ نوعي از اعتقاد به جاودانگي شخص، نمي گذارد ولي فيلسوفاني همچون اكوئيناس و دكارت براي اثبات جاودانگي نفس تلاش كرده اند.

فيلسوفان جديد

دكارت

دكارت در بند اخير بخش سوم از كتاب گفتار در روش، نفس را به دليل اينكه در ذات خودش كاملاً مستقل از بدن است، قابل مردن ندانسته و چون هيچ عامل ديگري را قادر به انهدام نفس نمي يابد آن را جاويدان و ناميرا مي داند و چون ميان دو جوهر نفس و بدن تمايز واقعي وجود دارد، اين تمايز قائم به قدرت خداست. البته تمايز نفس از بدن تمايز وجودي است و در عمل، نفس چندان از بدن متمايز نيست. (دكارت، 1376، 268-264)

ماگنوس معتقد است: دكارت در عين اعتقاد به تمايز ذاتي نفس از بدن، باور ندارد كه حقيقت ذات انسان را نفس او تشكيل مي دهد و بدن فقط ابزاري در دست نفس مي باشد. دكارت در نامه اي با آرنو (مورخ 29 ژولاي 1648 م) نوشته است: «من فكر مي كنم نه چندان در اثبات اينكه نفس مي تواند جدا از بدن وجود داشته باشد، كوشيده ام و نه در اثبات اينكه نفس با بدن داراي اتحاد جوهري است، قصور كرده ام» (دكارت، 1376، ص 43) او در اثبات جاودانگي نفس چندان موفق نشد و به همين دليل فلاسفه بعد از دكارت هم در اين مورد موفقيت چنداني كسب نكردند و چون مسائلي همچون جاودانگي نفس به عنوان قضاياي تحليلي ما تقدم مطرح بودند و به تجربه و مشاهده حسي بشر در نمي آمدند توسط فيلسوفان تجربي مسلكي همچون هيوم رد شدند. گرچه قبل از هيوم، اسپينوزا موفق شده بود كه به شيوه هندسي خود در كتاب «اخلاق»، جاودانگي نفس را اثبات كند ولي اين جاودانگي براي انسان به گونه اي است كه نه مي تواند چيزي را تخيل كند و نه قادر است چيزي را به ياد بياورد.

قضيه 23: «ممكن نيست نفس انسان مطلقاً با بدن انسان از بين برود، بلكه از آن چيزي باقي مي ماند كه سرمدي است. »

قضيه 21: «نفس نه مي تواند چيزي را تخيل كند و نه اشياء گذشته را بياد بياورد، مگر در حالي كه در بدن است.» (اسپينوزا، 1364، ص 308)

هيــوم

هيوم كه قضاياي تحليلي ماتقدم را غير قابل تجربه و در نتيجه فاقد ارزش علمي مي دانست، معتقد بود كه جاودانگي نفس از جمله قضاياي تحليلي ماتقدم مي باشد و مفيد شناخت جديدي نيست و اصلاً علمي نمي باشد و لذا اصلاً قابل طرح نيست و كانت كه توسط هيوم از خواب جزمي خود بيدار شده بود در كتاب نقد عقل محض فصلي را به بحث در مورد «ديالكتيك استعلايي» اختصاص داد و در مرحله نخست، ما بعدالطبيعه جزمي را نقد كرد و عدم حقانيت گفته هاي فلاسفه اي همچون افلاطون، ارسطو، دكارت و اسپينوزا را درباره مسائل مابعدالطبيعه كه جاودانگي نفس نيز يكي از آن موارد بود، نشان داد. او بر خلاف دكارت، ريشه درخت دانش را ما بعدالطبيعه ندانسته و اعتبار علوم را مشروط و مقيد به اعتبار و استحكام اين ريشه نمي كند. دكارت تصور كرده بود با باطل بودن شك افراطي، عقل انساني در مسائل مابعدالطبيعه مي تواند به يقين كامل برسد و همين يقين اعتبار شناخت انسان را درباره تمام مسائل ديگر تضمين مي نمايد. او روش خود را كه البته روش رياضي بود در مورد تمام مسائل اعم از طبيعيات و مابعد الطبيعه به يكسان قابل اعمال و معتبر مي دانست ولي به نظر كانت روش رياضي انحصاراً در مورد پديدارها قابل اعمال است و به طور كلي مقولات فاهمه به خودي خود جز صور محض چيز ديگري نمي تواند باشد و فقط در مورد داده هاي حسي قابل اعمال بوده و وراي پديدارها، هر گونه اعتباري از لحاظ شناسايي از آنها سلب مي شود. اموري كه وراي پديدارها تصور مي شود ديگر با مقولات فاهمه مطابقت ندارد. ماهيت مسائل ما بعد الطبيعه چنان است كه آنچه در امور طبيعت ضابطه يقين به حساب مي آيد، درباره آنها با شكست روبه رو شد. و به نتيجه مقبولي نمي رسد.

رد دلايل عقل نظري در مورد جاودانگي در ديالكتيك استعلايي

كانت

كانت معتقد است كه بيشتر فلاسفه پيشين جزمي بودند و درباره مسائل مابعدالطبيعه مانند جاودانگي مطالبي را بيان داشته اند كه فاقد اعتبار است. انتقاد اصلي كانت اين است كه ايشان مسأله عينيت را درباره مسائل مابعدالطبيعه در نظر نداشته اند و مثل ارسطو تصور كرده اند آنچه به طور صوري معقول به نظر مي رسد، به عينه ما به ازاي خارجي دارد و با واقعيت مطابقت مي كند و به عبارتي انديشه بطور انفعالي جهان را منعكس مي سازد؛ در صورتي كه چنين نيست، بلكه اين انديشه انساني است كه جهان را به نحو فعال مي سازد. در ديالكتيك استعلايي كانت، اخلاق به نحوي جايگزين ما بعدالطبيعه مي شود و مابعدالطبيعه جزمي در فلسفه نظري كانت مردود شناخته مي شود ولي همين امر استقرار و استحكام اخلاق را ممكن مي سازد. ديالكتيك كه از ذات و ماهيت مسائل مابعدالطبيعه بر مي خيزد موقعي بروز مي كند كه ذهن انساني از حدود و ثغور قابل شناخت خود پا فراتر مي نهد. اين فرا روي ذهن، طبيعي است و عقل انسان طوري است كه به داده هاي حسي و احكام مطابق با فاهمه نمي توان اكتفا كرد.

از آنجا كه انسان بطور طبيعي به مسائل مابعدالطبيعه گرايش دارد، نمي توان عقل او را كه ذاتاً گسترش دارد محدود به شناسايي يقيني كرد كه به طور موجه چه از لحاظ ذهني و چه از لحاظ عيني در اختيار او قرار دارد. از لحاظ عقلاني مسائلي براي انسان مطرح مي شود كه گويي در فراسوي عين و ذهن او قرار دارد ولي نه ايجاباً و نه سلباً جوابهاي قطعي بدست نمي آيد. مسائل وجود دارند كه نمي توان از راه ادراكات حسي و احكام فاهمه براي آنها جواب قطعي پيدا كرد و هر گاه عقل انساني بدانها توجه پيدا كند به جاي يك حكم جازم و قاطع متقابلاً به دو حكم متضاد و معارض مي رسد. به عبارت ديگر درباره سه مسأله اصلي كه عبارتند از خدا و وجود آن، جهان و آغاز و انجام آن، نفس و جاودانگي آن، عقل انسان دچار تعارض احكام مي شود و در نتيجه تنها روشي كه مي تواند اتخاذ كند ديالكتيك است و به ناچار بايد هر حكمي را كه صادر مي كند همراه با حكم مقابل آن باشد و هيچ يك از اين دو حكم را عقلاً و از لحاظ نظري نمي توان بر ديگري رجحان داد. فاهمه خود را محدود به داده هاي حسي مي كند و به احكام يقيني مي رسد، اما عقل نظري از داده هاي حسي تجاوز مي كند و به جاي يقين به ديالكتيك مي رسد.

از لحاظ عقلاني طرح مسائل مابعد الطبيعه موجه است ولي جوابهاي قطعي كه براي آنها احتمالاً مي توان پيدا كرد غير موجه بوده و انحصاراً به صورت ديالكتيكي يعني به طور كلي و ضروري در قالب دو حكم معارض ايجابي و سلبي در مي آيد بدون اينكه از لحاظ نظري بتوان يكي را بر ديگري اولويت داد. هر يك از اين دو حكم معارض درباره يكي از مسائل مابعدالطبيعه به خودي خود و البته از لحاظ صورت آن از نوع احكام تأليفي ماتقدم است. مثلاً اگر بگوييم «نفس جاودان است» و يا «نفس جاودان نيست» صرف نظر از تعارض ميان آن دو هر يك از اين دو حكم اگر به تنهايي بررسي شود صورت ظاهر آن تأليفي ما تقدم است، زيرا مفهوم نفس به خودي خود نه مفهوم «بقا» را در بر دارد و نه مفهوم «فنا» را. بنابراين، نمي تواند قضيه تحليلي باشد. ضمناً رابطه اي كه ميان دو مفهوم اخير با مفهوم «نفس» برقرار شده است از تجربه ناشي نشده است بلكه ذهن بدون توجه به داده هاي حسي احكامي صادر كرده است، بنابراين مؤخر بر تجربه نيست.

با اين حال در فلسفه كانت اختلاف ميان اين احكام با احكامي از اين نوع كه در كتاب «نقد عقل محض» مورد نظر بوده، اين است كه در حد جهان محسوس عينيت احكام تأليفي ما تقدم محرز است و آنها با واقعيت خارجي مطابقت دارند ولي در قلمرو ما بعدالطبيعه هيچ عاملي در ذهن نيست كه عينيت آنها را ضمانت كند. به نظر كانت احكام تأليفي ماتقدم در قلمرو ما بعدالطبيعه، صرفاً صوري و بدون محتواي واقعي باقي مي ماند. در نتيجه بايد گفت كه به نظر كانت در مورد مسائل مابعدالطبيعه ذهن فقط با توهماتي روبه رو مي شود كه منشاء آنها را بايد جستجو كرد. چنين پژوهشي از لحاظ منطق صوري ارسطويي مقدور نيست، زيرا در اين منطق مسأله عينيت و تطابق احكام با عالم خارج مطرح مي شود، ولي از لحاظ منطق استعلايي، مسأله را با عمق بيشتري مي توان مطرح ساخت و در رابطه «معاني» با واقعيت احتمالي خارجي آنها به تفحص پرداخت. به نظر كانت در واقع بحث درباره مسائل مابعدالطبيعه از لحاظ منطق صوري، نوعي مصادره به مطلوب است؛ در صورتي كه از لحاظ منطق استعلايي نمي توان گرايش طبيعي عقل را دليل بر قدرت شناخت آن از امور نامشروط دانست و تصور كرد كه در مسائل مابعدالطبيعه همچون قلمرو محسوس يقين حاصل مي شود. به نظر كانت اين گرايش طبيعي عقل توهمي بيش نيست و فراروي از محسوس و امور مشروط در قدرت آن نمي باشد. (مجتهدي، 1363، ص 74-69)

ديالكتيك استعلايي كانت دو جنبه داشت (يك جنبه مثبت و يك جنبه منفي). جنبه منفي آن اين بود كه كانت تصور مي كرد كه براي هميشه توانسته است ما بعدالطبيعه جزمي را رد كند و جنبه مثبت آن اين بود كه به كمك علوم تحصلي نه مي توان جوابگوي نيازي بود كه انسان از مابعدالطبيعه مي خواهد و نه مي توان آن نياز را براي هميشه مردود ساخت. در نتيجه بايد از عقل نظري به عقل عملي رسيد. البته كانت نمي خواست كه مانند فلاسفه مادي و تحصلي زمان خود ما بعدالطبيعه را كنار بگذارد، بلكه در جستجوي قلمرو خاص آن بود و اهميت عقل عملي و اخلاق را خاطر نشان مي كرد. سه «ايده» يا «معني» اصلي عقلاني كه عبارت است از «نفس» ، جهان» و «خدا» از تجربه و ادراك حسي نمي تواند ناشي شده باشد و در مقولات فاهمه هم كه صرفاً توجه به رابطه ميان پديدارها دارد، قرار نمي گيرد (مجتهدي، 1363، ص 79-63)

جاودانگي از نظر كانت

جاودانگي نفس از اموري است كه عقل نظري از استدلال بر آن عاجز است و اين عقل عملي است كه به آن مي رسد اموري مانند: خدا، جهان و جاودانگي نفس از عقايد شخصي و ذهني نيستند بلكه از مسلمات عقل عملي هستند و عيني و كلي مي باشند؛ زيرا خود عقل، اين مسلمات را فرض كرده است. پس آنها عقايد معتبري هستند و پذيرفتن اين مسلمات اقرار به تقدم عقل عملي بر عقل نظري است. اين تقدم به اين معنا نيست كه از طريق عقل عملي، به آن مسلمات علم حاصل مي شود، در صورتي كه عقل نظري توان علم بر آنها را ندارد بلكه اين تقدم فقط به اين معناست كه به واسطه عمل، مقتضيات (شرايط) آن را اثبات مي كنيم و سپس ايمان اخلاقي، يا عملي به آنها مي آوريم، كه اين ايمان مبتني بر «نيازهاي عقل عملي» است كه نيازهايي كلي مي باشند (يوسف كرم، بي تا، ص 102)

جاودانگي به عنوان يكي از اصول موضوعه عقل عملي

اصول موضوعه اي چون جاودانگي نفس، اصول جزمي نظري نيستند، بلكه پيش فرضهايي هستند كه ضرورتاً فقط اهميت عملي دارند بنابراين، معرفت نظري را گسترش نمي دهند، بلكه فقط به صور عقلي نظري به طور كلي (به واسطه نسبتشان با قلمرو عمليات) حقيقت عيني مي بخشند. (استفان كورنر، 1367، ص 315)

كانت در مورد چگونگي ارتباط اصول موضوعه عقل عملي با قانون اخلاقي مي گويد: عينيت عملي مشروط به اين اصول است. پيوند امر مطلق با اصل بقاي نفس به اين است كه انطباق كامل اراده با قانون اخلاقي همانا معصوميت است و اين كمالي است كه هيچ موجود عاقلي در هيچ لحظه اي از هستي (در جهان محسوسات) قادر به حصول آن نيست. اما چون اين امر عملاً ضروري است، فقط در سلوك بي پايان به سوي آن، انطباق كامل يافت مي شود. ليكن اين سلوك بي پايان تنها با فرض موجوديت و شخصيت دائم و بي پايان همان موجود عاقل امكان پذير مي شود، يعني جاودانگي يا بقاي نفس

در استدلال براي بقاي نفس مانند استدلال براي اثبات اختيار، كانت مي كوشد ثابت كند كه صورت عقلي جاودانگي گر چه از حيث نظري خالي است، ولي چون يكي از شرايط قانون اخلاقي است، بنابراين واجد عينيت عملي است. چيزي كه هست، امر مطلق به ما فرمان مي دهد به طرزي عمل كنيم كه بتوانيم اراده كنيم. دستوري كه براي خود برگزيده ايم به قانون كلي مبدل شود. اما فرمان نمي دهد كه معصوم شويم يا به «انطباق كامل اراده با قانون اخلاقي» دست يابيم. اما ممكن است نزد ما رسيدن به مرتبه عصمت محال باشد. بنابراين ، مطابق استدلال كانت، تصور بقاي نفس نه تنها به شرطي عينيت پيدا مي كند كه علاوه بر امر مطلق، مشمول اين فرمان نيز بشويم كه بايد به مرتبه معصوميت برسيم. فرماني كه بگويد بايد به مرتبه معصوميت برسيم، در نظر ما قانوني نيست كه اطاعت از آن به هيچ وجه امكانپذير نباشد.

اينكه استدلال كانت در توجيه اصل بقاي نفس قانع كننده نيست، به اين سبب است نه به علت عيب و فسادي كه از لحاظ منطقي در آن موجود باشد. اگر بخواهيم استخوان بندي منطقي استدلالهاي كانت را نشان دهيم، مطلب به اين صورت در مي آيد كه : (1 ) انسان تنها بشرطي قادر به اداي وظيفه است كه مختار باشد.

(2) انسان تنها بشرطي قادر به رسيدن به مرتبه معصوميت است كه نفس جاويدان باشد.

(3) انسان تنها بشرطي قادر به متحقق ساختن خير برين است كه خدا وجود داشته باشد.

اختيار و آزادي انسان شرط لازم دست يافتن او به عصمت است كه خود به نوبه خويش شرط لازم متحقق شدن خير برين و بنابراين، وجود خداست. به عبارت ديگر، امكان معصوميت و جاودانگي نفس از وجود خداوند لازم مي آيد و امكان معصوميت ملزوم آزادي آدمي است. (استفان كورنر، 1367، ص 321)

وي دو مشرب معروف فلسفه اخلاق در دوره باستان يعني فلسفه اپيكوريان و فلسفه رواقيان را باطل دانسته است. از آن جهت كه رواقيان اعتقاد داشتند كه فضيلت متضمن سعادت است و انسان با فضيلت كاملاً با سعادت است و بر عكس، اپيكوريان سعادت جويي را نوعي فضيلت مي دانستند. اينان ميان فضيلت و سعادت رابطه اي از نوع تحليلي و علي قائل بودند، در حالي كه رابطه ميان آن دو تأليفي مي باشد و به هيچ وجه نمي توان از سعادت به فضيلت رسيد ولي شايد بتوان به نحوي از فضيلت به سعادت دست يافت. زيرا با اينكه فضيلت متضمن سعادت نيست ولي به هر طريق مي تواند ما را لايق و شايسته سعادت كند. يعني اگر در اين جهان شخص با فضيلت الزاماً سعادتمنديست حداقل مي تواند خود را لايق و شايسته آن سازد. پس عقل ما از لحاظ عمل اخلاقي ناگزير از قبول اصل موضوعي است كه آن عبارت است از اعتقاد به جهان ديگر. جهاني كه با شرايط اخلاقي مطابقت دارد و تحقق كامل آن را امكان پذير مي سازد و براي شخص با فضيلت تأمين سعادت مي كند. به تعبير ديگر، مي توان گفت كه انسان با فضيلت در كسب قدس و عصمت بايد از احساسي كه عين خودخواهي و خودبيني است فراتر رود تا كاملاً تابع عقل خود شود. ولي به هر طريقي انسان داراي طبعي است دو گانه و براي او ميسور نيست كه به كمال تام دست يابد و آنچه مي تواند انجام دهد طلب كمال و طي مراحل مقدماتي آن است. پس لازم مي آيد كه براي طي مدارج عالي و رسيدن به امور نامتناهي، نفس انسان باقي بماند. بقاي نفس تنها به منظور اعتقاد به پاداش يا مجازات در جهاني ديگر نيست، بلكه شرط لازم فضيلت است. بقاي نفس يعني كسب استمرار لازم و متناسب با امكان تحقق كامل قانون اخلاقي، به طور خلاصه مي توان گفت طلب كمال در نزد انسان دليل بر بقاي نفس انسان است، ولي مفهوم كمال به هر نحوي كه ذهن انسان آن را تصور كند نمي تواند فقط از خود انسان ناشي شده باشد و بايد از ناحيه وجودي ناشي شود كه عين كمال مطلق است و عقل از اين رهگذر ما را وادار به قبول وجود خداوند مي كند. به عبارت ديگر؛ يعني تطابق نهايي فضيلت و سعادت در امكان ما آدميان نيست و تنها خداوند است كه بدان مي تواند تحقق بخشد و همين دليل بر وجود اوست.

درست است كه قائل شدن به اين سه اصل يعني به مختار و آزاد بودن انسان، بقاي نفس آدمي و وجود خداوند جنبه ايماني و اعتقادي دارد و عقل نظري و استدلالي ما از اثبات آن عاجز است، ولي در عوض اين ايمان و اعتقاد صرفاً جنبه فردي و درون ذاتي ندارد. زيرا عقل عملي اين اصول موضوعه را لازم و ضروري تشخيص داده است. به همين دليل با اينكه فلسفه اخلاق كانت به دين منتهي مي شود ولي به هر طريق دين از اين لحاظ به جاي اينكه اساس و پايه اخلاق باشد و نسبت بدان تقدم و اولويت پيدا كند خود بر آن مبتني گرديده است. بر حسب اين بينش، اخلاق بر دين تقدم دارد و فقط شخص ملزم به اخلاق مي تواند دم از دين بزند. كانت در كتاب درس هاي فلسفه اخلاق چنين مي گويد:

«كساني هستند كه مي گويند: انسان بايد اول خدا داشته باشد و بعد از آن اخلاق، اين اصلي است كه بسيار ساده و راحت است. اخلاق و الهيات هيچ كدام اصل يكديگر نيستند در واقع اخلاق و الهيات نمي توانند بدون يكديگر وجود داشته باشند. در اينجا بحث بر سر اين نيست كه الهيات محرك اخلاق است، كه البته هست، بلكه بحث بر سر اين است كه اصل نظري اخلاق منشاء الهي داشته باشد، كه ندارد. اگر اخلاق ريشه الهي داشت (يعني اگر علم اخلاق متكي بر الهيات بود) بايد هر ملتي قبل از آنكه تصوري از تكليف داشته باشد، ابتدا خدا را بشناسد و در نتيجه هر ملتي كه تصور درستي از خدا نداشته باشد، تصوري هم از تكليف نداشته باشد، كه نتيجه علطي است. مردم تكاليف اخلاقي خود را دقيقاً مي شناسند، آنان بدون اينكه تصور درستي از خدا داشته باشند زشتي دروغ را مي يابند... خداوند به قانون اخلاقي حكم كرده است زيرا اين قانون، قانون اخلاقي است و اراده او با قانون اخلاقي منطبق است. علاوه بر اين به نظر مي رسد كه هر الزامي بايد الزام كننده اي داشته باشد و بدون آن نمي توانيم يك الزام كلي داشته باشيم. پس خدا بايد الزام كنند قانون اخلاقي باشد. البته درست است كه در مقام اجرا بايد شخص ديگري وجود داشته باشد كه ما را به انجام عملي كه اخلاقاً خير است ملزم كند، اما در مقام صدور حكم در اخلاق نياز به شخص ديگري نيست. هر قانون اخلاقي بدون نياز به شخص ديگري مي تواند صحيح باشد، اما اگر در مقام عمل كسي ما را به اجراي آنها ملزم نكند، اين قوانين توخالي خواهند ماند. انسان حقاً دريافته است كه بدون يك قانونگذار (مجري قانون مافوق) ، قوانين اخلاقي بي اثر خواهند بود. اگر هيچ محركي وجود نداشت هيچ پاداش و پادافرهي هم وجود نداشت. پس شناخت خدا براي اجراي قوانين اخلاقي ضروري است. (كانت، 1378، ص 63-62)

كانت كتاب نقد عملي را با اين سخنان مشهور به پايان برد:

«دو چيز جان مرا از اعجاب و احترام سرشار مي كند. چنانكه هر چه انديشه ام بيشتر و ژرف تر به آن مي پردازد، اين شگفتي و احترام فزوني مي يابد. آسمان پرستاره بالاي سر من ، و قانون اخلاقي در درون من. نيازي نيست درباره آنها به تحقيق و حدس و گمان بپردازم، چنانكه گويي در پرده اي از تاريكي پوشيده شده اند و يا اينكه در حوزه اي آنسوي افق ديد من هستند؛ نه، من آنها را پيش روي خود مي بينم و در هستي آگاه خويش بطور بيواسطه با آنها در تماسم.

اولي از جايي كه من در جهان حسي و بيروني دارم آغاز مي شود و بستگي هاي مرا با اين جهان افزون مي كند و تا حد جهان هايي آن سوي جهان ها و نظام هايي آنسوي نظام ها و زمان بي پايان دوران هاي حركتشان و آغاز و تداوم آنها گسترش مي دهد. دومي از خود ناپيداي من، از شخصيت من آغاز مي شود و مرا به جهاني مي برد كه براستي بي پايان است و تنها فهم است كه بويي از آن مي برد و بدينوسيله است كه در مي يابيم در شبكه اي از بستگي هاي جهان ديده شدني، لازم و كلي است.

ديدگاه نخست و نگريستن به جهان هاي بي شمار، اهميت وجود مرا ناچيز مي كند و به من مي فهماند كه وجودي حيواني هستم و ماده اي كه از آن پديد آمده ام پس از آنكه زماني كوتاه از زندگي برخوردار بوده است. بي آنكه كسي چگونگي آن را بداند، بايد دوباره به سياره اي كه خود آن چيزي جز نقطه اي ناچيز از كيهان نيست، بازگردد. اما از سوي ديگر، ديدگاه دوم، ارزش مرا چون يك هوش (يعني باشنده معنوي) به وسيله شخصيت قانون اخلاقي آن كه آشكار كننده يك زندگاني آزاد از هر گونه حيوانيت و حتي از كل جهان ديده نشدني است، ... تا بي نهايت بالا مي برد.» (نقيب زاده، 1346، ص 341-335)

آنچه كه از سخنان كانت بدست مي آيد اين است كه خداوند واضع قوانين اخلاقي نيست ولي الزام كننده آن مي باشد و اين الزام از طريق پاداش ها و كيفرهاي اخروي محقق مي شود.

پس از كانت

عصر بعد از كانت به شدت از فلسفه او متأثر گرديد، به گونه اي كه فيلسوفان غربي بعد از وي جهان را آنگونه ديدند كه او تصوير كرده بود، لذا اعتقاد به امور ماوراء طبيعت از قبيل وجود خدا و جاودانگي نفس از حوزه عقل نظري و فهم بشري خارج گرديد و دريچه كوچكي كه او براي رسيدن به اين امور تعبيه كرده بود، آنچنان تنگ و باريك بود كه بعد از او فلاسفه غربي به خود اجازه ندادند كه به گونه ديگري بيانديشند. چنانكه هايدگر يكي از فلاسفه بزرگ اگزيستانسيليست كه بعد از كانت ظهور كرد، به نحو برجسته اي در مورد مرگ انسان به بحث پرداخت؛ ولي او هم به مسأله جاودانگي نپرداخت. گرچه از سخنان وي اينگونه استنباط مي شود كه قائل به جاودانگي بوده است. به نظر او اين فقط انسان است كه قابليت مرگ را دارد، حيوانات صرفاً نابود مي شوند و آنچه كه در مرگ اتفاق مي افتد، اين است كه فقط افزايشي بر آنچه ما قبلاً در حيات داشتيم، اضافه مي شود. زيرا مرگ نحوه اي از هستي است كه دازاين (Dasein) يا حقيقت انسان به محض موجوديتش آن را مي پذيرد و دازاين عبارتست از مرگ مادامي كه وجود دارد. مرگ امكان همه امكانهاست زيرا به طرز يگانه اي مقدم بر دازاين است. هايدگر به طور مستقيم به مسأله جاودانگي نپرداخت ولي از مضمون سخنان وي پيداست كه قائل به جاودانگي انسان مي باشد وبه همين دليل مرگ را مساوي عدم و نيستي نمي داند. (Heidegger, 1962, P.64)

شايد دليل اينكه هايدگر به طور صريح به جاودانگي پرداخته است اين باشد كه انديشه خود را در چارچوبي كه كانت ساخته بود، محصور كرده است.

منابع و مآخذ

قرآن كريم

كتاب مقدس

كورنر، استفان، فلسفه كانت، ترجمه عزت الله فولادوند، انتشارات خوارزمي، تهران،

افلاطون، دوره آثار افلاطون، ترجمه محمد حسن لطفي، رضا كاوياني، انتشارات خوارزمي، تهران، 1357

افلاطون، حكمت سقراط ، رساله فايدون، ترجمه فروغي، تهران، 1304

اسپينوزا، باروخ، اخلاق، ترجمه دكتر جهانگيري، چ دوم، نشر دانشگاهي، تهران، 1364

رابرتز، اي ونز، مرگ و جاودانگي در انديشه هايدگر و عرفان اسلامي، ترجمه شهين اعواني، مجله فرهنگ، چ اول، كتاب دوم و سوم، بهار و پاييز، مؤسسه مطالعات و تحقيقات فرهنگي، 1367

كاپلستون، فردريك، تاريخ فلسفه يونان و روم، ترجمه سيد جلال الدين مجتبوي، نشر علمي و فرهنگي سروش، تهران، 1368

كانت، ايمانوئل، درس هاي فلسفه اخلاق، ترجمه: منوچهر صانعي در بيدي ، نشر نقش و نگار، تهران 1378

دكارت، رنه، اصول فلسفه دكارت، منوچهر صانعي، انتشارات الهدي، تهران، 1376

دكتر مجتهدي، كريم، فلسفه نقادي كانت، چ اول، نشر هما، تهران، 1364

يوسف كرم، فلسفه نقادي كانت، ترجمه محمد محمد رضايي، چ اول، مركز مطالعات و تحقيقات اسلامي، قم، بي تا

دكتر نقيب زاده، مير عبدالحسين، فلسفه كانت (بيداري از خواب دگماتيسم)، انتشارات آگاه، تهران، 1346

Heidegger, Being and time, trans by John macquarrie and EdwardRobinson (Newyork: Harper and Row, 1962

Poule Edwards, Encyclopedia of Philosophy (A.R. MANSER. Immortality in the Encyclopedia of Philosophy, ed. By poule Edwards, New york. 1967)–New York. 1967

 

منبع : سايت علمی و پژوهشي آسمان--صفحه اینستاگرام ما را دنبال کنید
اين مطلب در تاريخ: چهارشنبه 13 فروردین 1399 ساعت: 19:25 منتشر شده است
برچسب ها : جاودانگی کانت,فلسفه کانت,

عنوان

حوريان بهشتي

 

اوصاف حوریان بهشتی از نظر آیات و روایات

در قرآن مجید آنچه درباره اُنس با حورالعین آمده و ذكر شده از همه جالبتراست. و شاید علّتش این باشد كه انسان بیشتر به انس و گفتگو و مُسامره میلدارد تا به خوردن و آشامیدن. در «تفسیر عیّاشی » از جَمیل بن دَرّاج ازحضرت صادق علیه السلام آورده است كه: «إِنَّأَهْلَ الْجَنَّه مَا یَتَلَذَّذُونَ بِشَیْءٍ فِی الْجَنَّه أَشْهَیعِنْدَهُمْ مِنَ النِّكَاحِ، لاَ طَعَامٍ وَ لاَ شَرَابٍ؛اهلبهشت در بهشت از هیچ چیز مانند نكاح لذّت نمی برند، نه غذا خوردن و نهآشامیدن» («بحار الانوار» طبع حروفی، ج 8، ص 139).  و معلوم است كهحورالعین موجب اُنس، و رفع غربت، و ائتلاف و استیناس است به همین خاطرداریم كه: «كَذَلِكَ وَ زَوَّجْنَـ'هُم بِحُورٍ عِینٍ؛همچنین است ای پیامبر كه ما متّقین را با حورالعین تزویج می نمائیم» (آیه 54، از سوره الدّخان).

حُورجمع حَوراء است، و حوراء زن سیاه چشم را گویند كه سیاهیش بسیار، و سپیدیآن نیز شدید باشد. و عِین جمع عَیناء است، و آن زن سیاه چشمی است كه سیاهیچشمش در عین حال درشت باشد، و بنابراین معنای عیناء زن درشت چشم و مشكینچشم است. و حورُ العین زنانی را گویند كه چشمهایشان سیاه و درشت، و سیاهیچشم در سپیدی آن خوش و نمایان باشد، یعنی سیاهیش شدید و سپیدیش نیز شدیدباشد. و در سوره واقعه داریم :« وَ حُورٌ عِینٌ * كَأَمْثَـالِ اللُؤْلُوءِ الْمَكْنُونِ؛برای بهشتیان حور العین هستند كه آنان مانند لؤلؤی می باشند كه در صدف خودباقی است و هنوز دست نخورده است» ( آیه 22 و 23، از سوره الواقعه ).

خداوند در سوره الرحمن آیات 72 تا 75 می فرماید:«حُورٌمَقْصُوراتٌ فِی الْخِیامِ* فَبِأَیِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبانِ* لَمْیَطْمِثْهُنَّ إِنْسٌ قَبْلَهُمْ وَ لا جَانٌّ*فَبِأَیِّ آلاءِ رَبِّكُماتُكَذِّبانِ؛و در آن باغهاى بهشتى زنانى هستند نیكو خلق و زیبا. پس كدامین نعمتهاى پروردگارتان را انكار مى كنید؟ حوریانى كه در خیمه هاىبهشتى مستورند. پس كدامین نعمتهاى پروردگارتان را انكار مى كنید؟ زنانى كههیچ انس و جن قبلا با آنها تماس نگرفته (و دوشیزه اند). پس كدامین نعمتهاىپروردگارتان را انكار مى كنید؟

در ادامه توصیف این زنان بهشتىاضافه مى كند:" آنها حوریانى هستند كه در خیمه هاى بهشتى مستورند." حور" جمع" حوراء" و" احور" به كسى مى گویند كه سیاهى چشمش كاملا مشكى و سفیدىآن كاملا شفاف است، و گاه به زنان سفید چهره نیز اطلاق شده است. تعبیر به" مقصورات" اشاره به این است كه آنها تنها تعلق به همسرانشان دارند و ازدیگران مستور و پنهانند. " خیام" جمع" خیمه" است، ولى به طورى كه درروایات اسلامى آمده خیمه هاى بهشتى شباهتى به خیمه هاى این جهان ندارند،از نظر گستردگى و وسعت و زیبایى. این نكته نیز قابل توجه است كه" خیمه" طبق آنچه علماى لغت و بعضى از مفسران گفته اند تنها به معنى خیمه هاىپارچه اى كه در میان ما معروف است نمى باشد، بلكه به خانه هاى چوبى و یاحتى هر خانه مدورى كلمه" خیمه" اطلاق مى شود، و گاه گفته شده" خیمه" عبارتاست از هر خانه اى كه از سنگ و مانند ساخته نشده است. و بار دیگر همانسؤال پر معنى را تكرار كرده مى گوید:" كدامین نعمت از نعمتهاى پروردگارتانرا انكار مى كنید"؟

آیه بعد توصیف دیگرى است در باره حوریان بهشتى،مى فرماید: هرگز پیش از این جن و انس دیگرى با آنها تماس نگرفته، و دوشیزهاند. نه یک زن هر جایی که گاهی پیش این، گاهی پیش آن، هیچ انسی و جنی بااو تماس پیدا نکرده است. «کانهن الیاقوت و المرجان، الرحمن ،58» گویی در صفا یاقوت یا مرارید هستند یعنی بدنهای اینها این طور با صفاست. علاوه بر اینها باز «حور مقصورات فی الخیام» حورالعین هایی که منحصرا در خیمه هایی هستند. همان مفهوم «قاصرات الطرف لم یطمثهن انس قبلهم و لا جان» را با تعبیر دیگر گفته است، یعنی " نه هر جایی ".

این «حور مقصورات فی الخیام» باز مفهوم " نه هر جاییی " را می دهد. همان کلمه «لم یطمثهن انس قبلهم و لا جان» تکرار شده. معلوم است که قرآن به جنبه طهارت و عفاف و پاکی خیلی عنایت دارد یعنی این را برای بشر یک ارزش اصیل می داند. «متکئین علی رفرف خضر و عبقری حسان» ترجمه: این در حالى است كه بهشتیان بر تختهایى تكیه زده اند كه با بهترینو زیباترین پارچه هاى سبز رنگ پوشانده شده است. (الرحمن،76). درباره آنهاهم داشتیم: «متکئین علی فرش بطائنها من استبرق و جنا الجنتین دان» ترجمه: این در حالى است كه آنها بر فرشهایى تكیه كرده اند با آسترهایى ازدیبا و ابریشم، و میوه هاى رسیده آن دو باغ بهشتى در دسترس است! (الرحمن،54). درباره اینها داریم: «متکئین» تکیه زن ها هستند « علی رفرف خضر» بر متکاهای سبز و بر بساطهای بسیار قیمتی و بسیار نیک «فبای الاء ربکما تکذبان» پس چه نعمتی را شما می توانید تکذیب کنید؟

زنان بهشتي

در سوره مبارکه « الرّحمن » می خوانیم:

 

«فیهِنَّ قاصِراتُ الطَّرفِ لَم یَطمِثهُنَّ اِنسٌ قَبلَهُم وَ لا جانٌّ »

 

« در این قصرهای بهشتی زنانی هستند که جز به همسران خود چشم ندوخته، و جز به آنها عشق نمی ورزند و هیچ انس و جن قبلا با آنها تماس نگرفته است.»

 

از « ابوذر » نقل شده است که« همسر بهشتی به شوهرش می گوید: سوگند به عزّت پروردگارم که چیزی را بهتر از تو نمی یابم، سپاس مخصوص خداوندی است که مرا همسر تو، و تو را همسر من قرار داد.»

سپس به توصیف بیشتری از این همسران بهشتی پرداخته، می گوید:

…« کَاَنَّهُنَّ الیاقوتُ و المَرجان»…

به سرخی و صفا و درخشندگی« یاقوت» و به سفیدی و زیبائی شاخه«مرجان» هستند که هنگامی که این دو رنگ(یعنی سفید وسرخ شفاف) به هم می آمیزند زیباترین رنگ را به آنها می دهند.

باز هم در آیه 70 می فرماید:

…« فیهِنَّ خَیراتٌ حِسانٌ»…

در حدیثی از پیامبر اکرم(ص) آمده است:« دو بهشت از طلا برای مقربان است و دو بهشت از نقره برای اصحاب یمین.»

«خَیراتٌ حِسان» زنانی هستند که جمع میان «حُسن سیرت» و «حُسن صورت» کرده اند و در این  بهشت به  سر می برند.

آنان زنانی هستند که تمام صفات کمال و جمالی که در یک همسر مطلوب است در آنها جمع است و آنچه خوبان همه دارند آنها تنها دارند .

« حُورٌ مَقصوُراتٌ فی الخِیام»

«حور» جمع « حَوراء»  است و «احور» به کسی می گویند که سیاهی چشمش کاملاً مشکی و سفیدی آن کاملاً شفاف است و گاه به زنان سفید چهره نیز اطلاق می شود.

تعبیر به «مقصورات» اشاره به این است که آنها تنها به همسرانشان تعلق دارند و از دیگران مستور و پنهانند.

البته چنانکه از آیات دیگر قرآن استفاده میشود که زنان و مردانی که در این دنیا همسر یکدیگرند، هرگاه هر دو با ایمان و بهشتی باشند در آنجا به هم ملحق می شوند، و با هم در بهترین شرائط و حالات زندگی می کنند و حتی از روایات استفاده می شود که مقام این زنان برتر از حوریان بهشت است؛ به خاطر عبادات و اعمال صالحی که در این جهان انجام داده اند.

در سوره واقعه در مورد این زنان میخوانیم:

...«وَ حورٌ عین* کَاَمثالِ اللؤلؤ المکنون»

« همسرانی از حورالعین دارند* و همچون مروارید در صدف پنهان»

«مکنون» به معنی پوشیده است و در اینجا منظور پوشیده بودن در صدف است؛ زیرا مروارید به هنگامی که در صدف قرار دارد و هیچ دستی به آن نرسیده از همیشه شفافتر و زیباتر است. به علاوه ممکن است اشاره به این معنی باشد که آنها از چشم دیگران کاملا مستورند، نه دستی به آنها رسیده و نه چشمی بر آنها افتاده است!

... «اِنّا اِنشاءناهُنَّ اِنشاءاً »...

در این آیه به اوصاف دیگری از همسران بهشتی پرداخته، میگوید:« ما آنها را آفرینشی نوین بخشیده ایم».

این جمله ممکن است اشاره به همسران مؤمنان در این دنیا باشد که خداوند آفرینش تازه ای در قیامت به آنها می دهد، و همگی در نهایت جوانی و طراوت و جمال و کمال ظاهر و باطن وارد بهشت می شوند که طبیعت بهشت تکامل و خروج از هرگونه عیب و نقص است.

و اگر منظور حوریان باشد خداوند آنها را آفرینش نوینی بخشیده به گونه ای که هرگز گرد و غبار پیری و ناتوانی بر دامان آنها نمی نشیند.

سپس می فرماید:

« فَجَعَلناهُنَّ اَبکاراً» ...

« ما همگی آنها را بکر قرار دادیم.»

و شاید این وصف همیشه برای آنها باقی باشد، چنانکه بسیاری از مفسران به آن تصریح کرده اند و در روایات نیز به آن اشاره شده، یعنی با آمیزش، وضع آنها دگرگون نمی شود.

وصف دیگرشان این است که « آنها هم سن و سال با همسرانشان هستند و همگی در خوبی و جمال ظاهر و باطن همانندند و یک از یک بهتر»

زنان بهشتی در سن و سال نسبت به همسرانشان شبیه و برابرند و به اصطلاح، احساسات یکدیگر را کاملاً درک می کنند و زندگی با هم برای آنها لذّت بخش تر است....

و در آخر می فرماید: « همه این نعمتها برای اصحاب الیمین است».

 

 

بهشت اين مومنين" چهارپايه"را ببين!تهوع آور است! دنيايي است دنياي "بيعاري" ،"عياشي" و "مصرف".انبار "طعام"و "جماع" و دگر هيچ !
جويبارهايبهشتيشان چيست؟شير و عسل!همدم همدلشان كيست؟حور و غلمان!زن هاي عظيم الكپل دمبهدار خوش كله پاچه.فاصله ي ميان دو پله ي نشيمن گاهشان به اندازه ي فاصله يميان مشرق تا مغرب!و براي مقدسيني هم كه داراي انحرافات جنسي هستند غلمانآماده اند!
بچه خوشگل هاي سبزخط و سيه خال زيرابرو برداشته يعشوه گر !طول مدت هر جماعي هفتصد و هفتاد و هفت هزار سال و هفت ماه و هفتروز و هفت ساعت و هفت دقيقه و هفت ثانيه!آن هم نه از اين سال هاي اين دنيا،از سال هاي قيامت كه هر روزش هفتصد و هفتاد و هفت هزارسال و ...!!
چه اشتهاي كثيف و متعفني!

"دكتر علي شريعتي"

هميشه ي خدا از اينحوريانبهشتيبدم ميومده.ميون اون همه وعده اي كه خدا به مردان و زنان مومن داده اينيكي واقعا حرصمو در مياره.هرچند كار خدا بي حكمت نيست .شايد براي اينانسان هاي پست "چهارپايه" اي كه فقط دنيا و لذاتش براشون مهمه اين وعدهوعيدهاي مزخرف لازم بوده تا مثلا به خدا بپيوندند و اهل بشند و بفهمند كهاگه تو اين دنيا لذت هست ،اون دنيا قشنگ تره.
ولي خدايي از حوريا بدم مياد .احساس مي كنم كه حضورشون يه جورايي توهين به شخصيت زنه.
آخه چرا ما آدما بايد اينقدراحمقباشيم كه خدا براي اهل كردن ما از باغ ها و نهرهاي زيباي بهشت و حورياني كه دست هيچ بشري به آنها نرسيده استفاده كنه...
واقعا مايي كه مسلمونيم بايد دنبال اين مسائل باشيم؟واقعا چيزي كه ما مي خوايم و تو اين دنيا پيدا نمي شه اين لذات زودگذره؟
د آخه مسلمونااين چيزا رو كه تو همين دنيا هم داريم.حالا با شدت كمتر...
كجاست اوني كه داد بزنه و بگه چيزي كه مي خواد" حوري" نيست.باغ انار و نهر و رودخونه نيست؟...

 

 

 

در قرآن‌ آمده‌ است‌ که‌: هرکس‌ کار خطایی‌ بکند به‌ خاطر آن‌ کارش‌مجازات‌ خواهد شد و او کس‌ دیگری‌ را غیر از خدا، به‌ عنوان‌ حامی‌ و یاورنخواهد داشت‌.

هدف‌ نهایی‌ هر مسلمانی‌ رسیدن‌ به‌بهشت‌ است‌. با توجه‌ به‌ تمام‌ جوانب‌ غیرمشهود،بهشت‌، فقط‌ از طریق‌ شبیه‌ سازی‌ ذهنی‌ امکان‌ تصورش‌ وجود دارد. اما بایدتوجه‌ داشت‌ که‌ حقیقت‌بهشت‌،در فراسوی‌ توصیف‌ زبان‌ و اندیشه‌ هر انسانی‌ است‌ و خداوند سبحان‌ الله‌و تعالی‌، آن‌ را برای‌ بندگانش‌ فراهم‌ آورده‌ است‌ (آنچه‌ که‌، هیچ‌چشمی‌ نمی‌تواند نمی‌بیند و هیچ‌ گوشی‌ نمی‌تواند بشنود و هرگز در قلب‌انسان‌ به‌ وقوع‌ نپیوسته‌ است‌). «کتاب‌ البخاری‌، مسلمان‌ و دیگران‌» البخاری‌ در کتابش‌ می‌گوید این‌ سر منزل‌ ابدی‌، به‌ آنچه‌ در لذت‌های‌مادی‌ و معنوی‌ که‌ توصیف‌ شده‌، محدود نیست‌، زیرابهشت‌ شامل‌ تمام‌ ارواح‌ انسانی‌ در طول‌ زمان‌ می‌شود و سرانجام‌ بزرگترین‌ وکامل‌ترین‌ لذت‌های‌ فوق‌ تصور است‌ یعنی‌ درک‌ حضور و قرب‌ انسان‌ به‌خالق‌.

حال‌ سؤال‌ این‌ است‌ که‌ چه‌ کسانی‌ وارث‌ یک‌ چنین‌ خیرو برکتی‌ هستند؟ و ارواحی‌ که‌ ارزش‌ چنین‌ پاداشی‌ را دارند کدامند؟ یک‌باور عمومی‌ در بین‌ مسلمانان‌ وجود دارد مبنی‌ بر اینکه‌: هر کسی‌ اقرارکند یا «لا اله‌ الا الله‌ محمد رسول‌ الله‌» به‌ زبان‌ بیاورد واردبهشت‌ می‌شود. اما این‌ شهادتین‌ چیزی‌ بیشتر از یک‌ بیان‌ لفظی‌ است‌، این‌ یک‌عهد است‌، عهدی‌ که‌ باید تکمیل‌ شود، این‌ عهد دارای‌ شرایط‌ و لوازمی‌است‌ که‌ بر تمامی‌ جنبه‌های‌ زندگی‌ تأثیر می‌گذارد، این‌ عهد متمرکز براقتدار فرد است‌ یعنی‌ آن‌ چیزی‌ که‌ حقیقتاً رفتار و کردار ما را دراختیار خودش‌ می‌گیرد.

اعراب‌ قریش‌ که‌ از ادای‌ این‌ کلمه‌امتناع‌ می‌کردند به‌ این‌ دلیل‌ بود که‌ کاملاً التزامش‌ را درک‌می‌کردند. اما امروزه‌، مسلمانان‌ هر روز چند بار آن‌ را تکرار می‌کنند،بدون‌ اینکه‌ هیچ‌ فکری‌ در خصوص‌ چگونگی‌ عمل‌ به‌ آن‌ داشته‌ باشند. رفتارشان‌، عملشان‌ و شیوه‌ زندگیشان‌ به‌ چیز دیگری‌ که‌ کاملاً متفاوت‌با عبارت‌ شهادتین‌ است‌، شهادت‌ می‌دهد و همچنین‌ آنهابهشت‌ را استثناء می‌کنند.

در قرآن‌، الله‌ آگاه‌ هست‌ از آنچه‌ که‌ مقابل‌ رضای‌ اوست‌. به‌ عنوان‌مثال‌ در مذاهبی‌ مانند یهودیت‌ و مسیحیت‌ پیروانش‌ به‌ اشتباه‌ ادعامی‌کنند خداوند آنها را بر دیگران‌ برگزیده‌ است‌ وبهشت‌ تنها متعلق‌ به‌ آنهاست‌.

در قرآن‌ آمده‌ است‌ که‌: هرکس‌ کار خطایی‌ بکند به‌ خاطر آن‌ کارش‌مجازات‌ خواهد شد و او کس‌ دیگری‌ را غیر از خدا، به‌ عنوان‌ حامی‌ و یاورنخواهد داشت‌. اما، امروزه‌ بسیاری‌ از مسلمانان‌ خودشان‌ را به‌ عنوان‌افراد برگزیده‌ در نظر می‌گیرند در حالیکه‌ فرمان‌های‌ پروردگارشان‌ رانادیده‌ می‌گیرند و پشت‌ می‌کنند به‌ سنت‌ پیامبرشان‌ (ص‌) و به‌ یک‌زندگی‌ دنیوی‌ دور از برکات‌ قانون‌ الهی‌ پافشاری‌ می‌کنند و شاید تاجایی‌ پیش‌ بروند که‌ جنبه‌های‌ یقینی‌ آن‌ قانون‌ را انکار کنند.

آداب‌ و سنن‌، دنیا گرایی‌، نظام‌های‌ اجتماعی‌ ساخته‌ دست‌ بشر، رهبران‌و حتی‌ تعهداتشان‌ را با خداوند یکتا شریک‌ می‌کنند یا به‌ عبارتی‌ برای‌خداوند شریک‌ قائل‌ می‌شوند.

پاداش‌بهشت‌، بسیار عظیم‌ است‌. خدائی‌ که‌ بهاء داشته‌ باشد، بهای‌ واقعی‌نیست‌، بهای‌ واقعی‌بهشت‌،بهایی‌ است‌ که‌ با فرمانبرداری‌ از خداوند و پیامبرش‌ ثابت‌ می‌شود. قرآن‌ می‌فرماید: آن‌ کسانی‌ که‌ آخرت‌ را می‌خواهند و در آن‌ جهت‌ تلاش‌می‌کنند اینان‌ معتقدانی‌ هستند که‌ خداوند از تلاششان‌ قدردانی‌ می‌کنند. سوره‌ 17، آیه‌ 19

در هر حال‌، ما باید بازگشت‌ به‌ قرآن‌ داشته‌باشیم‌ نه‌ به‌ راحتی‌ یک‌ روش‌ احساسی‌ و آکادمیک‌، بلکه‌ با حس‌فراگیری‌ برای‌ فرمانبرداری‌ و اطاعت‌، باید درک‌ کنیم‌ که‌ رضایت‌ خداونداز ما در چیست‌؟ و بعد آنگونه‌ شویم‌ که‌ مورد رضای‌ خداوند است‌ و.... این‌ راه‌بهشت‌ است‌.

 

بهشتاقامتگاه ابدی مؤمنان و صالحان رستگار در جهان آخرت است و بهشتیان کسانیهستند که به تصریح قرآن، در ترازوی اعمال، کفه‌ی کارهای نیک‌شان از کفه‌یبدی‌هاشان سنگین‌تر است. در قرآن مجید، بهشتیان به نام‌ها و صفت‌هاییهمچوناصحاب الیمینواصحاب الجنهخوانده می‌شوند.
بهشتمعادل واژه«الجنّة»است و در قرآن مجید با این اسامی و اوصاف به کار رفته است:
جنة المأموی، جنّات المأوی، جنة النعیم، جنات الخلد، دار السلام، دارالمتقین، دار المقامة، عدن، الفردوس.

توصیفبهشتدر سه سوره الرحمن، واقعه و دهر به صورت مفصل و در برخی از سوره های دیگرقرآن به صورت گذرا و مجمل بیان شده است و به بسیاری از نعمت های بهشتیهمچون میوه‌ها و باغها و چشمه‌ساران و زنان پری‌رو با لباس‌های حریر و ... و نیز نعمت‌های معنوی همچون رضوان خداوند و ... اشاره گردیده است.
در اینکه آیا آنبهشتموعود، اکنون نیز موجود است یا نه، میان دانشمندان اسلامی اختلاف نظر است. اکثر دانشمندان معتقدند کهبهشتهم اکنون وجود خارجی دارد و برای اثبات ادعای خود به ظواهر برخی از آیات استدلال می‌کنند.
در روایات مربوط بهمعراجو روایات دیگر نیز نشانه‌های روشنی از این موضوع دیده می‌شود. بنابراین می‌گویندبهشتدر درون و باطن این جهان است امابرای ما قابل دید و درک نیست؛ به عبارت دیگر عالم آخرت وبهشتودوزخ، بر این عالم احاطه دارد و این جهان همانند جنین در درون آن جهان قرار دارد.
آیات قرآن و روایات اسلامی دلالت دارد کهبهشتنیز همانند جهنم، درهایی دارد.
امام باقر علیه السلام فرمود:
«بهشتدارای هشت در است که عرض هر در، به اندازه چهل سال راه است.»
و در قرآن آمده است که جهنم هفت در دارد.
شیخ صدوق، از علمای بزرگشیعه، می‌نویسد:

اعتقاد ما دربارهبهشتاین است کهبهشتدارالبقاء و دارالسلام است. مرگ و پیری، بیماری و ناخوشی، زوال و زمینگیری، غم، فقر و خستگی و فرسودگی در آن نیست.

 

درجات دربهشت

درجات دربهشتمتفاوت است:
بعضی‌ از بهشتیان از تسبیح و تقدیس و تکبیر خداوند بهره‌مندند
بعضی از انواع خوردنی‌ها، آشامیدنی‌ها، میوه‌ها، لباس‌های زربفت، حریر و سندس و همنشینی باحور العین.»
منابع:
تفسیر نمونه المیزان؛ مجمع البیان؛ دایرةالمعارف الشیعه العامه، ج 7، ‌ص 36؛ قرآن پژوهی، ‌ص 572


الجنّة و أهل الجنّة
1- الجنّة خیر مال، و النّار شرّ مقیل 1765.
بهشتبهترین عاقبت، و آتش بدترین خوابگاه است

2- ألا و إنّی لم أر کالجنّة نام طالبها، و لا کالنّار نام هاربها 2761.
آگاه باشید که من ندیدم مثلبهشت، که طلب کننده‏اش در خواب باشد، و نه مانند آتش دوزخ، که گریزان از آن در خواب باشد.
3- إنّ أهل الجنّة کلّ مؤمن هین لین 3400.
به راستى که اهلبهشت، هر مؤمن نرمخوى هموارى است

4- إنّ اللّه تعالى یدخل بحسن النّیّة و صالح السّریرة من یشاء من عباده الجنّة 3544.
به راستى که خداى تعالى بواسطه حسن نیت، و شایستگى سریره و نهان، از بندگانش هر که را که خواهد داخلبهشتمى‏نماید (یعنى هر چند کارى که استحقاقبهشترا برساند نکرده باشد).

5- الجنّة دار الأمان 397.
بهشتسراى امان است.
ص 194


7- الجنّة جزاء المطیع 417.

8- الجنّة دار الأتقیاء 438.

9- الجنة غایة السّابقین 478.

10- الجنّة أفضل غایة 1024.

11- الجنّة مال الفائز 1074.

12- الجنّة جزاء کلّ مؤمن محسن 1431.

13- نیل الجنّة بالتّنزّه عن المأثم 9953.

14- إنّک لن تلج الجنّة حتّى تزدجر عن غیّک، و تنتهی، و ترتدع عن .....
7- بهشتپاداش فرمانبر است.

8- بهشتسراى پرهیز کاران است.

9- بهشتآخرین هدف سبقت گیرندگان، و آتش سرانجام افراط کنندگان است.

10- بهشتافزونترین غرض و مقصود است.

11- بهشتسرانجام کار پیروزمند است.

12- بهشتپاداش هر مؤمن احسان کننده است.

13- رسیدن بهبهشتبا پاکیزگى، و دورى از گناهانست.

14- به راستى که تو داخلبهشتنخواهى شد، تا آنکه از گمراهى خود باز

ص 195

معاصیک، و ترعوی 3795.

15- إذا آمنت باللّه و اتّقیت محارمه أحلّک دار الأمان، و إذا أرضیته تغمّدک بالرّضوان 4146.

16- ثمن الجنّة العمل الصّالح 4698.

17- ثمن الجنّة الزّهد فی الدّنیا 4700.

18- سادة أهل الجنّة الأسخیاء، و المتّقون 5584.

19- سادة أهل الجنّة المخلصون 5591.

20- سادة أهل الجنّة الأتقیاء الأبرار 5599.

21- طلب الجنّة بلا عمل حمق 5991.

22- لا تحصل الجنّة بالتّمنّی 10566.
ایستاده و دور شوى، و از گناهان خود دست کشى و باز گردى.

15- هر گاه به خدا ایمان آورده‏اى، و از حرامهایش دورى نمائى تو را درخانه امان فرود آورده چون او را خوشنود گردانى تو را بخوشنودى فرو پوشاند. (شکى نیست در این که خوشنودى خدا از نعمتى بالاتر خواهد، رزقنا اللّه وإیاکم بمحمد و آله الطاهرین صلوات اللّه علیهم أجمعین).

16- بهاىبهشتعمل صالح است. (یعنى هر کهبهشتخواهد باید عمل صالح انجام دهد).

17- بهاىبهشتبى‏رغبتى در دنیاست.

18- بزرگان اهلبهشتسخاوتمندان، و خویشتن داران است.

19- بزرگان اهلبهشتافراد مخلصند.

20- مهتران اهلبهشتخویشتن‏داران نیکو کار است.

21- طلب کردنبهشتبدون عمل حماقت است.

22- بهشتبا آرزو کردن حاصل نخواهد شد (بلکه نیازمند به عمل است).
ص 196

23- لا یدخل الجنّة خبّ و لا منّان 10792.

24- لا یفوز بالجنّة إلّا من حسنت سریرته و خلصت نیّته 10868.

25- کلّ نعیم دون الجنّة محقور 6867.

26- لن یفوز بالجنّة إلّا السّاعی لها 7403.

27- لن یحوز الجنّة إلّا من جاهد نفسه 7421.

28- من اشتاق إلى الجنّة سلا عن الشّهوات 8591.

29- نیل الجنّة بالتّنزّه عن المآثم 9953.

30- نال الجنّة من اتّقى عن المحارم 9954.

31- هیهات لا یخدع اللّه عن جنّته، و لا ینال ما عنده إلّا بمرضاته 10043.

23- بسیار مکر کننده، و بسیار منّت گذارنده واردبهشتنخواهند شد.

24- بهبهشتپیروز نخواهد گردید مگر کسى که نهان او نیکو بوده، و نیّتش خالص باشد.

25- هر نعمتى غیر ازبهشتکوچک است.

26- هرگز بهبهشتپیروزى حاصل نکند، مگر سعى کننده و کوشا براى آن.

27- هرگزبهشترا حیازت نخواهد نمود، مگر کسى که با نفس خود پیکار کند.

28- هر که مشتاقبهشتباشد، شهوتها را فراموش نماید.

29- رسیدن بهبهشت، به پاکیزگى از گناهان است.

30- بهبهشترسیده است، هر که از حرامها پرهیز نماید.

31- (تتمه کلامى است از خطبه 129 نهج البلاغه که در باره وزن وکیل بیان داشته) چه دور است (اندیشه شما) خداوند ازبهشتاو فریب داده نشده، و به آنچه در نزد اوست رسیده نمى‏شود مگر به خشنودى او.

 

گروه های سه گانه دربهشت
بعد از سوره الرحمن دوّمین سوره ای كه ذكر آیاتبهشتدر آن بسیار آمده است، سوره واقعه است كه پس از آنكه مردم را به سه دسته: سابقون و اصحاب مَیمنه و اصحاب مَشأمه تقسیم میكند می فرماید: «وَالسَّـ'بِقُونَالسَّـ'بِقُونَ * أُولَـ'´نءِكَ الْمُقَرَّبُونَ * فِی جَنَّـ'تِالنَّعِیمِ * ثُلَّةٌ مِنَ الاْوَّلِینَ * وَ قَلِیلٌ مِنَ ا لاْ خِرِینَ؛«و سبقت گیرندگان به أعمال صالحه، سبقت گیرندگان به مغفرت و رحمت هستند. آنان مقرّبان درگاه خدا می باشند كه دربهشتهای نعیم هستند. جماعتی از آنها از پیشینیان هستند، و گروه كمی از پسینیان» (آیه 10 تا 14 سوره واقعه).

بهشتنعیم،بهشتولایت است. و منظور از اوّلین، امّت های گذشته، و منظور از آخرین، امّتپیامبر آخر الزّمان است. و البتّه تعداد افراد مقرّبین در این امّت، نسبتبه امّت های گذشته كم است ـ گرچه از جهت قوّت و مقدار كمال مقدّم هستند ـولیكن تعداد افراد أصحاب الیمین در این امّت همانند امّتهای گذشته زیاداست، چنانكه خواهد آمد. ثُلَّةـ به ضمّ ثاء ـ به معنای جماعت كثیر مردم، وثَلَّةـ به فتح آن ـ به معنای گله و جماعت گوسفند است. و در مثل است كه: فُلانٌ لایُفَرِّقُ بَیْنَ الثَّلَّةِ وَ الثُّلَّةِ؛فلان كس بین گله گوسفند و جماعت انسان فرق نمی گذارد».

وصف جایگاه و نوشیدنی های بهشتیان
«َعلَی ' سُرُرٍ مَوْضُونَةٍ * مُتَّكِـِینَ عَلَیْهَا مُتَقَـ'بِلِینَ؛بر روی تخت های بافته شده هستند. و در حالیكه تكیه بر آنها زده اند همه روبروی یكدیگر قرار گرفته اند» (واقعه/15 و 16). سَریربه معنای تخت است، و غالباً درباره تخت پادشاه استعمال می شود، و جمع آنسُرُرو أسِرَّة می باشد. ووَضَنَ یَضِنُ وَضْنًابه معنای بافتن است، ومَوْضُونَةیعنیبافته شده از الیاف، و این، استعاره از استحكام است و تقابل بهشتیان درجلوس و نشست، كنایه از كمال اُنس و حسن معاشرت و صفاء باطن آنهاست، كههیچگاه به پشت سر و قفای یكدگر ننگرند، و با عیبجوئی و غیبت نمودن، باطنخود را بر خلاف ظاهر آلوده ننمایند.

«یَطُوفُعَلَیْهِمْ وِلْدَ ' نٌ مُخَلَّدُونَ * بِأَكْوَابٍ وَ أَبَارِیقَ وَكَأْسٍ مِن مَعِینٍ * لاَ یُصَدَّعُونَ عَنْهَا وَ لاَ یُنزِفُونَ؛پیوستهاطفال نابالغِ نورس و تازه، گرداگرد آنان برای خدمت درگردش آیند، اطفالیكه پیوسته و جاودان به همان حالت حداثتِ سنّ می مانند (و یا اطفالی كهگوشواره بر گوش دارند). با كوزه ها و ابریق ها و كاسه ای مملوّ از شرابمَعین كه بیاشامند و بیارامند؛ ولی برای آنان در اثر خماری ای كه از خمرپیدا می شود هیچگونه صُداع و سردردی پیدا نمی شود، و هیچگاه بواسطه سُكرحاصل از آن، عقلشان از دست نمیرود» (17 تا 19).

وِلْدانجمعوَلیداست به معنای پسر نورس. مُخَلّدیا از خُلود و خُلْد و خَلْد است به معنای دوام و بقاء، و یا از خُلْد و خَلَدَة است ـ با دو فتحه ـ به معنای گوشواره. أكْوابجمع كُوب است، و آن ظرفی است كه نه دسته دارد و نه لوله، چون كوزه بدون دسته. وأباریقجمعإبْریقاست و آن ظرفی است كه لوله دارد چون آفتابه. وكَأْسمفرداست و جمع نیست، و كاسه است، و آن ظرفی است كه نه دسته دارد و نه لوله، وبه شكل پهن و گسترده است به خلاف كوزه. و علّت اینكه كأس را مفرد آوردهاست، آنستكه كأس به كاسه پر از مایع گفته می شود، پس كأس به تنهائی درحكمأباریقوأكْواباست. صُداعبه معنای سردرد است. لاَ یُصَدَّعُونَ عَنْهَایعنی از آن خمرهای بهشتی سردرد پیدا نمی كنند. وأنْزَفَاز باب إفعال، فعل لازم و به معنای ذَهاب عقل و مستی است. و بنابراینوَ لاَ یُنزِفُونَمعنایش اینستكه در اثر خوردن آن شراب ها، عقلشان زائل نمی گردد.

«وَفَـ'كِهَةٍ مِمَّا یَتَخَیَّرُونَ * وَ لَحْمِ طَیْرٍ مِمَّا یَشْتَهُونَ * وَ حُورٌ عِینٌ * كَأَمْثَـ'لِ اللُؤْلُوءِ الْمَكْنُونِ * جَزَآءَبِمَا كَانُوا یَعْمَلُونَ؛و هر نوع میوه ای كه اختیار و انتخابكنند، و گوشت پرنده از آنچه اشتها كنند و میل بدان داشته باشند، وحورالعین كه مانند لُؤلؤ مختفی و پنهان در صدف، هیچگونه طراوت و تازگی شانزائل نشده است. تمام اینها پاداشی است كه در اثر آنچه در دنیا بجا میآوردند به آنها داده می شود» (آیات 20 تا 24 سوره واقعه).

«لاَ یَسْمَعُونَ فِیهَا لَغْوًا وَ لاَ تَأْثِیمًا * إِلاَّ قِیلاً سَلَـ'مًا سَلَـ'مًا؛آنان در آنبهشتهای نعیم هیچگونه سخن لغو و بیهوده ای، و هیچگونه سخنی كه رابطه با گناهداشته باشد نمی شنوند، مگر گفتار پی درپی سَلام، سَلام» (آیات 25 و 26سوره واقعه). لَغْوگفتار بی فائده است، وإثْمگناه، وتأْثِیمسخنی است كه انسان را به گناه اندازد. قِیلمانندقَوْلمصدر است. وسَلامنیز مصدر است و معنایش گذشت.

وصف درختان و میوه های بهشتی
«وَأَصْحَـ'بُ الْیَمِینِ مَآ أَصْحَـ'بُ الْیَمِینِ * فِی سِدْرٍ مَخْضُودٍ* وَ طَلْحٍ مَنضُودٍ * وَ ظِلٍّ مَمْدُودٍ * وَ مَآءٍ مَسْكُوبٍ * وَفَـ'كِهَةٍ كَثِیرَةٍ * لاَ مَقْطُوعَةٍ وَ لاَ مَمْنُوعَة؛واصحاب یمین و اهل سعادت؛ نمیدانی چه مقام و درجه ای دارند اصحاب یمین! دردرخت سدری كه خارهایش گرفته شده است، و درخت موزی كه میوه اش از پائین تابالا چیده شده است، و سایه كشیده و گسترده ای كه هیچوقت كم و كوتاه و زائلنگردد، و آبی كه پیوسته بدون انقطاع جاری شود و ریخته گردد، و میوه هایبسیاری كه هیچگاه (بواسطه زمستان و امثال آن ) مقطوع نشود، و انسان (بهواسطه سیری و یا دوری و یا خاری و یا مرضی ) از خوردن آن ممنوع نگردد» (واقعه/27 تا 33). سِدْر درخت معروفی است. وخَضَدَ یَخْضِدُ خَضْدًافعلمتعدّی و به معنای قطع كردن و از بین بردن خارهای درخت است. و مَخْضودیعنی سِدری كه خارهایش گرفته شده است؛ چون درخت سِدر خار دارد.

درتفسیر «الدّرّ المنثور» حاكم تخریج و تصحیح كرده، و بیهقی در بحث «بعث » از أبوأمامه روایت كرده است كه اصحاب رسول الله صلّی الله علیه وآله وسلّممی گفتند: ما از عَرب های بدوی و سؤالاتشان استفاده می بریم. یك روز یكمرد أعرابی پیش آمد و به رسول خدا گفت: یارَسولَ الله! در قرآن نام درختیبرده شده است كه اذیّت میرساند؛ و من چنین نمی بینم كه دربهشتدرختی باشد كه صاحبش را آزار برساند! رسول خدا صلّی الله علیه وآله وسلّمگفتند: آن درخت كدام است؟ اعرابی گفت: درخت سدر، چون خار دارد! رسول اللهگفتند: مگر خدا نمی فرماید: «فِی سِدْرٍ مَخْضُودٍ؛سدریكه خارش گرفته شده است »؟! خداوند آن را از هر خاری كه دارد پاك میكند وبجای محلّ هر خار یك میوه ای قرار میدهد كه از آن میوه، میوه هائی روئیدهمی شود، و هر یك از آن میوه ها شكافته می شود و هفتاد و دو رنگ از طعامپدید می آید كه هیچیك از طعامها مشابه دیگری نیست! وطَلْحدرخت موز است. و گفته شده است كه موز نیست بلكه درختی است كه سایه خنك و تازه ای دارد. ونَضَدَ یَنْضِدُ نَضْدًافعلمتعدّی است، یعنی متاع را بهم متّصل كرد و بعضی را به بعضی چسبانید و یاروی هم ریخت. یعنی درخت موزی كه ثمرش از پائین تا بالا روی هم چیده شدهاست.

و در «مجمع البیان » وارد است كه عامّه از أمیرالمؤمنین علیه السّلام روایت كرده اند كه: مردی در نزد آنحضرت «وَ طَلْحٍ مَنضُودٍ» قرائت كرد. حضرت گفتند: «مَاشَأْنُ الطَّلْحِ؟ إنَّمَا هُوَ «وَطَلْعٍ» كَقَوْلِهِ: وَ نَخْلٍ طَلْعُهَا هَضِیمٌ؛طَلْح چه معنی دارد؟! «طَلْع » است؛ مثل گفتار خداوند: وَ نَخْلٍ طَلْعُهَا هَضِیمٌ،یعنی درخت خرمائی كه غلاف میوه اش شكسته شده و خرماها در درون آن، رو بهرشد كردن آورده است». به حضرت گفته شد: آیا تغییر نمیدهید این كلمه را؟حضرت فرمود: «إِنَّ الْقُرْءَانَ لاَ یُهَاجُ الْیَوْمَ وَ لاَ یُحَرَّكُ؛درامروز قرآن، تحرّك پیدا نمی كند و جابجا نمی شود و دگرگونی پیدا نمی كند». و این روایت را از آنحضرت، فرزندش حسن علیه السّلام و قَیس بن سَعد روایتكرده اند.

«وَ فُرُشٍ مَرْفُوعَةٍ * إِنَّآ أَنشَأْنَـ'هُنَّ إِنشَآءً * فَجَعَلْنَـ'هُنَّ أَبْكَارًا * عُرُبًا أَتْرَابًا؛وفرش های عالی! ما آن حوریّه ها را البتّه آفریدیم، و آنان را باكره قراردادیم! و دارای غَنج و ناز، و عاشق و مایل به شوهران خود نمودیم. و همگیهمانند هم در سنّ و جوانی و شادابی هستند» (آیات 34 تا 37 سوره واقعه). فُرُشجمعفِراشاست به معنای فرشی كه می گسترند و برروی آن می نشینند، ولیكن ممكن است در اینجا مراد ازفُرُشٍ مَرْفُوعَةٍزنانعالیقدر باشند كه در عقول و جمال و كمالشان رفیع القدر بوده باشند؛ و شاهدآنكه زن را فِراش میگویند، و مناسب این معنی است كه بلافاصله می فرماید: «إِنَّآ أَنشَأْنَـ'هُنَّ إِنشَآءً؛ما آن زنان را خود آفریدیم و باكره قرار دادیم». وعُرُبجمععَروباست،و عَروب به زنی گویند كه به شوهرش پر مهر و محبّت و پر عاطفه باشد، و یادارای ناز و كرشمه باشد. و أتراب جمع تِرْب ـ با كسر و سكون ـ به معنایمثل و شبیه است.

«لاِصْحَـ'بِ الْیَمِینِ * ثُلَّةٌ مِنَ الاْوَّلِینَ * وَ ثُلَّةٌ مِنَ ا لاْ خِرِینَ؛آنچهگفته شد، برای اصحاب یمین و اهل سعادت است كه جماعت كثیری از آنها ازپیشینیان بوده اند، و جماعت كثیری از پسینیان» (آیات 38 تا 40 سورهواقعه). باید دانست كه آنچه از گفتار خدا: فِی سِدرٍ مَخْضُودٍ * وَ طَلْحٍ مَنضُودٍ * وَ ظِلٍّ مَمْدُودٍتا اینجا كه میرسد: فَجَعَلْنَـ'هُنَّ أَبْكَارًا، عُرُبًا أَتْرَابًابیان شده است، همه متعلّق به خوبان و اصحاب یمین است؛ و آنچه سابقاً بیان شد از گفتار خدا كه می فرماید: فِی جَنَّـ'تِ النَّعِیمِتا گفتارش كه: إِلاَّ قِیلاً سَلَـ'مًا سَلَـ'مًا،همهآنها متعلّق به سابقون و مقرّبون است. و با دقّت در خصوصیّات آن مزایا، وخصوصیّات آنچه را كه برای اصحاب یمین بیان فرموده است، أشرفیّت و أفضلیّتسابقین از اصحاب یمین مشهود میگردد.

توصیفبهشتمتقیان
و در سوره قمر، مقام متّقیان رامَقْعَدِ صِدْقدر نزد مالك علی الاءطلاق و حكمران با اقتدار معیّن كرده است: «إِنَّ الْمُتَّقِینَ فِی جَنَّـ'تٍ وَ نَهَرٍ * فِی مَقْعَدِ صِدْقٍ عِندَ مَلِیكٍ مُقْتَدِرٍ؛محققا پارسایان در باغ ها و (کنار) نهرهایند. در جایگاه صدق، نزد پادشاهی با اقتدار» (آیه 54 و 55 سوره قمر).

ودر سوره بیّنه، آن پاداش ها را كه حتّی شامل رضایت طرفینی است، بر اساسخشیت و احترام از عِزّ جلال و مقام و موقف حضرت پروردگار معیّن فرمودهاست: «إِنَّالَّذِینَ ءَامَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّـ'لِحَـ'تِ أُولَـ'´نءِكَ هُمْخَیْرُ الْبَرِیَّةِ* جَزَآؤُهُمْ عِندَ رَبِّهِمْ جَنَّـ'تُ عَدْنٍتَجْرِی مِن تَحْتِهَا الاْنْهَـ'رُ خَـ'لِدِینَ فِیهَآ أَبَدًا رَضِیَاللَهُ عَنْهُمْ وَ رَضُوا عَنْهُ ذَ ' لِكَ لِمَنْ خَشِیَ رَبَّهُ؛آنانكه ایمان آورده و عمل صالح انجام داده اند، ایشانند فقط بهترین خلائق. پاداش آنان در نزد پروردگارشانبهشتهائی است كه از زیر درختان آنها نهرهائی در جریان است، و ایشان در آنبهشتها جاودانه زیست می كنند. خدا از ایشان راضی است و ایشان از خدا راضیهستند؛ این است مزد و ثواب كسی كه از پروردگار خود در خشیت است» (آیه 7 و 8 سوره البینة).

و در سوره نبأ وارد است كه: «إِنَّلِلْمُتَّقِینَ مَفَازًا * حَدَآنءِقَ وَ أَعْنَـ'بًا * وَ كَوَاعِبَأَتْرَابًا * وَ كَأْسًا دِهَاقًا * لاَ یَسْمَعُونَ فِیهَا لَغْوًا وَلاَ كِذَّ ' بًا * جَزَآءً مِن رَبِّكَ عَطَآءً حِسَابًا؛درقیامت برای پرهیزگاران محلّ فوز و سِعه و آسایش است: باغهائی و درختهایانگوری است، و نیز دختران جوان نورس كه تازه پستان در می آورند، و همگیمثل و شبیه و قرین یكدگرند، و نیز كاسه های مملوّ از شراب بهشتی است. درآنجا أبداً سخن لغو و بیهوده و سخن دروغ نمی شنوند. اینها در مقام پاداشاز جانب پروردگار تو ای پیغمبر، در محاسبه به آنان عطا میگردد» (آیات 31 و 36 سوره نبا). دَهَقَ یَدْهَقُ دَهْقاًبه معنای پر كردن و سرشار و مملوّ نمودن است، ودِهَاقبه معنای سرشار و پر است. وكِذَّابیكی از مصادر كَذَبَ یَكْذِبُ می باشد، یعنی دروغ گفتن.

از این آیات استفاده می شود كهبهشتمقام صدق و امانت و تقوی و برداشتن گلایه از آثار و مظاهر عالم آفرینش كهمخلوق خداست، و حفظ مقام جلال و عظمت و ابّهت حضرت ذوالجلال است. در آنجابطلان و لغو و دروغ و گناه نیست، و فتور و نقصان و عیب راه ندارد. شرابشمست میكند ولی مست جمال خدا و صفات خدا و افعال خدا؛ و سردرد نمی آورد، وعقل را هم نمی برد. و آن را شراب طَهور گویند كه در سوره دهر ذكر شده است. غذای آن ثقل و سنگینی نمی آورد، و نكاح آن فتور و سستی ندارد، همه عشق استو لذّت و سُرور و حُبور. و علّتش اینستكه در آنجا نقصان و عدم و نیستی راهندارد. در دنیا كه نكاح و یا خوردن طعامهای لذیذ و یا آشامیدن نوشابه هایلذیذ، لذّتش و اثرش ضعیف می شود و از بین میرود، به جهت نقصان این عالماست. و اگر فرض كنید جهات نقیصه در اینجا نباشد، هیچگاه بهجت و سرورشتبدیل به گرفتگی و بدی احوال نمی شود، و هر لذّت و كیف و عیشی كه پیدا شودهمان جاودان خواهد ماند؛ بدون ذرّه ای قصور و فتور و كمی و كاستی.

توصيفبهشتدر برخي سوره ها مانند «واقعه و صافات» به طور مشروح بيان شده كه به برخي از آن موارد و راه هاي وورد بهبهشتاشاره مي كنيم.
اولاً: معيار رستگارى در آخرت و رفتن بهبهشتايمان و اعمال انسان است. هر كس كه عمل صالح داشته باشد ان شاء الله واردبهشتمى‏شود. ... « الذين آمنوا و عملوا الصالحات».
ثانيا: شفاعت يامبر اكرم(ص) و امامان(ع) و اولياى الهى نيز شامل تعداد زيادى از مسلمانان و مؤمنان خواهد شد و آنان نيز واردبهشتمى‏شوند.
ثالثا: همه اهل ايمان حتى كسانيكه احيانا مشكل داشته باشند در نهايت واردبهشتخواهند شد و اگر هم عذاب و سختى ببينند براى مدتى موقت است. اما بعد از مدتى آنها نيز بهبهشتمى‏روند.
رابعا: مى‏دانيد كهبهشتهشت درب دارد و جهنم هفت و اين نشانه آن است كه راه هاي وروديبهشتبيش از جهنم است. به طور مثال اگر حواس پنجگانه و شهوت و غضب انسان راه ورودي جهنم است اين هفت در به اضافه عقل راه ورودي بهبهشتمي باشند.
خامسا: خداوند متعال كه آفريدگار بندگان است آنها را هم دوست دارد لذا درنعمت‏هاى خود آنها را بهره‏مند مى‏كند مگر كسانى كه خيلى شقاوتمند و ناصالح ند. با توجه به اينمطالب و مطالب بسيارى ديگر كه از قرآن و رواياتاستفاده مى‏شود. هيچ دليلى بر اينكه اهل جهنم بيشتر از اهلبهشتهستند نداريم. بله همه بهشتيان در يك مقام و مرتبه نيستند چنان كه دوزخيان نيز همه در يك مرتبه از عذاب نيستند.
دوست گرامي! آنچه که در اينجا به اجمال مي توان آورد اين است:
1- آنچه از نظر فرآن کريم و روايات اسلامي مسلم است اين که همانطوري کهاهل جهنم به تناسب بديهايشان سختي و عذابشان گوناگون است، اهلبهشتهم به فراخور اعمالشان داراي درجات و کمالات مختلف هستند. از اين روبهشتداراي مراتب و درجات متفاوت است: «فأولئک لهم الدرجات العلي» (اهل ايمان وعمل صالح داراي درجات عالي هستند)(طه (20)، آيه 75)؛ «والآخره اکبر درجات» (درجات آخرت و برتريهايش از اين هم بيشتر است)(اسراء (17)، آيه 22)
2- با عنايت به مطلب نخست، دربهشتنعمتهاي گوناگوني وجود دارد که اهل ايمان و عمل صالح از آن بهره مند ميشوند. اما برترين و بهترين لذت ها محبت و خشنودي خداوند متعال مي باشد، وبه تعبير ديگر هيچ لذتي دربهشتبه درجه خشنودي و محبت الهي براي انسان بهشتي شادي بخش نيست و حتي لذتهايديگر در پرتو اين لذت ارزشمند مي نمايد. قرآن در آيات متعددي بدان اشارهمي کند که در اينجا به ذکر يک آيه مي پردازيم: «وعد الله المؤمنين والمؤمنات جنات تجري من تحتها الانهار خالدين فيها و مساکن طيبه و جنات عدنو رضوان من الله الکبر ذلک هو الفوز العظيم؛ خداوند به مردان و زنان باايمان، باغهائي ازبهشتوعده داده که نهرها از زير درختانش جاري است، جاودانه در آن خواهند ماند، و مسکن هاي پاکيزه اي دربهشتهاي جاويدان (نصيب آنها ساخته) و (خوشنودي) و رضاي خدا (از همه اينها) برتر است، و پيروزي بزرگ همين است››(توبه (19)، آيه 72) البته اين لذت ورضوان الهي از آن کساني است که در دنيا همه اعمال خود را بر پايه رضايخداوند قرار داده باشند يعني عباداتشان بر اصل حب و حمد الهي استوار شدهاست. چنان که در کلام نوراني امير مؤمنان (عليه السلام) آمده است: «انقوما عبدوا الله رغبه فتلک عباده التجار، و ان قوما عبدوا الله رهبه فتلکعباده العبيد، و ان قوما عبدوا الله شکرا فتلک عباده الاحرار؛ همانا گروهيخدا را به انگيزهبهشتمي پرستند که اين عبادت تاجران و سودگران است، و گروهي نيز خدا را به خاطرهراس و عذاب جهنم عبادت مي کنند که اين شيوه بردگان است، و نيز گروهي خدارا به خاطر شکر و سپاسش مي پرستند که اين شيوه عبادت آزادگان است››(نهجالبلاغه، حکمت 237؛ اصول کافي، ج2، ص68، ح5) امام علي عبادت خود را از نوعگروه سوم مي داند و مي فرمايد: «الهي ما عبدتک خوفا من عقابک و لا طممعافي ثوابک و لکن وجدتک اهلا للعباده فعبدتک؛ معبودا! هيچگاه تو را به خاطرترس از عذاب و يا طمع به پاداش نپرستيدم، بلکه چون تو را شايسته عبادتيافتم، بندگي مي کنم››(بحار، ج41، ص14) در روايات امامان معصوم نيز محبت وخوشنودي خداوند به عنوان پاکترين و زيباترين لذت اهلبهشتخوانده شده است. امير مؤمنان -عليه السلام- در بيان علت آن مي فرمايد: اهلبهشتهنگامي که با نعمت هاي گوناگون دربهشتروبرو مي شوند دلهايشان چنان از وجد و سرور افروخته مي گردد که زبان بهسپاس و شکر الهي مي گشايند و همه آن نعمتها را در برابر رضوان خداوندناچيز مي نگرند و هدف نهائي را در اين مي دانند که قرآن بازگو مي فرمايد: «و آخر دعويهم ان الحمد لله رب العالمين» (و آخرين سخنان اهلبهشتاين است که حمد مخصوص پروردگار عالميان است)(يونس (10) آيه 10) امام سجاد نيز با تکيه بر بيان قرآن مي فرمايد: خداوند به اهلبهشتدربهشتمي فرمايد: بهترين لذت براي شما، رضايت و محبت من است.(ميزان الحکمه، ج1، ص433، باب 557، ح2613)
نکته پاياني آن که قرب الهي که موجب رضا و رضوان عظيم خداوند است در واقعبالاترين کمالي است که فطرت انسان در پي آن مي رود. پس همان طوري کهارتباط با خدا در دنيا زندگي آدمي را در همه ابعادش آرامش بخش مي کند درآخرت که سراي ابدي به شمار مي آيد برترين آرزوها همين رضايت الهي است کههر نعمت ديگري در پرتو آن لذت آفرين خواهد بود.

 

حکایت هفت درصد، بهشت و جهنم

ارسال شده در مورخ ۲۳شهریور ۸۷ توسط فرحان دبیرزاده | موضوعات: اجتماعی , مذهبی

یک مرد روحانی، روزی با خداوند مکالمه ای داشت: “خداوندا! دوست دارم بدانم بهشت و جهنم چه شکلی هستند؟”

خداوند آن مرد روحانی را به سمت دو در هدایت کرد و یکی از آنها را بازکرد؛ مرد نگاهی به داخل انداخت. درست در وسط اتاق یک میز گرد بزرگ وجودداشت که روی آن یک ظرف خورش بود؛ و آنقدر بوی خوبی داشت که دهانش آب افتاد!

افرادی که دور میز نشسته بودند بسیار لاغر مردنی و مریض حال بودند. بهنظر قحطی زده می آمدند. آنها در دست خود قاشق هایی با دسته بسیار بلندداشتند که این دسته ها به بالای بازوهایشان وصل شده بود و هر کدام از آنهابه راحتی می توانستند دست خود را داخل ظرف خورش ببرند تا قاشق خود را پُرکنند. اما از آن جایی که این دسته ها از بازوهایشان بلند تر بود، نمیتوانستند دستشان را برگردانند و قاشق را در دهان خود فرو ببرند.

مرد روحانی با دیدن صحنه بدبختی و عذاب آنها غمگین شد. خداوند گفت: “تو جهنم را دیدی!”

آنها به سمت اتاق بعدی رفتند و خدا در را باز کرد. آنجا هم دقیقا مثلاتاق قبلی بود. یک میز گرد با یک ظرف خورش روی آن، که دهان مرد را آبانداخت!

افراد دور میز، مثل جای قبل همان قاشق های دسته بلند را داشتند، ولی بهاندازه کافی قوی و تپل بوده، می گفتند و می خندیدند. مرد روحانی گفت: “نمیفهمم!”

خداوند جواب داد: “ساده است! فقط احتیاج به یک مهارت دارد! می بینی؟ اینهایاد گرفته اند که به همدیگر غذا بدهند، در حالی که آدم های طمع کار تنهابه خودشان فکر می کنند!”

(تخمین زده شده که ۹۳% از مردم این متن را برای دیگران بازگو نخواهندکرد، من جزء آن ۷% بودم! و به یاد داشته باشید، من همیشه حاضرم تا قاشقغذای خود را با شما تقسیم کنم!)

 

حوریان و دختران بهشتی

حور جمع حوراء است و حوراء به دخترجوان و باکره و سفید و بسیار زیبا و سیاه

 چشم گفته می شود که دارای پستانهای بسیارزیبایی که گرد و تازه رسیده و کمی

 برآمده اند می باشند.

قرآن می فرماید:

    " (برای پرهیزگاران)، دخترانی بسیار جوان و هم سنّ وسال و جامهایی لبریز و

 پیاپی(ازشراب طهور). "   (سوره نبأ، آیه 33)

    " (بهشتیان) همسرانی از حورالعین (سیاه چشم وبسیارزیبا) دارند همچون مروارید

 درصدف پنهان. اینها پادشی است که در برابر اعمال که انجام می دادند. " (سوره

واقعه آیه 22)

    " نزد بهشتیان همسرانی زیباچشم است که جز به شوهران خود عشق نمی ورزند،

گویی(ازلطافت وسفیدی)همچون تخم مرغهایی هستندکه (درزیر بال وپرمرغ) پنهان

 مانده (و دست انسانی هرگز آنرا لمس نکرده است ونزدیکی نکرده است). " (سوره

صافات،آیه 48)

     پیامبراکرم(ص) فرمودند: "همانا بهشتیان به چیزی بیشتراز نکاح اشتها

ندارند و لذت نمی برند."  (کتاب لثالی، ص 503)

      درحدیثی بدین مضمون آمده است که:" بهترین چیزهایی که مردم در دنیا

وآخرت ازآنها لذّت می برند، لذت آمیزش و بهره برداری از زنان می

باشد." (کتاب وسائل، جلد14، ص 468)

  "(دربهشت)توان بدنی انسان درکامیابی اززنان به اندازه صد نفر می

 

گردد." (کتاب کنزالعمال، جلد14، ص 468)

 

 

  حضرت علی(ع) فرمودند:" هریک ازآن حوریان، هفتاد حلّه پوشیده اند و سفیدی

 

ساق ایشان از زیر هفتاد حلّه معلوم است. از جماع باهریک ازآن حوریان لذّت صد مرد

 

 را می یابد که هریک چهل سال خواهش مجامعت داشته باشندو برایشان میسّرنشده

 

باشد. " (بحارالانوار،ج 8، ح 205)

 

  درجای دیگرحضرت علی(ع)فرمودند: " پس آن مؤمن با قوّت صد جوان باآن حوری

 

جماع کند و یک معانقه با او هفتادسال طول می کشد.  مؤمن متحیّر می باشد که نظر به

 

 کدام عضو حوری بکند، بر روی او یا برپُشت او  یا بر ساق او. برهرعضو اوکه نگاه

 

می کند از شدّت نور وصفا، روی خودرا درآن مشاهده می نماید. پس دراین حال زن

 

دیگری براو مشرف میگردد که خوشروتر و خوشبویتر از اوّلی است.

 

" (بحارالانوار،ج 8، ح 205)

 

  حضرت امیرالمؤمنین(ع) فرمودند:" هیچ مؤمنی داخل بهشت نمی شود مگر آنکه

 

خداوندِغنیّ ، پانصد حوری به او عطا می فرمایدکه با هر حوری هفتاد غلام وهفتاد کنیز

 

 نیز می باشدکه هریک مانند لؤلؤ منثور و لؤلؤ مکنون می باشند. " (بحارالانوار،ج 8، ح 205)

 

  رسول اکرم(ص) می فرماید: " حوری از خیمه خود بیرون آیدو روی به تخت مؤمن

 

بخرامد و چون به نزد مؤمن می آید با پانصد سال ازسالهای دنیا همدیگر را می بوسند

 

 که برای هیچ کدامشان ، خستگی و ملال حاصل نمی گردد. "

 

 

  امام صادق(ع) فرمودند: " زنانِ بهشت حسد نمی برند و حائض نمی شوند و بدخویی

 

 نمی کنند."

 

 

  رسول اکرم(ص) فرمودند: " هرمؤمنی را هفتاد زوجه از حوران می دهند و چهار زن

 

 از آدمیان، که ساعتی با حوریّه صحبت می دارد و ساعتی با زن دنیا و ساعتی باخود

 

خلوت می کند و بر کُرسیها تکیه زده اند و بایکدیگر صحبت می دارند.

 

" (بحارالانوار،ج 8، ص 157، ح 98)

منبع : سايت علمی و پژوهشي آسمان--صفحه اینستاگرام ما را دنبال کنید
اين مطلب در تاريخ: چهارشنبه 13 فروردین 1399 ساعت: 19:18 منتشر شده است
برچسب ها : اوصاف حوریان بهشتی از نظر آیات و روایات,زنان بهشتي,

بعد اخلاقى ـ تربيتى حماسه عاشورا و دستاوردهاى آن

خبرگزاري فارس: در اين نوشتار, سعى بر اين است تا به بخشى از دستاوردهاى اخلاقى وتربيتى حماسه جاويدان عاشورا اشاره شود.     

ماجراى عاشورا نمايش عالى ترين و زيباترين حماسه هاست. شمع وجود امام حسين(ع) پروانه هايى را به گرد خود جمع كرده بود كه سر از پا نمى شناختند و در راه عشق به معبود, هر نيشى را نوش مى دانستند و با فداكارى بى نظير و ايمان بى بديل خود, جامعه بشرى را از لحاظ سازندگى سربلند كردند و ملكوتيان را در برابر خود به تعظيم واداشتند.

اين واقعه ـ كه در كم ترين زمان و با فداكارى افراد معدودى رخ داد ـ هميشه به عنوان ((انقلاب بزرگ)) بر تارك تاريخ بشر مى درخشد. همه طبقات تلاش كرده اند تا با بررسى و تحليل وقايع, نوعى با آن ارتباط برقرار كنند. انديشمندان بسيارى از اديان, مكاتب, فرقه ها و نژادهاى مختلف درباره اين رخ داد عظيم سخن گفته اند و هر يك در خور شإن و مقام علمى و اجتماعى خود, آموزه هايى از آن را براى مخاطبان به ارمغان آورده اند.)

آنچه بيش از همه, حادثه كربلا را پرفروغ و سازنده جلوه مى دهد, توجه به بعد ((اخلاقى و تربيتى)) آن است كه در ضمير انسان ها تإثير شگفت انگيزى داشته است و بسيارى از آنها را متحول و انقلابى ساخته و جلو خودكامگى بسيارى از زمامداران فاسد را گرفته است.

اگر حماسه عاشورا رخ نمى داد, بدون شك هيچ نهضت اسلامى ديگرى به وقوع نمى پيوست و خودكامگى زمامداران فاسد افزون تر مى شد. در نتيجه, رشد جوامع اسلامى با خطرات جدىترى روبه رو شده و مكتب ((انسان ساز)) اسلام تعطيل مى شد, اما تإثير حماسه حسينى در بيدارى سياسى و شور انقلابى مردم به اندازه اى عميق بود كه سلاطين پرقدرت و كم شعورى مانند متوكل عباسى ناچار مى شدند براى تحكيم پايه هاى حكومتشان و جلوگيرى از رشد و تعالى جامعه مسلمين, با كشته آن حضرت بجنگند و تبليغات مسمومى بر ضدش به راه اندازند;(3) چنان كه اقدامات شديدى براى خاموش كردن مشعل هدايت كربلا به عمل آوردند, اما جذابيت اين واقعه سرنوشت ساز در ضمير حق پرست مردم به صورت مقدس و هدايت بخش استوار مانده و به نقش اساسى اش ـ كه هدايت و نجات جامعه بشرى و تربيت شاگردان است ـ هم چنان ادامه مى دهد. در اين نوشتار, سعى بر اين است تا به بخشى از دستاوردهاى اخلاقى وتربيتى حماسه جاويدان عاشورا اشاره شود:

1. الگو دهى

در نظام تربيت اسلامى يكى از عوامل موثر در شكل گيرى شخصيت مذهبى افراد, الگوپذيرى از اسوه هاى دينى است. تاريخ اجتماعى بشر نشان داده است كه در صورت عدم وجود الگو در يك جامعه انسانى, افراد در زندگى ظاهرى, عقلى و ايمانى خويش سرگردان و حيران مى مانند. جامعه اى كه مى خواهد نسلى توانمند, پويا, موثر و پرصلابت تربيت كند, احتياج به الگوهاى جاويدان دارد.

يكى از جلوه هاى تربيتى و انسان ساز حادثه كربلا ((الگودهى)) آن است. اين خصيصه چنان عيان است كه حتى بزرگان غير مسلمان را نيز به اعجاب و تإثيرپذيرى واداشته است كه به چند نمونه از آن اشاره مى شود, زيرا:

خوش تر آن باشد كه سر دلبران                  ته آيد در حديث ديگران

محمد على جناح مى گويد: ((هيچ نمونه اى از شجاعت, بهتر از آن كه امام حسين(ع) از لحاظ فداكارى و تهور نشان داد در عالم پيدا نمى شود. به عقيده من تمام مسلمين بايد از سرمشق شهيدى كه خود را در سرزمين عراق قربانى كرده است, پيروى نمايند)). 

توماس كارلايل مى گويد: ((بهترين درسى كه از تراژدى كربلا مى گيريم اين است كه امام حسين(ع) و يارانش ايمان استوار به خدا داشتند, آنها با عمل خود روشن كردند كه تفوق عددى در جايى كه حق و باطل رو به رو مى شود, اهميت ندارد و پيروزى حسين(ع) با وجود اقليتى كه داشت باعث شگفتى من است)).

بالاخره مهاتما گاندى ـ رهبر استقلال طلب هندوستان ـ مى گويد: ((من زندگى امام حسين(ع) ـ آن شهيد بزرگ ـ را به دقت خوانده ام و توجه كافى به صفحات كربلا نموده ام و بر من روشن است كه اگر هندوستان بخواهد يك كشور پيروز گردد, بايستى از سرمشق حسين(ع) پيروى كند)).

با اين وصف اگر عاشورا را دايره المعارفى بدانيم كه انواع منش ها و كنش ها را در جبهه حق و باطل در خود جاى داده است, سخن گزافى نگفته ايم. بنابراين بررسى حادثه عاشورا ما را به اين باور مى رساند كه سيدالشهدإ(ع) ـ با توجه به وضعيت جهان اسلام ـ حركتى را طراحى كرده بود كه در طول تاريخ جاويدان بماند.

اين حقيقت را مى توان به روشنى در گفتار و كردار امام حسين(ع) ديد, زيرا ايشان حق و باطل را در ميدان مبارزه مقابل هم قرار مى دهد, نه خود و يزيد را. از اين رو در گفت و گوهاى خود از واژه ((مثل)) استفاده مى كند ومى گويد: ((... مثلى لايبايع مثله;(8) افرادى همچون من با افرادى همچون يزيد بيعت نمى كنند)).

اين نوع جملات نشان دهنده اين است كه بعد ملكوتى و تربيتى عاشورا را درصدد نمونه دهى و الگوسازى بوده است. به اين معنا كه اختلاف آنان بين دو فرد در موقعيت جغرافيايى و تاريخى خاص نيست, بلكه تقابل دو باور و تفكر در ميان است كه امكان دارد در هر مكان و زمان ديگر رخ دهد.

2. ارائه مكتب عشق

حادثه كربلا از معدود جرياناتى است كه موجب ايجاد مكتبى تربيتى و انسان ساز در جامعه بشرى شده است; مكتبى شورآفرين كه به مردم درس ((اسلام راستين)) را مى دهد و آنها را به راه خدا مى برد و از بندهاى مادى آزاد مى كند و بر ضد حكومت هاى ((اموى گونه)) به حركت درمىآورد و تعارض دين و دنيا را حل مى كند.

در اين مكتب, آموزش به طور رايگان است و ورود براى عموم مردم آزاد است. دفتر حضور و غياب ندارد و امتحان سال ظاهرا به چشم نمى خورد, اما ضوابطى دارد كه فراگيرى فراگيران را در كارنامه آنان ثبت مى كند.

برنامه هايى كه در اين مكتب تدريس مى شود عبارت است از: عشق حقيقى, معرفت دين, اجراى عدالت, حق شناسى, آزادگى, پايمردى, شهامت, صداقت, صفاى باطن و...

لحظه لحظه هاى عاشورا مكتب است كه به انسان ها اين درس را مى دهد. فاجعه آفرينان كوفه و شام فكر مى كردند كه با قتل عام اصحاب حق, خود را جاودانه مى سازند, ولى در نگاه پيروان واقعى مكتب عاشورا گور خويش را كندند و چهره نورانى اهل بيت(ع) را روشن تر نمودند و كربلا يك مكتب نمونه و كامل شد و نشان داد كه سقف تعالى انسان و آستانه رفعت روحى و تصعيد وجودى و ظرفيت كمال جويى و كمال يابى او تا كجاست.

اين كه انسان تا كجا مى تواند اوج بگيرد, زلال شود و تربيت شود, در ميدان عمل روشن مى شود, پرونده آن حماسه نشان داد كه در بعد تهذيب و تربيت ((تا چه حد است مقام آدميت!)) اين نكته براى جويندگان ارزش هاى تربيتى, بسيار زيباست!

3. تربيت شدگان انقلابى

حادثه عاشورا واقعا بيش از هزاران روايت, كتاب و مبلغ در انديشه مسلمانان تحول بنيادى و انقلابى به وجود آورد و حقيقت اسلام را ـ كه فداكارى در راه حق و عدالت و ستيز با منحرفان ستمگر بود ـ تجلى داد و از طريق اين آموزش اصولى و هدايت انقلابى, فداكاران بسيارى هم چون : ((ابن سكيت)), ((دعبل)), ((فرزدق)) و... را بر ضد حكومت هاى اموى گونه تربيت كرد; مثل زندگى پرافتخار شاعرى به نام ((فرزدق)) كه از شعراى كم جرإت و جايزه بگير امويان بود, با اين حال نهضت تحول آفرين حسين(ع) او را نيز مانند بسيارى از مسلمانان ديگر طورى بيدار و فداكار ساخت كه حتى در دوران سخت عاشورا را به پا خاست و برخلاف هشام (خليفه خونخوار اموى) از امام زين العابدين(ع) يادگار امام حسين(ع)) تجليل نمود و با چكامه دلاويز جاودانى اش, برترىهاى امام و خاندانش و پستى هاى هشام و همكارانش را در برابر چشم او براى مردم بازگو كرد. او به جرم حق گويى به زندان افتاد و امام(ع) هدايايى براى او به زندان فرستاد. ولى او با عرض تشكر هدايا را برگرداند و گفت: من براى دفاع از مكتب هدايت و عشق به خاندان پيامبر(ص) و سركوبى مخالفان ستمگر, چكامه روشنگرم را سرودم.

پس از چهارده قرن, حضرت امام خمينى(ره) ـ كه يكى از فرزندان همين خاندان بود ـ چون تمام اوصاف و خصوصيات اخلاقى يزيد را در عملكرد و قوانين حكومت هاى غرب و شرق به طور پيچيده و گسترده مشاهده نمود و رژيم شاه را هم نوكر حلقه به گوش و عامل اجراى سياست هاى شيطانى غرب در ايران و منطقه ديد, همانند جدش اباعبدالله(ع) زندگى در اين سيستم و رژيم را بر خود و ديگران روا ندانست و براى مبارزه با همه آنها, شور حسينى را در جامعه به پا كرد.

او در نخستين روزهاى نهضت, ضمن سخنرانى ها و بيانيه هاى متعدد, جنايت هاى آمريكا, اسرائيل و رژيم حاكم بر ايران را نسبت به اسلام براى مردم تشريح كرد و با استناد به جمله معروف امام حسين(ع) كه فرمود: ((انى لا إرى الموت الا سعاده و لا الحياه مع الظالمين الا برما)) تكليف مردم, علما و حوزه هاى علميه را در قبال اين جنايت ها تبيين كرد, ايشان با الهام از همين مكتب رهايى بخش, فرمودند: ((... براى من جاى شبهه نيست كه سكوت در مقابل دستگاه جبار, علاوه بر هدم اسلام و مذهب تشيع, نابودى با ننگ است. امروز مسلمين و خصوصا علماى اسلام در مقابل خداى تبارك و تعالى مسئوليت بزرگى دارند. من براى چند روز زندگى با عار و ننگ ارزشى قائل نيستم...))

بدون مبالغه, اين دو نمونه از ميليون ها نمونه است كه تاكنون درباره ابعاد گوناگون حماسه عاشورا و پليدىهاى حكومت يزيد و همكارانش, هزاران كتاب, رساله, مقاله, خطابه و چكامه به همه زبان هاى اسلامى و غير اسلامى در همه زمان ها و مكان ها به خاطر تإثيرپذيرى از نهضت حسين(ع) نگاشته شده است. اين همه آثار انقلابى و رثايى, متفقا عظمت هرچه بيشتر حسين(ع) و يارانش را در راه حق و حقارت هرچه فزون تر يزيد و يزيديان را در راه باطل ترسيم مى كنند و بر طبق پيش گويى هاى صريح آن حضرت, در خط انقلابى آن حضرت به حركت افتادند و بر ضد حكام فاسد به پا خاسته و با همه توان از مصالح اسلام و مسلمين پاسدارى كردند.

4. تبلور اخلاق اسلامى

وقتى حادثه عاشورا را بررسى مى كنيم, مى بينيم كه يك صحنه زيباى نمايش است; نمايش ((مروت)) و ((ايثار)).

مروت اين است كه انسان به دشمنان خودش هم محبت ورزد. امام حسين(ع) وقتى دشمنش را تشنه مى بيند به او آب مى دهد. اين معناى ((مروت)) است و اين از شجاعت بالاتر است كه فرمود: ما هرگز جنگ را شروع نمى كنيم, گرچه به نفع ما باشد.

ديگر عنصر اخلاقى موجود در اين حادثه ـ كه از با شكوه ترين تجليات عاطفى روح انسان است ـ وفا و ايثار است. تجلى دادن اين عاطفه انسانى و اسلامى يكى از وظايف عاشورا بوده است وگويى اين نقش به عهده حضرت ابوالفضل(ع) گذاشته شده بود.

حضرت (ع) بعد از آن كه مإموران شريعه فرات را كنار مى زند, وارد آب مى شود و اسب را داخل آب مى برد به طورى كه آب زير شكم اسب رسيده و او مى تواند بدون اين كه پياده شود مشكش را پر از آب كند. همين كه مشك را پر از آب كرد با دستش مقدارى آب برداشت و مقابل صورت آورد تا بنوشد. ديگران از دور ناظر بودند آنها همين قدر گفته اند: ما ديديم كه ننوشيد و آب را ريخت. يادش افتاد كه برادرش تشنه است. گفت: شايسته نيست كه حسين(ع) در خيمه تشنه باشد و من آب بنوشم.

حال تاريخ از كجا مى گويد؟

از اشعار ابوالفضل(ع)! چون وقتى كه بيرون آمد شروع كرد به رجز خواندن. خودش را مخاطب قرار داده و مى گويد: اى نفس! مى خواهم بعد از حسين(ع) زنده نمانى. تو مى خواهى آب بخورى و زنده بمانى؟ حسين(ع) در خيمه اش تشنه است. به خدا سوگند! رسم برادرى, رسم امام داشتن و رسم وفادارى چنين نيست.

آرى! ارج نهادن به مروت و ايثار و تجلى دادن اين فضايل اخلاقى و حميده, يكى از دستاوردهاى تربيتى حادثه كربلا بوده است.

5. موعظه و اندرزگويى

شهيد مطهرى مى فرمايد: حماسه عاشورا ((تجسم اسلام)) است, ولى تجسم زنده و حقيقى از جنبه هاى توحيدى, عرفانى و... است كه از مهم ترين جنبه هاى آن, جنبه ((موعظه و اندرزگويى)) است. از اين زاويه كه به عاشورا نگاه مى كنيم, يك مقام سازنده مى بينيم, يك خيرخواه, يك واعظ, يك اندرزگو را مى بينيم كه حتى از سرنوشت شوم دشمنان خود ناراحت است كه اينها چرا بايد به جهنم بروند. در اين جا تحرك حماسه جاى خودش را به سكون اندرز مى دهد.

ببينيد در همان روز عاشورا و غير عاشورا چه اندرزهايى به مردم داده است! اصحابش چقدر اندرز داده اند; ((زهير بن قين)) چه اندرزها داده; ((حبيب بن مظاهر)) چه اندرزها داده است!

وجود مبارك اباعبدالله(ع) از بدبختى آن مردم متإثر بود. نمى خواست حتى يك نفرشان به اين حال بماند. با مردم لج نمى كرد, بلكه به هر زبانى بود مى خواست يك نفر هم كه شده از آنها كم شود. او نمونه جدش بود: ((لقد جإكم رسول من انفسكم عزيز عليه ما عنتم حريص عليكم بالمومنين رووف رحيم)) معناى ((عزيز عليه ما عنتم)), يعنى بدبختى شما بر او گران است. بدبختى شما براى اباعبدالله(ع) گران بود. يك دفعه سوار شتر مى شود و مى رود. برمى گردد, عمامه پيامبر(ص) را به سر مى گذارد, لباس پيامبر(ص) را مى پوشد, سوار اسب مى شود و به سوى آنها مى رود بلكه بتواند از اين گروه شقاوت كار, كسى را كم كند. در اين جا مى بينيم حسين(ع) يك پارچه محبت است, خيرخواه است, يك پارچه دوستى است كه حتى دشمن خودش را هم دوست دارد.

6. آموزش شعارهاى سازنده

امام حسين(ع) در روز عاشورا, شعارهاى زيادى داده است كه در آن ها روح نهضت خودش را مشخص كرده است كه من براى چه مى جنگم, چرا تسليم نمى شوم, چرا آمده ام كه تا آخرين قطره خون خودم را بريزم. همين شعارها بود كه اسلام را زنده كرد و پايه هاى دستگاه خلافت اموى را متزلزل ساخت.

اشعارى كه اباعبدالله(ع) در روز عاشورا خوانده است, خيلى متفاوت است. يكى از اشعارى كه روز عاشورا خواند و آن را شعار خودش قرار داد اين بود:

الموت اولى من ركوب العار

والعار اولى من دخول النار

نزد من مرگ از ننگ, ذلت و پستى عزيزتر و محبوب تر است.

اسم اين شعار را بايد شعار ((آزادى)) و ((عزت)) گذاشت, يعنى براى يك مسلمان واقعى, مرگ هميشه سزاوارتر است از زير بار ننگ ذلت رفتن.

شعارهاى عاشورا, شعار ((احياى اسلام)) است; شعارهاى زنده كننده, نه بى حس كننده و مخدر. شعارهاى عاشورا انسان را به گونه اى تربيت مى كند كه در هر كارى هدف عالى و خدايى داشته باشد و خداوند را بزرگ شمارد و غير او را كوچك بداند.

7. ترسيم خط حق و باطل

از ديگر جلوه هاى زيبا و تربيتى عاشورا, خط كشى ميان حق و باطل و تبيين منطقه حضور و عمل انسان هاى ((ددمنش)) و ((فرشته خو)) است. وقتى خوبى و بدى و حق و باطل به هم درآميزد, تيرگى باطل, حق را هم غبارآلود و ناپيدا جلوه داده و يك ظلمت كده به وجود مىآورد.

در اين ظلمت كده گمراهى انديشه ها و انسان ها طبيعى است و كفر نقابدار, مسلمانان ساده لوح و سطحى نگر را به شبهه مى اندازد. زيبايى كار امام حسين(ع) اين بود كه مشعلى روشن كرد تا راه روشن شود, تيرگى بگريزد, چهره ها در آن هواى گرگ و ميش, فتنه و دروغ, نمايان و باز شناسانده شود تا فريب و نقاب بى اثر شود. 

عاشورا يك امتحان بزرگ بود كه در زمان و مكان خود بى نظير بود. حقيقت و جوهره انسان هاى مختلفى را برملا نمود. عاشورا به نوعى ((يوم الفصل)) بود, زيرا فضلى بين دو دسته از انسان ها باشد, عده اى فرسنگ ها به جلو رفتند و از سكوت تا ملكوت اوج گرفتند و گروهى نيز سير قهقرايى را طى نموده و در اين حماسه عظيم مصداق آيه ((... اولئك كالانعام بل هم اضل)) شدند.

عاشورا چشم و چراغ مسلمانان

  تاريخ شهادت، تاريخ عقيده و جهاد و تمسك به اصول و مباني اعتقادي است.اگر خون شهيدان نبود كه شجره طيبه رسالت را سيراب نمايد، نه از اسلام خبري بود و نه از مكتب توحيد الهي اثري.نگاه‌خالص انسان دربرابر ماست، صداي خالص ايثار و اعتقاد، طنين تنهايي، ترنم موزون تشنگي، حكايت دست‌هاي قلم شده ، قصه‌هاي نانوشته ، داستان دستان غربت، داستان دستان قربت، حكايت جانبازي، حكايت جانبازي و دلنوازي و عشق بازي.اگرشهادت دركربلا ونهضت خونين عاشورا نبود، اين‌اخلاص و دوستي كه ميليون‌ها انسان از صميم قلب نسبت به اهل بيت پيغمبر كرده بودند، بوجود نمي‌آمد.شهيد "محمد احمدي‌شهرابي" ازشهداي دوران هشت سال دفاع مقدس در وصيت‌نامه خود نوشته‌است: نمي‌دانيد كه شهيد شدن چه افتخاري است، تمام بدن انسان به حال جوشش مي‌افتد، چون مي‌خواهدماموريت خويش را انجام داده و به پيش بزرگان تاريخ برود."بزرگاني چون امام حسين(ع)، مرد جنگ، مرد بزرگ اسلام، مردي كه درس آزادي را به هر بنده‌اي آموخته است."

شهيد"عباس انصاري" نيز در وصيت‌نامه خود مي‌پرسد : آيا شهادت امام حسين (ع)براي فاطمه و زينب(س) سخت نبود؟ آيا امام حسين(ع) درروزعاشورا فرزندان و عزيزان خود را فداي اسلام نكرد؟ او يادآوري مي‌كند "امروز بايد خود را فداي انقلاب كنيم تا با خون خود اسلام را زنده نگهداريم".شهيد انصاري مي‌افزايد : همه مي‌گفتيم‌اي كاش بوديم در روز عاشورا و به امام حسين(ع) كمك مي‌كرديم."حال كه هر روز ما عاشورا و هر سرزمين ما كربلاست و نداي فرزند برومند حسين(ع)، خميني عزيز لبيك بگوييم و در تداوم انقلاب كمك كنيم." شهيد"عبدالمحمد ترابي" نيزبهترين راه را راه‌حسين زمان‌مي‌داند و مي‌گويد:

ناله‌هاي محرومان دنيا وانسان‌هاي ضعيف چنان بر من اثر گذاشته‌بود كه بهترين راه كه همان راه حسين زمان تاريخ شهادت، تاريخ عقيده و جهاد و تمسك به اصول و مباني اعتقادي است.اگر خون شهيدان نبود كه شجره طيبه رسالت را سيراب نمايد، نه از اسلام خبري بود و نه از مكتب توحيد الهي اثري.نگاه‌خالص انسان دربرابر ماست، صداي خالص ايثار و اعتقاد، طنين تنهايي، ترنم موزون تشنگي، حكايت دست‌هاي قلم شده ، قصه‌هاي نانوشته ، داستان دستان غربت، داستان دستان قربت، حكايت جانبازي، حكايت جانبازي و دلنوازي و عشق بازي.اگرشهادت دركربلا ونهضت خونين عاشورا نبود، اين‌اخلاص و دوستي كه ميليون‌ها انسان از صميم قلب نسبت به اهل بيت پيغمبر كرده بودند، بوجود نمي‌آمد.شهيد "محمد احمدي‌شهرابي" ازشهداي دوران هشت سال دفاع مقدس در وصيت‌نامه خود نوشته‌است: نمي‌دانيد كه شهيد شدن چه افتخاري است، تمام بدن انسان به حال جوشش مي‌افتد، چون مي‌خواهدماموريت خويش را انجام داده و به پيش بزرگان تاريخ برود."بزرگاني چون امام حسين(ع)، مرد جنگ، مرد بزرگ اسلام، مردي كه درس آزادي را به هر بنده‌اي آموخته است."

شهيد"عباس انصاري" نيز در وصيت‌نامه خود مي‌پرسد : آيا شهادت امام حسين (ع)براي فاطمه و زينب(س) سخت نبود؟ آيا امام حسين(ع) درروزعاشورا فرزندان و عزيزان خود را فداي اسلام نكرد؟ او يادآوري مي‌كند "امروز بايد خود را فداي انقلاب كنيم تا با خون خود اسلام را زنده نگهداريم".شهيد انصاري مي‌افزايد : همه مي‌گفتيم‌اي كاش بوديم در روز عاشورا و به امام حسين(ع) كمك مي‌كرديم."حال كه هر روز ما عاشورا و هر سرزمين ما كربلاست و نداي فرزند برومند حسين(ع)، خميني عزيز لبيك بگوييم و در تداوم انقلاب كمك كنيم." شهيد"عبدالمحمد ترابي" نيزبهترين راه را راه‌حسين زمان‌مي‌داند و مي‌گويد:

ناله‌هاي محرومان دنيا وانسان‌هاي ضعيف چنان بر من اثر گذاشته‌بود كه بهترين راه كه همان راه حسين زمان مي‌باشد انتخاب كرده و به نداي حسين زمان لبيك گفته و با قلبي سرشار از عشق به الله به ياري دين خدا كه در واقع در اين دنياي ظالم پرور تنها مانده است.او تاكيد دارد : براي امام حسين (ع) اشك بريزيد كه در صحراي كربلا با ‪۷۲تن با بدترين وجه به شهادت رسيدند.شهيد"ترابي" در وصيت نامه خود آورده است: به ياد شهيدان كربلا بيفتيد و ناراحت نباشيد، چون دشمن ما هم امروز يقينا چيزي كمتر از يزيدزمان امام حسين (ع) ندارد." "زمان فراهم آمده است تا آرزوي پيوستن به علي اكبر حسين (ع) را داشته باشيم و شما بر خود بباليد كه امانت خود را داده ايد." شهيد "باقر سليماني" نيز در وصيت نامه خود به مادرش توصيه مي‌كند كه نگران نباشد و اگر شهيد شد، به آن افتخار كند ، چرا كه امانتي را كه خدا به او سپرده بود، سالم به خدا پس داده است .او مي‌افزايد :اي مادر ناراحت نباش ، هر وقت گريه مي‌كني به ياد روز عاشورا بيفت و آن صحنه را در نظر بياور."درنظر بياور كه‌چه‌طورامام حسين (ع) قاسم نو دامادش را، علي‌اكبر جوانش، علي اصغر شيرخواره‌اش به صحنه نبرد مي‌فرستد و چطور خودش با فرزندانش و ياران باوفايش با لب تشنه درخت اسلام را آبياري مي‌كنند." "چه‌طور به خاطر پياده شدن دستورات خدا و حفظ قرآن، سرشان و دستشان از بدن جدا مي‌شود و زير سم اسبان له مي‌شود." اين شهيد مي‌نويسد:اي مادر ، به ياد آن روز و آن صحنه گريه كن و هر چه مي‌خواهي گريه كن و همچون زينب صبور باش و از او درس بگير ، مبادا به خاطر عشق و علاقه‌اي كه به فرزندت داري گريه كني و با اين عمل دشمنان اسلام را خوشحال گرداني.وي به‌دخترش"مريم" نيز سفارش مي‌كند ، "حضرت زينب را هميشه در نظر داشته باشد و سعي كند همچون آن حضرت صبور و استوار و مقاوم باشد و طريقه زندگي كردن، محبت، مهرباني ، ايثار و گذشت و صفايي كه زينب داشته را سرمشق خود قرار دهد".شهيد همت نيز در وصيتنامه خود آورده است "همه بايد پرچم سرخ عاشورايي را به دوش بكشيم و قداست مملكت و ناموسمان را پاسداري كنيم".شهيد "احمد ابراهيمي" نيز آرزو دارد كه با شهدا محشور شود و روز محشر در گروهي باشد كه با امام حسين(ع) حركت مي‌كنند.او نيز تاكيد دارد : هر گاه خواستيد گريه كنيد ، بر آقا و امام مظلوم حضرت حسين بن علي (ع) گريه كنيد كه تمام هستي و جوان هايش را داد و خود نيز با لبان تشنه شهيد شد.اين شهيد به همسرش توصيه داشت كه صبر را ازحضرت زينب(س) بياموزد و در نبود او به‌الله توكل كند وفرزنداني تربيت كند كه در راه اسلام قدم بردارند و همچنان استوار باشند تا دشمن خوشحال نشود.شهيد "شمس‌الله احمدي" نيز در وصصيت نامه خود آورده‌است: ما كه از سيد الشهدا امام حسين (ع) بالاتر نيستيم. اگر گريه داريد براي امام حسين و بي كسي حضرت و حضرت علي اصغر شش ماهه امام حسين (ع) بنماييد. ما كجا و علي اصغر كجا، زمين "كربلا" كجا و زمين "خونين شهر" كجا.شهيد "حسن آقاسي‌زاده شعرباف " نيز در وصيت نامه خود نوشته است : آنها كه‌الله‌اكبر را بدون "يا حسين" گفتن نمي‌گويند و ياحسين را بدون جهاد حسيني كردن نمي‌گويند و جهاد حسيني را بدون عشق به شهادت و الله نمي‌گويند جهاد نمي‌كنند مگر اينكه همه اينها را دريافتند و در مدرسه بسيج و به همه معاني و حكمت‌هاي اين الفاظ و گفتارها رسيدند.شهيد "حاج عبدالحسين برونسي" نيز مسير انقلاب اسلامي را دنباله رو مكتب حسيني دانست كه سرمنشاء از فرزندان حضرت فاطمه گرفته است.به نوشته اين شهيد، انقلاب اسلامي راه خونين صحراي كربلا را پيموده است و از مدينه به مكه و از مكه به عراق و همان راهي كه حسين رفت ، فرزندش امام خميني ادامه داد."زينبم صاحب اسم تو خيلي صادق بود، رسالت سنگيني داشت ، بايد مواظب باشي اين همه صبري كه زينب كرده است در كربلا و آن همه مصيبتي كه بر زينب در آن روز وارد شد، براي خدا بود، نگران هم نبود، محزون هم نبود، چون مي‌دانست كه اينها به كجا مي‌روند، مي‌ديد براي چه كشته مي‌شوند و مي‌ديد علي اصغرش چرا كشته شد، علي اكبرش چرا كشته شد، عباسش چرا كشته شد، حسينش چرا كشته شد، همه جد و تبارش چرا كشته شدند، خوشحال بود، ديد راه، راه خداست چون نياز راه بر اين بود، راه خدا را خون لازم است." شهيد "محمدحسن نظرنژاد" نيز در وصيت‌نامه خود اورده است: در عزاي امام حسين (ع) هرچه مي‌تواني گريه كن ، چون خداوند هر قطره آن را در روز قيامت هزاران پاداش مي‌دهد.شهيد "اسماعيل فرخي‌نژاد" نيز مي‌نويسد "گريه كنيد كه عقده دلتان خالي شود، گريه كنيد زيرا كه خداوند اين گريه‌ها را دوست دارد." "گريه براي مظلوميت امام حسين (ع) و يارانش و اسيرانش در زمان خودش و گريه كنيد براي برادران رزمنده‌اي كه مظلومانه سرها و دست‌ها و پاهايشان از تن جدا شده‌است."

آثار و نتايج نهضت عاشورا

شهادت مظلومانه سيد الشهدا و يارانش در كربلا،تاثير بيدارگر و حركت آفرين داشت و خونى تازه در رگهاى جامعه اسلامى دواند و جو نامطلوب را شكست و امتدادهاى آن حماسه،در طول تاريخ،جاودانه ماند.حتى در همان سفر اسارت اهل بيت نيز تاثيرات سياسى اين حادثه در انديشه هاى مردم آشكار شد.گروهى از اسرا را كه به شام مى بردند،چون به تكريت رسيدند، مسيحيان آنجا در كليساها جمع شدند و به نشان اندوه بر كشته شدن حسين «ع »،ناقوس نواختند و نگذاشتند آن سربازان وارد آنجا شوند.به شهر«لينا»

نيز رسيدند.مردم آنجا همگى گرد آمدند و بر حسين و دودمانش سلام و درود فرستادند وامويان را لعن كردند و سربازان را از آنجا بيرون كردند.چون خبر يافتند كه مردم «جهينه »

هم جمع شدند تا با سربازان بجنگند وارد آن نشدند.به قلعه «كفر طاب »رفتند،به آنجا نيزراهشان ندادند.به حمس كه وارد شدند،مردم تظاهرات كردند و شعار دادند:«اكفرا بعدايمان و ضلالا بعد هدى؟»و با آنان درگير شدند و تعدادى را كشتند. (6) برخى از تاثيرات حماسه عاشورا از اين قرار است:

1-قطع نفوذ دينى بنى اميه بر افكار مردم

2-احساس گناه و شرمسارى در جامعه،بخاطر يارى نكردن حق و كوتاهى دراداى تكليف

3-فرو ريختن ترسها و رعبها از اقدام و قيام بر ضد ستم

4-رسوايى يزيديان و حزب حاكم اموى

5-بيدارى روح مبارزه در مردم

6-تقويت و رشد انگيزه هاى مبارزاتى انقلابيون

7-پديد آمدن مكتب جديد اخلاقى و انسانى(ارزشهاى نوين عاشورايى و حسينى)

8-پديد آمدن انقلابهاى متعدد با الهام از حماسه كربلا

9-الهام بخشى عاشورا به همه نهضتهاى رهايى بخش و حركتهاى انقلابى تاريخ

10-تبديل شدن «كربلا»به دانشگاه عشق و ايمان و جهاد و شهادت،براى نسلهاى انقلابى شيعه

11-به وجود آمدن پايگاه نيرومند و عميق و گسترده تبليغى و سازندگى در طول تاريخ.

این مقاله می‏کوشد ـ در حدّ وسع و گنجایش خود ـ به ناگفته‏هایی از عاشورا بپردازد و این واقعه بزرگ را، از زوایایی چند، مورد مطالعه قرار دهد .

هر سال محرم که می‏آید، ما را در یک شور و غوغایی فرو می‏برد؛ به مجالس و محافل ما رنگ دیگری می‏بخشد؛ دلهامان را آکنده از اندوه، و قلبهامان را متأثر می‏سازد و جامعه‏امان را ماتم زده و عزادار می‏کند.

براستی اما این نهضت بزرگ، چه خصوصیات و ویژگی‏هایی داشته است که تا این حدّ سزاوار آن است که در حفظش بکوشیم و در احیایش قدم برداریم؟

چرا باید آن را در زندگی فردی و اجتماعی‏امان الگو قرار دهیم و از آن درس چگونه زیستن بیاموزیم؟

مگر سخن امام حسین چیست و پیامش حاوی چه معنایی است که تا این درجه بدان ارج می‏نهیم و برای آن ارزش و اهمیت قایل می‏شویم؟

پاسخ به این پرسشها، محتاج به غور و بررسی همه جانبه‏ای است که باید در نهضت حسین علیه‏السلام انجام دهیم؛ و این نه فقط برای رسیدن به جواب این سؤال که برای تبیین رمز جاودانگی اسلام و گشودن راز ماندگاری و نشاط مکتب تشیع ضرورت دارد؛ چه این که گفته‏اند ـ و راست گفته‏اند ـ که «این عاشوراست که اسلام را زنده نگهداشته است» و حیات مذهب شیعه را ضمانت کرده است.

و درست به همین دلیل می‏شود به ضرس قاطع گفت که آنچه تا کنون پیرامون این حادثه گفته‏اند و نوشته‏اند، حتی بیانگر یک قطره از اقیانوس بیکران آن حماسه عظیم نبوده است.

چنانچه گفته شود: اگر منظور،ثبت وقایع این قیام باشد، که این کار به صورت معجزه آسایی به طور کامل، به عنایت خاصه الهی، تحقق یافته؛ و اگر مراد تشریح و تبیین شخصیت حضرت اباعبداللّه‏الحسین و حتی اولاد و اصحاب آن حضرت است، که آنان هم چون خورشیدی تابناک اخترانی روشن بر صفحه تاریخ می‏درخشند.

پس مقصود از آنچه باید گفت، چیست؟ پاسخ می‏دهیم که مراد، جمع بندی حوادث، چرایی و چگونگی آن، بررسی پیشینه و تحقیق تأثیرات پسینی نهضت، انگیزه‏ها، هدفها و مشی‏ها و روشها و... خلاصه همه آنچه در حوزه کار وقایع نگاری نیست و در تبیین صرفِ واقعه‏های تاریخی نمی‏گنجد، بل به قلمرو تحلیل و نقد و تدقیق و اندیشه مربوط می‏شود و هزاران نکته از این دست است. و پر واضح است که آنچه تاکنون در این موضوع بسیار مهم و حیاتی انجام یافته، پاسخگوی نیازهایمان، در این زمینه، نبوده است.

بنابر همین اصل، این مقاله می‏کوشد ـ در حدّ وسع و گنجایش خود ـ به ناگفته‏هایی از این دست بپردازد و این واقعه بزرگ را، از زوایایی چند، مورد مطالعه قرار دهد و افقهای ناشناخته‏ای را، در منظر دید مخاطبان بگشاید؛ هر چند از هم اکنون به کوتاهی و قصور خود مذعن است و به نارسایی و ناتوانی خود در تشریح و تحلیل و تبیین این حماسه عظیم، معترف.

انگیزه‏ها و هدف‌ها

مطالعه و بررسی قیامهای تاریخی نشان می‏دهد که هر کدام برخاسته از انگیزه‏ای بوده و در پی هدف و منظور خاصی انجام گرفته است؛ برخورداری بشر از روحیه ناسیونالیزمی و عرق ملیّت خواهی و مملکت دوستی و قبیله پرستی، شعایر ملّی، شخصی یا قومی یا نژادی؛ کشورگشایی و ذهنیّت امپریالیستی، قدرت‏طلبی و برتری جویی، از جمله انگیزه‏ها در رخداد قیامهای تاریخی است.

حرکتهایی که از چنین انگیزه‏هایی حاصل می‏شود و چنین اهدافی را دنبال می‏کند، غالبا جز آن که صفحه‏ای دیگر از صفحات تاریخ را سیاه کند و خون افراد بی‏گناهی را پایمال سازد و به هدر دهد، ثمره‏ای نداشته و با گذشت زمان به دست فراموشی سپرده شده و همین بهترین دلیل و برترین برهان است بر این که نهضت کربلا، این چنین اهداف و مقاصدی را دنبال نمی‏کند، چه این که قیام امام حسین علیه‏السلام دارای خلود و جاودانگی است و اکنون چهارده قرن است که بر تارک مبارزات تاریخی نورافشانی نموده و یک دم به نسیان و فراموشی دچار نشده است.

علاوه بر این، نشانه‏ها و شواهدی روشن در حماسه عاشورا وجود دارد که انگیزه‏ها و هدفهای این حرکت را، تا، اندازه‏ای واضح می‏نماید و آن را از مظانّ مقاصدی که انقلابهای مادیگرایِ معمول دنبال می‏کند، خارج می‏سازد؛ که ذیلاً به برخی از آنها اشاره مختصری می‏شود:

قیام امام حسین علیه‏السلام برای کشورگشایی نبود و بخاطر قدرت طلبی انجام

نگرفت چون در محل نینوا اتفاق افتاد و امام نه از موضع جغرافیایی خاصی دفاع می‏کرد و نه بر حدّ و حصر دیگران می‏تاخت. این واقعه باید در سرزمین کربلا واقع شود تا در اثر غبار گذشت زمان، ناگاه کسی مدعی نشود که این جنگ بر سر آب و خاک بوده است. می‏بینیم که این واقعه، در هر مکان دیگری به وقوع می‏پیوست، امکان تحریف می‏رفت؛ در مدینه، با امکان این که بگویند جنبش استقلال طلبی بوده؛ در مکّه، با امکان این که مدعی شوند، مایه‏های تبلیغاتی داشته؛ در کوفه، با امکان این که قائل گردند کودتای نظامی بوده؛ و در شام، با امکان این که بگویند بر سر خلافت معارضه شده و ... این نشان می‏دهد که به مشیت الهی مکان این قیام، بسیار حسابشده انتخاب گشته است.

حرکت حضرت اباعبداللّه‏ علیه‏السلام حرکتی برای حفظ و صیانت شعایر ملی و میهنی و دارای انگیزه ملیت گرایی و اهداف ناسیونالیزمی هم نبود، زیرا در ماهی به وقوع پیوست که جزء ماههای حرام ـ نزد عرب ـ محسوب می‏شد؛ از طرف دیگر، در این ستیز، نژاد عرب با عرب می‏جنگید و این نشان می‏دهد که در این قیام، انگیزه برتری جویی و مقاصدِ نژادی دنبال نمی‏شد؛ و از سوی دیگر امام، و با خاندان خود به میدان آمد و به شهادت رسید و در آخر، شهدای خاندان او 23% از مجموع شهدای این جنگ را شامل می‏شد و این بیانگر این واقعیت است که نهضت او، جنبه شخصی و فردی نداشت و این بسیار عجیب و شگفت‏انگیز است که گویی امام علیه‏السلام برای قضاوت تاریخ، همه جوانب را سنجیده و همه احتمالها را داده بود که در چه زمانی و با چه کسانی می‏جنگد.

اینجا ناقد بصیر و محقق منصف در می‏ماند که بر طبق اصول جامعه شناختی و نمودارهای معمول تاریخی، در بیان انگیزه و هدف این حرکت، باید چه معیاری را انتخاب کند و بر چه ملاکی قضاوت نماید. لاجرم باید ـ بنابر اسلوب علمی ـ به شخصیتِ محوری و رهبریت قیام توجه کند و پیامهای او را مورد ملاحظ قرار دهد و شعارهای او را مطالعه نماید و آنگاه آنها را با روندی که وی در پیش گرفته، تطبیق دهد تا به منویات او پی‏ببرد.

چنین بررسی‏ای نشان می‏دهد که حماسه امام‏علیه‏السلام،به خاطر حفظ و حراست دین خدا و آیین جدش رسول‏اللّه‏ - صلی اللّه‏ علیه و آله - تا به انتهای تاریخ و

ارائه یک الگوی نمونه و یک ایده‏آل شایسته بود. حسین علیه‏السلام سمبل مقاومتی بود که هرگز تن به ذلت نداد و زیر بار ظلم نرفت. او از خود و تمامی هستی خود مایه گذاشت تا دین خدا ـ اسلام ـ را، تا همیشه زمان، سربلند و سرافراز دارد و آن را با خون خود بیمه کند و حجت را بر بندگان خدا تمام نماید که در احقاق حقّ خود بکوشند و مردن با عزت را بر زندگی با ذلّت رجحان دهند.

زمینه‏ها و پیشینه‏ها

بررسی دقیق تاریخ و توجه درست به زوایای این حادثه، محقق را با نکات ویژه‏ای مواجه می‏کند که در تحلیل بهتر این واقعه، او را مدد می‏نماید؛ پس بی هیچ مقدمه‏ای می‏پردازیم به مطالعه حوادث تاریخی‏ای که منجر به قیام عاشورا گردید:

مردم عراق به امام علیه‏السلام نامه می‏نویسند و به او می‏گویند که عراق آماده ورود شماست و مردم برای آمدنت لحظه‏شماری می‏کنند؛ درختهای عراق، آماده به ثمر رسیدن و سبز و بارور است، و تو را می‏خواهد که محصول عدالت را از آن برداشت کنی؛ مردم تا حدّ جان برای مقابله با دشمنانت آماده‏اند؛ سلاحها را تجهیز کرده‏اند تا به یاری‏ات بشتابند. هزاران نامه که ازطرف دهها هزار نفر به امضا رسیده بود برای حضرت فرستاده شد.

امام علیه‏السلام خیال بیعت با یزید نداشت چرا که چهره یزید، مانند سیمای پدرش معاویه نبود. معاویه آنچه می‏کرد، با نفاق و دورویی و با تزویر و ریا به هم می‏آمیخت و همه اعمال خلافش را، رنگ مذهبی می‏داد ولی یزید ـ هر چه بود ـ اهل ریا نبود، به عیان، مفاسد اخلاقی و انحرافاتش را به نمایش می‏گذاشت، به طور علنی با شعایر دین مخالفت می‏کرد و باطن آلوده خویش را با ظاهر سخیف خود،یکسان، به صحنه خلافت اسلامی آورده بود و همچون پدرش، به ظلم و کفر و جنایت و جور و خیانت، عامل بود و بدیهی است که امام علیه‏السلام، نه شرعا و نه وجدانا نمی‏توانست با او بیعت کند.

از طرف دیگر، اطراف یزید را پیران خرفت و گاه صحابیِ بی دین و دنیاطلبان و ریاست خواهان و رفاه‏جویان احاطه کرده بودند و یزید را در انجام اعمال نامردمی و زشتش دلگرم می‏ساختند. همانها که در صدر اسلام،دین را برای آن برگزیده بودند

که خود را همرنگ جامعه کنند و از این طریق سودی ببرند و بعدها در بازگشت به دوران جاهلیّت ـ در لباس اسلام ـ کوشا باشند و همانها که از اسلام متنفّر بودند و سیاستشان گرگ‏بودن در لباس میش بود و از جاهلیّت، فقط از این رو رویگردان شدند که با آمدن اسلام، دیگر رنگ و بویی نداشت و کسی آن را به پشیزی نمی‏خرید، خود را در میان مسلمانان پنهان نگهداشتند و در پی فرصت بودند تا عقاید جاهلی‏اشان را تحت عنوان اسلام جابزنند، در دستگاه خلافت نفوذ کنند و حتّی به غصب آن دست یازند؛ تا کنند آنچه خواهند ـ چنانکه کردند.

و از طرف دیگر، مردمان کوفه، یعنی همانها که به امام علی علیه‏السلام خیانت کردند و او را یاری ننمودند و حتی به سخنانش گوش هم نمی‏دادند و پای منبرش، به مزاح و شوخی می‏پرداختند و جگر علی علیه‏السلام را با اعمال و رفتار و گفتار خود می‏سوزاندند و در جنگها یاری‏اش نمی‏کردند و عده‏ای از آنان، مقدستر از علی شده بودند ! و عده‏ای دیگر، می‏خواستند به قرآن ناطق، یعنی علی علیه‏السلام، درس قرآن بیاموزند! و عاقبة‏الامر نیز او را کشتند و بعد از شهادتش به دشنام و توهینش پرداختند (برای فهم چگونه بودن آنها، همین بس که فرزندان علی علیه‏السلام تا زمان امام صادق علیه‏السلام مضجع او را پنهان نگهداشتند تا پیکر مطهر و مقدسش از شرّ آن نامردمان زمانه، مصون باشد). همانها که بردارش حسن‏علیه‏السلام را یاری نکردند و فریب تزویرهای معاویه و اتباعش را خوردند و در مصایب، تنهایش گذاشتند و هر کدام در پی کار خود شدند و سپس وی را مظلومانه مسموم ساختند و شهیدش کردند، اینک برای حسین علیه‏السلام نامه‏های عاجزانه نوشته‏اند که برخیز و بیا که ما آماده یاری توایم و جانباز اهدافت و پای بوس مقدمت!

امام، اعمال حج را به عمره مبدل می‏سازد تا هرچه زودتر به سوی کوفه رود و از طرف دیگر پسرعمّ خویش، مسلم‏بن عقیل، را به کوفه می‏فرستد تا بار دیگر کوفیان را بیازماید. مسلم به کوفه می‏آید و یزید، حاکم بصره ـ عبیداللّه‏ بن زیاد ـ را علی رغم دشمنی و خصومت شخصی‏اش، بنابر وصیّت معاویه، حاکم کوفه می‏کند. نامردمان کوفه، چون زیاد و خونخواری او را می‏شناختند و اینک فرزند خونخوارتر وی را می‏دیدند، یکباره کنار می‏کشند و عبیداللّه‏ بن زیاد هم مسلم را می‏کشد.

بار دیگر امام کوفیان را آزمایش می‏کند و قیس بن مسهر (و به قولی عبیداللّه‏ قطرـ برادر رضاعی خود ـ) را به کوفه روانه می‏سازد اگر چه در تاریخ آورده‏اند که امام، قیس را برای خبرآوردن فرستاد لکن کوفیان او را نیز تحویل می‏دهند و وی بعد از خطابه‏ای در نعت حسین علیه‏السلام و بیان بزرگواری و حقانیتش، شهید می‏شود. امام همه اینها را می‏بیند و می‏داندکه کوفیان، چسان و چگونه بیعتشان را شکسته‏اند.

از سوی دیگر، امام در مسیر خود، با افراد زیادی برخورد می‏کند که او را از رفتن به کوفه باز می دارند؛ فرزدق شاعر به امام می‏گوید:« به خدا، قلبهای کوفیان با توست و شمشیرهاشان با دشمن تو....» ولی امام به تمامی آنها می‏گوید که آنچه را شما اندیشیده‏اید، می‏دانم من بهتر از شما کوفیان را می‏شناسم و خیانتشان را دیده‏ام لکن این فرمان حق است که باید بروم. به همین جهت حضرت به راه خود ادامه می‏دهد و هشدارهای مصلحت جویان را وقعی نمی‏نهد.

از بررسی این قسمت، معلوم می‏شود که این قیام را نمی‏توان با فاکتورهای معمول سنجید. اگر قصد امام از رفتن به کوفه، فی‏المثل تشکیل حکومت عدل اسلامی بود، دلیلی نداشت که با این اوضاع آشفته به راه خود ادامه دهد و اگر بنای او بر جنگ بود، وجهی نمی‏یافت که زنان و فرزندان خردسال را هم همراه خویش ببرد.

مشی‏ها و روشها

امام در طول مسیر به هر کسی می‏رسد پیام خود را به روشنی می‏گوید و مواضع خویش را آشکارا اعلام می‏کند و او را به یاری فرا می‏خواند و به همراهی با خود دعوت می‏نماید. در اینجا، جهت رعایت اختصار، تنها به یک مورد اشاره می‏شود تا روش آن حضرت و تأثیر کلامش و مشی و رفتارش را، نمونه‏ای باشد:

کاروان حسین علیه‏السلام از مکه حرکت نموده است و به سوی سرزمین نینوا، طی طریق می‏کند. در میانه راه، به چادر سیاه مندرسی ـ در میان دشت خشک و بی آب و علف سرزمین عراق ـ بر خورد می‏کنند (و شاید اندکی اتراق می‏نمایند) صاحب این منزل فقیرانه و کوچک، پیرزنی است مؤمن به آیین مسیح علیه‏السلام که می‏گوید: در این چادر با پسر و تازه عروسش زندگی می‏کند که اینک آنها به صحرا رفته‏اند و او تنهاست. آنگاه برای امام علیه‏السلام از کم آبی و خشکسالی شکوه می‏سراید و حضرت با حوصله‏ای تمام به درد دلهای این پیر فرتوت، گوش می‏دهد و

او را به رحمت حق امیدوار می‏سازد لکن به این مقدار اکتفا نمی‏کند بلکه همراه پیرزن نزدیک تخته سنگی می‏رود. با عصای مبارکش به آن سنگ می‏زند، ناگهان از زیر آن چشمه‏ای می‏جوشد و آب گوارایی بیرون می زند؛ برق شادمانی در چشمهای زن کهنسال مسیحی هویدا می‏شود و به سپاس حضرت حق، لب می‏گشاید و به ستایش این مرد مسیحا منش ـ که چندان هم با او آشنایی ندارد ـ مشغول می‏شود. امام علیه‏السلام هنگام حرکت، مواضع خود را برای آن پیر زن عیسوی باز می‏گوید و می‏فرماید: این جمله را به فرزندت بگو که: «به یاری ما بشتابد.»

قافله امام حرکت می‏کند و پیر زن با چشمهای مشعوفش تا آنجا که چشم کار می‏کند به بدرقه امام علیه‏السلام و یارانش می‏رود. شامگاهان فرزندش ـ وهب ـ و عروسش ـ هانیه ـ باز می‏گردند، چشمه آب شیرین را می‏بینند که در دل صحرای خشک و سوزان می‏جوشد. از قرائن می فهمند که همای سعادت، امروز بر منزلشان سایه افکنده است. به نزد مادر می‏روند و از ماجرا آگاه می‏شوند. پیرزن به نقل بیانات امام می‏پردازد و یاری خواستن او را نیز به پسر و عروسش ابلاغ می‏کند. وهب و هانیه از شنیدن گفته‏های امام علیه‏السلام منقلب می‏شوند و بی وقفه بار سفر می‏بندند و هر سه، در پی کاروان امام، حرکت می‏کنند و پس از مدتی به قافله آن حضرت می‏پیوندند، نزد حضرت می‏آیند و...بالاخره اسلام می‏آورند و شیعه حضرت اباعبداللّه‏ می‏شوند و به همراه امام و یاران با وفای او و خاندان مکرمش عازم کربلا می‏گردند.

روز عاشورا وقتی سپاه امام با جبهه مخالف [که خود آغازگر جنگ بودند؛ چنانکه عمر سعد همه را به شهادت طلبید که نزد اربابش یزید گواهی دهند که او اولین تیر را به سمت اصحاب حسین علیه‏السلام پرتاب کرده است] درگیر شدند همین پیره زن تازه مسلمان که اینک با پسر و عروسش در کنار امام حضور دارند از فرزند می‏خواهد که به جبهه مبارزه برود و با یزیدیان بجنگد اما هانیه ـ تازه عروس وی ـ مانع می‏شود لکن نه به خاطر این که با ستیز وهب بر علیه دشمن حسین علیه‏السلام مخالف است بلکه برای عشقی که به وهب ـ که تنها هفده روز از ازدواجش با وی می‏گذرد ـ دارد، می‏خواهد مبارزه شوهرش را مشروط به دو شرط کند تا اگر امام شروط او را پذیرفت راه را برای به میدان رفتن شوهرش باز کند.

اکنون کاوشگر تاریخ چه تصوری در مورد شروط این تازه عروس نو مسلمان دارد؟ بر روال معمول انتظار می‏رود هانیه به فکر آینده خود باشد و فی‏المثل تأمین آن را در شروط خود منعکس کند یا مثلاً شرط کند که وهب، تا زمانی در صحنه مبارزه بماند که خطری متوجه او نشود و اگر احساس ناامنی کرد بگریزد تا بتوانند در آتیه، زندگی مشترک عاشقانه خود را در کنار هم ادامه دهند و چون دو کبوتر عاشق، به ثمره پیوند خود بیندیشند یا...

ولی چنین نیست!؟ هانیه مسلما شهادت حبیب خود را پیش‏بینی می‏کرد اما به فکر آتیه خویش نیز نیفتاد؛ او با اصراری تمام از حضرت خواست با پذیرش دو تالی این دو قضیه شرطیه ـ که جزء مقدّمش برای او حتمیّ‏الوقوع بود ـ سعادت اخروی خود و معشوقش را تضمین کند. او از امام درخواست کرد که: اولاً اگر وهب به شهادت رسید حضرت ابا عبداللّه‏الحسین او را جزء اهل بیت خود محسوب کند؛ و باز تقاضا کرد اگر وهب شهید شد نکند با مقامی که نزد حق می‏یابد و به بهشت رضوان می‏رود او را فراموش نموده و به حورالعین مشغول شود! امام با شنیدن این دو شرط می‏گرید. شاید هانیه همین عکس‏العمل امام را دال بر پذیرفتن شروطش به حساب می‏آورد؛ لذا می‏گذارد وهب به میدان رود.

وهب خدمت حضرت می‏آید و اجازه رفتن می‏گیرد و سپس، در حالی که هانیه با چشمهای عاشقانه خویش او را دنبال می‏کند، به میدان می‏رود و... شهید می‏شود.

یزیدیان به جنازه او هم رحم نمی‏کنند، سرش را از بدن جدا نموده و به سوی امام علیه‏السلام می‏برند تا به خیال خود موجب تضعیف روحیه یاران امام گردند. اینجاست که مادر وهب جلو می‏آید و آن حماسه جاودانه و معروف را می‏آفریند؛ سر جداشده فرزند را به دست می‏گیرد و آن را به طرف دشمن پرتاب می‏کند و می‏گوید: چیزی را که در راه خدای سبحان دادم پس نمی‏گیرم. آنگاه به سوی دشمن حمله‏ور می‏شود و توفیق می‏یابد دو تن از آنان را به هلاکت رساند.

از آن طرف هانیه به بالین شوهر می‏شتابد تا غم دل خویش، و غربت حسین علیه‏السلام را با پیکر گلگون و پرپر شده همسر بگوید ولی دشمن به او مجال نمی‏دهد و او را ناجوانمردانه و با شقاوتی تمام به شهادت می‏رساند و اینگونه هانیه سعادت می‏یابد تا تنها زن شهید کربلا باشد.

دقت در این حادثه و نمونه‏های مشابه ـ که شمارشان، چه در واقعه عاشورا و چه در حوادثی که منجر به آن شد، اندک هم نیست ـ می‏تواند برای محقق منصف، روشنگر مشی عملی امام علیه‏السلام و واضح‏کننده روشهای آن حضرت باشد و نکته‏هایی چند را معلوم کند:

یکی این که دعوت ایشان دعوتی تمام شمول بوده و آن طور که غالبا گفته می‏شود، افراد خاصی را در بر نمی‏گرفته؛ هم به لحاظ موقعیت و مرتبه مخاطبان و هم از نظر شرایط فردی؛ چنانکه نه مختص سران قبایل بوده و نه در حوزه مذهب و معتقدات خاصی محدود شده است. همان طور که در این نمونه ملاحظه می‏شود وهب و خانواده‏اش افراد ساده بیابان نشینی بودند که از موقعیت اجتماعی ویژه‏ای هم، برخورداری نبودند و دیگر این که به آیین مسیح علیه‏السلام اعتقاد داشتند و قبل از رسیدن و پیوستن به کاروان امام، مسلمان نبودند ـ چه رسد به محب و شیعه خاندان پیامبر - صلی اللّه‏ علیه و آله -.

دوم بررسی تأثیر بیان حضرت است که با این که مضمون فرمایشات ایشان به واسطه یک زن کهنسال به وهب، که تنها مرد خانواده و طبعا رییس و مسؤول آن خانواده کوچک بود، می‏رسد ـ با توجه به شرایطی که او داشته، یعنی تازه داماد بودنش و فقر بیابان نشینی و صحراگردی که بدیهةً او را نگران وضع آینده معیشتی‏اش می‏نمود و همچنین وجود یک مادر پیر و یک همسر جوان و نیز دلبستگی و عشقی که ما بین این دو بوده و از مضمون این روایت هم هویداست.

چندان او را متأثر می‏سازد و مشتاق زیارت حضرت می‏نماید که همان دم رخت سفر می‏پوشد و به قافله امام علیه‏السلام می‏پیوندد.

سوم قدرت ولایی آن حضرت است ـ که در کلام شیعی، ولایت تکوینی ائمه معصومین علیهم‏السلام عقلاً و بر اساس براهین مثبِته، و نقلاً و بنابر روایات متواتره، علاوه بر ولایت تشریعی برای آن حضرات علیهم‏السلام، اثبات شده است ـ که در این روایت تاریخی، به صورت جوشیدن چشمه آب شیرین در آن بیابان خشک و بی آب و علف، متجلی می‏شود امّا در عین حال، در روز عاشورا که مقدر است نهایت سعادت در برابر نهایت شقاوت بایستد و مردمان به فریاد العطش کودکان و نونهالان امام علیه‏السلام یعنی فرزندان رسول خدا - صلی‏اللّه‏ علیه و آله - آزمایش

شوند و آنچه را در عین ثابت خود دارند در عالم عینی و خارجی به ظهور رسانند ـ که این جز با فراهم بودن زمینه‏ها و قابلیتها و وجود اراده و اختیار میسور نمی‏شود.

امام از این قدرت استفاده نمی‏کند.

چهارم عظمت و بزرگواری اصحاب امام علیه‏السلام است که به خلق چنین حماسه عظیم و شگرفی می‏انجامد و عشق، در نهایت خود به ظهور می‏رسد.

شورها و حماسه‏ها

حرّ، با هزار سوار، به امام علیه‏السلام بر می‏خورد و می‏گوید: من شما را به کوفه می‏برم تا تسلیم ابن زیاد کنم! و امام در جواب می‏گوید: کوفیان به من نامه نوشتند که بیایم و بر ایشان زمامدار باشم، حالا اگر تصمیمشان عوض شده و مرا نمی‏خواهند، به مدینه باز می‏گردم. حر نمی‏پذیرد و پس از بگومگوهای زیاد، حرف خود را به کرسی می‏نشاند و تصمیم بر این می‏شود که هر دو طرف نه به کوفه روند و نه به مدینه باز گردند بلکه راه وسط را در پیش گیرند؛ پس چنین می‏کنند تا به نینوا می‏رسند.

عمر سعد با سی هزارسوار می‏رسد، امام تسلیم نمی‏شود و مرگ با عزت را بر زندگی با ذلت ترجیح می‏دهد و مابین بعیت یا قتال، قتال را برمی‏گزیند و بین تسلیم‏شدن یا جنگیدن، جدال را انتخاب می‏نماید. عمر، در آغاز، آب را بر ایشان می‏بندد و... سرانجام بنابر این می‏شود که روز عاشورا، روز مبارزه سپاهیان امام و یزیدیان باشد.

شب عاشورا عجیبترین شب تاریخ است و به عقیده این حقیر، کتاب جداگانه و مفصلی باید در شرح وقایع این شب نوشت و به مجال مختصر این مقال، اصلاً و ابدا حق مطلب ادا نمی‏شود.

روز عاشورا، روز سختی بود، روز بسیار گرم و طاقت فرسایی بود و آه که امام در آن روز تا چه حد رنج کشید و مصیبتها به جان خرید! گرمی هوا با بادهای خشک و سوزان هامون نینوا، تابش ناجوانمردانه خورشید، لبهای تشنه او و ناله العطش کودکان، امام علیه‏السلام را سخت در تنگنا قرار داده بود و آه که حسین تا چه حدّ ایستادگی و مقاومت نمود، اما لحظه‏ای در اهداف خویش تردید نکرد! آه که چه دردناک و مظلوم می‏سوخت و می‏ساخت!

امام، پیش از آغاز نبرد، کوفیان را مخاطب می‏سازد و به ایراد خطبه‏ای می‏پردازد و می‏فرماید:

«شما از من دعوت کردید به کوفه بیایم و امام شما باشم؛ من در میان قوم و خانواده و پیروان خود بودم؛ شما بودید که هر روز درب منزل مرا کوبیدید [و با ارسال نامه‏های بی شمار] از من خواستید که بیایم و پیشوای شما باشم؛ شما حجّت را بر من تمام کردید؛ پس من، زندگی خود را رها کردم و به سوی شما حرکت نمودم [در میان راه، کوفیان مدام پیک می‏فرستادند که امام به حرکت خود سرعت بخشد و در آمدن خود تعجیل کند [حال، من آمده‏ام؛ اگر می‏گویید مرا نمی‏خواهید، خوب! باز می‏گردم [و به وطن خود می‏روم]»

راستی چه کسانی مخاطب امامند سپاهیان یزید که از شام یا بلاد دیگر آمده‏اند؟ نه! بل، خود نامردمان کوفه‏اند که زیر پرچم ابن‏مرجانه قرار گرفته‏اند و گسیل شده‏اند!

بنا به روایت تاریخ، ابن‏زیاد، سپاهیانی را که گرد آورد و به مقابله با حضرت روانه ساخت از خود مردم کوفه تجهیز کرد و گرنه نه خودش سپاهی داشت، و نه از شام لشگری از جانب یزید آمد، و نه مردم شهرهای دیگر چون نابخردان کوفی حاضر شدند به جنگ فرزند پیامبر و مقتدای واقعی مسلمین روند. آری! این کوفیان خائن بودند که باردیگر نامردمی خودرا تکرار کردند و نه تنها در مقابل ابن زیاد و اتباع او تسلیم شدند و به مدعو خود خیانت کردند و دعوت مصرّانه خویش را به نسیان سپردند، که در مقابل امام خویش ایستادند؛ و نه فقط در برابر فرزند پیامبر صف‏آرایی نمودند که حتی فرصت بازگشت به او ندادند و بر او شمشیر کشیدند و او وجمیع یاران و فرزندانش را کشتند؛ و باز به همین هم اکتفا ننمودند بل، زنان و کودکان امام خود را به اسارت بردند و اموالشان را غارت نمودند و بر اجساد مطهر امام و اصحابش بی‏حرمتی کردند و بر آنها ستوران تاختند، سرهایشان را بریدند و بدنهای مقدسشان را مثله نمودند و آنگاه شامگاهان شادمانه و فرحناک به خانه‏های خود بازگشتند و به اصطلاح پیرزوی‏شان را جشن گرفتند.

من نمی‏دانم که آیا تاریخ می‏تواند این همه نامردمی و خیانت و جنایت و شقاوت و بی‏رحمی را جز در این حادثه، یکجا و در یک مقطع و زمان محدود ارائه کند و راستی

مقصّر کیست که مسلمین را به این همه نامردمی و حرمت شکنی در حق فرزند پیامبر خود وا می‏دارد؟ و مگر نبودند در میان همین سپاه که محبتهای افزون پیامبر - صلی اللّه‏ علیه و آله - به حسین را خود به چشم خود دیده و یا لااقل به یک واسطه شنیده باشند؟ و مگر به خواب غفلت رفته بودند آنها که سخنان پیامبر - صلی اللّه‏ علیه و آله - را در حق حسین به خاطر می‏آوردند؟ مگر پیامبر در مورد او و برادرش نفرموده «الحسن و الحسین سیدی شباب اهل‏الجنة»؟ و مگر نفرمود «حسین منی و انا من حسین»؟ و مگر فراموش کرده بودند «ان الحسین مصباح‏الهدی و سفینة‏النجاة» را؟ و مگر از یاد برده بودند «الحسن والحسین امامان؛ قاما او قعدا»؟ پس چه شد که اینک، و این گونه، در مقابلش ناجوانمردانه ایستادند و به نامردمی تمام، خونش را بر زمین ریختند؟!

آری! روز عاشورا، روز بسیار دردناکی است نه تنها برای حسین علیه‏السلام که برای هر مرد و زن منصفی با هر عقیده و مرام، در هر کجای عالم و در هر عصری که با تاریخ عاشورا ارتباط برقرار کند.

اینک امام، تنهای تنهاست، خون گلگون یاران و فرزندان او جای جای سرزمین کربلا را رنگین ساخته است، خیمه‏های شعله‏وری که به دست نامردمان به آتش کشیده شده و خستگی مبارزه و زخم و جرحهایی که تیرها و سرنیزه‏های دشمن بر بدن او وارد آورده، همه و همه، امام را به سختی آزرده است، با این حال، حضرت بر جای نمی‏نشیند و علی رغم فشارهای عاطفی و جسمی بسیار زیادی که بر او وارد شده و دلش را خون کرده و جسم شریفش را رنجور ساخته است، لحظه‏ای حتّی مقاومت خویش را از دست نمی‏دهد و از مشی آزادمردانه و اهداف متعالی‏اش دست نمی‏شوید، به فکر عقب نشینی نمی‏افتد و تردید نمی‏کند.

آری! حسین علیه‏السلام همچون جدّش رسول خدا - صلی اللّه‏ علیه و آله - و پدرش امیرالمؤمنین علی و برادرش حسن علیهماالسلام آزاده زیست و اکنون آزاده و سرفراز باید کشته شود. او هرگز به دشمن التماس نکرد و علی رغم عطش بسیار زیادی که بر او حکمفرما شده بود هرگز تمنّای آب ننمود. هربار که فرصتی می‏یافت، به خانواده غریب خود، به زنان و فرزندان مصیبت دیده، سر می‏زد و دلگرمی می‏داد و آنها را به عمل شایسته، تقوا و راستی و صبر توصیه می‏نمود.

گویند: گاه چنان به دشمن می‏تاخت و ایشان را به عقب می‏راند و به تعقیبشان می‏پرداخت که حتی به نزدیکی دروازه‏های کوفه می‏رسید! ولی به امر حق باز می‏گشت؛ چون بنای حق بر چیز دیگری بود؛ چنانکه آمده «ان اللّه‏ شاء ان یراک قتیلاً» و البته این دلیلی دارد که در پایان این مقاله به آن اشاره مختصری خواهیم کرد.

امام در روز عاشورا قدرت شگرفی از خود به منصه ظهور گذارد؛ آن‏گونه قدرتی که در جنگ خیبر از پدرش علی علیه‏السلام و در جنگهای زمان علی از برادرش امام حسن علیه‏السلام به ظهور رسید و باید هم چنین باشد، چه این که این هر سه، حجت خدا و ولی او بودند و دستهاشان دست خدا بود، و «یداللّه‏ فوق ایدیهم».

وی انسان کامل بود و انسان کامل مظهر جمیع اسماء و صفات حق تعالی است ـ چنانکه عرفای شامخین در آثار خویش در مبحث «انسان کامل» در این مورد دادِ سخن داده‏اند و انصاف این است که از عهده آن خوب برآمده‏اند ـ انسان کامل دارای سویّت اعتد الیه است و مرگ و ضعف و سستی و امثال این امور عدمیّه که از انحراف مزاج از حدّ اعتدالی خود ناشی می‏شود ـ به خودی خود ـ به او راه نمی‏یابد اما از آنجا که «کل نفس ذائقة‏الموت» سنت تغییرناپذیر الهی است مرگ ایشان یا با کشته‏شدن و یا با مسموم شدن آنها توسط دشمنان خدا انجام می‏گیرد چنانکه آمده: «ما منّا الا مسموم او مقتول».

امام در روز عاشورا شجاعتهای بی نظیری از خود نشان داد... لکن او ـ علیه السلام ـ هرگز پشت به دشمن نکرد و از برابرشان نگریخت.

عصر عاشورا، امام لحظات سختی را می‏گذراند؛ اکنون او داغ هفده نفر از خاندان خود را دیده و جگرش از سوگ شهادت شصت تن از یارانش ـ که به قول خودحضرت، باوفاتر از ایشان نه تاریخ به خود دیده و نه آیندگان خواهند دید ـ سوخته؛ دشمن، خیمه‏های حرم را به آتش کشیده و شعله‏ور ساخته است. امام هجوم غارتگران به خیمه‏ها را برای یافتن غنیمت می بیند، ضجّه کودکان معصوم را در میان آتش می‏نگرد، نگاههای نگران دخترانش را به خود ناظر و ناله دردناک زنان داغدیده و اینک آماده اسارت شده را شاهد است و...امّا دیگر رمقی برایش نمانده، و توانی برای مقابله با این نامردمان ندارد.

غروب عاشورا، آنگاه که خورشید هم از اعمال زشت این پست عنصران خائن،

شرمسار در پشت افق پنهان می‏شود، دشمن با بی مروتی تمام و در نبردی نابرابر به صورت دسته جمعی بر امام که اینک تنها و غریب و بی کس، از فرط جراحتهایی که بر جسم شریف و مقدسش وارد آمده، در زاویه‏ای نشسته، حمله‏ور می‏شود و آن بزرگمرد جاودانه تاریخ را به بی‏رحمانه‏ترین شکل ممکن به شهادت می‏رساند و بدین ترتیب خط سرخی در تاریخ اسلام ترسیم می‏شود که تا نهایت زمان رهنمای همه آزادمردانی باشد که مقتدایشان حسین است و مشی‏شان عزت و شرف و مردانگی.

تأثیرها و برآیندها

چهارده قرن است که خون عاشورا در شریانهای تاریخ جریان دارد، عجبا! هر حادثه تاریخی، با گذشت زمان برای مردمان کمرنگ‏تر، بی روح‏تر، به وادی نسیان نزدیکتر و از هامون وضوح دورتر می‏شود اما این فقط عاشوراست که هر چه بگذرد پر رنگ تر، باروح‏تر و در سرزمین خاطره‏ها زنده‏تر و واضحتر می‏گردد و این نکته‏ای است که هیچ بینای منصفی آن را انکار نمی‏کند.

پس واقعه عاشورا نه فقط یک واقعه تاریخی که دارای مختصات زمانی و مکانی ویژه‏ای باشد بل یک رویداد همیشه جاوید و همواره زنده است؛ بسان حقایق فرا زمانی و بلکه فراتر از آنها.

اگر اذعان کنیم که شکل‏گیری مکتب تشیع به دست مبارک امیر مؤمنان علی علیه‏السلام انجام گرفت به جرأت هم می‏توانیم مذعن شویم که اشاعه شیعه به خون سید شهداء امام حسین علیه‏السلام بستگی داشت و در این میان هیچ شکّ و شبهه‏ای برای محقق بصیر باقی نخواهد ماند که حضرت اباعبداللّه‏ الحسین علیه‏السلام به خواست و اراده آزاد خود چنین کاری را انجام داد و هیچ قهر و جبر و قسری بواسطه محیط و شرایط زمانی و مکانی بر او ـ در گرفتن این تصمیم ـ حاکم و غالب نبود.

امام علیه‏السلام از همه جوانب الهی ـ مادی و معنوی ـ بهره‏مند بود و در صورت بیعت با یزید می‏توانست حدود تواناییهای مادی و دنیوی خویش را گسترده‏تر هم بکند و به بالاترین مقام و بیشترین ثروت و زیباترین زندگیها دست یابد ولی چون دید این زندگی ـ علی رغم وسعتش ـ یک حیات ذلت‏بار بیش نیست چنین نکرد، بیعت ننمود و حتی ساکت هم نماند.

و چون می‏دید که با بیعت او ـ به عنوان یک الگوی اسلامی ـ اسلام، طرفدار عیش و نوش و رفاه طلبی و ظلم و نفاق و غارت و اختلاس چپاولگران معرفی می‏شود و از پایه و اساس متزلزل می‏گردد (چرا که ولایت بنیان اسلام است) زیر بار بیعت با یزید نرفت و خود فرمود که مرگ با عزت را بر زندگی با ذلت ترجیح می‏دهد که: «لا اری الموت الا سعادة والحیاة مع‏الظالمین الا برما» و این زیباترین و تمامترین نمونه است برای کسی که بخواهد در راه عقیده خویش و احیای آن در هر عصر و هر کجا که باشد فداکاری کند و خود را نیازمند یک اسوه حسنه ببیند.

سرانجامها و نهایتها

پاسخ آن عده را تاریخ خیلی زودتر از آنچه انتظار می‏رفت، داد. چیزی نگذشت که مختار ثقفی قیام نمود و هر کسی را که در مقابل حسین علیه‏السلام ایستاده بود ـ حتی آن که در تجهیز سپاهیان، نقشی به عهده داشت

به جزای عمل زشت خود رساند. اما آرزوی حسین علیه‏السلام فراتر از اینها بود، او رفع همه و همیشه‏ظلم را می‏خواست و این، روزی است که نه فقط قرآن و عترت علیهم‏السلام که تمامی انبیا و اولیاء حق آن را وعده داده‏اند. پس یقینا این همه ظلمها و ستمها و نامردمیهای دشمنان حسین علیه‏السلام بی جواب نخواهد ماند و روزی خواهد آمد که همه ظلمها و جورها و بی‏عدالتیهابرای همیشه تاریخ خواهد شکست و این چیزی است که نماد آن در صورت بیرقی سرخ، بر گنبد مطهر حضرت اباعبداللّه‏الحسین علیه‏السلام خودنمایی می‏کند.

مرحوم شریعتی می‏گفت: سران قبیله‏های عرب، آنگاه که جنگی مابین دو قبیله درمی‏گرفت، چون به ماههای حرام بر می‏خورد و مجبور می‏شدند بنابر رسمی که داشتند، جنگ را متوقف کنندبر فراز خیمه بزرگ قوم خود، پرچم سرخی می‏افراشتند؛ معنی این، آن بود که هر کس این بیرق سرخ را می‏بیند بفهمد که مابین این دو قبیله جنگ هنوز هم برقرار است منتها باید این ماههای حرام بگذرد تا سکوت حاکم، به جنجال مبارزه این دو قوم بشکند. اینک آنها که به کربلا می‏روند می‏بینند که گویی جنگ پایان یافته و سکوت مبهمی بر صحنه جنگ سایه افکنده اما ناگاه چشمشان به پرچم سرخی می‏خورد که بر بالای قبّه آرامگاه حسین علیه‏السلام در هتزاز است و گویای این پیام تنبّه آفرین است که «بگذار تا این سالهای حرام بگذرد».

و به نظر من این امیدوارکننده‏ترین و خط دهنده‏ترین حدیث عاشوراست که لاجرم به دست فرزند منتظرش ـ آن موعود یگانه و آن پنهان بیکرانه ـ به تحقق و عینیت خواهد پیوست و همه ظلم در برابر همه عدل ریشه‏کن و نابود خواهد شد.

آری! باید این سالهای حرام بگذرد؛ سالهایی که زمینه رشد و تکامل توده‏هاست؛ دورانی که وعاء دگرگونی امتهاست و جوامع مسلمان را وظیفه‏ای نیست جز رشد و توسعه کیفی خویش، و تکلیفش در برابر جوامع کفر و ظلم و استکبار چیزی نیست مبارزه منفی ـ و نه جهاد ابتدایی ـ (و البته این با دفاع از حریم در صورت تهاجم بیگانگان منافی نیست)

بدون گذشت این زمانها و پخته‏شدن مردمان و بالارفتن رشدفکری و ثبات عقاید و تثبیت و تحکیم اصول و ارزشها و از طرف دیگر ظهور بدعتها و به نهایتِ خود رسیدن ظلمها و شقاوتها [برای غربال شدن مردمان [و آمدن طوایف گوناگون در رأس حکومتها [برای روشن شدن عجز بشر در اداره امور] و جوشیدن اندیشه‏ها و تزها [برای معلوم گشتن نارسایی قوانین ساخته و پرداخته بشری] و... انقلابی دیگر میسور نخواهد بود چرا که بالا گرفتن ظلمها و تعدیها و ظاهرشدن جورها و نامردمیها به رشد فکری جورشکنها و ظلم ستیزها می‏انجامد، چه آن که تاریخ نشان داده است با تقویت یافتن یزیدیان، روح مبارزه حسینیان به بالاترین مرتبه خود خواهد رسید و نهایتا منجر به شکست باطل خواهد شد و حکومت جهانی موعود همه نسلها و عصرها برقرار خواهد گردید (و البته این مطلب در قلمرو مباحث نظری مطرح می‏شود و به وضع عملی ـ جز در حدّی که وظیفه مسلمانان را در عصر غیبت روشن می‏کند ـ مربوط نمی‏شود).

اینجاست که تاریخ ستیز حق و باطل بار دیگر ـ منتها به وسعتی فراگیر ـ تکرار می‏شود و چون همیشه ـ و این بار برای همیشه ـ حق پیروز می‏گردد و باطل به نابودی می‏گراید: «جاء الحق و زهق‏الباطل» که «ان‏الباطل کان زهوقا» و این مهمترین پیام جاودانی حسین علیه‏السلام است.

ارزشها و اهمیتها

شخصیت حضرت اباعبد اللّه‏ الحسین علیه‏السلام یک شخصیّت نمونه بود. او امام بود و ولایت داشت و «لاینال عهدی‏الظالمین1»، و معلوم است که منصب امامت نه به ارث می‏رسد و نه چون مقامهای اعتباری دنیا قابل نقل و انتقال و تفویض و امثال اینهاست بل مقام امامت و ولایت، موهبت حق است بر حسب قابلیت و استعداد شخص و اگر در مورد ائمه ما علیهم‏السلام این منصب، غالبا (یعنی همه جز یک مورد) از پدر به پسر رسیده دلیل بر موروثی بودن آن نیست چه این که از امام حسن علیه‏السلام به امام حسین علیه‏السلام و از میان فرزندان ائمه تنها به شایسته‏ترینشان رسیده است.

به عقیده این حقیر ـ چنانکه مفصّلاً در جای خود بحث نموده‏ام ـ خدای تعالی این را یکی از ادله حقانیت مذهب شیعه اثنا عشریه برای طالبان طریق حق قرار داده زیرا تاریخ اصلاً و ابدا سراغ ندارد چنین موردی را که دوازده نفر بلافاصله پس از یکدیگر ـ که یازده مورد آن پدر و پسرند ـ همه دارای یک سخن باشند و هیچ یک پدران خود را نه فقط انکار نکنند که او را به تمامی بپذیرند و حتی در حد یک نکته از گذشتگان خرده‏گیری ننمایند و یا نگویند این که من می‏گویم بهتر است (و این حقیر نمی‏دانم ـ البته در حد اطلاع خود ـ چگونه یک چنین مطلب مهمی تاکنون از دید علما و متکلمین ما پوشیده بوده است.)

علی ایّ حال امام حسین علیه‏السلام داراری چنین مقامی است. او در دامن زهرای اطهر سلام‏اللّه‏ علیها و تحت تربیت مولا امیرالمؤمنین علیه‏السلام رشد یافت و همواره مورد محبت پیامبر - صلی اللّه‏ علیه و آله - و سفارشهای او و در کنار برادرش امام حسن علیه السلام و یار و غمخوار او بود.

انگیزه امام، در قیامش بر علیه ظلم و ظلمت، و ایده‏آلش در دفاع از حریم حقّ و پاسداری از اسلام نیز، انگیزه و ایده آلی نمونه بود. رفتار و گفتارش نیز در طول زندگی، به شهادت تاریخ، نمونه بود. مصایبی که در این راه به جان خرید نیز مصیبتهایی بود منحصر به خود او، که هرگز تاریخ نه این چنین مصائبی را به خود دیده و نه - از قرائن می‏شود گفت - خواهد دید.

حماسه عاشورا، قیام و حماسه‏ای نمونه است؛ قیامی که در خود، از ایثارها، فداکاریها، از خود گذ شتگیها، جانبازیها، شورها و حماسه ها و هزاران خصلت بزرگ، از خصائل انسانی و مکارم اخلاقی، بسیار دارد؛ و نیز - در طرف مقابل - شقاوتها، ناجوانمردیها نامردمیها، نفاقها، خیانتها و هزاران خصلت زشت از خصائل ضد انسانی و رفتارهای غیر اخلاقی را در خود جای داد و برای تمامی تاریخ به نمایش گذاشت.

از همین جا می‏شود فهمید که چرا حادثه عاشورا قابل تکرار نیست، و چرا حوادثی نظیر آن، به اهمیّت آن نبوده است، و چرا این همه تأکید شده است بر زنده ماندن این واقعه تا همیشه زمان، و چرا بنای حقّ بوده است تحقّق آن؛ پس اگر فرموده‏اند «کلّ‏یوم عاشورا و کلّ‏ارض کربلا»، نظر داشته‏اند بر لزوم استمرار آن در سراسر تاریخ، و این که هر مسلمانی بر ظلم بشورد و از مظلوم دفاع کند و با خود بگوید: امام حسین علیه السلام، که از معصومین بود (و معصومین و مخلصان اشرف خلایق بودند) جان پر ارزش خود را داد و زیر بار ذلّت نرفت و با تمامی وجود از طریق حقّ و قرآن و اسلام دفاع کرد؛ ما چگونه در برابر این همه ظلم، بی تفاوت باشیم؛ نه این که مراد این باشد که نظیر چنین واقعه‏ای، از جهت ارزش و اهمیّت، هر زمان، قابل تکرار خواهد بود.

خدای تعالی با چنین الگویی، برای امّت مرحومه، نمونه‏ای کامل از سعادت طلبی و مصادیق بارزی از مفاهیمی که در قلمرو آن قرار می‏گیرد؛ ـ در سپاه امام ـ و در مقابل نمونه‏ای از شقاوت گرایی و ـ مصادیق روشنی از مفاهیمی که در حیطه آن واقع می شود در جناح دشمنان امام، تا همیشه تاریخ ایجاد فرمود تا برای هر کس، در هر زمان و در هر مکان در طلب نمونه‏هایی از این دست بر آید و بخواهد مشی خود را آزادانه، انتخاب و دنبال کند در دسترس باشد و این است یکی از مصادیق بارز قول حق تعالی که: «قد تبیّن الرشد من الغیّ»1

به عبارت دیگر، خداوند طیّ این صحنه مقدّر شده، می‏خواهد نمونه کاملی از انسانیت، مردانگی و مروّت، علوّ درجه ـ تا آن حد که از فرشتگان نیز بالاتر رود -،

ایثار، شجاعت، فداکار ی، خُلق حَسن، صبر، ایستادگی، مقاومت و عشق، ایمان ویقین و... به نمایش بگذارد تا نمونه یک مرد مسلمان و - پس از آن - یک زن مسلمان (چون زینب علیها سلام) را به جهانیان عرضه کند.

تاریخ عاشورا دانشگاهی است برای بیان عملی این مفاهیم، که هر مفهومش آنها در روز عاشورا تمام و کامل معنا شد و مصداق یافت؛ و از طرف دیگر، الگوی مفاهیم مقابل را در سپاه عمر سعد نشان می دهد و نمونه کاملی از یک انسان تربیت یافته - که تا مرتبه‏ای پایینتر از حیوانات تنزّل می‏کند - در دسترس می‏گذارد و این است که دشمنان امام علیه‏السلام، تماما، نمونه‏هایی هستند از شقاوت، نامردمی، قساوت، نفاق، خیانت، مذلّت، جبن، بی وجدانی و...

با این اوصاف، غیر منصفانه است اگر قیام امام علیه‏السلام را برای گرفتن پاداش از خدا، برای دست یابی به حکومت، برای شفاعت شیعیان گنهکار (بسان «فدا»ی مسیحیان) و امثال اینها که دون شأن و مقام آن حضرت است، بدانیم. آری! او شفیع ماست - به اذن حقّ - اگر از او حسین گونه زیستن را بیاموزیم و از خدا حسین گونه مردن را بخواهیم، و تبعیّت از او این است که بر ظالم بتازیم و از مظلوم دفاع کنیم.

السلام علیک یا ابا عبداللّه‏ و علی الارواح التی حلّت بفنائک.

درود بر تو ای بزرگمرد همیشه تاریخ؛ و درود بر آنهایی که خالصانه، روح بزرگ و اهورایی خود را به مقدم تو فدا ساختند و به پیروی‏ات، قیام خویش را ابدیّت بخشیدند و جاودانه کردند.

درس های ناگرفته از عاشورا     

سلام و درود ما بر آن روح پاکی که منطق عاشورا را خلق فرمود و بر خاندان طاهرینش که چنین منطقی را برای بشریت بسط و گسترش داد تا به امروز که ما از آن بهره‌مند گردیم .

یک هزار و چهارصد سال از برپایی قیام اباعبدالله الحسین (ع) می‌گذرد و جامعه شیعی با جان و دل از چراغ پرفروغ این نهضت استفاده برده و درس‌های بسیاری گرفته است . اینک پرسشی مطرح است که آیا درس‌های عاشورا تکرار است و یا درس‌های دیگری نیز می‌توان گرفت؟

نویسنده در این مقاله می‌کوشد تا با انتخاب نگرش‌های جدید نسبت به این حرکت عظیم ، اولا به تاثیر نگرش‌ها در امکان دیدن تصاویر جدید از یک واقعیت توجه دهد تا از این طریق، امکان شناسایی یک روش مهم برای تولید علم و گزاره‌های علمی بویژه نسبت به موضوعات دینی در حوزه علوم انسانی را فراهم آورد و ثانیا درس‌های جدیدی را که می‌توان از نهضت حسینی برای بهبود زندگی به تناسب نیاز جامعه بشری در مقطع کنونی زمان یعنی در ابتدای هزاره سوم گرفت ـ در حد بضاعت اندکش ـ شناسایی کند.

شبیه سازی و مدل سازی

یکی از روش‌های اصلاح زندگی ـ فردی و اجتماعی ـ استفاده از تجربیات دیگران است که قرآن کریم با عنوان « عبرت » بارها بر استفاده از آن به ما تذکر داده است و بر همین اساس گزارش‌هایی از زندگی پیشینیان ـ اعم از افراد نیک صالح و یا افراد ناصالح ـ بیان می‌فرماید.

از نظر علمی، این عبرت آموزی درصورتی امکان‌پذیر می‌گردد که ما شرایط گذشته و تجربه شده را برای شرایط جدید « شبیه سازی » (simulate ) کرده و از طریق همین شبیه سازی ، به راه‌حل‌ها و راهکارهای تجربه شده در شرایط جدید دست یابیم . بر اساس همین روش ، رهبر کبیر انقلاب و بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران ، امام خمینی رحمه الله علیه ، در جریان مبارزه با نظام ظلم و طاغوت شاهنشاهی ، به شبیه سازی ان دوران با شرایط حاکم بر قیام امام حسین (ع) اقدام فرمودند و جامعه شیعی آگاه از خصوصیت نهضت امام حسین (ع) به خوبی درس‌های برگرفته از آن را در آن دوران مرور می کرد و نتیجه عینی آن را محقق می‌ساخت و سرانجام نیز طعم شیرین پیروزی انقلاب اسلامی را به فضل الاهی چشید.

اما این روش با آنکه مزایای بسیاری دارد، ولی از ضعف بزرگی نیز برخوردار است و آن اینکه با تغییر شرایط جدید ، امکان شبیه سازی نیز از بین می‌رود. بنابراین به عنوان مثال ، امکان شبیه سازی از چنین نهضت با شکوهی برای شرایط ناظر به تحصیل صلح و یا اصلاح مسالمت آمیز وجود نخواهد داشت . یا همچنان‌که امکان شبیه سازی آن برای ایجاد حرکت اجتماعی مفید است، ولی استفاده از آن برای دریافت چگونگی مدیریت فردی(self management ) ممکن نیست . درنتیجه رهبران اجتماعی در این موارد، از تجارب دیگری سراغ می‌‌گیرند که با شرایط مورد نظر آنان مناسب باشد و مثلا به شبیه سازی با شرایط صلح امام حسن (ع) اقدام می‌کنند. مهم‌ترین مزیت این روش ، امکان فهم سریع و دقیق عمومی جامعه مخاطب است که می‌تواند با پذیرش اصل تشبیه ، دقایق و ظرایف رفتاری خود را با انطباق با تجربه اصلی دریابد و تفهیم و تفهم بالایی را موجب گردد .

اینک ببینیم که اولا این عمل شبیه سازی از چه معبری عبور می کند و ثانیا چگونه می‌توان ضعف اساسی آن را که بدان اشاره کردم ، جبران نمود .

عمل شبیه سازی دارای 4 رکن اساسی است :

رکن اول : اصل که واقعیت (object ) مورد نظر ناظر است .

رکن دوم : ناظر ( observer ) که واقعیت را مورد بررسی قرار می دهد و منظور(purpose ) مشخص و تعریف شده‌ای دارد .

رکن سوم : نگرش یا منظری (view ) که برای بررسی واقعیت انتخاب می‌شود.

رکن چهارم : ایده (subject ) حاصل از بررسی واقعیت.

در میان این چهار رکن ، رکن سوم از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است که در حصول رکن چهارم یعنی ایده نقش اساسی دارد‎؛ ولی اکثرا مورد غفلت و بی‌توجهی واقع می‌شود و درنتیجه در بسیاری از مباحثات علمی، مهم‌ترین عامل ایجاد اختلافات و حتی سوء تفاهمات است.

به نظر می‌رسد آنچه در ارتباط با بررسی نهضت عاشورا در دوران گذشته صورت گرفته ، وحدت و عدم تغییر همین رکن سوم ـ یعنی منظر و نگرش به عاشورا ـ است که همواره بر اساس بارزترین خصیصه نهضت یعنی « ظلم ستیزی قهرآمیز در حد شهادت طلبی » بوده است. بنابراین بر اساس این نگرش ، اگرچه در شرایط مشابه نیاز به ظلم ستیزی در حد ایثار جان و مال، کارایی لازم را به خوبی داشته است، در دیگر شرایط ـ همچون شرایط صلح ـ قابلیت ویژه خود را از دست می‌دهد و به همین خاطر در اکثر موارد، نفس مراسم سالگردهای عاشورا تاثیر شگرفی در رفتار و فرهنگ عزاداران ایجاد نمی‌کند و چه بسا به عنوان مثال در یک پرونده قضایی مطروحه در نظام قضایی کشور ، شاکی و مشتکی‌عنه هر دو در یکی از مراسم عاشورا شرکت دارند و هر دو در یک زمان و با یک ندای بلند می‌خوانند که: « انی سلم لمن سالمکم و حرب لمن حاربکم » اما هیچ کدام نمی‌توانند پیام « سلم و صلح » نهضت عاشورا را در همین موضوع پرونده قضایی خود بشنوند.

و ظاهرا به همین دلیل آسیب شناسانه است ـ اگر خوشبینانه فکر کنیم ـ که در دوره اصلاحات که نقطه عطفی در حرکت جامعه اسلامی ما بود ، نهضت عاشورا مورد استناد متولیان حرکت اصلاح طلبی قرار نگرفت.

اینک ببینیم چگونه می‌توان این ضعف اساسی را که در نهاد این روش یعنی شبیه سازی نهفته است، برطرف کرد.

به نظر می‌رسد بهترین روش در این رابطه، استفاده از روش « الگو و مدل سازی » (modeling) است که حد واسط اصل و ایده می‌باشد. برای دریافت این مطلب، لحظه‌ای به این تصویر توجه کنید:

با دیدن این تصویر ، چه مفهومی به ذهن شما متبادر می‌شود؟ مسلما پاسخ شما انسان است که قابلیت نمایانگری بسیار وسیعی دارد و همه مصادیق آن را از کوچک و بزرگ ، زن و مرد ، عالم و جاهل و ... دارد . به چنین تصویری از انسان، مدل می‌گوییم. به نظر می‌رسد مقصود آیه قران که می فرماید: « و لقد کان لکم فی رسول الله اسوه حسنه» ( احزاب ، 21 ) مبتنی بر تحصیل مدل و الگوی مناسب از پیامبر (ص) محقق می‌شود تا بر اساس آن دریابیم که حضرت رسول اکرم (ص) نه تنها به عنوان پیامبر، بلکه به عنوان یک پدر، یک همسر، یک جهادگر، یک حاکم، یک مدیر، یک رهبر، یک شهروند، یک مکلف (مسئول )، یک مخلوق و بنده، یک آگاه ، یک انتخابگر و .... و از همه مهم‌تر به عنوان یک انسان (انا بشر مثلکم)، چگونه می‌اندیشند ، تعامل می‌کنند ، برنامه ریزی می‌کنند ، شکست می‌خورند و در پی آن چه می‌کنند و نیز چه نمی‌کنند تا موفق شوند.

بر این اساس، مدل‌ها از عنصر « جامعیت» (total ) و لازمه آن یعنی « جاودانگی» (eternity) برخوردار می‌شوند و دقیقا در دوره رشد جامعه و ارتقای فرهنگی متناسب با آن مورد استفاده کامل قرار می‌گیرند و گام بعدی که عمل شبیه سازی است، توسط همه افراد صورت می پذیرد و مهم‌ترین گام در تحقق فرایند رهبری جامعه (در قبال مدیریت جامعه که از عامل دستورالعمل بهره می‌گیرد)، برداشته می‌شود.

تفاوت شبیه سازی و تمثیل منطقی

شاید ذهن مخاطبان از این بحث ، متوجه یک بحث قدیمی در منطق به نام «تمثیل» شود و این‌گونه برداشت گردد که در این بحث ، صرفا یک تغییر در گویش زبانی صورت گرفته و از عنوان جدیدی برای همان بحث تاریخی سود جسته‌ایم؛ بویژه آنکه تمثیل منطقی در علم اصول که متدولوژی تحقیق در احکام الاهی را تبیین می‌کند، با عنوان قیاس اصولی شناخته می‌شود. بنابراین اینک برای تشحیذ ذهن این دسته از مخاطبان، توضیح می‌دهیم که اولا مسئله بطلان قیاس اصولی از نگاه امامیه مربوط به گزاره‌های اعتباری است و در بحث مورد نظر ما، شبیه سازی نسبت به واقعیت که موضوع گزاره‌های کشفی است، صورت می‌پذیرد. ثانیا در تمثیل منطقی صرفا شباهت بین دو چیز کشف می‌شود و لذا کاشف به مثابه هر کشف دیگری، نقشی انفعالی دارد‎؛ اما در فرآیند شبیه سازی ، محقق نقشی فعال یافته و «مشابه» را ایجاد می‌کند و همین خصیصه است که در فرآیند شبیه سازی ، ویژگی «خلاقیت» را قابل شناسایی می‌کند و بر اساس همین ویژگی خلاقیت است که نتیجه و محصول، به عنوان «اثر هنری» قابل معرفی است و از همین جا می‌توان به شاخصی برای تشخیص استعاره و تمثیل منطقی دست یافت و صنعت استعاره را در ساختار شعر، رمان، و فیلم سازی محور اصلی «اثر هنری» دانست. به نظر می‌رسد که «مثل‌های قرآنی» نیز با تعریفی که ارائه کردم، از نوع استعاره و شبیه سازی است.

بر این اساس، بدون ویژگی «خلاقیت» در شبیه سازی ، صرفا یک عمل تقلیدی صورت می‌گیرد. بنابراین زمانی که باید بر اساس قواعد هندسی، دو شکل مشابه را شناسایی کنیم با موقعی که باید شکل مشابه را ایجاد کنیم همچون ماکت سازی از واقعیت موجود، یک اثر هنری به دست نمی‌آوریم . به نظر می‌رسد بر اساس همین توضیح است که سکاکی، ادیب مسلم ادبیات عرب، مجاز را از نوع تصرف در مصداق عقلی، معنای اصلی می‌شناسد و نه استعمال در معنای غیر حقیقی. و همین امر را ( که امر بدیع است)، عامل لطافت هنری این دسته از استعارات معرفی می‌کند.

با توجه به آنچه در ارتباط با عامل قوت در فرآیند مدل‌ سازی بیان داشتیم ، اگر بتوانیم الگوی رفتاری ائمه معصومین (ع) که هر یک منشا خلق پدیده‌هایی بسیار استثنایی در بستر جریان هدایت جامعه بشری هستند به دست آوریم، گامی اساسی برای دریافت درس‌های جدید از چنین گذشته گرانبهایی برداشته‌ایم. این امر اگر با توجه به نقش امام در بصری نمودن (visualize ) رفتار عالم هوشمند هستی صورت پذیرد، آثار شگرف علمی و فرهنگی خود را تجلی خواهد بخشید .

اینک به برخی از این موارد اشاره می کنم :

- مدل ازدواج - مدل اسارت

- مدل تهذیب - مدل ایثار

- مدل عبودیت - مدل خشم

- مدل امانتداری - مدل درایت و تدبیر

- مدل بعثت و رسالت - مدل قضاوت

- مدل هجرت - مدل ولایت

- مدل مدینه النبی و مردم سالاری دینی - مدل اجابت

- مدل فرماندهی جنگی - مدل مشورت و شورا

- مدل مدیریت بحران - مدل انفاق

- مدل تبلیغ - مدل آزادگی و جوانمردی

- مدل مدیریت و رهبری (امامت ) - مدل مرکز علمی

- مدل حکومت - مدل تدریس

- مدل تعامل با مردم - مدل تحقیق

- مدل مصلحت اندیشی - مدل شنیدن

- مدل صبر - مدل دیدن

- مدل جهاد - مدل نظر دادن

- مدل قیام - مدل انتخابگری

- مدل برادری - مدل تربیت

- مدل گریستن و عزاداری - مدل غیبت و حضور

- مدل انتظار - مدل اطاعت و فرمانبری از فرمانده

- مدل پرچمداری - مدل دفاع

- مدل اعتماد به نفس ، عزت نفس ، - مدل برادری و اخوت

- رجزخوانی و ابراز وجود - مدل حمله، عقب‌نشینی

- مدل گردآوری امکانات - مدل بسیج نیرو و صرف امکانات

- مدل آینده بینی و آینده سازی - مدل اتخاذ استراتژی

- مدل تحصیل اطمینان خاطر و رضایت - و ...

2. چگونه مدل سازی کنیم و نتیجه این مدل سازی در نهضت عاشورا چیست ؟

مهم‌ترین عامل در فرآیند مدل سازی به عنوان فرایند واسطه‌ای بین واقعیت و شبیه سازی، حذف رکن سوم در فرآیند شبیه سازی است . به عبارت دیگر ناظر در فرایند مدل سازی باید بتواند از منظر بخشی که نتیجه منطقی مقصود (purpose ) مشخص و معین او است، رها شود و از این طریق به نگاه «جامع» (total) دست یابد؛ اما این امر ممکن نیست، مگر اینکه نگاه جامع را از طریق شناخت سیستم اصلی به دست آوریم و وقایع درون سیستم را با نگاه جزء نگر مورد بررسی قرار ندهیم. در این صورت باید اکسیژن را به عنوان جزء آب ، با حفظ روابط آن با ئیدروژن شناسایی کرد، نه به عنوان یک عنصر بسیط. در این صورت مدل نهضت عاشورا باید با شناخت روابط آن با دیگر اجزای سیستم هوشمند هستی مورد شناسایی قرار گیرد؛ اگر چنین شود ، ما با یک «جریان» مواجه می‌شویم و نه صرفا یک « پدیده » ! در این صورت، توجه به چنین نهضتی صرفا از نظر زمانی در مدت یک دهه یا حتی یک ماه و یا از نظر موضوعی با عنوان ظلم ستیزی قهرآمیز تا مرز شهادت طلبی و یا از نظر گروهی با عنوان حرکت خانوادگی و ... صورت نخواهد گرفت و این از آثار دستیابی به همان « مدل » مورد نظر در این بحث است. بر این اساس، مدل سازی باید بر اساس شناخت اصلی‌ترین سیستم و سیستم‌های تابعه صورت پذیرد و همواره از تجزیه این سیستم در هر مقطعی خودداری کرد. پس مدل سازی عاشورا و دیگر مدل های پیشنهادی را باید در سیستم اصلی « دین اسلام » و نیز حفظ روابط زیرسیستم ها تا کوچک‌ترین جزء سیستم مورد توجه قرار داد. در این صورت است که می‌توان ادعا کرد که به محور یک سیستم اصلی یا فرعی با عنوان « غایت و هدف » آن سیستم دست یافته‌ایم و همین محور است که بدنه اصلی مدل سازی را تشکیل می‌دهد.

اینک نتیجه اعمال تحقیقی با ویژگی‌های مذکور در زمینه مدل سازی نهضت عاشورا را تقدیم می‌کنم و به منظور پرهیز از اطاله کلام و دور شدن از عنوان این مقاله از ارائه جزئیات این تحقیق خودداری و صرفا به تبیین این مدل در حد مقدور می‌پردازم.

آنچه به عنوان نتیجه این تحقیقات با عنوان « مدل پویا و منعطف نهضت امام حسین » می‌توان ارائه داد عبارت است از : « در صورت تغایر وضعیت موجود با وضعیت مطلوب با شاخص رشد جامع و پایدار ، عدم پذیرش وضعیت موجود و حرکت جامع برای تحقق وضعیت مطلوب با شاخص بالاترین بهره وری ممکن ، امری ضروری و اجتناب ناپذیر است . »

اینک ارکان پنج گانه این مدل را مورد شناسایی قرار می‌دهم:

الف. تغایر وضعیت موجود و وضعیت مطلوب

در چنین وضعیتی ، روحیه اکثر افراد جامعه مبتنی بر شخصیت عکس العملی (reactive )، به تن دادن به وضعیت موجود و ابراز عدم رضایت با گویش « غرغر زدن » و انتظار مددرسانی از همه چیز و همه کس است، بدون اینکه آمادگی پرداخت کوچک‌ترین هزینه را داشته باشند. به این نمونه قرآنی توجه کنید:

«و اذ قال موسی لقومه یا قوم اذکروا نعمه الله علیکم ، اذ جعل فیکم انبیاء و جعلکم ملوکا و اتیکم ما لم یوت احدا من العالمین . یا قوم ادخلوا الارض المقدسه التی کتب الله لکم و لا ترتدوا علی ادبارکم فتنقلبوا خاسرین . قالو یا موسی ، ان فیها قوما جبارین و انا لن ندخلها حتی یخرجوا منها ؛ فان یخرجوا منها فانا داخلون . قال رلان من الذین یخافون انعم الله علیهما ، ادخلوا علیهم الباب فاذا دخلتموه فانکم غالبونو علی الله فتوکلوا ان کنتم مومنین . قالوا یا موسی لنا لن ندخلها ابدا ما داموا فیها ؛ فاذهب انت و ربک فقاتلا انا هیهنا قاعدون»! ( مائده / 20 تا 24 )

ب. حیثیت تغایر باید بر اساس شاخص « رشد جامع و پایدار » شناسایی شود

یکی از مهم‌ترین عوامل پیشرفت، دستیابی به شاخص‌هایی است که بر اساس آنها بتوانیم تشخیص صحیح دهیم . شاید در موارد بی‌شماری ، به نظر برسد که وضعیت موجود ، وضعیت نامطلوبی است؛ ولی آیا لزوما چنین است:

« ... وعسی ان تکرهوا شیئا و هو خیر لکم و عسی ان تحبوا شیئا و هو شر لکم ... » ( بقره / 216)

بنابراین صرف تغایر بین وضعیت موجود با وضعیت مطلوب، نمی‌تواند عاملی تعیین کننده برای لزوم تغییر باشد؛ اما اگر موقعیت و شرایط موجود، وضعیت رشد جامع و پایدار جامعه را مختل ساخته باشد، در این صورت « حیات جامعه » در شرایط نابودی قرار می‌گیرد:

« یا ایها الذین آمنوا استجیبوا لله و للرسول اذا دعاکم لما یحییکم . » ( انفال / 24)

ج. در برنامه‌ریزی برای تغییر، نیازمند طراحی « حرکت جامع و مستمر» هستیم

بر اساس آنچه در ارتباط با رکن سابق توضیح دادیم، « حیات » به عنوان عنصری اساسی در سیستم هوشمند عالم هستی در صورتی پدید می‌آید و مستقر می‌ماند که حرکتی « جامع » صورت گرفته باشد. لازمه تحقق چنین حرکتی، دستیابی به تعادل است که خود معلول قرار گرفتن هر امری در جای خود به معنای « عدالت » و بقاء و استمرار آن به معنای « امنیت » است. بنابراین در هنگام برنامه ریزی باید عوامل جامعیت و استمرار حرکت را شناسایی و هزینه‌های لازم برای تحقق آن را فراهم کرد.

د. شاخص این حرکت ، بالاترین (optimum ) بهره‌وری (productivity) ممکن است

در طول اجرای برنامه طراحی شده ، باید دائما صحت حرکت مورد ارزیابی قرار گیرد و با توجه به شرایط متغیر بیرونی ، همواره نیازمند مصلحت سنجی هستیم. این مصلحت سنجی، مهم‌ترین عامل پیشرفت در حین حرکت است؛ زیرا دائما باید با تمامی توان ، همه امور را تحت نظر داشته باشیم و با اعمال یک « مدیریت اقتضایی »، ابتدا تصمیم صحیح شناسایی و سپس اتخاذ شود و همین شناسایی تصمیم صحیح در محیط متغیر است که ما را به شاخص نیازمند می‌کند. اینک اگر معنای عدالت را ( در برابر عدالت ایستا و غیر منعطف ) پویا و منعطف بدانیم ، نیازمند شاخص پویا و منعطف خواهیم بود که از آن به « بالاترین میزان بهره‌وری ممکن » تعبیر کردیم . واضح است که در این موارد، نفس خسارات مهم نیست؛ بلکه پایین‌ترین سطح خسارات مهم است؛ همچنان که نفس دستاوردها مهم نیست، بالاترین سطح دستاوردها مهم است.

بنابراین چنین شاخصی، ما را به نحو طبیعی وارد حرکتی منعطف و پویا می‌کند. پس ممکن است بالاترین سطح بهره‌وری ممکن در مقطعی از حرکت نیازمند « صلح » باشد و در مقطعی نیازمند « جنگ ». پس لاجرم باید چنین حرکتی را به عنوان یک جریان مورد شناسایی قرار دهیم و نه پدیده ؛ امر بسیار مهمی که در بیشتر تحقیقات محققان در مورد حرکت اهل بیت (ع)، خصوصا سه حرکت پیاپی ایشان ، یعنی حکومت علوی ، صلح حسنی و عاشورای حسینی و تبلیغ و صبر سجادی و تحقیق باقری و تعلیم صادقی و ... و نهایتا غیبت الهیه امام عصر (عج) مغفول مانده است.

ه . چنین موقعیتی برای هر فردی و در هر شرایطی مسئولیت آفرین و لذا چنین حرکتی ، ضروری و اجتناب ناپذیر است. عدم اعمال چنین مسئولیتی، مهم‌ترین شاخص دنیا مداری و رویگردانی از آخرت گرایی است.

تشخیص ضرورت از غیر ضرورت ، الزام یا استحسان ، مسئولیت یا تخییر ، بدون شناسایی و توجه به ارکان پیشگفتار ، هرگز ممکن نیست و در صورت تشخیص ضرورت و مسئولیت ، هیچ عذری برای قعود و عدم قیام با رویکرد پویا و منعطف، پذیرفته نیست. در چنین شرایطی، مهم‌ترین آسیب و خطر ذهنی ، تمسک به دلیل به ظاهر موجه « عدم احتمال دستیابی به موفقیت یا عدم احتمال تاثیر » می‌باشد که متاسفانه به طور دقیق، تحلیل این مستمسک در تحقیقات سالیان محققان سلف، رمزگشایی نشده است و این درحالی است که ده‌ها آیات قرآنی به صراحت می‌توانسته راهنمای ما باشد؛ بویژه آیاتی که در لسان قصص‌الانبیاء ، بارها و بارها به فرآیند امداد رسانی الاهی تذکر داده است و اینک تنها به معدودی از هزار اشاره می‌کنم:

- «ان تنصروا الله ینصرکم و یثبت اقدامکم». (محمد / 7)

- «ان تتقواالله یجعل لکم فرقانا» (انفال / 29)

- «و من یتق الله یجعل له مخرجا» ( طلاق/ 2 )

- «بل ان تصبروا و تتقوا و یاتوکم من فورهم هذا یمددکم ربکم بخمسه آلاف من الملائکه» (آل‌‌‌‌ عمران / 125)

- «و ما رمیت اذ رمیت ؛ و لکن الله رمی» (انفال / 17 )

- «امن یجیب المضطر اذا دعاه و یکشف السوء و یجعلکم خلفاء الارض » ( نمل / 62 )

و چه زیبا ملخص این بحث را مولوی به شعر فرموده است :

گر چه نیست رخنه در عالم پدید خیره یوسف‌وار باید دوید !

اینک نتایج به کارگیری این مدل را در زندگی خویش تقدیم می‌کنیم:

مدیریت کلی مراسم عاشورا

1. بسیاری از شرکت کنندگان در مراسم عاشورا، با مواردی روبه‌رو می‌شوند که به هر دلیل آن را در شرایط فعلی مناسب نمی‌بینند و نقدهای مختلفی بر چگونگی برگزاری مراسم عاشورا ارائه می‌دهند و جالب است که چنین افرادی از قشرها و جایگاه‌های مختلفی هستند: سخنرانان مذهبی، مداحان، مدیران مجالس، عزاداران، شرکت کنندگان در مجالس عزاداری و حتی تماشاچیان .

بنابراین بر اساس مدل مذکور ، رکن اول آن که عبارت است از تغایر وضعیت موجود و وضعیت مطلوب، محقق است؛ اما آیا گام های بعدی این مدل برداشته شده است؟ به نظر می‌رسد که متاسفانه پاسخ منفی است؛ زیرا: درباره رکن اول: هیچ فرد یا نهاد صاحب انگیزه و اراده‌ای بر اساس یک فعالیت تحقیقی مناسب، نتوانسته وضعیت مطلوب مشخص و معینی برای این مراسم در شرایط فعلی جامعه ملی ، جامعه اسلامی یا جامعه جهانی تدوین کند.

درباره رکن دوم: شاخص رشد پایدار، در زمینه «جامعه ملی ـ اسلامی ایران » و جامعه عزاداران حسینی (ع) بر اساس معیارهای علمی و عملی به کار گرفته نشده است تا بر اساس به کارگیری شاخص نظارت و تحصیل آمار و ارقام ، وخامت اوضاع و میزان تغایر وضعیت مطلوب و موجود ، ارزیابی شود.

درباره رکن سوم : حکومت اسلامی، مدیریت جامع و برنامه‌ریزی شده مدونی برای رفع این تغایر و تحقق وضعیت مطلوب اعمال نمی‌کند . آیا برنامه‌ریزی‌های موجود را می‌توان اولا « جامع » دانست و ثانیا در جهت تحقق وضعیت مطلوب تعریف شده و مدون دانست ؟

درباره رکن چهارم : واضح است که به کارگیری شاخص بالاترین میزان بهره‌وری حرکت برنامه‌ریزی شده، فرع بر اصل حرکت برنامه‌ریزی شده است که متاسفانه در پاراگراف قبلی، منتفی ارزیابی می‌شود.

درباره رکن پنجم : متاسفانه اساس ضرورت حرکت برنامه‌ریزی شده اصلاح مراسم عاشورا برای آحاد جامعه و نیز مسئولان نظام درک نشده است؛ بنابراین مسئولیتی که باید حسینی‌وار برای احیای تفکر والای نهضت عاشورا در شرایط مختلف زمانی و مکانی پذیرفته شود، مفقود است .

بنابراین بر اساس مدل ارائه شده و ارکان پنج‌گانه آن، می‌توان گفت که به استناد آیات سوره مائده که بدان اشارت کردیم، همگان در شرایط قوم موسی قرار گرفته و منتظریم تا امام زمان (عج) به همراه خداوند اقداماتی اساسی برای اصلاح انجام دهد:

«فاذهب انت و ربک فقاتلا انا هیهنا قاعدون»!

به کارگیری مدل نهضت عاشورا در مدیریت شخصی عزاداران عاشورایی

1. دوست عاشورایی بسیار خوبت را می‌بینی، پریشان احوال؛ زیرا با مشکل اقتصادی روبه‌رو شده و عنوان می‌کند که فردا صبح، چک چند میلیونی‌اش برگشت خواهد خورد! و از ترس آبرو ، زندان و ... خود را ناچار به نزول می‌بیند و استناد می کند که : « الضرورات ، تبیح المحذورات » اما وقتی برایش تنها با یک مثال تبیین می‌کنی که اگر امام حسین (ع) در موقعیت تو قرار می‌گرفت، آیا نزول می‌کرد یا زندان را با آغوش باز می‌پذیرفت و هرگز تن به ننگ نزول نمی‌داند، تازه اولین رگه‌های درک عاشورایی‌اش تحصیل می‌شود؛ گویی حضور در این همه مراسم عاشورا نتوانسته چنین پیام مهمی را برایش تبیین سازد . ولی متاسفانه هنوز این درک ابتدایی، قوام واقعی نیافته که توجیه دیگری گریبانگیرش می‌شود: ما که نمی‌توانیم مثل امام حسین باشیم . ما کجا و امام حسین کجا !

2. در راهرو یکی از ادارات، به دوست شناخته شده‌ای برمی‌خوری که نالان از پیچ و خم‌های اداری، به خود می‌پیچد و از تو می‌پرسد: اگر با دادن رشوه بتوان کار گره خورده را حل کرد، چه باید کرد؟ و تو متعجبانه به دوست عاشورایی‌ات نگاه می‌کنی که تو دیگر چرا ؟ پس پیام این همه حضور برایت چه بوده است؟ ولی متاسفانه او نیز بین عاشورایی بودن و رشوه ندادن در شرایط پیچیده و دشوار هیچ ربطی نمی‌بیند و وقتی برایش توضیح می‌دهی که در این موارد، خوشبینانه‌ترین حکمی که می‌توان فرض کرد، حکم جواز است و نه وجوب؛ پس چرا تو از آن مفهوم «وجوب» گرفته‌ای؟ مگر نمی‌دانی که برای بالا رفتن از پلکان کمال و تعالی باید از بسیاری از مباحات گذر کرد و اینک نوبت تو است که آن را طی کنی و این همان درسی است که باید از عاشورای امام حسین بگیری؛ همانگونه که رهبرت در نهضت عاشورایی‌اش علیه نظام طاغوت چنین درسی را گرفت و سکوت را شکست و پذیرای تمامی عواقب سختش شد؛ در این هنگام که تازه جرقه‌های فهم عاشورایی‌اش تحریک شده و به‌رغم سال‌های حضور در چنین مراسمی، چنین عینی و ملموس درسی را که می‌باید می‌گرفت، نگرفته است؛ متاسفانه یکباره توجیه‌پذیر می‌شود که یک شبه نمی‌توان حسینی شد؛ مگر اینکه سال‌ها زحمت بکشی و ... و بازهم تو می‌مانی و درس‌های ناگرفته از عاشورای حسینی.

3. صبح شنبه است و تو در سر کار هستی و همکار سازمانی‌ات وارد می‌شود؛ همو که بارها با هم در مجلسی از مجالس امام حسین (ع) قرار حضور گذاشته‌ای. او را خوب می‌شناسی و می‌دانی که او اهل هیچ خطای عمدی نیست؛ اما امروز بسیار ناراحت و درهم است. سعی می‌کنی او را به حرف آوری و یکدفعه بغضش می‌ترکد که صاحب خانه جوابش کرده و او برای رهن خانه‌ای جدید، نیازمند پول است. هیچ راهی هم باقی نمانده و آخرین مهلت، سه‌شنبه همین هفته است. تنها راه باقی مانده ... سکوت معناداری می‌کند و تو می‌فهمی که او هم معنای « امن یجیب المضطر » را نفهمیده و عاشورا برای او نیز صرفا یک حماسه و یک حرکت قهرآمیز علیه ظلم و بیداد و استکبار جهانی است ... و در چنین موقعیتی ، پول رهن خانه ، هر چه باشد ، لااقل استکبار جهانی نیست و حرکت قهرآمیز عاشورایی نمی‌طلبد ...

4 . نمونه‌های بسیاری از جوانان و رابطه‌های نه چندان مشروع را می‌بینی که اصلا در مخیله آنها ـ به‌رغم اعتقاد به عاشورا ـ چنین درس‌هایی وارد نمی‌شود؛ زیرا از نگاه آنان ، تخصصا خارج از موضوعند و لذا اگر در مصداق یوسف قرار گیرند، می‌پندارند: « توفیق اجباری ! »

5. دانش‌آموزان و دانشجویان عزیز هم که اگر احیانا از پاسخ سوال امتحانی درمانده شوند ـ بویژه اگر امتحان تجدیدی یا از موارد مشروطی هم باشد ـ با آنکه از نظر اعتقاد به حقانیت عاشورا کم و کاستی ندارند، اما هرگز عقلانی نمی‌دانند الگویی از حماسه کربلا، آن هم در جلسه امتحان ترسیم کنند و احتمال دهند که در چنین موقعیتی نیز می‌توانند در انتظار امداد الاهی از نوع «خمسه آلاف من الملائکه» و از نوع « الهام » قرار گیرند. اگر نگوییم خدای ناکرده، مصداق امداد الاهی را در مصداق تقلبی می‌جویند که کسی نفهمد و قضیه به خیر و خوبی تمام شود !

6 . و دروغ‌های مصلحتی عاشورائیان که دیگر لا تحد و لاتحصی است؛ ولی از نگاه آنان، اصلا دخلی به سلحشوری و غیرت و جوانمردی و آزادگی و مروت و فتوت عاشورایی ندارد ! و عجیب‌تر آنکه اصل مصلحت راستگویی اساسا رخت می‌بندد؛ اما ارتباطی با درس‌های عاشورا نمی‌یابد !

7 . پرونده‌های قضایی که عاشورائیان علیه یکدیگر در محاکم بازگشایی می‌کنند و اتفاقا در طول جریان دادرسی چند ساله، بارها یکدیگر را در مراسم عزاداری امام حسین (ع) و زیارت عاشورا ملاقات می‌کنند و با سوز و گداز و گریه و آه می‌خوانند: « انی سلم لمن سالمکم » ولی هرگز تصور نمی‌کنند که کاملا بر ضد آن رفتار می‌کنند ...

و ده‌ها مورد دیگر ...

و ما می‌مانیم و عاشورایی دیگر !

 

 

منبع : سايت علمی و پژوهشي آسمان--صفحه اینستاگرام ما را دنبال کنید
اين مطلب در تاريخ: چهارشنبه 13 فروردین 1399 ساعت: 19:14 منتشر شده است